Laboratorium Biologiczno-Chemiczne - Autorski Program Rozwijający Kompetencje Kluczowe Uczniów Gimnazjum

dr in. Krzysztof M.
Baszczak
Laboratorium
biologiczno - chemiczne
Autorski program rozwijajcy
kompetencje kluczowe uczniw gimnazjum
Wysza Szkoa Pedagogiczna TWP wWarszawie

Wydzia Nauk Humanistyczno-Spoecznych wOlsztynie
www.wsptwp.eu
Publikacja jest wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej

wramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
dr in. Krzysztof M. Baszczak
Laboratorium
biologiczno - chemiczne
Autorski program rozwijajcy
kompetencje kluczowe uczniw gimnazjum
Olsztyn 2010
Niech kady znas, jak jedwabnik, tka swj kokon inie da wyjanie, po co ina co.
Jeeli robota nasza bdzie dobra, to powiemy sobie, emy si nie gorzej od jedwabnikw zachowali.
Reszta za nie od nas zaley.
Maria Skodowska-Curie
Program dla laboratorium chemiczno-biologicznego jest propozycj do realizacji na zajcia pozalekcyjne zuczniami imoe by
dostosowywany do warunkw danej szkoy.
CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski
Cele oglne (ksztacce iwychowawcze)

realizowane wczasie zaj:
I. Rozwijanie, pogbianie wiedzy oraz nabywanie umiejtnoci

chemicznych uuczniw poprzez:
przestrzeganie przepisw bhp podczas wykonywania eksperymentw, czyli wyksztacenie praktycznych umiejtnoci ucznia,
ktre umoliwi mu bezpieczne funkcjonowanie wrodowisku,
wyjanienie podstawowych poj ipraw, ktre uatwiaj zrozumienie procesw zachodzcych wrodowisku czowieka,
rozwijanie zainteresowa chemiczno-biologicznych iskanianie do samodzielnego poznawania wiata przyrody oywionej,
ksztatowanie wuczniach przekonania, e podstaw wspczesnych nauk przyrodniczych, wtym chemii ibiologii, jest eksperyment, co powinno skania ucznia do dokonywania obserwacji iformuowania trafnych wnioskw,
poznawanie rnorodnoci wiata irodowisk ycia organizmw,
dostrzeganie zalenoci midzy materiaem genetycznym organizmu ajego funkcjonowaniem,
ksztatowanie zdrowego stylu ycia,
poznanie izrozumienie podstawowych procesw yciowych organizmw,
zrozumienie zasad funkcjonowania organizmu czowieka iksztatowanie zachowa prozdrowotnych,
doskonalenie umiejtnoci wyszukiwania potrzebnych informacji zrnych rde izarzdzanie informacj (wtym rozwane
iumiejtne korzystanie zmediw),
zastosowanie wiedzy teoretycznej do projektowania iprzeprowadzania eksperymentw chemicznych,
przekazywanie wiedzy wykorzystujc rne rodki dydaktyczne irda wiedzy, co rozwija aktywno poznawcz uczniw is
rdem wiadomoci iumiejtnoci,
ksztatowanie atwoci wypowiedzi, aprzy tym omawianie efektw pracy zespoowej poprzez stosowanie rnorodnych metod
aktywnych iaktywizujcych,
angaowanie uczniw wprojekt edukacyjny, majcy na celu rozwizanie konkretnego problemu wsposb twrczy, zzastosowaniem rnorodnych metod pracy oraz przyjmowanie odpowiedzialnoci za ich przebieg iwyniki,
wyrabianie umiejtnoci prezentowania efektw wasnej pracy,
ksztatowanie umiejtnoci skutecznego komunikowania si, czyli umiejtno wsppracy wgrupie oraz poczucia odpowiedzialnoci za bezpieczestwo swoje iinnych (uczniowie wsplnie pokonuj trudnoci, wsplnie podejmuj decyzje),
umiejtno zajmowania stanowiska wdyskusji iwyrabianie wasnej opinii,
organizowanie pracy wasnej iinnych, opanowanie technik inarzdzi pracy,
rozwijanie zainteresowania chemi jako nauk przydatn wpraktyce, aprzez to wpywanie na planowanie rozwoju ucznia ijego
kreatywno oraz motywowanie do osigania coraz wyszych celw.
II. Rozwijanie uuczniw postawy osobistego zaangaowania wlokaln,

regionaln, aprzez to iglobaln ochron rodowiska naturalnego
poprzez:
1.
rozwijanie wiadomoci proekologicznej iprozdrowotnej,
2.
rozwijanie proekologicznych postaw uuczniw, ktrzy poprzez aktywne wasne dziaanie bd mieli pozytywny wpyw na
rodowisko,
3.
rozwijanie szacunku wstosunku do przyrody,
4.
uwiadomienie tempa zmian zachodzcych wrodowisku dawniej iobecnie, podkrelajc istopie tych zmian wprzeszoci
jest nie tylko ilociowo ale jakociowo rny od analogicznych zmian we wspczesnej historii,
5.
dostrzeganie przyczyn iskutkw niepodanych zmian wwyniku powstaych zagroe globalnych, np.: skaenie caej
atmosfery, kwane opady, masowe ginicie gatunkw, nadmiar substancji toksycznych na powierzchni ziemi, degradacja
gleby, efekt cieplarniany, zanieczyszczenia wd, itd.,
6.
dostrzeganie iomawianie problemw wynikajcych ze wspczesnej dziaalnoci czowieka wrodowisku oraz rozpatrywanie ich wskalach lokalnych, regionalnych, krajowych, globalnych,
7.
zapoznanie zdrogami migracji zanieczyszcze wrodowisku,
8.
zwrcenie uwagi na negatywny wpyw zanieczyszcze powietrza wrnych dziaach gospodarki narodowej,
9.
uwiadomienie wykorzystywania zasobw przyrody: odnawialnych inieodnawialnych, we wasnym yciu codziennym,

aprzez to zwrcenie uwagi na wyczerpywanie si zasobw nieodnawialnych,
10.
podkrelenie wpywu stosowania nawozw sztucznych w rolnictwie na zmian waciwoci gleb iprzeynienie wd
powierzchniowych,
11.
przedstawianie sposobw poszukiwania alternatywnych rde energii, wtym energetyki jdrowej, zuwzgldnieniem zalet
izagroe pyncych podczas eksploatacji elektrowni jdrowej,
12.
zwrcenie uwagi na wady izalety promieniowania jonizujcego, jakiemu jest poddawany czowiek wrnych sytuacjach,
13.
dostrzeganie wpywu wasnego stylu ycia na rodowisko oraz wasnych moliwoci iwasnej roli wedukacji ekologicznej,
14.
uwiadomienie, e niewielkie zmiany przyzwyczaje izastosowanie prostych urzdze technicznych mog prowadzi do
ochrony zasobw wody.
Powysze cele s zgodne zPodstaw Programow ksztacenia oglnego dla gimnazjw iszk ponadgimnazjalnych dla III etapu
edukacyjnego wobszarze:
1.
pozyskiwania, przetwarzania itworzenia informacji,
2.
rozumowania izastosowania nabytej wiedzy do rozwizywania problemw,
3.
opanowania czynnoci praktycznych,
4.
znajomoci rnorodnoci biologicznej ipodstawowych procesw biologicznych,
5.
znajomoci metodyki bada naukowych,
6.
znajomoci uwarunkowa zdrowia czowieka.
Treci nauczania
Sposoby osigania celw ksztacenia iwychowania
zapoznanie zzasadami bhp wpracowni chemicznej,

zapoznanie zpiktogramami na etykietach rnych substancji
chemicznych (wtym projekcja filmu piktogramy CIOP),
pokaz szka isprztu laboratoryjnego
pokaz substancji, zktrymi czowiek ma do czynienia na co
dzie,
dowiadczenia:
- dziaanie stonego kwasu siarkowego (VI) na papier, cukier,
tkanin: bawenian,
- dziaanie kwasu azotowego (V) iazotanu (V) oowiu (II) na
biako jaja kurzego,
- dziaanie stonego roztworu wodorotlenku sodu na naskrek;
opis eksperymentu chemicznego zuwzgldnieniem: szka isprztu
laboratoryjnego, odczynnikw, schematu, obserwacji iwnioskw;
KLASA I(35 jednostek lekcyjnych)
BLOK CHEMICZNY
Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

Ucze
wymienia zasady bezpieczestwa obowizujce wpracowni

chemicznej,
Chemia jako nauka
wymieni sprzt iszko jakie mona stosowa wlaboratorium,
przyrodnicza.
wie, e podstaw chemii jest eksperyment idlaczego pewnych
Jakie zasady
Chemia na co dzie.
eksperymentw nie mona przeprowadza samodzielnie,
bezpieczestwa
Zasady bhp
rozpoznaje rodzaje substancji zjakimi bdzie mia do czynienia,
powinien przewlaboratorium
znajc znaczenie piktogramw,
strzega chemik
chemicznym.
wlaboratorium
okrela miejsce chemii pord nauk przyrodniczych,
Sprzt iszko
oraz jakiego
stosuje zasady podczas wykonywania eksperymentw
laboratoryjne.
szka isprztu
chemicznych,
laboratoryjnego Piktogramy.
podaje nazwy iwymienia zastosowanie szka isprztu
Opisywanie
uywa?
laboratoryjnego,
eksperymentw
opisuje znaczenie piktogramw
chemicznych.
opisuje eksperyment chemiczny uwzgldniajc: szko isprzt
laboratoryjny, odczynniki, schemat, obserwacje iwnioski;
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
Treci nauczania

Ucze
okrela pooenie metali iniemetali wukadzie okresowym

pierwiastkw,
Metale iniemetale wymienia waciwoci metali iniemetali,
aukad okresowy wyjania na czym polega korozja metali,
pierwiastkw
okrela waciwoci pierwiastkw nalecych do danej grupy lub
chemicznych.
okresu ukadu okresowego,
Waciwoci fi zbada waciwoci metali iniemetali,
zyczne ichemiczne
okrela wsplne irnice cechy metali,
Jakie waciwoci metali iniemetali.
okrela rnice cechy metali iniemetali,
maj metale
Rnice waciwoci
opisuje zwizki przyczynowo-skutkowe midzy waciwociami
iniemetale?
fizycznych metali
izastosowaniem, niemetali imetali,
iniemetali.
wyjania pojcie metal szlachetny (odporny na korozj),

Waciwoci
proponuje sposoby zapobiegania przed korozj, podajc
metali iniemetali
przykady ich zastosowania,
decydujce oich
wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadza proste
zastosowaniu.
dowiadczenia na badanie waciwoci metali iniemetali
Korozja metali.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
zapoznanie zpooeniem pierwiastkw wukadzie okresowym

(wskazujc na grupy iokresy),
omwienie reaktywnoci pierwiastkw,
dowiadczenia:
- badanie waciwoci fizycznych rnych metali iniemetali,
- badanie przewodnictwa elektrycznego metalu iniemetalu, np.
elaza isiarki,
- badanie przewodnictwa cieplnego wybranego metalu idrewna,
- porwnanie temperatury topnienia miedzi isiarki,
- badanie kowalnoci elaza isiarki,
- badanie palnoci magnezu isiarki,
-badanie reaktywnoci sodu, magnezu imiedzi zwod,
- wieccy pomidor (badanie waciwoci biaego fosforu),
- siarka otrzymywana zutrwalacza;
omwienie korozji metali isposobw jej zapobiegania,
omwienie zastosowa metali iniemetali odwoujc si do ich
waciwoci,
dyskusja nt. Jakie czeka nas ycie wmomencie wyczerpania si
metali iniemetali?
Treci nauczania
Mieszaniny
jednorodne
iniejednorodne.
Sposoby rozdzielania mieszanin na
skadniki: sczenie,
dekantacja,
sedymentacja,
destylacja,
krystalizacja, spoJak przygotowa
soby mechaniczne
irozdzieli
,chromatografia,
mieszanin
desaturacja,
substancji na
sposoby wykorzyskadniki?
stujce rnice we
waciwociach
fizycznych substancji, np. waciwoci
magnetyczne, rnica gstoci cieczy
(rozdzielacz).
Stopy jako jednorodne mieszaniny
metali.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
analiza etykiet wybranych produktw spoywczych celem

stwierdzenia, i stanowi mieszaniny wieloskadnikowe,
definiuje pojcie mieszaniny jednorodnej iniejednorodnej,
omwienie znanych mieszanin zycia codziennego: amalgamatu itombaku,
wyjania czym si rni mieszanina od zwizku chemicznego,
wymienia przykady mieszanin jednorodnych iniejednorodnych zapoznanie ze stopami metali,
wymienia sposoby rozdzielania mieszaniny jednorodnej iniejed- analiza skadu wybranych stopw metali,
norodnej na skadniki iomwi je
dowiadczenia:
sporzdza mieszanin,
- sporzdzanie mieszanin: wody ipiasku, wody icukru, kredy
projektuje dowiadczenia pozwalajce rozdzieli dan miesza- isoli, wody ioleju rolinnego, opikw elaza izmielonej siarki oraz
sposoby ich rozdzielania
nin na skadniki,
- hodowla krysztaw zmieszaniny wody isiarczanu (VI)
wymienia skad izastosowanie przykadowych mieszanin:
miedzi (II)
amalgamatu itombaku,
- rozdzielanie mieszaniny kwasu salicylowego icukru metod
wymieni skad pierwiastkowy niektrych stopw: brzu,
krystalizacji
mosidzu, eliwa, stali, stopu Wooda, duraluminium
- rozdzielanie skadnikw tuszu do flamastra (lub atramentu) oraz
uzasadnia, dlaczego stosuje si czciej stopw ni czystych
barwnikw do sodyczy (np. rnokolorowych landrynek) metod
metali,
chromatografii,
rozwizuje zadania znajc skad procentowy stopw,
wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadzi proste - rozdzielanie mieszaniny alkoholu etylowego zatramentem
metod destylacji,
dowiadczenia wcelu rozdzielenia mieszaniny na skadniki,
- porwnanie twardoci mosidzu, miedzi, cynku, cyny,
- rozdzielanie wody sodowej na skadniki,
rozwizywanie zada na podstawie znajomoci skadu procentowego stopw;

Ucze
10
Treci nauczania

Ucze
definiuje zjawisko fizyczne iprzemian chemiczn,

podaje rnic midzy zjawiskiem fizycznym aprzemian
chemiczn,
wpodanych przykadach dokonuje analizy przemiany fizycznej
izjawiska fizycznego,
Czym si rni Zjawisko fizyczne. definiuje reakcj syntezy, analizy iwymiany,
zjawisko fizycz- Przemiana
zapisuje rwnania reakcji chemicznych ze wskazaniem substrane od przemiany chemiczna (reakcja
tw iproduktw,
chemicznej?
chemiczna).
wpodanych przykadach dokonuje analizy iokrela, ktry
zpodanych przykadw jest syntez, analiz, czy wymian,
wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadzi proste
dowiadczenia demonstrujce przemian chemiczn,
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
omwienie zjawiska fizycznego iprzemiany chemicznej,

omwienie typw reakcji chemicznych: syntezy, analizy iwymiany izapisywanie rwna reakacji chemicznych,
badanie na czym polega zjawisko fizyczne iprzemiana
chemiczna,
dowiadczenia wokrelaniu zjawisk fizycznych iprzemian
chemicznych oraz okrelanie typu reakcji chemicznej:
- rozkruszanie grudki siarki ispalanie siarki,
- podgrzewanie mieszaniny siarki zelazem,
- cicie papieru ispalanie papieru,
- ogrzewanie sody oczyszczonej,
- topnienie ispalanie stearyny (wiecy),
- dziaanie elazem na roztwr siarczanu (VI) miedzi (II),
- reakcja magnezu zjodem,
- spalanie magnezu wpowietrzu,
- reakcja tlenku oowiu (II) zwglem drzewnym,
- reakcja octu na skorupki zjaj;
11
Jak przebiegaj
reakcje endoenergetyczne
iegzoenergetyczne?
Temat zaj

Ucze
omwienie reakcji chemicznych zuwzgldnieniem aspektu

energetycznego,
omwienie utleniania ispalania zpodaniem przykadw,
dowiadczenia obrazujce rne efekty energetyczne reakcji
przedstawia rnic midzy utlenianiem aspalaniem,
chemicznych:
odrnia spalanie od utleniania
a) reakcje egzoenergetyczne:
definiuje pojcia reakcji egzo- iendoenergetycznej,
Rodzaje reakcji
- spalanie magnezu wtlenie (efekt cieplny iwietlny),
chemicznych.
wymienia przykady utleniania zycia codziennego ispalania
- spalanie magnezu wparze wodnej (efekt cieplny, wietlny),
Utlenianie aspalanie wystpujce wjego otoczeniu,
- spalanie wodoru wbakach mydlanych (efekt akustyczny),
oraz ich znaczenie rozrnia reakcje egzo- iendoenergetyczne na podstawie zapisu
- spalanie etanolu (efekt cieplny iwietlny),
wprzyrodzie.
sownego,
- burza wprobwce - spalanie etanolu wtlenie otrzymanym
Reakcje egzo zapisuje rwnania reakcji chemicznych ze wskazaniem substra- wreakcji manganianu (VII) potasu zkwasem siarkowym (VI)
iendoenergetw iproduktw,
(efekt cieplny, wietlny iakustyczny),
tyczne oraz
wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowa- wulkan chemiczny - rozkad termiczny dichromianu (VI)
energia wreakcjach dzi proste dowiadczenia demonstrujce pokaz reakcji
amonu (efekt cieplny iwietlny);
chemicznych.
egzo- iendoenergetycznych,
b)reakcje endoenergetyczne:
- rozkad termiczny wglanu wapnia,
- otrzymywanie tlenu z manganianem (VII) potasu,
- redukcja tlenku miedzi (II) wodorem,
- rozkad chlorku srebra pod wpywem wiata,
- reakcje estryfikacji;
Treci nauczania
Liczba
godzin
L.p.
12
Czym jest
powietrze?
Temat zaj
Skad procentowy
powietrza.
Azot, tlen, dwutlenek wgla, wodr,
gazy szlachetne
waciwoci
izastosowanie.
Obieg azotu, tlenu
idwutlenku wgla
wprzyrodzie.
Treci nauczania
Liczba
godzin
L.p.
analiza diagramu prezentujcego procentowy skad powietrza,

analiza tabel, schematw, infografik przedstawiajcych waciwoci, zastosowanie azotu, tlenu, dwutlenku wgla, wodoru
igazw szlachetnych,
analiza obiegu azotu, tlenu idwutlenku wgla wprzyrodzie,
rozwizywanie zada zwykorzystaniem gstoci, masy
wymienia skad procentowy powietrza iprzedstawi go wformie
iobjtoci,
diagramu,
dowiadczenia:
wyjania zjawisko sublimacji,
- badanie skadu powietrza (spalanie wiecy wpowietrzu
wymienia waciwoci powietrza, azotu, tlenu, dwutlenku
zudziaem wody),
wgla, wodoru,
- otrzymywanie tlenu zKmnO4,
omawia zastosowanie azotu, tlenu, dwutlenku wgla, wodoru
- badanie waciwoci chemicznych tlenu (zarzcym si
igazw szlachetnych,
uczywkiem),
omawia obieg azotu, tlenu, dwutlenku wgla wprzyrodzie,
- spalanie siarki imagnezu wpowietrzu itlenie,
zapisuje rwnania reakcji chemicznych ze wskazaniem substraotrzymywanie dwutlenku wgla wwyniku spalania wgla lub
tw iproduktw,
rozkadu termicznego sody oczyszczonej,
wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadzi proste
- badanie waciwoci fizycznych dwutlenku wgla (obserwodowiadczenia na:
wanie zachowania si zapalonych wiec wzlewce na kolejnych
- badanie skadu powietrza,
stopniach, gdzie wprowadzany jest dwutlenek wgla),
- identyfikacj tlenu, pary wodnej idwutlenku wgla wpowietrzu,
- badanie rozpuszczalnoci dwutlenku wgla,
- otrzymywania tlenu, dwutlenku wgla iwodoru,
- wykrywanie obecnoci dwutlenku wgla wpowietrzu (zwod
- badanie waciwoci fizycznych ichemicznych tlenu, dwutlenku wapienn),
wgla iwodoru,
- przelewanie dwutlenku wgla znaczynia do naczynia oraz
identyfikowanie obecnoci,
laboratoryjny, odczynniki, schemat, obserwacje iwnioski,
- spalanie magnezu wobecnoci dwutlenku wgla,
rozwizuje zadania wykorzystujc gsto, objto imas;
- zjawisko sublimacji zdwutlenkiem wgla,
- otrzymywanie wodoru wreakcji kwasu solnego icynku (magnezu) oraz badanie waciwoci chemicznych,
- spalanie wodoru wbakach mydlanych,
- identyfikacja pary wodnej wpowietrzu zwykorzystaniem
staego wodorotlenku sodu;

Ucze
13
Treci nauczania

Ucze
Jaka jest zaleno midzy

budow atomu
apooeniem
pierwiastka
wukadzie
okresowym
pierwiastkw?
Budowa ukadu
okresowego pierwiastkw iwaciwoci pierwiastkw
nalecych do danej
grupy lub okresu
ukadu okresowego.
Prawo okresowoci.
Zaleno budowy
atomu od pooenia
pierwiastka wukadzie okresowym
pierwiastkw.
okrela waciwoci pierwiastkw nalecych do danej grupy lub

okresu ukadu okresowego,
wykorzystuje ukad okresowy pierwiastkw jako rdo informacji obudowie atomu,
rysuje modele atomw wybranych pierwiastkw uwzgldniajc
konfiguracj elektronow,
wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadzi
dowiadczenia przedstawiajce waciwoci niektrych
pierwiastkw,
zapisuje rwnania reakcji chemicznych ze wskazaniem substratw iproduktw;
przypomnienie pooenia pierwiastkw wukadzie okresowym

(wskazujc na grupy iokresy),
symulacje komputerowe zwizane zbudow atomu,
wiczenia wrysowaniu modeli atomw wybranych pierwiastkw uwzgldniajc konfiguracj elektronow,
wiczenia wobliczaniu masy atomu danego pierwiastka wyraonej wunitach na podstawie rysunkowych modeli atomw,
dowiadczenia:
- barwienie pomienia przez litowce,
- reakcja litowcw zwod,
- reakcja sodu imagnezu zwod,
- reakcja glinu zchlorem, bromem ijodem;
omwienie zagroe wynikajcych zrozwoju cywilizacji,

praca zmap Polski wyszukiwanie iokrelanie najbardziej
zanieczyszczonych obszarw,
Zanieczyszczenia
wymienia zanieczyszczenia pyowe igazowe oraz wymienia
referaty uczniowskie (dyskusja),

pyowe igazowe
rda ich emisji,
praca wgrupach metod metaplanu nt. Jak mona ograniczy
iich rda.
wymienia czynniki powodujce zagroenia cywilizacyjne,
ilo tlenkw niemetali w powietrzu?,
Rozwj cywili omawia skutki wynikajce zwystpowania zagroe cywilizacyj- film - zagroenia cywilizacyjne,
zacji aczysto
Jaka jest jako
nych: efektu cieplarnianego, dziury ozonowej, smogu,
analiza stopnia zanieczyszczenia, powietrza wnajbliszej
powietrza.
powietrza, kt wymienia sposoby ochrony powietrza przez zanieczyszczeniami, okolicy na podstawie wynikw ze stacji monitorujcych stopie
rym oddychamy Zagroenia
zanieczyszczenia atmosfery,
omawia naturalne sposoby okrelania czystoci powietrza na
ijak funkcjonuje
cywilizacyjne: efekt
poznanie naturalnych sposobw okrelania czystoci powietrza

podstawie
bioindykatorw,
atmosfera?
cieplarniany, dziura
(bioindykatory),
ozonowa, smog.
dowiadczenia:
dowiadczenie przedstawiajce efekt cieplarniany,
Sposoby ochrony
- powstawanie efektu cieplarnianego (ogrzewanie dwch kolb:
powietrza przed
zpowietrzem idwutlenkiem wgla),
laboratoryjny,
odczynniki,
schemat,
obserwacje
iwnioski;
zanieczyszczeniami.
- utleniajce waciwoci ozonu (zwykorzystaniem stonego
kwasu siarkowego (VI), alkoholu etylowego imanganianu (VII)
potasu);
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
14
Treci nauczania

Ucze
wymienia rodzaje wiza chemicznych,

wyjania pojcie dubletu ioktetu elektronowego idipola
elektrycznego,
Rodzaje wiza
chemicznych.
wyjania mechanizm tworzenia si wiza kowalencyjnych
niespolaryzowanych ispolaryzowanych oraz jonowych,
Dublet ioktet
elektronowy.
rysuje schematy powstawania wiza kowalencyjnych niespolaryzowanych ispolaryzowanych oraz jonowych: F2, Br2, P4, H2S,
Jony: kationy,
KBr, MgO, Na2O, HBr, HCl, NaCl,
aniony.
Wjaki
zapisuje
powstawanie wizania wczsteczkach za pomoc
Mechanizm
twosposb mog
wzorw sumarycznych, elektronowych ikreskowych: F2, Br2, P4,
rzenia si wiza
czy si atomy
H2S, KBr, MgO, Na2O, HBr, HCl, NaCl,
kowalencyjnych
pierwiastkw?
atomowych)
niespolaryzowanych dowiadczenia przedstawiajce czenie si atomw w zwizki
ispolaryzowanych
chemiczne i zbada przewodnictwo elektryczne suchego chlorku
oraz jonowych.
sodu ijego wodnego roztworu,
Dipol elektryczny
(budowa polarna).
zapisuje rwnania reakcji chemicznych ze wskazaniem substratw iproduktw;
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
omwienie wiza chemicznych,

symulacje komputerowe przedstawiajce powstawanie wiza
kowalencyjnych niespolaryzowanych ispolaryzowanych oraz
jonowych,
wiczenia wrysowaniu schematw powstawania wiza
kowalencyjnych niespolaryzowanych ispolaryzowanych oraz
jonowych: F2, Br2, P4, H2S, KBr, MgO, Na2O, HBr, HCl, NaCl,
wiczenia wzapisywaniu powstawania wizania wczsteczkach
za pomoc wzorw sumarycznych, elektronowych ikreskowych:F2, Br2, P4, H2S, KBr, MgO, Na2O, HBr, HCl, NaCl,
dowiadczenia:
- spalanie magnezu wtlenie (lub powietrzu),
- reakcja sodu zchlorem,
- obserwacja przez lup krysztakw chlorku sodu,
- badanie przewodnictwa elektrycznego suchego chlorku sodu
ijego wodnego roztworu;
15
10
Czy promieniotwrczo
jest grona
dla czowieka
irodowiska?
Temat zaj

Ucze
wyjania pojcie promieniotwrczoci (wtym sztucznej

inaturalnej),
wymienia zasugi Marii Skodowskiej-Curie,
charakteryzuje promieniowanie: , , , ,
wyjania na czym polega rozpad promieniotwrczy irozwie
zadania zzastosowaniem okresu ptrwania,
wymienia zastosowanie izotopw,
wymienia zagroenia pynce podczas eksploatacji elektrowni
jdrowej,
rozwizuje zadania na obliczanie okresu ptrwania,
wymienia osignicia Marii Skodowskiej-Curie;
Treci nauczania
Promieniotwrczo,
rda oraz rodzaje
promieniowania.
Okres ptrwania.
Pojcie izastosowanie izotopw.
Reakcja acuchowa
jako rdo ogromnej iloci energii.
Wpyw promieniowania jonizujcego
na organizmy ywe.
Zagroenia pynce
podczas eksploatacji
elektrowni jdrowej.
Maria Skodowska-Curie wkad
wrozwj nauki.
Liczba
godzin
L.p.
omwienie promieniotwrczoci irodzajw promieniowania,

analiza wykresw ilustrujcych okres ptrwania wybranych
pierwiastkw promieniotwrczych,
analiza wykresu ilustrujcego szeregi promieniotwrcze,
rozwizywanie zada na obliczanie okresu ptrwania,
analiza infografik ilustrujcych zastosowanie izotopw,
pogadanka (referaty) nt. ycia ipracy Marii Skodowskiej-Curie,
debata uczniowska zudziaem goci nt. budowy elektrowni
atomowej wdanej miejscowoci ibezpieczestwa energii
atomowej;
16
11
Czy istnieje
zwizek
midzy chemi
amatematyk?
Temat zaj

Ucze
wiczenia wpisaniu rwna reakcji chemicznych za pomoc

symboli iwzorw oraz ilociowa ich interpretacja,
wykazywanie, e liczba atomw substratw rwna jest liczbie
interpretuje prawo staoci skadu iprawo zachowania masy,
atomw produktw poprzez przedstawianie przebiegu reakcji
na modelach,
zapisuje rwnania reakcji chemicznych za pomoc symboli
iwzorw iilociowo zinterpretuje,
obliczanie stosunku liczby atomw pierwiastkw wzwizkach
chemicznych,
oblicza stosunek liczby atomw pierwiastkw wzwizkach
chemicznych,
obliczanie stosunku masowego,
oblicza stosunek masowy pierwiastkw wzwizkach
dowiadczalne ustalanie stosunku elaza do siarki wsiarczku
Prawo staoci
chemicznych,
elaza (II) poprzez ogrzewanie mieszaniny elaza zsiark orskadu.
nych proporcjach obu skadnikw pierwiastkw wzwizkach
ustala wzr sumaryczny zwizek chemiczny na podstawie
Prawo zachowania
chemicznych,
stosunku masowego pierwiastkw,
masy.
ustalanie wzoru sumarycznego zwizku chemicznego na
oblicza mas czsteczkow substancji,
Obliczenia zwizane
podstawie stosunku masowego pierwiastkw,
ustala wzr sumaryczny substancji na podstawie masy
zzastosowaniem
obliczanie masy czsteczkowej substancji,
czsteczkowej,
wzoru zwizku
ustalanie wzoru sumarycznego substancji na podstawie masy
ustala na podstawie oblicze warto indeksu lub symbol
chemicznego.
czsteczkowej,
pierwiastka wzwizku chemicznym znajc mas czsteczkow,
ustalanie na podstawie oblicze warto indeksu lub symbol
oblicza skad procentowy zwizkw chemicznych,
ustala wzr sumaryczny zwizku chemicznego majc do dyspo- pierwiastka wzwizku chemicznym znajc mas czsteczkow,
obliczanie skadu procentowego zwizkw chemicznych,
zycji mas czsteczkow izawarto procentow pierwiastka
(-kw),
ustalanie wzoru sumarycznego zwizku chemicznego majc
do dyspozycji mas czsteczkow izawarto procentow
posuguje si ukadem okresowym pierwiastkw;
pierwiastka (-kw);
Uwaga: do oblicze wykorzysta ukad okresowy pierwiastkw,
tabele.
Treci nauczania
Liczba
godzin
L.p.
17
12
Treci nauczania
Zasoby wody
pitnej iobieg wody
wprzyrodzie.
Sposoby oszczdzania wody.
Obliczanie strat
wody wgospodarstwie domowym.
Obliczanie iloci
oszczdzonej wody
podczas mycia
zbw czy golenia
si.
Informacja:
- straty zpowodu niewaciwie dziaajcej,
spuczki ok. 100 l
dziennie,
- ciekncy kran lub
prysznic, 2000 l
wody miesicznie,
- przecitnie osoba
myje zby 3 minuty,
- rednio woda pynie
zkranu zprdkoci
2 l/min.,
- 1 osoba, ktra przy
myciu zbw igoleniu
si zakrca kran
potrzebuje ok. 1 l wody,
- liczba mczyzn
wPolsce ok. 19 mln,
zczego poowa nie goli
si, adruga poowa
goli si raz dziennie.
Temat zaj
Czy warto ijak

oszczdza
wod?
Liczba
godzin
L.p.
wymienia sposoby oszczdzania wody wgospodarstwie

domowym,
omawia obieg wody wprzyrodzie,
oblicza straty wody wcigu roku zpowodu przeciekajcego
prysznica, toalety, kranu,
oblicza ilo wody zaoszczdzonej podczas mycia zbw
igolenia si , np. wdomu rodzinnym, czy wPolsce;

Ucze
omwienie zasobw wody pitnej zpodkreleniem, i zasoby te

s ograniczone,
omwienie na podstawie infografik obiegu wody wprzyrodzie,
burza mzgw (pogadanka) do czego wdomu uywamy
wody iprezentowanie sposobw oszczdzania wody wdomu,
obliczanie strat wody wcigu roku zpowodu przeciekajcego
prysznica, toalety, kranu,
ekonomiczny sposb mycia zbw igolenia si obliczanie iloci
wody zaoszczdzonej, np. wdomu rodzinnym, czy wPolsce;
18
13
Jakie mamy
rodzaje
roztworw?
Temat zaj
dowiadczalne wyjanienie pojcia roztworu, rozpuszczalnika

isubstancji rozpuszczonej: np. rozpuszczanie cukru wwodzie,
porwnanie rozpuszczalnoci wwodzie dwch rnych
substancji wtej samej temperaturze, np. cukru isoli,
analiza krzywych rozpuszczalnoci substancji irozwizywanie
zada zwykorzystaniem zalenoci rozpuszczalnoci substancji
od temperatury,
omwienie rodzajw roztworw,
wpyw jonw metali iniemetali obecnych wwodzie naturalnej
imineralnej na ywy organizm pogadanka,
dowiadczenia:
- badanie wpywu temperatury, mieszania irozdrobnienia na
szybko rozpuszczania azotanu (V) potasu,
- badanie wpywu temperatury na rozpuszczalno dwutlenku
wgla wnapoju gazowanym,
- otrzymywanie rnych rodzajw roztworu,
- otrzymywanie roztworu nasyconego znienasyconego
oodwrotnie,
- badanie efektu Tyndalla, np. wsonej wodzie, roztworze biaka
jaja zwod iroztworze wody zmlekiem;

Ucze
wyjania pojcie roztworu, rozpuszczalnika, substancji

rozpuszczonej,
wymienia czynniki wpywajce na szybko rozpuszczania si
substancji staych wwodzie,
wyjania wpyw temperatury, mieszania irozdrobnienia na
szybko rozpuszczania si substancji staych wwodzie,
wyjania pojcie rozpuszczalnoci,
wymienia czynniki wpywajce na rozpuszczalno substancji
wwodzie
rozwizuje zadania zwykorzystaniem krzywych rozpuszczalnoci(zaleno rozpuszczalnoci od temperatury),
wyjania czym rni si roztwr nasycony od nienasyconego,
roztwr stony od rozcieczonego, roztwr waciwy od
koloidalnego,
wyjania co to jest efekt Tyndalla
proponuje otrzymywanie roztworu nasyconego znienasyconego
oraz zroztworu nienasyconego roztwr nasycony,
projektuje dowiadczenie, ktrym wykae wpyw rnych
czynnikw na szybko rozpuszczania si substancji;
Treci nauczania
Pojcie roztworu,
rozpuszczalnika
isubstancji
rozpuszczonej.
Szybko
rozpuszczania si
substancji.
Rozpuszczalno
substancji (gazowych istaych)
wwodzie.
Rodzaje roztworw:
waciwy, nasycony,
nienasycony, stony, rozcieczony,
roztwr koloidalny.
Woda naturalna,
woda destylowana,
awoda mineralna.
Liczba
godzin
L.p.
19
14
Jak przygotowa roztwr

osteniu X?
Temat zaj
Pojcie stenia
procentowego
iwzr na stenie
procentowe
roztworu.
Przykady roztworw ookrelonym
steniu procentowym zycia
codziennego.
Stenie procentowe roztworu
zwykorzystaniem
krzywych rozpuszczalnoci wpodanej
temperaturze.
Rozcieczanie
izagszczanie.
Mieszanie roztworw ornych
steniach
procentowych.
Rozwizywanie
rnorodnych
zada ztreci na
obliczanie stenia
procentowego
roztworw.
Treci nauczania
Liczba
godzin
L.p.
omwienie definicji stenia procentowego roztworu,

analiza zawartoci substancji wroztworach na podstawie etykiet
spotykanych wyciu codziennym, np. jodyna 3%, ocet 6%,
definiuje stenie procentowe,
woda utleniona 2%, kwas borny 1%, mleko 3,5%, mietana
30%, spirytus kamforowy 10%,
stosuje wobliczeniach wzr na stenie procentowe,
omwienie roztworw okilku steniach,
tumaczy co oznacza zapis na etykiecie, np. ocet 10%,
rozwizywanie rnorodnych zada tekstowych:
oblicza stenie procentowe roztworu zwykorzystaniem
krzywych, rozpuszczalnoci wpodanej temperaturze,
- obliczanie stenia procentowego roztworw nasyconych
oblicza stenie procentowe roztworu zwykorzystaniem wzoru wykorzystujc krzywe rozpuszczalnoci,
na gsto,
- obliczanie stenia procentowego roztworu roztworw zwykorzystaniem wzoru na gsto,
oblicza zawarto substancji rozpuszczonej irozpuszczalnika
wdanej iloci roztworu ookrelonym steniu,
- obliczanie zawartoci substancji rozpuszczonej irozpuszczalnika
oblicza stenie roztworu po jego rozcieczeniu izagszczeniu, wdanej iloci roztworu ookrelonym steniu,
oblicza stenie procentowe roztworu po zmieszaniu roztworw - obliczanie stenia roztworu po jego rozcieczeniu
izagszczeniu,
ornych steniach procentowych,
- obliczanie stenia procentowego roztworu po zmieszaniu
wymienia kolejne czynnoci, ktre naley wykona wcelu
roztworw ornych steniach procentowych,
przygotowania roztworu ookrelonym steniu,
dowiadczenia:
przygotowuje okrelon ilo roztworu ookrelonym steniu
procentowym,
- omwienie kolejnych czynnoci, ktre naley wykona wcelu
przygotowania roztworu ookrelonym steniu,
- przygotowywanie okrelonej iloci roztworu ookrelonym
steniu;

Ucze
20
15
16
Zanieczyszczenia
mechaniczne, biologiczne ichemiczne.
Mechaniczne, biologiczne ichemiczne
oczyszczanie
ciekw.
Sposoby uzdatniania wody do picia.
Jak mona
oczyci cieki?
- wycieczka
edukacyjna
do pobliskiej
oczyszczalni
ciekw
KLASA II (35 jednostek lekcyjnych)

omwienie klas czystoci wd powierzchniowych,
omwienie zjawisko eutrofizacji- referaty uczniowskie,
pogadanka,
dokonanie podziau wskanikw oceny jakoci wd
powierzchniowych,
dowiadczenia (np. zudziaem pracownika Sanepidu):
- badanie fizycznych wskanikw wd powierzchniowych
zrnych uj: pomiar temperatury, okrelanie smaku, zapachu,
mtnoci, przezroczystoci, barwy,
- badanie chemicznych wskanikw wd powierzchniowych zrnych uj: pH roztworu, twardo wody, kwasowo izasadowo, wykrywanie jonw elazowych, chlorkowych, azotanowych
(V), fosforanowych (V), siarczanowych (VI),
- badanie biologicznych wskanikw wd powierzchniowych
zrnych uj: obserwacja bakterii Escherichii coli (paeczki
okrnicy) pod mikroskopem;
wymienia zanieczyszczenia mechaniczne, biologiczne

ichemiczne,
wyjania na czym polega oczyszczanie mechaniczne, biologiczne
ichemiczne ciekw,
omwienie ipokazanie przez pracownika oczyszczalni etapw
oczyszczania ciekw isposobw uzdatniania wody do picia;
wymienia sposoby uzdatniania wody pitnej,
usuwa zwody niektre zanieczyszczenia zzastosowaniem
wczeniej omwionych metod rozdzielania mieszanin na
skadniki;

Ucze
dokonuje klasyfikacji wd powierzchniowych pod wzgldem

czystoci,
wyjania zjawisko eutrofizacji wd,
wymienia wskaniki jakie wykorzystuje si do oceny jakoci wd
Klasy czystoci wd
zpodziaem na fizyczne, chemiczne ibiologiczne,
naturalnych.
okrela ioceni podstawowe waciwoci fizyczne wd pobra Zjawisko eutrofizacji
nych zrnych uj,
wd.
Jak mona
wykrywa obecno jonw: elaza, chlorkowych iazotanowych
Wskaniki
oceni jako
(V), fosforanowych (V), siarczanowych (VI),
wd powierzch- oceny jakoci wd
bada pH itwardo badanych prbek wd, kwasowo

powierzchniowych:
niowych?
izasadowo,
- fizyczne,
ocenia stopie zagroenia rodowiska na podstawie oznaczo- chemiczne,
nych wskanikw,
- biologiczne.
wyjania znaczenie badanych jonw wwodzie iich wpyw na
istoty ywe,
Treci nauczania
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
21
17
Jak otrzyma kwasy

beztlenowe?
Temat zaj
omwienie budowy, wzorw, otrzymywania, waciwoci

kwasw beztlenowych,
omwienie zastosowania kwasw beztlenowych woparciu
oinfografiki lub referaty uczniowskie, albo projekcja filmu,
modelowanie rwna otrzymywania kwasw beztlenowych,
dowiadczenia:
- otrzymywanie chlorowodoru zsoli kuchennej istonego kwasu
siarkowego (VI),
- otrzymywanie kwasu solnego,
- badanie barwienia si wskanikw wobecnoci kwasu solnego,
- fontanna chlorowodorowa,
-obserwacja efektu towarzyszcego otwieraniu butli ze stonym
kwasem solnym,
- badanie dziaania kwasu solnego na marmur, biako kurze,
- otrzymywanie siarkowodoru zelaza, siarki ikwasu solnego,
- otrzymywanie kwasu siarkowodorowego,
- badanie barwienia si wskanikw wobecnoci kwasu
siarkowodorowego,
- badanie palnoci siarkowodoru;

Ucze
zapisuje wzory, sumaryczne, strukturalne irysuje modele

kwasw beztlenowych,
omawia waciwoci izastosowanie kwasw: solnego
isiarkowodorowego,
zapisuje rwnania reakcji chemicznych ze wskazaniem substratw iproduktw,
przedstawia na modelach rwnania otrzymywania kwasw
beztlenowych,
wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadza
dowiadczenia przedstawiajce otrzymywanie chlorowodoru
ikwasu solnego oraz zbada niektre waciwoci tego kwasu,
Treci nauczania
Kwas solny ikwas

siarkowodorowy:
budowa, wzory,
otrzymywanie,
waciwoci,
zastosowanie.
Liczba
godzin
L.p.
22
18
Treci nauczania

Ucze

kwasw tlenowych,
omwi waciwoci izastosowanie kwasw: siarkowego (IV)
ifosforowego (V),
wyjania na czym polegaj kwane opady, wymieni skutki
iomwi ograniczenia powstawania kwanych opadw,
Kwas siarkowy (IV) zapisuje rwnania reakcji chemicznych ze wskazaniem substraikwas fosforowy
tw iproduktw,
Jak otrzyma
(V): budowa,
wszkole kwas
wzory, otrzymywasiarkowy (IV)
tlenowych,
ikwas fosforowy nie, waciwoci,
zastosowanie.
(V)?
dowiadczenia przedstawiajce otrzymywanie tlenku siarki
Kwane opady.
(IV) ikwasu siarkowego (IV) oraz tlenku fosforu (V) ikwasu
fosforowego (V),
dowiadczenia wykrywania jonw fosforanowych (V) izbada
niektre waciwoci kwasu fosforowego (V),
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.

kwasw tlenowych,
omwienie zastosowania kwasw tlenowych woparciu
oinfografiki lub praca ztekstem rdowym, albo projekcja
filmu (analiza etykiet zproduktw spoywczych: napoje
gazowane, produkty nabiaowe, mid, sztuczny, galaretki, rodki
czystoci)
omwienia zjawiska kwanych opadw (praca na podstawie
tekstu rdowego, film),
modelowanie rwna otrzymywania kwasw tlenowych,
dowiadczenia:
- otrzymywanie tlenku siarki (IV) (spalanie siarki),
- reakcja tlenku siarki (IV) na zielony li oraz na barwny kwiat np.
czerwon r,
- otrzymywanie kwasu siarkowego (IV),
siarkowego (IV),
- spalanie czerwonego fosforu,
- otrzymywanie kwasu fosforowego (V),
fosforowego (V),
- wykrywanie jonw fosforanowych (V) wPepsi-Coli,
- badanie reakcji kwasu fosforowego (V) (mona uy te CocaColi lub Pepsi, -Coli) na rdz (np. zardzewiay drut, gwd),
- roztwarzanie cynku wnapoju typu cola,
- reakcja kwasu fosforowego na marmur, tkanin bawenian,
magnez ielazo;
23
19
Treci nauczania

Ucze

kwasw tlenowych,
omawia waciwoci izastosowanie kwasw: siarkowego (VI)
iazotowego (V),
Kwas siarkowy (VI)
zapisuje rwnania reakcji chemicznych ze wskazaniem
ikwas azotowy (V):
substratw iproduktw,
Jakie waciwoci budowa, wzory,
otrzymywanie,
ma kwas siarkotlenowych,
waciwoci,
wy (VI) ikwas
definiuje pojcie katalizatora oraz wymieni funkcje katalizatora

zastosowanie.
azotowy (V)?
wreakcjach chemicznych wlaboratorium oraz waucie,
Katalizator ijego
funkcja.
dowiadczenia na badanie waciwoci kwasu siarkowego (VI)
ikwasu azotowego (V),
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
kwasw tlenowych,
omwienie zastosowania kwasw tlenowych woparciu
oinfografiki lub praca ztekstem rdowym, albo projekcja
filmu,
modelowanie rwna otrzymywania kwasw tlenowych,
omwienie roli katalizatora wreakcjach chemicznych
wlaboratorium oraz roli katalizatora waucie,
dowiadczenia:
- badanie wskanikw pod wpywem obecnoci kwasu
siarkowego (VI) i kwasu azotowego (V),
- rozcieczanie kwasu siarkowego (VI) wwodzie zpomiarem
temperatury,
- badanie wpywu kwasu siarkowego (VI) na zielony li
(omwienie wpywu kwanych opadw na roliny),
- badanie reakcji kwasu siarkowego (VI) na stal, tkanin
bawenian, drewno, biako jaja,
- badanie higroskopijnoci kwasu siarkowego (VI) zcukrem,
- badanie reakcji kwasu siarkowego (VI) ikwasu azotowego (V)
na miedzian blaszk,
- badanie wpywu kwasu azotowego (V) na substancje
pochodzenia biakowego (biako jaja kurzego, ptasie piro, nitk
wenian, biay ser, chude miso) reakcja ksantoproteinowa
(charakterystyczna),
- spalanie cukru ikatalizator (popi ze spalonej kartki papieru),
- sprawdzanie palnoci znitrowanej waty [mieszanina nitrujca:
3 objtoci kwasu siarkowego (VI) i1 objto kwasu azotowego
(V)],
- otrzymywanie wody krlewskiej [1objto stonego roztworu
kwasu azotowego (V) i3 objtoci stonego roztworu kwasu
solnego] ibadanie jej waciwoci;
24
20
21
Treci nauczania
Jak mona
otrzyma
wodorotlenki?

wodorotlenku sodu ipotasu,
omwienie zastosowania wodorotlenkw woparciu oinfografiki lub praca ztekstem rdowym, albo projekcja filmu,
modelowanie rwna otrzymywania wodorotlenkw,
dowiadczenia:
- reakcja sodu imagnezu zwod,
- otrzymywanie wodorotlenku sodu wreakcji tlenku sodu, tlenku
potasu, tlenku magnezu zwod,
- obserwacja zabarwienia si wskanikw wroztworach
wodorotlenkw,
- badanie higroskopijnoci wodorotlenku sodu ipotasu,
- dziaanie roztworu wodorotlenku sodu na roztwr chlorku elaza (III),
-dziaanie rodka do udraniania rur (na bazie wodorotlenku sodu)
na foli aluminiow (identyfikacja ulatniajcego si wodoru),
- fontanna amoniakalna (zfenoloftalein),
- badanie waciwoci wody amoniakalnej ibadanie reakcji
papierka uniwersalnego na pary wody amoniakalnej;
przypomnienie budowy atomu,

omwienie prdu elektrycznego inapicia elektrycznego,
omwienie elektrolitw inieelektrolitw,
wymienia elementy, zktrych zbudowany jest atom,
omwienie przebiegu reakcji elektrochemicznych wnawizaniu
definiuje prd elektryczny, napicie elektryczne,
do przeprowadzonych dowiadcze,
wymienia substancje przewodzce prd elektryczny inieprze dowiadczenia:
wodzce prdu,
wyjania na czym polegaj reakcje elektrochemiczne przebiega- - budowa obwodu elektrycznego zuyciem baterii 3,5 V isprawdzenie przewodnictwa prdu woccie, roztworze zsoku cytryny,
jce womwionych dowiadczeniach,
- cytrynowa bateria,
dowiadczenia na badanie przepywu prdu elektrycznego;
- cytrynowy acuch wiata,
- iskry zziemniaka,
- piewajcy ogrek kiszony;

Ucze

wodorotlenkw,
omawia waciwoci izastosowanie wodorotlenkw: sodu
Wodorotlenek sodu ipotasu,
ipotasu: budowa, omawia sposoby otrzymywania wodorotlenkw,
waciwoci
zapisuje rwnania reakcji chemicznych ze wskazaniem substraotrzymywanie,
tw iproduktw,
zastosowanie.
przedstawia na modelach rwnania otrzymywania
Otrzymywanie
wodorotlenkw,
wodorotlenkw
nierozpuszczalnych wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadzi
dowiadczenia na badanie waciwoci kwasu siarkowego (VI)
wwodzie.
ikwasu azotowego (V),
Prd elektryczJak wytworzy

ny inapicie
prd elektryczny elektryczne.
zuyciem owocw iwarzyw? Elektrolity
inieelektrolity.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
25
22
23
omwienie odczynu roztworw,

omwienie wskanikw,
rola bioindykatorw wrolnictwie (praca ztekstem rdowym),
dowiadczenia:
- badanie zachowania si wskanikw wobecnoci rodowiska
kwasowego izasadowego (uyte wskaniki: papierek uniwersalny,
fenoloftaleina, oran metylowy, bkit tymolowy, bkit bromotymolowy, czerwie kongo, lakmus, herbata Hibiskus, esencja zczarnej herbaty, sok buraczany, czerwona kapusta, czarna jagoda);
omwienie alkacymetrii ijej znaczenia,

omwienie istoty reakcji zobojtniania,
zapisywanie rwna reakcji zobojtniania,
wyjanienie pojcia mola istenia molowego roztworu,
obliczanie zada zzastosowaniem wzoru na stenie molowe
roztworu,
dowiadczenia:
- analiza ilociowa HCl przy uyciu 0,2 M roztworu NaOH,
- analiza ilociowa NaOH przy uyciu 0,2 M roztworu HCl,
- analiza wynikw dowiadczenia,
- odparowywanie otrzymanego roztworu (zwodorotlenku sodu
ikwasu solnego);
definiuje pojcie odczynu roztworu iwymieni rodzaje odczynw,

definiuje pojcie wskanika iwymieni rodzaje wskanikw,
wtym naturalnych,
wyjania wpyw odczynu gleby na barwienie si kwiatw rolin,
dowiadczenia na badanie odczynu wrnych roztworach,
okrela rodzaj odczynu wzalenoci od zabarwienia si
wskanika;
wyjania na czym polega alkacymetria ido czego mona j

wykorzysta,
wyjania na czym polega reakcja zobojtniania,
zapisuje rwnania reakcji zobojtniania wujciu czsteczkowym, jonowym, jonowym skrconym,
definiuje pojcie mola istenia molowego,
stosuje wzr na stenie molowe roztworu wobliczeniach
chemicznych
dowiadczenia miareczkowania (analiza ilociowa HCl iNaOH),
Odczyn roztworw.
Pojcie wskanikw.
Jak barwi
Rodzaje
si wskaniki
wskanikw.
kwasowo-zasa
Wpyw odczynu
dowe?
gleby na barwienie
si kwiatw rolin.
Alkacymetria.
Istota reakcji
zobojtniania.
Jak wykorzysta
Wprowadzenie
miareczkowanie
pojcia. mola istwanalizie
enia molowego,
chemicznej?
wprowadzenie
wzoru na stenie
molowe roztworu.
Treci nauczania

Ucze
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
26
24
25
Treci nauczania
omwienie szeregu aktywnoci metali zwykorzystaniem
planszy,
wyjanienie schematu reakcji metalu aktywnego zkwasem,
wwyniku czego powstaje sl iwodr,
zapis rwna reakcji kwasu zmetalem aktywnym wformie
czsteczkowej ijonowej,
wyjanienie na czym polega reakcja tlenku metalu zkwasem,
zapisywanie rwna reakcji kwasw ztlenkami metali wformie
czsteczkowej,
obliczanie zawartoci procentowej pierwiastkw wsoli,
dowiadczenia:
- reakcja magnezu zkwasem solnym isiarkowym identyfikacja
wodoru,
- reakcja cynku zkwasem solnym isiarkowym identyfikacja
wodoru,
- dziaanie kwasu siarkowego (VI) na tlenek miedzi (II), na tlenek
magnezu, tlenek potasu,
- dziaanie kwasu solnego na tlenek miedzi (II), na tlenek
magnezu, tlenek potasu;
potrafi wyjani konstrukcj szeregu aktywnoci metali,

wykorzystuje szereg aktywnoci metali do projektowania
dowiadcze, wwyniku ktrych otrzyma sl iwodr,
proponuje iprzeprowadzi reakcj otrzymywania soli dysponujc
metalem aktywnym ikwasem,
zapisuje schemat rwnania reakcji metalu aktywnego zkwasem,
zapisuje rwnania reakcji kwasu zmetalem aktywnym wformie
czsteczkowej ijonowej,
proponuje iprzeprowadzi reakcj otrzymywania soli dysponujc
tlenkiem metalu ikwasem,
zapisuje schemat rwnania reakcji tlenku metalu zkwasem,
zapisuje rwnania reakcji kwasu ztlenkiem metalu wformie
czsteczkowej,
oblicza zawarto procentow pierwiastkw wsoli;
omwienie reakcji strceniowej,

omwienie roli reakcji strceniowej wrolnictwie blokowanie
przyswajania pierwiastkw przez roliny,
wyjanienie dlaczego zatrucia pokarmowe solami metali cikich
neutralizowa naley mlekiem,
zapisywanie rwna reakcji strceniowych wpostaci czsteczkowej jonowej ijonowej skrconej,
dowiadczenia:
- dziaanie azotanu (V) srebra na chlorek potasu,
- dziaanie azotanu (V) srebra na kwas solny,
- dziaanie azotanu (V) magnezu na wglan sodu,
- dziaanie siarczanu (VI) magnezu na azotan (V) wapnia,
- dziaanie fosforanu (V) sodu na chlorek wapnia,
- dziaanie azotanu (V) oowiu (II) na mleko;

Ucze
wyjania co to jest reakcja strceniowa,

omawia znaczenie reakcji strceniowej wrolnictwie,
wyjania dlaczego zatrucia pokarmowe solami metali cikich
Istota reakcji
neutralizowa naley mlekiem,
strceniowej ijej
wykorzystuje tabel rozpuszczalnoci soli do projektowania

znaczenie.
dowiadcze, wwyniku ktrych otrzyma osad soli trudno
Na czym polega Otrzymywanie soli
rozpuszczalnej wwodzie,
wytrcanie
trudno
rozpuszczalosadw?
proponuje iprzeprowadzi reakcj otrzymywania soli trudno
nych wwodzie.
rozpuszczalnych wwodzie,
Tabela rozpuszczal zapisuje rwnania reakcji strceniowych wpostaci czsteczkonoci soli.
wej jonowej ijonowej skrconej,
Szereg aktywnoci
metali ijego
Czy mona
wykorzystanie do
otrzyma sl
przewidywania
dysponujc
metalem aktyw- przebiegu reakcji
kwasu zmetalem.
nym, kwasem
itlenkiem
Otrzymywanie soli
metalu?
wreakcji kwasu
ztlenkiem metalu.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
27
26
Treci nauczania
Energia mechaniczna areakcja

chemiczna.
Higroskopijno
azmiana barwy
chlorku kobaltu (II).
Wjakich jeszcze
dowiadczeniach Ogrd chemiczny
mona wykorzy- reakcje strceniowe.
sta sole?
Otrzymywanie tlenu
wwyniku dziaania
perhydrolu na jodek
potasu.
Otrzymywanie soli
na odlego.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
omwienie wpywu energii mechanicznej na zajcie reakcji

chemicznej na przykadzie chloranu (V) potasu isiarki,
omwienie waciwoci higroskopijnych chlorku kobaltu (II)
izwizanej ztym zmiany barwy,
przypomnienie istoty reakcji strceniowej oraz zapisanie rwna
reakcji chemicznych jakie zaszy pod wpywem szka wodnego
na zastosowane sole,
wyjania wpyw energii mechanicznej na zajcie reakcji chemicz omwienie rozkadu nadtlenku wodoru pod wpywem dziaania
nej na przykadzie chloranu (V) potasu isiarki,
jodku potasu,
wyjania wpyw higroskopijnoci chlorku kobaltu (II) izwizanej
omwienie powstawania dymnego chlorku amonu,
ztym zmiany barwy,
dowiadczenia:
zapisuje rwnania reakcji chemicznych jakie zaszy pod wpy- rozcieranie wmodzierzu jednoczenie chloranu (V) potasu
wem szka wodnego na zastosowane sole wdowiadczeniu,
isiarki,
wyjania rozkad nadtlenku wodoru pod wpywem dziaania
- ogrzewanie kartki znapisem roztworu chlorku kobaltu (II),
jodku potasu,
- ogrd chemiczny dziaanie szka wodnego na krysztay soli:
wyjania powstawanie dymnego chlorku amonu,
chlorku chromu (III), chlorku miedzi (II), chlorku elaza (III),
przeprowadza dowiadczenie przedstawiajce zmian zabarazotanu (V) niklu,
wienia siarczanu (VI) miedzi (II) podczas praenia, apotem
- pasta dla sonia, czyli dziaanie perhydrolem (30% roztwr nadumieszczenia go wmleku iwyjani dlaczego tak si dzieje;
tlenku wodoru) na jodek potasu zma iloci np. pynu do mycia
naczy oraz identyfikacja powstaego wreakcji gazu (zapalone
uczywko lub spalanie magnezu na yeczce),
- dziaanie stonego kwasu solnego na roztwr wody amoniakalnej [powstawanie dymw chlorku amonu (salmiaku)],
- badanie zmiany zabarwienia siarczanu (VI) miedzi (II) podczas
praenia, apotem umieszczenia go wmleku;

Ucze
28
27
Jak poradzi
sobie wkuchni?
Temat zaj

Ucze
wyjania wpyw twardoci wody na proces powstawanie

Usuwanie kamienia
osadw,
kotowego wczajni- wyjania na czym polega proces usuwania kamienia kotowego
ku jako kolejny
wczajniku zwykorzystaniem octu 10% izapisze odpowiednie
sposb otrzymywa- rwnania reakcji,
nia soli.
wyjania na czym polega proces udraniania rur kanalizacyjnych
Udranianie rur
zwykorzystaniem Kreta ,
kanalizacyjnych.
wyjania budow wodorosoli,
Wodorosole omawia rol proszku do pieczenia podczas pieczenia ciasta,
termiczny rozkad
wodorowglanu
dowiadczenia,
sodu podczas
pieczenia ciasta.
Treci nauczania
Liczba
godzin
L.p.
omwienie wpywu twardoci wody na powstawanie osadw,

wyjanienie na czym polega proces usuwania kamienia
kotowego wczajniku zwykorzystaniem octu 10% izapisanie
odpowiednich rwna reakcji,
wyjanienie na czym polega proces udraniania rur kanalizacyjnych zwykorzystaniem Kreta ,
omwienie roli proszku do pieczenia podczas pieczenia ciasta,
dowiadczenia:
- usuwanie iobserwacja kamienia kotowego wczajniku zwykorzystaniem octu 10%,
- obserwacja udraniania rur kanalizacyjnych wszkole zwykorzystaniem Kreta,
- przygotowanie wczeniej wdomu dwch prbek ciast:
zproszkiem do pieczenia ibez proszku do pieczenia obserwacja
iwycignicie wnioskw;
29
28
Treci nauczania
Rodzaje ska
wapiennych.
Wapie jako
surowiec wyjciowy
do produkcji wapna
palonego.
Rola nawozw
wapniowych wnawoeniu gleby.
Lasowanie wapna
palonego.
Otrzymywanie
wglanu wapnia
(reakcja dwutlenku
wgla zwod
wapienn).
Twardnienie zaprawy murarskiej.
Rodzaje gipsu
wystpujcego
wprzyrodzie
Waciwoci izastosowanie gipsu
palonego
Twardnienie
zaprawy gipsowej
(hydraulicznej)
Temat zaj
Jakie czynniki
decyduj
otwardnieniu
zaprawy
murarskiej
ihydraulicznej?
Liczba
godzin
L.p.
omwienie ska wapiennych igipsowych projekcja filmu,

omwienie procesu otrzymywania wapna palonego oraz
przedstawienie wformie rwnania reakcji chemicznej,
wymieni skay wapienne ioraz wyjani czym rni si formy
gipsu midzy sob,
praca ztekstem rdowym przedstawiajcym rol stosowania
objania proces otrzymywania wapna palonego oraz zapisze ten nawozw wapniowych na gleb,
proces wformie rwnania reakcji chemicznej,
omwienie procesu gaszenia wapna palonego zzapisem
rwnania reakcji chemicznej,
omawia rol stosowania nawozw wapniowych na gleb,
omawia proces gaszenia wapna palonego zzapisem rwnania zapisanie rwnania reakcji dwutlenku wgla zwod wapienn,
reakcji chemicznej,
zapis rwnania reakcji praenia gipsu krystalicznego,
zapisuje rwnania reakcji dwutlenku wgla zwod wapienn,
dowiadczenia:
zapisuje rwnanie reakcji praenia gipsu krystalicznego,
- obserwacja iporwnanie ska wapiennych,
- otrzymywanie wody wapiennej,
dowiadczenia na:
- termiczny rozkad wglanu wapnia,
- otrzymywanie wody wapiennej,
- otrzymywanie wglanu wapnia wreakcji typu: tlenek kwasowy
- termiczny rozkad wglanu wapnia,
+ zasada,
- otrzymywanie wglanu wapnia wreakcji typu: tlenek kwasowy - sprawdzanie temperatury podczas gaszenie wapna palonego
+ zasada,
oraz obserwacja zachowania si jajka kurzego,
- przygotowanie zaprawy murarskiej,
- przygotowanie zaprawy murarskiej iobserwacja procesu tward- identyfikacja wody wgipsie krystalicznym podczas ogrzewania, nienia zaprawy podczas budowania murku zkamykw igruzu,
- obserwacja iporwnanie gipsu ialabastru,
- przygotowanie zaprawy gipsowej,
- identyfikacja wody wgipsie krystalicznym podczas ogrzewania,
- przygotowanie zaprawy gipsowej iobserwacja procesu
twardnienia ,
- sporzdzanie odleww gipsowych;

Ucze
30
29
Czy moemy
obej si bez
stosowania
nawozw
sztucznych?
Temat zaj

Ucze
orientuje si wzuyciu nawozw sztucznych na tle innych

pastw,
dokonuje podziau nawozw sztucznych iwymieni skad
procentowy wybranych nawozw,
oblicza dawk nawozu na 1 ha majc dany skad chemiczny
nawozu,
znajc dawk danego czystego skadnika stosowan pod dan
rolin oblicza ilo danego nawozu, ktry mona zastosowa,
omawia wpyw nawozw sztucznych na wzrost irozwj rolin
uprawnych,
omawia skutki przenawoenia gleby oraz wpyw nawozw
sztucznych na rodowisko izdrowie czowieka,
wymienia kryteria rolnictwa ekologicznego;
Treci nauczania
Podzia nawozw
sztucznych iich
skad procentowy.
Wpyw nawozw
sztucznych na
wzrost irozwj
rolin uprawnych.
Przenawoenie
gleby awpyw nawozw sztucznych
na rodowisko
izdrowie czowieka.
Rolnictwo
ekologiczne jako alternatywa produkcji
zdrowej ywnoci.
Liczba
godzin
L.p.
analiza danych GUS przedstawiajcych zuycie nawozw

sztucznych wPolsce oraz miejsce Polski wEuropie iwiecie
(forma prezentacji wPower Point),
omwienie podziau nawozw sztucznych iskadu procentowego gwnego skadnika,
obliczanie dawki nawozu na 1 ha majc dany skad chemiczny
nawozu,
znajc dawk danego czystego skadnika stosowan pod
dan rolin obliczanie iloci danego nawozu, ktry mona
zastosowa,
omwienie wpywu nawozw sztucznych na wzrost irozwj
rolin uprawnych praca ztekstem rdowych, lub referaty
uczniowskie,
omwienie skutkw przenawoenia gleby oraz wpywu nawozw sztucznych na rodowisko izdrowie czowieka,
omwienie istoty rolnictwa ekologicznego jako alternatywy
produkcji zdrowej ywnoci,
dyskusja panelowa nt. zasadnoci stosowania nawozw
sztucznych wuprawie rolin,
dowiadczenia:
- obserwacja prbek nawozw sztucznych,
- badanie rozpuszczalnoci wwodzie wybranych nawozw,
- obserwacja zmian zachodzcych wrolinach, na ktre zastosowano wysze dawki wybranych nawozw (zaoenie wczeniej
hodowli rolin);
31
30
31
omwienie substancji stosowanych do produkcji szka iprzemian jakim one ulegaj wprocesie technologicznym,
omwienie waciwoci szka,
omwienie rodzajw szka, jego skadu chemicznego
izastosowania,
dowiadczenia:
- badanie waciwoci rnego rodzaju szka: przezroczysto, poysk, powierzchnia, barwa, twardo, rozpuszczalno wwodzie,
podatno na zarysowanie twardym ostrzem,
- obserwowanie szka potuczonego,
- badanie wpywu wysokiej temperatury na szko, np. rurk
szklan;
wymienia substancje chemiczne uywane do produkcji szka,

zapisuje odpowiednie rwnania reakcji chemicznych,
definiuje pojcie szka,
wymienia waciwoci szka,
wymienia rodzaje szka, poda jego skad chemiczny iwymieni
jego zastosowanie;
Substancje stosowane do produkcji

szka.
Waciwoci szka.
Rodzaje szka oraz
ich zastosowanie.
Proces technologiczny wyrobw ze omawia proces technologiczny wyrobw szklanych;

szka.
Jakie jest zastosowanie tlenku

krzemu (IV)?
Jak powstaj
wyroby ze
szka? - wyjazd
edukacyjny do
huty szka artystycznego (np.
wOlsztynku)
omwienie ipokazanie przez pracownika huty szka technologii

produkcji wyrobw szklanych;

Ucze
Treci nauczania
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
32
32
Treci nauczania
KLASA III (35 jednostek lekcyjnych)

Ucze
rodzaje wgli kopalnych,

omwienie genezy z wgli kopalnych, ropy naftowej igazu
ziemnego,
wymienia rodzaje wgli kopalnych,
wystpowanie surowcw energetycznych wPolsce praca
wyjania genez z wgli kopalnych, ropy naftowej igazu
zmap,
ziemnego,
zasoby zo surowcw energetycznych akonieczno oszczd wymienia zoa surowcw energetycznych wPolsce,
nego ich gospodarowania - zebranie wczeniej informacji nt.
uzasadnia konieczno oszczdnego gospodarowania
zasobw z wPolsce iwiecie,
surowcami energetycznymi iposzukiwanie alternatywnych
alternatywne rda energii praca ztekstem rdowym lub
rde energii,
metoda metaplan,
wymienia zastosowanie wgli kopalnych, ropy naftowej igazu
Wgle kopalne.
referaty uczniowskie - zastosowania wgli kopalnych, ropy
ziemnego,
Ropa naftowa.
naftowej igazu ziemnego,
wyjania na czym polega sucha destylacja wgla kamiennego
Gaz ziemny.
omwienie suchej destylacji wgla kamiennego,
oraz destylacja frakcyjna ropy naftowej,
Alternatywne
omwienie destylacji frakcyjnej ropy naftowej - wykorzystanie
wyjania zasadno zastosowania suchej destylacji wgla jako
rda energii.
Czy jestemy
planszy,
procesu przemysowego,
Wpywu
przemysu
ukresu wydo omwienie skadu chemicznego iwaciwoci gazu ziemnego,
omawia skad chemiczny iwaciwoci gazu ziemnego,
energetycznego
bycia surowcw
omwienie wpywu przemysu energetycznego oraz wycieku
energetycznych? oraz wycieku ropy wyjania na czym polega wpyw przemysu energetycznego oraz ropy naftowej podczas wydobywania czy transportu na stan
wycieku ropy naftowej podczas wydobywania czy transportu na
naftowej podczas
rodowiska naturalnego pogadanka (przygotowanie wczeniej
stan rodowiska naturalnego,
wydobywania
materiaw przez uczniw, np. wycinki zgazet),
czy transportu na wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadza
dowiadczenia:
dowiadczenia:
stan rodowiska
- obserwacja prbek wgli kopalnych, ropy naftowej,
naturalnego.
- such destylacj wgla,
- przeprowadzenie suchej destylacji wgla kamiennego,
- badanie waciwoci fizycznych ipalnoci ropy naftowej,
- obserwacja prbek produktw zgazowywania wgla,
- destylacj frakcyjn ropy naftowej,
- obserwacja prbek produktw destylacji frakcyjnej ropy naftowej,
- badanie waciwoci benzyny: palno, mieszanie si zwod
imieszanie si zolejem, rozpuszczanie cukru wwodzie ibenzynie, - zbadanie waciwoci fizycznych ipalnoci ropy naftowej,
- usunie tust plam ztkaniny rozpuszczalnikiem organicznym,
- przeprowadzenie destylacji frakcyjnej ropy naftowej,
- badanie waciwoci benzyny: palno, mieszanie si zwod
imieszanie si zolejem, rozpuszczanie cukru wwodzie ibenzynie,
- usuwanie tustej plamy ztkaniny rozpuszczalnikiem na bazie
benzyny;
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
33
33
Treci nauczania

Ucze
zapisuje wzr alkanu na podstawie wzoru oglnego,

buduje model czsteczki alkanu ookrelonej iloci wgla
wczsteczce,
wyjania zaleno midzy dugoci acucha wglowego
astanem skupienia alkanu,
zapisuje rwnania spalania cakowitego, pspalania iniecakowitego alkanu ookrelonej iloci wgla wczsteczce,
zapisuje rwnanie reakcji otrzymywania metanu zoctanu sodu,
wymienia zasady bezpieczestwa obchodzenia si zmetanem
(gazem ziemnym),
wyjania na czym polega szkodliwo tlenku wgla (II) jako
produktu pspalania metanu wbudynkach mieszkalnych,
Metan jako gwny
wymienia zastosowanie metanu iznaczenie innych alkanw
skadnik gazu
Jakie waciwoci
wgospodarce czowieka,
ziemnego.
maj wglowo Inne wane alkany, wyjania pojcie liczby oktanowej,
dory nasycone?
np. propan, butan, wyjania pojcie krakingu ireformingu iuzasadni konieczno
oktan.
zastosowania tych procesw wprzemyle,
dowiadczenia:
- otrzyma metan zoctanu sodu,
- przeprowadzi spalanie metanu oraz zidentyfikuje produkty
spalania wobecnoci wody wapiennej,
- przeprowadzi spalanie butanu,
- zidentyfikuje produkty spalania wobecnoci wody wapiennej,
- przeprowadzi reakcja butanu na wod bromow iroztwr
manganianu (VII) potasu,
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
wyjanienie zasady pisania wzorw alkanw na podstawie

wzoru oglnego,
modelowanie czsteczek alkanw,
omwienie zastosowania metanu iznaczenie innych alkanw
wgospodarce czowieka praca rdowa,
zapisywanie rwna spalania cakowitego, pspalania iniecakowitego alkanu ookrelonej iloci wgla wczsteczce,
zapisanie rwnania reakcji otrzymywania metanu zoctanu sodu,
omwienie zasad bezpieczestwa obchodzenia si zmetanem
(gazem ziemnym),
omwienie szkodliwoci tlenku wgla (II) jako produktu pspalania metanu wbudynkach mieszkalnych,
benzyna wysokooktanowa, wyjanienie liczby oktanowej,
wprowadzenie pojcia kraking ireforming iomwienie zasadnoci zastosowania tych procesw wprzemyle,
dowiadczenia:
- otrzymywanie metanu zoctanu sodu,
- spalanie metanu oraz identyfikacja produktw spalania wobecnoci wody wapiennej,
- spalanie butanu,
- identyfikacja produktw spalania w obecnoci wody wapiennej,
- reakcja butanu na wod bromow iroztwr manganianu (VII)
potasu;
34
34
Jakie waciwoci maj

wglowodory
nienasycone?
Temat zaj

Ucze
definiuje pojcie alkenw ialkinw,

zapisuje rwnania spalania cakowitego, pspalania iniecakowitego
etylenu iacetylenu,
wyjania na czym polega przyczanie pierwiastkw do wizania
nienasyconego,
zapisuje rwnania reakcji otrzymywania etylenu zpolietylenu oraz
acetylenu zkarbidu wobecnoci wody,
zapisuje rwnania reakcji etylenu zwod bromow lub roztworem
manganianu (VII) potasu oraz ustali nazw produktu,
prezentuje na modelach kulkowych przebieg reakcji chemicznej etylenu z
wod bromow lub roztworem manganianu (VII) potasu,
zapisuje rwnania reakcji acetylenu zwod bromow lub roztworem
Etylen jako przedmanganianu (VII) potasu oraz ustali nazw produktu,
stawiciel alkenw prezentuje na modelach kulkowych przebieg reakcji chemicznej acetyle otrzymywanie
nu zwod bromow lub roztworem manganianu (VII) potasu,
oraz waciwoci fi- zapisuje rwnania reakcji przyczania chloru, chlorowodoru, jodu,
zyczne ichemiczne. jodowodoru, fluoru, fluorowodoru do alkenw ialkinw,
Acetylen jako
wykonuje proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadza dowiadczenia :
przedstawiciel
- otrzyma etylen zpolietylenu,
alkinw otrzymy- - zbada waciwoci fizycznych etylenu,
wanie oraz wa- zbada palno etylenu,
ciwoci fizyczne
- zidentyfikuje produkty spalania etylenu wobecnoci wody wapiennej,
ichemiczne.
- zbada zachowanie si etylenu wobec wody bromowej iroztworu
- otrzyma acetylen wreakcji karbidu zwod,
- zbada waciwoci fizyczne acetylenu,
- zbada palno acetylenu,
- zidentyfikuje produkty spalania acetylenu wobecnoci wody wapiennej,
- zbada odczyn zawartoci probwki reakcyjnej (karbid zwod) wobecnoci fenoloftaleiny,
opisuje eksperyment chemiczny uwzgldniajc: szko isprzt laboratoryjny, odczynniki, schemat, obserwacje iwnioski;
Treci nauczania
Liczba
godzin
L.p.
zdefiniowanie alkenw ialkinw,

zapisywanie rwna spalania cakowitego, pspalania iniecakowitego
etylenu iacetylenu,
symulacja komputerowa przyczania pierwiastkw do wizania
nienasyconego,
zapisanie rwnania reakcji otrzymywania etylenu zpolietylenu oraz
acetylenu zkarbidu wobecnoci wody,
zapisanie rwnania reakcji etylenu zwod bromow lub roztworem
manganianu (VII) potasu oraz ustalenie nazwy produktu,
przedstawienie na modelach kulkowych przebieg reakcji chemicznej
etylenu z wod bromow lub roztworem manganianu (VII) potasu,
zapisanie rwnania reakcji acetylenu zwod bromow lub roztworem
manganianu (VII) potasu oraz ustalenie nazwy produktu,
przedstawienie na modelach kulkowych przebieg reakcji chemicznej
acetylenu zwod bromow lub roztworem manganianu (VII) potasu,
zapisywanie rwna reakcji przyczania chloru, chlorowodoru, jodu,
jodowodoru, fluoru, fluorowodoru do alkenw ialkinw,
dowiadczenia:
- otrzymywanie etylenu zpolietylenu,
- badanie waciwoci fizycznych etylenu,
- badanie palnoci etylenu,
- identyfikacja produktw spalania etylenu wobecnoci wody wapiennej,
- badanie zachowanie si etylenu wobec wody bromowej iroztworu
- otrzymywanie acetylenu wreakcji karbidu zwod,
- badanie waciwoci fizycznych acetylenu,
- badanie palnoci acetylenu,
- identyfikacja produktw spalania acetylenu wobecnoci wody
wapiennej,
- badanie odczynu zawartoci probwki reakcyjnej (karbid zwod)
wobecnoci fenoloftaleiny;
35
35
Treci nauczania

Ucze
zdefiniowanie tworzyw sztucznych,

omwienie rodzajw tworzyw sztucznych projekcja filmu,
definiuje tworzywa sztuczne,
omwienie materiaw pochodzenia naturalnego zastpowanych przez tworzywa sztuczne burza mzgw
wymienia rodzaje tworzyw sztucznych ipoda ich zastosowanie,
zastosowanie tworzyw sztucznych przygotowanie materiaw
wymienia materiay pochodzenia naturalnego zastpowane
Pojcie tworzyw
zrnych rde lub projekcja filmowa,
przez tworzywa sztuczne,
sztucznych.
omwienie reakcji polimeryzacji projekcja filmu,
wyjania na czym polega reakcja polimeryzacji,
Tworzywa sztuczne zapisuje przebieg reakcji polimeryzacji etylenu,
zapisanie przebiegu reakcji polimeryzacji etylenu,
jako zamiennik
szkodliwo odpadw ztworzyw sztucznych dla rodowiska
uzasadnia szkodliwo odpadw ztworzyw sztucznych dla
materiaw pocho pogadanka,
rodowiska ,
dzenia naturalnego.
gospodarowanie odpadami ztworzyw sztucznych (biodegra omawia zagospodarowanie odpadw ztworzyw sztucznych
Czy stosowanie
Rodzaje tworzyw
dacja, recykling, pozyskiwanie energii ztworzyw sztucznych)
(biodegradacja, recykling, pozyskiwanie energii ztworzyw
tworzyw
sztucznych iich
praca zmateriaami rdowymi,
sztucznych),
sztucznych jest
zastosowanie :
debata uczniowska nt. Stosowa tworzywa sztuczne czy je
alternatyw
przykady tworzyw
maksymalnie ogranicza?,
na oszczdne
dowiadczenia na:
polimeryzacyjnych,
gospodarowanie
dowiadczenia:
otrzymywanie
styropianowego
kleju
[ze
styropianu
izmywcza
do
tworzyw kopolimateriaami
paznokci (octanu etylu)],
- badanie palnoci polietylenu,
meryzacyjnych,
pochodzenia
otrzymywanie
ywicy
mocznikowo-formaldehydowej
przez
- badanie termoplastycznoci polietylenu,
tworzyw polikonnaturalnego?
polikondensacj mocznika imetanalu,
- obserwacja prbek rnych rodzajw tworzyw sztucznych,
densacyjnych.
Zagospodarowanie - otrzymywanie pianki mocznikowo-formaldehydowej zuyciem - otrzymywanie styropianowego kleju [ze styropianu izmywcza do
szamponu do wosw,
paznokci (octanu etylu)],
odpadw ztwo- depolimeryzacja polichlorku winylu PCV (zwykorzystaniem
- otrzymywanie ywicy mocznikowo-formaldehydowej przez
rzyw sztucznych
polikondensacj mocznika imetanalu,
iich szkodliwo dla wskanika iazotanu (V) srebra,
- otrzymywanie styropianu (zwykorzystaniem granulowanego
- otrzymywanie pianki mocznikowo-formaldehydowej zuyciem
rodowiska
polistyrenu),
szamponu do wosw,
- depolimeryzacja polichlorku winylu PCV (zwykorzystaniem
wskanika iazotanu (V) srebra),
- otrzymywanie styropianu (zwykorzystaniem granulowanego
polistyrenu);
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
36
36
Treci nauczania
Pojcie ipodzia
alkoholi, przykady.
Zastosowanie
Jakie waciwoci alkoholi.
maj alkohole? Alkohol metylowy,
etylowy iglicerol.
Fermentacja
alkoholowa.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.

wyjanienie pojcia alkoholi ,
omwienie podziau alkoholi zpodaniem przykadw,
zapis wzorw sumarycznych alkoholi jednowodorotlenowych
na podstawie wzoru oglnego,
omwienie zastosowania alkoholi pogadanka,
analiza etykiet skadu lekw wdomowej apteczce iwypisanie
nazw lekw, ktre zawieraj glicerol ialkohol etylowy praca
domowa,
wyjanienie procesu fermentacji alkoholowej,
omwienie wpywu alkoholu etylowego na organizm czowieka,
zapis rwna reakcji spala: cakowitego, pspalania iniecakowitego) metanolu, etanolu iglicerolu,
zapis rwnania reakcji glicerolu zkwasem azotowym (V)
powstawanie nitrogliceryny,
dowiadczenia:
- badanie waciwoci fizycznych etanolu iglicerolu: barwy,
zapachu, konsystencji rozpuszczalnoci wwodzie,
- wykrywanie alkoholu etylowego,
- badanie zachowania si etanolu iglicerolu wobec wodorotlenku
miedzi (II),
- badanie rozpuszczalnoci jodu walkoholu etylowym iwwodzie,
- badanie palnoci alkoholu metylowego, etylowego, glicerolu,
- badanie dziaania alkoholu etylowego (metylowego) na biako
jaja kurzego imleko,
- badanie odczynu etanolu iglicerolu wobecnoci papierka
uniwersalnego,
- przeprowadzenie kontrakcji,
- zimny pomie (alkohol metylowy, woda, chlorek sodu, papier),
- otrzymywanie wodoru zalkoholu etylowego wwyniku dziaania
na sodu iidentyfikacja tego gazu,
- wulkan (glicerolowy pomie): glicerol zmanganianem (VII)
potasu;

Ucze
wyjania pojcie alkoholi,
dokonuje podziau alkoholi zpodaniem przykadw,
zapisuje wzory sumaryczne alkoholi jednowodorotlenowych na
podstawie wzoru oglnego,
wymienia zastosowanie alkoholi,
wymienia nazwy lekw, ktre zawieraj glicerol ialkohol
etylowy,
wyjania na czym polega proces fermentacji alkoholowej,
omawia wpyw alkoholu etylowego na organizm czowieka,
zapisuje rwnania reakcji spala: cakowitego, pspalania
iniecakowitego) metanolu, etanolu iglicerolu,
zapisuje rwnanie reakcji glicerolu zkwasem azotowym (V),
projektuje iprzeprowadza dowiadczenie na:
- badanie waciwoci fizycznych etanolu iglicerolu: barwy,
zapachu, konsystencji rozpuszczalnoci wwodzie,
- badanie zachowania si etanolu iglicerolu wobec wodorotlenku
miedzi (II),
- badanie rozpuszczalnoci jodu walkoholu etylowym iwwodzie,
- badanie palnoci alkoholu metylowego, etylowego, glicerolu,
- badanie dziaania alkoholu etylowego (metylowego) na biako
jaja kurzego imleko,
- badanie odczynu etanolu iglicerolu wobecnoci papierka
uniwersalnego,
- przeprowadzenie kontrakcji,
- zimny pomie (alkohol metylowy, woda, chlorek sodu, papier),
- otrzymywanie wodoru zalkoholu etylowego wwyniku dziaania
na sodu iidentyfikacja tego gazu,
- wulkan (glicerolowy pomie): glicerol zmanganianem (VII)
potasu ,
rwnanie reakcji chemicznej;
37
37
Treci nauczania
Podzia kwasw
karboksylowych ich
przykady.
Budowa, wzory
sumaryczne istrukturalne kwasw
Jaka jest rnica
karboksylowych
midzy niszymi
iich nazewnictwo.
awyszymi
kwasami
Zastosowakarboksylowymi? nie kwasw
karboksylowych.
Waciwoci
fizyczne ichemiczne kwasw
karboksylowych.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.

omwienie budowy kwasw karboksylowych,
zapis wzorw sumarycznych istrukturalnych kwasw wg wzoru oglnego
oraz nazewnictwo systematyczne izwyczajowe,
omwienie zastosowania niszych iwyszych kwasw karboksylowych
(pojcie stearyny) analiza materiaw rdowych,
omwienie mechanizmu reakcji chemicznych podczas wykonywanych
dowiadcze,
omwienie mechanizmu reakcji chemicznej kwasu oleinowego zwod
bromow (animacja komputerowa),
zapis rwna reakcji chemicznych:
- spalania kwasu octowego,
- kwas octowy zmagnezem (oraz innym metalem aktywnym),
- kwas octowy ztlenkiem miedzi (II),
- kwas octowy zwodorotlenkiem sodu (oraz wodorotlenek wapnia),
- kwas octowy zwodorowglanem sodu,
- spalania kwasu stearynowego, palmitynowego ioleinowego,
- dziaanie wody bromowej na kwas oleinowy istearynowy,
podsumowanie iporwnanie niszych iwyszych kwasw karboksylowych
zuwzgldnieniem ich budowy iwaciwoci,
dowiadczenia:
- badanie waciwoci fizycznych kwasu mrwkowego, octowego imasowego,
- badanie palnoci kwasu octowego,
- odrnianie kwasu mrwkowego od octowego [zuyciem roztworu manganianu (VII) potasu, roztworu kwasu siarkowego (VI) iwody wapiennej],
- badanie reakcji kwasu octowego zmagnezem zidentyfikacja ulatniajcego
si gazu,
- badanie reakcji kwasu octowego zwodorotlenkiem sodu wobecnoci
fenoloftaleiny,
- badanie reakcji kwasu octowego zwodorowglanem sodu iidentyfikacja
ulatniajcego si gazu,
- badanie waciwoci fizycznych kwasu palmitynowego, stearynowego
ioleinowego,
- spalanie kwasu stearynowego, palmitynowego ioleinowego,
- dziaanie stonego roztworu wodorotlenku sodu na kwas stearynowy (lub
palmitynowy, oleinowy) wobecnoci fenoloftaleiny,
- badanie palnoci stearyny,
- ogrzewanie kartki, na ktrej wczeniej wykonano pismo mieszanin soku
zcytryny zwod ( patyczkiem),
- pergaminowe jajko (jajko umieszczamy na kilka godzin woccie);

Ucze
wyjania budow kwasw karboksylowych,
zapisuje wzory sumaryczne istrukturalne kwasw karboksylowych wg
wzoru oglnego oraz nazwie kwasy zpodaniem nazw systematycznych
izwyczajowych,
omawia zastosowania niszych iwyszych kwasw karboksylowych
wyjania pojcie stearyny,
omawia mechanizmy reakcji chemicznych podczas wykonywanych
dowiadcze,
wyjania mechanizm reakcji chemicznej kwasu oleinowego zwod bromow,
zapisuje rwnania reakcji chemicznych:
- spalania kwasu octowego,
- kwas octowy zmagnezem (oraz innym metalem aktywnym),
- kwas octowy ztlenkiem miedzi (II),
- kwas octowy zwodorotlenkiem sodu (oraz wodorotlenek wapnia),
- kwas octowy zwodorowglanem sodu,
- spalania kwasu stearynowego, palmitynowego ioleinowego,
dokonuje porwnania niszych iwyszych kwasw karboksylowych
zuwzgldnieniem ich budowy iwaciwoci,
projektuje iprzeprowadza dowiadczenie na:
- badanie waciwoci fizycznych kwasu mrwkowego, octowego imasowego,
- badanie palnoci kwasu octowego,
- odrnianie kwasu mrwkowego od octowego [zuyciem roztworu manganianu
(VII) potasu, roztworu kwasu siarkowego (VI) iwody wapiennej],
- badanie reakcji kwasu octowego zmagnezem zidentyfikacja ulatniajcego si
gazu,
- badanie reakcji kwasu octowego zwodorotlenkiem sodu wobecnoci
fenoloftaleiny,
- badanie reakcji kwasu octowego zwodorowglanem sodu iidentyfikacja
ulatniajcego si gazu,
- badanie waciwoci fizycznych kwasu palmitynowego, stearynowego
ioleinowego,
- spalanie kwasu stearynowego, palmitynowego ioleinowego,
- dziaanie stonego roztworu wodorotlenku sodu na kwas stearynowy (lub
palmitynowy, oleinowy) wobecnoci fenoloftaleiny,
- badanie palnoci stearyny,
wyjania dlaczego niewidoczne pismo na kartce pod wpywem ogrzewania
stao si widoczne,
wyjania dlaczego jajko woccie stao si mikkie,
opisuje eksperyment chemiczny uwzgldniajc: szko isprzt laboratoryjny,
odczynniki, schemat, obserwacje iwnioski, rwnanie reakcji chemicznej;
38
38
Treci nauczania
Reakcja estryfikacji
ijej mechanizm.
Czy mona
Nazewnictwo
zastpi zapachy
systematyczne,
naturalne
zwyczajowe
zapachaiopisowe.
mi otrzymanymi
Hydroliza estrw.
chemicznie?
Zastosowanie
estrw.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.

omwienie istoty reakcji estryfikacji (zudziaem kwasw
organicznych inieorganicznych) iwarunkw jej przebiegu,
omwienie mechanizmu reakcji estryfikacji (animacja
komputerowa),
zapis przebiegu reakcji estryfikacji na wzorach sumarycznych
istrukturalnych,
wyjanienie nazewnictwa systematycznego, zwyczajowego
iopisowego estrw,
omwienie waciwoci fizycznych estrw (na podstawie
danych wtabeli),
omwienie hydrolizy kwasowej izasadowej estrw,
zapis rwna reakcji hydrolizy kwasowej izasadowej estrw,
omwienie na podstawie materiaw rdowych zastosowanie
estrw wyciu czowieka,
dowiadczenia:
- prezentacja prbek zapachw do ciast
- przeprowadzenie reakcji estryfikacji iidentyfikacja zapachw:
* malanu etylu ananasowy,
* mrwczan butylu liwkowy,
* malan metylu jabkowy,
* octan propylu gruszkowy,
* mrwczan etylu rumowy,
* octan metylu dzika ra,
* benzoesan etylu poziomkowy,
* benzoesan metylu sosnowy,
* octan fenylu jaminowy,
* octan etylu - zapach zmywacza lakierw do paznokci),
- otrzymywanie wody kwiatowej zpatkw silnie pachncych
kwiatw (ra, jamin, piwonia, konwalia),
- reakcja kwasu borowego zalkoholem etylowym,
- hydroliza kwasowa octanu etylu [wobecnoci kwasu siarkowego (VI)],
- hydroliza zasadowa octanu etylu [wobecnoci wodorotlenku sodu],
- hydroliza aspiryny (estru kwasu salicylowego ibezwodnika
kwasu octowego);

Ucze
wyjania na czym polega reakcja estryfikacji (zudziaem

kwasw organicznych inieorganicznych),
wymienia jakie warunki musz by spenione, by zasza reakcja
estryfikacji,
wyjania na czym polega mechanizm reakcji estryfikacji,
zapisuje przebieg reakcji estryfikacji na wzorach sumarycznych
istrukturalnych majc do dyspozycji konkretne substraty,
uywa nazewnictwa systematycznego, zwyczajowego iopisowego estrw wnazewnictwie produktw reakcji estryfikacji,
omawia waciwoci fizyczne estrw (na podstawie danych
wtabeli),
omawia proces hydrolizy kwasowej izasadowej estrw,
zapisuje przykadowe rwnania reakcji hydrolizy kwasowej
izasadowej estrw,
wymienia zastosowanie estrw wyciu czowieka,
dowiadczenia na:
- przeprowadzenie reakcji estryfikacji iidentyfikacj zapachw na
konkretnych przykadach,
- otrzymanie wody kwiatowej zpatkw silnie pachncych
kwiatw (ra, jamin, piwonia, konwalia),
- przeprowadzenie reakcji kwasu borowego zalkoholem
etylowym,
- przeprowadzenie hydrolizy kwasowej octanu etylu
[wobecnoci kwasu siarkowego (VI)],
- przeprowadzenie hydrolizy zasadowej octanu etylu
[wobecnoci wodorotlenku sodu],
- przeprowadzenie hydrolizy aspiryny,
39
39
Treci nauczania

Ucze
definiuje tuszcze iwyjani dlaczego tuszcze zaliczane s do

estrw,
omawia podzia tuszczw isklasyfikuje tuszcze wg kryterium
pochodzenia ikonsystencji,
omawia rol tuszczw worganizmie,
Pojcie tuszczw.
zapisuje wzory przykadowych czsteczek tuszczw,
Podzia tuszczw.
zapisuje rwnania reakcji otrzymywania tuszczw,
Waciwoci fizycz wyjania na czym polega utwardzanie tuszczw wprzemyle,
ne tuszczw.
zapisuje rwnanie reakcji utwardzania tuszczu (uwodornienie),
Odrnianie tuszCzy ze smalcu
wyjania na czym polega hydroliza tuszczw,
czu nasyconego od
mona otrzyma
projektuje iprowadzi dowiadczenia na:
nienasyconego.
mydo?
Hydroliza tuszczw. - badanie waciwoci fizycznych tuszczw: stanu skupienia,
barwy, zapachu, rozpuszczalnoci wwodzie ibenzynie,
Uwodornienie
- dziaanie wody bromowej na olej, smalec wpostaci pynnej
tuszczw.
(odrnianie tuszczu nasyconego od nienasyconego),
Zmydlanie
- prba akroleinowa (odrnianie oleju jadalnego od mineralnego),
tuszczw.
- otrzymywanie myda ze smalcu wobecnoci wodorotlenku sodu
ipotasu,
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
zdefiniowanie tuszczw,
omwienie podziau tuszczw dyskusja,
omwienie roli tuszczw worganizmie dyskusja,
zapisywanie wzorw czsteczek tuszczw,
zapisywanie rwna reakcji powstawania tuszczw,
omwienie utwardzania tuszczw wprzemyle oraz zapis
rwnania reakcji chemicznej,
wyjanienie na czym polega hydroliza tuszczw,
omwienie procesu zmydlania tuszczw wprzemyle,
dowiadczenia:
- prezentacja prbek tuszczw,
- badanie waciwoci fizycznych tuszczw: stanu skupienia,
barwy, zapachu, rozpuszczalnoci wwodzie ibenzynie,
- analiza etykiet zrnych produktw: musztardy, majonezu,
mietany, mleka, kosmetykw, produktw nabiaowych itd.,
- dziaanie wody bromowej na olej, smalec wpostaci pynnej
(odrnianie tuszczu nasyconego od nienasyconego),
- prba akroleinowa (odrnianie oleju jadalnego od mineralnego),
- otrzymywanie myda ze smalcu wobecnoci wodorotlenku sodu
ipotasu,
- prba rozpuszczania ipienienia si, nowo otrzymanego myda,
wwodzie;
40
40
Treci nauczania

Ucze
omawia podzia biaek,

omawia rol biaek worganizmie czowieka oraz wymieni
rodzaje produktw biakowych,
dokonuje podziau aminokwasw, okreli ich budow,
omawia budow biaek iwyjani co to jest wizanie peptydowe,
omawia waciwoci fizyczne ichemiczne biaek,
wyjania na czym polega wysalanie idenaturacja biaek,
wyjania mechanizm tworzenia si struktur biakowych
(powstawanie dwupeptydu, trjpeptydu),
projektuje iprzeprowadza dowiadczenia na:
Podzia biaek, ich - badanie skadu pierwiastkowego biaek:
rola worganizmie, wykrywanie wgla, azarazem wodoru itlenu,
produkty dostarcza- wykrywanie azotu,
wykrywanie siarki,
jce biaka.
- badanie waciwoci biaek pod wpywem dziaania rnych
Jakie waciwoci Aminokwasy.
czynnikw:
maj biaka ijak Budowa
stony roztwr wodotlenku sodu,
wykry wizanie biaek, wizanie
stony kwas azotowy (V),
peptydowe?
peptydowe.
roztwr kwasu solnego,
Waciwoci fi nasycony roztwr chlorku sodu,
zyczne ichemiczne nasycony roztwr chlorku amonu,
biaek.
roztwr siarczanu (VI) miedzi (II),
Wykrywanie biaek. roztwr azotanu (V) oowiu (II),
woda destylowana,
alkohol etylowy
podwyszona temperatura,
- wykrywanie biaka wproduktach ywnociowych:
reakcja ksantoproteinowa,
reakcja biuretowa,
reakcja Millona,
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
omwienie podziau biaek plansza,
omwienie roli biaek worganizmie czowieka oraz rodzaje
produktw biakowych dyskusja,
omwienie budowy biaek zuwzgldnieniem aminokwasw
(wizanie peptydowe),
omwienie waciwoci fizycznych ichemicznych biaek
dowiadczenia,
wyjanienie na czym polega wysalanie idenaturacja biaek,
wyjanienie mechanizmu tworzenia si struktur biakowych
(animacja komputerowa lub projekcja filmu) oraz zapis rwna
reakcji chemicznych,
dowiadczenia:
- badanie skadu pierwiastkowego biaek:
wykrywanie wgla, azarazem wodoru itlenu,
wykrywanie azotu,
wykrywanie siarki,
- badanie waciwoci biaek pod wpywem dziaania rnych
czynnikw:
stony roztwr wodotlenku sodu,
stony kwas azotowy (V),
roztwr kwasu solnego,
nasycony roztwr chlorku sodu,
nasycony roztwr chlorku amonu,
roztwr siarczanu (VI) miedzi (II),
roztwr azotanu (V) oowiu (II),
woda destylowana,
alkohol etylowy,
podwyszona temperatura,
- wykrywanie biaka wproduktach ywnociowych:
reakcja ksantoproteinowa,
reakcja biuretowa,
reakcja Millona,
- przygotowanie twarogu zmleka ioctu;
41
41
Dlaczego
cukier cukrowi
nierwny?
Temat zaj

Ucze
omawia podzia wglowodanw,

omawia rol wglowodanw worganizmie,
omawia znaczenie glukozy wprocesie fotosyntezy,
wyjania proces fotosyntezy,
omawia wystpowania wglowodanw,
wyjania na czym polegaj waciwoci redukujce glukozy,
zapisuje rwnania reakcji: Trommera iTollensa,
wyjania dlaczego chleb po kilku minutach ucia staje si sodki,
wyjania dlaczego ciasto drodowe ronie,
Podzia wglowo- wyjania co si dzieje wwyniku zabarwienia si pisma pod
danw iich rola
wpywem jodyny iznikania barwy pod wpywem soku zcytryny,
worganizmie.
wymienia przyczyny cukrzycy izagroenia cukrzycy dla zdrowia
Wystpowanie
czowieka
wglowodanw.
projektuje iprzeprowadza dowiadczenia na:
Waciwoci fizycz- - badanie skadu pierwiastkowego cukrw:
ne wglowodanw. * wykrywanie wgla, wodoru itlenu,
- badanie waciwoci fizycznych cukrw prostych izoonych
Waciwoci
(barwa, zapach, stan skupienia, rozpuszczalno wwodzie
chemiczne
zimnej iciepej oraz w etanolu: glukozy, sacharozy, skrobi (mka
wglowodanw.
ziemniaczana), celuloza (pocita wata celulozowa),
Zastosowanie
- wykrywanie skrobi wproduktach ywnociowych [dziaanie
wglowodanw.
jodyn lub pynem Lugola],
Wykrywanie
- wykrywanie cukrw prostych badanie waciwoci redukujglukozy iskrobi.
cych cukrw prostych,
Cukrzyca.
- reakcje charakterystyczne na przykadzie reakcji Trommera
iTollensa,
- cukier zwaty lub trocin [stony kwas siarkowy (VI), stony
roztwr wodorotlenku sodu, siarczan (VI) miedzi (II), wata baweniana lub trociny],
- otrzymywanie cukru kandyzowanego,
- przygotowanie kleju zmki,
rwnanie reakcji;
Treci nauczania
Liczba
godzin
L.p.
omwienie podziau wglowodanw,

omwienie roli wglowodanw worganizmie dyskusja,
wyjanienie procesu fotosyntezy,
omwienie wystpowania wglowodanw dyskusja,
wyjanienie na czym polegaj waciwoci redukujce glukozy,
zapis rwna reakcji Trommera iTollensa,
omwienie zastosowania wglowodanw praca zmateriaami
rdowymi,
Czym jest cukrzyca? - prelekcja zlekarzem, pielgniark,
dowiadczenia:
- badanie skadu pierwiastkowego cukrw:
* wykrywanie wgla, wodoru itlenu,
- badanie waciwoci fizycznych cukrw prostych izoonych
(barwa, zapach, stan skupienia, rozpuszczalno wwodzie
zimnej iciepej oraz w etanolu: glukozy, sacharozy, skrobi (mka
ziemniaczana), celuloza (pocita wata celulozowa),
- wykrywanie skrobi wproduktach ywnociowych [dziaanie
jodyn lub pynem Lugola],
- wykrywanie cukrw prostych badanie waciwoci redukujcych cukrw prostych,
- reakcje charakterystyczne na przykadzie reakcji Trommera
iTollensa,
- cukier zwaty lub trocin [stony kwas siarkowy (VI), stony
roztwr wodorotlenku sodu, siarczan (VI) miedzi (II), wata baweniana lub trociny],
- otrzymywanie cukru kandyzowanego,
- sodki chleb ucie skrki od chleba,
- rozkad cukru przez drode (wbutelce po napoju zbalonem),
- przygotowanie kleju zmki,
- tajemnicze pismo (mieszanina wodno-mczna, jodyna isok
zcytryny);
42
42
43
omwienie rodzajw substancji stosowanych wywnoci

(przeciwutleniaczy, rodkw zagszczajcych, emulgatorw,
substancji zapachowych, barwnikw, substancji spulchniajcych) iich roli,
omwienie sposobw konserwacji ywnoci oraz substancji
konserwujcych ywno,
omwienie substancji stosowanych wywnoci waspekcie
zdrowotnym praca ztekstem rdowym lub zaproszenie
lekarza dietetyka,
dowiadczenia:
- analiza skadu chemicznego wybranych produktw na podstawie
etykiet i sklasyfikowanie zastosowanych substancji zwymieniem
substancji szkodliwych dla zdrowia czowieka,
- badanie waciwoci przeciwutleniajcych kwasu cytrynowego
(zsoku cytryny ispoywczego staego kwasku cytrynowego ) na
utarte jabko;
omwienie wkien naturalnych (rodzaje izastosowanie),
omwienie wkien wytwarzanych przez czowieka (sztucznych
isyntetycznych) iich zastosowania praca zmateriaami
rdowymi,
dowiadczenia:
- obserwacja prbek tkanin zwkien naturalnych, sztucznych
isyntetycznych,
- badanie palnoci wkien celulozowych iwenianych,
- badanie dziaania zasady sodowej na wen,
- badanie dziaania kwasu azotowego (V) na wen,
- badanie palnoci jedwabiu sztucznego ijedwabiu naturalnego,
- badanie palnoci wkna poliamidowego (np. nylonu),
- badanie dziaania zasady sodowej na wkno poliamidowego
(np. nylon),
- badanie palnoci wkna poliestrowego (np. elany),
- badanie palnoci wkna szklanego ;
wymienia iomawia rodzaje substancji stosowanych

wywnoci (przeciwutleniaczy, rodkw zagszczajcych,
emulgatorw, substancji zapachowych, barwnikw, substancji
spulchniajcych),
omawia sposoby konserwacji ywnoci oraz substancji konserwujcych ywno,
omawia rol substancji stosowanych wywnoci,
omawia wpyw substancji wywnoci na zdrowie czowieka,
dowiadczenia na:
- badanie waciwoci przeciwutleniajcych kwasu cytrynowego
(zsoku cytryny ispoywczego staego kwasku cytrynowego ) na
utarte jabko,
wymienia wkna naturalne iich zastosowanie,

wyjania czym rni si wkna sztuczne od syntetycznych,
wymienia wkna zaliczane do wkien syntetycznych,
wymienia zastosowanie wkien sztucznych isyntetycznych,
dowiadczenia na odrnianie wkien naturalnych od wkien
wytwarzanych przez czowieka,
Przeciwutleniacze.
rodki
zagszczajce.
Emulgatory.
Substancje
zapachowe.
Barwniki.
Substancje
spulchniajce.
Substancje konserwujce ywno
oraz inne sposoby
konserwacji
ywnoci.
Stosowanie substancji wywnoci
aaspekt zdrowotny.
Wkna naturalne.
Wkna
syntetyczne.
Wkna sztuczne.
Odrnianie
wkien naturalnych
od wkien wytwarzanych przez
czowieka.
Czy to co jem
jest dla mnie
zdrowe?
Czy wkna
naturalne
mona zastpi
wknami
syntetycznymi
isztucznymi?

Ucze
Treci nauczania
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
43
44
Treci nauczania
Droga gazu ziemnego od miejsca ujcia

do gazowni.
Procesy jakim podlega gaz wgazowni
ico dalej...?
Odbiorcy gazu
ziemnego.
Zasady bezpieczestwa przy
obchodzeniu si
gazem ziemnym.
Temat zaj
Co si
dzieje zgazem
ziemnym wgazowni?- wyjazd
edukacyjny
do pobliskiej
gazowni
Liczba
godzin
L.p.
omawia drog gazu ziemnego od miejsca ujcia do gazowni,

wyjania jakim procesom obrbki podlega gaz ziemny
wgazowni,
wyjania na czym polega linia przesyowa gazu ziemnego
zgazowni do odbiorcw,
omawia zasady bezpieczestwa przy obchodzeniu si gazem
ziemnym;

Ucze
omwienie drogi gazu ziemnego od miejsca ujcia do gazowni,

omwienie ipokazanie przez pracownika gazowni procesu
obrbki gazu ziemnego ilinii przesyowej do odbiorcw,
omwi zasady bezpieczestwa przy obchodzeniu si gazem
ziemnym,
44
Treci nauczania
KLASA I (35 jednostek lekcyjnych)
BLOK BIOLOGICZNY
Jakie podstawowe zwizki chemiczne wchodz

wskad budowy
organizmu?
Podstawowe
zwizki chemiczne
wchodzce wskad
budowy organizmu:
cukry, tuszcze,
biaka, witaminy,
sole mineralne,
woda.
Rola powyszych zwizkw
worganizmach
ludzi oraz rda ich
pozyskiwania.
wymienia zwizki organiczne wchodzce wskad budowy

organizmu rolin izwierzt,
charakteryzuje rol zwizkw organicznych wywym organizmie
oraz wymienia ich rda pochodzenia,
wymieni podstawowy skad chemiczny budowy organizmu,
projektuje iwykonuje proste dowiadczenia laboratoryjne
pozwalajce na wykrycie biaek, wglowodanw ituszczy,
omawia rol witamin isoli mineralnych worganizmie,
wymienia skutki niedoboru niektrych witamin worganizmie
ludzkim;
rozpoznaje iwymienia podstawowe urzdzenia laboratoryjne:

mikroskop wietlny,
Sprzt iurzdzenia mikroskop stereoskopowy,
laboratoryjne.
lup,
Zasady wykonywa wymienia inne rodzaje mikroskopw iurzdze badawczych,
nia eksperymentu
Metody inarz ma wiadomo znaczenia dokadnoci iprecyzji bada przy
laboratoryjnego.
dzia stosowane
zastosowaniu sprztu laboratoryjnego,
do badania
Znaczenie
posuguje si mikroskopem wietlnym (korzystania zpreparatu
organizmw
precyzji bada
gotowego oraz samodzielnego wykonania prostego preparatu
laboratoryjnych.
mikroskopowego),
Obserwacja
wykonuje eksperyment laboratoryjny,
mikroskopowa.
wyjania znaczenie prby kontrolnej,
planuje prost obserwacj laboratoryjn;
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
poznanie zwizkw organicznych wchodzcych wskad budowy

organizmu,
omwienie roli skadnikw pokarmowych worganizmie
pogadanka,
wskazanie produktw spoywczych, ktre zawieraj biako,
tuszcz, cukier,
analiza tabeli przedstawiajcych wybrane witaminy, ich rda
iskutki niedoboru worganizmie,
dowiadczenia:
- wykrywanie tuszczw wnasionach sonecznika, dyni,
- wykrywanie biaek wnasionach fasoli, w biaku jaja kurzego,
- wykrywanie wielocukrw wbulwie ziemniaka,
- wykrywanie cukrw prostych wowocach,
- wykrywanie wgla wmarchewce;
pokaz urzdze laboratoryjnych,

analizowanie plansz przedstawiajcych rne rodzaje komrek,
wiczenia wrozpoznawaniu rnych typw komrek na ilustracjach lub preparatach mikroskopowych,
wyksztacenie umiejtnoci
mikroskopowania
dowiadczenia:
- obserwowanie mikroskopowe rnych rodzajw komrek, np.:
krwinki czerwone aby, krwinki czerwone czowieka, komrki
nerwowe, komrki mikiszowe jabka;
45
referaty uczniowskie (dyskusja),

omwienie funkcji wody, jako niezbdnego skadnika do ycia
wszystkich organizmw,
film edukacyjny na temat powstawania ycia na Ziemi,
dowiadczenia:
- okrelanie zawartoci procentowej wody worganizmie rolinnym
np.: wliciu kapusty, kawaku jabka itd.;
poznanie rnych typw komrek na podstawie preparatw

makroskopowych ischematw,
wiczenia makroskopowe - praca indywidualna,
praca ztekstem rdowym (podkrelanie, wypisywanie, grupowanie tematyczne sw - kluczy),
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie- Planeta komrka,
dowiadczenia izajcia praktyczne:
- obserwacja pod mikroskopem zmian wwygldzie komrek, np.:
licia moczarki kanadyjskiej wroztworze cukru iczystej wodzie,
- wywoywanie zjawiska plazmolizy ideplazmolizy,
- rozdzielanie barwnikw chloroplastw,
- wykonywanie plakatu dowolnie wybran technik - komrka ijej
organelle;
argumentuje znaczenie wody jako rda ycia,

omawia rol wody wpowstawaniu ycia na Ziemi,
okrela funkcje wody oraz jej udzia wyciu rolin izwierzt,
wymienia rda pochodzenia wody,
projektuje iwykonuje proste dowiadczenia laboratoryjne pozwalajce na wykrycie zawartoci procentowej wody wrolinach;
rozpoznaje na schematach, fotografiach oraz obrazie mikroskopowym rne typy komrek,

wymienia icharakteryzuje organelle komrkowe,
wskazuje cechy charakterystyczne komrek,
samodzielnie wykonuje prosty preparat makroskopowy, dokonuje
ogldu pod mikroskopem irysuje schemat ogldanego obrazu,
np.: preparat ze strzpkw grzybni pleniaka, czy skrki uski
cebuli,
wskazuje podobiestwa irnice, strukturalne ifunkcjonalne,
midzy porwnywanymi komrkami,
wyjania proces osmozy iwyciga wnioski zprzeprowadzonego
dowiadczenia obrazujcego ten proces,
wyjania na czym polega zjawisko plazmolizy ideplazmolizy,
projektuje iwykonuje dowiadczenia laboratoryjne na wywoanie
zjawiska plazmolizy ideplazmolizy oraz rozdzielanie barwnikw
chloroplastw;
Rola wody wpowstawaniu ycia na

Ziemi.
Rola wody wyciu
zwierzt irolin.
rda pochodzenia
wody.
Dowiadczalne
okrelanie
zawartoci wody
wrolinach.
Typy icechy
komrek.
Organelle
komrkowe.
Osmoza.
Woda jako
rdo ycia
Wwiecie
komrek
Treci nauczania
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
46
omwienie najwaniejszych poj dotyczcych metabolizmu,

analiza kierunkw metabolizmu na podstawie schematw,
pisanie rwna reakcji fotosyntezy ioddychania komrkowego,
dowiadczenia:
- porwnanie tempa przebiegu reakcji fotosyntezy wzalenoci od
iloci wiata, dwutlenku wgla itemperatury;
analiza foliogramw zobrazami mikroskopowymi tkanek

rolinnych,
uzupenianie opisw schematw itekstw zluk,
dowiadczenia:
obserwacja preparatw trwaych lub samodzielnie sporzdzonych oraz rysowanie tkanek obserwowanych pod mikroskopem,
- rozpoznawanie aparatw szparkowych pod mikroskopem;
wyjania pojcia: pierwiastek, zwizek chemiczny, zwizek chemiczny prosty izoony, substraty iprodukty reakcji, metabolizm,
fotosynteza, oddychanie komrkowe,
wymienia icharakteryzuje kierunki przemian metabolicznych,
projektuje iwykonuje dowiadczenia laboratoryjne pozwalajce
porwna tempo przebiegu reakcji fotosyntezy wzalenoci od
rnych warunkw prowadzenia reakcji (temperatura, wiato,
dwutlenku wgla),
wyciga wnioski zprzeprowadzonego dowiadczenia;
wymienia irozpoznaje tkanki rolinne wobrazie

mikroskopowym,
charakteryzuje budow, rozmieszczenie ifunkcje poszczeglnych
tkanek rolinnych,
rozpoznaje irysuje tkanki widoczne pod mikroskopem,
rozpoznaje organy urolin iwskazuje ich funkcje;
rozpoznawanie za pomoc atlasw niektrych rolin podlegajcych ochronie prawnej,

argumentuje konieczno poddania ochronie prawnej niektrych
omwienie funkcji gatunkw chronionych wprzyrodzie ikonieczgatunkw rolin,
noci ich ochrony,
rozpoznaje roliny podlegajce ochronie prawnej,
omawia funkcje chronionych gatunkw rolin wprzyrodzie;
rozwizywanie krzywki,
film roliny chronione;
Metabolizm ijego
kierunki.
Pojcia: pierwiastek,
zwizek chemiczny,
zwizek chemiczny
prosty
izoony, substraty
i produkty reakcji,
metabolizm.
Tkanki rolinne.
Cechy budowy
rolin nasiennych.
Roliny prawnie
chronione iich rola
wprzyrodzie.
Budowa rolin
Roliny
chronione
Wrolinnej
fabryce
Treci nauczania
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
47

omwienie pochodzenia rolin doniczkowych pogadanka,
rozpoznawanie za pomoc atlasw niektrych rolin
doniczkowych,
omwienie wymaga pielgnacyjnych najbardziej popularnych
rolin doniczkowych,
zajcia praktyczne:
- zakadanie hodowli rolin doniczkowych [sadzenie wprost do
gleby sadzonek nieukorzenionych, np. pelargonii, kaktusw oraz
ukorzenianie sadzonek wwodzie, np. sadzonek fikusa rozmnaanie wegetatywne],
- wykazanie samoywnoci rolin [umieszczenie maej doniczki
zkwiatem wzamknitym soju],
- oznaczanie rolin doniczkowych znajdujcych si wszkole przy
pomocy kluczy;
omwienie znaczenia rolin wlecznictwie praca ze rdem

oraz pogadanka,
analiza etykiet lekw zioowych oraz przepisw kulinarnych
zioa wkuchni, np. mita pieprzowa, szawia lekarska, koper
woski, majeranek ogrodowy,
zajcia praktyczne:
- oznaczanie rolin leczniczych przy pomocy kluczy do wyboru
10 gatunkw (np.: mak polny, perz waciwy, krwawnik pospolity,
chaber bawatek, cykoria podrnik, fioek trjbarwny, mita
pieprzowa, szawia lekarska, pokrzywa zwyczajna, skrzyp polny,
koper woski),
- wykonanie zielnika lub albumu,
wyjania pochodzenie rolin doniczkowych,

oznacza rolin doniczkow za pomoc klucza,
omawia wymagania pielgnacyjne niektrych rolin
doniczkowych,
oznacza roliny znajdujce si wszkole,
wymienia roliny doniczkowe, ktre mona ukorzenia wglebie,
aktre wwodzie oraz zakada hodowl rolin doniczkowych,
zaoy hodowl roliny doniczkowej,
wykae samoywno rolin;
oznacza przy pomocy klucza roliny lecznicze,

wymienia znaczenie omawianych rolin wlecznictwie,
wymienia zastosowanie omawianych rolin leczniczych
wmedycynie,
wykona zielnik, album;
Treci nauczania
Pochodzenie,
pielgnacja
ioznaczanie rolin
doniczkowych.
Roliny lecznicze
zk ilasw.
Roliny lecznicze
Znaczenie rolin
wlecznictwie.
Roliny
doniczkowe
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
48
10
11
Rozmnaanie
pciowe
ibezpciowe
organizmw
oraz przemiana
pokole
zdefiniowanie pojcia gatunku,

wyjanienie roli systematyki wiata organizmw ywych,
wyszukiwanie wrnych rdach informacji na temat zasad
klasyfikacji wiata ywego,
omwienie systemu klasyfikacji organizmw - pogadanka,
foliogramy zsystematyk organizmw, plansze cienne,
zabawa dydaktyczna Systemy klasyfikacji organizmw,
koperty zrozsypanymi ilustracjami;
omwienie sposobw rozmnaania organizmw pogadanka,

analiza schematw (plansz, gablot) rozmnaania rnych
organizmw,
dowiadczenia:
- obserwacja mikroskopowa pczkujcych drody,
- zakadanie hodowli, np.:
* rolin rozmnaanie wegetatywne cebuli,
* zwierzt hodowla ryb, patyczakw itp.,
- obserwacja stadiw rozwojowych owadw;
okrela czym jest rozmnaanie,

wymienia sposoby rozmnaania si organizmw,
podaje przykady pciowego ibezpciowego rozmnaania
organizmw,
charakteryzuje rodzaje rozmnaania,
porwnuje sposoby rozmnaania rnych grup organizmw,
uzasadnia znaczenie przemiany pokole,
znajduje praktyczne zastosowanie wiadomoci dotyczcych
rozmnaania wegetatywnego rolin,
prowadzi hodowl np.: cebuli, prowadzi obserwacje hodowli oraz
interpretuje wyniki obserwacji iwyciga wnioski,
omawia rnice midzy rozwojem prostym, azoonym,
rozpoznaje pczkujce drode wwyniku mikroskopowania;
Sposoby rozmnaania pciowego

(typy rozrodu,
obojnactwo dymorfizm pciowy,
rozdzielnopciowo, typy rozwoju
zarodka) ibezpciowego (fragmentacja, zarodniki,
podzia komrki,
pczkowanie).
Przemiana pokole.
wyjania czym si zajmuje systematyka,

uzasadnia potrzeb klasyfikacji biologicznej,
Systematyczny po- definiuje pojcie gatunku,
dzia organizmw, wymienia krlestwa organizmw ywych,
Systematyka
- nauka porzd- Naturalny isztuczny odrnia naturalny system klasyfikacji od sztucznego,
kujca wiat
system klasyfikacji wymienia jednostki systematyczne rolin izwierzt,
organizmw
charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmw,
ocenia sztuczne inaturalne systemy;
podziau organizmw
Treci nauczania
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
49
12
13
Treci nauczania
Czy protisty
mog by
niebezpieczne?
Charakterystyka
protistw.
Znaczenie protistw
wprzyrodzie iyciu
czowieka.
Choroby wywoane
przez organizmy
nalece do
protistw.
Budowa bakterii
iwirusw.
Charakterystyka
bakterii.
Znaczenie
Wirusy ibakterie
bakterii iwirusw
wprzyrodzie iyciu
czowieka.
Antybiotyk
iszczepionka.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
wymienia elementy budowy bakterii iwirusw,

wyjania rnic midzy wirusem abakteri,
wyjania znaczenie bakterii iwirusw wprzyrodzie iyciu
czowieka,
podaje przykady bakterii iwirusw,
wyjania zwizek midzy bakteri iantybiotykiem oraz
szczepionk,
omawia sposoby zabezpieczenia przetworw spoywczych
przed bakteriami saprofitycznymi,
rozpoznaje inazywa formy morfologiczne bakterii widoczne na
preparacie pod mikroskopem lub na ilustracji;
analiza schematw, plansz ciennych, foliogramw przedstawiajcych budow protistw,

praca wgrupach - rnice ipodobiestwa wbudowie iczynnociach yciowych organizmw nalecych do protistw,
film - choroby wywoane przez pasoytnicze pierwotniaki,
dowiadczenia:
- obserwacje mikroskopowe np.: morszczyn, brunatny osad ze
cianek akwarium,
- prowadzenie hodowli pierwotniakw na poywce siana lub mchu,
- obserwacja mikroskopowa preparatw trwaych bakterii;
omwienie budowy bakterii iwirusw,

analizowanie foliogramw, plansz ciennych przedstawiajcych
budow bakterii iwirusw,
dowiadczenia:
- przygotowanie preparatw zawierajcych bakterie (serwatka
zkwanego mleka, sok zkiszonych ogrkw ikiszonej kapusty)
oraz
rozpoznawanie bakterii podczas obserwacji mikroskopowej
przygotowanych preparatw,
- przygotowanie preparatw iobserwowanie pod mikroskopem
symbiozy bakterii zrolinami motylkowymi (np.: ubin, bb,
lucerna, groch),
- obserwacja mikroskopowa preparatw trwaych bakterii;
rozpoznaje iwymienia grupy organizmw nalecych do

protistw,
wymienia miejsca wystpowania protistw,
omawia iporwnuje czynnoci yciowe poszczeglnych grup
protistw,
wykazuje chorobotwrcze znaczenie protistw,
rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje iopisuje budow przedstawicieli protistw;
50
14
15
16
17
omwienie budowy iczynnoci yciowych glonw,

omwienie, przy pomocy schematu symbiozy grzyba zglonem,
wyszukiwanie wrnych rdach informacji nt. zastosowania skali
porostowej,
- dziaanie octu na porosty porastajce dachwk,
- badanie zanieczyszczenia powietrza za pomoc skali porostowej wokolicy
szkoy;
omwienie budowy, trybu ycia iznaczenia bezkrgowcw,

analiza atlasw, foliogramw, map ciennych,
referaty uczniowskie,
zajcia praktyczne:
- obserwacja mikroskopowa tkanek zwierzcych,
- przygotowanie prezentacji multimedialnej przez uczniw nt.
bezkrgowcw;
wymienia nazwy grzybw jadalnych itrujcych,

odrnia grzyby jadalne od trujcych,
wymienia istosuje zasady zachowania si wlesie podczas grzybobrania,
stosuje zasady bezpieczestwa podczas zbierania grzybw;
omawia budow iczynnoci yciowe glonw,

omawia budow porostw,
wyjania na czym polega wsppraca glonu igrzyba,
argumentuje znaczenie porostw,
przeprowadza badanie, zanieczyszczenia powietrza za pomoc skali
porostowej wokolicy szkoy;
klasyfikuje tkanki zwierzce iwyjania ich rol,

opisuje budow itryb ycia gbek iparzydekowcw,
rozpoznaje przedstawicieli gbek iparzydekowcw,
wskazuje znaczenie powyszych grup organizmw wprzyrodzie,
opisuje budow iznaczenie biologiczne pazicw inicieni,
opisuje budow itryb ycia piercienic imiczakw,
wskazuje znaczenie biologiczne piercienic imiczakw,
opisuje budow itryb ycia przedstawicieli wijw, skorupiakw
ipajczakw,
wyjania znaczenie skorupiakw ipajczakw wprzyrodzie idla
czowieka;
Grzyby jadalne
itrujce.
Podstawowe zasady
bezpieczestwa
podczas zbierania
grzybw.
Budowa porostw iich

wystpowanie.
Symbioza glonw
igrzyba.
Porosty jako
bioindykator czystoci
powietrza.
Budowa ifunkcje
tkanek zwierzcych.
Budowa, tryb ycia
iznaczenie: gbek,
parzydekowcw, pazicw, nicieni, piercienic, miczakw,
wijw, skorupiakw
ipajczakw.
Grzyb grzybowi
nierwny
Grzyby jadalne a
grzyby trujce
Czym s porosty?
Bezkrgowce,
czyli od gbek do
pajczakw
analiza atlasw (przewodnikw) przedstawiajcych grzyby jadalne

itrujce,
uzupenianie opisw, krzywek, itp.,
omwienie zasad bezpieczestwa podczas zbierania grzybw,
film grzyby jadalne igrzyby trujce;
omwienie budowy, sposobw rozmnaania grzybw imikoryzy,

burza mzgw - znaczenie grzybw wprzyrodzie igospodarce
czowieka,
dowiadczenia:
- zakadanie hodowli grzybw pleniowych iobserwacje, mikroskopowe
grzybw pleniowych,
- hodowla drody iobserwacja hodowli;
omawia budow grzybw,

wymienia sposoby rozmnaania si grzybw,
analizuje znaczenie grzybw wprzyrodzie igospodarce czowieka,
argumentuje znaczenie mikoryzy dla grzyba iroliny,
rozpoznaje pleniaka biaego wobrazie mikroskopowym,
prowadzi hodowl drody, prowadzi obserwacje iwyciga wnioski;
Charakterystyka
grzybw.
Znaczenie grzybw
wprzyrodzie,
gospodarce iyciu
czowieka.
Choroby wywoane
przez grzyby.
Treci nauczania
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
51
18
19
20
rozpoznaje drzewa ikrzewy (po korze iliciach),

okrela kierunki wiata np. na podstawie mchw,
wskazuje miejsca odpowiednie do rozwoju okrelonych gatunkw
grzybw,
wyjania zasady prawidowej gospodarki lenej,
rozpoznaje lady iodgosy zwierzt;
Krgosup, jako
wsplna cecha
wielu gromad
Nazwy drzew
ikrzeww.
Okrelanie kierunkw
wiata na podstawie
rolinnoci,
Odnajdywanie miejsc
odpowiednich do
Wlenym skarbcu rozwoju okrelonych
gatunkw grzybw.
- wycieczka
Zasady gospodarki
lenej.
Prawidowe zachowanie czowieka
wlesie.
lady iodgosy
zwierzt.
analiza budowy krgowcw zwykorzystanie dostpnych pomocy

dydaktycznych (szkieletw, plansz, foliogramw, map ciennych,
opisuje budow iprzystosowanie do rodowiska: ryb, pazw,
Budowa iprzystosoatlasw itp.),
gadw, ptakw issakw,
wanie do rodowiska: wymienia cechy charakterystyczne budowy zewntrznej iwewntrz- mapa mentalna przystosowanie krgowcw do ycia wdanym
ryb, pazw, gadw,
rodowisku (np.: ryb wwodzie, pazw na ldzie iwwodzie) praca
nej krgowcw,
ptakw
wgrupach,
ma wiadomo zagroenia wyginicie bardzo wielu gatunkw
issakw.
projekcja filmu edukacyjnego nt. gatunkw zagroonych
krgowcw,
Gatunki chronione.
wyginiciem,
wymienia gatunki krgowcw zagroonych wyginiciem;
uzupenianie opisw, krzywek, schematw itp.
Owady potrzebne, czy nie?
omwienie zasad prawidowej gospodarki lenej izachowania

czowieka wlesie,
zajcia praktyczne:
- okrelanie kierunkw wiata,
- rozpoznawanie gatunkw drzew ikrzeww na podstawie kory ilici,
- odnajdywanie miejsc odpowiednich do rozwoju okrelonych gatunkw grzybw,
- odnajdywanie ladw inasuchiwanie odgosw zwierzt lenych
prba ich identyfikacji;
omwienie budowy owadw, zwykorzystaniem gablot, foliogramw, plansz, atlasw itp.,

analiza plansz przedstawiajcych cykle rozwojowe owadw,
omwienie roli owadw wprzyrodzie iich znaczenia dla czowieka,
film edukacyjny oowadach,
dowiadczenia:
- hodowla owadw wterrarium obserwacja stad rozwojowych ,
wylinki;
opisuje budow (czuki, skrzyda, aparaty gbowe iodna) itryb

ycia poznanych owadw,
rozpoznaje iopisuje przeobraenie zupene iniezupene owadw,
uzasadnia rol owadw wprzyrodzie,
argumentuje pozytywne inegatywne znaczenie owadw dla
czowieka;
Budowa itryb ycia

owadw.
Przeobraenie zupene iniezupene.
Znaczenie owadw
wprzyrodzie idla
czowieka.
Treci nauczania
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
52
21
22
omwienie budowy ipracy mini,

analiza plansz ciennych, atlasw,
analizowanie ruchw wasnego ciaa,
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Minie itkanka
tuszczowa,
omwienie rodkw dozwolonych iniedozwolonych wspomagajcych rozwj mini (m.in. zwrcenie uwagi na skutki uboczne
stosowania rodkw niedozwolonych),
omwienie przyczyn kontuzji iskurczy mini oraz zapobieganiu tym
zjawiskom,
- obserwacje mikroskopowe preparatw trwaych tkanki miniowej,
-wyjcie do siowni iprezentacja pracy mini izasady wykonywania
treningu przez instruktora treningu siowego;
omawia budow minia,

wyjania prac mini (prostowniki izginacze),
Budowa minia.
rozpoznaje pod mikroskopem rne rodzaje tkanki miniowej,
Praca mini.
wymienia zasady bezpiecznego treningu siowego,
Uszkodzenia mini.
wyjania przyczyny kontuzji mini, skurczy mini isposoby ich
Zasady treningu
przeciwdziaaniu,
siowego.
wymienia dozwolone iniedozwolone rodki (substancje) wspomagajce rozwj mini;
Trening czyni
mistrza
Skra jako
najwikszy
narzd powoki
wsplnej
Klasa II (35 jednostek lekcyjnych)
analiza planszy przedstawiajcej budow skry,

omwienie funkcji skry iwytworw naskrka,
omwienie roli melaniny,
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Skra
dowiadczenia:
- obserwacja mikroskopowa skry,
- obserwacja zachowania si spirytusu salicylowego wzetkniciu ze
skr [na rce umytej inie mytej (wobecnoci oju na skrze)],
- przenoszenia linii papilarnych na kartk papieru przy uyciu mikkiego
owka itamy klejcej obserwacja iwnioski,
- dotykanie rnymi czciami doni iprzedramienia dwch szpilek
utwierdzonych wkilku kartonikach wrnych odlegociach od siebie
(od 2,5 cm do 0,2cm) zapisanie wynikw iwycignicie wnioskw,
- badanie zjawiska adaptacji poprzez jednoczesne zanurzenie palcw
wskazujcych: prawej rki - wzimnej ilewej rki - wgorcej wodzie,
anastpnie po upywie jednej minuty przeoenie obu palcw do soika
zletni wod, opisanie wyniku iwycignicie wnioskw;
Treci nauczania
omawia budow warstw skry

uzasadnia funkcj skry
omawia rol melaniny
wymienia wytwory naskrka
omawia funkcj wydalnicz skry
Budowa skry.
udowadnia dowiadczalnie, e skra jest narzdem zmysu,
Funkcje skry.
potrafi zaprojektowa iwykona dowiadczenia oraz wycign
Wytwory naskrka.
wnioski:
- obserwacja linii papilarnych,
- badanie wraliwoci skry,
- badanie zjawiska adaptacji
- potrafi wyciga wnioski zpowyszego;
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
53
23
Szkielet - ywe
rusztowanie
Temat zaj
opisuje budow szkieletu osiowego ikoczyn,

okrela funkcje szkieletu,
wskazuje zwizek midzy budow afunkcj koci,
Budowa szkieletu wykona proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadzi proste
osiowego ikoczyn: dowiadczenie wcelu wykrycia :
budowa wewntrz- - soli mineralnych wkoci,
na izewntrzna
- substancji biakowej wkoci,
koci, rodzaje
projektuje dowiadczenie, ktre pozwoli na porwnanie gstoci
pocze koci,
koci rnych zwierzt,
rodzaje staww.
opisuje dowiadczenia uwzgldniajc: szko isprzt laboratoryjny,
Funkcje szkieletu.
odczynniki, schemat, obserwacje iwnioski,
Wady ichoroby
wyjania przyczyny wad szkieletu,
ukadu ruchu.
wskazuje zachowania przeciwdziaajce powstawaniu wad
ichorb ukadu ruchu,
planuje idemonstruje udzielanie pierwszej pomocy wprzypadku
urazw koczyn;
Treci nauczania
Liczba
godzin
L.p.
omwienie budowy szkieletu osiowego ikoczyn,

omwienie funkcji szkieletu,
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Szkielet, Szpik
kostny,
wywiad zlekarzem lub pielgniark szkoln na temat:
- wad ichorb ukadu narzdw ruchu,
- pierwszej pomocy wprzypadku urazw koczyn,
- przeciwdziaania powstawaniu wad ichorb ukadu ruchu,
dowiadczenia:
- reakcja koci zkurczaka na obecno octu,
- reakcja koci zkurczaka na wysok temperatur (pomie
zpalnika);
54
24
25
Budowa
ifunkcje ukadu
pokarmowego.
Enzymy.
Proces trawienia
iwchaniania
pokarmw.
Treci nauczania
Piramida zdrowia.
Wegetarianizm.
Zagroenia zwizaCzy dieta zawsze nie ze stosowaniem
oznacza zdrowe
diet zkolorowych
odywianie?
gazet.
GMO - organizmy
modyfikowane
genetycznie.
Ukad
pokarmowy
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
omwienie budowy ifunkcji ukadu pokarmowego,

omwienie dziaania enzymw,
omwienie procesu trawienia iwchaniania pokarmw,
burza mzgw (pogadanka) - na temat wspdziaania wybranych narzdw ukadu pokarmowego zinnymi ukadami,
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Jama ustna,
Trawienie, Wtroba,
omwienie dziaania tabletki wodku na nadkwasot, np.
alugastrin, sulfamid,
dowiadczenia:
- wpyw liny na skrobi,
- dziaanie pepsyny na biaka,
- emulgacja tuszczu przez ;
omwienie pojcia dieta, przykadw diet (wtym diety

wegetariaskiej),
analiza plansz ciennych przedstawiajcych piramidy zdrowia,
omwienie zagroe zwizanych zniewaciwie prowadzon
diet (m.in. anoreksja ibulimia),
omwienie zagroe zwizanych zGMO,
zajcia praktyczne:
- uoenie jadospisu na podstawie piramidy zdrowia (za pomoc
ksiki kucharskiej, broszur zwizanych tematycznie zywieniem),
- przygotowanie wegetariaskiej potrawy, np.: saatki;

wymienia irozpoznaje na schemacie czci przewodu
pokarmowego,
wyjania dziaanie enzymw,
objania proces trawienia iwchaniania pokarmw,
wykazuje wspdziaanie wybranych narzdw ukadu pokarmowego zinnymi ukadami,
wyjania dziaanie tabletki wodku na nadkwasot, np.
alugastrin, sulfamid,
dowiadczenia:
- wpyw liny na skrobi,
- dziaanie pepsyny na biaka,
- emulgacja tuszczu przez ,
odczynniki, schemat,
opisuje obserwacje iwyciga trafne wnioski zprzeprowadzonych
dowiadcze;
wyjania pojcie diety,

wymienia elementy diety (co si na ni skada),
wyjania zasady racjonalnego ywienia,
wymienia skutki uboczne niewaciwie prowadzonej diety,
stosuje zasady piramidy zdrowia,
wyjania czym si charakteryzuje dieta wegetariaska,
ukada jadospis zgodnie zzasadami piramidy zdrowia,
wyjania skrt GMO,
wyjania zagroenia zwizane zGMO;
55
26
omwienie budowy ifunkcji ukadu oddechowego,

omwienie procesu wymiany gazowej,
analiza plansz, atlasw anatomii czowieka,
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Ukad
oddechowy,
dowiadczenia:
- wykrywanie dwutlenku wgla (wobecnoci wody wapiennej)
iwody wwydychanym powietrzu (lusterko),
- dokonuje pomiaru temperatury wydychanego powietrza,
- mierzy objto klatki piersiowej wczasie wdechu iwydechu
(miara krawiecka),
- dokonuje pomiaru iloci oddechw wcigu jednej minuty wnormalnym stanie organizmu ipo wysiku fizycznym,
- wykonanie prby Tiffeneau (spirometria);
wymienia irozpoznaje na schemacie czci przewodu

oddechowego,
wymienia funkcje ukadu oddechowego,
objania proces wymiany gazowej,
dowiadczenia:
- wcelu wykrycia dwutlenku wgla iwody wwydychanym
powietrzu,
- dokonuje pomiaru temperatury wydychanego powietrza,
- mierzy objto klatki piersiowej wczasie wdechu iwydechu,
- dokonuje pomiaru iloci oddechw wcigu jednej minuty wnormalnym stanie organizmu ipo wysiku fizycznym
- prba Tiffeneau badanie dronoci oskrzelikw,
odczynniki, schemat,
opisuje obserwacje iwyciga trafne wnioski zprzeprowadzonych
dowiadcze;
Treci nauczania
Budowa
ifunkcje ukadu
oddechowego.
Wymiana gazowa.
Temat zaj
Oddychasz przez
cae ycie
Liczba
godzin
L.p.
56
27
Treci nauczania
BLS - podstawowe
zabiegi ratujce
ycie
(bezpieczestwo,
ocena przytomnoci, woanie opomoc, udronienie
drg oddechowych,
ocena oddechu,
telefon po
Zasady udziesuby ratowniczej,
lania pierwszej
resuscytacja).
pomocy
przedmedycznej BTLS - podstawowe

zabiegi ratujce ycie wurazach (epidemiologia urazw,
bezpieczestwo,
mechanizm urazw,
postpowanie
zposzkodowanym,
rodzaje ran, rodzaje opatrunkw,
oparzenia).
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
stosuje podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy:

- dba owasne bezpieczestwo,
- ocenia przytomno poszkodowanego,
- wezwie pomoc,
- oceni oddech,
- stosuje podstawowe zasady alarmowania sub ratunkowych,
- omawia przebieg prawidowej resuscytacji,
stosuje podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy
wprzypadku urazw:
- stosuje podstawowe zasady unieruchamiania koczyn grnych
idolnych,
- wymienia rodzaje opatrunkw isposoby ich zakadania,
- stosuje zasady pierwszej pomocy wprzypadku wypadkw
drogowych
- ocenia stopie oparzenia istosuje metody poprawnego schadzania oparze;
omwienie BLS, BTLS oraz pokazy,

zajcia praktyczne:
- prezentacja udzielania pierwszej pomocy wprzypadku utraty
przytomnoci, urazw ioparze,
- wykonywanie technik udzielania pierwszej pomocy, zakadanie
opatrunkw;
57
28
29
omwienie budowy ifunkcji serca,

omwienie na schematach poszczeglnych faz pracy serca,
rnic wbudowie ifunkcjach naczy wosowatych, y, ttnic,
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Serce,
omwienie maego iduego krwiobiegu,
wywiad zlekarzem lub pielgniark szkoln dotyczcy badania
ttna, cinienia krwi wczasie spoczynku ipo wysiku, tamowania
krwotokw,
zajcia praktyczne:
- mierzenie ttna, cinienia krwi przy pomocy cinieniomierza,
- tamowanie krwotokw;
omawia budow ifunkcj serca,

objania na czym polega praca serca,
okrela rnice wbudowie ifunkcjach naczy wosowatych, y,
ttnic,
wskazuje kierunek przepywu krwi wmaym iduym obiegu,
wyjania pojcie ttna, prawidow warto ttna icinienia
dorosego czowieka,
dokonuje pomiaru ttna icinienia krwi wczasie spoczynku ipo
wysiku,
planuje idemonstruje udzielanie pierwszej pomocy wprzypadku
krwotokw
Treci nauczania
Budowa ifunkcje
serca.
Naczynia
krwionone.
Krenie krwi
worganizmie.
omwienie na podstawie, np.: tablicy graficznej, skadu krwi,

omwienie funkcji krwi,
wymienia skadniki krwi,
omwienie procesu krzepnicia krwi,
wyjania znaczenie krwi jako tkanki niezbdnej do ycia,
analiza wyniku badania oglnego krwi (praca indywidualna,
Krew jako tkanka. wyjania istot procesu krzepnicia krwi,
grupowa),
Skad ifunkcje krwi. analizuje iwyciga wnioski zbadania morfologicznego krwi,
omwienie grup krwi,
Proces krzepnicia dokonuje obserwacji preparatu mikroskopowego krwi aby,
wyjanienie dlaczego krew pieni si podczas kontaktu zwod
krwi.
utlenion,
wymienia grupy krwi,
Grupy krwi.
pogadanka na temat propagowania honorowego krwiodawstwa
wyjania, dlaczego krew pieni si podczas kontaktu zwod
PCK,
PCK.
utlenion,
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Krew, Biae
okrela uniwersalnego dawc ibiorc,
krwinki, Pytki krwi, Ukad limfatyczny,
wyjania rol PCK wpropagowaniu honorowego krwiodawstwa;
dowiadczenia:
- obserwacja preparatu mikroskopowego, np. krew aby;
ywa pompa
iprzewody
krwionone
Krew jako
pynna tkanka
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
58
30
31
Budowa
ifunkcje ukadu
wydalniczego.
Praca nerek.
Powstawanie
moczu ijego skad.
Treci nauczania
omwienie budowy ifunkcji ukadu nerwowego,

omwienie kierunku przepywu bodcw za pomoc plansz,
atlasw,
omwienie rnic midzy odruchem warunkowym
abezwarunkowym,
film edukacyjny, np.: zserii Byo sobie ycie - Neurony,
Mzg,
burza mzgw na temat - Jak radzi sobie ze stresem?,
dowiadczenia:
- sprawdzanie odruchw bezwarunkowych uuczniw;
analiza budowy ukadu wydalniczego na podstawie schematw,

plansz, atlasw anatomii czowieka,
omwienie funkcji, pracy nerek, powstawanie moczu, skadu

omawia budow ifunkcj ukadu wydalniczego,
moczu pierwotnego iostatecznego,
objania prac nerek,
analiza przykadowych wynikw moczu iwnioskowanie ostanie
wyjania powstawanie moczu,
organizmu (praca indywidualna, grupowa),
wymienia skad moczu pierwotnego iostatecznego,
omwienie zagroe zwizanych znadmiernym stosowaniem
analizuje wynik badania moczu,
lekw bd uywek,
wyjania szkodliwy wpyw, np.: lekarstw, uywek na prac nerek, film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Nerki,
wyjania proces dializy,
dowiadczenia:
wykona proste czynnoci laboratoryjne iprzeprowadzi
- wykrywanie jonw chlorkowych, siarczanowych (VI), fosforaobserwacj budowy anatomicznej nerki zwierzcej oraz opisze
nowych (V), wodorowglanowych, elazowych (II iIII), wapnia
obserwacje iwycignie wnioski;
wmoczu,
obserwacja budowy wewntrznej nerki zwierzcej (zakupionej
wsklepie misnym);
omawia budow ifunkcje ukadu nerwowego,

Budowa ifunkcje
wskazuje kierunek przepywu bodcw,
ukadu nerwowego.
Szybki przepyw
charakteryzuje odruchy warunkowe ibezwarunkowe,
Odruch warunkowy
informacji
wymienia czynniki wywoujce stres oraz podaje przykady
ibezwarunkowy.
pozytywnego inegatywnego dziaania stresu,
Pojcie stresu.
omawia sposoby radzenia sobie ze stresem;
yciodajny filtr
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
59
32
33
wymienia iwskazuje wystpowanie irozmieszczenie narzdw

zmysw worganizmie czowieka,
omawia drog przebiegu bodca wukadzie nerwowym,
wskazuje, wjaki sposb dowiadczalnie mona wykaza zrnicowanie wrozmieszczeniu kubkw smakowych na jzyku,
omawia rne sposoby reakcji skry na bodce dotykowe;
Treci nauczania
Narzdy zmysw
iich podzia.
Funkcje narzdw
zmysw.
Droga bodca
wukadzie
nerwowym.
Komrki czuciowe
odpowiedzialne
za smak iich
rozmieszczenie.
wymienia powody, dla ktrych ludzie sigaj po rodki

psychoaktywne,
Przyczyny
wymienia przykady uywek stosowanych przez czowieka,
zaywania rodkw
ma wiadomo zagroenia wzwizku zprzyjmowaniem
psychoaktywnych.
rodkw psychoaktywnych,
Wpyw narkotykw,
omawia przykady destrukcyjnego dziaania uywek na organizm
alkoholu, nikotyny
czowieka,
na zdrowie mode
wymienia substancje szkodliwe znajdujce si wdymie

go organizmu.
papierosowym,
Metody leczenia
opisuje dowiadczenie pozwalajce wykry substancje redukujce

uzalenie.
ismoliste wdymie papierosowym
opisuje metody leczenia uzalenie;
Tajemnicze
zmysy
Niewinne
trucizny
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
dyskusja panelowa na temat uywek zudziaem zaproszonych

goci (np.: psychologa, pedagoga, socjologa),
film edukacyjny na temat uzalenie
- badanie zawartoci substancji redukujcych, smolistych isadzy
wdymie papierosowym (papieros, wata szklana, roztwory:
KMnO4 iH2SO4, rurka szklana zwgbieniem igruszka gumowa)
wycignicie wnioskw,
- konkurs plastyczny dotyczcy uzalenie - Uywki azdrowie
czowiekazwykorzystaniem dowolnej techniki;
analiza ukadu nerwowego czowieka ze zwrceniem uwagi na

narzdy zmysw iich rozmieszczenie,
omwienie na podstawie plansz drogi przebiegu bodca wukadzie nerwowym,
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Oko, Ucho
dowiadczalne wykazanie rozmieszczenie kubkw smakowych
na jzyku poprzez umieszczanie na jzyku gorzkich, sodkich,
sonych ikwanych substancji (np.: cytryna , cukier, krople
odkowe isl);
60
34
35
Treci nauczania
Rozmnaanie
si irozwj
embrionalny
czowieka
Zdefiniowanie
rozmnaania.
Narzdy rozrodcze
mskie ieskie.
Cykl menstruacyjny.
Rozwj biologiczny
czowieka wonie
matki.
Choroby
nowotworowe.
Choroby wirusowe
ibakteryjne.
Co robi eby nie
Grzybice.
zachorowa?
Choroby
pasoytnicze.
Profilaktyka
w/wchorb.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.

omwienie czynnikw powodujcych choroby nowotworowe,
dyskusja na temat profilaktyki chorb nowotworowych,
omwienie drg zakaenia chorobami wirusowymi
ibakteryjnymi,
omwienie przyczyn zachorowa na grzybic imetod jej
zapobiegania,
omwienie zasad profilaktyki chorb wirusowych, bakteryjnych
ipasoytniczych,
film edukacyjny nt. zakaenia wirusem HIV,
dyskusja panelowa na temat HIV iAIDS,
analiza ulotki antybiotyku doustnego :
* wyjanienie okrelenia szeroki zakres dziaania antybiotyku,
* wyjanienie, na czym polega odporno bakterii na antybiotyki,
* omwienie dlaczego opisywany preparat mona stosowa
uchorych, uktrych stosowanie innych antybiotykw nie
przynioso rezultatw,
zajcia praktyczne:
- konkurs plastyczny nt. zachcania do szczepie przeciwko
okrelonej chorobie zwykorzystaniem dowolnej techniki;
zdefiniowanie rozmnaania,
omwienie budowy ukadu rozrodczego mskiego ieskiego za
pomoc plansz, atlasw,
omwienie funkcji mskiego ieskiego ukadu rozrodczego,
pogadanka na temat zasad prawidowego prowadzenia ciy,
film edukacyjny np.: zserii Byo sobie ycie - Narodziny,
wykonanie posteru lub plakatu na temat: Nowoczesne metody
walki zbezpodnoci;
wymienia czynniki powodujce choroby nowotworowe (chemiczne, fizyczne, genetyczne, biologiczne),

wymienia metody leczenia nowotworw,
wymienia sposoby zakaenia chorobami wirusowymi (np.: ospa,
HIV, grypa opryszczka) ibakteryjnymi (np.: kia, rzeczka,
zapalenie puc),
wyjania przyczyny zachorowania na grzybic skry, wosw
ipaznokci,
wymienia choroby wywoywane przez pierwotniaki, robaki istawonogi (np.: toksoplazmoza, malaria, wosie krty, tasiemce),
omawia zasady profilaktyki chorb nowotworowych, wirusowych, bakteryjnych ipasoytniczych,
dokonuje analizy ulotki antybiotyku,
wyjania na czym polega odporno bakterii na antybiotyki;
wyjania, na czym polega rozmnaanie si,

wymienia elementy ukadu rozrodczego mskiego ieskiego
oraz ich funkcje,
opisuje cykl menstruacyjny,
wymienia etapy rozwoju czowieka,
wymienia zasady prawidowego prowadzenia ciy,
objania zagroenia zwizane zprzedwczesnym narodzeniem
dziecka
omwi metody walki zbezpodnoci;
61
36
37
Treci nauczania
omwienie przez pracownika celw izada stacji

sanitarno-epidemiologicznej,
pokazanie zaplecza stacji sanitarno- epidemiologicznej,
omwienie przez pracownika organizacji stacji
zapoznanie zchorobami zakanymi czowieka iprocedurami
postpowania wmomencie wystpienia choroby wrodowisku
lokalnym, np.: wszkole;
omwienie zasad metody projektu,

podzia uczniw na grupy, zktrych kada bdzie odpowie wykorzystuje wczeniej zdobyt wiedz iumiejtnoci zanatomii dzialna za inny temat dotyczcy anatomii czowieka (np.: ukad
pokarmowy, narzdy ruchu, ukad oddechowy itd.),
czowieka,
sprecyzowanie tematu pracy,
stosuje zasady pracy wmetodzie projektu;
zbieranie iopracowywanie informacji zrnych rde,
prezentacja projektu;
Cele izadania stacji

sanitarno-epidemiologicznej.
Organizacja stacji
Wycieczka
sanitarno-epide omawia na czym polega praca pracownika stacji
edukacyjna
miologicznej.
do pracowni
bakteriologicznej Choroby zakane
omawia organizacj stacji sanitarno-epidemiologicznej,
czowieka iprocenp.: Stacji
wymienia choroby zakane izna procedury zwizane zwystpieSanitarno-Epide- dury postpowania
niem choroby np. na terenie szkoy
wmomencie
miologicznej
wystpienia choroby wrodowisku
lokalnym, np.:
wszkole.
Anatomia
Anatomia czoczowieka
wieka .
utrwalenie
Zasady pracy
wiadomoci
metod projektu.
metod projektu
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
62
38
39
Choroby genetyczne, mutacje

iklonowanie
Choroby genetyczne czowieka.

Mutacje.
Klonowanie.
wymienia przykady chorb genetycznych czowieka (np.:

mukowiscydoza, fenyloketonuria, plsawica Huntingtona, zesp
Downa),
wyjania, czym s mutacje ipodaje ich przykady,
ocenia znaczenie mutacji wyciu igospodarce czowieka,
wyjania, na czym polega klonowanie,
uzasadni znaczenia etycznego postpowania weksperymentach
naukowych;
KLASA III (35 jednostek lekcyjnych)
Genetyka, czyli
dziedziczenie
izmienno
organizmw
Treci nauczania
wyjania, na czym polega proces dziedziczenia,

omawia budow irol kwasw nukleinowych,
opisuje budow chromosomu,
wymienia rnice midzy DNA aRNA,
Proces
omawia proces mitozy imejozy,
dziedziczenia.
wyjania na czym polega IiII prawo Mendla (krzywki
Budowa DNA iRNA.
genetyczne),
Podziay komr rozrnia komrki haploidalne idiploidalne,
kowe: mitoza
wyjania pojcie kodu genetycznego ijego znaczenie,
imejoza.
okrela podstawowe zasady dziedziczenia cech jednogenowych,
Kod genetyczny.
Dziedziczenie cech omawia dziedziczenie pci uczowieka iwymienia cechy
sprzone zpci,
jednogenowych.
prowadzi obserwacje preparatu ze stokiem wzrostu korzenia
cebuli,
buduje fragment kwasu nukleinowego zwybranego materiau,
np.: plasteliny;
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
wyszukiwanie informacji rnych rdach, na temat chorb

genetycznych czowieka (np.: mukowiscydoza, fenyloketonuria,
plsawica Huntingtona, zesp Downa), mutacji iklonowania
zwierzt,
prezentacja (np.: multimedialna) na temat mutacji, klonowania,
pogadanka na temat znaczenia mutacji wyciu igospodarce
czowieka,
pogadanka na temat etycznego aspektu klonowania ludzi;
omwienie procesu dziedziczenia, budowy iroli kwasw

nukleinowych praca ze rdem (wykorzystanie czasopism
popularno-naukowych),
omwienie budowy chromosomu,
omwienie procesu mitozy imejozy na schematach,
zadania zkrzywkami genetycznymi,
film edukacyjny, np.: Podzia komrki - mitoza, Podzia
komrki mejoza,
dowiadczenia:
- wykonywanie preparatw ze stoka wzrostu korzenia cebuli,
- tworzenie modelu kwasu nukleinowego, chromosomu (np.:
zplasteliny);
63
40
41
Czynniki
rodowiska
ograniczajce
wystpowanie
organizmw
Anoreksja
ibulimia
Temat zaj
Pojcie izakres
bada ekologii.
Czynniki biotyczne
iabiotyczne.
Zakres tolerancji.
definiuje ekologi,
wyjania zakres bada ekologii,
analizuje rodowisko przyrodnicze iwyrnia wnim elementy
oywione inieoywione,
wyjania prawa opisujce tolerancj organizmw,
interpretuje wykresy przedstawiajce krzywe tolerancji
ekologicznej,
analizuje krzyw tolerancji ekologicznej dla wskazanego czynnika,
projektuje iwykonuje dowiadczenie laboratoryjne pozwalajce
zbada tolerancj ekologiczn, np.: rzeuchy na obecno
wpodou:
- kwasu,
- detergentu,
- soli,
wyciga wnioski zpowyszego dowiadczenia;
Przyczyny zachorowa na anoreksj

ibulimi.
wyjania przyczyny zachorowa anoreksji ibulimii,
Objawy anoreksji
omawia objawy anoreksji ibulimii,
ibulimii.
wymienia podstawowe zasady leczenia anoreksji ibulimii;
Leczenie anoreksji
ibulimii.
Treci nauczania
Liczba
godzin
L.p.
omwienie zagadnie wobszarze ekologii,

rozrnianie elementw oywionych inieoywionych rodowiska
na podstawie podanych przykadw,
omwienie praw opisujcych tolerancj organizmw,
analiza iinterpretacja wykresw przedstawiajcych zakresy
tolerancji ekologicznej,
dowiadczenia:
- badanie tolerancji ekologicznej, np.: rzeuchy na podou
zawierajcym:
* kwas,
* detergent,
* sl,
- prowadzenie obserwacji iwycignicie wnioskw zpowyszego
dowiadczenia;
omwienie niewinnych pocztkw anoreksji,

omwienie przyczyn bulimii ciga walka zciaem,
omwienie rodzajw zaburze ywienia na tle psychicznym,
omwienie objaww anoreksji ibulimii [galeria anorektyczek analiza materiaw rdowych],
omwienie sposobw leczenia anoreksji ibulimii,
projekcja filmu oanoreksji ibulimii,
lektura dla ucznia: Przeklinam ci ciao Wanda Lachowicz;
Dieta (nie) ycia - Agnieszka Mazur, Karolina Otwinowska;
Chuda - Judith Fathallah; Zaplecze Marta Syrwid;
64
42
Treci nauczania
wyjania na przykadach pojcie populacji lokalnej gatunku,

charakteryzuje bezporednie iporednie oddziaywania midzy
czonkami populacji,
Populacja lokalna
wymienia cechy charakteryzujce populacj,
gatunku.
argumentuje znaczenie liczebnoci izagszczenia populacji
Cechy populacji:
wrodowisku,
- liczebno izagsz- charakteryzuje podstawowe typy struktury przestrzennej
czenie populacji,
populacji oraz podaje przykady gatunkw reprezentujcych
- struktura przekad znich,
strzenna populacji,
proponuje czynnoci, jakie naley wykona, aby okreli para- struktura wiekowa
metry (liczebno populacji, zagszczenie, struktura wiekowa)
ipciowa populacji,
populacji, np.: ubra wBiaowieskim Parku Narodowym,
- krzywe przeywania. wyjania, wjaki sposb znajomo struktury wiekowej ipciowej
populacji pozwala na przewidywanie szans jej rozwoju,
Gradacja
Ekologia
organizmw.
przedstawia podstawowe typy krzywej przeywania oraz
populacji
wskazuje czynniki wpywajce na jej przebieg,
izalenoci mi- Czynniki ogranidzypopulacyjne
czajce liczebno charakteryzuje rne formy masowych pojawie organizmw,
wbiocenozie
populacji.
dokonuje klasyfikacji czynnikw, ktre wpywaj ograniczajco
Zalenoci midzyna liczebno populacji,
gatunkowe iich rola wymienia icharakteryzuje skutki konkurencji
wprzyrodzie:
wewntrzgatunkowej,
- konkurencja
wskazuje gwne przyczyny istnienia konkurencji midzygatunmidzygatunkowa,
kowej wprzyrodzie,
- drapienictwo,
omawia podobiestwa irnice midzy drapienictwem, rolino- rolinoerno,
ernoci ipasoytnictwem,
- pasoytnictwo,
wyjania pojcia: symbioza, protokooperacja, oraz wskazuje
wystpujce midzy nimi powizania,
- komensalizm,
wymienia kryteria klasyfikacji pasoytw,
- symbioza.
zaplanuje iprzeprowadzi dowiadczenie majce na celu zbadanie
wpywu zagszczenia siewek rzodkiewki na ich wzrost irozwj,
dokona obserwacji iwycignie wnioski;
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
omwienie pojcia populacji ijej cech,

charakterystyka populacji na wybranych przykadach wykorzystanie filmu,
omwienie znaczenia liczebnoci izagszczenia populacji
wrodowisku,
przyporzdkowanie rnych przykadw populacji okrelonym
typom rozmieszczenia,
omwienie sposobw okrelania parametrw populacji na
przykadach,
analiza szans rozwoju populacji wzalenoci od struktury
wiekowej ipciowej,
analiza iinterpretacja krzywych przeywania dla okrelonych
populacji rnych gatunkw,
klasyfikowanie czynnikw wpywajcych ograniczajco na
liczebno populacji,
omwienie przyczyn iskutkw konkurencji
wewntrz- imidzygatunkowej,
omwienie podobiestw irnic midzy drapienictwem, rolinoernoci ipasoytnictwem na podstawie filmu edukacyjnego,
wyjanienie poj: symbioza, gradacja, protokooperacja - praca
ztekstem rdowym,
omwienie kryteriw klasyfikacji pasoytw,
dowiadczenia:
- badanie wpywu zagszczenia siewek rzodkiewek na ich wzrost
irozwj;
65
43
Treci nauczania
Pojcia: ekosystem,
biocenoza, biotop,
biom.
Biotyczne iabiotyczne
elementy ekosystemu.
Struktura przestrzenna
ekosystemu:
- ekosystemy ldowe,
- ekosystemy wodne.
acuch pokarmowy.
Sie pokarmowa
ekosystemu.
Energia imateria
wekosystemie.
Cykle
biogeochemiczne.
Ekosystemy
Sukcesja ekologiczna.
wymiana materii Rnorodno
midzy bioceno- gatunkowa.
z abiotopem Czynniki wpywajce
na rnorodno
gatunkow:
- czynniki naturalne,
- czynniki
antropogeniczne.
Rnorodno
ekosystemw:
- ldowe: tundra, tajga,
las liciasty strefy umiarkowanej, step, pustynia,
wilgotny las rwnikowy,
wielopitrowa rolinno
wysokogrska,
- wodne: wody sodkie,
wody stojce, wody
sone.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
omwienie poj: ekosystem, biocenoza, biotop, sukcesja ekologiczna,

biom,
pogadanka na temat powiza midzy biocenoz ibiotopem,
wyjania pojcia: ekosystem, biocenoza, biotop,
analiza plansz, foliogramw itp. przedstawiajcych struktur przestrzen podaje przykady powiza midzy biocenoz ibiotopem,
n ekosystemu ldowego iwodnego,
charakteryzuje struktur przestrzenn ekosystemu ldowego iwodnego,
omwienie roli producentw, konsumentw idestruentw,
wyjania rol, jak odgrywaj wbiocenozie producenci, konsumenci
pogadanka nt. skutkw zniszczenia jednego ogniwa wacuchu
idestruenci,
pokarmowym,
wyjania zalenoci midzy acuchem pokarmowym asieci
analiza schematu przedstawiajcego przepyw energii przez ekosystem
pokarmow,
ikrenie wnim materii,
planuje iwykonuje model acucha isieci pokarmowej,
przewiduje skutki zniszczenia jednego ogniwa wacuchu pokarmowym, omwienie cyklu biogeochemicznego na przykadzie obiegu azotu,
fosforu iwgla,
analizuje przepyw energii przez ekosystem,
wyjanienie mechanizmu sukcesji na podstawie pola na ktrym zaprze analizuje zaleno midzy przepywem energii aobiegiem materii
stano upraw, lub na innych przykadach,
wekosystemie,
przewidywanie przebiegu sukcesji na podanych przez nauczyciela
wyjania pojcie cyklu biogeochemicznego,
ekosystemach (praca wgrupach),
opisuje obieg azotu, fosforu iwgla wprzyrodzie,
dyskusja na podstawie filmu Rwnowaga biologiczna jeziora na
wyjania pojcie sukcesji ekologicznej oraz przedstawia jej przebieg na
temat wpywu rnorodnoci gatunkowej na utrzymanie dynamicznej
dowolnym przykadzie,
rwnowagi wbiocenozie iskutkw jej zmniejszenia,
okrela, na czym polega rnorodno biologiczna, gatunkowa,
wyjanienie pojcia biomu iwskazywanie okrelonych biomw na mapie
ekosystemw,
wiata,
omawia przyczyny wymierania gatunkw,
analiza piter rolinnoci wgrach na podstawie plansz,
wskazuje dziaalno czowieka jako przyczyn spadku rnorodnoci
zajcia praktyczne:
biologicznej,
- wykonanie schematu acucha isieci pokarmowej praca wgrupach przy
przewiduje skutki zmniejszania si rnorodnoci biologicznej,
uyciu dowolnych technik plastycznych;
wskazuje, ktre obszary Ziemi charakteryzuj si najwikszym zrnico- praca zwykorzystaniem mapy myli (grupa I- cechy populacji biologiczwaniem gatunkowym iwyjania dlaczego,
nej, grupa II struktura biocenozy, grupa III struktura ifunkcjonowanie
wyjania pojcie biomu iwymienia biomy Ziemi,
ekosystemu),
wskazuje na mapie wiata podany biom,
- scenki rodzajowe bez sw - rodzaje oddziaywa midzy populacjami
podaje nazwy piter rolinnoci wgrach,
(chtni uczniowie prezentuj poszczeglne rodzaje oddziaywa midzy
charakteryzuje pitra rolinnoci wgrach;
populacjami: mutualizm, komensalizm, protokooperacja, konkurencja,
drapienictwo ikomensalizm, apozostali uczniowie odgaduj nazwy
oddziaywa iwyjaniaj ich znaczenie);
66
44
45
Treci nauczania
Potrzeba ochrony
przyrody.
Ochrona czynna
Ochrona przyro- ibierna.
dy wPolsce
Ochrona rnorodnoci biologicznej.
Formy ochrony
przyrody wPolsce.
Cechy charakterystyczne Morza

Batyckiego.
Chromy Batyk
Flora ifauna.
rda iskutki
zanieczyszcze.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
wymienia gwne powody, dla ktrych naley chroni przyrod,

wyjania, na czym polega czynna ibierna ochrona przyrody oraz
podaje jej przykady,
okrela znaczenie rnorodnoci biologicznej dla czowieka,
wymienia przykady dziaa na rzecz ochrony rnorodnoci
biologicznej,
wyjania podstawowe formy ochrony przyrody wPolsce;
pogadanka na temat koniecznoci ochrony przyrody,

omwienie czynnej ibiernej ochrony przyrody,
analiza kategorii zagroe fauny iflory na podstawie publikacji:
Polska czerwona ksiga rolin iPolska czerwona ksiga
zwierzt- praca ztekstem rdowym,
omwienie podstawowych form ochrony przyrody wPolsce,
zajcia praktyczne:
- wykonanie mapy Polski zzaznaczonymi Parkami Narodowymi;
okrelenie pooenia geograficznego Morza Batyckiego oraz

jego zatok, zaleww idopyww na podstawie map, atlasw
wyjania pooenie geograficzne ihistori formowania si
geograficznych,
Batyku,
rodzaje dna morskiego oraz odniesienie do dna Batyku - praca
omawia rodzaje dna morskiego oraz ich wystpowanie
ztekstem rdowym,
wBatyku,
omwienie powodw rnic zasolenia wposzczeglnych strefach
wskazuje na mapie granice geograficzne Batyku oraz zlewiska,
Batyku, wskazywanie tych stref na mapie,
zatoki, zalewy, rzeki,
objanienie pochodzenia soli wmorzu (fakty ilegendy),
wyjania rnice wielkoci zasolenia wposzczeglnych strefach
wyszczeglnienie przedstawicieli gatunkw rolin izwierzt
Batyku,
yjcych wBatyku - praca ztekstem rdowym,
wyjania pochodzenie soli wmorzu,
rda iskutki zanieczyszcze Morza Batyckiego praca
wymienia przedstawicieli gatunkw rolin izwierzt yjcych
wgrupach przy uyciu dowolnych technik plastycznych (np. :
wBatyku,
metod metaplanu),
charakteryzuje rda zanieczyszcze Batyku,
burza mzgw na temat, np.: Wsplne dziaania mieszkacw
przewiduje skutki zachwiania rwnowagi Batyku,
pastw nadbatyckich dla poprawy stanu Batyku,
omawia sposoby przeciwdziaania degradacji Morza Batyckiego; dowiadczenia:
- odzyskanie soli ze sonej wody poprzez odparowywanie wody;
67
46
Treci nauczania
Wsppraca midzynarodowa Polski

wzakresie ochrony
biosfery: konwencja wsprawie
transgranicznego
zanieczyszczenia
powietrza, ochrona
warstwy ozonowej,
zmiany klimatu,
zanieczyszczenia
MidzynarodoM. Batyckiego,
wa wsppraca
transgraniczne
dla ochrony bios- przemieszczanie
fery metoda
odpadw, konwenprojektu
cja obiologicznej
rnorodnoci.
Wsppraca zUni
Europejsk.
Pomoc zagraniczna
dla Polski.
Znaczenie
Midzynarodowej
Unii Ochrony Przyrody ijej Zasobw
(IUCN).
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
uzasadnia potrzeb midzynarodowej wsppracy wzakresie

ochrony przyrody oraz podaje przykady takiej wsppracy,
omawia na czym polega wsppraca midzynarodowa Polski
wzakresie ochrony biosfery,
wyjania znaczenie Midzynarodowej Unii Ochrony Przyrody ijej
Zasobw (IUCN),
stosuje zasady pracy wmetodzie projektu;
pogadanka odziaaniach Midzynarodowej Unii Ochrony Przyrody ijej Zasobw (IUCN) iinnych organizacjach midzynarodowych zajmujcych si ochron przyrody,
podzia uczniw na kilka grup, zktrych kada bdzie odpowiedzialna za inny temat dotyczcy,
sprecyzowanie tematu pracy,
zbieranie iopracowywanie informacji zrnych rde zuwzgldnieniem: wsppracy midzynarodowej Polski wzakresie ochrony
biosfery (konwencja wsprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza, ochrona warstwy ozonowej, zmiany klimatu,
zanieczyszczenia M. Batyckiego, transgraniczne przemieszczanie
odpadw, konwencja obiologicznej rnorodnoci), wsppracy
zUni Europejsk, pomocy zagranicznej dla Polski,
prezentacja projektu;
68
47
48
Treci nauczania
Gospodarowanie odpadami aochrona

rodowiska
rda powstawania odpadw.

Rodzaje odpadw.
Oznakowanie
pojemnikw do
selektywnej zbirki
odpadw.
Utylizacja odpadw.
Sposoby utylizacji:
- recykling,
- segregacja
odpadw,
- spalanie odpadw.
wymienia rda powstawania odpadw,
segreguje odpady na cztery podstawowe grupy: szko, plastik,
papier, metal,
rozpoznaje oznakowanie pojemnikw do selektywnej zbirki
odpadw,
wyjani na czym polega system oznakowania materiaw
przeznaczonych do recyklingu,
rozpoznaje znaki ekologiczne zwizane zrecyklingiem,
wymienia niektre produkty uzyskane wprocesie recyklingu,
wymieni zalety iwady spalania odpadw;
omawia funkcje gleby,

wykonuje dowiadczenie wykazujce znaczenie ochronne
Funkcje gleby.
ihydrologiczne gleby, przedstawia obserwacje iwnioski,
rda iskutki
opisuje wpyw zanieczyszcze gleby na stan czystoci wd
zanieczyszczenia
gruntowych,
gleby.
wskazuje rda zanieczyszcze gleby,
Zanieczyszczenia Sposoby ochrony
omawia sposoby ochrony gleby przed zanieczyszczeniami,
gleby, ajej jako gleby przed
zanieczyszczeniami. zaprojektuje iprzeprowadzi dowiadczenie na badanie znaczenia
ochronnego ihydrologicznego gleby poprzez przelewanie wody
Wpyw zanieczyszzbarwnikiem, badanie odczynu gleby, badanie zawartoci wapnia
cze gleby na wody
wglebie,
gruntowe.
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
omwienie rde powstawania odpadw,

pogadanka na temat potrzeby segregacji odpadw,
omwienie systemu oznakowania materiaw przeznaczonych
do recyklingu ipojemnikw do ich zbierania,
wyszukiwanie informacji na temat produktw uzyskanych
wprocesie recyklingu (np.: Internet),
film edukacyjny na temat gospodarki odpadami,
pogadanka na temat wad izalet spalania odpadw,
burza mzgw: Jakie rodzaje mieci le wrowie, strumieniu, itd.
oraz okrel, ile czasu bd tam leay do ich rozkadu? [mona to
przedstawi rwnie wformie wykresu],
zajcia praktyczne:
- zakadanie kompostownika przy szkole,
- praca wgrupach Sposb na star lodwk (lub inne urzdzenie). [Masz zamiar zakupi now lodwk, mimo e stara jeszcze
dziaa. Co zrobi ze star lodwk?];
omwienie funkcji gleby,

rda iskutki zanieczyszczenia gleby praca ze rdem,
sposoby ochrony gleby przed zanieczyszczeniami,
wyjanienie wpywu zanieczyszcze gleby na stan czystoci wd
gruntowych,
dowiadczenia:
- badanie znaczenia ochronnego ihydrologicznego gleby poprzez
przelewanie wody zbarwnikiem przez:
* gleb gliniast,
* gleb piaszczyst,
- badanie odczynu gleby,
- badanie zawartoci wapnia wglebie;
69
49
50
Pojcie haasu
iwibracji.
rda haasu
iwibracji.
Rodzaje haasu.
Spoeczne
izdrowotne skutki
oddziaywania
haasu iwibracji.
Przykady dwikw
iich natenie.
Walka zhaasem
iwibracjami.
Wszechobecny
haas azdrowie
czowieka
wyjania czym jest haas iwibracje,

omawia rda haasu iwibracji,
omawia rodzaje haasu: komunikacyjnego, przemysowego,
osiedlowego imieszkaniowego,
omawia spoeczne izdrowotne skutki oddziaywania haasu
iwibracji,
przytoczy przykady dwikw iich nate,
omwi sposoby walki zhaasem iwibracjami;
Proces sortowania
odpadw.
omawia proces sortowania odpadw,
Wycieczka do
zakadu utylizacji Organizacja pryzmy omawia proces skadowania odpadw na pryzmie,
odpadw
zodpadw.
wyjania znaczenie biogazu.
Biogaz.
Treci nauczania
Temat zaj
Liczba
godzin
L.p.
omwienie ipokazanie przez pracownika zakadu utylizacji

odpadw:
- procesu sortowania odpadw,
- procesu skadowania odpadw na pryzmie,
- znaczenie biogazu.
wyjanienie czym jest haas iwibracje,

omwienie rde haasu iwibracji pogadanka,
omwienie rodzajw haasu: komunikacyjnego, przemysowego,
osiedlowego imieszkaniowego [praca ze rdem],
omwienie spoecznych izdrowotnych skutkw oddziaywania
haasu iwibracji,
zapoznanie zprzykadami dwikw iich nate [dane
zliteratury],
omwienie sposobw walki zhaasem iwibracjami,
zajcia praktyczne:
- przygotowanie plakatu nt. Haas azdrowie czowieka;
Proponowane tematy do metody projektu:

1.
Woda wyciu codziennym ajej jako wnaszym otoczeniu.
2.
Chemia aodywianie si. Inscenizacja promujca prawidowe odywianie si lub zwalczajca typowe
bdy ywieniowe, np.: fast-foody, moda na odchudzanie, zabijanie godu sodyczami itp.).
3. Metale wnaszym otoczeniu.

4. Sole wok nas.
5. Jak y wzgodzie znatur?
6. Zanieczyszczenia powietrza azagroenia cywilizacyjne.
7.
Czy mam szans zosta noblist? woparciu oycie iprac Marii Skodowskiej-Curie.
8. Klonowanie szansa czy konieczno?

9. Zagroenia przyrody ijej ochrona.
10. Odpady wmojej miejscowoci iich zagospodarowanie.
Literatura
1.
Anita von Saan [t. Walewska Marta]: 365 eksperymentw na kady dzie roku, Wyd. REA, BielskoBiaa 2009.
2.
Bartnik Ewa, Lewiski Waldemar: Biologia, cz. 1,2,3, Operon, Gdynia 2008.
3. Guliska Hanna, Smoliska Janina: Ciekawa chemia, cz. 1, 2, 3, WSiP, Warszawa 2006.
4. Guliska Hanna, Smoliska Janina: Fascynujcy wiat chemii, czyli niezwyke eksperymenty, WSiP,
Warszawa 2006.
5. Gobis Ewa, Grychta Lidia: Chemia zochron rodowiska, Operon, Rumia 2002.
6. Jefimow Magorzata, Skas Maria: Puls ycia cz. 1,2,3, Nowa Era, Warszawa 2009.
7.
Kazubski Aleksander, Panek Dominika, Sporny ukasz: Dowiadczenia wmaej skali. Poradnik dla
nauczyciela,WSiP, Warszawa 2010.
8. Kowalik Elbieta, Piosik Romuald: Tworzywa sztuczne aktualnie stosowane [w:] Chemia wszkole,
WSiP, Warszawa 2010, 2:19-30.
9. Ksika dla nauczyciela. Zielony Pakiet, Regionalne Centrum Ekologiczne na Europ rodkow
iWschodni (REC), Szentendre 2001.
10. Kulawik Teresa, Litwin Maria: Chemia Nowej Ery, cz. 1, 2, Nowa Era, Warszawa 2010.
11. Loritz-Dobrowolska Jolanta, Sendecka Zyta, Szedzianis Elbieta, Wierbiowicz Ewa: Biologia, cz. 1, 2,
3, Operon, Gdynia 2007.
12. Podrcznik nauczyciela. Ekosystemy-Rozbitkowie, Wyd. Lorin A. Driggs, Sunburst communications,
NY 1992.
70
dr in. Krzysztof M. Baszczak doktor nauk przyrodniczych, konsultant ds. chemii w Warmisko-Mazurskim
Orodku Doskonalenia Nauczycieli w Elblgu i nauczyciel akademicki w Elblskiej Uczelni Humanistyczno Ekonomicznej
i Wyszej Szkole im. B. Jaskiego. Autor wielu publikacji w tym: Ksika Nauczyciela. Materiay dydaktyczne w nauczaniu
chemii w gimnazjum i Testy do diagnozy wstpnej z chemii po gimnazjum, jak rwnie wspautor piciu projektw
edukacyjnych grantowanych przez Kuratorium Owiaty. Rzeczoznawca ds. programw nauczania chemii przy MEN,
wojewdzki ekspert przedmiotowy chemia, egzaminator egzaminu gimnazjalnego matematyczno-przyrodniczego,
ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, moderator programw naprawczych, trener grupy 2000, koordynator
lokalny programu ekologicznego Zielony pakiet, mediator sdowy. Czonek Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli
Przedmiotw Przyrodniczych oraz Polskiego Towarzystwa Chemicznego.
Wysza Szkoa Pedagogiczna TWP w Warszawie

Wydzia Nauk Humanistyczno-Spoecznych w Olsztynie
www.wsptwp.eu
Wysza Szkoa Pedagogiczna TWP w Warszawie zaoona w 1993 r. decyzj Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 1993 r., to
jedna z najduej istniejcych niepublicznych uczelni humanistycznych w Polsce.
Zajcia dydaktyczne prowadzone s w 7 miastach Polski; Warszawie (Wydzia Nauk Spoecznych), Katowicach (Wydzia Nauk
Spoeczno-Pedagogicznych), Olsztynie (Wydzia Nauk Humanistyczno- Spoecznych), Lublinie (Wydzia Zamiejscowy), Szczecinie
(Wydzia Zamiejscowy), Czuchowie (Wydzia Zamiejscowy) oraz Wabrzychu (Wydzia Zamiejscowy).
W swojej bogatej ofercie edukacyjnej Uczelnia proponuje nauk na piciu kierunkach studiw: pedagogika, socjologia, politologia,
filologia angielska oraz praca socjalna. Szkoa posiada uprawnienia do ksztacenia na poziomie studiw pierwszego oraz drugiego
stopnia. Uzupenieniem oferty edukacyjnej s studia podyplomowe na wielu atrakcyjnych kierunkach oraz zrnicowana i bogata
oferta dodatkowa, dostpna bezpatnie w ramach 22 projektw wspfinansowanych ze rodkw Unii Europejskiej.
Gwne nurty specjalizacji Uczelni oscyluj wok tematyki europejskiej polityki spoecznej, aktywnej pracy socjalnej, pedagogiki oraz
gospodarki spoecznej. Wadze Uczelni dokadaj wszelkich stara, aby urozmaici i usprawni proces ksztacenia odwanie
wprowadzajc nowe technologie komunikacyjne. Obok tradycyjnych form nauczania prowadzone s take zajcia przy uyciu metod
i technik ksztacenia na odlego. Studenci WSP TWP maj moliwo zdobycia gruntownej wiedzy i kwalifikacji bez wzgldu na
pooenie geograficzne i odlego.
Jednym z gwnych atutw WSP TWP jest kadra dydaktyczna, ktr tworzy zesp ponad szeciuset wykwalifikowanych pracownikw
naukowych. Dziki wsppracy z wieloma zagranicznymi i krajowymi instytucjami edukacyjnymi, WSP TWP zapewnia swoim
studentom wyksztacenie zgodne z najwyszymi standardami europejskimi. Poprzez projekty modernizujce programy nauczania
kadra dydaktyczna WSP TWP wdraa innowacyjne metody nauczania oparte na tutoringu, coachingu, mentoringu oraz promuje
postaw przedsibiorczoci akademickiej.
Uczelnia oferuje pracownikom naukowym i studentom doskonae warunki do twrczego rozwoju intelektualnego. WSP TWP posiada
bogato wyposaon bibliotek oraz wasne wydawnictwo, ktrego gwnym zadaniem jest publikacja prac dydaktycznych,
naukowych. Dziki podejmowanym inicjatywom o charakterze naukowo-dydaktycznym, tj. konferencje, szkolenia, warsztaty,
spotkania otwarte, Uczelnia stwarza moliwo poszerzania horyzontw oraz nieustannego rozwoju intelektualnego.
O sukcesie WSP TWP w Warszawie wiadczy fakt, e wikszo absolwentw doskonale odnajduje si na rynku pracy. Ponadto
wysokie lokaty w rankingach oraz raportach edukacyjnych wiadcz o ugruntowanej pozycji Uczelni, ktra jest wanym orodkiem
inspirujcym modych ludzi.
AKADEMIA MODYCH NOBLISTW
Ul. Sikorskiego 23, 10-088 Olsztyn
Tel. (89) 542 42 25
akademia@wsptwp.eu
www.akademiamlodychnoblistow.pl
Publikacja jest wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej

wramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Laboratorium Biologiczno-Chemiczne - Autorski Program Rozwijający Kompetencje Kluczowe Uczniów Gimnazjum

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Laboratorium Biologiczno-Chemiczne - Autorski Program Rozwijający Kompetencje Kluczowe Uczniów Gimnazjum

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

dr in. Krzysztof M.

Wysza Szkoa Pedagogiczna TWP wWarszawie

Publikacja jest wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej

dr in. Krzysztof M. Baszczak

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

Cele oglne (ksztacce iwychowawcze)

I. Rozwijanie, pogbianie wiedzy oraz nabywanie umiejtnoci

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

II. Rozwijanie uuczniw postawy osobistego zaangaowania wlokaln,

rozwijanie wiadomoci proekologicznej iprozdrowotnej,

rozwijanie szacunku wstosunku do przyrody,

zapoznanie zdrogami migracji zanieczyszcze wrodowisku,

uwiadomienie wykorzystywania zasobw przyrody: odnawialnych inieodnawialnych, we wasnym yciu codziennym,

pozyskiwania, przetwarzania itworzenia informacji,

rozumowania izastosowania nabytej wiedzy do rozwizywania problemw,

opanowania czynnoci praktycznych,

znajomoci rnorodnoci biologicznej ipodstawowych procesw biologicznych,

znajomoci metodyki bada naukowych,

znajomoci uwarunkowa zdrowia czowieka.

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

Sposoby osigania celw ksztacenia iwychowania

zapoznanie zzasadami bhp wpracowni chemicznej,

KLASA I(35 jednostek lekcyjnych)

Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

wymienia zasady bezpieczestwa obowizujce wpracowni

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

okrela pooenie metali iniemetali wukadzie okresowym

wyjania pojcie metal szlachetny (odporny na korozj),

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

zapoznanie zpooeniem pierwiastkw wukadzie okresowym

Sposoby osigania celw ksztacenia iwychowania

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

Sposoby osigania celw ksztacenia iwychowania

analiza etykiet wybranych produktw spoywczych celem

Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

definiuje zjawisko fizyczne iprzemian chemiczn,

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

omwienie zjawiska fizycznego iprzemiany chemicznej,

Sposoby osigania celw ksztacenia iwychowania

Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

omwienie reakcji chemicznych zuwzgldnieniem aspektu

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

Sposoby osigania celw ksztacenia iwychowania

analiza diagramu prezentujcego procentowy skad powietrza,

Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

Jaka jest zaleno midzy

okrela waciwoci pierwiastkw nalecych do danej grupy lub

przypomnienie pooenia pierwiastkw wukadzie okresowym

omwienie zagroe wynikajcych zrozwoju cywilizacji,

referaty uczniowskie (dyskusja),

poznanie naturalnych sposobw okrelania czystoci powietrza

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

wymienia rodzaje wiza chemicznych,

CHEMIA IBIOLOGIA Program Autorski

omwienie wiza chemicznych,

Sposoby osigania celw ksztacenia iwychowania

Cele szczegowe ksztacenia iwychowania

wyjania pojcie promieniotwrczoci (wtym sztucznej