Eksploatacja Samoczynna I Gazodzwigiem

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Henryk Rospond
Eksploatowanie samoczynne i gazodwigiem ropy naftowej

311[14].Z1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego
Recenzenci:
dr hab. in. Adam uksa
dr in. Piotr Kasza
Opracowanie redakcyjne:
mgr in. Henryk Rospond
Konsultacja:
mgr in. Teresa Sagan
Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 311[14].Z1.04

Eksploatowanie samoczynne i gazodwigiem ropy naftowej, zawartego w moduowym
programie nauczania dla zawodu technik grnictwa otworowego.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
SPIS TRECI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wprowadzenie
Wymagania wstpne
Cele ksztacenia
Materia nauczania
4.1. Warunki samoczynnego wypywu ropy naftowej z odwiertu
4.1.1. Materia nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzajce
4.1.3. wiczenia
4.1.4. Sprawdzian postpw
4.2. Uzbrojenie odwiertu samoczynnego ropy naftowej
4.2.3. wiczenia
4.3. Parametry wydajnoci odwiertu samoczynnego
4.3.3. wiczenia
4.4. Rodzaje gazodwigw
4.4.3. wiczenia
4.5. Charakterystyka pracy i obliczanie gazodwigu sprarkowego
4.5.3. wiczenia
Sprawdzian osigni
Literatura
3
5
6
7
7
7
9
10
11
12
12
22
23
24
25
25
28
29
30
31
31
36
36
37
38
38
47
47
48
50
55
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoe Ci w przyswajaniu wiedzy i ksztatowaniu umiejtnoci z zakresu
eksploatacji samoczynnej ropy naftowej oraz eksploatacji ropy naftowej za pomoc
spronego gazu (gazodwigiem), ujtych w moduowym programie nauczania dla zawodu
technik grnictwa otworowego.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstpne wykaz umiejtnoci, jakie powiniene posiada przed
przystpieniem do nauki w tej jednostce moduowej,
cele ksztacenia wykaz umiejtnoci jakie uksztatujesz podczas pracy z tym
poradnikiem,
materia nauczania czyli zestaw wiadomoci, ktre powiniene posiada, aby
samodzielnie wykona wiczenia,
pytania sprawdzajce zestawy pyta, ktre pomog Ci sprawdzi, czy opanowae
podane treci i moesz ju rozpocz realizacj wicze,
wiczenia maj one na celu uksztatowanie Twoich umiejtnoci praktycznych,
sprawdzian postpw zestaw pyta, na podstawie ktrych sam moesz sprawdzi, czy
potrafisz samodzielnie poradzi sobie z zadaniami, ktre wykonywae wczeniej,
sprawdzian osigni zawiera dwa zestawy zada testowych (testy wielokrotnego
wyboru),
literatur wykaz pozycji, z jakich moesz korzysta podczas nauki.
W materiale nauczania zostay przedstawione zagadnienia dotyczce:
warunkw samoczynnej eksploatacji ropy naftowej,
wyposaenia wgbnego i napowierzchniowego odwiertw samoczynnych ropy naftowej,
zasad ustalania wydobycia optymalnego ropy naftowej ze z ropno-gazowych,
klasyfikacji gazodwigw jako metod eksploatacji ropy naftowej przy uyciu spronego
gazu,
obliczania podstawowych parametrw gazodwigw,
obsugi odwiertw samoczynnych ropy naftowej.
Po wykonaniu wicze sprawd poziom swoich postpw rozwizujc test Sprawdzian
postpw zamieszczony po wiczeniach, zaznaczajc w odpowiednim miejscu, jako
waciw Twoim zdaniem, odpowied TAK albo NIE. Odpowiedzi TAK wskazuj Twoje
mocne strony, natomiast odpowiedzi NIE wskazuj na luki w Twojej wiedzy i nie w peni
opanowane umiejtnoci praktyczne, ktre musisz nadrobi.
Po zrealizowaniu programu jednostki moduowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich
umiejtnoci i wiadomoci. Otrzymasz do samodzielnego rozwizania dwa testy pisemne, na
podstawie ktrych nauczyciel podejmie decyzj o tym, czy zaliczye program jednostki
moduowej.
311[14].Z1
Eksploatacja kopalin otworami wiertniczymi
311[14].Z1.01
Rozpoznawanie z ropy naftowej
i gazu ziemnego
311[14].Z1.02
Wykonywanie pomiarw
wgbnych i pomiarw wydobycia
kopalin
311[14].Z1.03
Badanie waciwoci kopalin
pynnych
311[14].Z1.05
Eksploatowanie z gazu
ziemnego
311[14].Z1.04
Eksploatowanie samoczynne
i gazodwigiem ropy
naftowej
311[14].Z1.07
Wydobywanie soli kamiennej
i siarki otworami wiertniczymi
311[14].Z1.06
Wydobywanie ropy naftowej
przy uyciu pomp wgbnych
311[14].Z1.08
Wykonywanie zabiegw
intensyfikacji wydobycia ropy
naftowej
311[14].Z1.09
Prowadzenie wtrnych metod eksploatacji
z ropy naftowej
311[14].Z1.10
Stosowanie przepisw prawa
geologicznego i grniczego
311[14].Z1.11
Prowadzenie dokumentacji ruchu zakadu
grnictwa otworowego
Schemat ukadu jednostek moduowych

2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

posuy si podstawowymi pojciami z zakresu grnictwa naftowego,
posuy si podstawowymi pojciami z zakresu mineralogii i geologii zoowej,
posuy si podstawowymi pojciami z zakresu wiertnictwa,
rozrnia konstrukcje odwiertw,
przelicza jednostki rnych wielkoci fizycznych,
zdefiniowa pojcia: cinienie, nadcinienie, podcinienie, cinienie absolutne,
okreli zjawisko rozpuszczalnoci gazw w cieczy,
scharakteryzowa rodzaje cinie w odwiercie eksploatacyjnym,
charakteryzowa prawa gazowe,
wykonywa obliczenia na podstawie funkcji logarytmicznej,
zdefiniowa cinienie w odwiercie w warunkach statycznych i dynamicznych,
sporzdza zestawienia tabelaryczne,
sporzdza wykresy liniowe, supkowe, schematy blokowe, itp.,
korzysta z nomogramw z wykorzystaniem interpolacji,
wykonywa podstawowe obliczenia z zakresu hydrostatyki i hydrauliki,
zinterpretowa podstawowe prawa hydrauliki,
posugiwa si dokumentacj techniczn,
przestrzega zasad bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej i ochrony
rodowiska,
korzysta z rnych rde informacji,
ocenia wasne moliwoci w dziaaniach indywidualnych i zespoowych,
zastosowa zasady wsppracy w grupie,
uczestniczy w dyskusji i prezentacji.
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

sklasyfikowa metody wydobywania ropy naftowej,
okreli warunki samoczynnego wypywu ropy naftowej z odwiertu eksploatacyjnego,
wskaza elementy uzbrojenia wgbnego i napowierzchniowego odwiertu samoczynnego
oraz okreli ich rol,
dobra rednic i dugo kolumny rur wydobywczych,
wyznaczy optymaln rednic zwki produkcyjnej,
okreli rodzaje i scharakteryzowa zasad dziaania oddzielaczy,
scharakteryzowa zaburzenia samoczynnego wypywu ropy na powierzchni,
wyjani zasad pracy gazodwigu,
rozrni i scharakteryzowa typy gazodwigw,
przedstawi sposoby rozruchu gazodwigw oraz obliczy gbokoci instalowania
zaworw rozruchowych,
okreli zalety i wady wydobywania ropy naftowej przy pomocy spronego gazu,
okreli zasady obsugi odwiertw i urzdze z uwzgldnieniem przepisw
bezpieczestwa, higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej i ochrony rodowiska.
4. MATERIA NAUCZANIA
4.1.
Warunki samoczynnego wypywu ropy naftowej z odwiertu

Metody wydobywania ropy naftowej
Dopyw ropy naftowej ze zoa do odwiertu eksploatacyjnego dokonuje si pod
wpywem rnicy cinie, pomidzy cinieniem zoowym Pz a cinieniem dennym
dynamicznym Pdd, czyli w wyniku dziaania energii zoowej. Energia ta wykonuje prac
pokonania oporw przepywu ropy naftowej w porowatych lub szczelinowatych skaach
strefy przyodwiertowej. Natomiast praca wydwignicia ropy z dna odwiertu na powierzchni
moe by wykonana zarwno przez energi zoow, jak rwnie przez energi dostarczon
z powierzchni do urzdzenia wydobywczego. W pierwszym przypadku mamy do czynienia
z eksploatacj samoczynna ropy naftowej, w drugim z jedn z kilku metod mechanicznego
wydobywania ropy naftowej.
Wyboru odpowiedniej metody wydobywania ropy naftowej z odwiertu eksploatacyjnego
dokonuje si na podstawie jego charakterystyki, biorc pod uwag midzy innymi:
cinienie zoowe,
gboko zalegania zoa,
gboko zwierciada ropy w odwiercie,
wydajno odwiertu,
warto wykadnika gazowego,
waciwoci ropy naftowej,
stopie zawodnienia.
W rnych okresach eksploatacji zoa, w jednym i tym samym odwiercie, stosuje si
rne metody wydobywania ropy naftowej. Zwykle bezporednio po odwierceniu odwiertu
ma miejsce eksploatacja samoczynna ropy naftowej, w przypadku, gdy energia zoowa jest
wystarczajca na wydwignicie ropy na powierzchni. Z czasem, gdy energia zoowa
maleje, nastpuje okres eksploatacji ropy naftowej przy zastosowaniu jednej z metod
mechanicznych. W niektrych przypadkach, gdy warto energii zoowej od pocztku jest
niewielka, bezporednio po udostpnieniu zoa stosuje si metody mechaniczne, np.
pompowanie przy uyciu pomp wgbnych.
Metody wydobywania ropy naftowej za pomoc odwiertw eksploatacyjnych moemy
podzieli na:
I. Eksploatacj samoczynn
II. Metody mechaniczne:
1. Eksploatacj za pomoc pomp wgbnych:
1) pompy z silnikiem na powierzchni:
tokowe erdziowe,
wibracyjne,
rubowe,
2) pompy z silnikiem w odwiercie:
odrodkowe z silnikiem elektrycznym,
hydrotokowe,
2. Eksploatacj za pomoc spronego gazu:
gazodwig sprarkowy,
3.
4.
gazodwig sprarkowy z komor wymiany (pompa wyporowa),

gazodwig nurnikowy.
Metody grnicze (eksploatacja ropy z piaskw bitumicznych)
Tokowanie.
Wydobywanie ropy naftowej ze zoa poprzedza si badaniami warunkw geologicznozoowych oraz parametrw zoa i pynu zoowego. Dla kadego odwiertu samoczynnego
ropy naftowej, corocznie na podstawie dokonywanych pomiarw, ustala si warunki
eksploatacji ropy naftowej, uwzgldniajce maksymalne sczerpanie i racjonaln gospodark
eksploatacyjn zoa [11].
Warunki samoczynnego wypywu ropy naftowej
Eksploatacja samoczynna polega na wydobywaniu pynu zoowego (ropy naftowej, gazu
ziemnego, wody) z odwiertu przy wykorzystaniu energii zawartej w zou. Warto energii
zoowej dla z ropy naftowej jest zrnicowana dla rnych z, wystpujcych
w rnych rejonach wystpowania ropy naftowej w Polsce i w wiecie. Std czas trwania
eksploatacji samoczynnej moe wynosi od kilku do nawet kilkudziesiciu lat.
Samoczynny wypyw ropy naftowej z odwiertu na powierzchni moe mie miejsce
wwczas, gdy ilo energii zawartej w okrelonej iloci ropy znajdujcej si na dnie odwiertu
jest wiksza od iloci energii potrzebnej do wykonania pracy wyniesienia tej ropy na
powierzchni.
Warto energii potencjalnej odniesionej do 1 tony ropy naftowej na dnie odwiertu Er,
mona okreli ze wzoru:
Er = 9,81 10 3 ( Pdd Pgd ) [MJ]
gdzie:
Pdd cinienie denne dynamiczne [MPa],
Pgd cinienie gowicowe dynamiczne [MPa].
Warto energii potencjalnej wolnego gazu znajdujcego si w 1 tonie ropy Eg, przy
cinieniu dennym dynamicznym, mona okreli ze wzoru:
P
E g = Vg Pgd ln dd [MJ]
Pgd
gdzie:
Vg ilo wolnego gazu znajdujca si w 1 t ropy przy cinieniu Pdd [Nm3/t].
Podczas przepywu ropy w odwiercie od dna ku gowicy eksploatacyjnej nastpuje
obnianie si cinienia od Pdd do Pgd. Moe to spowodowa (w wikszoci przypadkw
powoduje) wydzielanie si z ropy dodatkowej iloci gazu. Gaz ten jest take nonikiem
okrelonej iloci energii, ktr moemy oznaczy Egr. A zatem cakowit ilo energii, jaka
moe by zawarta w 1 t ropy naftowej Ec, w warunkach panujcych na dnie odwiertu
eksploatacyjnego mona okreli wzorem:
Ec = Er + Eg + E gr
Ostatecznie
P
Ec = 9,81 10 3 ( Pdd Pgd ) + Vg Pgd ln dd + Egr
[MJ]
Pgd
Jeeli w czasie eksploatacji samoczynnej cinienie na gowicy odwiertu Pgd jest wiksze
od cinienia nasycenia ropy Pn to gaz rozpuszczony w ropie nie bdzie si z niej wydziela
podczas przepywu rurami wydobywczymi ku gowicy odwiertu. Cinienie nasycenia Pn jest
to cinienie, przy ktrym z ropy naftowej, dla okrelonej temperatury, zaczyna si
wydzielanie gazu ziemnego. Eksploatacja samoczynna odbywa si wtedy wskutek cinienia

hydrostatycznego wody zoowej a wymagane cinienie denne mona okreli wzorem:
Pdd = L + Pt + Pgd
gdzie:
Pdd cinienie denne dynamiczne [Pa],
Pgd cinienie gowicowe dynamiczne [Pa],
L dugo kolumny rur wydobywczych [m],
ciar waciwy ropy naftowej [N/m3],
Pt opory przepywu ropy w rurach wydobywczych [Pa].
Opory przepywu ropy naftowej w rurach wydobywczych (strat cinienia) mona
obliczy w oparciu o znane z hydrauliki rwnanie Darcy'ego Weisbacha.
Jeeli cinienie gowicowe dynamiczne Pgd jest mniejsze od cinienia nasycenia
Pn (Pdd < Pn), ale rwnoczenie cinienie denne dynamiczne Pdd jest wiksze od cinienia
nasycenia (Pdd > Pn), to gaz wydziela si z ropy dopiero w rurach wydobywczych, na pewnej
wysokoci od dna odwiertu.
W przypadku, gdy cinienie denne dynamiczne jest mniejsze od cinienia nasycenia
(Pdd < Pn), to gaz wydziela si z ropy ju na dnie odwiertu, nagazowujc cay sup ropy, ktra
przepywa ku gowicy odwiertu kolumn rur wydobywczych.
W obu przypadkach gaz wydzielajcy si z ropy jest bardzo wan form energii,
wykonujcej prac wydwignicia ropy naftowej na powierzchni. Jest to charakterystyczne
dla z produkujcych w warunkach gazu rozpuszczonego w ropie.
Dziaanie gazu wydzielajcego si z ropy naftowej, jako czynnika energetycznego,
mona rozpatrywa w dwch przypadkach:
1. Gaz wydzielajcy si z ropy powoduje jej nagazowanie, tym samym zmniejsza si ciar
waciwy ropy, a waciwie mieszaniny ropno gazowej, znajdujcej si w rurach
wydobywczych. Im bliej powierzchni, tym mniejsze cinienie panuje w rurach
wydobywczych, tym samym coraz wicej gazu wydziela si z ropy. Std ciar waciwy
nagazowanej ropy maleje ze wzrostem wysokoci od dna odwiertu.
2. Gaz wydzielajcy si z ropy, wskutek obniania si cinienia na drodze przemieszczania
si ropy w rurach wydobywczych od dna odwiertu ku powierzchni, zwiksza swoj
objto (rozpra si). Tym samym powoduje dodatkowe wypychanie ku grze takiej
iloci (objtoci) czsteczek ropy, o jak w danym momencie zwikszya si objto
rozprajcego si gazu.

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.
Jaki czynnik powoduje dopyw ropy naftowej ze zoa do odwiertu eksploatacyjnego?
Kiedy wystpuje eksploatacja samoczynna ropy naftowej?
W jakim przypadku stosuje si metody mechaniczne wydobywania ropy naftowej?
Od czego zaley wybr metody wydobywania ropy naftowej?
Jakie znane s metody wydobywania ropy naftowej?
Od czego zaley warto energii potencjalnej ropy naftowej, znajdujcej si na dnie
odwiertu?
7. Co to jest i od czego zaley warto cinienia nasycenia?
8. Kiedy gaz rozpuszczony w ropie moe si z niej wydziela?
9. Co skada si na cakowit warto energii ropy naftowej w warunkach panujcych na
dnie odwiertu?
10. Kiedy eksploatacja samoczynna odbywa si tylko na skutek cinienia hydrostatycznego?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
11. Kiedy gwnym czynnikiem energetycznym, przy eksploatacji samoczynnej, jest gaz
wydzielajcy si z ropy?
12. Na czym polega dziaanie gazu wydzielajcego si z ropy, podczas eksploatacji
samoczynnej?
4.1.3. wiczenia
wiczenie 1
Sporzd schemat blokowy przedstawiajcy podzia metod wydobywania ropy naftowej
za pomoc odwiertw eksploatacyjnych. Schemat moe by wykonany odrcznie lub za
pomoc programu komputerowego, np. edytora tekstu Word.
Sposb wykonania wiczenia
1)
2)
3)
4)
5)
Aby wykona wiczenie, powiniene:

przypomnie sobie pojcie schematu blokowego i sposobu jego wykonania,
wypisa znane ci metody wydobywania ropy naftowej,
dokona podziau metod wedug przyjtego kryterium,
sporzdzi schemat blokowy,
zaprezentowa wyniki swojej pracy.
Wyposaenie stanowiska pracy:

przybory do rysowania i pisania,
komputer z drukark,
karty papieru A4,
zeszyt.
wiczenie 2
Dla odwiertu ropno-gazowego okrel poszczeglne przypadki wystpowania ropy
naftowej oraz zgazowanej ropy w odwiercie, w tym w rurach wydobywczych, w zalenoci
od wartoci, cinienia nasycenia, cinienia zoowego, cinienia dennego dynamicznego,
cinienia gowicowego dynamicznego. Dla okrelonych przypadkw wykonaj schematy
przedstawiajce obszary odwiertu (rur) z rop naftow bez gazu oraz z rop naftow
zgazowan.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

okreli rodzaje cinie charakterystycznych dla wybranych punktw odwiertu,
ustali zalenoci pomidzy powyszymi cinieniami a cinieniem nasycenia,
okreli przypadki, w ktrych gaz bdzie wydziela si z ropy naftowej,
wykona kilka schematw odwiertu z zapuszczonymi rurami wydobywczymi,
nanie na schematy poszczeglne sytuacje,
opisa na schematach zalenoci pomidzy cinieniami,

kartki papieru A4 ksero lub kratkowanego,
przybory do rysowania,
przybory do pisania,
zeszyt.
10

Czy potrafisz:
1) okreli oglne warunki samoczynnego wypywu ropy naftowej
z odwiertu na powierzchni?
2) wymieni metody wydobywania ropy naftowej otworami wiertniczymi?
3) okreli czynniki, ktre maj wpyw na warto energii ropy naftowej
na dnie odwiertu?
4) zdefiniowa pojcia: cinienie denne dynamiczne, cinienie gowicowe
dynamiczne, cinienie nasycenia?
5) wyjani, kiedy gaz ziemny moe wydziela si z ropy naftowej?
6) wyjani, jak i dlaczego zmienia si ciar waciwy ropy naftowej
w rurach wydobywczych?
7) obliczy warto energii potencjalnej 1 tony ropy naftowej na dnie
odwiertu?
8) wyjani mechanizm wypierania ropy naftowej w rurach
wydobywczych, gazem wydzielajcym si z niej?
9) sporzdzi rozkad ciaru waciwego nagazowanej ropy w kolumnie
rur wydobywczych?
11
Tak
Nie
4.2.
Uzbrojenie odwiertu samoczynnego ropy naftowej

Wydobywanie ropy naftowej ze z poprzez eksploatacj samoczynn prowadzi si za
pomoc odwiertw eksploatacyjnych, po udostpnieniu horyzontu produktywnego. Odwiert
do eksploatacji samoczynnej ropy naftowej posiada odpowiednie uzbrojenie wgbne oraz
wyposaenie napowierzchniowe.
W skad uzbrojenia wgbnego wchodz m.in.:
1) kolumny rur okadzinowych, w tym kolumna eksploatacyjna,
2) wiba rurowa,
3) kolumna rur wydobywczych,
4) pakery eksploatacyjne,
5) zwki wgbne stae lub wymienialne,
6) wgbne zawory bezpieczestwa,
7) czniki posadowe i inne elementy.
Wyposaenie napowierzchniowe odwiertu eksploatacyjnego stanowi m.in.:
1) gowica eksploatacyjna,
2) zwka dawica staa lub nastawialna,
3) wymiennik ciepa
4) separatory (oddzielacze),
5) odcinek redukcyjno-pomiarowy,
6) zbiorniki magazynowe (robocze) ropy i wody zoowej,
7) odgazowywacz wody zoowej i inne urzdzenia.
Przykadowy schemat uzbrojenia odwiertu samoczynnego przedstawia rysunek 1.
Rys. 1.
Schemat odwiertu samoczynnego ropy naftowej: 1 eksploatacyjna kolumna rur okadzinowych,

2 kolumna rur wydobywczych, 3 wiba rurowa, 4 gowica eksploatacyjna, 5 zwka
dawica, 6 wymiennik ciepa, 7 separator (oddzielacz), Pg cinienie gowicowe, d rednica rur
wydobywczych [4, s. 220]
12
Gowice eksploatacyjne
Jednym z najwaniejszych elementw wyposaenia odwiertu samoczynnego ropy
naftowej jest gowica eksploatacyjna (wydobywcza). Montowana jest na wibie rurowej,
ktra zamyka przestrzenie piercieniowe pomidzy poszczeglnymi kolumnami rur
okadzinowych. Zadaniem gowicy eksploatacyjnej jest:
zamknicie przestrzeni piercieniowej midzy eksploatacyjn kolumn rur
okadzinowych a rurami wydobywczymi,
podwieszenie kolumny rur wydobywczych,
zamknicie kolumny rur wydobywczych,
umoliwienie kontrolowanego odpywu ropy i gazu z odwiertu do separatora.
Widok gowicy eksploatacyjnej na odwiercie ropno-gazowym przedstawia rys. 2.
Rys. 2. Gowica eksploatacyjna na odwiercie samoczynnym ropy naftowej [18]
Gowice eksploatacyjne produkowane s dla cinie roboczych od kilkunastu do

kilkudziesiciu MPa. Wedug norm API standardowe cinienia nominalne gowic
eksploatacyjnych wynosz: 7, 14, 21, 35, 70, 105 oraz 140 MPa. Gowice eksploatacyjne
maj na og poczenia konierzowe, chocia przy gowicach przewidzianych na mae
cinienia robocze, poniej 14 MPa, normy zezwalaj na uywanie pocze gwintowych.
Bez wzgldu na zakres cinie i rnice konstrukcyjne gowice eksploatacyjne posiadaj
podwjne zasuwy na przewodach odpywowych. Pierwsza zasuwa, liczc w kierunku
przepywu ropy, jest zasuw awaryjn, druga robocz. W czasie eksploatacji ropy, a take
podczas innych czynnoci wykonywanych na odwiercie (np. pomiary cinienia w odwiercie)
zasuwy awaryjne powinny by cakowicie otwarte. Zamykana jest jedynie na okres
demontau i wymiany zasuwy roboczej lub w przypadku awarii zasuwy roboczej. Sterowanie
zsuwami awaryjnymi moe odbywa si wycznie po uprzednim zamkniciu zasuw
roboczych [11]. W trakcie normalnej pracy odwiertu sterowanie odbywa si wycznie za
pomoc zasuwy roboczej. Schemat typowej gowicy eksploatacyjnej dla samoczynnej
eksploatacji ropy naftowej lub gazu ziemnego, wraz z oznaczeniem poszczeglnych
elementw przedstawia rys. 3.
13
Rys. 3. Gowica eksploatacyjna standardowa produkcji ZUN Krosno [2]

Tabela 1. Zestawienie poszczeglnych elementw gowicy eksploatacyjnej z rysunku 3 [2]
Ilo
Poz.
Nazwa czci
Poz.
Nazwa czci
sztuk
1
Korpus 11 x 7 1/16 x 2 9/16
1
14
ruba dwustronna M30x3-240
2
Zesp pokrywy
1
15
ruba dwustronna M24x3 -160
7 1/16 x 2 9/16
3
Czwrnik
1
16
4
Zasuwa suwakowa 2 9/16
3
17
5
Zasuwa suwakowa 2 1/16
5
18
6
Konierz 65 35
1
19
Nakrtka M30x3
G - RwS 2 3/8
7
Konierz 52 35
4
20
Nakrtka M24x3
G - RwS 2 3/8
8
Wkadka manometr.
1
21
Nakrtka M27x3
2 9/16 21
9
Wkadka manometr.
2
22
Korek LP
2 1/16 21
10
Korek RwS 2 3/8
4
23
Zawr zaporowy ZWZ 12
11
Piercie uszczelniajcy R45
1
24
Korek RwS 2 3/8 LP
12
6
25
ruba odpowietrzajca
13
9
26
ruba dwustronna M24x3 115
14
Ilo
sztuk
12
24
16
8
8
24
80
32
2
4
1
1
8
Tabela 2. Podstawowe parametry standardowych gowic produkcji ZUN Krosno [8]

Cinienie robocze
Wymiary konierzy korpusu
MPa/psi
D1 x D2
14 / 2000
7 1/16 x 7 1/16
14 / 2000
11 x 7 1/16
21 / 3000
7 1/16 x 7 1/16
21 / 3000
11 x 7 1/16
35 / 5000
7 1/16 x 7 1/16
35 / 5000
11 x 7 1/16
70 / 10000
11 x 7 1/16
Masa
[kg]
980
1100
1520
1650
1540
1740
2430
Konstrukcja gowicy eksploatacyjnej powinna:

umoliwia prowadzenie wszystkich operacji zwizanych z eksploatacj odwiertu przy
zapewnieniu szczelnoci wszystkich jej elementw,
umoliwia pomiar cinienia w ostatniej kolumnie rur okadzinowych (eksploatacyjnej) i
w kolumnie rur wydobywczych,
zapewni moliwo zapuszczania do odwiertu wgbnych przyrzdw pomiarowych,
zapewni moliwo poboru prbek pynu zoowego.
Poszczeglne elementy skadowe gowicy eksploatacyjnej powinny by odporne na
dziaanie czynnikw zoowych, z ktrymi si stykaj podczas jej uytkowania, w tym na
dziaanie siarkowodoru H2S. Siarkowodr czsto towarzyszy ropie naftowej a jest gazem,
ktry wykazuje silne waciwoci agresywne (korozyjne) w stosunku do elementw
stalowych.
Jednym z gwnych elementw skadowych gowic eksploatacyjnych s zasuwy
suwakowe konierzowe o penym przelocie. Wykonywane mog by w wersji kutej lub kutospawanej. Sterowanie zasuwami moe by rczne lub za pomoc siownikw. Zasuwa
suwakowa konierzowa powinna:
umoliwia rwnomierne, bez zahamowa, zamykanie i otwieranie przy uyciu siy na
kole sterowym nie wikszej ni 200 N,
umoliwia zamykanie zasuwy przy obrocie koem sterowym w prawo,
by przystosowana do wymiany uszczelnie dawika trzpienia pod cinieniem.
Koa sterowe zasuw gowic eksploatacyjnych powinny posiada wyrane oznakowanie
kierunku zamknicie i otwarcie. Po cakowitym zamkniciu zasuwy suwakowej na
gowicy naley wykona obrotu koem sterowym w lewo kierunek otwarcie.
Schemat gowicy na rys. 4 okrela rodzaje zasuw, ktrych przeznaczenie jest nastpujce:
a) zasuwa zabiegowa (1) luzy do zamykania wypywu z gowicy podczas prac, w czasie
ktrych uywane s rnego rodzaju luzy. Zasuwa ta pozwala na swobodne montowanie
i demontowanie luzy bez koniecznoci cakowitego zamknicia wypywu z rur
wydobywczych, co miaoby miejsce po zamkniciu zasuwy roboczej (3),
b) zasuwa boczna (2) suy do zamknicia przepywu pomidzy gowica a kolektorem
odpywowym. Pozwala to na odcicie wypywu z gowicy bez koniecznoci zamykania
zasuwy roboczej (3). Zasuwa boczna umoliwia rwnie odizolowanie gowicy od
cinienia panujcego w kolektorze, co jest niezbdne przy montowaniu luz,
15
Rys. 4. Rodzaje zasuw na gowicy eksploatacyjnej [2]
c)
zasuwa robocza (3) suy do zamknicia wypywu z gowicy podczas duszej przerwy
w eksploatacji pynw zoowych. Uywana jest rwnie do zamknicia wypywu
w czasie wymiany wyposaenia znajdujcego si ponad ni lub te podczas prac ze
luzami,
d) zasuwa awaryjna (4) suy tylko wycznie do zamknicia wypywu z gowicy podczas
wymiany zasuwy roboczej (3)
e) zasuwa awaryjna (5) suy do zamykania wypywu z dolnej czci gowicy podczas
wymiany zaworu iglicowego, znajdujcego si pomidzy zasuw a manometrem,
f) zasuwa awaryjna (6) suy tylko i wycznie do zamykania wypywu z dolnej czci
gowicy podczas wymiany zasuwy roboczej (7),
g) zasuwa robocza (7) suy do odcinania przepywu pomidzy doln czci gowicy
a kolektorem odpywowym. Jest ona uywana podczas cyrkulacji pynw pomidzy
przestrzeni a rurami wydobywczymi lub te w czasie eksploatacji przez przestrze.
Oprcz gowic eksploatacyjny produkowanych przez Zakad Urzdze Naftowych
Naftomet w Kronie, do eksploatacji samoczynnej ropy naftowej oraz gazu ziemnego
stosowane s gowice eksploatacyjne produkowane przez firmy zagraniczne, takie jak:
Cameron, Mc Evoy, Walker Steel, Malbranque.
Rury wydobywcze
Eksploatacja samoczynna ropy naftowej z odwiertu odbywa si poprzez kolumn rur
wydobywczych zapuszczonych do odwiertu i podwieszonych w gowicy odwiertu. Do
podwieszenia rur stosuje si wieszaki umieszczone w korpusie 1 (rys. 3) w dolnej czci
gowicy eksploatacyjnej. Wieszaki typu cylindrycznego z szyjk (produkowane przez ZUN
Naftomet Krosno) uszczelniane s:
w korpusie gowicy poprzez aktywacj uszczelnienia ciarem rur wydobywczych lub
trzpieniami blokujcymi wieszak,
w pokrywie gowicy uszczelnieniami typu wymuszonego plastyfikatorem, podwjnymi
oringami i metod metal metal.
Rury wydobywcze stosowane w uzbrojeniu odwiertw ropnych wykonane mog by
wedug PN-H-74238:1993 lub wedug normy API, w kilku odmianach wytrzymaociowych.
16
Dugo rur wydobywczych wykonuje si w dwch zakresach:

R1 6,1 m do 7,3 m,
R2 8,5 m do 9,8 m.
Wymiary rur wydobywczych stosowanych do niedawna w polskim grnictwie naftowym
a ktre znajduj si jeszcze na wyposaeniu starszych odwiertw ropy naftowej przedstawia
tabela 3.
Tabela 3. Wymiary rur wydobywczych wedug norm ZSRR
rednica
nominalna
rednica
zewntrzna
Grubo
cianki
rednica
wewntrzna
[cale]
1
2
2
3
3
[mm]
48,3
60,3
73,0
88,9
101,6
[mm]
4,0
5,0
5,5
6,5
7,0
[mm]
40,3
50,3
62,0
75,9
100,3
rednica
zewntrzna
zczki
[mm]
55,0
73,0
89,5
107,0
132,5
Masa
Pojemno
[kg/m]
4,39
6,84
9,16
13,22
15,22
[l/m]
1,3
2,0
3,0
4,5
6,2
Wymiary i waciwoci rur wydobywczych niespcznych wedug API, stosowanych

obecnie w Polsce przedstawia tabela 4.
Tabela.4. Wymiary i waciwoci rur wydobywczych wedug API [10]
rednica
rednica
rednica
Grubo
rednica
zewntrzna
nominalna
zewntrzna
cianki
wewntrzna
zczki
[cale]
[mm]
[mm]
[mm]
[mm]
1,9
48,3
3,7
40,9
55,9
51,8
4,2
73,0
50,6
2
60,3
4,8
47,4
6,5
62,0
5,5
88,9
59,0
2
73,0
7,0
57,4
7,8
77,9
5,5
76,0
6,5
108,0
3
88,9
74,2
7,3
69,9
9,5
Masa
Pojemno
[kg/m]
4,1
6,0
6,8
8,6
9,5
11,6
12,8
11,5
13,7
15,2
18,9
[l/m]
1,3
2,1
2,0
1,8
3,0
2,7
2,6
4,8
4,5
4,3
3,9
Zwki dawice
Przy eksploatacji samoczynnej ropy naftowej, do dawienia wypywu w celu uzyskania
wydobycia optymalnego, mog by stosowane rnego rodzaju zwki. Wyrnia si zwki
stae (kryzy), o staej rednicy otworu przelotowego lub zwki nastawialne (dysze
regulowane), ktrych wielko otworu przelotowego moe by regulowana rcznie lub
automatycznie przez operatora obsugujcego odwiert eksploatacyjny. Ponadto mog by
stosowane zwki wgbne, montowane w dolnej czci kolumny rur wydobywczych.
rednice zwek staych mog zawiera si w zakresie od 3 do 15 mm. Stosowane te
mog by zwki wedug norm API, np.: 2/64, 4/64, 6/64, 8/64, 10/64, 12/64, 16/64,
18/64, 20/64, 22/64, 24/64. rednica zwek wedug API odpowiada wartociom w mm:
14/64 = 5,56 mm, 22/64 = 8,73 mm.
Separatory na odwiercie samoczynnym
Strumie wypywajcej z odwiertu samoczynnego ropy naftowej zawiera przede
wszystkim gaz ziemny, zarwno w stanie rozpuszczonym jak i wolnym (ropa zgazowana).
Ponadto w eksploatowanej ropie moe by obecna woda zoowa a take czstki stae, jak
17
czstki zoa (piasek) lub rdza. Przed skierowaniem ropy do przerbki lub do transportu
wymagane jest usunicie z niej zanieczyszcze. W tym celu stosowane s na odwiercie
samoczynnym separatory (oddzielacze), ktrych zadaniem jest rozdzia pynw zoowych,
co pozwala na usunicie ich z wydobywanej ropy.
Na odwiertach samoczynnych ropy naftowej stosowane s przede wszystkim separatory
trjfazowe, ktre su do rozdziau gazu, ropy i wody oraz umoliwiaj wydzielenie fazy
staej (piasek).
W procesie oddzielania wykorzystuje si takie zjawiska jak:
rozbicie strumienia ropy w separatorze o jego wewntrzne przegrody,
dziaanie siy cikoci,
dziaanie siy odrodkowej,
odstawanie si ropy,
zmian kierunku przepywu strumienia pynw zoowych,
dziaanie temperatury.
Separatory (oddzielacze) mona podzieli ze wzgldu na:
1) dziaanie:
grawitacyjne,
odrodkowe,
2) funkcj:
dwufazowe,
trjfazowe,
3) konstrukcj:
pionowe (stojce),
poziome (lece),
kuliste,
4) wysoko cinienia roboczego:
wysokiego cinienia
powyej 2,5 MPa,
redniego cinienia
od 0,5 do 2,5 MPa,
niskiego cinienia
od 0,1 do 0,5 MPa,
pracujce pod cinieniem atmosferycznym.
5) doprowadzenie ciepa;
podgrzewane,
niepodgrzewane.
Przy odwiercie moe by zastosowany jeden separator lub kilka poczonych szeregowo,
ktre charakteryzuj si coraz mniejszym cinieniem roboczym. Pozwala to na efektywniejsze
wydzielenie z ropy gazu ziemnego, ktrego rozpuszczalno w ropie zaley gwnie od
cinienia. Zastosowanie jednego separatora mona uwaa za separacj dwustopniow, gdzie
separator stanowi pierwszy stopie, natomiast zbiornik roboczy drugi stopie. Im wicej
oddzielaczy stosuje si na odwiercie samoczynnym ropno-gazowym, tym mniejsze s straty
gazu oraz lotnych wglowodorw ropnych.
Przy stosowaniu cztero stopniowej separacji dobr cinie na poszczeglnych stopniach
moe by nastpujcy:
I stopie
3,0 4,5 MPa nadcinienia,
II stopie
III stopie
IV stopie
pod cinieniem atmosferycznym.
Wydzielanie si gazu z ropy naftowej uzalenione jest od cinienia i temperatury. Przy
cinieniu mniejszym od cinienia nasycenia gaz wydziela si z ropy. Zjawisko to moe
zachodzi zarwno w zou, jak i w rurach wydobywczych. Std na og do separatora
18
dopywa ukad dwufazowy ropa gaz. Ich wzajemny stosunek objtociowy zaley od skadu
chemicznego ropy naftowej i gazu oraz od temperatury i cinienia.
W separatorze bd wic zachodzi dwa gwne procesy:
oddzielenie gazu od ropy naftowej,
wydzielenie si rozpuszczonego gazu w ropie w wyniku dalszego spadku cinienia.
W przypadku obecnoci w wydobywanej ropie wody zoowej w separatorze nastpuje
rozdzielenie tych cieczy pod wpywem siy cikoci. Woda zoowa, ktra ma znacznie
wiksz gsto od ropy gromadzi si w dolnej czci oddzielacza, skd odprowadzana jest
do zbiornika wody zoowej. Z najniszej czci separatora okresowo mog by
odprowadzane zanieczyszczenia mechaniczne.
W polskim grnictwie naftowym przez wiele lat stosowane byy (na starszych kopalniach
stosowane s w dalszym cigu) separatory trjfazowe stojce R 10/1000 i ODS 21/100 oraz
poziome ODL 7/800. Separator pionowy (stojcy), podgrzewany typ R 10/1000 posiada
nastpujce parametry techniczne:
cinienie robocze
10 at. 1,0 MPa,
rednica
1000 mm,
wysoko cakowita
4165 mm,
wysoko walczaka
3000 mm,
natenie przepywu
110 kg/h,
objto zbiornika
2,5 m3.
Obecnie stosowane s separatory o nowych rozwizaniach konstrukcyjnych,
zapewniajce wiksz skuteczno (sprawno) rozdziau faz mieszaniny ropy gazu wody
zoowej, oraz wstpne oczyszczanie gazu odbieranego z separatora. Schemat separatora
poziomego, z oznaczeniem krcw i podstawowych wymiarw przedstawia rys. 5. W tabeli
5 zawarto typowe parametry pracy separatora, natomiast tabela 6 zawiera wykaz krcw,
ktre stanowi uzbrojenie separatora.
Rys. 5. Separator trjfazowy poziomy, podgrzewany nowy typ [1]

19
Tabela 5. Parametry techniczne separatora z rysunku 5 [1]

Lp.
Parametr
1
Cinienie (min/max)
2
Temperatura
3
Cinienie nastawy urzdz. zabezp.
4
Gsto cieczy (lekka/cika)
5
Lepko cieczy (lekka/cika)
6
Przepyw masowy (lekka/cika)
7
Gsto robocza gazu
8
Przepyw masowy gazu
9
Pojemno separatora
10
Powierzchnia wymiany ciepa
Jednostka
[bar]
[oC]
[bar]
[kg/m3]
[cP]
[kg/h]
[kg/m3]
[kg/h]
[m3]
[m2]
Tabela 6. Oznaczenie krcw dla separatora na rysunku 5 [1]

Oznaczenie
Przeznaczenie
Oznaczenie
A
Wlot ropy surowej
L
B1 B6
Pynowskazy konierzowe
M
C
Zawr bezpieczestwa
N
D
Waz
O
E
Pomiar cinienia
R
F
Regulator poziomu
S
G
Wylot gazu
T
H
Krciec demistera
U1 U2
K1 K2
Pomiar rnicy cinienia
W
Warto
4/10
+25
16
740/990
0,8/0,92
296,6/93,7
5,2
43,6
~4,6
~1,25
Przeznaczenie
Regulator poziomu
Spust ropy
Spust wody zoowej
Odpowietrzenie
Pomiar temperatury
Spust zanieczyszcze
Regulator temperatury
Wlot/wylot czynnika grzejnego
Waz wownicy grzejnej
Pakery eksploatacyjne
Pakery s to urzdzenia, ktre su do zamknicia przestrzeni midzy rurami
okadzinowymi a przewodem wiertniczym (w procesie wiercenia otworw) lub midzy
rurami okadzinowymi a rurami wydobywczymi podczas eksploatacji ropy naftowej lub gazu
ziemnego.
Pakery stosowane przy eksploatacji samoczynnej ropy naftowej zapinane s na rurach
wydobywczych nad poziomem ropononym, w celu uniemoliwienia przepywu pionowego
pynu zoowego przez przestrze piercieniow pomidzy rurami (rys. 6).
Pakery eksploatacyjne (wydobywcze) stosuje si m.in. w celu:
oddzielenia cinienia w odwiercie od dziaania na rury okadzinowe,
oddzielenia pynw odwiertowych od rur okadzinowych, zwaszcza gdy zawieraj
siarkowodr,
poprawienia warunkw krenia i skierowania przepywu pynu zoowego przez rury
wydobywcze i gowic eksploatacyjn,
zakotwiczenia rur wydobywczych w rurach okadzinowych,
wyeliminowania dziaania gazodwigu na zoe.
Pakery mog by oglnie sklasyfikowane jako:
wycigane z odwiertu po ich wykorzystaniu i odpiciu w rurach okadzinowych,
stae, nie dajce si odpi i wycign z odwiertu,
czciowo stae, ktre po ich wykorzystaniu mog by odpite i wycignite na
powierzchni.
Ze wzgldu na metod kotwiczenia pakery dziel si na zapinane w rurach
okadzinowych przy uyciu liny, kotwiczone mechanicznie lub zapinane hydraulicznie.
Podstawowymi czciami skadowymi pakerw s szczki kotwiczne, przesuwajce si
po stokowej powierzchni kaduba pakera oraz elastyczny element uszczelniajcy. Rys. 7
przedstawia paker eksploatacyjny obcieniowy modelu E, zapinany w rurach
okadzinowych przez wywarcie nacisku osiowego kolumna rur wydobywczych.
20
Rys. 6. Schemat
odwiertu
ropno-gazowego
z uyciem pakera eksploatacyjnego: 1 rury
okadzinowe, 2 rury wydobywcze,
3 element uszczelniajcy pakera, 4 ropa
naftowa [13, s. 132]
Rys. 7. Paker eksploatacyjny: 1 uszczelniacz pakera,

2 szczeki kotwiczne [13, s. 134]
Pakery wydobywcze montuje si przede wszystkim w odwiertach, w ktrych wystpuje

I lub II kategoria zagroenia siarkowodorem H2S.
Zbiorniki produkcyjne (magazynowe)
Zbiorniki produkcyjne przeznaczone s do magazynowania ropy naftowej lub wody
zoowej przy odwiercie eksploatacyjnym lub grupie odwiertw. Zwykle maj posta
prostopadociennej skrzyni (rys. 8) lub lecych walczakw (rys. 9) o pojemnoci od
kilkunastu do ok. 50 m3.
Rys. 8. Prostopadocienny zbiornik ropy naftowej
21
Rys. 9. Zbiornik walczakowy lecy
Zbiorniki dla ropy posiadaj szczelne zamknicia w celu zmniejszenia strat

spowodowanych odgazowaniem czy parowaniem ropy naftowej, zwaszcza w okresie letnim.
Powinny posiada wownic grzewcz w celu podgrzewania ropy. Zbiornik zamknity na
wglowodory cieke (rop) powinien by wyposaony w:
zawr cinieniowo-depresyjny,
dwa szczelnie zamknite wazy,
urzdzenie do pomiaru poziomu cieczy i cinie,
urzdzenie do poboru prbek ropy.
Zbiorniki zawierajce wglowodory cieke otacza si waem ziemnym o wysokoci, co
najmniej 1 m i szerokoci korony oraz co najmniej 0,5 m lub murem ochronnym. Wymagana
pojemno obwaowania zbiornikw ropy naftowej wynosi dla:
1) jednego zbiornika 100% jego pojemnoci,
2) dwch zbiornikw 75% ich cznej pojemnoci,
3) trzech i wicej zbiornikw 50% ich cznej pojemnoci.
Zbiornikw ropy naftowej nie wolno ustawia na terenie zalewowym rzek i potokw.
Niedopuszczalne jest ustawianie zbiornikw z rop naftow zawierajc siarkowodr
w zagbieniach terenu [11]. Siarkowodr, ktry jest gazem lejszym od powietrza,
w przypadku ulatniania si ze zbiornika ciele si przy powierzchni terenu, co stwarza due
zagroenie dla czowieka przebywajcego w pobliu zbiornika.
Dopuszczalna wysoko napenienia zbiornikw ropy naftowej nie powinna przekracza
95% cakowitej pojemnoci zbiornika. Ropa naftowa podczas nagrzewania si w zbiorniku,
np. latem zwiksza swoj objto. Std napenienie zbiornika w 100% powodowaoby
powstawanie duych napre rozcigajcych a w konsekwencji uszkodzenie (pknicia)
zbiornika lub uszkodzenia elementw jego wyposaenia.

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Co wchodzi w skad uzbrojenia wgbnego odwiertu samoczynnego ropy naftowej?
Co wchodzi w skad wyposaenia napowierzchniwego odwiertu samoczynnego ropy?
Jakie zadanie spenia gowica eksploatacyjna odwiertu samoczynnego?
Jak funkcje speniaj zasuwy montowane na gowicy eksploatacyjnej?
Jakie nominalne wartoci cinie powinny posiada gowice eksploatacyjne?
W jaki sposb odbywa si sterowanie zasuwami na gowicy?
22
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
W jaki sposb rury wydobywcze zamocowane s w gowicy odwiertu?

Jakie rednice rur wydobywczych okrela norma API?
Od czego zaley rednica wewntrzna rur wydobywczych?
W jakim celu stosuje si separator na odwiercie samoczynnym ropy?
Jakie zjawiska fizyczne wykorzystuje si w pracy separatorw?
Jakie s kryteria podziau separatorw?
Jakie s znane typy (rodzaje) separatorw?
Czym rni si separator dwufazowy od trjfazowego?
Na czym polega separacja wielostopniowa?
4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Na odwiercie samoczynnym ropy naftowej planowane jest wykonanie pomiarw
wgbnych cinienia i temperatury z wykorzystaniem techniki linowej. Korzystajc
z oznacze elementw gowicy (zasuw), jak na rys. 3. Poradnika dla ucznia, okrel kolejno
czynnoci, jakie naley wykona przy zapuszczaniu a nastpnie przy wyciganiu przyrzdw
pomiarowych.
W wykazie czynnoci uwzgldnij zamontowanie i demonta luzy pomiarowej. Wykaz
sporzd w postaci zestawienia tabelarycznego.
2)
3)
4)
5)
6)

okreli rodzaje czynno, jakie bd wymagane w caej operacji zwizanej
z wykonaniem pomiarw,
wypisa te elementy gowicy, ktre bd uyte w trakcie wykonywania pomiarw,
sporzdzi tabel, do ktrej wpiszesz kolejno czynnoci i numery elementw gowicy,
ustali kolejno wykonywania poszczeglnych czynnoci,
wypeni przygotowan tabel, oddzielnie dla zapuszczania i wycigania przyrzdw,
dokona prezentacji wynikw pracy.

przybory rysunkowe: owek, gumka,
schemat gowicy eksploatacyjnej,
tabele oznacze elementw gowicy,
zeszyt.
1)
wiczenie 2
Wykonaj schemat blokowy przedstawiajcy klasyfikacj separatorw z uwzgldnieniem
poznanych kryteriw podziau. Schemat wykonaj odrcznie na karcie papieru, a nastpnie
z wykorzystaniem techniki komputerowej.
1)
2)
3)
4)

wypisa poznane kryteria podziau separatorw,
wypisa znane typy separatorw,
przyporzdkowa poszczeglne typy separatorw do ustalonych kryteriw podziau,
wykona odrcznie schemat blokowy,
23
5) wykona schemat z wykorzystaniem komputera,

6) zaprezentowa wyniki swojej pracy.

Poradnik dla ucznia,
przybory rysunkowe,
kartki papieru,
komputer,
zeszyt.

Czy potrafisz:
1) wymieni elementy uzbrojenia wgbnego odwiertu samoczynnego ropy?
2) wymieni urzdzenia wyposaenia napowierzchniowego odwiertu
samoczynnego?
3) okreli zadania poszczeglnych urzdze napowierzchniowych?
4) omwi budow gowicy eksploatacyjnej odwiertu samoczynnego?
5) okreli przeznaczenie poszczeglnych zasuw gowicy eksploatacyjnej?
6) poda wartoci cinie nominalnych dla gowic eksploatacyjnych?
7) poda wartoci rednic nominalnych rur wydobywczych?
8) scharakteryzowa zasad dziaania separatora grawitacyjnego?
9) przedstawi klasyfikacj separatorw stosowanych na odwiertach ropnogazowych?
10) okreli na schemacie separatora poziomego przeznaczenie
poszczeglnych krcw?
11) okreli funkcj pakerw eksploatacyjnych?
12) wyjani sposb zapuszczania i zapinania pakerw eksploatacyjnych?
13) wymieni rodzaje zbiornikw i elementy ich uzbrojenia?
14) okreli zasady sytuowania zbiornikw przy odwiercie eksploatacyjnym?
24
Tak
Nie
4.3. Parametry wydajnoci odwiertu samoczynnego

Pod pojciem wydajno odwiertu rozumiemy ilo ropy naftowej i gazu ziemnego
wydobytych w jednostce czasu podczas eksploatacji zoa [9]. Ilo ropy naftowej moemy
podawa w tonach lub m3, natomiast ilo gazu ziemnego w Nm3 (normalnych metrach
szeciennych) tj. w warunkach normalnych, zredukowanych do cinienia 1013,25 hPa
i temperatury 273 K (0oC). Dla odwiertu moemy okreli jego wydajno potencjaln, jako
teoretyczn ilo ropy naftowej dopywajca do odwiertu w jednostce czasu przy
przeciwcinieniu na zoe rwnym cinieniu atmosferycznemu.
Ilo wydobywanej ropy naftowej z odwiertu przy eksploatacji samoczynnej okrela si
jako wydobycie:
1) potencjalne,
2) optymalne.
Wydobycie potencjalne ropy naftowej z odwiertu jest to maksymalna ilo ropy, jak
mona wydoby w jednostce czasu z odwiertu, w trakcie wolnego, samoczynnego wypywu.
Wolny, samoczynny wypyw ropy z odwiertu moe mie miejsce w sytuacji braku dawienia
wypywu na gowicy odwiertu eksploatacyjnego. W tym przypadku moemy mie do
czynienia z powstawaniem w zou stokw wodnych i gazowych, wynoszeniem z rop
znacznych iloci materiau skalnego (piasku) ze strefy przyodwiertowej zoa ropnego.
Eksploatacja ropy w tych warunkach odbywa si z duym lub bardzo duym wykadnikiem
gazowym WG. Prowadzi to do stosunkowo szybkiego odgazowania zoa a tym samym
pozbawienia go wanego czynnika energetycznego, jakim jest energia gazu rozpuszczonego
w ropie, ktry wydzielajc si z ropy w odwiercie, powoduje nagazowanie supa ropy
w rurach wydobywczych.
Aby unikn tych zagroe eksploatacja samoczynna ropy naftowej powinna by
prowadzona w warunkach wydobycia optymalnego. Jest to wydobycie zapewniajce
maksymalne sczerpanie zasobw zoa przy minimalnych kosztach lub maksymalnym
wykorzystaniu energii zoowej. Zapewnia to duszy okres prowadzenia eksploatacji
samoczynnej ropy naftowej danym odwiertem.
W odwiertach samoczynnych ropy naftowej podstawowym wskanikiem, okrelajcym
wydobycie optymalne, jest wielko wykadnika gazowego WG.
Wykadnik gazowy okrela liczb metrw szeciennych wydobywanego gazu ziemnego
przypadajc na jednostk iloci ropy naftowej, wydobytej w tym samym czasie z odwiertu
eksploatacyjnego. Wielko wykadnika gazowego okrelamy wzorem:
G
WG =
[Nm3/m3] lub [Nm3/t]
Q
gdzie:
G ilo gazu ziemnego wydobytego razem z rop [Nm3],
Q ilo wydobytej ropy naftowej [m3] lub [t].
Wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego z samoczynnego odwiertu ropno-gazowego
reguluje si poprzez:
stosowanie waciwie dobranych pod wzgldem rednicy zwek dawicych,
stosowanie rur wydobywczych o odpowiedniej rednicy.
Zwki dawice montuje si na gowicy odwiertu lub na odcinku odpywowym
nagazowanej ropy z odwiertu. Zwki dawice mog by rwnie instalowane w odwiercie,
w dolnym kocu rur wydobywczych.
25
Okrelenie gwnych parametrw instalacji wydobywczej samoczynnego odwiertu

ropno-gazowego polega na obliczeniu lub doborze:
1) dugoci kolumny rur wydobywczych,
2) rednicy rur wydobywczych,
3) rednicy przewitu zwki dawicej.
Dugo kolumny rur wydobywczych L [m] mona obliczy ze wzoru [4]:
0 ,5
P
h
h 799121 WG h d
L = + +
log n
2
r
Pgd
2
gdzie:
WG wykadnik gazowy niezbdny do istnienia samoczynnego wypywu [Nm3/m3],
d rednica rur wydobywczych [m],
Pn cinienie nasycenia [MPa],
Pgd cinienie gowicowe dynamiczne [MPa],
r ciar waciwy ropy naftowej [N/m3],
h=
Pn Pgd
r
[m]
gdzie:
r redni ciar waciwy ropy w rurach wydobywczych [N/m3].
Jeeli dla danego odwiertu Pdd > Pn, to tak obliczon dugo kolumny rur
wydobywczych wskazane jest zwikszy o 30 do 40 m. Jeeli natomiast Pdd < Pn kolumn rur
wydobywczych naley zapuci do stropu zoa (miejsca grnej czci otworw
perforacyjnych wykonanych w kolumnie rur okadzinowych).
rednic rur wydobywczych, przy zaoeniu okrelonej wydajnoci Q, mona okreli ze
wzoru:
d = 0,2628
L r
P1 Pgd 3
QL
( P1 Pgd
r
gdzie:
Q planowana wydajno odwiertu [m3/s],
P1 cinienie u spodu rur wydobywczych [Pa],
pozostae oznaczenia jak powyej.
W przyblieniu mona przyj, e warto cinienia P1 jest rwna cinieniu dennemu
dynamicznemu Pdd. Cinienie gowicowe dynamiczne Pgd w tym przypadku naley
przyjmowa jako cinienie panujce w rurach wydobywczych na gowicy odwiertu.
W praktyce rednice rur wydobywczych stosowanych przy eksploatacji samoczynnej
ropy wynosz najczciej: 2, 2 , 2 , 2 .
26
Zwki dawice
Eksploatacja samoczynna ropy naftowej, z zachowaniem optymalnych warunkw
wydobycia dla danego odwiertu, wymaga zastosowania zwki dawicej samoczynny
wypyw nagazowanej ropy. Zwki dawice samoczynny wypyw z odwiertu mog rwnie
nosi nazw zwki produkcyjne.
rednic zwki dawicej zapewniajcej optymalne wydobycie mona okreli ze wzoru
lub na podstawie prbnego odbioru pyny, przy zmiennych warunkach wydobycia.
rednic przewitu zwki dawicej, niezbdnej dla utrzymania odpowiedniego
przeciwcinienia na zoe mona obliczy na podstawie uproszczonego wzoru [7]:
d p = 2,51
G g
Pgd
gdzie:
dp rednica przewitu zwki [m],
wspczynnik zaleny od wartoci WG ( mona przyj = 1,1),
G wydobycie gazu z danego odwiertu [Nm3/s],
g ciar waciwy gazu [N/m3],
Pgd cinienie gowicowe dynamiczne [Pa].
W praktyce optymaln rednic zwki dawicej ustala si na podstawie pomiarw
parametrw hydrodynamicznych metod prbnego odbioru pynu. Pomiar polega na
kilkakrotnej zmianie warunkw eksploatacji, poprzez zmian rednicy zwki dawicej. Dla
zwek o rnych rednicach wykonuje si pomiar wielkoci wydobycia ropy naftowej
z rwnoczesnym pomiarem iloci wydobywanego gazu. Na podstawie tych danych okrela si
warto wykadnika gazowego dla poszczeglnych zwek dawicych.
Uwzgldniajc wartoci wydobycia ropy i gazu oraz warto WG mona sporzdzi
wykres (rys. 10), na podstawie ktrego okrela si optymaln rednic zwki dawicej.
Optymalne warunki samoczynnej eksploatacji s wtedy, gdy wydobywanym pynie nie
ma wody ani czci staych (piasku), a wydobycie ropy jest due przy stosunkowo
najmniejszym wykadniku gazowym. Prowadzenie eksploatacji przy zachowaniu stosunkowo
najmniejszego wykadnika gazowego zapewnia racjonalne wykorzystanie energii zoowej,
jak jest w tym przypadku energia rozprajcego si gazu, ktry wydziela si z ropy
naftowej.
Rys. 10. Wyznaczenie optymalnej rednicy zwki dawicej

27
Przy eksploatacji samoczynnej ropy naftowej mog by stosowane zwki stae (kryzy),
o staej rednicy otworu przelotowego lub zwki nastawialne (dysze regulowane), ktrych
wielko otworu przelotowego moe by regulowana rcznie lub automatycznie przez
operatora obsugujcego odwiert eksploatacyjny.
rednice zwek staych mog zawiera si w zakresie od 3 do 15 mm. Stosowane te
mog by zwki wg. norm API, np.: 14/64 (5,56 mm) czy 22/64 (8,73 mm).
Zaburzenia samoczynnego wypywu
Niezaburzony wypyw ropy naftowej z odwiertu samoczynnego charakteryzuje si
staym wydobyciem ropy i gazu oraz staym cinieniem w rurach wydobywczych oraz
w przestrzeni piercieniowej, w stosunkowo krtkim okresie czasu eksploatacji zoa.
Spadek wydobycia ropy moe by spowodowany przyczynami naturalnymi, do ktrych
moemy zaliczy
1) spadek cinienia zoowego,
2) zawodnienie strefy przyodwiertowej,
3) spadek cinienia dennego wskutek zmian w strefie przyodwiertowej w wyniku:
zaparafinowania porw skay ropononej,
osadzania si w porach czstek staych zoa,
zwikszenia si tzw. skin efektu.
Zaburzenia samoczynnego wypywu mog by rwnie wywoane wskutek innych
przyczyn. Jeeli nastpi stosunkowo szybki wzrost cinienia w rurach wydobywczych na
gowicy, moe to oznacza zatkanie osadami parafiny lub piaskiem przewodu odpywowego
ropy z gowicy lub zatkanie si zwki dawicej. Zmniejszenie si cinienia w rurach
wydobywczych i spadek wielkoci wydobycia moe wiadczy o zatkaniu si piaskiem lub
osadami parafiny dolnej czci rur wydobywczych.
Przy eksploatacji samoczynnej ropy naftowej jednym z powaniejszych utrudnie jest
tworzenie si osadw parafiny w rurach wydobywczych oraz w rurocigu czcym odwiert
z separatorem zwaszcza, gdy eksploatowana jest ropa wysokoparafinowa. Czynnikiem
uatwiajcym wytrcanie si parafiny jest spadek temperatury strumienia zgazowanej ropy
w wyniku rozprania si gazu (efekt Joule'a Thomsona). Dla przeciwdziaania tworzeniu
si osadw parafiny za zwk dawic wskazane jest zainstalowanie na odwiercie
wymiennika ciepa (podgrzewacza), pomidzy gowic eksploatacyjn a zwk lub tu za
zwk dawic a przed separatorem.
Zmniejszenie si cinienia w przestrzeni piercieniowej odwiertu moe wiadczy
o gromadzeniu si na dnie odwiertu zasypu lub wody zoowej. Cinienie w przestrzeni
piercieniowej jest zwykle wiksze ni cinienie w rurach wydobywczych.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Co rozumiemy pod pojciem wydajno odwiertu?
Czym charakteryzuje si wydobycie potencjalne samoczynnego odwiertu ropnogazowego?
Co jest podstawowym miernikiem wydobycia optymalnego odwiertu ropno-gazowego?
Jak definiuje si wykadnik gazowy?
W jaki sposb mona regulowa wydobycie z odwiertu samoczynnego?
Jak rol peni zwki na odwiercie samoczynnym?
Jakie wyrnia si gwne parametry instalacji wydobywczej odwiertu samoczynnego?
Do jakiej gbokoci zapuszcza si kolumn rur wydobywczych, gdy Pdd < Pn?
Jakie w praktyce s stosowane rednice rur wydobywczych?
28
10. W jaki sposb ustala si optymaln rednic zwki dawicej?

11. Jak warto WG przyjmuje si przy doborze zwki dawicej?
12. W jakich miejscach instaluje si zwk dawic na odwiercie samoczynnym ropy
naftowej?
13. Ile moe wynosi rednica zwki dawicej?
14. Co zaliczamy do naturalnych przyczyn spadku wydobycia samoczynnego?
15. Jakie mog by przyczyny zaburzenia samoczynnego wydobycia ropy naftowej?
4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
W odwiercie samoczynnym ropy naftowej przeprowadzono pomiar parametrw
hydrodynamicznych metod prbnego odbioru pynu, zmieniajc czterokrotnie rednic
zwki dawicej, zamontowanej na gowicy odwiertu. Dla kadej zwki dokonano pomiaru
wielkoci wydobycia ropy naftowej i iloci towarzyszcego ropie gazu ziemnego. Wyniki
pomiarw przedstawia ponisza tabela.
Lp.
rednica
zwki
[mm]
4
5
6
7
Wydobycie
ropy
[dm3/s]
27 10-2
30 10-2
32 10-2
30 10-2
Wydobycie
gazu
[Nm3/min]
0,81
0,72
0,92
1,17
WG
Na podstawie wynikw pomiarw okrel rednic zwki dawicej, jak powinno si

zainstalowa na tym odwiercie, aby uzyska wydobycie optymalne ropy naftowej.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

sporzdzi w zeszycie tabelk, do ktrej wpiszesz wyniki pomiarw,
przeliczy wartoci wydobycia z zachowaniem jednostek SI,
obliczy warto wykadnika gazowego,
sporzdzi ukad wsprzdnych,
wykona wykresy zalenoci wydobycia i WG od rednicy zwki,
okreli z wykresu optymaln rednic zwki,
zaprezentowa wyniki swojej pracy,
uzasadni przyjte rozwizanie.

przybory rysunkowe: linijka, owek, gumka,
kartki papieru milimetrowego,
kartki papieru A4 (ksero),
kalkulator,
zeszyt.
29
wiczenie 2
Oblicz rednic rur wydobywczych dla odwiertu samoczynnego, przyjmujc nastpujce
dane wyjciowe:
wydajno odwiertu 115,8 10-3 m3/min,
dugo rur wydobywczych 1200 m,
cinienie u spodu rur wydobywczych 3100 kPa,
cinienie gowicowe dynamiczne 0,15 MPa,
gsto ropy naftowej 880 kg/m3.
Po obliczeniu wartoci rednicy rur wyraonej w metrach, dobierz najblisz warto
rednicy wedug norm API.
1)
2)
3)
4)
5)
6)

wypisa z zeszytu (Poradnika) wzr na obliczenie rednicy rur,
przeliczy podane wartoci z uwzgldnieniem odpowiednich jednostek,
obliczy warto rednicy rur,
dobra rury zgodnie z norm API,
zaprezentowa wyniki swojej pracy,
uzasadni przyjte rozwizanie.

zestawienie danych technicznych rur wydobywczych,
kalkulator,
zeszyt.

Czy potrafisz:
1) zdefiniowa pojcia; wydobycie potencjalne i optymalne odwiertu
samoczynnego ropy naftowej?
2) zdefiniowa pojcie wykadnika gazowego?
3) okreli sposoby regulacji wydobycia ropy z odwiertu
samoczynnego?
4) obliczy warto wykadnika gazowego?
5) okreli zasady ustalania gbokoci zapuszczenia rur
wydobywczych?
6) wyjani rol zwek dawicych stosowanych na odwiertach
samoczynnych ropy naftowej?
7) wymieni wielkoci rednic rur wydobywczych przy eksploatacji
samoczynnej?
8) okreli zasady doboru rednic rur wydobywczych i zwki
dawicej?
9) okreli miejsca, w ktrych mog by instalowane zwki dawice
na odwiercie samoczynnym?
10) wyznaczy optymaln rednic zwki dawicej?
11) wymieni rodzaje zaburze samoczynnego wypywu ropy
z odwiertu oraz poda ich przyczyny?
30
Tak
Nie
4.4.
Rodzaje gazodwigw

Po ustaniu eksploatacji samoczynnej ropy naftowej z odwiertu jej dalsze wydobywanie
moe by prowadzone jedn z metod mechanicznych, do ktrych zaliczamy eksploatacj za
pomoc spronego gazu. Polega ona na wydobywaniu pynu zoowego (ropy naftowej,
solanki, wd mineralnych) przez wynoszenie ich na powierzchni spronym gazem
doprowadzonym z powierzchni do urzdzenie wydobywczego. Ten sposb wydobywania
ropy naftowej powszechnie nazywany jest gazodwigiem. W przypadku stosowania
powietrza zamiast gazu ziemnego, np. przy wydobywaniu wd podziemnych, ten sposb
eksploatacji nazywamy gazodwigiem powietrznym.
W praktyce naftowej znanych jest kilka typw gazodwigw. Podstawowa odmiana
gazodwigu, jakim jest gazodwig sprarkowy (toczenie gazu do odwiertu przy pomocy
sprarki), charakteryzuje si cigym zataczaniem gazu do odwiertu, a take cigym
wypywem na powierzchni nagazowanej ropy naftowej.
Ze wzgldu na konstrukcj, ktr okrela liczba kolumn rur instalacji wydobywczej
zapuszczonych do odwiertu eksploatacyjnego, gazodwigi mona podzieli na:
a) jednokolumnowe,
b) dwukolumnowe:
wsprodkowe kolumny rur instalacji gazodwigowej,
rwnolege kolumny rur instalacji gazodwigowej.
Ze wzgldu na sposb zataczania gazu do odwiertu gazodwigi mona podzieli na;
centralne,
piercieniowe.
Ponadto do eksploatacji ropy naftowej mog by rwnie stosowane:
gazodwig sprarkowy z komor wymiany nazywany pomp wyporow,
gazodwig nurnikowy.
Rys. 11. Typy konstrukcyjne gazodwigw sprarkowych a jednokolumnowy

centralny, b jednokolumnowy piercieniowy, c dwukolumnowy
centralny, d dwukolumnowy piercieniowy [4, s. 202]
31
W gazodwigu jednokolumnowym kolumna rur wydobywczych zapuszczona jest

bezporednio do eksploatacyjnej kolumny rur okadzinowych i siga poziomu ropy naftowej.
Przy systemie centralnym t kolumn toczony jest gaz z powierzchni, natomiast wypyw
nagazowanej ropy odbywa si przestrzenia piercieniow, pomidzy kolumna okadzinow
a rurami wydobywczymi. W systemie piercieniowym gaz toczony jest do odwiertu
przestrzeni piercieniow, a wypyw nagazowanej ropy odbywa si kolumna rur
wydobywczych.
W gazodwigu jednokolumnowym dynamiczny poziom ropy naftowej znajduje si na
gbokoci dolnego koca (buta) rur wydobywczych.
Gazodwig dwukolumnowy posiada dwie, wsprodkowe kolumny rur wydobywczych,
zapuszczone do eksploatacyjnej kolumny rur okadzinowych. Zewntrzna kolumna rur
zapuszczona moe by na gboko od 20 do 30 m ponad strop zoa lub grny rzd
otworw perforacyjnych wykonanych w rurach okadzinowych. Przy systemie centralnym
gaz toczony jest wewntrzn kolumn rur wydobywczych, natomiast nagazowana ropa
wypywa przestrzenia piercieniow midzy rurami wydobywczymi. W gazodwigu
piercieniowym gaz toczony jest przestrzeni piercieniow midzy rurami wydobywczymi,
za ropa wypywa wewntrzn kolumn rur.
Przy gazodwigu dwukolumnowym ma miejsce rzeczywiste zanurzenie rur
wydobywczych pod dynamiczny poziom ropy w odwiercie (rys. 11. c, d).
Gazodwig centralny nie powinien by stosowany do eksploatacji ropy naftowej
zanieczyszczonej piaskiem, ze wzgldu na stosunkowo szybkie wycieranie zczek
poczeniowych centralnych rur wydobywczych (nagazowana ropa z piaskiem przepywa
przestrzeni piercieniow).
W przypadku stosowania gazodwigu piercieniowego, zwaszcza dla gbszych
odwiertw, zachodzi konieczno wyposaenia wewntrznej kolumny rur wydobywczych
w zawory rozruchowe (rys. 12). Umoliwiaj one obnienie cinienia rozruchowego poprzez
nagazowanie supa ropy w rurze wydobywczej (obnienie ciaru waciwego ropy), tym
samym uatwia to rozpoczcie pracy gazodwigu.
Rys. 12. Gazodwig jednokolumnowy piercieniowy z zaworami rozruchowymi 1 rury okadzinowe, 2

zawory rozruchowe, 3 rury wydobywcze, 4 regulator cinienia, 5 przestrze midzyrurowa, 6
zasuwa, 7 manometr, 8 uszczelniacz (paker) [15, s. 289]
32
Gazodwig dwukolumnowy z rurami zapuszczonymi do odwiertu rwnolegle (system

Pohle) przedstawia rysunek 13.
Rys. 13. Gazodwig dwukolumnowy (system Pohle): 1 rury okadzinowe,

2 stopa (but), 3 kolumna rur zasilajcych, 4 kolumna rur
wydobywczych, 5 regulator cinienia, 6 zasuwa, 7 manometr,
8 przestrze midzyrurowa. [15, s. 287]
Gazodwig sprarkowy z komor wymiany (pompa wyporowa)

Pompa wyporowa (rys. 14) jest urzdzeniem wydobywczym, w ktrym prac
wydwignicia ropy na powierzchnie wykonuje energia rozprajcego si gazu. Urzdzenie
skada si z dwukolumnowego wsprodkowego zestawu rur wydobywczych. W dolnej
czci zewntrznej kolumny wydobywczej znajduje si specjalna komora wymiany
z zaworem zwrotnym, ktry uniemoliwia bezporednie oddziaywanie medium roboczego
(gazu) na zoe ropy naftowej. Na gowicy odwiertu znajduje si zawr regulacyjny, ktry
steruje toczeniem gazu do przestrzeni piercieniowej rur wydobywczych, a tym samym do
komory wymiany. Dugo komory wymiany L2 nie powinna by wiksza od wysokoci
statycznego supa ropy w odwiercie ho.
Pompa wyporowa pracuje w sposb cykliczny, przy czym peny cykl pracy skada si
z trzech okresw:
okres napeniania komory,
okres wytaczania ropy z komory,
okres wyrwnywania cinie.
W okresie napeniania komory (rys. 14) zamknity jest zawr regulacyjny Z
i przerwany jest dopyw gazu do przestrzeni piercieniowej kolumny rur wydobywczych.
Wewntrz rur wydobywczych panuje wwczas cinienie rwne gowicowemu Pgd. Pod
33
wpywem rnicy cinie midzy komor a odwiertem (Pdd) otwiera si zawr stopowy Zs,
a ropa dopywa do komory do momentu, a osignie wysoko ho.
Po zakoczeniu okresu napeniania komory zawr regulacyjny Z otwiera dopyw
spronego gazu do instalacji, ktrego cinienie w rurach PG jest wiksze od Pdd. Powoduje to
zamknicie zaworu stopowego i przerw w dopywie ropy do komory. Toczony do instalacji
gaz powoduje wytaczanie ropy z komory do wewntrznej kolumny rur wydobywczych, gdzie
tworzy ona sup o okrelonej wysokoci nazywany korkiem ropnym. Nastpuje ponowne
zamknicie zaworu Z i przerwanie toczenia gazu do pompy wyporowej (koczy si drugi
okres).
Ropa dopywajca ze zoa do odwiertu gromadzi si w tym czasie w przestrzeni midzy
rurami okadzinowymi, a zewntrzn kolumn rur wydobywczych (komor).
Na pocztku trzeciego okresu (wyrwnywania cinie) w przestrzeni piercieniowej
midzy kolumnami rur wydobywczych i w komorze pompy panuje cinienie gazu PG,
natomiast w rurach wydobywczych nad korkiem ropnym cinienie Pgd, w przyblieniu rwne
cinieniu atmosferycznemu. Ta dua rnica cinie, co najmniej kilka MPa, powoduje ruch
supa ropy ku grze z du prdkoci. Rnica cinie powinna by taka, aby prdko ropy
w rurach wydobywczych wynosia od 10 do 20 m/s. Powoduje to wprawdzie znaczne opory
przepywu (tarcia), ale zapobiega przelizgiwaniu si gazu w wytaczanym supie ropy.
Zalet stosowania pompy wyporowej jest brak oddziaywania czynnika roboczego (gazu)
na zoe ropy oraz mniejsze, ni w przypadku typowego gazodwigu sprarkowego,
jednostkowe zuycie gazu. Wydajno pompy wyporowej jest natomiast mniejsza od
wydajnoci gazodwigu sprarkowego.
Rys. 14. Schemat pompy wyporowej G gaz ziemny, R ropa naftowa, Z zawr regulacyjny,
Zs zawr stopowy, L1 dugo zewntrznej kolumny rur wydobywczych, L2 dugo
komory wymiany, Vw objto wewntrznej kolumny rur wydobywczych, Vpp objto
przestrzeni piercieniowej, Vk objto komory wymiany, h0 poziom statyczny supa ropy.
[13, s. 161]
34
Gazodwig nurnikowy
Jest to typ gazodwigu ze swobodnym tokiem (nurnikiem) umieszczonym w kolumnie
rur wydobywczych, ktrego zadaniem jest oddzielenie gazu od wydobywanej ropy naftowej
(rys. 15). Nurnik w dolnej czci posiada zawr 5. Pod wpywem wasnego ciaru zawr 5
przesuwa si w d od pooenia w gniedzie 4 i wwczas nurnik opada w d w rurach
wydobywczych.
Podczas opadania nurnika gaz i ropa przepywaj przez kana gniazda zaworu. W chwili,
gdy nurnik osignie spd kolumny rur wydobywczych, gdzie zamontowany jest amortyzator
6, trzon zaworu nurnika podnosi si i zamyka kana przelotowy w gniedzie zaworu. Pod
wpywem dziaania naporu spronego gazu i ropy w rurach, nurnik przemieszcza si
w kolumnie rur wydobywczych ku grze i podnosi rwnoczenie sup ropy, ktra znajduje si
nad nurnikiem.
Gdy nurnik przemieci si powyej rurocigu odpywowego ropy 3, gaz i ropa spod
nurnika przepywaj do rurocigu odpywowego. Tym samym zmniejsza si cinienie pod
nurnikiem a po uderzeniu nurnika o grny amortyzator 1, nurnik ponownie opada w d.
W ten sposb nurnik spenia rol toka, przeciwdziaajc polizgowi gazu w wydobywanej
ropie naftowej.
Dla rur wydobywczych o rednicy 63 mm masa nurnika wynosi okoo 6 kg. Przewit
midzy nurnikiem a wewntrzn rednic rur wydobywczych wynosi od 1,5 do 2,0 mm.
Zastosowanie nurnika wpywa na zmniejszenie jednostkowego zuycia gazu a take
umoliwia wywieranie mniejszego przeciwcinienia na zoe, ni przy zastosowaniu
gazodwigu sprarkowego.
Rys. 15. Schemat gazodwigu nurnikowego: a) rozmieszczenie nurnika i amortyzatorw w kolumnie rur
wydobywczych: 1 amortyzator grny, 2 nurnik, 3 rurocig wypywowy dla gazu i ropy,
6 amortyzator dolny, 7 rury wydobywcze wypenione rop naftow i gazem, b) konstrukcja
nurnika: 2 nurnik, 4 gniazdo zaworu nurnika, 5 zawr zwrotny nurnika [13, s. 163]
35

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.

Co rozumie si pod pojciem gazodwig?
Jaki jest podzia gazodwigw sprarkowych?
Co jest czynnikiem roboczym przy wydobywaniu ropy naftowej za pomoc gazodwigu?
Co nazywamy pompa wyporow?
Kiedy gazodwig nazywamy jedno lub dwukolumnowym?
Czym rni si gazodwig centralny od piercieniowego?
Dlaczego gazodwig centralny nie powinien by stosowany do wydobywania ropy
zapiaszczonej?
Jak jest konstrukcja gazodwigu systemu Pohle?
Czym charakteryzuje si budowa pompy wyporowej?
Z jakich okresw skada si cykl pracy pompy wyporowej?
Dlaczego wypyw ropy, przy zastosowaniu pompy wyporowej, powinien odbywa si
z du prdkoci?
Z jakich elementw skada si instalacja gazodwigu nurnikowego?
Jak rol w gazodwigu spenia nurnik?
Przy ktrym gazodwigu naley stosowa zawory rozruchowe?
4.4.3. wiczenia
wiczenie 1
Przedstaw klasyfikacj gazodwigw w postaci schematu blokowego. Dla gazodwigu
sprarkowego wykonaj schematy przedstawiajce konstrukcj poszczeglnych typw
gazodwigu.
1)
2)
3)
4)
5)

wypisa poszczeglne typy gazodwigw,
sporzdzi schemat blokowy z uwzgldnieniem przyjtego kryterium podziau,
przedstawi poszczeglne typy gazodwigu sprarkowego w postaci schematu,
oznaczy na poszczeglnych schematach kierunki przepywu pynw,

papier ksero A4,
zeszyt.
wiczenie 2
Dla pompy wyporowej wykonaj schematy przedstawiajce rozkad gazu i ropy naftowej
w instalacji gazodwigowej, w trakcie poszczeglnych okresw, skadajcych si na peny
cykl pracy pompy. Na poszczeglnych schematach oznacz rodzaje cinie wystpujcych
w charakterystycznych punktach instalacji, podajc zalenoci midzy nimi, np. Pdd > Pk
(cinienie denne dynamiczne wiksze od cinienia w komorze pompy). Schematy dla
poszczeglnych okresw pracy pompy przedstaw na oddzielnych kartkach.
36
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

wypisa poszczeglne okresy pracy pompy wyporowej,
przypisa dla ustalonych okresw ich cechy charakterystyczne,
wykona wymagan liczb schematw budowy pompy,
nanie na schematach waciwy rozkad mediw,
oznaczy na schematach rodzaje cinie,
wyznaczy zalenoci pomidzy poszczeglnymi cinieniami,
zaprezentowa wyniki oblicze.

kartki papieru A4,
kserokopiarka,
kredki,
zeszyt.

Czy potrafisz:
1) scharakteryzowa zasad wydobywania ropy naftowej za pomoc
spronego gazu?
2) przedstawi klasyfikacj gazodwigw?
3) sporzdzi
schematy
poszczeglnych
typw
gazodwigu
sprarkowego?
4) scharakteryzowa prac gazodwigu sprarkowego?
5) wykaza rnic midzy gazodwigiem centralnym a piercieniowym?
6) sporzdzi schemat budowy pompy wyporowej?
7) scharakteryzowa zasad dziaania pompy wyporowej?
8) okreli, w ktrym gazodwigu wymagane jest zastosowanie zaworw
rozruchowych?
9) scharakteryzowa dziaanie gazodwigu nurnikowego?
10) poda zalety i wady pompy wyporowej i gazodwigu nurnikowego?
37
Tak
Nie
4.5.
Charakterystyka pracy i obliczanie gazodwigu

sprarkowego

Istota pracy gozodwigu sprarkowego polega na wtaczaniu przy uyciu sprarek do
odwiertu gazu ziemnego w celu nagazowania supa wydobywanej ropy naftowej. Toczenie
gazu odbywa si pod odpowiednio wysokim cinieniem oraz z odpowiedni wydajnoci.
Gaz ziemny moe by rwnie dostarczany z innego odwiertu gazowego pod warunkiem
zapewnienia odpowiedniego cinienia i wydajnoci. Jako czynnik roboczy, zamiast gazu
ziemnego, moe by stosowany azot.
Rysunek 16 przedstawia schemat i zasad dziaania gazodwigu centralnego
dwukolumnowego. Pod wpywem cinienia zoowego ropa naftowa napywa do odwiertu
wypeniajc przestrze piercieniow 5 i 8 na wysoko Hr. Z powierzchni za pomoc
sprarki toczony zostaje gaz ziemny do rur wydobywczych 3. Powoduje to wytoczenie
ropy w przestrzeni piercieniowej 8 na wysoko H1 oraz w przestrzeni piercieniowej 5 na
wysoko H2 od buta kolumny rur wydobywczych 3. Tym samym cinienie gazu na
wysokoci buta rur 3 musi rwnoway cinienie supa ropy w przestrzeni 5, zgodnie ze
wzorem:
Pg = H 2 r [Pa]
gdzie:
H2 wysoko supa ropy w przestrzeni piercieniowej 5 [m],
r ciar waciwy ropy naftowej [N/m3].
Wysoko, na jak ropa naftowa zostanie wytoczona w przestrzeni piercieniowej H2
zalena jest od wysokoci Hr a take od stosunku rednic obydwu rur wydobywczych
instalacji gazodwigowej (wielkoci powierzchni przestrzeni piercieniowej 5) oraz rednicy
eksploatacyjnej kolumny rur okadzinowych. Poniewa powierzchnia przekroju poprzecznego
przestrzeni piercieniowej 5 pomidzy rurami wydobywczymi jest znacznie wiksza od
powierzchni przekroju rur wewntrznych 3 to wysoko, na jak na etapie rozruchu
gazodwigu musi wznie si ropa w przestrzeni 5 nie jest zbyt dua. Std dla gazodwigu
centralnego cinienie rozruchowe gazu PRO mierzone na gowicy odwiertu 7 nie musi by
zbytnio wysokie.
Kiedy podczas wtaczania gaz osignie but rur 3 przedostaje si do przestrzeni
piercieniowej 5, powodujc nagazowanie supa ropy. Tym samym zmniejsza si ciar
waciwy ropy, ktry systematycznie maleje, gdy nagazowana ropa przemieszcza si ku
gowicy odwiertu. Cinienie nagazowanej ropy w przestrzeni piercieniowej systematycznie
spada, osigajc najmniejsz warto na gowicy odwiertu. Powoduje to rozpranie si
pcherzykw gazu w strumieniu zgazowanej ropy. Wypyw zgazowanej ropy w tym
przypadku jest podobny do wypywu samoczynnego z odwiertu ropno-gazowego.
Rysunek 17 przedstawia schemat i zasad dziaania gazodwigu piercieniowego
dwukolumnowego. Pod wpywem cinienia zoowego ropa naftowa w chwili rozruchu
gazodwigu osiga w wysoko Hc nad butem rur wydobywczych. Gaz z powierzchni
toczony jest do odwiertu przestrzeni piercieniow 5. Powoduje to podnoszenie si supa
ropy w kolumnie rur wydobywczych 3 oraz w przestrzeni 8.
38
Rys. 16. Gazodwig centralny dwukolumnowy:

1 rury okadzinowe, 2 rury
wydobywcze zewntrzne, 3 rury
wydobywcze wewntrzne, 4 regulator
cinienia, 5, 8 przestrzenie piercieniowe,
6 zawr, 7 manometr [15, s. 287]
Rys. 17. Gazodwig piercieniowy dwukolumnowy:

1 rury okadzinowe, 2, rury wydobywcze
zewntrzne, 3 rury wydobywcze
wewntrzne, 4 regulator cinienia,
5, 8 przestrzenie piercieniowe, 6 zawr,
7 manometr, 9 zawr rozruchowy
[13, s. 284]
Wysoko, na jak ropa naftowa zostanie wytoczona z przestrzeni piercieniowej 5 do

kolumny rur wewntrznych 3 zalena jest od wysokoci Hc, ale przede wszystkim od
stosunku rednic obydwu rur wydobywczych instalacji gazodwigowej a tym samym od
wielkoci powierzchni przestrzeni piercieniowej 5. Poniewa powierzchnia przekroju
poprzecznego przestrzeni piercieniowej 5 pomidzy rurami wydobywczymi jest znacznie
wiksza od powierzchni przekroju rur wewntrznych 3 to wysoko, na jak na etapie
rozruchu gazodwigu musi wznie si ropa w rurach wydobywczych 3, moe by bardzo
dua. Std dla gazodwigu piercieniowego (jedno i dwukolumnowego) cinienie rozruchowe
gazu PRO mierzone na gowicy odwiertu 7 jest bardzo wysokie. Moemy go okreli ze
wzoru:
PRO = H RO r
Dopiero, gdy zataczany gaz osignie but rur wydobywczych 3 nastpuje nagazowanie
supa ropy a poprzez to zmniejszenie jej ciaru waciwego. Tym samym zmniejsza si
cinienie gazu toczonego do odwiertu, ktre w trakcie pracy gazodwigu jest znacznie
mniejsze od cinienia w chwili rozruchu (rys. 18).
Aby obniy warto cinienia gazu w czasie rozruchu gazodwigu piercieniowego
stosuje si jeden lub kilka zaworw rozruchowych, ktre montowane s na zewntrznej
ciance kolumny rur wydobywczych. Zastosowanie zaworw rozruchowych (rys. 19)
powoduje wczeniejsze nagazowanie czci supa ropy w rurach wydobywczych a tym
samym zmniejszenie ciaru waciwego ropy w kolumnie rur wydobywczych, zanim
toczony do odwiertu gaz osignie dolny koniec rur wydobywczych.
39
Rys. 18. Zmiany cinienia czynnika roboczego w czasie rozruchu

gazodwigu piercieniowego [4, s. 209]
Rys. 19. Zawr rozruchowy typ U-1-M: 1 nakrtka, 2 podkadka, 3 spryna, 4 obudowa
spryny, 5 korpus gwintowany, 6 poczenie gwintowe, 7 gniazdo, 8 zawr stokowy,
9 piercie, 10 tuleja, 11 kulowy zawr zwrotny, 12 korpus zaworu [7, s. 100]
Stosowanie cinienia rozruchowego PRO znacznie przewyszajcego cinienie robocze

jest nieekonomiczne, gdy wymaga stosowania sprarek (kompresorw) o wysokim,
niewykorzystywanym w czasie pracy gazodwigu, stopniu sprania.
Struktura strumienia zgazowanej ropy w pionowej rurze wydobywczej zalena jest od
wzajemnego stosunku objtociowego wydatku przepywu ropy i gazu. Poniewa wzdu
dugoci rury wydobywczej (od buta do gowicy) cinienie zmniejsza si, zmienia si take
objtociowy wydatek przepywu gazu a tym samym struktura strumienia mieszaniny ropy
i gazu.
Przy niewielkich objtociowych wydatkach przepywu gazu jego mae pcherzyki
rozproszone s rwnomiernie w ropie. Prdko ich ruchu wzgldem ropy jest maa. Mae s
40
rwnie straty energii w wyniku tzw. przelizgiwania si gazu. Ten rodzaj struktury
nazywamy pianow lub emulsyjn (rys. 20a).
W miar dalszego spadku cinienia nastpuje wzrost objtociowego wydatku przepywu
gazu. Drobne pcherzyki gazu rozproszone dotychczas rwnomiernie w ropie cz si
w due, zajmujce znaczn cz przekroju poprzecznego rur wydobywczych. Powoduje to
zmniejszanie si wspczynnika sprawnoci energetycznej procesu wydobywania ropy
gazodwigiem, wskutek wzrostu tzw. strat przelizgiwania si gazu w strumieniu ropy. Ten
rodzaj struktury zgazowanej ropy nazywamy pcherzykow (rys. 20b).
Dalszy wzrost objtociowego wydatku przepywu (przy dalszym spadku cinienia) moe
powodowa powstanie w poruszajcej si mieszaninie ropy i gazu tzw. struktury mgy
(rys. 20c). W tym przypadku w rodkowej czci przekroju poprzecznego rury wydobywczej
gaz stanowi faz cig, unoszc jedynie rozproszone w sobie drobne kropelki ropy.
W warstwie przyciennej rury pynie natomiast silnie spieniona ropa, ale z prdkoci
znacznie mniejsz od prdkoci gazu w czci rodkowej rury. Wspczynnik sprawnoci
energetycznej procesu przy tej strukturze jest bardzo niski.
Przy duej dugoci rur wydobywczych (dua gboko odwiertu) i duej rnicy cinie
midzy butem rur a gowic odwiertu, istnieje due prawdopodobiestwo wystpowania
dwch a nawet trzech struktur zgazowanej ropy w rnych odcinkach rur wydobywczych.
Rys. 20. Rodzaje struktur mieszaniny ropy i gazu [5, s. 77]
Obliczanie parametrw pracy gazodwigu

Celem oblicze jest taki dobr gwnych wymiarw gazodwigu i parametrw jego
pracy, aby zapewni uzyskanie potrzebnej wydajnoci przy moliwie najmniejszym
jednostkowym zuyciu energii. Oblicza si wic:
1) dugo kolumny rur wydobywczych L,
2) rednic rur wydobywczych d,
3) cinienie medium roboczego u dolnego koca rur wydobywczych P1,
4) jednostkowe zuycie gazu R.
W celu obliczenia powyszych parametrw konieczna jest znajomo:
gbokoci odwiertu,
rednicy eksploatacyjnej kolumny rur okadzinowych,
przewidywanego wydobycia ropy i gazu.
Obliczanie parametrw pracy gazodwigu przy zaoeniu wydobycia potencjalnego ropy
Cech charakterystyczn tego sposobu eksploatacji jest konieczno utrzymania jak
najmniejszego cinienia dennego dynamicznego. Dlatego te kolumna rur wydobywczych
powinna by zapuszczona na maksymaln gboko, ktrej dugo L [m] mona okreli ze
wzoru:
41
L=H a
gdzie:
H gboko odwiertu [m],
a wspczynnik wynoszcy 20 30.
W tych warunkach cinienie denne dynamiczne jest w przyblieniu rwne cinieniu
toczonego gazu u dolnego koca rur wydobywczych P1. Std rwnanie wydajnoci odwiertu
przyjmuje posta:
( P P1 ) n
Q = K w z
r
gdzie:
Q wydajno odwiertu [m3/s],
Kw wskanik wydajnoci odwiertu [N/(s Pa)],
Pz cinienie zoowe [Pa],
P1 cinienie u dolnego koca rur wydobywczych [Pa],
r ciar waciwy ropy naftowej [N/m3],
n wykadnik potgowy.
rednic rur wydobywczych, ktrymi wypywa zgazowana ropa naftowa mona obliczy
ze wzoru [7]:
1
Q
d = 5,648
3
(1 ) r
gdzie:
Q wydajno odwiertu (ropy) [m3/s],
r ciar waciwy ropy naftowej [N/m3]
oraz:
P P2
= 1
r L
gdzie:
P2 cinienie u grnego koca rur wydobywczych [Pa].
Cinienie P2 Pgd i do oblicze moe by przyjmowana jego warto rwna 0,2 MPa.
Biorc pod uwag konieczno pokonania oporw toczenia gazu do odwiertu cinienie
toczenie gazu na gowicy Pt powinno by wiksze o okoo 0,4 MPa od cinienia w dolnej
czci kolumny rur wydobywczych:
Pt = P1 + 0,4 MPa
Ostateczn rednic rur wydobywczych, po obliczeniu powyszym wzorem, naley
dobra zgodnie z norm. Dla rur API mog to by rednice 2 , czy 2 . Dla gazodwigu
jednokolumnowego rednica rur wydobywczych uzaleniona jest rwnie od rednicy
eksploatacyjnej kolumny rur okadzinowych.
Teoretyczne jednostkowe zuycie gazu, wyraajce ilo zataczanego gazu w stosunku
do 1 m3 wydobywanej ropy, mona obliczy ze wzoru:
12514 10 10 r L (1 )
Rt =
P
d 0,5 log 1
P2
42
gdzie:
Rt teoretyczne jednostkowe zuycie gazu [Nm3/m3],
d rednica rur wydobywczych (dla gazodwigu piercieniowego) [m].
Pozostae oznaczenia jak powyej. Dla gazodwigu centralnego jako rednic rur
wydobywczych naley przyj tzw. rednic zastpcz, ktr okrelamy ze wzoru:
Dd
dz =
[m]
2
gdzie:
D rednica rur zewntrznych (dla gazodwigu jednokolumnowego rednica rur
okadzinowych) [m],
d rednica rur wewntrznych [m].
Przy eksploatacji ropy naftowej gazodwigiem, dla okrelenia rzeczywistego zuycia
gazu, naley uwzgldni ilo gazu, ktra w sposb naturalny wydziela si z ropy, powodujc
jej nagazowanie. W tym przypadku rzeczywiste jednostkowe zuycie gazu wynosi:
Rrz = Rt WG [Nm3/m3]
gdzie:
WG wykadnik gazowy eksploatowanej ropy [Nm3/m3].
Ilo gazu, jak naley zatoczy do odwiertu w cigu doby mona okreli ze wzoru:
Vd = 86400 Rrz Q [Nm3/d]
gdzie:
Q wydobycie ropy z odwiertu [m3/s].
Obliczanie gazodwigu przy zaoeniu wydobycia optymalnego
Dla obliczenia gwnych wymiarw i parametrw pracy gazodwigu pracujcego
w warunkach wydobycia optymalnego mona posuy si opracowanym przez A.P. Kryowa
nomogramem (rys. 21).
rednice rur wydobywczych podane w I wiartce nomogramu dotycz gazodwigu
piercieniowego. Dla gazodwigu centralnego bd to rednice zastpcze, ktre naley
przeliczy na rednice rzeczywiste.
43
Rys. 21. Nomogram dla obliczenia parametrw gazodwigu [7, s. 94]
Aby skorzysta z nomogramu naley obliczy:

1) dugo rur wydobywczych ze wzoru:
( P P1 )
L = H dd
[m]
r
2) gboko dynamicznego poziomu ropy (fikcyjna dla gazodwigu jednokolumnowego)
ze wzoru:
P P2
ho = L 1
[m]
r
44
3) wzgldne zanurzenie rur wydobywczych pod poziom dynamiczny ropy ze wzoru:

L ho
h,o =
100 o o
L
Wyznaczanie pozostaych parametrw gazodwigu odbywa si w nastpujcej kolejnoci
(nomogram na rys. 21 zawiera przykadowe wartoci wyznaczonych parametrw i kolejnoci
postpowania):
a) w pierwszej wiartce nomogramu na osi odcitych (poziomej) odczytuje si warto
wydobycia ropy Qr (612,7 10-6 m3/s), natomiast na osi rzdnych (pionowej) obliczon
warto h'o (29,2%). Z wyznaczonych punktw wykrelamy proste, ktre przecinaj si
w punkcie A. Punkt ten odnosimy na najblisz krzyw lini przerywan, ktra
odpowiada okrelonej rednicy rur wydobywczych (0,0508 m).
b) kolejne kroki su do okrelenia wartoci jednostkowego zuycia gazu Rt. W II wiartce
na osi rzdnych odczytujemy ponownie warto h'o (29,2%), a nastpnie punkt ten
rzutujemy na prost odpowiadajc okrelonej wartoci cinienia P1 (3,4 MPa).
W przypadku, gdy warto cinienia P1 jest inna ni wartoci podane na wykresie naley
przeprowadzi interpolacj,
c) z tego punktu wykrelamy prost pionow do przecicia si z lini odpowiadajc
wartoci ho (1260 m) w III wiartce nomogramu,
d) nastpnie punkt ten rzutujemy (lini poziom) na wybran prost w IV wiartce
nomogramu, ktra odpowiada wyznaczonej wczeniej rednicy (0,0508 m) punkt B,
e) rzutujemy punkt B na grn o odcitych dla IV wiartki, odczytujc warto Rt
jednostkowego zuycia gazu (ok. 133 Nm3/m3).
f) cinienie toczenia gazu na gowicy Pt, rzeczywiste jednostkowe zuycie gazu Rrz oraz
dobowe zuycie gazu Vd obliczamy ze wzorw, jak dla wydobycia potencjalnego.
Nomogram Kryowa moe by rwnie stosowany do obliczenia rednicy rur
wydobywczych oraz jednostkowego zuycia gazu dla gazodwigu pracujcego w warunkach
potencjalnego wydobycia. W tym przypadku w I wiartce nomogramu uwzgldniamy proste
wykrelone lini cig, natomiast wartoci podane w III wiartce odnosz si wtedy do
dugoci rur wydobywczych L [m].
Obliczanie parametrw rozruchu gazodwigu
Obliczenia obejmuj wyznaczenie:
1) cinienia rozruchowego gazodwigu PRO,
2) gbokoci zamontowania pierwszego zaworu rozruchowego LR,
3) gbokoci zamontowania ewentualnych kolejnych zaworw rozruchowych.
Cinienie rozruchowe PRO [Pa] gazodwigu dwukolumnowego piercieniowego mona
obliczy ze wzoru:
h, r D 2
PRO = 2
2
d1 + D 2 d 2
gdzie:
h' gboko zanurzenia wewntrznej rury wydobywczej pod poziom statyczny
ropy (rys. 22) [m],
D rednica rur okadzinowych [m],
d1 rednica wewntrznej rury wydobywczej [m],,
d2 rednica zewntrznej rury wydobywczej [m],
r ciar waciwy ropy naftowej [N/m3].
45
Cinienie rozruchowe dla gazodwigu jednokolumnowego piercieniowego mona

obliczy ze wzoru:
D2
PRO = h , r 2
d1
Cinienie rozruchowe dla gazodwigu jednokolumnowego centralnego mona obliczy ze
wzoru:
D2
,
PRO = h r 2
2
D d1
Rys. 22.
Schemat rozruchu gazodwigu: a) warunki statyczne, b) warunki dynamiczne [7, s. 98]
Zawory rozruchowe wymagane s w przypadku zastosowania gazodwigu

piercieniowego. Odlego pierwszego zaworu rozruchowego L1 [m] od gowicy odwiertu
mona obliczy ze wzoru:
P d
L1 = hst + RO 21 20
r D
gdzie:
hst gboko poziomu statycznego ropy w odwiercie [m],
pozostae oznaczenia jak powyej.
Gboko zamontowania drugiego zaworu rozruchowego mona obliczy ze wzoru:
L2 = L1 + h1 10
przy czym
P
h1 = 1
r
gdzie:
h1 rnica cinie, przy ktrej zamknie si pierwszy zawr rozruchowy, a ktra
wynosi h1 = PRO P1
46

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.

Na czym polega zasada dziaania gazodwigu centralnego dwukolumnowego?
Od czego zaley warto cinienia rozruchowego przy gazodwigu centralnym?
Dlaczego przy gazodwigu piercieniowym wysokie jest cinienie rozruchowe?
Ktry typ gazodwigu i dlaczego charakteryzuje si wysokim cinieniem rozruchowym?
Jak funkcj speniaj zawory rozruchowe?
W ktrym typie gazodwigu naley stosowa zawory rozruchowe?
Jaki rodzaj struktury mieszaniny gazu i ropy moe wystpi w trakcie pracy gazodwigu?
Na czym polega zjawisko przelizgiwania si gazu w strumieniu ropy naftowej?
Jak dugo powinna posiada kolumna rur wydobywczych?
Od czego zaley warto rednicy rur wydobywczych?
Od czego zaley warto teoretycznego jednostkowego zuycia gazu?
Jaki wpyw na warto jednostkowego zuycia gazu ma wykadnik gazowy
wydobywanej ropy?
Dla jakiego typu gazodwigu oblicza si rednic zastpcz rur?
Do czego suy nomogram Kryowa?
Jakie parametry charakteryzuj rozruch gazodwigu?
Od czego zaley gboko zamontowania zaworw rozruchowych?
4.5.3. wiczenia
wiczenie 1
Oblicz parametry gazodwigu piercieniowego jednokolumnowego, pracujcego
w warunkach wydobycia potencjalnego, dla nastpujcych danych:
gboko odwiertu H =900 m,
cinienie zoowe Pz = 3,0 MPa,
cinienie denne dynamiczne Pdd = P1 = 980 kPa,
cinienie gowicowe dynamiczne Pgd = P2 = 200000 Pa,
wskanik wydajnoci odwiertu Kw = 3,5 10-6 N/(s Pa),
redni gsto wydobywanej ropy wynosi 833 kg/m3,
wykadnik gazowy dla wydobywanej ropy wynosi 90 Nm3/m3.
Dla okrelenia rwnania wydajnoci odwiertu przyjmij wykadnik potgowy n = 1,0.
Warto zuycia gazu podaj rwnie w Nm3/h oraz w Nm3/min.
Wykonaj schemat gazodwigu, na ktrym oznacz poziomy ropy w warunkach
statycznych oraz dynamicznych (w momencie rozruch).
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)

wykona schemat gazodwigu,
oznaczy na schemacie wymagane poziomy ropy,
przygotowa plan wykonywania oblicze,
wypisa dane i przeliczy jednostki,
obliczy ciar waciwy ropy,
dobra, po wykonaniu obliczenia, znormalizowan rednic rur wydobywczych,
obliczy zuycie gazu z uwzgldnienie WG,
przeliczy warto zuycia gazu z uwzgldnieniem podanych w zadaniu jednostek,
zaprezentowa wynik swojej pracy.
47

kartki papieru A4, ksero lub kratkowane,
kalkulator,
zeszyt.
wiczenie 2
Wykonaj schemat gazodwigu piercieniowego jednokolumnowego.
Oblicz gboko zamontowania zaworw rozruchowych dla tego gazodwigu,
przyjmujc nastpujce dane:
dugo rur wydobywczych wynosi 1300 m,
rury s zanurzone pod poziom statyczny na gboko 620 m,
rednica eksploatacyjnej kolumny rur okadzinowych wynosi 6 ,
rednica rur wydobywczych wynosi 2 ,
eksploatowana ropa posiada gsto rwn 846 kg/m3,
cinienie na wysokoci buta rur wydobywczych P1 = 3,4 MPa.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

wykona schemat gazodwigu,
oznaczy na schemacie wymagane poziomy ropy,
przygotowa plan wykonywania oblicze,
wypisa dane i przeliczy jednostki,
obliczy ciar waciwy ropy,
wykona pozostae obliczenia,
zaprezentowa efekty swojej pracy,
dokona samooceny pracy.

tabele danych rur okadzinowych i wydobywczych,
kartki papieru A4, ksero lub kratkowane,
kalkulator,
zeszyt.

Czy potrafisz:
1)
2)
3)
4)
5)
scharakteryzowa dziaanie gazodwigu piercieniowego?

scharakteryzowa dziaanie gazodwigu centralnego?
wyjani sposoby rozruchu gazodwigw?
okreli przeznaczenie i zastosowanie zaworw rozruchowych?
wskaza typy gazodwigw, ktre wymagaj zastosowania zaworw
rozruchowych?
6) okreli zasady ustalania dugoci kolumny rur wydobywczych?
48
Tak
Nie
7) obliczy wymagan rednic kolumny rur wydobywczych?

8) obliczy jednostkowe zuycie gazu dla pracy gazodwigu?
9) obliczy dobowe zuycie gazu?
10) wyznaczy parametry gazodwigu na podstawie nomogramu Kryowa?
11) obliczy gboko zamontowania zaworw rozruchowych?
12) sporzdzi wykres zmian cinienia w czasie rozruchu i pracy
gazodwigu?
49
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Przeczytaj uwanie instrukcj zanim rozpoczniesz rozwizywa zadania.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
Odpowiedzi udzielaj tylko na zaczonej karcie odpowiedzi.
Test skada si z 22 zada wielokrotnego wyboru, z ktrych tylko jedna jest poprawna.
Wybran odpowied zaznacz na karcie odpowiedzi znakiem X.
Jeli uznasz, e pomylie si i wybrae nieprawidow odpowied, to otocz wybr
kkiem, a nastpnie prawidow odpowied zaznacz znakiem X.
8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mg sprawdzi poziom swojej wiedzy
i umiejtnoci.
9. Jeli ktrekolwiek zadanie sprawi Ci trudno, rozwi inne i ponownie sprbuj
rozwiza poprzednie.
10. Odpowiedzi udzielaj tylko na zaczonej karcie odpowiedzi.
11. Na rozwizanie zada masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADA TESTOWYCH

1. Dopyw ropy naftowej do odwiertu powoduje rnica cinie
a) Pds Pdd.
b) Pz Pds.
c) Pz Pdd.
d) Pz Pgs.
2. Pompy wibracyjne zaliczamy do pomp
a) z silnikiem na powierzchni.
b) z silnikiem w odwiercie.
c) tokowych erdziowych.
d) rubowych.
3. Gaz ziemny wydziela si z ropy naftowej w zou, jeeli
a) Pn > Pz.
b) Pn = Pz.
c) Pn < Pz.
d) Pn > Pdd.
4. Nagazowanie supa ropy w rurach wydobywczych powoduje
a) zwikszenie ciaru waciwego ropy.
b) zwikszenie lepkoci ropy.
c) zmniejszenie ciaru waciwego ropy.
d) zwikszenie ciliwoci ropy.
5. Warto energii potencjalnej zawartej w 1 tonie ropy na dnie odwiertu zaley od
a) cinienia dennego dynamicznego.
b) objtoci gazu.
c) wykadnika gazowego.
d) objtoci ropy.
50
6. W czasie przepywu ku powierzchni zgazowanej ropy w rurach wydobywczych cinienie

ropy
a) najpierw ronie a nastpnie spada.
b) najpierw spada a nastpnie ronie.
c) systematycznie ronie.
d) systematycznie spada.
7. W skad uzbrojenia wgbnego odwiertu samoczynnego ropy naftowej wchodz
a) kolumna rur wydobywczych i gowica eksploatacyjna.
b) kolumna rur wydobywczych i separator.
c) eksploatacyjna kolumna rur okadzinowych i separator.
d) kolumna rur wydobywczych i wiba rurowa.
8. Gowica eksploatacyjna odwiertu samoczynnego montowana jest na
a) wibie rurowej.
b) wieszaku rur wydobywczych.
c) rurach wydobywczych.
d) rurach okadzinowych.
9. Zasuwa robocza na gowicy eksploatacyjnej odwiertu samoczynnego znajduje si
a) przed zasuw awaryjn.
b) za zasuw awaryjn.
c) pomidzy zasuwami awaryjnymi.
d) przed i za zasuw awaryjn.
10. Zamykanie zasuwy suwakowo-konierzowej, znajdujcej si na gowicy odwiertu odbywa
si poprzez
a) obrt koem sterowym w lewo.
b) obrt koem sterowym w prawo.
c) przesuniciem suwaka w lewo.
d) przesuniciem suwaka w prawo.
11. Typowe rednice rur wydobywczych wg API wynosz
a) 2, 2.
b) 2, 2.
c) 2, 2.
d) 2, 3.
12. Dugo rury wydobywczej moe wynosi
a) 4,5 m.
b) 5,5 m.
c) 6,5 m.
d) 7,5 m.
13. Warunki normalne dla gazw to cinienie
a) 1013,25 hPa i temperatura 20oC.
b) 1 MPa i temperatura 0oC.
c) 1013,25 hPa i temperatura 0oC.
d) 133,25 hPa i temperatura 0oC.
51
14. Wykadnik gazowy WG okrela stosunek iloci

a) gazu do iloci ropy.
b) gazu do iloci wody zoowej.
c) ropy do iloci gazu.
d) gazu do objtoci zoa.
15. Jeeli rednica zwki dawicej wynosi 10/64 to jest to rwne
a) 2,96 mm.
b) 3,97 mm.
c) 4,26 mm.
d) 5,87 mm.
16. Separator R10/1000, ktrego maksymalne cinienie robocze wynosi 10 at (1MPa)
moemy zaliczy do separatorw
a) wysokiego cinienia.
b) redniego cinienia.
c) niskiego cinienia.
d) pracujcego w podcinieniu.
17. W celu zakotwiczenia rur wydobywczych w rurach okadzinowych stosuje si
a) cznik posadowy.
b) zwk wgbn.
c) wib rurow.
d) paker eksploatacyjny.
18. Rysunek obok przedstawia gazodwig sprarkowy
a) piercieniowy dwukolumnowy.
b) piercieniowy jednokolumnowy.
c) centralny dwukolumnowy.
d) centralny jednokolumnowy.
19. Zawory rozruchowe naley stosowa przy gazodwigu

a) piercieniowym dwukolumnowym.
b) centralnym dwukolumnowym.
c) centralnym jednokolumnowym.
d) systemu Pohle.
20. W pompie wyporowej odbywa si wypyw
a) zgazowanej ropy w sposb cigy.
b) zgazowanej ropy w sposb okresowy.
c) niezgazowanej ropy w sposb cigy.
d) niezgazowanej ropy w sposb okresowy.
52
21. Jednostkowe zuycie gazu w czasie pracy gazodwigu wynosi 200 Nm3/m3 ropy.
Dobowe zuycie gazu, przy wydobyciu 4 m3/h ropy, wyniesie
a) 800 Nm3.
b) 4800 Nm3.
c) 9600 Nm3.
d) 19200 Nm3.
22. Rysunek obok przedstawia struktur mieszaniny ropno-gazowej
a) emulsyjn.
b) pianow.
c) pcherzykow.
d) mgy.
53
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko..............................................................................................................
Eksploatowanie samoczynne i gazodwigiem ropy naftowej

Zakrel poprawn odpowied.
Nr
zadania
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Odpowied
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
Punkty
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
Razem:
54
6. LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Dokumentacja techniczna odwiertu samoczynnego ropy naftowej S -7

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa gowic eksploatacyjnych. ZUN Naftomet Krosno
Limanwka L., Grygiecza T.: Sposoby wyposaenia odwiertw na Niu Polskim.
Referat III Konferencji Naukowo-Technicznej, Bobrka 2002
Liszka K.: Podstawy eksploatacji z ropy naftowej. Wydawnictwo AGH, Krakw 1982
Liszka K., Jewulski J., Zagrajczuk D.: wiczenia laboratoryjne z eksploatacji z ropy
naftowej. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Techniczne AGH, Krakw 2000
Jewulski J.: Napowierzchniowe zagospodarowanie z kopalin ciekych. Uczelniane
Wydawnictwo Naukowo-Techniczne AGH, Krakw 2003
Jewulski J.: Zbir zada z eksploatacji z ropy naftowej. Uczelniane Wydawnictwo
Naukowo-Techniczne AGH, Krakw 2000
Katalog wyrobw Zakadu Urzdze Naftowych Naftomet w Kronie
Polska Norma. PN-G/01350:1990. Eksploatacja z ropy naftowej i gazu ziemnego.
Terminologia
Poradnik Techniczny. Zakad Robt Grniczych w Kronie
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie
bezpieczestwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego
zabezpieczenia przeciwpoarowego w zakadach grniczych wydobywajcych kopaliny
otworami wiertniczymi (Dz. U. Nr 109, poz. 961)
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 30 kwietna 2004 r. w sprawie dopuszczania
wyrobw do stosowania w zakadach grniczych (Dz. U. Nr 99, poz. 1003)
Szostak L., Chrzszcz W., Winiowski R.: Metody wydobywania ropy naftowej
z odwiertw. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Techniczne AGH, Krakw 2000
Szostak L., Chrzszcz W., Winiowski R.: Wyposaenie odwiertw wydobywczych ropy
naftowej i gazu ziemnego. Wydawnictwo AGH, Krakw 1998
Wilk Z.: Eksploatacja z pynnych surowcw mineralnych. Wydawnictwo lsk,
Katowice 1969
www.pl.wikipedia.org
www.pgi.gov.pl
www.nafta-gaz.sanok.pl
55

Eksploatacja Samoczynna I Gazodzwigiem

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eksploatacja Samoczynna I Gazodzwigiem

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO EDUKACJI

Eksploatowanie samoczynne i gazodwigiem ropy naftowej

Poradnik dla ucznia

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 311[14].Z1.04

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Schemat ukadu jednostek moduowych

Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Warunki samoczynnego wypywu ropy naftowej z odwiertu

4.1.1. Materia nauczania

gazodwig sprarkowy z komor wymiany (pompa wyporowa),

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

wydzielanie gazu ziemnego. Eksploatacja samoczynna odbywa si wtedy wskutek cinienia

4.1.2. Pytania sprawdzajce

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.1.4. Sprawdzian postpw

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Uzbrojenie odwiertu samoczynnego ropy naftowej

4.2.1. Materia nauczania

Schemat odwiertu samoczynnego ropy naftowej: 1 eksploatacyjna kolumna rur okadzinowych,

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 2. Gowica eksploatacyjna na odwiercie samoczynnym ropy naftowej [18]

Gowice eksploatacyjne produkowane s dla cinie roboczych od kilkunastu do

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 3. Gowica eksploatacyjna standardowa produkcji ZUN Krosno [2]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Tabela 2. Podstawowe parametry standardowych gowic produkcji ZUN Krosno [8]

Konstrukcja gowicy eksploatacyjnej powinna:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 4. Rodzaje zasuw na gowicy eksploatacyjnej [2]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Dugo rur wydobywczych wykonuje si w dwch zakresach:

Wymiary i waciwoci rur wydobywczych niespcznych wedug API, stosowanych

Rys. 5. Separator trjfazowy poziomy, podgrzewany nowy typ [1]

Tabela 5. Parametry techniczne separatora z rysunku 5 [1]

Tabela 6. Oznaczenie krcw dla separatora na rysunku 5 [1]

Rys. 7. Paker eksploatacyjny: 1 uszczelniacz pakera,

Pakery wydobywcze montuje si przede wszystkim w odwiertach, w ktrych wystpuje

Rys. 8. Prostopadocienny zbiornik ropy naftowej

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 9. Zbiornik walczakowy lecy

Zbiorniki dla ropy posiadaj szczelne zamknicia w celu zmniejszenia strat

4.2.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

W jaki sposb rury wydobywcze zamocowane s w gowicy odwiertu?

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

5) wykona schemat z wykorzystaniem komputera,

Wyposaenie stanowiska pracy:

4.2.4. Sprawdzian postpw

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.3. Parametry wydajnoci odwiertu samoczynnego