Kompendium zestawi dla nas kpt.

Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

KOMPENDIUM
WACIWOCI DUYCH STATKW
Zamiast wstpu

Celem tego kompendium jest przekazanie zainteresowanym eglarzom

morskim cisego i zrozumiaego przegldu najbardziej przydatnych wiadomoci
praktycznych na temat statkw. Mamy nadziej, e pomoe to uwiadomi skal
niebezpieczestwa konfrontacji jachtu ze statkiem.

Jestemy wiadomi zastosowanych uproszcze i niecisoci, ale wynikaj

one z idei kompendium a i tak streszczenie tak ogromnego dostpnego materiau
byo duym wyzwaniem. Gbiej zainteresowanych i dociekliwych odsyamy do
literatury fachowej (Bibliografia).

Dla wielu dowiadczonych eglarzy (sternikw morskich i kapitanw)

zamieszczone poniej informacje s zapewne tak oczywiste, e nie wnios by
moe zbyt wiele nowego do ich wiedzy, ale dla wielu innych mog okaza si
bardzo pomocne. Dla decydujcych si na samodzielne kapitanowanie mniej
dowiadczonych eglarzy moe by rodzajem cigi a dla szkoleniowcw za materiaem do wykorzystania na kursach eglarskich (z poniszych materiaw
mona dowolnie korzysta).

Pomys tego kompendium wzi si midzy innymi std, e nawet tam gdzie
kursy na stopnie morskie prowadzone s bardzo rzetelnie czsto nie wystarcza
czasu na zagbienie si w sprawy zwizane z waciwociami statkw. Z
wasnego dowiadczenia za wiemy, e samodzielne zagbianie si w literatur
fachow na ten temat jest zwykle ponad siy bardzo dobrego nawet kursanta (nie
bdcego studentem WSM-ki) i osobnik ktry podejmuje taki trud moe by
porwnany z wymierajcym (o ile ju nie wymarym) Gorylem Ugandyjskim

Kompendium to jest wic skierowane do tych wszystkich ktrzy ograniczeni

czasem a gnani ciekawoci i dz wiedzy chc dowiedzie si jak najwicej
praktycznych rzeczy w jak najkrtszym czasie. Mimo wszelkich prb skrcenia
tego kompendium to cholerstwo i tak zajo prawie 15 stron maszynopisu
(wanie to czytasz).

-1-

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

Przeczytanie tego kompendium powinno znacznie uatwi zrozumienie

terminologii i ktr posuono si w Orzeczeniu Izby Morskiej na temat wypadku
jachtu Bieszczady.

Waciwoci manewrowe duych statkw

eglarze-amatorzy na morze wybieraj si na krtki stosunkowo czas 2-3 tyg. do 1
miesica, bo trudno o duszy urlop , wiksz cz za swego ycia spdzaj na ldzie.
Nic dziwnego, e do realiw morskich prbuj czsto - niekiedy wrcz bezwiednie przenie wzorce zachowa ldowych. Kiedy w trakcie jazdy samochodem pojawi si jakie
niebezpieczestwo, naturalnym odruchem jest nacinicie na hamulec. Podobna reakcja w
przypadku statku jest jednak do skomplikowana i czasochonna. Przede wszystkim statki
s najwikszymi rodkami transportu, jakie kiedykolwiek zbudowa czowiek, ich ogromna
masa i bezwadno sprawia, wic e zarwno na wychylenie steru, jak i na manewr
maszyn reaguj z wielkim opnieniem.

Zatrzymanie swobodne i wymuszone statku

Jedynym odpowiednikiem samochodowego hamulca jest na statku silnik gwny, a
hamowania - przeczenie maszyny na bieg wsteczny. Mao kto jednak wie e jest to manewr
do zoony, a nawet ryzykowny. Zacytujmy:
Podjcie decyzji o zatrzymaniu duego statku prac (maszyn) wstecz jest ryzykowne ze
wzgldw technicznych (moliwo uszkodzenia silnika lub ruby) i moe mie miejsce
praktycznie tylko w sytuacjach grocych kolizj lub wejciem na przeszkod nawigacyjn

[1]

W przypadku statkw z napdem klasycznym (wolnoobrotowy silnik spalinowy ze sta

rub) midzy silnikiem a rub nie ma rozczalnego sprzga czy przekadni. Innymi
sowy, wa korbowy silnika jest na sztywno poczony ze rub.
Przeczenie na bieg wsteczny polega wic na:
a) zatrzymaniu silnika
b) wyhamowaniu obrotw ruby i
c) uruchomieniu go w przeciwnym kierunku.
W tym czasie statek porusza si do przodu, wic omywajcy rub strumie wody
sprawia, e ma ona tendencj do obracania si zgodnie z kierunkiem biegu naprzd. Przy
uruchamianiu silnika wstecz konieczne jest wic wygaszenie tej tendencji i zakrcenie wau
korbowego z odpowiedni prdkoci (zwykle minimum 25-40 obr/min) wstecz (podobnie jak

-2-

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

w samochodzie - nie wrzucisz biegu wstecznego w czasie jazdy do przodu musisz

zatrzyma koa).
Zazwyczaj ze wzgldw ekonomicznych statki zasadniczo tylko w portach manewruj na
droszym paliwie lekkim (olej napdowy), w morzu id za na paliwie cikim (mazut).
Dlatego w morzu przed rozpoczciem manewrw maszyn konieczne jest uprzednie
przejcie z paliwa cikiego na lekkie, co wymaga pewnego czasu (kilka minut).
Statki o napdzie turbinowym maj zwykle osobn turbin do biegu naprzd, osobn za
do biegu wstecz. W ich przypadku samo uruchomienie turbiny wstecz trwa krcej, ale
moc turbiny biegu wstecznego wynosi zwykle tylko okoo 30-40% mocy turbiny do biegu
naprzd. Wytracanie prdkoci jest wic wolniejsze.
Na statkach ze rub nastawn przeczenie na bieg wsteczny jest najprostsze.
Poniewa jednak konstrukcja ruby nastawnej jest do droga, musi istnie jakie
szczeglne uzasadnienie wyposaenia statku w tak rub (np. przeznaczenie na linie,
gdzie w portach nie mona liczy na przyzwoit pomoc holownikw). Dlatego rzadko
spotyka si statki towarowe wyposaone w tak rub (cho do czsto maj je np.
statki rybackie).
Przeczenie maszyny z caej naprzd (CN) na ca wstecz (CW) sprawia, e w
chwili, gdy ruba zacznie si obraca wstecz, zasysa wod spoza steru, wskutek czego
statek traci - zazwyczaj cakowicie - sterowno. Innymi sowy, nie ma najmniejszej
moliwoci wpywania na swj kurs [2]
Przeczenie maszyny z (CN) na (CW) wie si z ryzykiem uszkodzenia ukadu
napdowego i bardzo nieprzyjemnymi drganiami caego kaduba. Nie naley wic do
manewrw lubianych przez dowdztwo i zaog, nie mona te wykona go niepostrzeenie.
Oprcz czynnikw technicznych bardzo wany jest wic czynnik psychologiczny: oficer na
mostku na manewr maszyn zdecyduje si albo w dopiero ostatecznoci; jest wic bardzo
prawdopodobne, e jeli w ogle to uczyni, zrobi to za pno. Nie bez znaczenia s te takie
okolicznoci, jak np. obsada mostku (bywa, e jest ona bardzo szczupa, a na przelotach
oceanicznych czsto statek prowadzi jedynie sternik automatyczny).

rednie rzeczywiste parametry zatrzymania swobodnego[3] (przez zatrzymanie maszyny

CN-STOP)

-3-

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

Nono
w tysicach
ton

10
50
100
150
200
250

Statki pod balastem

Statki zaadowane towarem

Droga hamowania

Czas

(=nie zaadowane)
Droga hamowania

Czas

w milach

w dugociach

hamowania

w milach

w dugociach

hamowania

morskich

statku

[min]

morskich

statku

[min]

2,5
5,0
7,0
8,8
10,6
12,5

25
39
45
46
48
49

37
58
68
73
76
76

1,8
3,9
5,5
6,9
8,3
9,7

20
32
38
40
41
42

20
41
50
55
57
58

rednie rzeczywiste parametry zatrzymania wymuszonego (przez przeczenie maszyny

z caa naprzd CN na caa wstecz CW)

Nono
w tysicach
ton

10
50
100
150
200
250

Statki pod balastem

Statki zaadowane towarem

Droga hamowania

Czas

(=nie zaadowane)
Droga hamowania

Czas

w milach

w dugociach

hamowania

w milach

w dugociach

hamowania

morskich

statku

[min]

morskich

statku

[min]

0,5
1,2
1,5
1,7
1,9
1,9

6
10
11
11
11
11

6
9
12
14
15
17

0,4
0,9
1,4
1,6
1,7
1,8

5
9
10
10
10
10

4
7
10
11
13
14

rednie rzeczywiste parametry zatrzymania wymuszonego (przez przeczenie maszyny

CN-CW) statkw o napdzie turbinowym

Nono
w tysicach
ton

10
50
100
150
200

[4]

Statki pod balastem

Statki zaadowane towarem

Droga hamowania

Czas

(=nie zaadowane)
Droga hamowania

Czas

w milach

w dugociach

hamowania

w milach

w dugociach

hamowania

morskich

statku

[min]

morskich

statku

[min]

0,8
1,6
2,1
2,3
2,6

10
14
15
16
16

9
13
17
20
22

0,7
1,4
1,9
2,2
2,4

9
13
14
15
15

7
11
15
18
20

-4-

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

250

2,8

16

25

2,6

15

23

Naley podkreli, e przytoczone dane dotycz manewru wczeniej zapowiedzianego.

W praktyce droga zatrzymania statku turbinowego moe sign 20 dugoci [5]

Dla porwnania
Dane manewrowe statku Walka Modych[6]
(wyporno ok. 42000 ton, dugo 198 m, ruba nastawna, CW = 17 w.)

przy manewrze CN-CW:

droga hamowania wymuszonego = 0,7 Mm

w dugociach statku = 6,5 dugoci statku
czas = 6,5 min

Podsumowujc,
PRAKTYCZNIE manewr CN-CW nie jest wykonywany!!!
i eglarz nie powinien liczy na to, e nawet w sytuacji kolizyjnej duy statek wykona manewr
CN-CW.
Jednake nawet gdyby statek wykona taki manewr, to jego skuteczno jest ograniczona, a
brak moliwoci kontrolowania przeze swego kursu mgby stanowi powane
dodatkowe rdo zagroenia. Dlatego w praktyce statki w sytuacji awaryjnej korzystaj
raczej z hamowania cyrkulacj o czym niej.

Zwrotno Statku
Minimalna rednica skrtu duego statku wynosi ok. 4,0 - 5,0 dugoci statku. W
przypadku statku dugoci 200 m rednica cyrkulacji wynosi wic ok. 800-1000 m

[7]

S to

wartoci statystyczne; w przypadku konkretnego statku typu B 517/2 minimalna rednica

krenia wynosi ok. 600 m, co odpowiada 3 dugociom statku[8] Naley jednak podkreli, e
jest to rednica cyrkulacji ustalonej, czyli mierzonej w sytuacji, gdy statek ju porusza si po
okrgu jest to jednak sytuacja teoretyczna. Jeli natomiast statek musi omin konkretna
przeszkod, to bardzo istotny jest tu parametr okrelany jako przesunicie czoowe, czyli
mierzona wzdu pierwotnego kursu odlego od miejsca wyoenia steru do miejsca, w
ktrym kurs statku zmieni si o 90.
Krtko mwic statek po wyoeniu steru nie wchodzi natychmiast na kurs po okrgu,
ze wzgldu na bezwadno ogromnej masy. Gdyby tak byo przesuniecie czoowe
rwnaoby si promieniowi cyrkulacji; w rzeczywistoci jednak, ze wzgldu na bezwadno
statku, przesunicie czoowe moe by mniej wicej dwukrotnie wiksze.[9] Przesunicie
czoowe statku B-517/2 wynosi ok. 700 m, czyli 3,5 dugoci statku[10]

-5-

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

Zatrzymywanie rwnoczesnym manewrem ster + maszyna

Jednym ze skutkw wprowadzenia statku w ciasn cyrkulacj jest znaczna utrata prdkoci.
eglarze dobrze znaj to zjawisko wykorzystuje si je np. przy podejciu do boi z
fordewindu, gdy wskutek ciasnej cyrkulacji jacht staje w miejscu. Jeeli wic najpierw dopki maszyna pracuje do przodu i statek sucha steru - na statku zostanie wyoony ster,
pniej za maszyna zostanie przeczona na CW, wwczas przesunicie czoowe moe
wynie mniej wicej poow drogi zatrzymywania wymuszonego. Rwnoczesny manewr
sterem i maszyn byby wic najskuteczniejszym sposobem zatrzymania statku.
JEDNAKE! ze wzgldw, o ktrych wspomniano wczeniej, w praktyce si tego nie
stosuje. Najczciej hamowanie ogranicza si do manewru sterem oraz ewentualnie
zmniejszeniem obrotw lub zatrzymaniem maszyny.

Zaoczenie statku
Wzr na odlego od widnokrgu:
D [Mm] =2.08 x H [m n.p.m]
H - wysoko oczu eglarza nad poziomem morza w metrach;
D - odlego do widnokrgu w milach morskich;
2,08 - wspczynnik wynikajcy z krzywizny Ziemi i rednich warunkw atmosferycznych)
Odlego jachtu od przedmiotu
D = D1 + D2
D1 - odlego eglarza od widnokrgu
D2 - odlego przedmiotu od widnokrgu.
Jeeli zatem oczy eglarza znajduj si na wysokoci 3 m, a wysoko elementu, ktry
wanie obserwuje, wynosi 20 m, to odlego zaoczenia wyniesie: D=D1+D2
D 2,08 3 2,08

20 3,60 9,30 12,90Mm

W takiej sytuacji od pojawienia si na widnokrgu np. topu masztu statku idcego z

prdkoci 16 w. na zderzenie ze stojcym na kotwicy jachtem do zderzenia upynie
niespena 50 minut. Jeeli jednak jacht idzie, rwnie na zderzenie, z prdkoci 6 w. wwczas czas ten skraca si do niespena 35 minut.

-6-

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

UWAGA! W tym przypadku czynnikiem ograniczajcym widzialno jest gwnie

krzywizna Ziemi, nie za przejrzysto (ktra oczywicie znacznie zmniejsza widzialno np. zamglenie).
W przypadku eglarza stojcego na pokadzie - przy zaoeniu, e wysoko jego oczu
nad poziomem morza wynosi okoo 3 m - odlego oczy eglarza- widnokrg (miejsce
styku morza z niebem) wynosi 3,6 Mm! (patrz wzr na D). Jeeli jednak eglarz siedzi i
wysoko jego oczu wynosi np. 2 m, wwczas odlego ta wynosi 2,9 Mm. Jest wic
oczywiste e sternik zobaczy statek pniej ni oficer stojcy przy zejciwce. Gorzej jak
oficer prbuje obserwowa na siedzco... Ostro wzroku oficera znakomicie poprawia
lornetka lecz nie zmniejszy si dziki niej krzywizna Ziemi.

Dura lex sed lex - czyli problemy prawne.

Midzynarodowe Prawo Drogi Morskiej MPDM (MPZZM)
Chwila odpoczynku umysowego
Wikszo moich znajomych ktrzy postanowili wej w krg eglarzy - ludzi ktrych
nie sposb nazwa normalnymi i zdrowymi na umyle kt bowiem zamiast w ciepym
eczku przy kominku ciepe piwko grza postanawia z wasnej i nieprzymuszonej woli
jecha daleko od domu, marzn na mokrym pokadzie o 04.00 nad ranem, przebiera si z
ciuchw mokrych w wilgotne, doznawa torsji, mimo e nie zgrzeszy dnia poprzedniego
opilstwem, doznawa licznych urazw mechanicznych w niewygodnej zawsze zbyt maej
koi, z ktrej cieknie sona woda prosto na nos, ze nie wspomn i innych czynnociach, ktre
na ldzie w ciepym domku jest robi znacznie atwiej, a co waniejsze przyjemniej .
Ot kiedy bior si do nauki przed egzaminem dreszczem obrzydzenia przejmuje
ich myl o nauce przepisw. Egzamin z tego przedmiotu czsto wydaje si nie do przejcia
i budzi uzasadnion groz we wszystkich bez wyjtku tym bardziej, e zwykle z przepisw
pytaj instruktorzy o bardzo wysokich i budzcych respekt stopniach.
Sprbujmy chwyci diaba za rogi i pokaza e nie taki straszny...
Prawido 18 (Wzajemne obowizki statkw)
Jeeli prawida 9, 10 i 13 nie stanowi inaczej
a) Statek o napdzie mechanicznym w drodze powinien ustpi z drogi:
1) statkowi, ktry nie odpowiada za swoje ruchy;
2) statkowi o ograniczonej zdolnoci manewrowej;
3) statkowi zajtemu poowem;

-7-

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

4) statkowi aglowemu.
b) Statek aglowy w drodze powinien ustpi z drogi:
1) statkowi, ktry nie odpowiada za swoje ruchy;
2) statkowi o ograniczonej zdolnoci manewrowej;
3) statkowi zajtemu poowem.
Prawida 9b i 10j MPDM-u mwi, e statek aglowy NIE POWINIEN przeszkadza,
ale nie odwraca to oglnej reguy pierwszestwa.
(TRE PRAWIDA 9b: Statek o dugoci mniejszej ni 20 m lub statek aglowy nie powinien przeszkadza przejciu statku,
ktry moe bezpiecznie nawigowa tylko w granicach wskiego przejcia lub toru wodnego).
(TRE PRAWIDA 10j: Statek o dugoci mniejszej ni 20 m lub statek aglowy nie powinien przeszkadza bezpiecznemu
przejciu statku o napdzie mechanicznym, idcego torem kierunkowym).

W tym wypadku sprawa jest do skomplikowana i wchodzi tu w gr prawido 2b i

oglna zasada, e aden przepis nie moe narzuci statkowi obowizku, ktrego ten
statek nie jest w stanie wykona.
(TRE

PRAWIDA

2b:

Przy

interpretowaniu

stosowaniu

niniejszych

prawide

naley

uwzgldni

wszystkie

niebezpieczestwa eglugi i zderzenia oraz wszelkie szczeglne okolicznoci, cznie z moliwociami danych statkw, ktre
w celu uniknicia bezporedniego niebezpieczestwa mog uczyni konieczne odstpienie od niniejszych prawide.)

Formalnie zatem may statek aglowy zachowuje pierwszestwo, ale nie powinien z
niego korzysta . Dlatego na ostatnim seminarium nawigacyjnym w Wyszej Szkole
Morskiej (19-20.06.2001) Adam Woniak przedstawi referat z propozycj, by w przepisach
wyranie odebra maemu statkowi aglowemu prawo drogi w stosunku do duych statkw
(tak, jak jest na wodach rdldowych), bo chocia prawo to formalnie istnieje, to w
praktyce jest fikcj.
eby skomplikowa spraw jeszcze bardziej to zgodnie z MPZZM kady statek (jacht) majcy prawo drogi
ma obowizek zachowania kursu i prdkoci (prawido 17 a, i). Jednake obowizek ten powstaje dopiero
wtedy, gdy zaczynaj obowizywa reguy wymijania, czyli - zgodnie z interpretacj - od chwili, kiedy pojawi
si cie niebezpieczestwa ryzyka zderzenia. Dopki takiego cienia nie ma - nie ma obowizku zachowania
kursu i prdkoci dlatego naley zawczasu sp.... spod dziobu duego i nie prbowa egzekwowa prawa
drogi, ktrego w dodatku w tym momencie jeszcze nie mamy. Kiedy jednak doprowadzimy lub dopucimy do
sytuacji nadmiernego zblienia, wwczas mamy taki obowizek i moemy od niego odstpi dopiero w
ostatnim momencie (prawido 17 b). Sami zauwaacie zapewne, e w takiej sytuacji interpretacje mog by
pokrtne i bardzo skomplikowane.

Duy moe wicej ?

Niestety zdarza si, e zaoga statku, ktra powinna by na mostku i prowadzi
obserwacj - wcza autopilota i idzie oglda np. mecz, liczc na to, e jak si co pojawi na

-8-

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

radarze, to wczy si alarm i zd zareagowa. Z pewnoci w wielu przypadkach jest to

krzywdzce przejaskrawienie, ale dla wasnego bezpieczestwa naley tak do tego
podchodzi i nie zastanawia si czy nas widzi czy nie widzi, bo nawet jeli widzi, to
lepiej na to nie liczy. W starym dowcipie byo tu si nie ma co zastanawia tu trzeba s...
pamitajc jednak o zasadach ;-)))
(Pr. 7 i 8):

Jeeli istnieje jakakolwiek wtpliwo co do istnienia ryzyka zderzenia, naley

przyj, e ono istnieje.

naley przyj, e ryzyko zderzenia istnieje, jeeli namiar kompasowy na zbliajcy si

statek nie zmienia si wyranie;

UWAGA! ryzyko takie moe czasami istnie nawet wwczas, gdy widoczna jest wyrana
zmiana namiaru, szczeglnie przy zblianiu si do bardzo duego statku, zespou
holowniczego lub przy zblianiu si do statku na ma odlego.

kade dziaanie podjte w celu uniknicia zderzenia powinno by zdecydowane,

wykonane wystarczajco wczenie

kada zmiana kursu lub szybkoci w celu uniknicia zderzenia powinna by

dostatecznie dua, aby bya atwo widoczna dla innego statku obserwujcego wzrokowo
lub za pomoc radaru.

Naley unika kolejno nastpujcych po sobie maych zmian kursu lub szybkoci.

Dziaanie podjte w celu uniknicia zderzenia z innym statkiem powinno by takie, aby
minicie si statkw nastpio w bezpiecznej odlegoci. Skuteczno dziaania naley
starannie sprawdza, a do chwili przejcia i oddalenia si innego statku.

Jeeli jest to konieczne w celu uniknicia zderzenia lub uzyskania duszego czasu na
ocen sytuacji, statek powinien zmniejszy swoj szybko, wytraci bieg przez
zatrzymanie swych rodkw napdu lub da bieg wsteczny.

eglarze wiadomi zagroe musz unika statkw niezalenie od swojego prawa drogi i
zachowywa szczegln ostrono podczas zbliania si do torw wodnych trzymajc si
kilku prostych zasad (Pr 10b) :

Statek (jacht) nie korzystajcy z systemu rozgraniczenia ruchu powinien trzyma si

moliwie jak najdalej od niego.

Statek (jacht) nawigujcy na obszarach lecych blisko kocw systemw

rozgraniczenia ruchu powinien nawigowa ze szczegln ostronoci.

-9-

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

Tak dalece jak to jest moliwe, statek (jacht) powinien unika przecinania torw
kierunkowych, a jeeli musi to uczyni, to powinien przeci tor pod moliwie prostym
ktem w stosunku do oglnego kierunku ruchu.

wchodzi na tor kierunkowy lub wychodzi z niego na kocach toru, a gdy wejcie lub
wyjcie nastpuje z boku toru, wykonywa je pod jak najmniejszym ktem w stosunku
do oglnego kierunku ruchu.

trzyma si z daleka od linii lub strefy rozgraniczajcej (pas czerwieni);

A co z radarem?
Powszechnie mawia si, e statek widzi jacht lub inny obiekt na radarze.
Sformuowanie to ksztatuje sposb mylenia o tym zagadnieniu i jest w istocie
powanym rdem zagroenia dla eglarzy nie majcych praktyki radarowej. Radar
bowiem niczego nie widzi, a jedynie odbiera i uwidacznia na ekranie i to z
rozmaitymi ograniczeniami echo odbitych fal elektromagnetycznych. Jest to
ogromna rnica, a umiejtno poprawnej interpretacji obrazu radarowego (czyli
okrelenia, co mianowicie przedstawia rozkad plam na ekranie radarowym) stanowi
wany i bynajmniej nie atwy skadnik wyszkolenia obserwatora radarowego.
Aby jednak jakakolwiek plama pojawia si na ekranie radarowym, fale
wysyane z anteny musz si odbi od jakiego obiektu i powrci do teje anteny.
Zasady odbicia s takie, jak w zwierciadle, moliwe jest wic takie ustawienie
powierzchni odbijajcych, e fale do anteny nie wrc: to zjawisko jest wykorzystane
w budowie samolotw bojowych niewykrywalnych przez radar. Dla wasnego
bezpieczestwa dobrze jest wiedzie, e na radarze statkowym czstokro jachtu albo
nie wida, albo przypomina on echo np. wikszych fal. Im bliej rodka ekranu monitora
radaru (czyli im mniejsza odlego statku od jachtu) tym bardziej echa o sabym nasileniu
(np. echo jachtu!) gin wrd ech fal. Radar nie widzi sabych ech daleko od statku,
natomiast blisko statku widzi dziesitki sabych ech ktre tworz mleczko na monitorze
radaru dookoa statku utrudniajc waciw interpretacj obrazu. Dlatego radary wyposaane
s w urzdzenie ZRW (zasigowa regulacja wzmocnienia), ktre tym silniej tumi echa, im s
one blisze statkowi. Dziki niemu obraz na ekranie radarowym jest klarowniejszy, ale z
drugiej strony ZRW moe cakiem wytumi sabe, bliskie echa - w tym rwnie echo
jachtu... Lepiej radz sobie z tym nowoczesne radary z cyfrow analiz zobrazowania.

Niemniej wanym urzdzeniem zwikszajcym si odbicia jest reflektor radarowy.

Przy stosunkowo niewielkich rozmiarach daje echo takie, jak od znacznie wikszego

- 10 -

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

przedmiotu. Miar skutecznoci reflektora radarowego jest tzw. rwnowana

powierzchnia odbicia, czyli stosunek mocy odbitej od danego obiektu do mocy odbitej
od kuli o powierzchni przekroju 1 m 2 wykonanej z materiau idealnie odbijajcego fale
radarowe. Dla przykadu pyta stalowa o powierzchni 1 m 2, ustawiona prostopadle do
kierunku rozchodzenia si fal, ma rwnowan powierzchni odbicia rwn 1200 m 2,
ale przy ustawieniu pod innym ktem warto ta spada praktycznie do zera. Dlatego
niezmiernie wane jest, aby reflektor radarowy z rwnym nateniem odbija ale we
wszystkich kierunkach, co jednake nie jest osigalne. W przypadku najczciej
stosowanego na jachtach reflektora omioktnego (zbudowanego z trzech
prostopadych do siebie kwadratowych lub okrgych metalowych paszczyzn
odbijajcych) wane jest, aby:
-

pyty te byy odpowiednio due (miay dostatecznie wielk dugo boku lub
rednic),

pyty byy do siebie dokadnie prostopade (reflektor skadany lub odksztacony

moe w praktyce okaza si bezuyteczny),

reflektor powinien by odpowiednio zamocowany w pozycji apicej

deszcz, czyli z jednym trjktnym lejkiem utworzonym przez trzy
prostopade pyty zwrconym pionowo w niebo, drugim pionowo ku stpce
jachtu i szecioma poziomo, rwnomiernie wok caego widnokrgu.
Naley jednak podkreli, e prawidowo zamontowany reflektor radarowy w

duej mierze powinien zapobiega takim bdom, poniewa odbijajc fale radaru
umoliwia pojawienie si znacznie mocniejszego sygnau si na ekranie radarowym. Fale
radarowe rozchodz si w atmosferze podobnie jak wiato dlatego im wyej na maszcie
zamontowany jest reflektor, tym z wikszej odlegoci widoczny jest jacht na radarze
statku, wic odlego do widnokrgu radarowego mona obliczy podobnym wzorem, co
odlego widnokrgu optycznego (zmienia si tylko warto wspczynnika: wynosi on nie
2,08, lecz 2,2

[11]

Z drugiej za strony nie bez znaczenia jest tu przechylanie si jachtu na

fali i pod wpywem wiatru, kiedy to sygna odbity od reflektora moe si gubi i nie
wraca do radaru, a wic i nie pojawia si na ekranie.
Optymalna minimalna odlego wykrycia, jakiej ycz sobie due statki, wynosi
okoo 6 Mm, tymczasem jachty bez reflektorw staj si widzialne z odlegoci
rednio trzykrotnie mniejszych. Czsto wystpuj rne czynniki, ktre mog
spowodowa niewykrycie jachtu w ogle.
Cyt. wg kpt. W. Kona

- 11 -

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

Warto wspomnie o nowoczesnym systemie antykolizyjnym ARPA. Jest to sprzone

z radarem komputerowe urzdzenie antykolizyjne. Wcza si to-to i si awanturuje, jeli
ktre z ech idzie na zblienie. Niebezpieczestwo polega na tym, e to echo musi najpierw
zosta odebrane, aby komputer mg analizowa jego ruch. Jeeli zatem zostanie
wytumione na przykad przez ZRW, to ARPA nie zadziaa i nie ostrzee przed nadmiernym
zblieniem. Niestety, na statkach wyposaonych w ARPA czsto bywa tak, e nikogo nie ma
na mostku i marynarze licz na to, e w razie czego bdzie alarm. Niestety tylko due statki
daj echo na tyle silne, e ARPA zadziaa z ca pewnoci.
Dla nawigatorw na duych statkach najbardziej niepokojce jest i dranice s echa
dostrzegane z maych odlegoci. Zmuszaj one czsto do natychmiastowej i bardzo
niewygodnej akcji, ktra moe by zupenie w gruncie rzeczy zbyteczna. Bywao, e duy
podejmowa akcj dla wyminicia, jak si pniej okazao, jakiego drobiazgu, co wywoao
zagroenie zderzeniem z innymi duymi statkami, a nawet do takiego zderzenia
doprowadzao.[12]
Dlatego konflikt floty handlowej z eglarzami morskimi trwa bdzie po wsze czasy. Sytuacja
poprawi si kiedy bdzie nas sta by na kadym jachcie zamontowa transponder
radarowy urzdzenie, ktre pod wpywem sygnau radarowego biegncego ze statku
wysya swj sygna, w ktrym moe by zakodowana kada informacja poczwszy od
wielkoci jednostki i jej stanu technicznego a skoczywszy na pozdrowieniach noworocznych
od zaogi jachtu ;-))) tylko kwestia techniki (tzw. transpondery odzewowe i system AIS)

eglarzu kiedy na morzu leje deszcz to moesz naprawd zacz si ba!!! (cytat sw
wypowiedzianych przez pewnego oficera promu Rogalin ktry nie znosi yglarzw jak
psw, a ktry mimo to umoliwi mi obejrzenie mostka, poopowiada o radarach, podczas
przeprawy do Szwecji w wakacje 2001r za co mu serdecznie dzikuj)
Tak wic co godne zapamitania bardzo powanym utrudnieniem bywa rwnie
ulewny deszcz, ktry czsto zaciera zupenie nawet silne echo odbite od reflektora
radarowego. Istniej urzdzenia zwane rozrnialnikami, ktre wprawdzie powoduj
pewne wyostrzenie obrazu, ale rwnie zmniejszaj czuo radaru.
(Pr.7c MPDM) Nie wolno dokonywa oceny sytuacji na podstawie skpych informacji, szczeglnie skpych
informacji radarowych.

Podsumowanie
Warto pamita e:

- 12 -

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

PRAKTYCZNIE manewr CN-CW nie jest wykonywany!!! i eglarz nie powinien

liczy na to, e nawet w sytuacji kolizyjnej duy statek wykona ten manewr

Najczciej hamowanie statku ogranicza si do manewru sterem (cyrkulacja)

oraz ewentualnie zmniejszenia obrotw lub ostatecznie zatrzymania maszyny.

Kiedy na morzu leje deszcz to moesz naprawd zacz si ba, ulewny deszcz,
ktry czsto zaciera zupenie nawet silne echo z reflektora radarowego.

im wyej na maszcie zamontowany jest reflektor radarowy, tym z wikszej

odlegoci widoczny jest jacht na radarze statku

Jeeli istnieje jakakolwiek wtpliwo co do istnienia ryzyka zderzenia, naley

przyj, e ono istnieje.

Przecitny duy statek towarowy jaki moemy spotka najczciej na Batyku ma:
-

150-250m dugoci

10-50 tys. wypornoci

minimaln rednic skrtu ok. 4-5 dugoci statku,

drog hamowania swobodnego rzdu 2,5-5 Mm (czyli 25-40 dugoci statku).

Czas hamowania swobodnego 30-60 minut

Obrazowo rzecz ujmujc...

...jeli statek zatrzyma silnik (silnik stop - hamowanie swobodne) na
wysokoci Helu kierujc si na gwki Gdyni, to dziki ogromnej inercji
wynikajcej z masy statku (dziesitki tysicy ton!) zatrzyma si mniej wicej
dopiero po 1/2 drogi i zajmie mu to prawie 1 godzin. (odlego Hel-Gdynia =
ok 12Mm)
Jeli do tego doda fakt, e przy bardzo dobrej widzialnoci, prawidowo
prowadzonej obserwacji i przy dobrym wzroku obserwatora (lub obserwacji przez
lornetk)
jacht moe dostrzec statek z odlegoci ok. 12-13 Mm,
a statek idzie na zderzenie z prdkoci ok. 16 wzw, to od momentu pojawienia
si statku na widnokrgu
do zderzenia z nie posuwajcym si po wodzie jachtem mija
niespena 50 minut.

- 13 -

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

Jeli jacht rwnie pynie kursem na zderzenie czoowe z prdkoci ok. 6w

to do zderzenia mija niespena 35 minut.
Jeli do tego dodamy zmniejszon widzialno i 2 metrow fal, to od momentu
dostrzeenia statku przez pilnego obserwatora do kolizji
czas skraca si sporo poniej p godziny.
Konsekwencje znaczniejszego pogorszenia si widzialnoci, stanu
morza i siy wiatru s oczywiste, a czas do zderzenia jak atwo si
domyli dramatycznie ulega skrceniu.
Na koniec, eby bardziej jaskrawie przedstawi problem zwrcie uwag na poniszy
przykad:
Gdyby

katamaran

Warta-Polpharma

pyn

ze

swoj

maksymaln

prdkoci (ok. 35 w.), a Roman Paszke swym czujnym okiem zauwayby

na widnokrgu statek o wysokoci 20 m pyncy z prdkoci 16 w. z
przeciwka, to zderzenie mogoby nastpi po niespena 15 min! ale na
szczcie tylko teoretycznie (35w+16w=51w; 12,9Mm x 60min / 51w ~15
min) bo:
Roman Paszke ma apaszk - dzielny skipper nasz, a na gowie
czapk z daszkiem - dzielny skipper nasz !!!
Ci z Was ktrzy byli na Shanties 2001 pamitaj jak skandowaa publiczno
rozgrzewana i inspirowana przez Marka Siurawskiego... ;-)))))))))))
Informacje o waciwociach duych statkw zdoby dla nas kpt. Wacaw Petryski,
a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko podpierajc sie MPDM-em.
Przypisy
1
2

F. Wrbel, Vademecum nawigatora, Wyd. Morskie, Gdask 1978, s. 116

D. Duda, Manewrowanie statkiem o napdzie mechanicznym, wyd. Wysza Szkoa

Morska w Gdyni, Gdynia 1973, str. 87

3

A. Nowicki, Wiedza o manewrowaniu statkami morskimi, Wydawnictwo Morskie, Gdask

1978, s. 194
4

A. Nowicki, Wiedza o manewrowaniu statkami morskimi, Wydawnictwo Morskie, Gdask

1978, s. 217
5

A. Nowicki, Wiedza o manewrowaniu statkami morskimi s. 217

- 14 -

Kompendium zestawi dla nas kpt. Wacaw Petryski a w redagowaniu pomaga Maciej Jdrzejko (Banana Boat)

J. ucewicz, L. Grniewicz, Badania waciwoci manewrowych statku B-517/2 pod

balastem, wyd. Wysza Szkoa Morska w Szczecinie, Szczecin 1980, s. 36

7

A. Nowicki, Wiedza o manewrowaniu statkami morskimi, s. 264

J. ucewicz, L. Grniewicz, Badania waciwoci manewrowych statku B-517/2 pod

balastem, s. 55
9

W. Wenicki, Sterowno okrtu, wyd,. PWN, Warszawa 1966, s. 92; A. Nowicki, Wiedza

o manewrowaniu statkami morskimi, s. 246

10

J. ucewicz, L. Grniewicz, Badania waciwoci manewrowych statku B-517/2 pod

balastem, s. 55
11
12

Radar w nawigacji morskiej, Wydawnictwo Morskie, Gdask 1970, s. 35

W. Kon, Wykorzystanie radaru do zapobiegania zderzeniom, Wydawnictwo

Morskie, Gdask 1983, s. 59

Bibliografia
1

F. Wrbel, Vademecum nawigatora, Wyd. Morskie, Gdask 1978

D. Duda, Manewrowanie statkiem o napdzie mechanicznym, wyd. Wysza Szkoa

Morska w Gdyni, Gdynia 1973

Nowicki, Wiedza o manewrowaniu statkami morskimi, Wydawnictwo Morskie, Gdask

1978

J. ucewicz, L. Grniewicz, Badania waciwoci manewrowych statku B-517/2 pod

balastem, wyd. Wysza Szkoa Morska w Szczecinie, Szczecin 1980

W. Wenicki, Sterowno okrtu, wyd,. PWN, Warszawa 1966

Radar w nawigacji morskiej, Wydawnictwo Morskie, Gdask 1970, Praca zbiorowa

W. Kon, Wykorzystanie radaru do zapobiegania zderzeniom, Wydawnictwo Morskie,

Gdask 1983

MPZZM Wadysaw Rymarz, Wydawnictwo Morskie, Gdask 1985)

http://www.sychut.com/nav/doc/duze_statki.html - z dnia 11-12-2008 ten materia zosta

zaczerpnity wanie z stamtd.

- 15 -