Biuletyn Instytutu Zachodniego

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Grupa Wyszehradzka i kryzys uchodczy:
solidarnie przeciw solidarnoci europejskiej?
Radosaw Grodzki
Europa od wielu miesicy zmaga si z najwikszym tego typu
kryzysem we wspczesnej historii. Wedug najnowszych
danych unijnej agencji Frontex od pocztku roku do UE
przybyo nielegalnie ponad 1,2 mln osb. Problem uchodcw
antagonizuje kraje europejskie i osabia wizi w ramach Unii
Europejskiej.

Zagroone

jest

nie

tylko

istnienie

strefy

Schengen, ale jeli ten trend si utrzyma, bdziemy mieli do

czynienia z powanym zagroeniem dla integracji europejskiej.
UE boryka si bowiem z kryzysem w strefie euro, a rosyjska
interwencja na Ukrainie postawia j przed niespotykanymi

Nr 203/2015
181115
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

dotd wyzwaniami w zakresie bezpieczestwa.

Ustalenia

szczytu

Unia

Europejska

Afryka

oraz

nieformalnego szczytu przywdcw pastw europejskich na

Malcie, ktry odby si 11-12 listopada 2015 r., wychodz
naprzeciw

oczekiwaniom

pastw

Grupy

Wyszehradzkiej.

Uczestnicy szczytu ustalili m.in. podjcie zintensyfikowanych

dziaa poza granicami Unii Europejskiej, zapobiegajcych

Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

masowemu przedostawaniu si imigrantw do Europy, oraz

uszczelnienie

unijnych

granic

zewntrznych.

Mimo

to

nierozstrzygnity cigle pozostaje problem relokacji imigrantw,

co dodatkowo osabia spjno UE. Czechy, Sowacja i Wgry
konsekwentnie sprzeciwiaj si wyznaczonym przez Komisj
Europejsk kwotom podziau uchodcw midzy pastwa
czonkowskie. Polska natomiast jest krytycznie nastawiona
przede wszystkim wobec ustanowienia samego mechanizmu
podziau kwotowego z uwagi na jego precedensowy charakter.

Jeszcze pod koniec czerwca 2015 r., gdy Komisja przedstawia swj pierwszy
program relokacji 40 tys. uchodcw z Grecji i Woch, sprzeciw wobec wprowadzenia
obowizkowych kwot podziau wyraao duo wicej krajw. Oprcz wyszehradzkiej
czwrki byy to niemal wszystkie pozostae pastwa czonkowskie UE z Europy
rodkowej i Wschodniej oraz Hiszpania, Austria czy Finlandia, ale powaga sytuacji
zwizana z zaostrzeniem si kryzysu migracyjnego spowodowaa, e V4 pozostaa
praktycznie osamotniona. Jeszcze w lipcu br. Polska zgodzia si na przyjcie 2 tys.
uchodcw, gwnie obywateli Syrii i Erytrei. Maj to by osoby przesiedlone z obozw
ONZ na Bliskim Wschodzie (900 osb) i relokowani z innych krajw Unii (1,1 tys.
osb). Pozostaym krajom wyszehradzkim przydzielono nastpujce kwoty: Czechom
1591 osb, Wgrom 1294 osoby i Sowacji 802 osoby.
Jednak Czechy, Polska, Sowacja i Wgry konsekwentnie odrzucaj oparty na
przymusowych kwotach mechanizm relokacji uchodcw i domagaj si uszczelnienia
granic zewntrznych UE. Wyrane oddzielenie wyszehradzkiej czwrki od pozostaych
czonkw UE uwidocznio si po spotkaniu ministrw spraw wewntrznych 13 wrzenia
2015 r. w Brukseli. Czechy i Sowacja, poparte przez Polsk i Wgry, day, by w
dokumencie kocowym ze spotkania zagwarantowa, i podzia uchodcw bdzie
oparty na dobrowolnych deklaracjach. Na to nie byo jednak zgody wielu pastw, z
Niemcami na czele. Oprcz Grupy Wyszehradzkiej przeciw obowizkowym kwotom
relokacji jest jeszcze Rumunia. Naley podkreli, e Polska zgodzia si jednak na
uzgodnione na forum unijnym przyjcie 5082 osb. W ten sposb sama zdystansowaa
si od wsplnego stanowiska z Czechami, Sowacj i Wgrami.
Negatywn konsekwencj kryzysu dla czterech krajw wyszehradzkich jest
ochodzenie ich relacji z Niemcami, ale take pozostaymi czonkami Unii Europejskiej i
negatywna ocena w mediach i wrd midzynarodowej opinii publicznej. Ma miejsce
take wzrost nastrojw radykalnych zwaszcza w Europie rodkowo-Wschodniej, a
postawa antyimigrancka zyskaa poparcie znaczcych si politycznych i spoecznych.
W zwizku z tym w debacie politycznej w pozostaych pastwach europejskich
pojawiaj si zarzuty o brak solidarnoci ze strony Grupy Wyszehradzkiej. Np. szef
eurogrupy, minister finansw Holandii Jeroen Dijsselbloem sugerowa, e brak
solidarnoci z Wochami, Grecj, Hiszpani, Portugali czy Niemcami moe
spowodowa, i pastwa Grupy Wyszehradzkiej nie doczekaj si same solidarnoci
ze strony starych czonkw UE. Faktycznie pastwa te domagaj si zrozumienia i
wanie solidarnoci m.in. w kwestiach energetycznych i sprawach bezpieczestwa,
zwaszcza w obliczu konfliktu na Ukrainie, cho przecie Sowacja, Wgry i Czechy
inaczej ni Polska utrzymuj dobre stosunki z Rosj.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Ten stanowczy sprzeciw wobec obowizkowych kwot podziau uchodcw

pomidzy pastwa UE kae zastanowi si nad przyczynami unikania solidarnego
zaangaowania w rozwizanie problemu. Naley przede wszystkim zauway, e
postawa pastw V4 jest tylko jednym z elementw panujcej w Unii Europejskiej
obstrukcji zwizanej z uchodczym kryzysem humanitarnym. Pastwa czonkowskie
UE zgosiy do tej pory gotowo do przyjcia w sumie symbolicznej liczby uchodcw.
UE ma take kopoty z zebraniem wystarczajcych rodkw na fundusze majce
suy wspieraniu pastw, ktre przyjmuj uchodcw poza obszarem UE, a take
wysyaniem ekspertw i funkcjonariuszy do pracy we Woszech i Grecji. Walka z
przemytem ludzi rwnie przynosi umiarkowane sukcesy. Rejestracja uchodcw w
tzw. hotspotach w Grecji i Woszech pozostawia wiele do yczenia. Niemcy przywrciy
obowizywanie przepisw wynikajcych z Konwencji Dublin III.
Wsplne stanowisko pastw Grupy Wyszehradzkiej jest swoistym dzieem
przypadku, wynikajcym ze specyficznego ukadu si politycznych i nastrojw
spoecznych w Europie rodkowo-Wschodniej. Ponadto Wgry stay si krajem
tranzytowym dla rzesz nielegalnych imigrantw prbujcych przedosta si z Serbii do
Austrii czy Niemiec, a obozy dla uchodcw maj przepenione. Sowacja podobnie jak
Polska jest krajem konserwatywnym religijnie i niechtnie reaguje na konieczno
przyjmowania do siebie muzumanw. W Republice Czeskiej w odniesieniu do
problemu

uchodcw

zapanowa

nawet

antyimigrancki

konsensus

pomidzy

zwanionymi rzdem i prezydentem, bo tak obozy te odczytuj nastroje spoeczne. A

Czesi w 70% przeciwstawiaj si przyjciu uchodcw i w 80% domagaj si
przywrcenia kontroli granicznych wewntrz UE (sonda z lipca 2015 r.).
Postaw pastw Grupy Wyszehradzkiej New York Times okreli jako
odzwierciedlenie mieszanki skrajnych prawicowych ruchw, nacjonalizmu, rasizmu,
uprzedze religijnych oraz argumentw ekonomicznych. Zdaniem NYT, opr krajw
Europy Wschodniej, w tym Rumunii i Bugarii oraz krajw batyckich, wobec przyjcia
uchodcw jest gwn przeszkod wypracowania wsplnej europejskiej odpowiedzi
na obecny kryzys uchodczy i dodatkowo nadwyra Uni Europejsk osabion
kryzysem strefy euro.
Zbieno stanowisk pastw V4 w kwestii uchodcw jest zastanawiajca. Na
innych bowiem obszarach wsppracy prno by szuka solidarnoci w ramach Grupy
Wyszehradzkiej. Dotyczy to chociaby tak wanych kwestii, jak polityka energetyczna
czy wojna w Ukrainie.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Unijny szczyt na Malcie 11-12 listopada 2015 r. nie przynis zbytniego

postpu. Jego ustalenia koncentruj si na rdach migracji do UE, przede wszystkim
biedzie i niestabilnoci. Maj wzmocni wspprac w zakresie legalnych przyjazdw
do Unii, zapobiega przemytowi ludzi, wspiera ochron uchodcw, a take
unormowa kwestie powrotw tych imigrantw, ktrzy nie uzyskaj statusu uchodcy.
Jednym z dziaa ma by projekt majcy na celu zwikszenie moliwoci znalezienia
pracy w regionach, z ktrych wywodz si imigranci, a take w pastwach
tranzytowych. Dotychczas UE i jej kraje czonkowskie przeznaczay ok. 20 mld euro
rocznie na pomoc dla Afryki. Jako e widoczna jest potrzeba zwikszenia tej kwoty,
utworzono europejski Fundusz Powierniczy na rzecz stabilizacji i przeciwdziaania
nielegalnej migracji ludnoci w Afryce (Emergency Trust Fund for stability and
addressing root causes of irregular migration and displaced persons in Africa), w
wysokoci docelowo ok. 3 mld euro (KE przekazaa 1,8 mld euro). Ze wsparcia
funduszu maj korzysta przede wszystkim kraje regionu Sahelu i jeziora Czad, Rogu
Afryki oraz Afryki Pnocnej. Kwota ta ma by zainwestowana w rozwj tych pastw,
popraw warunkw ycia ludnoci je zamieszkujcej i tworzenie tam nowych miejsc
pracy. Ma to ograniczy potrzeb opuszczania swojej ojczyzny. Oprcz wsparcia
ekonomicznego i humanitarnego, fundusz ma usprawni zarzdzanie polityk
migracyjn. Jednak do 11 listopada pastwa czonkowskie zadeklaroway jedynie
symboliczne ok. 80 mln euro, w tym Polska zaledwie 1 mln euro, Czechy 600 tys.
euro, Wgry i Sowacja po 500 tys. euro. Najwicej zadeklaroway Holandia 15 mln
euro, Wochy i Belgia po10 mln euro.
W Polsce w zwizku z zaprzysieniem nowego parlamentu, po wygranych
przez dotychczasow opozycj wyborach, i zamieszaniem w kwestii wysania
stosownej delegacji na to spotkanie, ustpujca ze swojego stanowiska premier Ewa
Kopacz poprosia premiera Czech o reprezentowanie tam Polski. Jednak pierwsze
deklaracje

obejmujcego

urzd

ministra

spraw

zagranicznych

Witolda

Waszczykowskiego mog sygnalizowa moliwo jeszcze wikszego zblienia

postaw w ramach V4 w odniesieniu do problemu uchodcw. Dodatkowo, po
zamachach terrorystycznych w Paryu 13 listopada 2015 r., przedstawiciele nowego
rzdu zaczli podkrela potrzeb zwikszenia bezpieczestwa procesu przyjmowania
uchodcw i wzmocnienia kontroli procesu azylowego. Ponadto rzdzcym trudno
bdzie si wywizywa z dotychczasowych ustale, gdy niewykluczone, e jeszcze
zwikszy si presja opinii publicznej niechtnej w duym stopniu przyjmowaniu
muzumaskich imigrantw.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Kluczowe wydaje si wdraanie decyzji dotyczcych uzgodnionego we

wrzeniu programu przyszych relokacji. Otwarte pozostaje pytanie, w jakim stopniu
Polska powinna kierowa si solidarnoci wobec Grupy Wyszehradzkiej. Warszawa
w wanych dla niej kwestiach czasem nie uzyskuje wsparcia od pastw Grupy
Wyszehradzkiej. Krytyczne podejcie Polski do relokacji na podstawie kontyngentw
uchodcw wywouje w opiniach publicznych pastw czonkowskich w Europie
Zachodniej wraenie wyamywania si z europejskiej solidarnoci. Nie przysparza to
Polsce na forum Unii Europejskiej sojusznikw w realizacji jej wasnych interesw.
Stawk jest utrzymanie przychylnoci caej UE dla kwestii

bezpieczestwa

energetycznego czy te poparcia dla polityki wobec Ukrainy.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej biecym

problemom masowych migracji ludnoci z terenw objtych konfliktami do Europy.
Prezentowane zagadnienia obejmuj kwestie skutkw spoecznych, percepcji i
nastawienia opinii publicznej, oraz wyzwa politycznych i ekonomicznych zwizanych
z napywem uchodcw w Niemczech, Polsce, a take innych krajach Europy. Kolejne
numery Biuletynu bd przybliay te kwestie z rnych perspektyw.

Radosaw Grodzki - politolog, autor prac z zakresu midzynarodowych stosunkw

politycznych i bezpieczestwa wewntrznego, adiunkt w Instytucie Zachodnim.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5