Obronność NR 1 - 2012

Kwartalnik nr 1/2012 Rok I ISSN 2084-7297
OBRONNO
ZESZYTY NAUKOWE
WYDZIAU ZARZDZANIA I DOWODZENIA
AKADEMII OBRONY NARODOWEJ
NR 1/2012
KWARTALNIK
ISSN 2084-7297
WARSZAWA 2012
Rada naukowa
Prof. dr hab. Stanisaw ZAJAS przewodniczcy, prof. dr hab. Jerzy
BOGDANIENKO, prof. dr hab. Bogdan SZULC, dr hab. Ryszard
CHROBAK, dr hab. Pawe CIELAR, dr hab. Jzef JANCZAK,
dr hab. Wojciech NYSZK, dr hab. Andrzej POLAK, dr hab. Jan POSOBIEC,
dr hab. Zenon STACHOWIAK, dr hab. Marek WRZOSEK
Zesp redakcyjny:
dr hab. Andrzej Czupryski redaktor naczelny
mjr mgr in. Marek Chmielecki redaktor techniczny
mgr Anna Jankowska korekta naukowa
mgr Jolanta Olpiska tumaczenie na jzyk angielski
mgr Maja Jasiska redaktor statystyczny
Adres redakcji: 00-910 Warszawa 72

al. gen. Antoniego Chruciela 103, bl. 101
tel./fax: 22 6/814-320
22 6/813-515
e-mail:obronnosc@aon.edu.pl
ISSN 2084-7297
Artykuy opublikowane w niniejszym wydawnictwie s recenzowane

przez samodzielnych pracownikw naukowych. Referaty stanowi
syntez wynikw bada w obszarze obronnoci i bezpieczestwa
prowadzonych przez modych naukowcw.
Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej

00-910 Warszawa 72
al. gen. Antoniego Chruciela 103
Nakadem Akademii Obrony Narodowej

Skad, druk i oprawa: Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, zam. Nr 1/2012, nakad 100 egz.
SPIS TRECI
CONTENS
BBENEK Bogusaw
Wybrane
zagadnienia
przeciwdziaania
improwizowanym
urzdzeniom
wybuchowym (C-IED) w NATO..
Selected Problems how to Counter Improvised Explosive Devices (C-IEDs) by
NATO..
BURAWSKA Wioletta
Nielegalna migracja jako jeden z czynnikw zagroenia bezpieczestwa
pastwa..
Illegal Migration as One of Factors Contributing to the Threat to the Security of the
State.
18
CZERKOWSKI Bartomiej
Misje pastwowych linii lotniczych analiza porwnawcza ...........
Missions of the State Airlines Comparative Analysis..
DRUMOWICZ Sawomir
Aktualno klasycznych zasad walki Clausewitza we wspczesnej sztuce
wojennej
Validity of Clausewitzs Classical Principles of Fighting in Contemporary Art of
War.
EL GHAMARI Magdalena
Analiza dynamiki przemian kulturowych w Iraku.......
Analysis of Cultural Transformation Dynamics in Iraq ....
JASISKA Maja
Rola i zadania Si Zbrojnych RP w systemie obronnym pastwa...
The Polish Armed Forces Role and Tasks in the Defence System of the
State....
17
25
26
43
48
63
64
78
79
93
KACAA Tomasz
Porwnanie jako metoda badawcza w naukach o obronnoci..
Comparison as a Research Method in Sciences of Defence...
94
109
KRUPCAA Kinga
Europejska inicjatywa obronna - stan i perspektywy..
European Defence Initiative Current State and Prospects ........................................
110
124
LASOTA Magorzata
Czynniki motywujce sprawcw samobjczych atakw terrorystycznych.
Factors Motivating Perpetrators of Suicide Terrorist Attacks...................
125
134
SPIS TRECI
CONTENS
LEWICKI Wiesaw
Posterunki zewntrzne (COP Combat Outpost) element systemu monitorowania
strefy odpowiedzialnoci dowiadczenia i wnioski .
Combat Outposts as an Element of Monitoring the Area of Responsibility System
Experiences and Conclusions
135
MAECKI Grzegorz
Midzy wojn a pokojem dziaania stabilizacyjne w Iraku po zakoczeniu operacji
Iracka wolno
Between War and Peace. Stabilization Operations in Iraq after Completing Operation
Iraqi Freedom.
147
MAREK Helena
rda
zagroe
rurocigw
transportowych
ropy
naftowej
i
gazu
ziemnego w Polsce..
Sources of Threat for Crude Oil and Natural Gas Transmission Pipelines in
Poland
157
146
156
167
NOWAKOWSKI Marek
Suba cywilna..
Civil Service...
168
175
RAWSKI Marcin
Informatyczny system wspomagania kierowania Stray Granicznej..
Border Guards IT Management Support System
177
183
ROMAN ukasz
Interdyscyplinarny wymiar polemologii
Interdisciplinary Dimension of Polemology................
184
192
STOLARSKI Marek
Obrona
przed
atakami
nuklearnymi
przy
wykorzystaniu
robakw
komputerowych na przykadzie iraskiej infrastruktury jdrowej.
Protection against Nuclear Attacks Using Computer Worms on the Example of
Iranian Nuclear Infrastructure.....
WISZNIEWSKA Marta
Kontraktowanie usug transportowychoutsourcing Si Zbrojnych RP...................
Contracting Transport Services Outsourcing of the Polish Armed Forces.................
194
203
204
212
Bogusaw Bbenek
AUTOR
gen. bryg. in. Bogusaw Bbenek
RECENZENT
pk dr hab. in. Stanisaw Kowalkowski
WYBRANE ZAGADNIENIA PRZECIWDZIAANIA

IMPROWIZOWANYM URZDZENIOM WYBUCHOWYM
(C-IED1) W NATO
Wprowadzenie
Operacje militarne ISAF2 i ANSF3 prowadzone od 2002 roku w Afganistanie potwierdziy, e rozprzestrzenianie si stosowania improwizowanych
urzdze wybuchowych (IED)4, stao si gwnym zagroeniem si koalicyjnych. Wywiera ono wpyw na prowadzenie operacji przez jednostki na teatrze dziaa, polityk obronn pastw uczestniczcych w konflikcie, a take
na odbir spoeczny zagroenia. IED definiowane jest jako urzdzenie podoone lub przygotowane w sposb improwizowany zawierajce niszczce,
miertelne, szkodliwe, pirotechniczne lub zapalajce rodki chemiczne i
zaprojektowane do niszczenia, unieszkodliwiania, nkania lub odwracania
uwagi. Urzdzenie moe zawiera materiay pochodzenia wojskowego,
lecz na og jest przygotowane z elementw niewojskowych5.
Przewiduje si, e ze wzgldu na atw dostpno materiaw wybuchowych w Afganistanie, a take stosunkowo niskie koszty ich pozyskania,
stosowanie IED bdzie gwn broni uywan przez ugrupowania terrorystyczne przeciwko siom koalicji, w tym przeciwko polskim onierzom.
Improwizowane urzdzenia wybuchowe s broni stosowan na poziomie taktycznym do zadawania strat siom koalicji i utrudniania swobody
ich manewru oraz, w poczeniu z odpowiedni kampani propagandow,
do utrudniania prowadzenia caej operacji na poziomie operacyjnym i strategicznym.
Poprzez zastosowanie IED teoretycznie sabszy przeciwnik moe zaangaowa do walki due siy koalicji, skutecznie utrudniajc prowadzenie
1
C-IED z ang. Counter Improvised Explosive Device Przeciwdziaanie improwizowanym urzdzeniom wybuchowym (tumaczenie autora).
2
ISAF z ang. International Security Assistance Force Midzynarodowe Siy Wsparcia Bezpieczestwa (tumaczenie autora).
3
ANSF z ang. Afghan National Security Force Afgaskie Narodowe Siy Bezpieczestwa (tumaczenie autora).
4
IED z ang. Improvised Explosive Devices - Improwizowane urzdzenie wybuchowe
(tumaczenie autora).
5
Wedug AAP-6 (2008): An IED is defined as a device placed or fabricated in an improvised manner, incorporating destructive, lethal, noxious, pyrotechnic or incendiary chemicals, and designed to destroy, incapacitate, harass or distract. It may incorporate military
stores, but is normally derived from non-military components.
Wybrane zagadnienia przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom

wybuchowym (C-IED) w NATO
operacji i osigajc wiksz efektywno wasnych dziaa ni w przypadku

prowadzenia dziaa regularnych.
Obszary przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom
wybuchowym wedug standardw NATO
Wedug Podrcznika dla dowdztw i sztabw w zakresie C-IED
Prawdopodobiestwo wystpienia zagroenia ze strony IED wystpuje
w odniesieniu do kadego z rodzajw wojsk prowadzcych dziaania na
polu walki, w zwizku z czym fakt ten powinien by brany pod uwag jako
jeden z najwaniejszych czynnikw determinujcych sposb przygotowania, planowania i przeprowadzania obecnych i przyszych dziaa operacyjnych si NATO. Kluczowym zagadnieniem jest stworzenie wiadomoci
C-IED i zbudowanie zdolnoci w tym zakresie wrd kadry na kadym
szczeblu dowodzenia6. Wskazany podrcznik jest uzupenieniem i wyjanieniem obowizujcych regulacji i doktryn NATO. Naley zauway, e
jego zaoeniem jest dostarczenie niezbdnej wiedzy operacyjnej i taktycznej w obszarze przeciwdziaania uyciu IED. Zaprojektowany jest on do
uytku na kadym szczeblu dowodzenia si zbrojnych i moe mie zastosowanie dla rozwoju zdolnoci C-IED na poziomie si zbrojnych. Zaoeniem tego podrcznika jest take jego stay rozwj, uzupenianie i aktualizacja aspektw teoretycznych w ramach C-IED, w miar rozwoju wiedzy
i zdolnoci NATO, pojawiania si nowych publikacji oraz rozwoju dowiadczenia w zakresie C-IED zdobywanego na polu walki.
Dziaania C-IED s relatywnie nowym zjawiskiem, wci oczekujcym
na ostateczne rozwizania w obszarze struktur wojsk i szkolenia. Niezbdne jest przy tym zapewnienie penej wiadomoci wszystkich onierzy
w tym zakresie oraz podejmowanie wszelkich rodkw i dziaa przy kadej
moliwej okazji do rozwijania i rozszerzania tej wiadomoci i zrozumienia
zagadnienia C-IED oraz jego integracji w procesie szkolenia na kadym
etapie rozwoju onierza.
C-IED s i bd jednym z gwnych zagroe dla biecych i przyszych dziaa. Dlatego niezbdne jest umoliwienie siom NATO, zarwno
na poziomie caej organizacji, jak i na poziomach poszczeglnych pastw
czonkowskich, przygotowania, planowania i przeprowadzania dziaa
w zakresie C-IED. Jasno zdefiniowane wydajnoci C-IED umoliwi rodzajom wojsk podjcie powyszych czynnoci w ramach caego obszaru dziaa, co pozwoli osign cel danej misji. Zatem przeciwdziaanie improwizowanym urzdzeniom wybuchowym zdefiniowane zostao jako zbiorowy
6
Commanders and Staff Handbook for Countering Improvised Explosive Devices (CIED) - z ang. Podrcznik dla dowdztw i sztabw w zakresie przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom wybuchowym C-IED (tumaczenie autora), NATO, 2011, s. 4.
Bogusaw Bbenek
wysiek na wszystkich poziomach prowadzony w celu zwalczania systemu

IED przez atakowanie sieci, unieszkodliwianie urzdze i przygotowania si
zbrojnych7.
Dziaania C-IED s organizowane systemowo, w zwizku z czym wymierzone s w rozbicie caego spektrum dziaa strony przeciwnej podejmowanych w ramach systemu IED. Nie mniej jednak, IED s tylko jedn
z licznych form asymetrycznych atakw stosowanych przez partyzantw,
przestpcw, terrorystw i innych potencjalnych wrogw. Sieci powiza
(np. narkotykowe, finansowe, cybernetyczne, pirackie, zwizane z handlem
ludmi, IED, terrorystyczne) nakadaj si na siebie wzajemnie, przez co
skutecznie uzupeniaj ogromn iloci danych, rodkw i wrogich dziaa.
Zadania typu Atak na Sie powinny mie miejsce na wszystkich poziomach
funkcjonowania pastwa oraz kierowania i dowodzenia SZ RP: strategicznym, operacyjnym i taktycznym. Z uwagi na fakt, i sieci w ogromnej przewadze s zorganizowane nie w danym miejscu geograficznym, ale na bazie czynnika ludzkiego dziaania powinny skupia si zarwno na
osobach zaangaowanych we wrogie dziaania, jak i przeciwko obiektom
i urzdzeniom mogcym mie cisy zwizek z IED i ich produkcj.
W zwizku z nakadaniem si na siebie dziaa wewntrz sieci, nieustannie dochodzi do rwnoczesnego wspierania rnych aspektw zwizanych z dziaaniami, celami i zaoeniami si wroga lub partyzantw. Zrozumienie tych sieci oraz odpowiedni wywiad wewntrz nich, bdzie miao
kluczowe znaczenie nie tylko dla caociowego ataku na sieci, lecz take
umoliwi identyfikacj ich orodkw oraz powiza finansowych, handlowych i komunikacyjnych, jak rwnie poznanie ich struktury osobowej i interakcji z lokaln ludnoci. Co wicej, zrozumienie tych sieci ukae (rozjani) najwaniejsze saboci przeciwnika gwny cel dziaa i planowania
operacyjnego. Zatem planowanie akcji C-IED musi by prowadzone
z uwzgldnieniem oddziaywania na wrogie sieci w jak najszerszym kontekcie z rozpoznaniem i zrozumieniem wszelkich dziaa typu Atak na
Sie prowadzonych w celu osignicia jednoci prowadzonych wysikw.
Dziaania C-IED powinny odbywa si na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym, i midzynarodowym. Co za tym idzie, projektowanie operacji wymierzonej w zwalczanie zagroenia IED wymaga kompleksowej
strategii, ktra integruje i synchronizuje szereg dziaa i zada taktycznych
na poziomie dowodzenia strategicznego, operacyjnego i taktycznego oraz
wymaga wspdziaania z organizacjami niewojskowymi i lokaln ludnoci.
Na poziomie operacyjnym dziaania C-IED mog by sklasyfikowane jako
bezporednie (koncentrujce si na walce z wrogiem) lub porednie (koncentrujce si na lokalnej ludnoci).
7
Tame, s. 5.

Dziaania C-IED powinny by ukierunkowane w odniesieniu do trzech

gwnych, wzajemnie si uzupeniajcych filarw:
Atak na sie,
Neutralizacja urzdze,
Przygotowanie wojsk.
Zakres dziaa C-IED zapewnia zintegrowane podejcie skupiajce si
na wysikach zwizanych ze zwalczaniem improwizowanych urzdze wybuchowych. Naley zatem dooy wszelkich stara do integralnego i efektywnego funkcjonowania tych dziaa na poziomie sztabowym oraz do odpowiedniej ich koordynacji na wszystkich poziomach dowodzenia i operacji.
Na poziomie operacyjnym i taktycznym dziaalno dca do zrozumienia
ley u podstaw procesu i ma decydujce znaczenie dla ukierunkowania
dziaa wojsk w celu realizacji czterech pozostaych dziaa. Dziaania
przewidywania i realizacji s skierowane bardziej w kierunku Ataku na
Sie, za dziaania ochronne s realizacj filaru Neutralizacja urzdze.
Szkolenie pododdziaw jest kluczowym elementem filaru Przygotowanie
wojsk. onierze na poziomie operacyjnym mog by ukierunkowani gwnie na zrozumienie, i przewidywanie, ale musz rozumie i wspiera take dziaania ochrony i przygotowania.
Zasadnicze wnioski z konferencji szkoleniowej NATO dotyczcej
C-IED zorganizowanej przez US CENTCOM8 w padzierniku 2011 roku
w Tampie USA
W dniach 18-22 padziernika 2011 r. odbya si trzecia doroczna konferencja szkoleniowa NATO dotyczca przeciwdziaania uyciu improwizowanych urzdze wybuchowych. Konferencja prowadzona bya na terenie Dowdztwa Centrum Stanw Zjednoczonych (U.S. CENTCOM)
znajdujcego si na terenie Bazy Lotniczej MacDILL w Tampie - FLORYDA. Obradom przewodniczy Szef Sztabu U.S. CENTCOM Major Genera
Karl R. Horst. W konferencji wzili udzia midzy innymi przedstawiciele 9
Dowdztw NATO, Europejskiej Agencji Obrony, Centrum Doskonalenia
C-IED w Hiszpanii, Poczonej Wielonarodowej Grupy Zadaniowej (CJTF)
Paladin, EUROPOL, Poczonej Agencji ds. Przeciwdziaania C-IED
(JIEDDO) oraz agencji i instytucji zajmujcych si problematyk bezpieczestwa i przeciwdziaania terroryzmowi.
Gwnym celem konferencji bya wymiana dowiadcze w przeciwdziaaniu uyciu improwizowanych urzdze wybuchowych (C-IED) ze
8
US CENTCOM z ang. United States Central Command Dowdztwo Centrum

Stanw Zjednoczonych (tumaczenie autora)
9
W trzeciej dorocznej konferencji szkoleniowej dotyczcej przeciwdziaania IED
uczestniczya delegacja SZ RP w skadzie: gen. bryg. Bogusaw Bbenek Szef Inynierii
Wojskowej oraz pk M. Stobnicki Gwny Specjalista SIW.
Bogusaw Bbenek
szczeglnym uwzgldnieniem obszaru przygotowania wojsk Train the

Force. Za dodatkowy cel konferencji postawiono sobie rwnie wzmocnienie poczonych zdolnoci do przeciwdziaania uyciu improwizowanych urzdze wybuchowych.
Podczas konferencji zaprezentowano midzy innymi Mobilny Interaktywny Modu Szkoleniowy C-IED. Mobilny Interaktywny Modu Szkoleniowy
C-IED (MCIT10) jest zestawem 4 kontenerw przeznaczonych do podstawowego szkolenia z problematyki C-IED szczebla taktycznego. Peny cykl
szkoleniowy dostarcza podstawowej wiedzy, ktra w sposb bezporedni
dotrze powinna do wiadomoci szkolonych. Nie mona tu stwierdzi, e
po odbyciu tego szkolenia onierz posidzie umiejtnoci pozwalajce na
bezpieczne i skuteczne funkcjonowanie w rodowisku zagroonym wystpowaniem IED. Mona natomiast przyj, e przejcie takiego szkolenia
powinno dotrze do wiadomoci i wyobrani szkolonych.
W trakcie konferencji zwrcono uwag, e z chwil rozpoczcia operacji NATOw Afganistanie, pomimo podejmowanych intensywnych wysikw
szkoleniowych, z roku na rok notuje si stay wzrost uycia improwizowanych urzdze wybuchowych jako podstawowego rodka walki. W porwnaniu z danymi statystycznymi z analogicznych kwartaw lat 2010 oraz
2011., liczba incydentw z uyciem IED wzrosa a o 42%. W tym samym
okresie o 15% wzrosa liczba ofiar IED pord wojsk koalicji. Improwizowane urzdzenia wybuchowe nie s domen Afganistanu czy Iraku. Analizujc poziom bezpieczestwa w wiecie, odnotowuje si znaczny wzrost uycia IED, jako podstawowej broni w konfliktach o charakterze lokalnym. Do
jej charakterystycznych cech naley zaliczy prostot budowy oraz skuteczno dziaania, co czyni j broni szczebla taktycznego o dziaaniu
strategicznym. Pomijajc uycie IED na teatrach dziaa w Iraku i Afganistanie, rednio w wiecie notuje si w skali miesica okoo 550 zdarze
z wykorzystaniem improwizowanych urzdze wybuchowych (dla porwnania w zeszym roku odnotowano 260 incydentw miesicznie).
Nowa koncepcja NATO w zakresie zwalczania improwizowanych urzdze wybuchowych charakteryzuje si przejciem z postawy defensywnej
na ofensywn. W koncepcji tej kluczem do sukcesu ma by przeniesienie
wysiku z obszaru zwalczania urzdzenia na korzy zwalczania sieci i powiza tworzcych system IED przeciwnika. Za sukces powyszej koncepcji uznaje si sytuacj, w ktrej nie dojdzie do zbudowania improwizowanego
urzdzenia
wybuchowego.
Problematyka
C-IED
wymaga
kompleksowego podejcia na kadym szczeblu dowodzenia (od taktycznego do strategicznego) i nie moe funkcjonowa w oderwaniu od pozostaych obszarw funkcjonalnych jako doranie tworzona struktura. W powy10
MCIT Mobile C-IED Interactive Trainer z ang. Mobilny Interaktywny Modu Szkoleniowy C-IED (tumaczenie autora)

szej sytuacji jedynie zinstytucjonalizowanie problematyki C-IED gwarantuje

sukces w walce z najbardziej miercionon broni wspczenie stosowan w konfliktach. Zakoczenie prowadzenia operacji ISAF przez siy NATO
nie wpynie na rozwizanie problemu IED. Dotychczasowe dowiadczenia
wskazuj na konieczno zwikszenia wysiku szkoleniowego na korzy
si ANSF w celu zbudowania zdolnoci operacyjnych z zakresu C-IED. Pomimo pojawiajcych si problemw, prowadzone s szeroko zakrojone
prace dce do tworzenia w peni funkcjonalnych struktur Si Bezpieczestwa Afganistanu zdolnych do przeciwdziaania IED.
W opinii uczestnikw konferencji istnieje wiele rde dostpu do informacji dotyczcych problematyki C-IED, zarwno jawnych, jak i zastrzeonych. Do najwaniejszych problemw zaliczono nieskuteczn wymian
wnioskw i dowiadcze w zakresie C-IED oraz czsto spotykany brak woli
wrd uczestnikw operacji ISAF do dzielenia si zebranymi dowiadczeniami. W trakcie konferencji przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Niemiec
i Holandii wskazali najwaniejsze dowiadczenia wynikajce z udziau
w operacji ISAF w Afganistanie. Uznano, e: gwarantem osignicia sukcesu w budowaniu narodowych zdolnoci C-IED jest podejmowanie bilateralnej wsppracy z pastwami NATO; szkoleniem z problematyki C-IED
naley obj kluczowy personel dowdztw i sztabw; sukcesem w rozwijaniu narodowych zdolnoci w zakresie C-IED jest tworzenie etatowych struktur odpowiedzialnych za t problematyk. Ponadto uznano, e dostarczanie
nowego sprztu w rejon operacji - w ramach realizacji zakupw sprztu,
wynikajcych z pilnych potrzeb operacyjnych - nie gwarantuje waciwego
wyszkolenia przed przerzutem wojsk w rejon realizacji zada.
Z Konferencji szkoleniowej dotyczcej przeciwdziaania IED, zorganizowanej w Tampie USA w 2011 r., wynikaj nastpujce wnioski:
1. Obserwujc wag, jak przywizuje si w Sojuszu do C-IED, oraz
wzrost zagroenia bezpieczestwa w wiecie wynikajcy ze stosowania IED w konfliktach o charakterze lokalnym, konieczne wydaje si zinstytucjonalizowanie problematyki przeciwdziaania uyciu improwizowanych urzdze wybuchowych w Siach Zbrojnych
RP stworzenie etatowych struktur waciwych problematyce
C-IED.
2. Budow narodowych zdolnoci w zakresie C-IED naley oprze na
dowiadczeniach pastw NATO, ktre stworzyy ju funkcjonalne
struktury odpowiedzialne za ten obszar. Dobrym przykadem
wprowadzonych zmian s Siy Zbrojne Niemiec, gdzie w strukturze
Dowdztwa Operacyjnego Bundeswehry wystpuje oddzia C-IED.
Proponuje si rozwaenie moliwoci sformowania w Sztabie Ge10
Bogusaw Bbenek
neralnym WP lub Dowdztwie Operacyjnym Si Zbrojnych komrki

odpowiedzialnej za przedmiotow problematyk.
3. Aktualny plan dziaania NATO w obszarze przeciwdziaania uyciu
IED wskazuje jako zasadne rozwijanie narodowych zdolnoci
w zakresie C-IED poprzez nawizywanie i zacienianie bilateralnej
wsppracy z innymi pastwami NATO, dotyczcej przedmiotowej
problematyki. Podjcie dwustronnej wsppracy z Siami Zbrojnymi
Niemiec w obszarze C-IED moe by pomocne w rozwijaniu wasnych zdolnoci w tym obszarze.
4. W ocenie przedstawicieli Sojuszniczego Dowdztwa ds. Transformacji kluczem do sukcesu jest usprawnianie obecnie obowizujcych procedur oraz dostpnych narzdzi, ze szczeglnym naciskiem na rozwijanie zdolnoci do zwalczania sieci IED
przeciwnika.
5. Podczas przygotowania kolejnych zmian Polskiego Kontyngentu
Wojskowego do misji w Afganistanie naley korzysta z Mobilnego
Interaktywnego Moduu Szkoleniowego C-IED .
Zaangaowanie JIEDDO11 w system C-IED
JIEDDO zostaa powoana do ycia 14 lutego 2006 roku. Pocztkowo
ustanowiona jako Poczony Zesp Zwalczania IED pod dowdztwem
amerykaskiego gen. bryg. Josepha VOTELA. W pierwszym okresie funkcjonowania organizacja zajmowaa si wycznie tematyk IED, pniej
zostaa rozszerzona o dziaania wywiadowcze poprzez nawizanie wsppracy roboczej z wywiadem USA oraz przemianowana na Poczony Zesp Bojowy Zwalczania IED. Pod przewodnictwem zastpcy Sekretarza
Obrony USA ta tajna i mocno zdecentralizowana grupa zostaa ostatecznie
przeksztacona we Wspln Agencj ds. Zwalczania Improwizowanych
Urzdze Wybuchowych JIEDDO, na podstawie dyrektywy Departamentu
Obrony USA Nr. 2000.19E z dnia 14 lutego 2006 roku. Od tego okresu jest
jednostk Departamentu Obrony Stanw Zjednoczonych, w ramach ktrej
prowadzona jest dziaalno w celu zmniejszenia lub wyeliminowania skutkw wszystkich form improwizowanych urzdze wybuchowych uytych
przeciwko siom zbrojnym USA oraz siom zbrojnym koalicji.
Realizacja misji JIEDDO skada si z trzech kluczowych elementw:
Atak na Sieci (Attack the Network), Pokonanie Urzdzenia (Defeat the
Device) oraz Szkolenie Wojska (Train the Force). Wszystkie te elementy
wprowadzane s w ycie przy ogromnym udziale technologii, za JIEDDO
regularnie prowadzi rozmowy i nawizuje wspprac z firmami sektora
prywatnego zmierzajc do nieustannego rozwoju rozwiza wspierajcych kady z wymienionych trzech kluczowych elementw. Podejcie
11
JIEDDO z ang. Joint Improvised Explosive Device Defeat Organization - Wsplna
Agencja d/s Zwalczania Improwizowanych Urzdze Wybuchowych (tumaczenie autora)
11

JIEDDO do sposobw zwalczania IED wywodzi si od piciu zasad dogmatycznych organizacji: przewidywanie, wykrywanie, zapobieganie, neutralizacja i agodzenie skutkw. Proby o propozycje nowych rozwiza s regularnie wysyane do partnerw z sektora prywatnego poprzez Portal Ofert
JIEDDO. Propozycje, ktre napywaj od partnerw, s nastpnie oceniane
pod ktem przydatnoci i wykonalnoci m.in. za pomoc specjalnie opracowanego systemu TRL (ang. Technical Readiness Level Poziom Gotowoci Technicznej), w ktrym 1 odpowiada obserwacji i sporzdzeniu raportu podstawowych funkcji rozwizania, a 9 odpowiada ju waciwemu
systemowi, sprawdzonemu w boju, poprzez udzia w licznych operacjach
zakoczonych sukcesem. Dziki zastosowaniu systemu oceny TRL atwiej
jest nastpnie szybko i w miar potrzeb wykorzysta niektre z rozwiza
poprzez ich implementacj na polu walki.
JIEDDO dziaa pod nadzorem i z polecenia Departamentu Obrony
USA. Genera Michael BARBERO przyj obowizki dyrektora JIEDDO
4 marca 2011 roku. Od tego czasu suy jako Gwny Doradca zastpcy
Sekretarza Obrony i Przewodniczcy Kolegium Szefw Poczonych Sztabw w sprawach zwizanych ze zwalczaniem IED. W zespoach przywdczych JIEDDO zasiadaj przedstawiciele biura Sekretarza z wszystkich
piciu Rodzajw Wojsk USA oraz dodatkowo przedstawiciele prawni, doradcy i eksperci z Departamentu Obrony oraz Sub Wywiadu.
Zbieranie, Wymiana Wiedzy i Informacji JIEDDO (JKnIFE12) jest sta
waciwoci Agencji. Polega na zbieraniu i przetwarzaniu stale aktualizowanych danych pochodzcych z rnych rde, a dotyczcych dziaa
zwizanych z unieszkodliwianiem improwizowanych urzdze wybuchowych, zbieranych w bazie danych dostpnej za porednictwem portalu internetowego siom USA oraz pastwom sprzymierzonym zaangaowanym
w walk. Baza tworzona przez zesp JKnIFE zapewnia onierzom oraz
instruktorom C-IED dynamicznie rozwijajcy si zasb danych do wykorzystania w sytuacjach zwizanych z dziaaniami C-IED, a take materiay
szkoleniowe do lepszego przygotowania przed przystpieniem do dziaa
zbrojnych oraz popraw wymiany informacji na polu walki. Dodatkowo
JKnIFE zapewnia caodobowe wsparcie polegajce na dostpie do informacji poprzez Centrum Operacyjne, w celu uzyskania wszelkich potrzebnych informacji dotyczcych IED.
12
JKnIFE z ang. JIEDDO Knowledge Information Fusion Exchange - Zbieranie,

Wymiana Wiedzy i Informacji JIEDDO (tumaczenie autora)
12
Bogusaw Bbenek
Poziom operacyjny JIEDDO Atak na Sie.

Jeli bdziemy kontynuowali wycznie lini obrony w Afganistanie,
nigdy nie rozwiemy problemu improwizowanych adunkw wybuchowych
Gen. Michael BARBERO, dyrektor JIEDDO.
Poziom operacyjny JIEDDO nazwany Atak na Sie umoliwia operacje

ofensywne skierowane przeciwko zoonej sieci tworzcej i finansujcej
produkcj IED, szkolcej w zakresie ich uycia i wspierajcej niezbdn
infrastruktur. Dziaania przeciwko tej sieci prowadzone s poprzez prowadzenie dziaa wywiadowczych, rozpoznawczych i informacyjnych, jak rwnie poprzez niszczenie celw powizanych z sieci z wykorzystaniem
najnowoczeniejszych technologii, w tym biometrii.
W roku podatkowym 2011 JIEDDO sfinansowaa ponad 15 rnych
przedsiwzi zwizanych z Atakiem na Sie. Wrd istotnych sukcesw
jest stworzenie systemw wykrycia powietrznego Blue Devil i Speckles
umoliwiajcych wykrycie dziaa partyzanckich zmierzajcych do rozmieszczenia adunkw IED.
Blue Devil jest systemem nadzoru wielkoobszarowego, sterowanym
zdarzeniami przy uyciu kamer o wysokiej rozdzielczoci, powizanym
z przekazem wywiadowczych sygnaw o aktywnoci wrogich jednostek
i alarmowania si sprzymierzonych dla zmaksymalizowania efektywnoci
dziaa i natychmiastowej reakcji. JIEDDO sfinansowaa dwa systemy na
cele Operacji Enduring Freedom w Afganistanie za czn kwot 86 milionw dolarw.
Speckles to wacy 35 funtw13 bezzaogowy statek powietrzny wyposaony w czujniki podczerwieni, przystosowany do operacji patrolowania
przy zadaniach oczyszczania drogi przejazdu. Niewymagajcy pasa startowego statek powietrzny jest zdolny do penienia omiogodzinnych misji
z bezporedni transmisj video. JIEDDO wydaa 13,2 miliona dolarw na
wsparcie patroli oczyszczania przejazdu poprzez szybkie rozpoznanie terenu i utrzymanie natychmiastowej gotowoci bojowej.
Wysiki polegajce na Przewidywaniu i Zapobieganiu pomagaj
w szybkim reagowaniu na napywajce informacje i dane dotyczce IED,
a take optymalne wykorzystanie technologii, co daje wojskom na polu
walki przewag poprzez moliwo zbierania, wykorzystywania i analizowania rnego rodzaju materiaw wywiadowczych.
W celu zatrzymania napywu adunkw wybuchowych domowej produkcji do Afganistanu, JIEDDO pozyskuje i dostarcza rodki finansowe
13
35 funtw = 15,8 kilograma
13

niezbdne do zatrudnienia analitykw wywiadu przeznaczonych do rozpracowywania acucha dostawcw IED.

Akcje programu Atak na Sie wymagaj wsplnej i konsekwentnej
struktury operacyjnej opartej na trzech obszarach taktycznych: budowanie
relacji, zdobywanie cennego rozpoznania oraz neutralizacji przeciwnika.
Pracujc wsplnie, JIEDDO wraz z Wydziaem Bezpieczestwa Wewntrznego stworzy system PBIED-CA14. Jest to system urzdze detekcyjnych,
wykorzystujcych rnego rodzaju czujniki, wspomagajcych onierza
w zdalnym wykrywaniu i ustalaniu priorytetu zagroenia, dziki czemu pomaga wyeliminowa bezporednie zagroenie ycia onierza.
Misj utworzonego w sierpniu 2006 roku Centrum Operacji
i Rozpoznania C-IED - COIC15 jest wsparcie wszystkich dowdcw zaangaowanych w dziaania zbrojne informacjami i produktami analizy wywiadowczej w celu zwikszenia zdolnoci przeprowadzania precyzyjnych atakw na sieci wykorzystujce i wdraajce urzdzenia IED. Centrum COIC
wsppracuje z szerok sieci ponad 30 agencji rzdowych i wywiadowczych, w roku 2010 odpowiedziao na ponad 2300 zapyta informacyjnych.
Od roku 2007 COIC dostarczyo ponad 7000 odpowiedzi, co przyczynio si
do usprawnienia dokadnoci przewidywa do 55 procent w roku 2010.
Program JIEDDO Szkolenie Wojsk
Najlepszym wykrywaczem IED jest dobrze wyszkolony wojownik - Gen. Michael Barbero, dyrektor JIEDDO.
Szkolenie jest kluczowym elementem podejcia JIEDDO do tematu
zwalczania IED. Program JIEDDO, nazwany Train the Force (z ang.
Szkolenie Wojsk), ocenia wymogi szkoleniowe z zakresu przeciwdziaania
IED, a take wspiera rozwj i doskonalenie inicjatywy szkoleniowej w celu
umoliwienia jednostkom prowadzcym dziaania bojowe odpowiedniej
organizacji, planowania i prowadzenia operacji walki z IED. Pomaga take
we wdraaniu odpowiedniego sprztu i w lepszym zrozumieniu nowych
zagroe zwizanych z IED. Gwne inwestycje JIEDDO na rzecz szkolenia przyczyniy si do poprawy jakoci operacji prowadzonych w Afganistanie i pooyy wikszy nacisk na szkolenia polegajce na wykorzystaniu
technik szkoleniowych symulujcych warunki bojowe z udziaem wirtualnych symulatorw oraz na powoaniu mobilnych zespow szkoleniowych
przeciwdziaania IED.
W odpowiedzi na memorandum Sekretarza Obrony z 18 marca 2010,
JIEDDO znaczco zwikszya wsparcie szkoleniowe z zakresu przeciw14
PBIED-CA z ang. Personborne IED Counter Architecture Osobisty (Przenony)

System Zwalczania IED (tumaczenie autora).
15
COIC z ang. Counter-IED Operations/Intelligence Center Centrum Operacji
i Rozpoznania IED (tumaczenie autora)
14
Bogusaw Bbenek
dziaania IED dla onierzy sucych w strukturach Midzynarodowych Si

Wsparcia Bezpieczestwa (ISAF) przy wsppracy z Dowdztwem Europejskim Stanw Zjednoczonych (EUCOM)16 i Dowdztwem Si Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT)17.
JIEDDO stworzya w 2009 roku program szkoleniowy z zakresu prowizorycznych materiaw wybuchowych dla zapewnienia onierzom specjalistycznej wiedzy na temat procesw chemicznych zwizanych z produkcj
IED.
Finansowany przez JIEDDO Mobilny Interaktywny Modu szkoleniowy
C-IED (MCIT) jest najnowoczeniejszym systemem szkolenia i jedynym
w swoim rodzaju narzdziem do odtwarzania i symulacji sytuacji
z wykorzystaniem IED. Celem programu MCIT jest zapewnienie zwikszonej zdolno do rozpoznawania i unieszkodliwiania IED w rnych zoonych scenariuszach ataku. Szkolenie obejmuje zrozumienie podstawowych
elementw i funkcji IED, powszechnych systemw ich inicjowania, elementw rodowiska i terenu wykorzystywanych do maskowania IED oraz waciwego wdroenia odpowiednich procedur przeciwdziaania i unieszkodliwiania IED. Aktualnie istnieje 20 jednostek MCIT rozmieszczonych
w bazach wojskowych w Stanach Zjednoczonych i Niemczech.
Filar dziaa JIEDDO Neutralizacja urzdze zwiksza swobod
dziaania i bezpieczestwo operacji si koalicyjnych, skupiajc si na dostarczaniu technologii obronnych do wykrywania IED, ich neutralizacji
przed moliw detonacj w bezpiecznym miejscu lub zagodzeniu skutkw
wybuchw.
Stosowane systemy d do zminimalizowania skutkw eksplozji IED
na personel, sprzt i wyposaenie. Jest to moliwe dziki finansowanemu
przez JIEDDO wprowadzaniu na wyposaenie wojsk sprztu C-IED. Opracowano i dostarczono onierzom stacjonujcym w Afganistanie ponad
1500 urzdze neutralizujcych zdalnie sterowane IED. Ocaliy one ycie
wielu onierzy i potencjalnych ofiar postronnych. JIEDDO dostarczya take wsparcie dla 75 zespow oczyszczania drg w Afganistanie przy neutralizacji i oczyszczaniu terenu z IED i w budowaniu relacji z Afgaczykami,
ktrzy
wspieraj wysiki si koalicji w pozbywaniu si powstacw
z kolejnych obszarw prowadzenia dziaa stabilizacyjnych. Wysiki w celu
zagodzenia skutkw wybuchw dotykajcych pojazdy okazay si skuteczne, a liczba atakw IED na pojazdy si koalicyjnych spada o 17 procent
w 2011 roku. Z uwagi na to, JIEDDO koncentrowaa swoje wysiki na rzecz
ograniczenia zagroenia wobec jednostek piechoty.
16
EUCOM - z ang. U.S. European Command Dowdztwo Europejskie Stanw Zjednoczonych (tumaczenie autora)
17
ACT - z ang. Allied Command Transformation Dowdztwo Si Sojuszniczych
(tumaczenie autora)
15

Dla umoliwienia szybkiego przemieszczania si wojsk JIEDDO stara

si zmniejszy ryzyko poprzez realizacj i wdraanie wielu programw modernizacyjnych jednoczenie, jak np. zakup traw przeciwminowych, czy
naziemne systemy detekcji. Tray przeciwminowe pozwalaj na agodzenia
skutkw wybuchu IED przez prowadzenie pre-detonacji, zmniejszajc straty i uszkodzenia pojazdw oraz chronic ycie i zdrowie onierzy. Pod kierunkiem JIEDDO sfinansowano zakup dodatkowych 110 traw Panama
City wykorzystywanych w czasie prowadzenia dziaa w Afganistanie
przez US Marines.
Kolejnym przykadem jest modernizacja naziemnych systemw detekcji, ktre staraj si wykry urzdzenia IED przenoszone przez ludzi, przewoone pojazdami oraz ju umieszczone w terenie, a take wszelkie podejrzane dziaania zwizane z rozmieszczeniem IED. Obejmoway one
systemy wykrywania zagroenia, systemy staego nadzoru, rczne radary
i systemy wykrywania urzdze IED. System staego nadzoru naziemnego
to zestaw czujnikw, zamontowanych na sterowcu na uwizi, zdolny do
pracy na wysokoci od 1200 do 1800 metrw. W Afganistanie obecnie wykorzystywanych jest ponad 65 takich sterowcw na potrzeby nadzoru.
Walka w Afganistanie opiera si gwnie na trudnych dziaaniach wojsk
piechoty. Pododdziay piechoty stanowi szczeglnie wraliwy cel atakw
rebeliantw, z ograniczon ochron przed efektem dziaa urzdze typu
IED. Dziki operacjom piechoty atwiej jest nawiza bezporedni walk
z rebeliantami, ale take przekada si to na wiksz wykrywalno urzdze IED. Zmniejszenie skutkw atakw na wojska piechoty pozostaje priorytetem dla JIEDDO, ktra rozwija zdolnoci wojsk w zakresie przeciwdziaania adunkom wybuchowym domowej roboty i IED detonowanym przez
bezporedni kontakt. Wykorzystuje do tych celw systemy detekcji IED, psy
tropice oraz wykrywacze przenone.
Ocenia si, e okoo osiemdziesit procent urzdze wybuchowych
w Afganistanie wykonanych jest przy uyciu materiaw wybuchowych domowej roboty, zoonych z chemikaliw i nawozw sztucznych, przez co s
one mniej wykrywalne przez urzdzenia detekcyjne czue na metal. JIEDDO przeznaczya przeszo 12 milionw dolarw na nowe i ju istniejce
programy szkoleniowe dla psw tropicych urzdzenia IED. Odpowiednio
wyszkolony pies jest w stanie wyczu zapach wydzielany przez urzdzenia
wybuchowe, a take wykrywa IED rozmieszczone na powierzchni i pod
powierzchni ziemi. Psy tropice wykorzystywane s przez wszystkie rodzaje wojsk biorce udzia w dziaaniach operacyjnych w Afganistanie.
Wnioski kocowe
1. Aktualny poziom zdolnoci komponentw ldowych armii pastw
NATO w zakresie przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom
16
Bogusaw Bbenek
wybuchowym jest wyranie zrnicowany. Zaley od szeregu

czynnikw, wrd ktrych decydujce znaczenie maj zdobyte dowiadczenia w realizacji zada w rodowisku zagroonym wystpowaniem IED, stan modernizacji technicznej oraz rozwj i stan
wprowadzonych zmian organizacyjno szkoleniowych w zakresie
tych zdolnoci.
2. Funkcjonujce na wiecie nowatorskie rozwizania szkoleniowe,
oparte na interaktywnych platformach i symulatorach pola walki
zarwno szczebla taktycznego, jak i operacyjnego, skaniaj do
postawienia tezy, e bd one w przyszoci jednym
z podstawowych narzdzi szkoleniowych dla onierzy oraz dowdztw i sztabw, rwnie w obszarze C-IED.
3. Wnioski z konferencji NATO oraz zdolnoci komponentw ldowych
armii pastw NATO w zakresie przeciwdziaania improwizowanym
urzdzeniom wybuchowym, powinny mie zasadniczy wpyw na
okrelenie
prospektywnych
zdolnoci
Wojsk
Ldowych
w zakresie C-IED.
Selected Problems how to Counter Improvised Explosive Devices (C-IEDs) by NATO

Abstract: The article addresses exclusively selected issues how to
counter Improvised Explosive Devices (C-EIDs) by NATO. On the background of building C-IED capabilities, the main areas of counteracting IEDs
are outlined. They are included in the latest edition of Commanders and
Staff Handbook for C-IED. Due to the authors personal and professional
interests, he presents the conclusions from the participation in the Third
Annual Training Conference on C-IED organised by US CENTCOM in 2001
in Tampa, Florida USA. Special attention is drawn to the Joint Improvised
Explosive Device Defeat Organizations (JIEDDO) engagement in C-IED
system, which is not only a leading organization whose activities are based
on USA Departments of Defense directives but, according to the author,
since 2009 it has undoubtedly supported building the Polish Land Forces
capabilities in the C-IED area. The author reckons that conclusions of the
article should affect defining the prospective Land Forces capabilities in the
C-IED area.
17
AUTOR
mgr Wioletta Burawska
RECENZENT
prof. dr hab. Stanisaw ladkowski
NIELEGALNA MIGRACJA JAKO JEDEN

Z CZYNNIKW ZAGROENIA
BEZPIECZESTWA PASTWA
Do zagroe, istotnych z punktu widzenia bezpieczestwa Polski, zalicza si m.in.: istnienie nadmiernej koncentracji potencjau militarnego
w niektrych regionach, proliferacj broni masowego raenia, zagroenia
ekonomiczne (w tym sprawy bezpieczestwa energetycznego), niebezpieczestwo nowych podziaw w Europie, niekontrolowane migracje transgraniczne, zagroenia rodowiska naturalnego, terroryzm i przestpczo
zorganizowan oraz aktywno obcych sub specjalnych i sprawy ochrony
informacji niejawnych.
Ewolucji ulega mylenie o obronnoci pastwa. W ostatnich latach zaszo wiele zmian w organizacji obrony narodowej, powodujcych, e jest
ona postrzegana w szerszych ni tradycyjnie kategoriach. Obecnie obronno jest dziedzin bezpieczestwa narodowego, stanowic sum
wszystkich cywilnych i wojskowych przedsiwzi majcych na celu zapobieganie i przeciwstawienie si wszelkim potencjalnym zagroeniom bezpieczestwa pastwa, zarwno militarnym, jak i pozamilitarnym, mogcym
doprowadzi do kryzysu polityczno-militarnego.
Globalna imigracja do Unii Europejskiej wymaga od nas kompleksowego podejcia m.in. dlatego, e jest ona traktowana jako jedno z najwikszych zagroe dla bezpieczestwa pastwa. W pastwach Unii Europejskiej, by zmniejszy ryzyko towarzyszce temu procesowi, dy si do
ujednolicenia systemu kontroli polityki migracyjnej.
Migracje stale towarzysz czowiekowi od pocztkw jego dziejw
i w duym stopniu uksztatoway wiat, w ktrym yjemy. S one zjawiskami trudnymi do prognozowania i kontrolowania, wystpuj bowiem zarwno
w czasie, jak i przestrzeni.
Migracja ma bardzo duy wpyw na bezpieczestwo pastwa. Na podstawie rozwijajcej si nielegalnie imigracji w krajach zachodnioeuropejskich, mona dokona prby wydzielenia kilku rodzajw zagroe dla szeroko rozumianego bezpieczestwa pastwa. Pierwsze z nich zwizane jest
bezporednio z obcieniem budetu. Ulegaj zwikszeniu wydatki ze
rodkw pastwa przeznaczone na utrzymanie osb nielegalnie przekraczajcych granic ( budowa i utrzymanie orodkw, wyywienie, opieka
medyczna, deportacja) oraz nakady na suby pastwowe odpowiedzialne
18
Wioletta Burawska
za przeciwdziaanie migracji. Kolejne zagroenie zwizane jest z przeniesieniem konfliktw rozgrywajcych si w krajach pochodzenia imigrantw
na terytorium pastw drugich. Zwiksza si rwnie skala nielegalnych
zjawisk, takich jak: przestpczo, prostytucja, ebractwo itp., wywoanych
napywem duych grup osb praktycznie pozbawionych rodkw do ycia.
W krajach Europy Zachodniej przestpczo kryminalna wrd imigrantw
przekracza kilkukrotnie liczb podobnych czynw popenionych przez staych mieszkacw. Nastpne zagroenie wie si ze zwikszeniem
zyskw i tym samym moliwoci dziaania zorganizowanych grup przestpczych trudnicych si organizacj nielegalnej migracji. Nastpuje rwnie
kryminalizacja, tj. nawizywanie kontaktw ze zorganizowan przestpczoci, znacznej liczby obywateli wasnego pastwa. Powane mog by
rwnie midzynarodowe nastpstwa nielegalnej imigracji. Sytuacja,
w jakiej moe znale si Polska, jest bardzo podobna do pooenia Grecji,
Woch, czy Hiszpanii. Podobnie jak kraje rdziemnomorskie, Polska dla
imigrantw nie jest krajem docelowym tylko tranzytowym. D oni do
przedostania si do pastw najzamoniejszych.
Niekontrolowana migracja moe doprowadzi do zagroenia terroryzmem, sprzyja powstaniu zorganizowanych grup przestpczych, przemytowi niebezpiecznych adunkw, narkotykw oraz prowadzi do wzrostu
przestpczoci. Bezsprzeczne jest, e nielegalna migracja jest przestpstwem zorganizowanym, z ktrego popeniajcy je czerpi ogromne zyski.
Przerzut migrantw przez granice pastwowe i terytorium krajw tranzytowych sta si istotnym, i jak si do powszechnie uwaa, nasilajcym si
zjawiskiem w dziedzinie midzynarodowych przepyww ludnoci. Dotyczy
to rwnie w duym stopniu Polski. W przeszoci Polska bya krajem tranzytowym dla wikszoci nielegalnych imigrantw, jednak w miar wzrostu
stopy yciowej atrakcyjno Polski, jako miejsca osiedlenia si, wzrosa.
Przerzucanych migrantw mona podzieli na trzy grupy:
1. Legalnie przybywajcych i nielegalnie pozostajcych;
2. Nielegalnie przekraczajcych granic;
3. Przekraczajcych granic z faszywymi dokumentami.
yjemy w wiecie, w ktrym ponad 200 milionw osb to migranci,
wikszo krajw jest jednoczenie krajami ich pochodzenia, tranzytu
i docelowymi. Mobilno zawodowa staje si zatem yciow koniecznoci
wynikajc z rnic demograficznych, nierwnoci pod wzgldem otrzymanego dochodu, czy moliwoci zatrudnienia.
Uchodcami s ludzie, ktrzy znaleli si w sytuacji bez wyjcia
i w obawie przed przeladowaniem, by ratowa swe ycie lub wolno,
zmuszeni s porzuci swj dom, swj majtek, przyjaci i ucieka ze swego ojczystego kraju. Uchodca choby chcia - nie moe powrci do
swojego domu lub takiego powrotu si obawia. Wiele obecnych konfliktw
19
Nielegalna migracja jako jeden z czynnikw zagroenia bezpieczestwa pastwa
na wiecie charakteryzuje si tym, e ludzie, ktrzy z powodu przeladowa czy przemocy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domw, pozostaj na terenie wasnego kraju. S to uchodcy wewntrzni.
Nie zawsze jednak istnieje moliwo wyjazdu w legalny sposb.
Uchodctwo stanowi sta i przyjt cz ludzkiej migracji, dlatego te
rozwj kadego pastwa narodowego opiera si na ograniczeniu teje
migracji oraz zachowaniu staych granic. W XIX wieku zasady te spowodoway, e kraje unikay uchodcw. Problem uchodctwa wie si przede
wszystkim z wojnami, przeladowaniami na tle etnicznym, kulturowym
i religijnym oraz z brakiem bezpieczestwa w kraju pochodzenia. Polska
jest dla wielu cudzoziemcw pierwszym bezpiecznym krajem. Ich stay napyw powoduje konieczno cigych zmian ustrojowych i szukania nowych
rozwiza.
W prawie midzynarodowym termin uchodca definiowany jest przez
Konwencj Dotyczc Statusu Uchodcw z 1951 roku (znan te jako
Konwencja Genewska z 1951 r.), zmienion nastpnie Protokoem Nowojorskim z 1967 roku. Dokumenty te definiuj, i uchodc jest osob, ktra
przebywa poza krajem swego pochodzenia i posiada uzasadnion obaw
przed przeladowaniem w tym kraju ze wzgldu na ras, religi, narodowo, pogldy polityczne lub przynaleno do okrelonej grupy spoecznej.
Aby uzyska status uchodcy nie zawsze trzeba udowadnia, i byo
si przeladowanym przed opuszczeniem swojego kraju. Obawa moe si
dopiero pojawi podczas pobytu zagranicznego. Cudzoziemiec musi udowodni, i jego strach wie si z prawdopodobiestwem przeladowania,
to znaczy, i w kraju pochodzenia znajdzie si w pooeniu, ktre wywoa
przeladowanie. Za przeladowanie rozumie si szkod lub krzywd wyrzdzan przez pastwo bd jego organy, a take brak ochrony ze strony
pastwa przed przeladowaniem innych osb. Szkoda musi by powana
i godzi w podstawowe prawa czowieka.
Polska to kraj, w ktrym zjawisko uchodctwa jest doskonale znane.
Uchodcy byli zawsze obecni w naszej historii. Ze wzgldu na pooenie
w Polsce krzyuj si drogi migrantw i uchodcw zmierzajcych
w rnych kierunkach. Jednake nasz kraj nie by tylko szlakiem tranzytowym. Polska czsto stawaa si docelowym miejscem schronienia. Od 21
grudnia 2007 roku polskie granice stay si zewntrznymi granicami Unii
Europejskiej. Granic tych nie powinien przekroczy aden nielegalny imigrant- jak deklaruj przedstawiciele Stray Granicznej czy te Ministerstwa
Spraw Wewntrznych. Zaostrzone zostay przepisy dotyczce legalizacji
pobytu w Polsce. Przed rzdem polskim stoj wic powane zadania, nie
tylko dotyczce szczelnoci granic, lecz take tego, co zrobi z imigrantami, ktrzy wystpi w Polsce o nadanie statusu uchodcy.
20
Wioletta Burawska
Wci stosunkowo niewielka liczba osb ubiegajcych si o nadanie

statusu uchodcy w Polsce, otrzymuje pozytywn decyzj, a jedynie okoo
poowa z nich osiedla si tu na stae. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest
wiele: brak rzdowego programu integracyjnego i problemy z adaptacj,
znalezienie mieszkania i pracy, a take nieznajomo i trudno nauczenia
si jzyka polskiego.
Wane dla sytuacji cudzoziemcw w Polsce s postanowienia Konstytucji z 1997 r. Art. 56 stanowi: Cudzoziemcy mog korzysta z prawa azylu
w Rzeczpospolitej Polskiej na zasadach okrelonych w ustawie. Cudzoziemcowi, ktry w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed przeladowaniem, moe by przyznany status uchodcy zgodnie z wicymi
Rzeczpospolit Polsk umowami midzynarodowymi.
Drugim wanym aktem prawnym jest Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r.
o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ktra okrela zasady, warunki i tryb udzielania cudzoziemcom
ochrony na terytorium RP oraz organy waciwe w tych sprawach. Aktami
o znaczeniu midzynarodowym regulujcymi status cudzoziemca na terytorium Polski s:
1. Konwencja
dotyczca
statusu
uchodcw
sporzdzona
w Genewie 28 lipca 1951r., ktr Polska ratyfikowaa 2 wrzenia
1991r.
2. Protok dotyczcy statusu uchodcw sporzdzony w Nowym Jorku 31 stycznia 1967r. ktry Polska ratyfikowaa 2 wrzenia 1991 r.
Istnieje kilka sposobw udzielenia cudzoziemcowi pomocy na
terytorium Rzeczypospolitej Polski. Wrd nich znajduj si: nadanie
statusu uchodcy; udzielenie ochrony uzupeniajcej; udzielenie azylu;
udzielenie zgody na pobyt tolerowany.
Cudzoziemcowi nadaje si status uchodcy, jeeli na skutek uzasadnionej obawy przed przeladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy,
religii, narodowoci, przekona politycznych lub przynalenoci do okrelonej grupy spoecznej nie moe lub nie chce korzysta z ochrony tego kraju.
Status uchodcy nadaje si take maoletniemu dziecku cudzoziemca, ktry uzyska status uchodcy w Rzeczypospolitej Polskiej, urodzonemu na
tym terytorium.
Cudzoziemcowi, ktry nie spenia warunkw do nadania statusu
uchodcy, udziela si: Azylu ,Ochrony uzupeniajcej, Zgody na pobyt tolerowany, Ochrony czasowej. W Polsce jest maa liczba spoecznoci imigranckich, dlatego trudno jest o wsparcie dla nowych uchodcw, ktrzy
chcieliby rozpocz samodzielne ycie. Od 2003 roku funkcjonuje Stowarzyszenie Uchodcw RP, ktrego celem jest wsparcie uchodcw oraz
osb oczekujcych na decyzj. Funkcjonuj take polskie organizacje pozarzdowe, ktre zajmuj si bezporednio pomoc uchodcom. Cudzo21
ziemcy trafiaj do Orodkw dla Cudzoziemcw, ktrych jest w Polsce

19 (dane UDSC z 01 .02 .2008 r.). Staj si one ich domem na czas trwania procedury
rdo: wewntrzna statystyka PSG Warszawa Okcie.
Rys.1. Rozmieszczenie orodkw dla Cudzoziemcw w Polsce
Do 1996 r. liczba osb ubiegajcych si o nadanie statusu uchodcy

bya niewielka. Byy to osoby pochodzce gwnie z Boni i Hercegowiny,
Serbii i Czarnogry, Etiopii, Armenii oraz Libanu i Laosu 18.
Istotny wzrost liczby osb ubiegajcych si o nadanie statusu uchodcy
w Rzeczypospolitej Polskiej nastpi z pocztkiem 1996r. Do takiej sytuacji
przyczyni si w gwnej mierze napyw obywateli krajw azjatyckich, ktrzy przekraczajc nielegalnie polsk granic, kierowali si do krajw zachodnich. Migranci ci postrzegali Polsk jedynie jako kraj tranzytowy, ale
wobec trudnoci w przedostaniu si na terytorium pastw zachodnich,
skadali wnioski o nadanie im statusu uchodcy w Polsce.
W latach 1997-1999 osoby te pochodziy gwnie z Afganistanu, Bangladeszu, Indii, Iraku, Serbii i Czarnogry, Armenii, oraz Somalii19. Pojawiy
si rwnie nowe grupy cudzoziemcw narodowoci mongolskiej i rumu18
19
Materiay pochodzce ze statystyk wewntrznych PSG Warszawa Okcie

Tame
22
Wioletta Burawska
skiej. Od 1999r. gwne kraje pochodzenia osb ubiegajcych si o status

uchodcy w Polsce to Czeczenia, Armenia, Azerbejdan, Biaoru, Ukraina
oraz kraje Afryki i Azji - Afganistan, Wietnam, Mongolia, Somalia, Sri Lanka, Etiopia, Pakistan, Indie, Irak, a take Bugaria i Rumunia20.
Obecnie o status uchodcy stara si okoo 7-8 tysicy osb rocznie21
i liczba ta systematycznie ronie to trend charakterystyczny dla Europy
rodkowej. Wzrost liczby uchodcw moe siga kilkudziesiciu procent
rocznie. Jednoczenie spada liczba wnioskw azylowych skadanych
w Zachodniej Europie. Poszukujcy azylu, ktrzy przybywaj do Polski
z odlegych miejsc, bardzo czsto nigdy wczeniej o niej nie syszeli. Wiele
z tych osb zdeterminowanych jest, by dotrze na Zachd lub sceptycznie
podchodzi do moliwoci osiedlenia si w Polsce. W zwizku z tym opuszczaj oni kraj, zanim wadze wydadz decyzj w ich sprawie.
Znaczcy wzrost nielegalnej migracji znacznie nasili si z uruchomieniem nowych pocze lotniczych. I tak na przykad, w Pastwowym Porcie
Lotniczym Warszawa Okcie uruchomiono nowe bezporednie poczenia
z krajami trzecimi, uznawanymi przez Uni Europejsk za kraje wysokiego
ryzyka migracyjnego:
od kwietnia 2010r Maroko Casablanca,
od czerwca 2010r Liban Bejrut,
od padziernika 2010r Armenia Erewa i Gruzja Tbilisi,
od Listopada 2010r Egipt Kair; Syria Damaszek i Wietnam
Hanoi.
W bardzo krtkim okresie odnotowano znaczny wzrost liczb wydanych
decyzji o odmowie wjazdu. Powysze poczenia s kierunkami szczeglnie zagroonymi zjawiskiem nielegalnej migracji obywateli pastw afrykaskich (gwnie Afryka Pnocna).
Z dowiadcze Pastw Czonkowskich Unii Europejskiej oraz Strefy
Schengen, a take informacji uzyskanych od Agencji Frontex wynika, e
poczenia te nios zagroenia handlu ludmi (gwnie dotyczy to nieletnich
oraz kobiet z Nigerii do Europy). Proceder ten wyglda nastpujco: obywatele ww. pastw s zaopatrywani w faszywe dokumenty podry;
w przypadku, gdy faszerstwo zostaje wykryte cudzoziemcy skadaj wniosek o nadanie statusu uchodcy; nastpnie trafiaj do orodka dla cudzoziemcw, skd s dalej transportowania do docelowego miejsca (pastwa)
- najczciej Francji bd Hiszpanii. Przemycane osoby s zmuszane do
prostytucji, sprzedawane do obozw pracy lub jako dawcy organw.
Na podstawie dowiadcze Policji Czeskiej, gdzie poczenia Praga
Hanoi funkcjonoway okoo rok ( 2008/2009), wynika, i kierunek ten jest
szczeglnie zagroony nielegaln migracj oraz przerzutem dzieci.
20
21
Tame
Strona internetowa;www.uchodcy.org.pl;
23
Na kierunkach Tbilisi Warszawa i Erewa Warszawa do tej pory nie

odnotowano znacznego zagroenia nielegaln migracj. Jednake z uwagi
na fakt niestabilnej sytuacji geopolitycznej w tym rejonie, kierunki te s pod
staym nadzorem, traktowane jako kierunki zagroone.
W przypadku obywateli takich pastw, jak: Irak, Iran, Afganistan istnieje
przypuszczenie, i bd oni przekracza granice nielegalnie na podstawie
sfaszowanych dokumentw paszportowych in blanco oraz skradzionych
blankietw wizowych Pastw UE, gdy jest to obecnie bardzo popularna
i szybka forma dostania si na obszar Schengen.
Od stycznia 2011r w PSG Warszawa Okcie rozpoczo si dokadne
monitorowanie przylotw z Aten, Mediolanu i Rzymu, w celu ujawnienia
osb bez dokumentw lub posugujcych si sfaszowanymi dokumentami.
Wedug informacji posiadanych przez Stra Graniczn naley zwrci
szczegln uwag na proces uszczelniania granicy Ukrainy z krajami trzecimi, a w szczeglnoci z Rosj, Biaorusi i granicy morskiej z krajami
kaukaskimi22. Naley wykorzystywa fundusze strukturalne do budowy
wsplnych projektw na granicy polsko ukraiskiej. Interesem Unii i Polski jest stabilna sytuacja polityczna na Ukrainie. Naley tak budowa europejsk stref wpyww, aby nie budzi podejrze i oporw na Ukrainie.
Na proces uszczelniania granicy wschodniej Polski naoyo si zjawisko nasilania nielegalnej migracji, z ktr przyszo walczy subom granicznym. Przez terytorium Polski biegn dwa kanay przerzutu ludzi: bakaski, ktrym obywatele Bugarii, Rumunii i krajw byej Jugosawii
prbuj dosta si do Niemiec i dalej na zachd, drugi szlak prowadzi
przez granic wschodni, z ktrego korzystaj obywatele pastw Azji, Afryki i dawnego Zwizku Radzieckiego23. Z przeprowadzonych wywiadw
wynika, e spor popularnoci ciesz si dwie trasy przerzutu migrantw
z kraju pochodzenia do kraju docelowego:
Moskwa -Wilno, Kijw lub Misk Polska - Niemcy;
Istambu Praga Polska - Niemcy.
Przerzutem ludzi zajmuj si specjalne gangi, ktre kontroluj oglnie
60 % przemytu ludzi24. Jest to przestpczo trudna do zlikwidowania, posiada gst sie naganiaczy, przewonikw, faszerzy dokumentw i zakamuflowane punkty przerzutowe. Zorganizowane grupy midzynarodowe
wyposaone s w najlepszy sprzt, samochody, pomaga im w tym bardzo
czsto ludno miejscowa. Osoby zajmujce si przerzutem, to najczciej
obywatele Rosji, Biaorusi i Polski, ale zwykle w przerzucie uczestnicz
22
K. Bauchmann, Nie budzi nadziei niemoliwych do spenienia, Rzeczpospolita,

Warszaw, 4 wrzenia 1998, nr 207, s.8.
23
H. Dominczak, op.cit.,s.385.
24
K. Grzybowska, Konferencja Pastw z Schengen i zaostrzenia walki z przemytem
ludzi, Rzeczpospolita, Warszawa, 17 wrzenia 1998, nr 218, s.1.
24
Wioletta Burawska
przedstawiciele tych narodowoci, przez ktrych kraje wiedzie dana trasa

przerzutu.
Osoby, ktre przybywaj do Polski, nie maj wystarczajcej informacji o swojej obecnej i przyszej sytuacji w naszym kraju. Szczeglnym
problemem jest brak orientacji na rynku pracy, moliwociach poszukiwania i podejmowania zatrudnienia oraz wiedzy o zasadach podejmowania
dziaalnoci gospodarczej. Sytuacja ta ogranicza zasadniczo prawdopodobiestwo podjcia przez nie zatrudnienia, nawet w duszej perspektywie
czasowej od momentu uzyskania prawa pobytu w Polsce.
Zwalczanie nielegalnej migracji wymaga cisej wsppracy z krajami
pochodzenia uchodcw oraz z krajami tranzytu. Migranci bd przybywa
do Europy tak dugo, jak dugo bd przekonani, e korzyci finansowe,
jakie mog uzyska ze wiadczenia nielegalnej pracy, przewysz ryzyko
ich deportowania do kraju pochodzenia. Mobilno ludzi zwizana ze zmianami w yciu zawodowym, wci przybiera na sile, a ludzie stale bd migrowa w celu znalezienia nowej pracy i nowych rozwiza dla wyzwa
spoeczno ekonomicznych stawianych przez wiatow globalizacj. Ruchy migracyjne w znacznym stopniu uksztatoway obraz wspczesnej Europy. Pozostaj nadal procesem dynamicznym, niezwykle zoonym, wywierajcym wpyw na wiele dziedzin ycia spoecznego i gospodarczego.
Reasumujc, uporzdkowanie kwestii migracji bdzie stawao si coraz
wikszym wyzwaniem nie tylko dla Polski, lecz take dla krajw Europy
Zachodniej w miar postpu integracji ze strukturami europejskimi.
Illegal Migration as One of Factors Contributing to

the Threat to the Security of the State
Abstract: The article features problems that Poland is facing in the context of illegal migration. Nowadays uncontrolled migration is treated as one
of the greatest threats to the security of the state. The article also presents
the refugee problem, as well as basic notions and refugees rights in Poland.
The paper is mainly based on internal documents and statistics coming
from data and registers kept at Border Guard Post at Warszawa Okcie.
The aims of this paper are as follows:
outlining the notion of refugees;
describing procedures concerning refugees in Poland;
drawing attention to the level of the threat to the state from uncontrolled migration.
25
AUTOR
mgr Bartomiej Czerkowski
RECENZENT
dr hab. Stanisaw Sirko
MISJE PASTWOWYCH LINII LOTNICZYCH ANALIZA

PORWNAWCZA
1. Czym jest misja organizacji?
W literaturze z zakresu zarzdzania oraz zarzdzania strategicznego
misja najczciej definiowana jest jako kluczowy wyznacznik kierunku dziaalnoci organizacji. Jest ona najoglniejszym okreleniem celw organizacji i moe by postrzegana jako wyraenie jej racji bytu. Prawidowy opis
misji organizacji o charakterze usugowym powinien zawiera: cele, produkty i usugi, rynek, na ktrym funkcjonuje, filozofi oraz wykorzystywane
technologie. Stae rozwijanie misji organizacji jest przede wszystkim niezbdn czci planowania oraz zarzdzania strategicznego. Organizacja
bez wizji tego, czego chce i oczekuje, jest jak podrnik nieposiadajcy
okrelonego celu swojej drogi. Bez tego wyznacznika organizacja nie ma
moliwoci okrelenia, czy zrobia postp czy te nie. Misja okrela wartoci, przekonania, kierunek dziaalnoci organizacji oraz determinuje jej stosunki z udziaowcami, pracownikami, klientami, akcjonariuszami, dostawcami, rzdem oraz spoecznoci. Jest zatem niezwykle wana, poniewa
pomaga w budowaniu zaufania i wiary w dziaalno organizacji, moe motywowa ludzi oraz sprzyja tworzeniu si atmosfery porozumienia, ktra
z kolei wspomaga osiganie okrelonych celw. Jest ona si jednoczc,
wyznacza kierunki oraz dostarcza wskazwek do podejmowania decyzji na
wszystkich poziomach zarzdzania25.
Podobnie pojcie misji organizacji definiuje A. Komiski, okrelajc j
jako zestaw wzgldnie trwaych de, celw, na ktre zorientowane s
lub powinny by dziaania podejmowane przez jej uczestnikw26. Z kolei
T. Listwan dookrela misj za pomoc odpowiedzi na nastpujce pytania27:
po co istniejemy?
do czego dymy?
co mamy osign?
czyje potrzeby zaspokajamy?
jakie jest nasze przeznaczenie?
25
26
s. 759.
27
S. Kemp, L. Dwyer, Tourism Management, Elsevier, Sydney 2003, s. 636.

A. Komiski, W. Piotrowski, Zarzdzanie teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2007,
T. Listwan, Sownik zarzdzania kadrami, C. H. Beck, Warszawa 2005, s. 84.
26
Bartomiej Czerkowski
Warto zaznaczy, e formuowanie misji jest procesem stanowicym

jeden z pierwszych krokw, jaki podejmuje najwyszy szczebel kierownictwa. Polega na przedstawieniu celw i sensu istnienia organizacji, ktre
w zaoeniu maj wyznacza odpowiedni kierunek, prowadzcy do kocowego sukcesu28.
Misja oznacza zatem nadrzdne cele do realizacji, ktre powinny by
take zgodne z wartociami i oczekiwaniami gwnych akcjonariuszy, co
szczeglnie dotyczy firm spek. Cele te powinny by filarami odrniajcymi dan organizacj od pozostaych. Niektrzy teoretycy nazywaj misj
organizacji kulturowym cznikiem, ktry umoliwia jej funkcjonowanie jako
jednostki zbiorowej. Ten kulturowy cznik skada si z mocno osadzonych
norm i wartoci, wpywajcych na zachowanie ludzi, ich wspln prac oraz
sposb, w jaki realizuj cele organizacji29.
2. Misja w organizacji lotniczej
Wspczesne lotnictwo cywilne jest bran, posiadajc liczne determinanty o charakterze wewntrznym oraz zewntrznym, ktre mog bezporednio wpywa zarwno na sukcesy, jak i nieprzewidziane poraki kadej organizacji lotniczej. Obecnie kady pastwowy przewonik stoi przed
wyzwaniem funkcjonowania na jednym z najbardziej mobilnych rynkw
przemysowych, jakim jest rynek przewozw pasaerskich. Obojtne czy
jest to maa linia czarterowa, czy wielka korporacja lotnicza determinanty
te s staymi zmiennymi, ktre mog prowadzi zarwno do wzlotw, jak do
upadkw wszystkich przewonikw. Jednym z kluczowych czynnikw wewntrznych, majcych wpyw na powodzenie lub jego brak dla danej organizacji lotniczej, jest m.in. proces ustalania jej misji. Formuowanie misji jest
niezbdnym postpowaniem kadej organizacji lotniczej, co szczeglnie
uwydatnia si podczas tworzenia koncepcji przedsibiorstwa w biznesplanie. Konieczno ta odnosi si take do kadej linii lotniczej bez wzgldu
na jej wielko30.
Niestety, najczstszy bd powielany przez organizacje wystpuje ju
przy samym procesie identyfikacji odpowiedniej misji. Z zaoenia, jak ju
zasygnalizowano, celem kadej misji organizacji jest zdefiniowanie intencji
lub nadrzdnego kierunku, jakim powinna si dana organizacja kierowa,
czyli w tym wypadku linia lotnicza. W celu zrealizowania tego procesu
obranie misji musi by najpierw poprzedzone obraniem odpowiedniej wizji
organizacji, co jest kluczowym zadaniem przy ustanawianiu kadej polityki
firmy, czsto te pomijanym podczas tworzenia biznesplanu. W tym wy28
A. Radomski, Zarzdzanie przedsibiorstwem na rynku usug lotniczych

w warunkach silnej konkurencji, AON, Warszawa 2001, s. 97.
29
A. Campbell, S.Yeung, Creating a sense of mission, LongRange Planning, London
1991, s. 11.
30
J. G. Wensveen, Wheels Up: Airline Business Plan Development, Brooks Cole, Belmont 2004, s. 58.
27
Misje pastwowych linii lotniczych analiza porwnawcza
padku obranie odpowiedniej wizji jest nakreleniem oglnego zarysu upragnionego stanu rzeczy w okrelonych ramach czasu lub okreleniem tosamoci firmy w odlegej przyszoci31.
Nade wszystko naley jednak pamita o zastosowaniu elastycznoci
w nakrelaniu jakichkolwiek granic przy planowaniu polityki dla danej linii
lotniczej. Wynika to z niezmiennej cechy brany lotnictwa cywilnego, ktr
jest najbardziej dynamiczne i zmienne otoczenie rynkowe. Elastyczno
musi by zatem naturalnym parametrem zawartym zarwno w misji, jak
i w wizji organizacji lotniczej by mc na bieco dostosowywa si do
wszelkich zmian w rodowisku, w ktrym linia lotnicza intensywnie wspzawodniczy z innymi przewonikami32.
3. Elementy misji pastwowej linii lotniczej
W literaturze przedmiotu opinie dotyczce odpowiedniej treci misji s
podzielone. Istnieje jednak oglne porozumienie dotyczce pojmowania
misji bardziej jako deklaracji stanowiska i pogldw ni okrelenia samych
szczegw. Podstaw takiego pogldu jest fakt, e prawidowa misja powinna umoliwia firmie formuowanie, analizowanie oraz wprowadzanie
szerokiej gamy moliwych do wykonania strategii alternatywnych, nie tumic przy tym kreatywnoci w procesie zarzdzania. Zbyt zawona misja
moe ogranicza kreatywno zarzdu oraz pracownikw firmy w procesie
podejmowania decyzji. Oprcz tego misja powinna by na tyle obszerna,
aby zmniejsza rnice pomidzy rnymi akcjonariuszami organizacji.
Campbell and Yeung uwaaj, e misja skada si z czterech elementw:
celw, strategii, zachowa i wartoci. Twierdz oni, e wybieranie celw
organizacji, odzwierciedlajcych wysze wartoci, moe zwiksza zaangaowanie oraz entuzjazm wrd pracownikw. Cele odnoszce si wycznie do akcjonariuszy zwykle podkrelaj ich odmienne wizje oraz czsto su jedynie korzyciom zainteresowanych lub w niewielkim stopniu
powoduj zmniejszenie ich prawomocnoci w stosunku do firmy. Misja
uwzgldniajca pracownika pozwala scali organizacj, co nadaje jej waciwo kulturowego cznika midzy firm a pracownikami33.
Na podstawie analizy 75 firm produkcyjnych i usugowych oraz w oparciu o literatur przedmiotu F. David wycign wniosek, i efektywna misja
powinna zawiera dziewi elementw. Uwaa, e su one za wzorzec
do oceny misji oraz sporzdzenia jej opisu34:
1. Klienci kim s klienci organizacji?
31
Tame.
Tame.
33
A. Campbell, S.Yeung, dz. cyt., s. 145.
34
F. David, Strategic Management Concepts&Cases, Prentice Hall, New Jesey
2002, s. 69.
32
28
2. Produkty/usugi jakimi produktami oraz usugami zajmuje si organizacja?

3. Lokalizacja/rynek gdzie organizacja rywalizuje z konkurentami?
4. Technologia czy organizacja interesuje si gwnie technologiami?
5. Troska o przetrwanie, wzrost i rentowno czy organizacja dy do celw ekonomicznych?
6. Filozofia jakie s gwne pogldy, wartoci, aspiracje oraz priorytety firmy?
7. Autokoncepcja jakie kompetencje wyrniaj organizacj oraz co
jest jej gwn zalet konkurencyjn?
8. Troska o wizerunek publiczny czy firma reaguje na obawy spoeczne, spoecznociowe i rodowiskowe?
9. Troska o pracownikw czy pracownicy s postrzegani jako atuty
organizacji?
Warto zbada do jakiego stopnia misje firm w rnych gaziach przemysu w Polsce i na wiecie okrelone s przez wyej wymienione elementy. W kolejnej czci artykuu zaprezentowane zostay misje 40 linii lotniczych wraz z analiz ich treci ze wzgldu na wyej wymienionych
dziewi elementw.
4. Tre wybranych misji pastwowych linii lotniczych
W oparciu o wskazane przez F. Davida dziewi elementw kompletnej misji, poddano analizie tre misji 40 midzynarodowych pastwowych
linii lotniczych. Struktura oceniania poszczeglnych misji zawarta jest
w tabeli 1. Opisy wszystkich misji zostay pobrane ze stron internetowych,
raportw rocznych przewonikw oraz z periodyku Tourism Management.
Nastpnie okrelone komponenty zostay porwnane w celu zbadania
stopnia przystosowania si danych linii lotniczych do powszechnie zaakceptowanego obrazu misji o prawidowej treci. Badania indywidualnie
okrelaj, czy misja danej linii lotniczej zawiera dziewi elementw wskazanych przez F. Davida. Sowem TAK oznaczane s elementy obecne
w misji, natomiast sowem NIE elementy brakujce. Tabela 2. ilustruje liczb misji zawierajcych wszystkie dziewi elementw.
Analizujc dane przedstawione w tabeli nr 1, mona dostrzec, e trzy
najczciej wystpujce elementy to: autokoncepcja (80%), filozofia (70%)
oraz klienci (70%). S to jedyne elementy przekraczajce poow liczby
misji. Elementami pojawiajcymi si najrzadziej s: technologie (20%), troska o pracownikw (25%) oraz troska o wizerunek publiczny (27%).
Warto wspomnie o maym odsetku misji, ktre zawieraj najrzadziej
wystpujce elementy, poniewa s to gwne elementy konkurencyjnoci,
natomiast przekazywanie ich wewntrznym oraz zewntrznym akcjonariuszom moe zwikszy rozpoznawalno firmy. Mona rwnie okreli,
29
ktre misje zawieraj wicej wyej wspomnianych elementw, ktre mniej.

Czy naprawd ma znaczenie udzia w misji jakiegokolwiek z dziewiciu
elementw? Odpowied jest twierdzca. Im bardziej obszerna misja, tym
wiksze wykorzystanie potencjau organizacji w osigniciu i utrzymaniu
przewagi nad konkurentami. W celu uzasadnienia tej opinii w dalszej czci
pracy zostanie przedstawiona waga kadego z elementw oraz przykady
takich misji.
4. 1. Klienci
Analizujc literatur z zakresu zarzdzania strategicznego, mona
spostrzec, i zainteresowanie klientami jest kluczowym zagadnieniem
w planowaniu, wdraaniu oraz ocenianiu strategii. Strategia marketingowa
firmy obejmuje okrelanie, przewidywanie, stwarzanie oraz zaspokajanie
potrzeb klientw, dotyczcych produktw i usug. Analiza potrzeb potencjalnych odbiorcw usug moe by kluczowym elementem rozwijania efektywnej misji z racji tego, i gwnym celem formuowania misji biznesowej
jest przycignicie klientw majcych dla organizacji kluczow warto35.
Analizujc misje przewonikw, odnotowujemy, i 28 z 40 wybranych
linii midzynarodowych zawiera jawne zainteresowanie klientami, np.:
[...] nasz mocn stron jest [] skupianie si na obsudze klienta (Quantas),

[...] zapewniajc pasaerom oraz dostawcom profesjonalne usugi (KLM),
Aerolineas nie zaprzestanie czenia ludzi biznesu oraz turystw
z Argentyny z ludmi zza granicy (Aerolineas Argentinas),
LOT w najbardziej efektywny i innowacyjny sposb zaspokaja potrzeby transportowe korporacyjnych i indywidualnych klientw latajcych z i do Polski (PLL LOT).
Poszczeglne linie lotnicze w rny sposb opisyway klientw. Najprociej mwic, odnosiy si do klientw, podrnikw oraz pasaerw.
Niektre linie, jak na przykad szwedzki SAS Scandinavian Airlines, wspomniay o swoistych rynkach niszowych, jak na przykad podre biznesowe
czy te podre w czasie wolnym. Tylko niewielki odsetek linii wspomnia
o rynku transportowym, mimo e stanowi on znaczn cze dochodu firm.
35
F. David, dz. cyt., s. 66.
30
Tabela 1.
Zawarto komponentw 40 linii lotniczych
31
*Tak (T) wskazuje, i misja linii lotniczej zawiera odniesienie do komponentu. Nie (N)
wskazuje, i misja nie odnosi si do komponentu.
32
Tabela 2.
Liczba misji linii lotniczych posiadajcych kady komponent
rdo: Opracowanie wasne
Sposb, w jaki firma rozmieszcza swoje produkty na poszczeglnych

rynkach, rwnie zasuguje na uwag. Wie si on z selektywnoci pokrycia rynku. Misja powinna zawiera takie zagadnienia, jak okrelenie potrzeb klientw oraz wskazanie, ktre z nich zostay zaspokojone; grupy
klientw oraz ich satysfakcj; wykorzystywane technologie oraz wykonywane funkcje czy te sposb, w jaki potrzeby klientw s zaspokajane.
Prawidowa misja przedstawia uyteczno produktw danej firmy dla
jej klientw. Air Seszele oferuje swoim klientom bezpieczestwo, trosk,
opiek i serwis, na ktrym mona polega, z kolei Lan Chile Airlines oferuj serdeczno, jako oraz komfort. Trudno zrozumie fakt, i niektre
linie ignoruj swoich klientw. Organizacja powinna wiedzie bowiem, kim
s jej klienci oraz co sobie ceni. Wiedza taka jest niezbdna do rozwijania
strategii rynkowych. P. Drucker wskazuje, e to klienci wyznaczaj, czym
jest biznes, a decydujce jest to, co klient myli o kupowanym produkcie,
co uwaa za wartociowe klient jest podstaw biznesu i to on sprawia, e
biznes funkcjonuje36.
36
P. Drucker, Management tasks responsibilities and practices, Harper and Row,
Nowy Jork 1974, s. 61.
33
4. 2. Produkty/usugi
Jasny koncept produktw oraz usug, ktre oferuje organizacja jest
kluczowy do zaplanowania, wprowadzenia oraz ocenienia strategii. Wraz
ze zmian potrzeb klientw, firma powinna zmieni lini produktow. Jednake tylko 14 z 40 wybranych misji zawierao opis typu produktw oraz
usug, np.:
[...] zapewniajc szeroki zakres usug, na ktre jest zapotrzebowanie na rynku, kadc nacisk na podre biznesowe (SAS Scandinavian Airlines),
[...] jest zaangaowana w transport lotniczy oraz pokrewne brane
(Singapore),
[...] aby by najlepsz i odnoszc najwiksze sukcesy firm
w przemyle lotniczym (British Airways),
[...] jedna z wiodcych wiatowych linii lotniczych (Quantas).
Z badania przeprowadzonego przez F. Davida wynika, e kategori
produkty/usugi charakteryzuj si misje, ktre zawieray opis produktw
oraz usug oferowanych przez firm. Naley jednak zaznaczy, e wikszo midzynarodowych linii lotniczych uwaa za oczywiste fakt, e czytelnik opisu misji bdzie wiedzia, i firma funkcjonuje w przemyle lotniczym. Takie przekonanie jest jednak przyczyn tworzenia misji
niezawierajcych dostatecznej iloci potrzebnych informacji. Przykadowo,
wszystkie firmy oferuj przewozy transportowe, jednak niewiele z nich
wspomina o tym w opisie misji.
4. 3. Lokalizacja
Z literatury dotyczcej zarzdzania strategicznego wynika, e rynek
zbytu dla produktw i usug organizacji jest kluczowy, zwaszcza w planowaniu efektywnej strategii. Jednak zaledwie 18 z 40 wybranych linii lotniczych wspomniao o lokalizacji oferowanych przez siebie usug, np.:
KLM jest lini lotnicz z baz w Europie, jednak funkcjonujc na
caym wiecie (KLM),
[...] linia lotnicza prowadzi wiat nad Pacyfik (Air New Zealand),
[...] owocne funkcjonowanie na rynku skandynawskim (SAS Scandinavian Airlines),
[...] funkcjonuje na caym wiecie, reprezentujc pastwo Singapuru (Singapore Airlines),
[...] zobowizujemy si zrobi wszystko, aby sta si najlepsz lini
lotnicz na Karaibach (Air Jamaica),
Ukraine Airlines jest dzi rozpoznawane, jako jedna
z najsolidniejszych linii lotniczych w Europie (Ukraine Airlines),
[...] dymy do bycia wiodc lini lotnicz na terenie Zatoki Perskiej (Qatar Airlines).
34
Tylko niektre linie lotnicze przedstawiy w swoich misjach miejsca/

pastwa pochodzenia linii lotniczych, do ktrych oferuj przewozy. Przykadowo Swissair skorzystaj z wartociowych miejsc, ktre oferuje
Szwajcaria, a Air Jamaica dy do bycia najlepsz lini lotnicz na Karaibach. Wikszo badanych linii lotniczych nie podaje jednak informacji
o terenie, jaki obejmuj ich usugi. Innymi sowy, nie podaj adnych informacji dotyczcych tego, gdzie ich produkty s rozprowadzane
i sprzedawane. A przecie rnorodno operacji wykonywanych przez
firmy wskazuje na typy kultur, z jakimi ma do czynienia dana firma. Zakres
operacji danej firmy dostarcza wanych informacji dotyczcych rozmiaru
i potencjau danego rynku37.
4. 4. Technologie
Postp technologiczny moe w znaczcy sposb wpyn na produkty
oferowane przez firm, usugi, rynek, dostawcw, dystrybutorw, konkurentw, klientw, dziaania marketingowe oraz pozycj wrd konkurentw.
Zmiany technologiczne s rewolucyjnymi operacjami biznesowymi. Technologie wskazuj na moliwoci i zagroenia dla firmy, ktre naley wzi
pod uwag przy planowaniu strategii biznesowych. Firmy, praktycznie
z kadej brany przemysowej, opieraj si na udoskonalaniu produktw
i usug, co prowadzi do wzrostu rentownoci oraz oglnego rozwoju. Nowe
poczenia i technologie zmniejszaj koszty operacji, natomiast zwikszaj
wydajno, elastyczno, interaktywno oraz konkurencyjno38.
Tylko 8 z 40 badanych linii lotniczych wskazao wykorzystywane nowe
technologie, np.:
[...] aby by solidn i bezpieczn lini lotnicz, oferujc najlepsze
usugi (Air Canada),
[...] zaopatrujemy nasz flot w najlepsze samoloty zapewniajce
naszym klientom komfort na najwyszym poziomie(Qatar Airlines),
[...] nasza flota i sie pocze charakteryzuj si najnowsz zaawansowan technologi (Kuwait Airllines).
Zaskakujcy jest fakt, e tak wiele linii lotniczych pomino w swoich
misjach wykorzystywane technologie. W dzisiejszych czasach zarzdzanie
technologiami jest kluczowym punktem w planowaniu strategii. Zadaniem
strategw jest ocenienie znaczenia technologii dla oglnej strategii dziaania. Rozwj technologiczny moe przyczyni si do stworzenia nowych
rynkw zbytu, co moe skutkowa rozpowszechnieniem ulepszonych produktw, zmian pozycji danej firmy wrd konkurentw rynkowych, ale take jest w stanie sprawi, e istniejce produkty i usugi uznawane bd za
przestarzae. Zmiany technologiczne mog zmniejszy bd cakowicie
wyeliminowa bariery zwizane z kosztami pomidzy rnymi branami
37
38
S. Kemp, L. Dwyer, dz. cyt., s. 636.

Tame.
35
przemysu. Mog one rwnie skutkowa zmian wartoci i oczekiwa zarzdcw, pracownikw oraz klientw. Technologia informacyjna zmienia
natur moliwoci i zagroe dla organizacji, zmieniajc cykl ycia produktw, zwikszajc tempo dystrybucji oraz wytwarzajc nowe produkty i usugi. Przykadowo Delta Airlines podkrela w swojej misji oferowan przez
siebie sprzeda on-line. Firmy, wykorzystujce systemy komputerowe do
gromadzenia, przetwarzania oraz oceniania informacji pochodzcych
z organizacji oraz spoza niej, zyskuj przewag nad konkurentami39.
Z czasem potrzeby klientw zmieniaj si, dlatego firmy, a w tym i linie
lotnicze, musz wprowadza nowy asortyment. Ponadto, nowe zaawansowane technologie, mog umoliwi produkcj nowych i/bd lepszych produktw mniejszym kosztem, co wpynie na zwikszenie bazy klientw, pobudzenie
wzrostu
przemysowego
oraz
zwikszenie
poziomu
zrnicowania produktw wrd konkurentw. Jednak z dugoterminowej
perspektywy utrzymanie rozwoju produktw na staym poziomie jest niemoliwe bez zdobywania nowych kompetencji40.
4. 5. Troska o przetrwanie
Blisko poowa linii lotniczych uwzgldnia zabieganie o profity firmy
w swoich misjach. Gwne cele biznesowe mog zawiera oczekiwane
korzyci, podany wzrost przemysowy, przewidywany zysk itp. Te finansowe cele mog mie odmienne znaczenie dla firmy w rnych okresach
jej dziaalnoci i mog si zmienia w zalenoci od tego, czy firma chce
osign krtko czy dugoterminowy wzrost. Misja powinna jednak odzwierciedla starania firmy, aby speni kryteria okrelajce rzetelny biznes.
Przykadami s:
[...] zapewnienie naszym udziaowcom zysku (Qantas),
[...] aby by dla akcjonariuszy finansowym sukcesem (Air Canada),
[...] dymy do tego, aby nasi akcjonariusze otrzymywali stay zysk
(Austrian Airlines),
[...] dziaa ze zwikszon wydajnoci i produktywnoci, zwikszajc rentowno, aby utrzyma wzrost (Royal Jordanian),
[...] zwikszajc finansowe zyski (Cathay Pacific),
[...] zwikszajc warto akcjonariuszy poprzez wiksze zyski Grupy ANA (All Nippon Airways).
Jednake a 52% badanych linii lotniczych nie uwzgldnio w swoich
misjach celw ekonomicznych. Jedynie niewielki odsetek linii lotniczych,
w tym China Airlines, przyznaje, e istnieje konieczno zaspokojenia ciekawoci akcjonariuszy, ktrzy mog by zainteresowani tym, czy firma za39
40
Tame.
Tame.
36
mierza rozsdnie kierowa swoj dziaalnoci. Przewonicy nalecy do

rzdw musz pamita o obowizkach wzgldem podatnikw.
4. 6. Filozofia
Niektrzy uwaaj, e na osignicia danej firmy bardziej wpywaj takie czynniki jak filozofia czy duch zespou ni zasoby technologiczne i ekonomiczne. Gwn si napdow staego sukcesu strategicznego jest kultura firmy oparta na etycznych zasadach biznesu i wartociach
moralnych41.
Blisko trzy czwarte badanych firm zawaro w swoich misjach gwne
zaoenia dziaania, np.:
[] oraz unikatowym stylem Pacyfiku (Air New Zealand),
[] naszym celem jest utrzymanie dumy w naszych pracownikach(Air Canada),
[] woski styl naszych usug(Alitalia),
[] nasza wasna filozofia zawsze dya do doskonaoci (Air
Lanka),
Sta si wiodc lini lotnicz na wiecie oraz osign najwyszy
standard usug i bezpieczestwa(Korean Air).
Jasne okrelenie najwaniejszych wartoci organizacji jest bardzo
wane w planowaniu, wdraaniu oraz ocenianiu strategii. Filozofia firmy
obejmuje wartoci, pogldy i etyczne zasady lece u podstaw kultury firmy. Mog si one rwnie odnosi do pracownikw, klientw, dostawcw,
zarzdu, akcjonariuszy itp.42 Kultura organizacyjna odnosi si natomiast do
wartoci, pogldw, tradycji, stylu dziaania organizacji oraz wewntrznego
rodowiska pracy, przez co jest rezultatem wewntrznej siy spoecznej;
reprezentuje niezaleny zestaw wartoci oraz wzorcw zachowa obowizujcych w firmie. Definiujc kultur organizacyjn, moemy postawi pytania: dlaczego i w jaki sposb organizacja funkcjonuje? Jakie posiada wartoci i pogldy wyznawane przez starszych zarzdcw? Jakie s standardy
etyczne oczekiwane od wszystkich pracownikw? Jaka jest filozofia i tradycja organizacji, stanowica podstaw gwnych zasad dziaania pracownikw? Udzielajc odpowiedzi, uwzgldniajcej emocjonaln energi firmy,
misja musi dostarczy zatem pewnych filozoficznych i moralnych podstaw
zachowania, a nie tylko podstaw komercyjnych43.
W. Bridges uwaa, i misja musi pasowa do kultury organizacji. Dotyczy ona bowiem pytania o to, dlaczego firma istnieje i dlaczego funkcjonuje
w biznesie. Musi przemawia do wszystkich akcjonariuszy i sama si wyja41
S. Gellerman, Managing ethics from the top down, Sloan Management Review, 30
(2), Boston 1989, s. 77.
42
L. Byars, T. C. Neil, Organizational philosophy and mission statements, Planning
Review 15 (4), Boston 1987, s. 32.
43
37
nia. Jeeli jednak kultura firmy nie istnieje, misja staje si niczym wicej
ni opisem celw. Sama nie moe zainicjowa dziaania. Kultura jednak
daje jej t moliwo. Nadaje jej cel, dziki czemu ludzie rozumiej, czego
si od nich oczekuje44.
Misja bazujca na kulturze wspartej wartociami, staje si kryterium
oceny zachowa i procesu podejmowania decyzji przez organizacj. Misja
napdza organizacj, a kultura opierajca si na wartociach zapewnia
pracownikw, e bior oni udzia w ksztatowaniu wartoci organizacji.
W ten sposb wypenienie misji staje si moliwe. Naley jednak zauway, e wartoci zawarte w opisie misji w najlepszym przypadku mog by
jedynie czciowo trafne, natomiast w najgorszym przypadku mog dostarczy mylnego opisu prawdziwej kultury organizacji. O prawdziwej kulturze
firmy wiadczy sposb dziaania organizacji. Wartoci i pogldy wyznawane w misjach linii lotniczych to na przykad wiara w znaczenie ludzi jako
jednostek indywidualnych (Air Aruba), wiara w znaczenie denia do wartoci takich, jak doskonao (Air Lanka) czy te bezpieczestwo i usugi
(South African Airways). W niektrych misjach podkrelone s wszystkie
wartoci religijne (Saudi Airlines), natomiast niewielki odsetek badanych
linii lotniczych wybra cele organizacji odzwierciedlajce wysze wartoci,
takie jak np. przekonania religijne45.
Wyaniajcy si pogld dotyczcy spoecznego obowizku mwi, e
w planowaniu strategii kwestie spoeczne powinny by kierowane zarwno
bezporednio, jak i porednio. Coraz wicej organizacji prbuje spoeczny
obowizek uczyni czci ich zarzdzania strategicznego. Przykadowo
Air Canada podkrela swoj rol jako ambasadora Kanady. Ze wzgldu
na to, e spoeczny obowizek moe kolidowa z obowizkiem wzgldem
akcjonariuszy, pojawia si problem, do jakiego stopnia cele firmy powinny
wykracza poza podstawowe obowizki zarzdu firmy 46.
4. 7. Autokoncepcja
Analiza misji uwzgldniajca kryterium autokoncepcji wykazaa, i ponad poowa misji badanych linii lotniczych, zawieraa informacje o autokoncepcji firmy wiadomoci organizacji swoich mocnych stron. By to najczciej pojawiajcy si element w opisach misji, np.:
[] nasz zalet jest solidna marka [] obsuga klienta oraz midzynarodowa renoma, uzyskana dziki duej wiedzy dotyczcej
technologii oraz bezpieczestwa (Qantas),
[] dynamiczna i sprawna linia lotnicza (South African),
44
W. Bridges, Mission impossible, Management Today (9), Teddington 1998, s. 40.

46
Tame.
45
38
[] niezawodno i punktualno s kluczem do sukcesu (Ukraine

International),
[] niedocignione poczenie usug i punktualnoci (Air Jamaica).
Gwne kompetencje dotycz kadego strategicznego czynnika: wikszej biegoci w rozwijaniu produktw, szybszej reakcji na zmieniajce si
wymagania klientw, wiadczenia usug na najwyszym poziomie przy minimalnym koszcie czy te skutecznego marketingu i umiejtno handlowania. Przykadowo Qantas podkrela wysoki poziom bezpieczestwa oferowanych usug, Alitalia woski styl oferowanych usug, Aerolineas biego
w jzyku hiszpaskim, Malaysian Airlines swoj yczliwo, a Air Canada
techniczn doskonao.
Jednym z najwaniejszych zada zarzdu, dotyczcym wdraania nowej strategii, jest nadzorowanie budowania nowych kluczowych kompetencji. Opis misji umoliwia firmie okrelenie swoich kluczowych kompetencji
oraz przewag nad konkurentami, ktr posiada lub planuje zdoby47.
4. 8. Troska o wizerunek publiczny
Z literatury dotyczcej zarzdzania strategicznego wynika, e zrozumienie spoecznego obowizku organizacji wzgldem akcjonariuszy jest
bardzo wane dla planowania, wdraania i oceniania strategii, w tym rwnie udoskonalania misji. Misja moe by take deklaracj polityki socjalnej48.
Mimo e decyzje dotyczce planowania, wdraania oraz oceniania
strategii maj etyczne konsekwencje dla akcjonariuszy, jedynie 11 z 40
badanych misji zawiera opis ich spoecznego obowizku czy te troski
o wizerunek publiczny, np.:
[] przyczynianie si do powikszania wsplnoty (South African),
[] jako wielki ambasador dla Kanady (Air Canada),
[] szukanie wrd spoeczestwa zaufania (China Airlines),
[] zobowizujemy si dziaa w zgodzie ze rodowiskiem oraz
dziaa na rzecz rozwoju lotnictwa przyjaznego rodowisku (Austrian Airlines).
Etyczne obowizki firmy wobec spoeczestwa oraz polityka przyjazna
dla rodowiska wywodzi si z jej statusu czonka spoeczestwa oraz instytucji spoecznej. Coraz wicej firm uwaa, e szkolenia etyczne oraz kultura
etyczna przyczyniaj si do strategicznej przewagi nad rynkowymi konkurentami. Jednake, spoeczny obowizek firmy dotyczy tego, do jakiego
stopnia moe ona wykroczy poza podstawowe obowizki okrelone przez
zarzd korporacji oraz pogodzi zrnicowane dania akcjonariuszy. dania te dotycz rnych kwestii, na przykad bezpieczestwa oferowanych
47

A. Carroll, F. Hoy, Integrating corporate social policy into strategic management.
Journal of Business Strategy, 4 (3), Bingley 1984, s. 57.
48
39
usug, wiadomoci rodowiskowej, uczciwego handlu, uczciwoci w reklamie itp. Kluczow kwesti w organizacji jest stanowisko, jakie zajmuje
firma odnonie tego, do jakiego stopnia moe wykroczy poza te podstawowe obowizki wzgldem grupy akcjonariuszy. G. Johnson i K. Scholes
wskazuj cztery spojrzenia na t kwesti49:
1. Niektre organizacje mog uwaa, e na krtk met akcjonariuszy
interesuje jedynie biznesowy obowizek organizacji.
2. Dugoterminowe korzyci dla akcjonariuszy zwizane s z dobrze
zarzdzanymi relacjami z innymi akcjonariuszami.
3. Interesy i oczekiwania akcjonariuszy powinny zosta w wikszym
stopniu wdroone do celw i strategii organizacji. Czsto bdzie to
wykracza poza podstawowe obowizki zarzdu firmy.
4. Cele organizacji postrzegane s gwnie jako zwizane z ksztatowaniem spoeczestwa.
Warto uwzgldni fakt, i biorc pod uwag kryterium troski
o wizerunek publiczny badane linie lotnicze stworzyy etyczne kodeksy
biznesowe, jednak pomimo istnienia silnej zaleno pomidzy stanowiskiem dotyczcym kwestii etycznych a charakterem firmy, bardzo niewiele
firm wspomina o kodeksach etycznych w swych misjach. Jak ju wspomniano, stanowisko organizacji w kwestiach etycznych pomaga firmie
okreli, w jaki sposb bdzie prbowa osign swoje cele oraz w jaki
sposb bdzie si to odnosi do jej akcjonariuszy50.
4. 9. Troska o pracownikw
Tylko 10 z 40 badanych linii lotniczych zasygnalizowao w misji trosk
o pracownikw, np.:
[] zobowizujemy si troszczy o swoich pracownikw (South
African),
[] aby zachowa w naszych pracownikach dum na najwyszym
poziomie (Air Canada),
[] zaangaowa wszystkich pracownikw w proces podejmowania decyzji. Ufamy ludziom oraz wierzymy w ich wkad w misj
(Asiana Airlines),
[] zapewnienie satysfakcjonujcych moliwoci zawodowych
(Cathay Pacific).
Zasoby ludzkie organizacji stanowi jej najwikszy atut. Zrozumienie
tego i troska o te atuty jest bardzo wana w planowaniu, wdraaniu oraz
ocenianiu strategii. Wiele misji przedstawia wysokie standardy zachowa,
jakich oczekuje si od pracownikw, jednak adna nie wspomina o trosce
49
G. Johnson, K. Scholes, Exploring corporate strategy: Text and cases, Prentice-Hall,

Londyn 1997, s. 207-211.
50
S. Kemp, L.Dwyer, dz. cyt., s. 645.
40
o ich dobro. Aruba Airlines w swojej misji podkrela, e ich personel jest
oddany oraz znany z doskonaoci, a Austrian Airlines mwi o bardzo
zmotywowanych i dobrze wyszkolonych pracownikach. Jednak wiara w to,
e pracownik jest w stanie zapewni klientowi usug najlepszej jakoci, nie
jest jednoznaczna z wyraaniem o niego troski a przecie jest to bardzo
wany czynnik rozwinicia strategii umacniajcej kultur firmy. Nawet dobrze zaprojektowany system zarzdzania strategicznego moe zawie,
jeeli zbyt mao uwagi powica si zarwno rozwojowi, jak i zarzdzaniu
zasobami ludzkimi51.
5. Kwestionariusz dalszych bada
Istnieje potrzeba przeprowadzenia dalszych bada dotyczcych wpywu misji na ludzi pracujcych dla danej linii lotniczej. Spord kwestii wymagajcych rozstrzygni naley podkreli konieczno okrelenia stopnia wiadomoci pracownikw (bez wzgldu na rang) misji danej firmy
oraz uzyskanie odpowiedzi na pytania: Czy wiadomo misji i jej treci
przejawia si na wszystkich poziomach organizacji, czy moe tylko na niektrych? Jak efektywna jest misja oraz kultura firmy wspierajca j
w osiganiu celw organizacji? Czy kultura organizacji wzbogaca tre
i ducha misji? Czy misja stwarza atmosfer zaufania i wiary w dziaalno
organizacji? Czy misja rzeczywicie wskazuje czonkom organizacji oglny
kierunek dziaania, wykraczajcy poza indywidualne, resortowe i krtkotrwae potrzeby? Czy misja rzeczywicie nadaje znaczenia pracy? Czy misja dostarcza bazy dla ulokowania zasobw organizacji? Czy misja rzeczywicie pomaga zwalczy rywalizacj pomidzy rnymi grupami
akcjonariuszy zarwno wewntrz, jak i poza organizacj? Czyim celom
w praktyce suy misja? Zbadanie tych kwestii pozwoli stwierdzi, czy misje
organizacji oraz zwizana z nimi kultura byy w uyciu czy dla uytku publicznego52.
Aby odpowiedzie na te pytania, naley przeprowadzi dogbne badania linii lotniczych, posugujc si metod badania konkretnych przypadkw. Zakada si, e badanie konkretnych przypadkw moe pokaza, i
niektre misje wskazuj na paradoks. Ludzie pracujcy w organizacji mog
uwaa, e zostali pocignici w dwa rne kierunki: jedna sia cignie ich
w stron zgodnoci i porozumienia, natomiast druga w kierunku utrzymania
ich indywidualnoci i ducha kreatywnoci. Pierwsza sia skania ludzi do
budowania zestawu wsplnych pogldw, paradygmatu czy te misji. Jednak usilne trzymanie si pewnych przekona w misji moe prowadzi do
oporu wobec zmiany oraz do niedopuszczania, aby outsiderzy zajmowali
wane stanowiska. W takich warunkach firma moe straci swoj elastyczno, a misja sta si statyczna i ograniczajca. Druga sia cignie ich
51
52
Tame, s. 646.
Tame.
41
w kierunku nieszczerego popierania powszechnych misji, prby podburzenia ich bd zmieniania.

6. Podsumowanie
Kada organizacja ma wasny, tylko sobie waciwy, powd i cel istnienia. Ta unikatowo powinna by zawarta w jej misji, a zdaniem P. Druckera, obowizku tego powinni dopeni zarzdcy. Dobrze zaplanowana misja
jest niezbdna do planowania, wdraania oraz oceniania strategii. Bardzo
czsto jednak zarzdcy pomijaj proces doskonalenia misji oraz to, czy
przekazuje ona odpowiednie informacje. Jasno sformuowana misja jest
niezwykle wana oraz pomaga zapewni, e krtkoterminowe akcje podejmowane przez organizacj s zgodne z jej dugoterminowymi celami 53.
Zaprezentowana analiza wykazaa, e trzy elementy najczciej pojawiajce si w misjach linii lotniczych to: autokoncepcja (80%), filozofia
(70%) oraz troska o klientw (70%). Byy to jedyne elementy wystpujce
w ponad poowie misji. Elementami, ktre w misjach linii lotniczych pojawiay si najrzadziej byy: technologie (20%), troska o pracownikw (25%) oraz
troska o wizerunek publiczny (27%). Moemy take wywnioskowa, ktra
linia posiada najwicej, a ktra najmniej komponentw. Informacje te zostay przedstawione w tabeli 3.
Tabela 3.
Liczba komponentw zawarta w misjach pastwowych linii lotniczych
Liczba komLinie lotnicze
ponentw
9
adna (0)
8
adna (0)
7
American Airlines, British Airways (2)
6
Air Seychelles, All Nippon, Austrian Airlines, Cathay Pacific, Delta Airlines,Qantas,Qatar Airways, KLM Royal Dutch Airlines, Royal Jordanian (9)
Air Canada, Air New Zenland, China Airlines, Korean Air, Kuwait Airlines, Singapore Airlines,South Africa Airlines (7)
Aerolineas Argentinas, Alitalia, Asiana Airlines, El Al,Scandinavian Airlines System,Iberia,Malev Airlines (7)
Air Aruba, Air Jamaica, Air Sri Lanka, Egypt Air, PLL LOT, Lan Chile, Saudi
Arabian Airlines, TAROM, US Airways (9)
2
1
Malaysia Airlines, Royal Air Maroc, Ukraine International (3)

Air Malta,Swissair, Turkish Airlines (3)
rdo: Opracowanie wasne.
Stworzenie prawidowej misji wydaje si konieczne, jednak niewystarczajce, aby organizacja odnosia sukcesy biznesowe. Zarzdcy, oprcz
53
P. Drucker, dz. cyt., s. 61.
42
udoskonalania misji, musz zastanowi si nad tym, jak firm chc stworzy pod wzgldem strategicznym. Koncepcja zarzdcw dotyczca biznesowych potrzeb powinna by wzbogacona o koncepcj dotyczc przyszego kierunku firmy. Udoskonalajc i udostpniajc misj oraz
strategiczn wizj organizacji, zarzd firmy nadaje sile roboczej cel i przekonywajce podstawy dla przyszego kierunku dziaalnoci firmy54.
Missions of the State Airlines Comparative Analysis

Abstract: The article deals with, among others, the following issues: the
nature of the missions and the purposes that they are used for, main elements of clear and coherent mission statements of the state airline. Having
presented generally accepted criteria of an appropriate mission statement,
nine specific components of the ideal mission statement for an airline are
discussed, which were identified by Sharon Kemp and Larry Dwyer in the
publication entitled Tourism Management.
Next forty real missions of particular aviation organizations are distinguished, which function in international aviation industry. It must be underlined that not all state carriers have a defined mission, therefore only those
airlines are discussed that transparently identified their mission statement
in annual reports or on the Internet. These missions are analysed in order
to determine to what degree they refer to the picture of generally accepted
ideal mission statement. Any differences resulting from the comparison are
presented and described. Finally, the consequences of the mentioned
above analyses for further research relating to the role of mission statements in strategic management in civil aviation and managing public organizations of service character are discussed.
54
43
44
45
46
47
AUTOR
ppk dypl. Sawomir Drumowicz
RECENZENT
pk dr hab. Marek Kubiski
AKTUALNO KLASYCZNYCH ZASAD WALKI

C. CLAUSEWITZA WE WSPCZESNEJ SZTUCE
WOJENNEJ
Wynalezienie prochu i postpujcy coraz bardziej rozwj broni palnej wykazuj ju dostatecznie,
e dno do zniszczenia przeciwnika, tkwica
w samym pojciu wojny, nie zostaa w adnym razie
przez rozwj cywilizacji ani wstrzymana, ani tez uchylona55
Carl von CLAUSEWITZ
Od najdawniejszych czasw czowiek poszukiwa skutecznych metod

i sposobw, aby dominowa nad innymi, posiada coraz wicej ziemi
i bogactw. Obok polityki, celowi temu suya wojna, ktra podlegaa takim
samym prawom ewolucji jak i cywilizacja. Oprcz stosowania coraz skuteczniejszych rodkw walki poszukiwano take recepty na uzyskanie
szybkiego zwycistwa, przy jak najmniejszych kosztach. T recept miay
by zasady walki, zwane take zasadami sztuki wojennej 56, ktre byy
przedmiotem rozpraw wielu teoretykw wojennych na przestrzeni wiekw.
Wrd nich znalaz si take, Carl von Clausewitz (1780-1831) pruski genera, uczestnik wojen napoleoskich uznawany za jednego z najwybitniejszych teoretykw sztuki wojennej tego okresu. Jego dzieo O wojnie uznane zostao przez wielu za klasyczny podrcznik sztuki wojennej i doczekao
si niezliczonych tumacze w kilkudziesiciu jzykach.
W O wojnie C.Clausewitz analizuje pojcia natarcia i obrony, uwaa,
e forma obronna prowadzenia wojny jest sama w sobie silniejsza ni forma zaczepna57. Zaznacza jednak, e obrona posiada cel negatywny, ktrym jest przetrwanie, natomiast natarcie cel pozytywny zdobycie, bez
ktrego nie mona pomnaa wasnych rodkw wojennych i osign
55
C. CLAUSEWITZ, O wojnie, Wyd. MIREKI 2010, s. 17

Zasady sztuki wojennej to historycznie uksztatowane reguy przygotowania
i prowadzenia zbrojnych dziaa wojennych, bdce podstaw racjonalnej dziaalnoci dowdztw i wojsk w skali taktycznej, operacyjnej i strategicznej.(). W kadym jednak wypadku stosowanie ich jest niezbdnym warunkiem uzyskania, utrzymania i wykorzystania przewagi ilociowej i jakociowej (w tym sytuacyjnej) nad przeciwnikiem, by przy jak
najmniejszych stratach wasnych osign cel walki, operacji i kampanii (wojny) w moliwie
najkrtszym czasie. (S.KOZIEJ, Teoria sztuki wojennej, Bellona, Warszawa 2011, s.79)
57
C.CLAUSEWITZ, op.cit., s. 266
56
48
Sawomir Drumowicz
zwycistwa. W swoim dziele odrzuca nazw "nauka wojenna" dla teorii

wojny i proponuje termin "sztuka wojenna".
Zasadom walki powicona jest przede wszystkim trzecia ksiga dziea, O strategii w oglnoci. Obok wyjanienia pojcia strategii wymienia
take zasady walki, do ktrych zalicza: wielkoci moralne; gwne siy moralne, a w nich: talent wodza, cnot wojskow si zbrojnych oraz ducha narodowego; odwag; wytrwao; przewag liczebn; zaskoczenie; podstp;
skupienie si w przestrzeni; poczenie si w czasie; odwd strategiczny;
ekonomi si; czynniki geometryczne, to znaczy przestrzenne.
Prace nad dzieem, prowadzone przez wielu rnych teoretykw wojennych na przestrzeni lat, doprowadziy do okrelenia na pocztku
XX wieku, tzw. klasycznej listy C.Clausewitza, skadajcej si z dziewiciu zasad: zmasowanie, cel, ekonomia si, prostota, zaskoczenie, jedno
dowodzenia, ubezpieczenie, natarcie (rozumiane nie jako rodzaj walki,
a raczej jako aktywno, agresywno, posiadanie inicjatywy - jest to prawdopodobnie bd z tumaczenia opracowania anglojzycznego, sowa
offensive przyp.autora) oraz manewr58. Aby dokona oceny aktualnoci
klasycznej listy, niezbdne jest zapoznanie si z pojmowaniem wyej wymienionych zasad przez samego C. Clausewitza.
Zmasowanie uwaa genera za najpowszechniejsz zasad zwycistwa59, zarwno w taktyce, jak i strategii. Dowodzi, e najlepsza strategia
polega na tym, aby zawsze by do silnym, przede wszystkim w ogle,
a nastpnie w punkcie decydujcym60. Sukcesu upatrywa w dokadnej
ocenie sytuacji i waciwym okreleniu punktw decydujcych oraz takim
manewrowaniu siami, aby w odpowiednim czasie i miejscu uzyska przewag nad przeciwnikiem. Z dziaaniami tymi wiza take umiejtno
okrelania priorytetw walki, czyli podzia na sprawy wane i mniej wane
oraz nakazywa utrzymywa siy wasne w naleytym skupieniu.
C.Clausewitz pisa, e pokonanie nieprzyjaciela jest naturalnym celem
aktu wojny61, jednak do celu jako zasady walki odnosz si sowa: Nie rozpoczynamy wojny, lub rozsdniej nie powinnimy jej zaczyna, bez postawienia sobie pytania, co chcemy przez ni, a co podczas niej osign.
Pierwsze jest celem, a drugie przedmiotem wojny. Ta zasadnicza myl wyznacza wszystkie kierunki, ustala rodki, miar energii i wywiera swj
wpyw a do najniszych szczebli dziaania62. Dokadnie okrelony cel, zrozumiay na wszystkich szczeblach dowodzenia daje szans na osignicie
zwycistwa w walce. Zwraca take uwag, e w wyniku rnych, pojawia-
58
S.KOZIEJ,, Teoria sztuki wojennej, Bellona Warszawa 2011, s.83

C. CLAUSEWITZ, op.cit., s. 143
60
Tame, s. 153
61
Tame, s. 439
62
Tame, s. 441
59
49
Aktualno klasycznych zasad walki C. Clausewitza we wspczesnej sztuce

wojennej
jcych si w trakcie jej trwania sytuacji, moe nastpi odejcie od zasadniczego celu wojny, przyjtego w momencie jej rozpoczcia.
O ekonomi si uwaa, e: Kto trzyma swe siy tam, gdzie wrg im nie
daje roboty (), gdy tymczasem inne siy bij si z nieprzyjacielem, ten le
gospodarzy wasnymi siami. W tym znaczeniu jest to trwonienie si, gorsze
nawet ni ich niewaciwe uycie 63. Podkrela rol wspdziaania pomidzy wszystkimi elementami ugrupowania dla osignicia zaoonego stanu
kocowego. Przestrzega, piszc: niekorzystne moe okaza si uycie
w bitwie zbyt wielkich si, gdy bez wzgldu na korzyci, jakie mogaby nam
przynie przewaga w pierwszej chwili, musielibymy za ni zapewne ju
w nastpnym momencie odpokutowa64.
Poprzez prostot rozumia: Kade jednak uderzenie zoone wymaga
wicej czasu, a czas ten musi by zapewniony bez naraania przygotowa
caoci na przeszkody w postaci przeciwuderzenia nieprzyjaciela na jak
cz si wasnych. Jeli za przeciwnik zdecyduje si na uderzenie bardziej proste, dajce si wykona w krtszym okresie czasu, to moe nas
wyprzedzi i udaremni dziaanie wielkiego planu. () szybki, odwany,
zdecydowany przeciwnik nie da nam czasu na daleko idce sztuczne kombinacje, a wanie takiemu nieprzyjacielowi musi przeciwstawi jak najwicej
sztuk65. Skutecznym i prostym planom przypisywa mdro dowdcw,
natomiast realizacje planw zoonych uzalenia od mstwa onierzy.
Zaskoczenie upatrywa za rodek do osignicia przewagi w punkcie
decydujcym, a do jego czynnikw zalicza: tajemnic i szybko. Postrzega take zaskoczenie jako czynnik samodzielny dziki jego dziaaniu moralnemu. Tam, gdzie si ono uda w znacznym stopniu, wynika zamieszanie
i upadek ducha u przeciwnika()66.
Jedno dowodzenia, u C.Clausewitza, to prowadzenie dziaa wedug przyjtego zamiaru, zgodnie z podjt decyzj, pod jednym dowdztwem wyraone dobitnie sowami: () przy planowaniu wojny niedopuszczalny jest podwjny lub rnoraki punkt widzenia,() 67.
Ubezpieczenie, na poziomie taktycznym, traktowa jako obowizek
utrzymywania si w gotowoci do uycia w sytuacjach nieprzewidzianych,
gwarantujce moliwo przeprowadzenia manewru i przyjcie najdogodniejszego ugrupowania w stosunku do nieprzyjaciela. Wymg ten odnosi
si take do strategii: W strategii rwnie musz zdarza si wypadki podobne,(). Wobec tego zasadniczy warunek kierownictwa strategicznego
63
Tame, s. 163
Tame, s. 155
65
Tame, s. 182
66
Tame, s. 147
67
Tame, s. 469
64
50
Sawomir Drumowicz
wymaga posiadania pewnych si do pniejszego uycia, stosownie do

stopnia niepewnoci68.
O natarciu (rozumianym jako aktywno w dziaaniach) uwaa, e po
uzyskaniu zwycistwa, przejciu inicjatywy nie wolno wstrzymywa dziaa,
ale naley je kontynuowa przechodzc do pocigu, zadajc kolejne ciosy
nieprzyjacielowi, ubiega go lub udaremnia mu zajmowanie dogodnych
pozycji, a take przeprowadza wyprzedzajce uderzenia na jego odwody:
Z chwil gdy to wielkie zwycistwo wywalczono, nie moe by mowy o jakimkolwiek wypoczynku, o jakimkolwiek zaczerpniciu tchu, o jakimkolwiek
zastanawianiu si, o adnym stwierdzeniu, a tylko o pocigu, o nowych
ciosach, tam gdzie konieczne, ()69. Przerw w walce traktowa jako szans dla nieprzyjaciela odtworzenia jego zdolnoci bojowej oraz dokonania
niezbdnego przegrupowania.
Manewr, wedug C.Clausewitza, jest nieodzown cech bitwy, w ktrej
upatrywa szansy na uprzedzenie nieprzyjaciela w zajciu dogodnych pozycji. Uwaa, e natarcie na dzielnego przeciwnika znajdujcego si na
dobrej pozycji jest zawsze spraw niepewn70, przez co nakazywa niejako
poszukiwanie sukcesu w obejciach, uderzeniach na skrzyda itp. Nie by
zwolennikiem szukania i wydawania bitwy w sytuacji, gdy nieprzyjaciel le
odczyta zamiary strony przeciwnej, przez co przyj niekorzystne pooenie. Uwaa, e bitwa, do jakiej i tak dy bdzie obroca, w terenie nieprzygotowanym jest lepsza dla nacierajcego ni natarcie na ze, ale jednak przygotowane pozycje.
Analizujc tre opisanych w dziele C.Clausewitza zasad, mona doszuka si wielu podobiestw, do tych obowizujcych we wspczesnej
sztuce wojennej, a przecie opisane zostay prawie dwiecie lat temu
w cakowicie odmiennych warunkach prowadzenia wojny ni obecne.
68
Tame, s. 160
Tame, s. 490
70
Tame, s. 422
69
51

wojennej
Tabela 1.
Uwarunkowania prowadzenia wojen
prze. XVIIIXIX w.
do II dekady XX w.
II poowa XX w.
prze. XX
i XXI w.
PRZYCZYNY KONFLIKTW
(PRZEDMIOT SPORU)
Panowanie nad
innymi
Powikszanie terytorium
Nowe rynki zbytu
rda surowcw
Wyzwolenie narodowe
Wyzwolenie narodowe
Poszerzenie strefy politycznej i ekonomicznej
CEL MILITARNY
Pobi armi przeciwnika, zabra jej

wol walki i zaj
terytorium
Przeprowadzenie
wielu kampanii i
operacji w celu
zniszczenia si
zbrojnych przeciwnika oraz jego zaplecza gospodarczego
Pobi armi
przeciwnika i
zaj terytorium
Przeprowadzenie jednej
kampanii lub
jednej operacji w celu
zniszczenia
SZ p-ka oraz
jego zaplecza gospodarczego
SPOSB
OSIGANIA
CELU MILITARNEGO
PRZYSZO
Zrnicowanie
spoeczne
pomidzy
cywilizacjami
Zapewnienie stabilnoci i bezpieczestwa w kluczowych
regionach dla gospodarki wiatowej
Wymuszenie oczekiwanych zachowa
politycznych
Przeprowadzenie
jednej
kampanii
lub jednej operacji wykonanie uderze na
rda
siy przeciwnika
Groba
uycia
siy lub
incydentalne
akcje
bojowe
(tzw.
cicia
chirurgiczne
wzrost
znaczenia Si
Specjalnych)
52
Sawomir Drumowicz
prze. XVIIIXIX w.
do II dekady XX w.
II poowa XX w.
prze. XX
i XXI w.
PRZYSZO
MOLIWO DESTRUKCYJNEGO
ODDZIAYWANIA
GWNE
CZYNNIKI
ZAPEWNIAJCE POWODZENIE
W WALCE
ZBROJNEJ
ok. 20 km
bro 100-150 m
artyleria 1-2 km
Nieograniczona zasigiem rodkw

walki (glob ziemski), ale ograniczana
co do obiektw i uytych rodkw
raenia determinowanych prawem
midzynarodowym
Moliwo manewru i raenia ogniowego
Informacja,
nowoczesne
rodki walki,
mobilno
operacyjna
SIY
Narodowe armie z
poboru
Narodowe
armie zawodowe i z poboru
CZAS DZIAA MILITARNYCH
Do kilku lat
Do kilku lat
Informacja, precyzja
raenia,
mobilno
operacyjna i
strategiczna
Narodowe armie
zawodowe
(NAZ)
Do kilku
miesicy
(Do kilku
lat)
Informacja,
czas i
precyzja raenia,
mobilno
strategiczna
Wielonarodowe
siy
zadaniowe
na bazie
NAZ
Do kilku tygodni
Oprac. wasne na podst. wykadu CZUPRYSKI A., Geneza i ewolucja sztuki wojennej
Dla sprawdzenia aktualnoci zasad z klasycznej listy C.Clausewitza,

z uwzgldnieniem wystpujcych obecnie uwarunkowa, analizie poddano
doktryny wojenne wybranych pastw na wiecie.
W armii Stanw Zjednoczonych kraju, ktry w ostatnim stuleciu
stoczy najwicej wojen i jest liderem w wojnie z terroryzmem oraz gwnym
czonkiem NATO - klasyczna lista C.Clausewitza pojawia si ju w 1921
roku, w wydanych przez Departament Wojny Training Regulations No.
10-5, aby znikn z regulaminw ju po 1930 roku. Pojawia si ponownie
po II wojnie wiatowej w 1949 roku w Army Field Manual 100-5, Field Se-
53

wojennej
rvice Regulations: Operations i przetrwaa do 1976 roku, tj. do zakoczenia

wojny w Wietnamie. Powrcono jednak do niej ju w 1980 roku, w doktrynie
walki powietrzno-ldowej, a pniej w FM 100-5. Obecna lista zawiera
dwanacie zasad walki i ujta jest w Joint Publication 3-0: Joint Operations71. Nale do nich w kolejnoci:
Objective (cel) kierowanie kadej operacji zgodnie z jasno okrelonym, wyznaczonym i osigalnym celem (tum. autora).
Offensive (natarcie) przejcie, utrzymanie i rozwijanie inicjatywy.
Mass (zmasowanie) skupienie siy bojowej72 w najbardziej korzystnym miejscu i czasie dla osignicia zaoonych celw.
Maneuver (manewr) ustawienie przeciwnika w niekorzystnym pooeniu poprzez elastyczne uycie posiadanej siy bojowej.
Economy of force (ekonomia si) uycie minimum siy bojowej na
kierunku pomocniczym w stosunku do skupienia maksymalnie dostpnych si na kierunku gwnego wysiku.
Unity of command (jedno dowodzenia) zapewnienie jednoci
wysiku pod jednym dowdc dla wszystkich wyznaczonych celw.
Security (ubezpieczenie) zapobieganie przed nieoczekiwanym
dziaaniem nieprzyjaciela poprzez ograniczanie jego swobody
dziaania.
Surprise (zaskoczenie) uderzanie w czasie albo w miejscu, albo w
sposb, na ktry nieprzyjaciel jest nieprzygotowany.
Simplicity (prostota) zwikszenie prawdopodobiestwa realizacji
planu i osignicia zamierzonego celu operacji poprzez jasne
i nieskomplikowane plany oraz zwize rozkazy.
Restraint (powcigliwo) ograniczenie strat wrd ludnoci cywilnej i zapobieganie przed nieuzasadnionym uyciem siy.
Perseverance (niezmienno, a raczej wytrwao) zapewnienie
zaangaowania koniecznego dla osignicia narodowego, strategicznego stanu kocowego.
Legitimacy (zasadno, zgodnie z prawem) utrzymanie legalnoci,
prawoci i moralnej wadzy w czasie prowadzenia operacji.
W armii amerykaskiej pena lista C.Clausewitza jest nadal aktualna,
a w swoich regulaminach Amerykanie podkrelaj, e zasady walki powinny by stosowane na wszystkich poziomach dowodzenia.
W Wielkiej Brytanii kraju prowadzcym polityk globaln, ktry jest
gwnym sojusznikiem USA w wojnie z terroryzmem oraz czonkiem NATO
71
Join Publication 3-0: Joint Operations, wyd. 11.08.2011, Annex A-1 - 5

Sia bojowa obejmuje nie tylko liczb onierzy, lecz take zdolnoci i umiejtnoci
bojowe, moliwoci raenia przy uyciu rnych rodkw itp., przyp. autora
72
54
Sawomir Drumowicz
- zasady walki opisane zostay w rozdziale drugim doktryny obronnej73. Brytyjska lista skada si z dziesiciu zasad i obejmuje w kolejnoci (zasady
podkrelone odnosz si do listy klasycznej):
Selection and maintenance of aim (wybr i utrzymanie celu- tum.
autora) cel pojedynczy, jednoznacznie okrelony cel ma kluczowe znaczenie dla sukcesu operacji wojskowej; zasada ta jest
najwaniejsza.
Maintenance of morale (utrzymanie morale) pozytywny stan umysu onierzy, na ktry wpyw ma przywdztwo polityczne
i wojskowe, wyraajcy si w odczuwaniu wasnej wartoci
i dobrego samopoczucia oraz postrzeganiu wartoci i spjnoci
grupy.
Offensive action (dziaania zaczepne) natarcie praktyczne sposoby, poprzez ktre dowdca poszukuje zdobycia przewagi,
utrzymania tempa dziaa i przejcia inicjatywy.
Security - ubezpieczenie zabezpieczenie i utrzymanie rodowiska
walki
zapewniajce
niezbdn
swobod
dziaania,
w wymaganym czasie i miejscu, dla osignicia celu dziaa.
Obejmuje ochron wysokowartociowych rodkw wasnych,
w tym: personelu, wyposaenia, informacji i infrastruktury, jak rwnie posiadanych zdolnoci bojowych, niezbdnych dla osignicia sukcesu.
Surprise zaskoczenie planowe lub przypadkowe wprowadzenie
zamieszania w szeregach niespodziewajcego si takiego dziaania nieprzyjaciela. Dla osignicia zaskoczenia niezbdne jest:
utrzymanie tajemnicy, maskowanie dziaa, stosowanie podstpu,
oryginalno i szybko dziaania, ktre powoduj zamieszanie,
osabienie lub zakcenie efektywnoci procesu decyzyjnego nieprzyjaciela oraz rozbicie jego zwartoci i morale.
Concentration of force (skupienie si) zmasowanie - zamierzone
i zsynchronizowane uycie przewaajcej si bojowej,
w odpowiednim miejscu i czasie, dla osignicia zamierzonych
efektw dziaa.
Economy of effort (ekonomia wysiku) ekonomia si rozsdne
uycie si i rodkw oraz czasu w odniesieniu do osignicia celu
dziaa.
Flexibility (elastyczno) umiejtno szybkiego dostosowania si
do zmieniajcych si okolicznoci i warunkw dziaania, na ktr
skadaj si: zwinno, zdolno do szybkiej reakcji, bystro oraz
atwo przystosowania.
73
Joint Doctrine Publication 0-01: British Defense Doctrine, The Development, Concepts and Doctrine Centre, Ministry of Defense 2008, rozdz.2, s. 3-6
55

wojennej
Cooperation (wspdziaanie) czy ze sob prac zespoow oraz

wsplne dzielenie niebezpieczestw, wysiku i ryzyka we wszystkich aspektach dziaa bojowych.
Sustainability (zachowanie zdolnoci) wytwarzanie i zapewnienie
rodkw, przy pomocy ktrych utrzymywane s zdolnoci bojowe
i swoboda dziaania. W polskim rozumieniu znaczy zabezpieczenie
logistyczne.
Brytyjska armia w swoich dziaaniach wykorzystuje sze z dziewiciu
zasad z listy klasycznej. Naley zwrci uwag, e angielskie maintenance
of morale mona porwna z wielkociami moralnymi74C. Clausewitza.
W Izraelu - pastwie, ktre od pocztku swojego powstania zmuszone
jest prowadzi ciga walk o przetrwanie oraz posiadajcym najwiksze
dowiadczenie w prowadzeniu dziaa asymetrycznych - rwnie stosowane s zasady walki. Podobnie jak w armii brytyjskiej, w armii izraelskiej
zdefiniowano dziesi nastpujcych zasad sztuki wojennej75:
Mission and aim (zadanie i cel) cel zasada ta jest gwna dla
wszelkich dziaa bojowych. Cel musi by jasno okrelony
i zrozumiay dla wszystkich, a realizacja zadania cakowicie podporzdkowana jego osigniciu.
Optimal utilization of forces ekonomia si osignicie maksimum
zdolnoci aktualnie dostpnych si poprzez waciwe wykorzystanie i poczenie ich moliwoci bojowych przeciwko zdefiniowanym
obiektom dziaa. Pozwala take na uniknicie strat wrd ludnoci cywilnej.
Initiative and offensive (inicjatywa i aktywno dziaa) natarcie
poszukiwanie
kontaktu
z
nieprzyjacielem
kiedykolwiek
i gdziekolwiek to moliwe dla eliminacji nieprzyjaciela. Ta zasada
ma wiksze znaczenie w wojnie asymetrycznej ni w regularnych
dziaaniach bojowych.
Stratagem (przebiego) zaskoczenie terminologia izraelska
okrela zaskoczenie jako konieczny element stratagem obok zdolnoci do zidentyfikowania i uderzenia w sabe punkty nieprzyjaciela w celu rozbicia jego punktu cikoci.
Concentration of efforts (skupienie wysiku) - zmasowanie kady
wysiek, dziaanie i ich efekty musz by podporzdkowane zadaniu gwnemu i celowi dziaania.
74
C.CLAUSEWITZ, op.cit., s. 131

Y.AMIDROR, Winning Counterinsurgency War: The Israeli experience, dostp online
www.jcpa.org, pobrano grudzie 2011
75
56
Sawomir Drumowicz
Continuity of action (cigo dziaania) niezmienny nacisk na nieprzyjaciela uniemoliwiajcy mu dokonanie reorganizacji
i odtwarzania zdolnoci bojowej, zapewniajcy wasnym wojskom
efektywno dziaa.
Depth and reserves (gboko i odwody) - odsunicie zagroenia
w stosunku do niemonoci utrzymania cigoci dziaa
w sytuacjach kryzysowych. Zasada cile zwizana z ochron
izraelskiej ludnoci cywilnej w strefach przygranicznych.
Security ubezpieczenie unikanie odkrywania skrzyde i sabych
stron w czasie dziaa oraz ukrywanie dziaa wojsk wasnych.
Maintenance of morale and fighting spirit (utrzymanie morale
i ducha bojowego) wpywanie na onierzy i ochrona ich zdolnoci psychofizycznych w dziaaniach bojowych w stanach napicia.
Niezbdna w dziaaniach prowadzonych przez mae pododdziay,
mobilizujca do dziaania przy ograniczonych moliwociach
wsparcia i zabezpieczenia bojowego.
Simplicity prostota kady element stratagem musi by prosty do
wykonania, nawet jeli oglny plan i cae zadanie jest skomplikowane.
Armia izraelska w wojnie asymetrycznej wykorzystuje sze z dziewiciu klasycznych zasad walki. Wynikaoby z tego, e teorie C.Clausewitza
mona uzna za uniwersalne dla rnych form prowadzenia dziaa bojowych.
W NATO podstawowymi zasadami walki odnoszcymi si do sojuszniczych operacji poczonych i wielonarodowych s76:
Definition of objectives (zdefiniowanie celu) cel dziaania musz
by skupione na jasno okrelonych i zrozumiaych celach, niezbdnych do osignicia oczekiwanego stanu kocowego.
Unity of purpose (jedno zamiaru) jedno dowodzenia uzyskanie maksymalnej skutecznoci operacji wielonarodowych zaley od waciwego wspdziaania i koordynacji. Osign to mona
poprzez jedno dowodzenia, ktra gwarantuje niezbdne zgranie
w czasie planowania i prowadzenia operacji. Do takiego stanu
mona jedynie doj poprzez przekazanie uprawnie w zakresie
kierowania i koordynowania dziaaniami wszystkich si i rodkw
bojowych pod jedno dowdztwo.
Sustainment (zabezpieczenie logistyczne)- podobnie jak w armii
brytyjskiej.
Concentration of force - zmasowanie sia bojowa powinna by
skupiona we wczeniej wybranym miejscu i czasie, aby osign
zamierzone efekty dziaa.
76
AJP-01(D) Allied Joint Doctrine, NATO Standardization Agency 2010, s. 1-6;7;8
57

wojennej
Economy of effort ekonomia si planowe skoncentrowanie si na

kluczowym kierunku dziaa ze wiadomym i koniecznym podjciem ryzyka osabienia w obszarze drugorzdnym.
Flexibility (elastyczno) plany powinny by wystarczajco elastyczne, aby reagowa na nieoczekiwane zmiany sytuacji i zapewni dowdcom swobod dziaania. Wymaga to: zrozumienia
zamiaru przeoonego, elastycznoci umysu, szybkiego podejmowania decyzji, dobrej organizacji dziaa i cznoci.
Initiative (inicjatywa) - uzyskanie i utrzymanie przewagi oraz samodzielne rozwizywanie problemw z podjciem skalkulowanego
ryzyka dla osignicia zwycistwa i pokonania przeciwnika, ni tylko prowadzenie dziaa zapobiegawczych dla ochrony wojsk wasnych przed uderzeniami przeciwnika. Zasada opiera si na wzajemnym zaufaniu i zrozumieniu rozwijanym podczas wsplnych
szkole i wicze, a w czasie prowadzenia dziaa bojowych na
delegowaniu uprawnie na moliwie najniszy szczebel dowodzenia.
Maintenance of morale (utrzymanie morale) dowdca swoim dziaaniem powinien u podlegych onierzy wzmacnia ich poczucie
wasnej wartoci, poprzez jednoczenie ich wok wsplnego, osigalnego celu dziaania i wykorzystania efektw pracy zespoowej.
Surprise zaskoczenie oparte jest na szybkoci, zachowaniu tajemnicy, wprowadzeniu przeciwnika w bd dla uzyskania zaoonych efektw dziaa przy jak najmniejszym wysiku wasnym.
Security ubezpieczenie zapewnienie wasnej swobody manewru
poprzez zabezpieczenie wojsk przed wrogim oddziaywaniem
i zagroeniem.
Simplicity prostota proste plany i treciwe rozkazy pozwalaj
zmniejszy niezrozumienie i zamieszanie w czasie dziaa.
Multinationality (wielonarodowo) dowodzenie wielonarodowymi
siami powinno uwzgldnia zrozumienie dla rnych narodowych
punktw widzenia i umiejtne ich powizanie dla osignicia okrelonego celu. Siy i struktury dowodzenia NATO bd zawsze wielonarodowe.
W Doktrynie Sojuszu znajduje si siedem z dziewiciu klasycznych zasad sztuki wojennej. Doktryna wskazuje, e wymienione zasady stosuje si
do wszystkich operacji z jednoczesnym zaznaczeniem, e do operacji innych ni wojna mona uy dodatkowych zasad, wrd ktrych wymienione s: impartiality (bezstronno), consent (zgoda/pozwolenie), restraint in
the use of force (ograniczenie uycia siy), perseverance/long-term view
(niezmienno), legitimacy (zasadno), credibility (wiarygodno), mutual
58
Sawomir Drumowicz
respect (wzajemny szacunek), transparency (przejrzysto, przystpno),

freedom of movement (swoboda manewru).
Polski Regulamin dziaa Wojsk Ldowych (DD/3.2.) zawiera jedenacie nastpujcych zasad walki77:
Czynnik ludzki, w tym: przywdztwo, morale, inicjatywa, kreatywno, wytrzymao.
Celowo dziaa cel - w kadym rodzaju dziaa najwaniejszym
zadaniem dowdcy jest okrelenie i jasne zdefiniowanie jego celu.
().
Swoboda dziaania - dowdca potrzebuje okrelonego zakresu
kompetencji dowodzenia, aby energicznie i odwanie wykorzysta
moliwoci i sprzyjajce okolicznoci na polu walki.().
Aktywno dziaa natarcie - oznacza nieustanne denie do narzucenia swojej woli przeciwnikowi. We wszystkich rodzajach dziaa bojowych i na wszystkich poziomach dowodzenia naley poszukiwa
okazji
do
przejcia
inicjatywy
i pokonania
przeciwnika.().
Skupienie wysiku zmasowanie - Sukces w walce bdzie wynika
ze skupienia niezbdnych si i rodkw w decydujcym miejscu
i czasie.().
Ekonomia si - racjonalne dysponowanie wojskami i rodkami walki
odpowiednio do zada, gwarantujce osignicie celu walki przy
najmniejszych stratach wasnych.
Manewrowo manewr - poszukiwanie optymalnego pooenia
wojsk wasnych w stosunku do przeciwnika.(). Manewrowanie
na polu walki w celu stworzenia przewagi w decydujcym miejscu
i czasie lub uchylenia si od starcia w niekorzystnych warunkach
jest czynnikiem decydujcym o powodzeniu().
Zaskoczenie - wyraa si w nieoczekiwanym i gwatownym dziaaniu, wskutek ktrego przeciwnik zostaje pozbawiony inicjatywy
oraz moliwoci zorganizowanego prowadzenia walki. rodkami
do uzyskania zaskoczenia s: zachowanie tajemnicy, ukrywanie
wasnych zamiarw, wprowadzanie przeciwnika w bd (dezinformowanie), nieszablonowo, miao i szybko dziaania.
Prostota - Jednym z warunkw odniesienia sukcesu w walce s
prostota dziaania i logiczne plany. Skomplikowane i trudne w realizacji plany mog przyczyni si do powstania chaosu i niepowodzenia dziaa.
Zachowanie zdolnoci bojowej wojsk () konieczno efektywnego wykorzystania wojsk, niedopuszczenie do nadmiernego ich wyczerpania i takiej organizacji dziaa, aby zapewni sukcesywne
77
DWLd, Regulamin Dziaa Wojsk Ldowych, Warszawa 2007, rozdzia 2, s.19-20
59

wojennej
odtwarzanie zdolnoci bojowej przez odpowiednie zabezpieczenie

logistyczne.
Elastyczno Plany dziaania musz by elastyczne tak, aby ich
realizacja umoliwiaa reakcj na nieprzewidziane sytuacje ().
Regulamin DD/3.2. zawiera siedem z dziewiciu zasad C.Clausewitza,
w tym take zasad nie ujt w klasycznej licie czynnik ludzki, ktra
w treci jest odpowiednikiem wielkoci moralnych.
Dla porwnania, informacyjnie przedstawiono zasady walki obowizujce w Rosji, kraju o wpywach globalnych, stojcym na czele Wsplnoty
Niepodlegych Pastw, prowadzcym aktywn wojn z terroryzmem.
Wrd dwunastu rosyjskich zasad walki znajduj si78:
Wysoka gotowo bojowa.
Zaskoczenie.
Natarczywo i stanowczo natarcie.
Uporczywo i inicjatywa.
Koordynacja dziaa i operacji poczonych.
Zdecydowane skupienie si zmasowanie.
Walka w gbi i operacje gbokie.
Walka informacyjna.
Rozwijanie czynnikw moralno-politycznych.
Stanowcze i cige dowodzenie i kontrola jedno dowodzenia.
Wszechstronne wsparcie bojowe.
Terminowe odtwarzanie odwodw i zdolnoci bojowej wojsk.
Na rosyjskiej licie zasad znalazy si cztery z dziewiciu zasad klasycznych, chocia mona si jeszcze doszuka podobiestw: uporczywo
i inicjatywa z wytrwaoci C. Clausewitza oraz rozwijanie czynnikw moralno-politycznych z wielkociami moralnymi. Przy okazji omawiania zasad
walki naley wspomnie, e C. Clausewitz w latach 1812-1813 suy
w armii rosyjskiej i walczy w caej kampanii rosyjskiej, by oficerem cznikowym przy kwaterze Bluchera, a pniej dowdc legionu rosyjskopruskiego.
Z powyszej analizy wynika, e klasyczna lista zasad walki
C.Clausewitza lub jej elementy znajduj si w doktrynach obrony wszystkich rozpatrywanych pastw. W peni wykorzystywana jest w armii amerykaskiej, gdzie teoria pruskiego generaa wykadana jest, do szczegowo, w akademiach wojskowych. W zasobach bibliotek, w tym take
78
Ze wzgldu na ograniczono rde, wymieniono jedynie zasady bez podania ich
definicji (przyp.autora), rdo: Wikipedia; dostp online en.wikipedia.org/wiki/ Principles_of_War, dostp 31.01.2012
60
Sawomir Drumowicz
internetowych, tych uczelni mona znale wiele prac dotyczcych oceny

wspczesnych konfliktw zbrojnych w odniesieniu do listy klasycznej.
Pomimo upywu lat od wydania dziea O wojnie zawarte w niej treci
nadal s aktualne, co widoczne jest w definicjach zasad walki, analizowanych pastw, chocia niektre rni si nazwami. Gwarantuj take skuteczne prowadzenie dziaa asymetrycznych, czego wyranym przykadem
jest cige istnienie pastwa Izrael. Mona si tutaj pokusi o stwierdzenie,
e natura wojny jest niezmienna, zmienia si tylko otoczenie, w jakim jest
prowadzona oraz wykorzystywane rodki walki.
W odniesieniu do pastw - czonkw NATO zauwaalne jest narodowe
podejcie do zasad walki, ktre s rne w kadej armii.
Na ile wic pozostaje aktualna klasyczna lista C.Clausewitza? Aby odpowiedzie na to zadane pytanie posuono si analiz ilociow, przyjmujc, e pena klasyczna lista jest rwna 100%.
Tabela 2.
Aktualno klasycznej listy Clausewitza
PASTWO
% WYKORZYSTANIA
LISTY KLASYCZNEJ
CLAUSEWITZA
USA
100 %
WIELKA BRYTANIA
70 %
IZRAEL
70 %
POLSKA
80 %
ROSJA
40 %
NATO
80 %
AKTUALNO
73 %
Oprac. wasne
Dodatkowo, w oparciu o rozwaane zasady walki, podjto prb orientacyjnego okrelenia wpywu teorii Clausewitza na sztuk wojenn, poprzez
sprawdzenie procentowego udziau analizowanych zasad w obowizujcych listach wybranych pastw (stan w 2012 roku). Do oblicze wykorzystano take zasady C.Clausewitza nie ujte w klasycznej licie. Przyjto, e
wpyw: >90% - bardzo duy; 70-90% - duy; 50-69% - redni; 30-49% niski;
<30%
bez
wpywu.
61

wojennej
Tabela 3.
Wpyw teorii Clausewitza, w oparciu o stosowanie zasad walki, na sztuk
wojenn wybranych pastw
PASTWO
USA
WIELKA
BRYTANIA
IZRAEL
POLSKA
ROSJA
NATO
75 %
% UDZIA
WSZYSTKICH ZASAD CLAUSEWITZA
75 %
60 %
60 %
60 %
30 %
60 %
% UDZIA
LISTY KLASYCZNEJ
75 %
WPYW TEORII
CLAUSEWITZA
NA SZTUK
WOJENN
PASTW
Duy
70 %
65 %
redni
90 %
70 %
50 %
70 %
75 %
65 %
40 %
65 %
Duy
redni
Niski
redni
% REDNI
UDZIA
rdo: opracowanie wasne
Po przeprowadzonych analizach , na podstawie uzyskanych wynikw

okazuje si, e myli pruskiego generaa wci pozostaj aktualne. Wielokrotnie nazywano je przestarzaymi, jednak nadal mona si w nich doszuka cech wiadczcych o ich ponadczasowoci, co wida m.in. w poniszych cytatach:
() wojn stworzya polityka. Polityka jest inteligencj, wojna za tylko
narzdziem, a nie odwrotnie. Pozostaje wic jedynie konieczno podporzdkowania wojskowego punktu widzenia politycznemu 79.
() cel, ktry postawi sobie wszczynajcy wojn, rodki, ktrych on
uyje, bd si ksztatoway cakowicie wedug indywidualnych cech pooenia, e bd jednak nosiy na sobie wanie charakter czasu i oglnych
stosunkw i wreszcie, e bd podporzdkowane oglnym wnioskom, ktre z istoty wojny musz by wycignite80.
() polityka wytworzya inne rodki, inne siy i przez to doprowadzia
do takiej energii prowadzenia wojny, ktra bez tego nie bya nawet do pomylenia81.
Armie wspczesne s tak do siebie podobne uzbrojeniem, ekwipunkiem i wyszkoleniem, e pomidzy najlepszymi a najgorszymi spord nich
zachodz pod tym wzgldem zaledwie dostrzegalne rnice. Poziom wy79
C. Clausewitz, op.cit., s.
Tame, s. 456
81
Tame, s. 473
80
62
Sawomir Drumowicz
ksztacenia w tzw. broniach uczonych moe mie wyrane rnice, ale

sprowadzaj si one przewanie do tego, e jedne stosuj najnowsze wynalazki i celuj w lepszej organizacji, drugie za szybko tamte naladuj 82.
Dokd nieprzyjaciel prowadzi swe kolumny w bitwie, stwierdzi mona
tylko naocznie; gdzie bdzie przekracza rzek z niewielu poczyna, ktre
ujawniaj si niedugo przedtem; natomiast, z ktrej strony napadnie na
nasze pastwo, o tym pisz zwykle wszystkie gazety, zanim padnie pierwszy strza z pistoletu83.
Naley zatem, zgbia wiedz zawart w dziele O wojnie, aby skutecznie wykorzystywa j midzy innymi w wysikach i w walce o utrzymanie pokoju na wiecie.
Validity of Clausewitzs Classical Principles of

Fighting in Contemporary Art of War
Abstract: Man has always looked for effective methods and ways to
dominate others and possess more and more land and riches. Apart from
politics, war has served this purpose and it has undergone the same law of
evolution as civilization itself. Except applying more and more effective assets, a remedy was searched for in order to achieve an outright victory, at
the lowest cost. This remedy was supposed to be the principles of fighting,
also called principles of the art of war that many military theoreticians have
discussed for many centuries. One of them was Carl von Clausewitz (17801831), a Prussian general, a Napoleonic war veteran regarded as one of
the most outstanding theoreticians of the art of war at that time. His work
entitled On War has been recognized as a classic handbook of the art of
war and has been translated in dozens of languages. Are the principles in
this work still valid?
82
83
Tame, s. 238
Tame, s. 161
63
AUTOR
mgr Magdalena El Ghamari
RECENZENT
dr hab. Andrzej Czupryski
ANALIZA DYNAMIKI PRZEMIAN KULTUROWYCH

W IRAKU
Globalizacja odnosi si do procesu integracji rnych spoeczestw
i gospodarek. Zjawisko to obejmuje przepyw produktw, usug, pracy, finansw, informacji i swobodnego przemieszczania si ludzi.
Istnieje powszechny pogld, e wzrost globalizacji nastpi na pocztku 1980 roku. Jednake porwnanie lat 1870, 1914 z tymi tu po
II wojnie wiatowej wskazuje wikszy stopie globalizacji w pierwszej ni
w drugiej poowie XX wieku. Podobne relacje wskanikw dostrzega si
w stosunku do rozwoju handlu midzynarodowego i przepyww kapitaowych, a take migracji ludnoci do Stanw Zjednoczonych84.
Pomijajc okres pierwszej i drugiej wojny wiatowej, era globalizacji
rozpoczyna si po 1945 roku na pocztku zimnej wojny. Kierowaa ni rosnca przewaga globalnej integracji gospodarczej, ktra zacza doprowadza do wikszej wspzalenoci midzy narodami. Dlatego te oglny
kierunek globalizacji po 1945 roku posiada tendencj wzrostow. Wzrost
ten by nierwnomierny, coraz bardziej pogbia przepa pomidzy bogatymi i biednymi krajami. Spowodowao to marginalizacj niektrych pastw,
ich podmiotw prawnych oraz coraz wiksz przepa spoeczn. Na kontynencie europejskim oraz amerykaskim globalizacja obja rwnie obszar spoeczno kulturowy, w ramach ktrego zaczy pojawia si konflikty na tle narodowym, spoecznym oraz midzykulturowym. Natomiast
odmiennie wyglda dynamika przemian globalizacyjnych narodw arabskich oraz ich przemian spoeczno - kulturowych.
Std te celem niniejszego artykuu w kontekcie sytuacji problemowej
jest okrelenie zmian pod wpywem przemian polityczno militarnych
w Iraku od objcia wadzy w 1979 roku przez Saddama Husajna do koca
2011r. Wnioski z analizy zaoe prowadzonej operacji Iracka Wolno
byy podstaw sformuowania problemu wyraonego w pytaniu: jaki kierunek zmian spoeczno kulturowych wyznaczaj operacje reagowania kryzysowego w kontekcie zmian w metodach dziaa politycznych
i militarnych?
Wnioski z analizy wspczesnych operacji i uwarunkowania ich prowadzenia udowadniaj, e na ich charakter wpywaj zmiany w stosunkach
84
Zob., S. Stevenson, Culture and Citizenship, A Theory, Culture and Society series,
University of Cambridge 2001, p. 48-55.
64
Magdalena El Ghamari
midzynarodowych oraz dynamika przemian kulturowych i spoecznych.

Nieodcznym czynnikiem wspistniejcym z uwarunkowaniami wielokulturowymi jest polityka zapewnienia zbiorowego poziomu bezpieczestwa.
We wspczesnych konfliktach dy si przede wszystkim do rozwizywania wszelkich sytuacji kryzysowych na drodze innej ni wojna. Jednak
przykad Iraku pokaza, e wizja humanitarnych oraz dyplomatycznych
dziaa si nie powioda. Nadal stosuje si siy i rodki walki zbrojnej do
wspierania zamierze politycznych, ktre maj tworzy warunki do zakoczenia konfliktu. Zakada si, e wspczesne operacje, poprzez uzyskane
efekty militarne, powinny powodowa oczekiwany skutek polityczny lub
spoeczny. Natomiast cel operacji reagowania kryzysowego, ktrym byo
spowodowanie zmian w dotychczasowych systemach prawnych przeciwnika, by si dostosowa przeciwnika do warunkw wspistnienia we wspczesnym wiecie staje si ju nieaktualny85. W idei operacji reagowania
kryzysowego zapomniano o tym, by najpierw zrozumie i pozna swojego
przeciwnika sprbowa zrozumie jego wartoci, tradycje oraz wiat,
w ktrym funkcjonuje, a nie si ingerowa i zmienia. Efektem takich dziaa jest obecna sytuacja w Iraku, w ktrym przewaaa tylko jedyna - zachodnia wizja przebiegu dziaa.
W teorii wspczesnych operacji czsto podkrela si, e w dziaaniach
zbrojnych zmierza si do osignicia zwycistwa, ktre ma stworzy podstawy do pokojowego wspistnienia, co wymaga minimalnych strat po
obydwu walczcych stronach. Ale zapominamy, e to wiatowi gracze polityki midzynarodowej dyktuj warunki oraz zasady pokojowego wspistnienia. Ponadto ich polityka ze wzgldu na posiadan si nie przyjmuje do
wiadomoci innego sposobu rozwizania konfliktu.
W 2003r. rozpoczto wojn w Iraku, ktra wzbudzia kontrowersje na
caym wiecie. Na arenie midzynarodowej doszo midzy pastwami do
konfrontacji dotyczcych celu i zasadnoci konfliktu. Przykadem moe by
stanowisko Wielkiej Brytanii, ktra przekonuje swych obywateli do wojny
w imi spaty dugw. Czy takie motywy powinny kierowa demokratycznym i nowoczesnym pastwem? W wielu pastwach tworzenie i utrzymanie
lojalnoci politycznej stao si konkurencj dla idei wsplnoci, lojalnoci
oraz wizji wielokulturowego pastwa. Uczestnictwo w koalicji zaprzeczyo
zaoeniom lojalnoci etnicznej, religijnej i spoecznej obywateli brytyjskich.
Nastpi konflikt interesw, ktry wywar wpyw na zmiany w spoeczestwie brytyjskim. Akty przemocy oraz przestpstwa na tle rasistowskim nasiliy si w Wielkiej Brytanii w cigu ostatnich piciu lat, co potwierdza Europejska Komisja Przeciw Rasizmowi i Nietolerancji Rady Europy
85
Zob., A, Czupryski (red.), Przysze operacje OPERNOW, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa, 2009, s.14.
65
Analiza dynamiki przemian kulturowych w Iraku
w najnowszym raporcie opublikowanym w Strasburgu86. Z drugiej strony

kadego roku w Londynie ponad 3 tysice dziewczynek zostaje obrzezanych, co ma miejsce w rodzinach imigranckich i jest zwizane
z obyczajami i zwyczajami plemiennymi 87. Jest to fakt wzbudzajcy
kontrowersj rwnie w parlamencie brytyjskim88.Wydaje si, e w naszym kraju polityka przyzwala na wszelkie ataki na chrzecijastwo - krytyk czy przeklinanie imienia Chrystusa - byleby nie obraano islamu89.
Czoowi politycy Europy Zachodniej przyznawali wielokrotnie w ostatnich miesicach upadek polityki multikulturalizmu. Wynika to z faktu, i rzeczywicie, Niemcy, Francuzi i Anglicy otwarcie deklarowali, i nie s w stanie poradzi sobie z integracj imigrantw i tak zwanych gastarbeiterw90.
Za napicia spoeczne, mimo postpu, globalizacji oraz proklamowanych
idei pokojowych, zamiast obnia si, rosn91.
Debata trwajca wrd spoeczestw europejskich jest niejednoznaczna. Na podstawie prowadzonych obserwacji mona postawi tez, i
ludzie wpadli w naiwny zachwyt nad rnorodnym i kolorowym wiatem,
jednak nie ma to nic wsplnego ze wiadom polityk wielokulturowoci 92.
W Europie Zachodniej mimo proklamowania wielokulturowoci funkcjonuje
jedynie polityka asymilacji, ktra akcentujc rnice, spowodowaa wzrost
dezintegracji spoecznej, nienawi religijn oraz brak dialogu. Zapomniano
o istocie multikulti93, bdcej przejawem uznania dla pluralizmu jako wartoci samej w sobie oraz wielokulturowoci, ktra zakada harmonijny
i uporzdkowany pluralizm, czyli pojednan rnorodno.
Najwiksze napicia dotycz sfery arabskiej religijnoci oraz europejskiego wyzwolenia, ktre nie mog si porozumie i zamykaj si wzajemnie na jakiekolwiek prby dialogu i uzyskania kompromisu. Obecna sytuacja zostaa zdeterminowana dziaaniami stabilizacyjnymi w Iraku
i Afganistanie, wizj wprowadzenia demokracji na Bliskim Wschodzie oraz
86
Por.,
http://www.mojawyspa.co.uk/artykuly/26083/UK-Narasta-wrogosc-wobecimigrantow, (dostp: 26.01.2012).
87
Por., http://www.mojawyspa.co.uk/artykuly/28469/UK-Tysiace-dziewczynek-czekaobrzezanie (dostp: 26.01.2012).
88
Wypowied jednego z czonkw parlamentu Wielkiej Brytanii.
89
David Simpson polityk demokratycznej partii UK (tumaczenie wasne na podstawie: http://www.christiantoday.com/ (dostp: 26.01.2012).
90
Sowo zostao zaczerpnite z jzyka niemieckiego, oznacza pracownika gocinnego. Pojcie to zaczo by powszechne stosowane od lat 50 , gdy RFN sprowadzao
pracownikw z zagranicy, jako tasz si robocz.
91
Zob., Merkel says German multicultural society has failed". BBC. 2010-10-17. Retrieved 2010-10-17.
92
Ewenementem na skal wiatow jest przykad Australii oraz Kanady, ktre wprowadziy rzeczywist polityk wielokulturowoci.
93
Haso oznaczajce wielokulturowo oraz otwarte podejcie do polityki. Po raz
pierwszy pojawio si wraz z niemieckimi ruchami w latach 1970 i 1980. Zostao spopularyzowane przez niemieck Parti Zielonych, w pniejszym czasie zyskao popularno
w caej Europie.
66
cigymi incydentami na tle religijno-kulturowym midzy muzumanami

a chrzecijanami w krajach europejskich.
Istotne jest, by pokaza, jak operacje reagowania kryzysowego wpyny na zmiany w Iraku. Zjawisko globalizacji, powszechny dostp do Internetu, jak i migrujce spoeczestwa stanowi caoksztat dowiadcze oraz
opinii ksztatujcych arabsk percepcj globalizacji, demokracji i zmian
spoeczno - kulturowych.
Operacja Iracka Wolno skoncentrowaa wiele tysicy wojsk rnej
narodowoci o rnych wartociach kulturowych. Do podstawowych celw
operacji naleao: obalenie reimu Saddama Husajna oraz ukonstytuowanie proamerykaskiego rzdu w Bagdadzie. Zasadno oraz istota postawionych celw operacji nie jest przedmiotem niniejszych rozwaa, lecz
kanw wielu pyta. Jakie zmiany kulturowe dokonay si w efekcie irackiej
wojny? Jaka bya sytuacja spoeczno kulturowa Irakijczykw za panowania Saddama i po jego obaleniu? Czy mona zauway determinanty tych
zmian w kontekcie prowadzonych dziaa? W 2000 roku szacowano, e
ludnoci Iraku wynosi 22675617 osb. Arabowie stanowili okoo trzech pitych ludnoci, Kurdowie jedn pit, a pozostao to grupy spoeczne podzielone na kilka grup etnicznych: Asyryjczykw, Turkmenw Irackich, Ormian, Persw, ydw.
Kultur narodu utosamiaj jej instytucje, wartoci i normy zachowa,
zakorzenione w historii i pamici zbiorowej. Dziaania Stanw Zjednoczonych oraz si koalicyjnych, wprowadziy zmiany w spoeczestwie irackim.
Jednak zasady oraz normy postpowania, ktre zaczy pojawia si wraz
z nowymi kontyngentami nie powodoway euforii ani zachwytu wrd Irakijczykw. Przeciwnie - Irakijczycy, poczuli zagroenie i atak na swoj tosamo, wartoci oraz wolno. Dlatego te charakter irackiej tosamoci
i kultury jest istotny nie tylko dla antropologw i archeologw, ale rwnie
dla politykw, wojskowych oraz badaczy tych zjawisk. Tym bardziej, e jest
to obszar, gdzie od zawsze funkcjonowaa kultura arabska i nigdy nie musiaa walczy o swoj pozycj w regionie.
Na pytania zwizane z tosamoci oraz kultur, wielu Irakijczykw
odpowiada, e ich kultura oraz tradycje stanowi kolebk cywilizacji. Nawizuj swoj wypowiedzi do historii staroytnego dziedzictwa Iraku jako
rodka cywilizacji. W miar wystpujcych zagroe tradycja, historia oraz
kultura na nowo odywa i zdobywa licznych bardziej radykalnych zwolennikw. Obecnie wiele reklam telewizyjnych i billboardw w Bagdadzie odnosi si do staroytnego dziedzictwa Iraku.
Wybitny historyk i socjolog iracki Ali Al - Wardi twierdzi, e kultura Beduinw stanowia podstaw spoeczestwa irackiego. Kultur Beduinw
cechuj trzy zasadnicze elementy: plemiona, najazdy, rycersko. Kady
z tych elementw jest okrelony przez pojcie taghalub, czyli przewaga.
Mentalno beduiska nakazuje, by pokaza si swojego plemienia, si
67
osobist oraz poczucie wyszoci nad innymi narodami. Wynikao to rwnie z braku okrelonych zasad rozstrzygania konfliktw. Wielokrotnie uywano przemocy, by pomci jakie przestpstwo. Mimo to Beduini nigdy
nie uwaali, e te zjawiska to zagroenia, konflikty czy te stan wojny94.
W kulturze Beduinw funkcjonuje pewna mdro, mwica o tym, i wojna
na pustyni jest rzeczywistoci za pokj to zjawisko ulotne i nietrwae.
Myl ta wyjania w pewnym stopniu obydwa zjawiska. Zatem jest to stan,
ktry nie jest utosamiany z wojn, a naturalnym stanem rzeczy.
Na podstawie analizy materiaw rdowych mona skonstatowa, i
spoeczestwo irackie przeywa kryzys intelektualny, ktry przejawia si
rozamem struktur oraz relacji w spoeczestwie oraz ich stosunkiem do
wadz pastwowych95. Powoduje to powrt do korzeniu oraz mentalnoci
plemiennej, to prawda, e zmieni si tryb naszego ycia od nomadw
do miejskiego stylu ycia, migrujemy ze wsi do miast, ale nie prowadzi to
do zmian w naszych umysach oraz wartoci koczowniczych96.
Istotny wpyw na dynamik zmian kulturowych w Iraku w trakcie operacji miao porwnanie do systemu, jaki panowa przed i za czasw dyktatury
Saddama Husajna.
W staroytnoci na terenach dawnego Iraku istniay pastwa o wysoko
rozwinitej kulturze materialnej i duchowej, ze swoimi gwnymi orodkami:
Sumer, Babilonia i Asyria. Od XIII wieku Irak by centrum politycznym i kulturowym cywilizacji arabsko-muzumaskiej ze stolic w Bagdadzie. Dlatego te historia oraz staroytne dziedzictwo Iraku tak silnie wpyno na rozwj spoeczno kulturowy Irakijczykw.
Zmiana kulturowa bya bardzo stopniowa i rozpocza si od 1979 roku, gdy kierownictwo irackiego skrzyda partii Al-Baas i przywdztwo w kraju obj Saddam Husajn at-Takriti.
Ju gdy Saddam by wiceprezydentem, odgrywa kierownicz rol
w pastwie. Od pocztku lat 70. by prawdziwym przywdc dziki niemu
dochodzio do podpisywania najwaniejszych umw midzynarodowych
(na przykad 1975 z Iranem) i rozwizywania problemw wewntrznych,
w tym z Kurdami. Jednoczenie by jednym z gwnych konstruktorw irackich sub bezpieczestwa. Te i inne aspekty sprawiy, e jego imi budzio
przeraenie u wielu Irakijczykw, zanim jeszcze Saddam obj stanowisko
prezydenta.
Saddam przej wadz w Iraku w 1979 roku, a jego zadaniem byo
utrzymanie jednoci pastwa, w ktrym dominowaa niejednorodno etniczna oraz ciga rywalizacja szyicko - sunnicka. Saddam utrzymywa stan
94
Zob., Ali al-Wardi, Lamahat Ijtima'yyay Fi Tarikh al-Iraq al-Hadith, (tumaczenie

w wasne) Beirut, Dar Ar-Rashed, 2005, s. 18-20.
95
Zob., Al-Jandul, Al-Qadisiya, padziernik 2004.
96
Por., Al-Ghad, Baghdad, marzec 2006.
68
stabilnoci Iraku tak, jak potrafi - si oraz terrorem, lecz byy to metody
akceptowane przez wiatow opini publiczn przez wikszo okresu
rzdw Saddama.
W okresie panowania byego dyktatora uksztatowaa si w pewnym
stopniu iracka kultura oraz spoeczestwo. Reformy S. Husajna objy program nauczania, w ktrym najwikszy nacisk pooono na nauk historii.
Wymagano od uczniw szkoy redniej, by zapamitywali przemwienia
z VII wieku gubernatora Iraku - Al-Hajjaj bin Yusuf ath-Thaqafi dygnitarza
z Kufy Oh, Ludu Iraku, Oh, Ludzie z Hipokryzji, Nazywam si Al-Hajjaj bin
Yusuf ath-Thaqafi. Kiedy zdejm turban, bdziecie mnie znali. Widz gowy, e dojrzay i musz by zebrane, a ja je zbior.
Byy dyktator Iraku przyj model siowy panowania nad pastwem oraz
jego spoeczestwem. Mimo to od pocztku jego rzdw istniaa ambiwalencja w ocenie Saddama. Mona z cakowitym przekonaniem stwierdzi,
e by uwielbianym tyranem, wypowiedzia walk analfabetyzmowi i przyzna kobietom wiele praw, ktre w innych krajach odebra im islam. Poza
tym wspiera produkcj ropy, a zyski z jej sprzeday pomnoyy bogactwo
narodu97. Mikhael Ramadan, sobowtr Saddama napisa, e ludzie Zachodu nie potrafi zrozumie popularnoci, jak Saddam cieszy si wrd
znacznej czci spoeczestwa Iraku i podejrzewaj, e jest to efekt irackiej
propagandy. Czciowo maj racj, aby jednak w peni zrozumie to zjawisko, naley sign w gb tragicznej historii tego regionu. Okae si wtedy, e narody arabskie potrzebuj silnych przywdcw, a nie wspczucia98.
Utwierdzeniem polityki siy oraz przemocy byy publiczne gesty spoecznoci midzynarodowej oraz pochwaa zachowa prodyktatorskich
spoeczestwa dla Saddama Husajna. Saddam publicznie obj ojca, ktry
zabi wasnego syna za nielojalno wobec prezydenta. Dyktator upolityczni kultur. Za reim tumi kade wraenie ludzkiej kreatywnoci oraz
chci dziaania, ktre nie stay w zgodzie z charakterem prowadzonej polityki S. Husajna. Tych, ktrzy zamali te zasady spotykaa kara, za ktr
zapacili yciem. Lojalici partii Baas nadzorowali wszystkie aktywnoci
kulturalne. P roku po upadku reimu Saddama Husajna, Sayyar al-Jamil
wyrazi swoj opini w gazecie Az- Zaman, w zwizku z wpywem dziesicioletniej, cisej kontroli nad spoeczestwem oraz jego kultur i tradycj.
Okazuje si, e rozwj ycia kulturalnego by sztucznie wyprodukowan
scentralizowan propagand. Wikszo irackich intelektualistw, pisarzy,
poetw i artystw znalaza si na marginesie ycia spoecznego przez prawie cztery dekady. Iracka twrczo zostaa zdominowana przez skromne
fragmenty nieistniejcej kultury, propagand, sztuczne ogniste wiersze,
97
98
Por., L. Jahja, K. Wendl, Bejrut, 2005, s. 41.

Zob., M. Ramadan, W cieniu Saddama, VideografII, Katowice 2001, s. 30.
69
ktre wychwalay i czciy spotkania polityczne, rzd w subie dyktatu prezydenta99. To w skrcie uzasadnia tez Kanan Makiya zawart w dziele
Pomnik: Sztuka i Wulgarno w Iraku Saddama Husajna. Dzieo opublikowane w 1991 roku przedstawia wysiki Saddama ukierunkowane na pokazanie bohaterskich postaci islamu, roli schizmy midzy sunnitami i szyitami oraz postaci Saad`a bin Abi Waqqas, wczesnego arabskiego
wojownika, ktry przynis islam do Iranu100. Autor dziea zastosowa przewrotne podejcie, by w podtekcie pochway kultu dla dyktatora pokaza
saboci systemu.
Istotny wpyw na ycie kulturalne Iraku miay sankcje Organizacji Narodw Zjednoczonych za rzdw Saddama. W praktyce narzucone ograniczenia przyczyniy si do braku materiaw drukarskich w Iraku. Irak importowa 100000 ton papieru rocznie, jednak wskutek ogranicze ONZ ilo ta
spada o 90%101.
Polityczna izolacja oraz polityka rzdu irackiego zawzia moliwoci
irackich pisarzy, dziennikarzy, artystw jedynie do spotka oraz twrczoci
poza ojczyzn. Przyczynio si to do utworzenia tak zwanej kultury wygnania - thaqafat al-kharij oraz kultury krajowej - thaqafat ad-dakhil. Wydzielenie to spowodowao, i przywizanie Irakijczykw do zakorzenionych
w nich niegdy przekona oraz wartoci ulego marginalizacji. Kultura wygnania bya bogatsza oraz krytyczna w stosunku do wadz. Za kultura krajowa wygasa. Jedyne przejawy kultury oraz rozwoju zostay ograniczone
do twrczoci na potrzeby pochway dyktatora oraz jego rzdu.
Historycznie - poziom wyksztacenia oraz twrczo Irakijczykw odzwierciedlay si w poezji, dramatach oraz literaturze piknej. Dziedzictwo
tradycji plemiennych ujawniaa spontaniczno czy te publiczne odmawianie raca. Niestety rzdy Saddama Husajna oraz sankcje ONZ nie aktywizoway Irakijczykw do spontanicznoci oraz rozwoju twrczoci, czy
aktywnoci obywatelskiej. Czsto pochwaa wadcy bya najlepszym sposobem zdobycia nagrody finansowej oraz utrzymania rodziny w cikich
czasach. Reim Saddama nagradza poetw, ktrzy chcieli chwali Saddama jako przywdc, uosabiajcego chwa, heroizm, dobro, wspaniaomylno, a nawet prorocze postrzeganie przyszoci. Wojskowa przenikliwo Saddama staa si gwnym tematem tak zwanej kultury domu102.
Czsto nawizywano do wojny irasko-irackiej Al-Qadisiya lub Qadisiyat
Saddama, w ktrej Arabowie pokonali Imperium Perskie. Iracka prasa uywaa w kontekcie tej bitwy terminu umm al-ma'arik, czyli matka wszyst99
Zob., Az-Zaman, Baghdad, padziernik 2003.

Zob., K. Makiya, The Monument: Art and Vulgarity in Saddam Hussein's Iraq (tumaczenie wasne)
101
Zob., N. Omran, Al-Mashhad ath-Thaqafi fi al-Iraq-dhid al-Hisar, (tumaczenie
wasne), Bagdad, padziernik 2001.
102
Ibidem.
100
70
kich bitew. Bya ona wielokrotnie przypominana jako wyznacznik heroicznej

walki armii Saddama przeciwko midzynarodowej koalicji rwnie w stosunku do wojny w Umm al-Hawasum oraz wielu innych. Wszystkie walki
stay si fundamentem twrczoci epickiej, a ich przebieg ukazywa wspaniao, waleczno oraz si armii Saddama.
Abbas al-Harbi, iracki pisarz, ktry zosta wygnany z kraju w 1997r.
wystawi sztuk The Renaissance (Al-Nahda), gdzie porwna reim Saddama do ideologicznego motu, ktry uderzy w gow irackiej kreatywnoci103. Zmiany spoeczno - kulturowe miay na nowo szanse do odtworzenia
si dopiero po upadku dyktatury S. Husajna. Wybuch kreatywnoci oraz
eskalacja nadziei na powrt do przeszoci sprzed Saddama nastpiy
w kwietniu 2003 roku. Pomimo przemocy wielu intelektualistw wyszo
z ukrycia. Inni, ktrzy milczeli przez dziesiciolecia z powodw politycznych, etnicznych, religijnych, zaczli na nowo wyraa si otwarcie. Otwarcie spoeczne przeplatao si z przemoc oraz stratami. Naley podkreli,
i brak wolnej kultury oraz twrczoci by tosamy ze wzgldnym spokojem oraz stanem stabilnoci spoecznej, w ktrej wszyscy obywatele byli
rwni. Wszyscy opowiadali si po jednej susznej stronie i ufali jedynemu
przywdcy narodu. Sytuacja po 2003 roku nie bya jednak tak optymistyczna. Ludzie poczuli strach i obaw przed nieznanym. Irakijczycy nie zostali
nigdy nawet przyzwyczajeni do myli, i mog y, jak chc, robi, co chc
i maj sami o siebie zadba. Nard iracki z jednej strony si cieszy, lecz
nikt nie by w stanie odpowiedzie na fundamentalne pytania co dalej?
Spoeczestwo wyraa swoje opinie na forach internetowych oraz blogach, w ktrych pojawiaj si informacje: Bagdad si pali, mieci na ulicach, zwoki s rozrzucone, wszystko jest pokryte czarnym dymem; Bagdad jedno z najpikniejszych miast jest zjadane przez wilki i we;
Jestemy splamieni krwi i zami104. Zjawisko to wiadczy o swobodnym
przepywie informacji.
Eskalacja przemocy doprowadzia do introspekcji wrd wielu czoowych intelektualistw irackich. Salah Hasan al-Silawi, ktry opisuje siebie
jako specjalist od mediw, napisa w gazecie codziennej As-Sabah, e
przemoc charakteryzuje irack osobowo i e Irakijczycy nie rni si od
siebie niczym innym jak akceptowaln iloci przemocy, ktra charakteryzuje zachowanie kadego z nich105.
Mona zaryzykowa twierdzenie, e najswobodniejszy w historii okres
dla Iraku przypada na czasy po upadku Saddama. Jednak po przeprowadzonych badaniach naley postawi tez, e od 2003 roku rozpoczyna si
jeden z najgorszych okresw oraz nieodwracalne zmiany zachowa spo103
Zob., Alefyaa.com, (tumaczenie wasne) lipiec 2006.

Por., Alefyaa.com, (tumaczenie wasne) luty 2006.
105
Zob., As-Sabah, Baghdad, wrzesie 2006.
104
71
eczno kulturowych Irakijczykw, ktre negatywnie odbijaj si na ich

podejciu do polityki, rzdw oraz jakichkolwiek zmian spoecznych. Od
tego czasu ronie rozczarowanie i frustracja z powodu upadku rzdu irackiego oraz wzrost niechci do koalicji wielonarodowej, ktra miaa z zaoenia zapewni bezpieczestwo oraz stabilno w Iraku. Ludzie otwarcie
przyznaj,
e
Saddam
Husajn
by
twardym
dyktatorem
i bezwzgldnym ale kocha swj kraj i swj lud robi to dla ich dobra106.
Za demokratyczne aspiracje s coraz czciej przedstawiane jako wzniose ideay zapisane krwi. Irakijczycy nie widz adnych pozytywnych
zmian, jakie nastay po obaleniu Saddama. Co gorsze zarzucaj koalicji, e
nikt nie liczy si z ich zdaniem i nie wzi pod uwag racji irackiej. Stany
Zjednoczone oraz koalicja s postrzegane jako najedcy oraz okupanci
Iraku, nie za jako pomoc oraz szansa na lepsze ycie. Dynamika zmian
spoeczno kulturowych w tym trudnym okresie jest rwnie znaczca,
Irakijczycy zwracaj si w stron swoich narodowych frontw wyzwolenia,
ktre niegdy nie byy popularne, a propagowany przez nie sposb ycia
przypomina styl koczowniczy. Na nowo kochaj byego dyktatora, dostrzegaj rnice w swoim codziennym yciu i widz, jak ich ycie si pogorszyo. Co wicej ludzie wracaj do najprostszych i najbardziej dostpnych form
buntu przeciw okupantowi. T form staje si religia, ktra nie stoi w zgodzie z zachodnimi demokratycznymi ideami oraz niesionymi wartociami.
Nastpuje powrt do religijnoci, w nadziei na to, e to wiara rzuci cho
cie wiata na zaistnia sytuacj. Co wicej, najszerszym poparciem ciesz si radykalne odamy szyickiego islamu, ktre bardzo powanie
i krytycznie odnosz si do interwencji wiata zachodniego. Ludzie uciekaj
w nacjonalizm, fanatyzm.
Fanatycy religijni na nowo zdobywaj wyznawcw wrd Irakijczykw.
Nauczaj o moralnoci, jak powinno wyglda prawdziwe muzumaskie
ycie w zgodzie z Bogiem. W swoich publikacjach odnosz si do kobiet
oraz ich zachowa. Opisuj cnotliwe kobiety, ktre dziki zasonie chroni
swoj czysto i honor. Podkrelaj kultur maestwa i udowadniaj, e
w zych maestwach rodz si zdeformowane i chore dzieci, za wspycie w godzinach popoudniowych moe nie ryzyko poczcia zezowatych dzieci, zwaszcza dziewczynek. Co ciekawe, nie dotyczy to chopcw.
Syn poczty w pitek w godzinach popoudniowych moe by mwc lub
sta si sawny107. Za czasw Saddama ruchy ekstremistyczne oraz fanatyzm religijny nie mogy si rozwija, a co wicej, powysze informacje nigdy si by nie ukazay. W obecnej sytuacji kady pisze, co chce, a co gorsza, ludzie z braku motywacji, chci oraz perspektyw na popraw swojego
ycia wstpuj do populistycznych organizacji i w dalszej perspektywie daj
106
107
M. Ramadan, W cieniu Saddama, Videograf II, Katowice 2001, s. 217.

Ibidem.
72
si oszuka i wykorzysta. Cigle aktualny pozostaje cytat ndza religijna

jest jednoczenie wyrazem rzeczywistej ndzy i protestem przeciw ndzy
rzeczywistej. Religia jest westchnieniem ucinionego stworzenia, sercem
nieczuego wiata, jest dusz bezdusznych stosunkw. Religia jest opium
ludu108. Fanatyzm religijny staje si substytutem rzeczywistego ycia.
Dua cz ludzi emigruje do krajw europejskich, gdzie swoimi sposobami przekazuje prawd o tym, co si dzieje w Iraku, jak wyglda denie do wolnoci oraz demokracji. Powrt do religijnoci oraz sekularyzm
ujawnia si w gwnych orodkach Iraku, takich jak: Nadafa, Shi'i, Karbala,
Kufa, czy te Kadhimiya. Odnale tam mona powrt do dzie oraz twrczoci, ktre upamitniaj mczestwo imama Husajna oraz idea wadcy
Saddama Husajna. W 2009 roku media doniosy, e irackie wadze chc
otworzy muzeum powicone ich byemu dyktatorowi.
Interwencja w Iraku dokonaa jeszcze jednej istotnej zmiany w zachowaniach oraz w umysach Irakijczykw. Jest ni strach,obawa. Ze wzgldu
na panujcy klimat na Bliskim Wschodzie styl ycia opiera si gownie na
aktywnoci w nocy. ycie towarzyskie oraz handlowe odbywao si w nocy
oraz wczesnych godzinach porannych. Irakijczycy ze wszystkich klas spoecznych zbierali si wzdu rzeki Tygrys, aby cieszy si masguf, czyli
daniami ze wieo pieczonej ryby, ktra jest jednym z przysmakw w Iraku.
Z powodu zakazw i obaw zwizanych z bezpieczestwem, wszystkie aktywnoci spoeczne, takie jak wesela, pogrzeby, zakupy oraz imprezy kulturalne odbywaj si w cigu dnia109.
Munathamat Bint ar-Rafidayn, czyli Organizacja Sistr Mezopotamii
publikuje rwnie czasopisma, w ktrych kobiety mog wyrazi siebie bez
adnych ogranicze oraz naciskw. Zachca kobiety do udziau w yciu
spoecznym, kulturalnym i politycznym w celu przyspieszenia przemian
demokratycznych i rozwoju wolnego spoeczestwa obywatelskiego110.
Szansa ta nie jest jednak wykorzystywana, bowiem Irakijczycy obawiaj
si wypowiada na gos swoje przekonania z uwagi na radykaw oraz ekstremistw, dla ktrych mogliby sta si celem.
Wczeniej Irakijczycy obserwowali Egipt i podziwiali hollywoodzkie filmy. Szczeglnie popularne byy egipskie filmy akcji. Od upadku Saddama
obawy zwizane bezpieczestwem, nieregularno dostpu do energii
elektrycznej oraz islamistyczna presja ekstremistw doprowadziy do zamknicia kin w caym Iraku111. Mimo i od 2008r. trway starania, by oywi
108
K. Marks i F. Engels, Wybrane pisma filozoficzne 1844-1846, Przyczynek do krytyki
heglowskiej filozofii prawa, KiW 1949.
109
Zob., Al-Kauthar , Ahl al-Beit Foundation (tumaczenie wasne), Najaf, stycze
2006.
110
Zob., Munathamat Bint ar-Rafidain, at http://www.bentalrafedain.com/meen/nashtat/
(dostp 10.01.2012)
111
Por., Shakir al-Anbari, Al-Hayat, (tumaczenie wasne) luty 2006.
73
kino irackie, to niestety z dziewidziesiciu dziewiciu filmw wyprodukowanych w Iraku pozostao niewiele. Dobrym przykadem zmian spoeczno
kulturowych w Iraku jest film Fitna wa-Husn, czyli Urok i Pikno. Pokazuje on jak spoeczestwo zmienio si w okresie stabilizacji. W wielu filmach
porwnuje si zot przeszo czasy panowania Saddama z dramatem
teraniejszoci, penej krwi oraz obrazw wojennych. Birhan Shawi, Irakijczyk, pisarz, wskazuje na ciekaw zaleno czas politycznych idoli skoczy si wraz z Saddamem, za kulturowymi idolami pozostaj ich duchy,
ktre s zagroeniem dla dusz i umysw. Pozostawiaj cie na kreatywnoci i myleniu Irakijczykw. czy si to z faktem, i irackie stacje telewizyjne s w duej mierze zwizane lub finansowane przez partie polityczne lub inne kraje. Iracka telewizja w odczuciach spoeczestwa pokazuje
wystaw historycznych mumii oraz zotych czasw, ktre nigdy nie wrc112. Ukazuj si informacje o utraconych dzieach, symbolach, czy artefaktach kulturowych, ktre czyy przeszo z teraniejszoci. Obecnie
tego brakuje, a sami ludzie nie do koca mog si odnale w nowych warunkach ycia, pozostawieni wasnym wyborom oraz przygldajc si obrazom katastrofy narodowej, brakowi kultury oraz pkniciu cywilizacyjnemu.
Kady przejaw aktywnoci artystycznej to przejaw blu, gniewu, zarzutu,
okruciestwa113.
Pomimo zagroe dla bezpieczestwa, pojawiy si pewne formy aktywizacji spoeczestw. Pojawiy si wystawy w Iraku, sponsorowane przez
Ministerstwo Kultury w Bagdadzie. S to wystawy powiecone kaligrafii114.
Zaczto organizowa Iracki Fashion House, ktry wystawia tkaniny i ubrania115. Ministerstwo Kultury zorganizowao take wystaw fotografii pod
nazw Aspiracje dla Pokoju". Eksponowane fotografie ukazuj rne
aspekty ycia Irakijczykw. Uwidaczniaj mio Irakijczykw do swojego
kraju, pomimo wyzwa politycznych, ktre codziennie w nich uderzaj116.
Dynamika przemian spoeczno kulturowych w Iraku stanowi paradoks. Z jednej strony, powouje si na osignicia wielkich cywilizacji,
a z drugiej strony wspczesna historia Iraku naznaczona jest przez przemoc, wojn oraz niezgod. By moe rozwizaniem tej dynamiki jest wyjanienie Al-Ward`i, ktry stwierdza, e iracka kultura jest w istocie kultur
Beduinw, e chodzi o pokj jako tymczasowe zjawisko oraz o konflikt wpi112
Burhan Shawi, Fi Mulabasat ath-Thaqafa al-IraqiyaAl-Asnam as-Siyasiya Wa alAsnam Althqafiya, as provided by e-mail from sources in Baghdad. There is no date or publisher provided, but it is clearly written after the March-April 2003 invasion.
113
Por., Al-Mada, (tumaczenie wasne) stycze 2006.
114
Kaligrafia jest jedn z najwaniejszych form sztuki islamskiej, co odzwierciedla si
nie tylko w druku Koranu, ale take w meczetach, zabytkach, budowlach, dywanach
i rnych dzieach sztuki. W mediach, logo telewizji Al-Jazeera satelitarn, w ksztacie kuli,
jest dobrym przykadem piknej kaligrafii.
115
Ministry of Culture, Republic of Iraq, news release, May 3, 2006.
116
Zob., Al-Mada, (tumaczenie wasne) luty 2006.
74
sany na stae w ycie codzienne. Abd al-Khaliq Husajn uzna, e Irakijczycy s ludmi niezgody i dwulicowoci, rni si od innych ludzi skonnoci do nadmiernej przemocy117. Niestety, wiele z tych aktw przemocy jest
widocznych wspczenie. Przemoc i terror wykorzystuj islamscy ekstremici oraz fanatycy wobec intelektualistw i ludzi aktywizujcych si spoecznie i kulturowo. Niemniej jednak, pomimo przemocy i trzydziestu piciu
lat totalitarnej wadzy partii Baas, iraccy artyci, poeci, pisarze nadal tworz
zarwno wewntrz, jak i poza Irakiem. Walka o przetrwanie kultury cay
czas trwa, cho nie jest tak intensywna jak skierowana przeciwko niej
przemoc.
Jak w takim razie mona zdiagnozowa obecne problemy w Iraku, czy
mona rozgranicza sprawy polityczne spoeczne i gospodarcze? Moemy
postawi tez, e jest to niewykonalne, a co wicej, wszystkie te komponenty istotnie si uzupeniaj. Do obecnych problemw Iraku, znaczco
wpywajcych na zmiany spoeczno kulturowe, mona zaliczy:
znaczcy stopie bezrobocia,
przemoc,
korupcj,
napicia pomidzy Arbami a Kurdami,
konflikty midzy sunnitami a szyitami,
impas polityczny,
zy stan gospodarki,
destabilizacj pastwa,
wpywy partii Baas,
dziaalno uchodcw irackich118,
rozwj organizacji rebelianckich i terrorystycznych,
wiele innych czynnikw, trudnych do sklasyfikowania.
Przykadem wszechobecnej destabilizacji wiadczcym o porace operacji jest m.in. nakaz aresztowania wiceprezydenta Iraku - Tariqa alHashimiego. Zosta oskarony o stworzenie tzw. szwadronu mierci, ktry
mia za zadanie mordowa pracownikw rzdowych oraz oficerw sub
bezpieczestwa. Problem si pogbi, gdy okazao si, i wiceprezydent
jest sunnit, za wikszo parlamentu stanowi szyici. Kolejno pojawiay
si wzajemne oskarenia, ktrym nie ma koca. Al Hashimi oskara
z kolei rzd o uycie sub bezpieczestwa do zwalczania grup religijnych,
czyli sunnitw oraz opozycjonistw. Opozycjonici zostali uznani przez
wikszo rzdu za organizacje terrorystyczne. Jedna i druga strona
oskaraj si o zamachy bombowe, przeladowania wyznaniowe etc. Pro117
A. Khaliq Husayn, Al-kharab al-bashari fil-Iraq, Elach (tumaczenie wasne), marzec
2006.
118
Zob., T.Gustavsberg tum. Ewa Cylwik, Le monde diplomatique: Zapomniani

uchodcy, http://monde-diplomatique.pl/LMD31/index.php?id=10, (dostp 26.01.2012).
75
blematyczne wydaje si nawet funkcjonowanie Irackich Si Bezpieczestwa. W tej sytuacji prawdopodobny jest ich rozam z uwagi na podziay
wyznaniowe: Kurdw, Sunnitw, Szyitw.
Wedug oczekiwa czonkw koalicji sytuacja powinna si zacz stabilizowa od momentu jej wejcia na terytorium Iraku w 2003r. Okazao si
jednak, e byo to tylko pogorszenie sytuacji Irakijczykw, poniewa poziom
ycia obniy si w stosunku do ich oczekiwa.
Mimo niestabilnej sytuacji w Iraku wojska amerykaskie zaczy si
wycofywa od 31 sierpnia 2010 roku. Liczba amerykaskich onierzy ze
112 tys. zostaa zredukowana do okoo 50 tys. Data ta stanowia rwnie
wyznacznik zakoczenia misji bojowej w Iraku119. Kolejnym etapem misji
byy tzw. zadania doradcze. Armia amerykaska miaa szkoli irackie siy,
wspiera dziaania niemilitarne, zapewnia bezpieczestwo cywilom
i zespoom odbudowy Iraku. Jedynie akcje antyterrorystyczne w praktyce
miay charakter bojowy. Pod koniec 2011r. roku Stany Zjednoczone zadeklaroway koniec amerykaskiej operacji w Iraku120. Prezydent Stanw
Zjednoczonych oznajmi, e w Iraku udao si zrealizowa strategi USA,
by zakoczy wojn. Nie oznacza to jednak cakowitej rezygnacji USA
z interesw na terytorium Iraku. W dalszym cigu w Bagdadzie znajduje si
najwiksza ambasada na wiecie. Pracuje w niej okoo 18 tysicy ludzi.
Wikszo z pracownikw to suba cywilna, niewielkim odsetkiem s dyplomaci. Ponadto okoo 5000 osb znajduje si w Bagdadzie, gdzie funkcjonuj tak zwane armed private security contractors, czyli prywatne organizacje wojskowe, takie jak Triple Canopy, Global oraz Academi121 (bye
Blackwater). Ponadto Departament Obrony USA utworzy Biuro Wsppracy w Dziedzinie Bezpieczestwa w Iraku. Biuro bdzie dziaa w Bagdadzie
pod auspicjami USA. Zatrudni okoo 150 osb, ktrych zadaniem bdzie
szkoli irackie lotnictwo wojskowe. Ponadto iracki rzd zakupi od USA
bro i wyposaenie wojskowe.
Interwencja midzynarodowa w Iraku miaa by kolejnym po kampanii afgaskiej ogniwem w walce z terroryzmem globalnym. Kryzys iracki
narasta ju od 1991 roku. Nie udao si go opanowa na drodze dyplomatycznej, rodkami politycznymi. Porak poniosa ONZ, ktra nie potrafia
podj jednolitych i zdecydowanych dziaa na rzecz rozwizania kryzysu.
W rezultacie doszo do utworzenia koalicji ad hoc i zastosowania rodkw
119
Ceremonia wyjcia onierzy amerykaskich z Iraku http://www.nytimes.
com/slideshow(dostp: 15.12.2011)
120
14 grudnia 2011 roku prezydent USA Barack Obama zadeklarowa, e amerykaska misja w Iraku dobiega koca
121
Spka wczeniej znana jako Blackwater - najbardziej niesawna prywatna korporacja ochroniarska postanowia si przemianowa. Teraz jest "dostawc rozwiza bezpieczestwa", chce zmy skazy (midzy innymi z 2007r.), przyjmujc now nazw "Academi".
76
militarnych, ktre spowodoway znaczce zmiany dla caego narodu irackiego.

W 2005r. zmiany w Iraku byy nazywane purpurow rewolucj 122. Czy
rewolucja si powioda, czy z perspektywy czasu mona okreli to, co si
zmienio w Iraku?
Od 2003 roku w Iraku mona okreli nastpujce obszary spoeczno
kulturowe, w ktrych doszo do zmian:
feminizm,
religia,
aktywizacja spoeczna,
twrczo (poezja, sztuka),
rola pastw Zachodu,
postrzeganie demokracji,
rola USA.
Zmiana spoeczna, jaka nastpia w Iraku, jest niezwykle atwo dostrzegalna. Zachowania spoeczne, uznawane kiedy na niemoralne, niedozwolone i niegodne, obecnie nale do codziennoci. Mona stwierdzi,
ze Irakijczycy zrobili si bardziej tolerancyjni i wyrozumiali z uwagi na bied, jaka ich spotkaa oraz skutki wojny. Ulice miast Iraku s obecnie pene
biedoty, ebrakw, godnych dzieci oraz prostytutek. Jeszcze nie tak dawno byo to w Iraku nie do pomylenia - haram. Natomiast teraz okazuje si,
e sankcje gospodarcze nie tylko zniszczyy gospodarcze zaplecze, ale
take powanie zdeformoway stosunki spoeczne, w tym tradycyjn, irack
rodzin. Z powodu braku pienidzy wiele samotnych matek, podejmuje si
prostytucji. Ludzie na ulicach sprzedaj ostatnie wartociowe przedmioty
w nadziei, e utrzymaj swoj rodzin. Irakijczycy nie myl ju o zapewnieniu swoim dzieciom waciwej edukacji, o ksikach, o uczeniu wraliwoci na pikno i dobro zosta jedynie instynkt samozachowawczy, czsto brutalny i nieznajcy litoci.
Zuboenie spoeczestwa jest rwnie wynikiem ogromnej dewaluacji,
jaka miaa miejsce w Iraku. W 1990 roku za jeden dinar pacono trzy dolary
amerykaskie, za obecnie trzeba wyda 1500 dinarw, by kupi jednego
dolara. Dewaluacja doprowadzia do bankructwa nie tylko wikszo prywatnych firm irackich, ale take w stosunkowo krtkim czasie pozbawia
oszczdnoci irack klas redni: nauczycieli, inynierw, technikw, naukowcw, drobnych przedsibiorcw itd. Dzi zdecydowana wikszo
nauczycieli pracuje obecnie na dwch etatach, rano ucz w szkoach,
a wieczorami jed takswkami, sprztaj biura itd123.
122
Okrelenie "purpurowa" pochodzi od koloru tuszu, jaki pozostawa na kciukach Irakijczykw jako dowd, i brali oni udzia w pierwszych demokratycznych wyborach parlamentarnych w Iraku w 2005 roku.
123
Zbyszek Koreywo, Irak samotna mier, Warszawa 2007, s.45-49.
77
Skutki tego stanu rzeczy s oczywiste. Niedouczone pokolenie, wyrywane z tradycyjnej rodziny, czsto bez ojca lub matki, zmuszone do poszukiwania rde dochodu. Nie tak dawno Irak nie zna problemw kryminalnych zachowa nastolatkw, prostytucji modych dziewczt, a obecnie
s one codziennoci.
Osoby, ktre nie widz ju nadziei na lepsze ycie, staraj si emigrowa do innych krajw. Blokada gospodarcza spowodowaa zanik przedsibiorczoci oraz aktywizacji spoecznej. Ju teraz jest to jedno z potencjalnych zagroe dla Iraku. Ponadto w Iraku produkuje si jedynie 40% tego,
co wytwarzano przed 1990 rokiem. Powoduje to powane utrudnienia
w pracy we wszystkich sektorach gospodarki oraz finansw.
W perspektywie pojawia si kolejna wizja pastwa okupanta Iraku,
ktrym jest Iran. Teheran zacz ingerowa w irack polityk wewntrzn,
sponsoruje milicj, wspiera podziay partii politycznych i wysa swoje wasne siy do tego kraju. Iraski Oddzia Quds moe mie pene pole manewru oraz moliwo.
Wnioski ze wstpnej analizy przemian spoeczno kulturowych w Iraku
wskazuj, e Irakijczycy nie s zadowoleni ze skutkw operacji Iracka
Wolno. Zarwno poziom ich ycia, jak i bezpieczestwa obniyy si.
Spoeczestwo jest niezadowolone ze zmian, ktre nastpiy. Dzisiejszy
poziom ycia Irakijczykw okaza si niszy od ich oczekiwa.
Analysis of Cultural Transformation Dynamics in Iraq

Abstract: Due to the common use of mass media, such as the Internet
and mobile phones, transformations taking place in Arab countries can be
seen. The Arab Spring is one of their current examples, as well as its consequences, opportunities and threats.
The conclusions drawn from contemporary operations and conditions
in which they are conducted show that their character is influenced by
changes in international relations, as well as the dynamics of cultural and
social transformations. The policy to ensure the common security level is
an inseparable factor coexisting with multicultural conditions. At the same
time, cultural transformations are also one of the effects of crisis response
operations.
Therefore, 12 years after the end of Operation Iraqi Freedom, it is justifiable to carry out the assessment of effects brought about in Iraq in the
context of cultural and political transformations in the modern world.
78
AUTOR
mgr Maja JASISKA
RECENZENT
pk prof. dr hab. in. Jarosaw WOEJSZO
Mamy ogromnie rozwinite granice,

a w stosunku do nich za mao wojska.
Przy tym wszystkim mamy do czynienia w spoeczestwie
z tak niskim poziomem mylenia o rzeczach wojska i obrony,
e mwic do ludzi o tych trudnych zagadnieniach,
mwi si jak w prni - tak trudne zadania stawiajc,
nie znajduje si odzewu.
Jest to jeszcze jedna dziedzina,
w ktrej triumf wici u nas specjalnego rodzaju analfabetyzm.
O sprawach strategicznych, sprawach obrony, wojska,
og nasz nie nauczy si jeszcze myle, a nawet sucha124.
Marszaek Jzef Pisudski
ROLA I ZADANIA SI ZBROJNYCH RP W SYSTEMIE

OBRONNYM PASTWA
Wstp
Od zarania dziejw ludzie d do zaspokojenia swoich potrzeb. Aby
czowiek mg funkcjonowa naley zadba o ich realizacj. Wedug amerykaskiego psychologa Abrahama Maslowa najwaniejszymi potrzebami
czowieka s potrzeby fizjologiczne. Na drugim miejscu synnej piramidy
potrzeb znajduje si potrzeba bezpieczestwa. Bezpieczestwo w literaturze przedmiotu definiowane jest , jako:
gwarancja nienaruszalnego przetrwania podmiotu bezpieczestwa
oraz swobodnego jego rozwoju125;
stan pewnoci, spokoju, brak zagroenia oraz ochrony przed
nim126;
integralno terytorialna, suwerenno, swobodny wybr drogi politycznego rozwoju, osignicie dobrobytu i rozwoju spoecznego 127;
124
http://www.up.krakow.pl/konspekt/29/index.php?i=007
J. Staczyk (red. nauk.), Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa, ISP PAN,
Warszawa,1996, s. 17-20.
126
R. Ziba, Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego, wyd. Scholar, Warszawa, 2007, s. 27.
127
J. Czaputowicz, Kryteria bezpieczestwa midzynarodowego - aspekty teoretyczne
[w: ] red.: S. Dbski, B. Grska-Winter, Kryteria bezpieczestwa midzynarodowego pastwa, PISM, Warszawa, 2003, s. 13.
125
79
Rola i zadania Si Zbrojnych RP w systemie obronnym pastwa
stan uzyskany w rezultacie odpowiednio zorganizowanej obrony

i ochrony przed wszelkimi zagroeniami militarnymi i pozamilitarnymi przy uyciu si i rodkw pochodzcych z rnych dziedzin dziaalnoci pastwa128.
Obowizkiem pastwa zgodnie z Konstytucj RP jest zapewnienie bezpieczestwa swoim obywatelom, co gwarantuje Polakom zapis umieszczony w rozdziale I, art. 5 - Rzeczpospolita Polska strzee niepodlegoci
i nienaruszalnoci swojego terytorium, zapewnia wolnoci i prawa czowieka i obywatela oraz bezpieczestwo obywateli, strzee dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju129.
Na bezpieczestwo Polski ma wpyw wiele czynnikw, gwnie procesy
i zjawiska znajdujce si w jej regionie, w Europie oraz dotyczce NATO.
Istotny wpyw na bezpieczestwo RP ma szybko i zmienno stosunkw
oraz relacji pojawiajcych si w Sojuszu Pnocnoatlantyckim oraz w Unii
Europejskiej. Czonkostwo Polski w UE powoduje, e nasz kraj rozwija si
gospodarczo, nastpuje duy postp cywilizacyjny, ale take zwiksza si
poczucie bezpieczestwa kraju. Mona pokusi si o sformuowanie, e
rozwj sprawnego, korzystnego i speniajcego pozostae zasady prakseologii systemu bezpieczestwa pastwa powinien stanowi zasadnicze zadanie polskiej polityki w kwestii bezpieczestwa.
Zgodnie ze Strategi Bezpieczestwa Narodowego na system bezpieczestwa skadaj si wszystkie odpowiedzialne za bezpieczestwo
w wietle Konstytucji RP i waciwych ustaw organy oraz instytucje nalece do wadz ustawodawczych, wykonawczych i sdowniczych, w tym Parlament, Prezydent RP, Rada Ministrw i centralne organy administracji rzdowej130.
System Bezpieczestwa Narodowego RP skada si z Podsystemu
kierowania bezpieczestwem narodowym oraz Podsystemw wykonawczych. Podsystem kierowania bezpieczestwem narodowym tworz organy
wadzy publicznej, kierownicy jednostek organizacyjnych, wykonujcych
zadania na rzecz bezpieczestwa oraz organy dowodzenia Si Zbrojnych
RP. Podsystem wykonawczy to siy i rodki, bdce w dyspozycji ministrw
kierujcych dziaami administracji rzdowej, centralnymi organami administracji rzdowej, wojewodw, organy samorzdu terytorialnego. Do Podsystemw wykonawczych wchodz rwnie inne podmioty, ktre s odpo-
128
T. Szubrycht, Wspczesne aspekty bezpieczestwa pastwa, ZN AMW nr 4, Gdynia, 2006, s. 89.

129
http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm
130
Strategia
Bezpieczestwa
Narodowego
Rzeczypospolitej
Polskiej;
http://www.koziej. pl/files/SBN_RP.pdf
80
Maja Jasiska
wiedzialne za realizacj ustawowo okrelonych zada w zakresie bezpieczestwa narodowego.

System bezpieczestwa, by wypenia skutecznie i sprawnie swoj rol, musi nie tylko dysponowa si zdoln do podejmowania odpowiednich
decyzji, ale take by dysponentem si, ktre umoliwi realizacj tych decyzji. Wie si to z posiadaniem odpowiednio przygotowanych i zorganizowanych Si Zbrojnych.
Niezwykle istotnym elementem systemu bezpieczestwa i systemu
obronnego s siy zbrojne. Dlatego te obarczone s pewnymi obowizkami wynikajcymi z ich suebnej roli w stosunku do omawianych systemw.
Dlatego te przedmiotem bada w niniejszym opracowaniu bd Siy
Zbrojne RP w Strategii Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej z 2009 roku.
Celem bada jest okrelenie miejsca i roli Si Zbrojnych RP w systemie
obronnym kraju. Zastosowane zostan metody badawcze, takie jak: analiza, synteza, uoglnienia oraz wnioskowanie. Problem gwny docieka
sprowadza si do pytania: Jaka jest rola i jakie s zadania Si Zbrojnych
RP w Systemie Obronnym Pastwa? Aby udzieli odpowiedzi na powysze pytanie, naley rozway nastpujce kwestie:
1. Czym jest obronno i Strategia Obronnoci RP?
2. Czym jest System Obronny Polski i z czego si skada?
3. Jaka jest rola organw dowodzenia Si Zbrojnych RP w podsystemie kierowania obronnoci?
4. Jakie s rodzaje Si Zbrojnych RP i jakie maj zadania w podsystemie militarnym?
W odniesieniu do sformuowanych problemw badawczych, zakadam,
e Siy Zbrojne s nieodcznym i najwaniejszym elementem Systemu Obronnego Polski.
Obronno i strategia obronnoci RP
Obronno jest dziedzin bezpieczestwa narodowego, stanowic
sum wszystkich cywilnych i wojskowych przedsiwzi majcych na celu
zapobieganie i przeciwstawienie si wszelkim potencjalnym zagroeniom
bezpieczestwa pastwa, zarwno militarnym, jak i pozamilitarnym, mogcym doprowadzi do kryzysu polityczno-militarnego131. Strategia Obronnoci RP prezentuje zasady funkcjonowania obronnoci pastwa. Nakrela
zadania oraz struktur systemu obronnego pastwa, a take identyfikuje
gwne kierunki rozwoju poszczeglnych jego podsystemw. Zasadnicze
kwestie regulowane przez Strategi Obronnoci RP wynikaj z zapisw
umieszczonych w Konstytucji RP oraz z dokumentw strategicznych obowizujcych w Polsce, takich jak Stratega Bezpieczestwa Narodowego
131
Strategia
dex.php?pid=5
Obronnoci
Rzeczypospolitej
Polskiej;
http://www.koziej.pl/
in-
81
oraz Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Obronna RP. Strategia obronnoci

RP jest strategi sektorow do Strategii BN RP, co oznacza, e jest
uszczegowieniem zapisw dotyczcych obronnoci. Wytyczne zapisane
w Strategii Obronnoci RP s rdem wytycznych dla dokumentw z obszaru obronnoci tworzonych na niszych szczeblach.
System obronny Polski
Interesy narodowe dzielimy na ywotne, istotne i wane. Polska, aby
mc zapewni obywatelom realizacj tych interesw, musi organizowa
i udoskonala zintegrowany system bezpieczestwa narodowego. W skad
tego systemu wchodzi system obronny, ktry zosta powoany dla przeciwstawienia si wszelkim zagroeniom ywotnych interesw narodowych.
System ten jest zintegrowany z sojuszniczym systemem bezpieczestwa
poprzez wsplne procedury dziaania w sytuacjach kryzysowych i w czasie
wojny oraz udzia w sojuszniczym planowaniu obronny132.
Z kolei system obronny w myl Strategii Obronnoci RP definiowany
jest jako skoordynowany zbir elementw kierowania i elementw wykonawczych, a take realizowanych przez nie funkcji i procesw oraz zachodzcych midzy nimi relacji133. Tworzony jest przez wszystkie siy i rodki
przeznaczone do realizacji zada obronnych, odpowiednio do tych zada
zorganizowane, utrzymywane i przygotowywane134.
Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego okrela system obronny pastwa jako skoordynowany wewntrznie zbir elementw
ludzkich, materiaowych i organizacyjnych zapewniajcych moliwoci
przeciwstawienia si zagroeniom wojennym, zgodnie z celami i zamiarem
obrony. Tworz go podsystemy: militarny, niemilitarny oraz kierowania.
Jego struktur przedmiotow tworz zadania realizowane przez poszczeglne elementy i ogniwa we wszystkich sferach dziaalnoci w ramach
przygotowa obronnych w czasie pokoju, a take w czasie zagroenia
i wojny135. System Obronny Polski skada si z trzech podsystemw.
Przedstawia to rysunek nr 1.
Podsystem kierowania obronnoci pastwa obejmuje:
organy wadzy;
organy administracji publicznej wraz z obsugujcymi urzdami, infrastruktur;
organy dowodzenia Si Zbrojnych RP.
Podsystemy wykonawcze tworz:
podsystem militarny;
132
Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej; http://www.koziej.pl/ index.php?pid=5

133
Tame
134
Tame
135
Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Warszawa, AON, 2008.
82
Maja Jasiska
podsystem niemilitarny.
Podsystem militarny tworz Siy Zbrojne RP, a podsystem niemilitarny
struktury wykonawcze administracji publicznej, przedsibiorcy.
rdo: Wykad prof. Stanisawa Kozieja, Uniwersytet dzki, d 2010.
Rysunek 1. Struktura Systemu Obronnego RP
Wspln dziedzin integrujc podsystemy wykonawcze SOP jest planowanie obronne. Obejmuje ono planowanie operacyjne i programowanie
obronne oraz jest ukierunkowane - odpowiednio - postanowieniami Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej RP i Wytycznymi Rady Ministrw
do Programowania Przygotowa Obronnych RP136.
System Obronny Polski powinien by zorganizowany i utrzymywany w sposb gwarantujcy:
zdolno do odstraszania, ochrony i obrony oraz realizacji zada
obrony kolektywnej;
zdolno do wsppracy ze strukturami sojuszniczymi, przy zachowaniu zdolnoci do skutecznego dziaania samodzielnego;
efektywn wspprac wszystkich organw wadzy i administracji
publicznej, przedsibiorcw realizujcych zadania obronne, organizacji pozarzdowych i poszczeglnych obywateli na rzecz obronnoci pastwa;
sprawne dziaanie w kadych warunkach poprzez odpowiedni or136
Wykad prof. Stanisawa Kozieja, Uniwersytet dzki, d 2010.
83
ganizacj, wyposaenie i obieg informacji;

zdolno do monitorowania i przeciwdziaania zagroeniom oraz reagowania na pojawiajce si zagroenia w ich wczesnej fazie,
a take do usuwania ich skutkw;
wykorzystanie kompetencji, umiejtnoci i wiedzy osb uczestniczcych w pracach poszczeglnych podsystemw137.
Podsystem kierowania obronnoci pastwa
Podsystem kierowania obronnoci pastwa skada si z organizacyjnych i informacyjnych organw wadzy i administracji publicznej (wraz
z obsugujcymi urzdami i niezbdn infrastruktur) oraz kierownikw
jednostek organizacyjnych, ktre wykonuj zadania zwizane z obronnoci, a take organw dowodzenia Si Zbrojnych RP, odpowiednio do ich
hierarchicznego podporzdkowania i prawnie okrelonych kompetencji.
Celem tego podsystemu jest zapewnienie odpowiednich warunkw
w czasie pokoju, kryzysu i wojny do sprawnego podejmowania decyzji oraz
nieustannego koordynowania dziaa przez organy wadzy, organy wszystkich szczebli administracji publicznej oraz organy dowodzenia Si Zbrojnych
RP.
Naczelnymi organami kierowania obronnoci s Prezydent RP i Rada
Ministrw. Prezydent RP:
odpowiada za suwerenno i bezpieczestwo kraju;
odpowiada za nienaruszalno i niepodzielno terytorium;
jest najwyszym zwierzchnikiem Si Zbrojnych RP.
Natomiast Rada Ministrw:
prowadzi polityk wewntrzn i zagraniczn;
zapewnia bezpieczestwo wewntrzne i zewntrzne kraju;
sprawuje oglne kierownictwo w obszarze obronnoci138.
Istota kierowania obron pastwa polega na podejmowaniu przez waciwe organy wadzy pastwowej decyzji i dziaa majcych na celu uruchamianie potencjau obronnego pastwa poprzez wprowadzanie wyszych stanw gotowoci obronnej pastwa oraz uruchamianie realizacji
zada operacyjnych, w celu przeciwstawienia si zaistniaym zagroeniom139.
Prezydent RP przy wsppracy z Rad Ministrw kieruj obron pastwa adekwatnie do swoich kompetencji zapisanych w Konstytucji RP oraz
ustawach. W cyklu decyzyjnym dotyczcym obrony pastwa, zwaa si na
relacje pomidzy organami RP i organami pastw czonkowskich NATO
137
?pid=5
138
?pid=5
139
Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej; http://www.koziej.pl/ index.php

Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej; http://www.koziej.pl/ index.php
Tame
84
Maja Jasiska
i UE. Dotyczy to take organw dowodzenia Si Zbrojnych RP wraz z odpowiednimi dowdztwami NATO, ktre s sprecyzowane w przyjtych traktatach i protokoach.
Waciwi ministrowie, kierownicy urzdw centralnych, wojewodowie
oraz organy samorzdu terytorialnego s realizatorami zada w ramach
kierowania obron pastwa. Organy te posiadaj waciwe przygotowane
urzdy i przy ich pomocy wykonuj zadania zwizane z obron pastwa.
Organy dowodzenia Si Zbrojnych RP na szczeblu strategicznym s
nieodcznym elementem systemu kierowania obronnoci we wszystkich
stanach gotowoci obronnej pastwa. Dowodzenie Siami Zbrojnymi RP
polega na utrzymywaniu ich w cigej gotowoci i zdolnoci bojowej oraz
stworzeniu waciwych warunkw do przygotowania dowdztw i jednostek
wojskowych do sprawnej realizacji misji i zada w czasie pokoju, kryzysu
i wojny, zarwno w systemie narodowym, sojuszniczym, jak
i koalicyjnym140. Zadania i funkcje Si Zbrojnych RP w podsystemie kierowania obronnoci przedstawia tabela poniej.
Tabela 1.
Zadania i funkcje Si Zbrojnych RP w podsystemie kierowania obronnoci
POKJ
1. Prezydent RP
sprawuje zwierzchnictwo nad Siami Zbrojnymi RP za porednictwem Ministra
Obrony Narodowej
2. Siami Zbrojnymi
RP w czasie pokoju
w imieniu Ministra
Obrony Narodowej
dowodzi Szef Sztabu
Generalnego Wojska
Polskiego, ktry pod
wzgldem penionej
funkcji jest onierzem
o najwyszym stopniu
wojskowym w czynnej
subie wojskowej
4. Zasadniczymi organami systemu dowodzenia Siami
140
WOJNA
1. W czasie wojny Minister Obrony Narodowej
kieruje podlegymi jednostkami organizacyjnymi ze Stanowiska
Kierowania MON oraz
spenia rol organu planistycznego i koordynujcego wsparcie i zabezpieczenie dziaa Si
Zbrojnych RP i wojsk
sojuszniczych, uczestniczcych w operacji
przeciwdziaania i przeciwstawienia si agresji
zbrojnej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej.
2. W operacji obronnej
siami zbrojnymi dowodzi Naczelny Dowdca
Si Zbrojnych ze Stano-
KRYZYS
1. W razie zaistnienia
sytuacji kryzysowych
nie stwarzajcych bezporedniego zagroenia dla bezpieczestwa
Polski, nie przewiduje
si wprowadzania istotnych zmian w systemie
dowodzenia Si Zbrojnych RP.
2. Wojskami wydzielonymi do midzynarodowych zgrupowa,
wykonujcych zadania
w ramach reagowania
kryzysowego poza obszarem pastwa dowodzi bd operacyjni
dowdcy tych zgrupowa.
3. W czasie kryzysu
Tame
85
POKJ
Zbrojnymi RP w czasie pokoju s: Sztab
Generalny Wojska
Polskiego, Dowdztwo Operacyjne Si
Zbrojnych, Dowdztwa Rodzajw Si
Zbrojnych, Inspektorat
Wsparcia Si Zbrojnych, Inspektorat
Wojskowej Suby
Zdrowia, Komenda
Gwna andarmerii
Wojskowej i Dowdztwo Garnizonu Warszawa.
WOJNA
wiska Dowodzenia Naczelnego Dowdcy SZ,
ktry: dowodzi Siami
Zbrojnymi RP w celu
odparcia zbrojnej agresji
na terytorium RP; zapewnia wspdziaanie
podlegych mu si zbrojnych z siami sojuszniczymi w planowaniu i
prowadzeniu dziaa
wojennych; okrela, w
ramach swojej waciwoci, potrzeby si
zbrojnych w zakresie
wsparcia ich przez niemilitarn cz systemu
obronnego pastwa,
wyznacza organy wojskowe do realizacji zada administracji rzdowej i samorzdowej w
strefie bezporednich
dziaa wojennych.
KRYZYS
kierowanie
i dowodzenie Siami
Zbrojnymi RP odbywa
si wedug zasad przyjtych w czasie pokoju
z wykorzystaniem si,
rodkw
i procedur systemu
zarzdzania kryzysowego Ministerstwa
Obrony Narodowej.
Jest on w peni zintegrowany z krajowym
i sojuszniczym systemem zarzdzania kryzysowego.
rdo: opracowanie wasne na podstawie Strategii Obronnoci Pastwa.
Podsystem militarny rodzaje i zadania Si Zbrojnych RP

Podsystem militarny tworz Siy Zbrojne RP. Wykonuj one zadania
wynikajce z Konstytucji RP, Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP
i Strategii Obronnoci RP, ktre s uszczegowione w PolitycznoStrategicznej Dyrektywie Obronnej RP oraz narodowych i sojuszniczych
planach operacyjnych.
Siy Zbrojne RP dziel si na wojska operacyjne i wojska wsparcia.
I) WOJSKA OPERACYJNE - obejmuj siy i rodki rodzajw si zbrojnych,
ktre s przygotowane do prowadzenia dziaa poczonych w kraju i poza
jego terytorium, w strukturach Sojuszu i w ramach innych organizacji bezpieczestwa midzynarodowego oraz doranie tworzonych koalicji.
86
Maja Jasiska
Ze wzgldu na charakter wykonywanych zada dzielimy wojska operacyjne

na:
1. Jednostki bojowe:
oglnowojskowe;
aeromobilne;
specjalne;
lotnictwa taktycznego;
rakietowe obrony powietrznej;
zespoy okrtw uderzeniowych.
2. Jednostki wsparcia bojowego:
rozpoznania;
wywiadu;
walki elektronicznej;
dziaa psychologicznych;
rakietowe i artylerii;
obrony przeciwlotniczej;
chemiczne;
inynieryjne;
radiotechniczne OP;
okrty obrony przeciwminowej;
zwalczania okrtw podwodnych;
zabezpieczenia hydrograficznego.
3. Jednostki zabezpieczenia bojowego:
dowodzenia;
cznoci i informatyki;
logistyczne;
medyczne;
wsppracy cywilno-wojskowej;
inne pomocnicze jednostki pywajce.
II) WOJSKA WSPARCIA s przeznaczone do wspierania wojsk operacyjnych i wykonywania zada obronnych gwnie na terytorium kraju we
wspdziaaniu z pozamilitarnymi elementami systemu obronnego pastwa.
Ze wzgldu na charakter wykonywanych zada dzielimy wojska operacyjne
na:
1. Jednostki obrony terytorialnej;
2. Jednostki andarmerii Wojskowej;
3. Organy administracji wojskowej oraz jednostki logistyki stacjonarnej;
4. Stacjonarne placwki medyczne i inne zabezpieczajce w systemie
stacjonarny;
Rodzaje Si Zbrojnych RP s nastpujce:
87
I) WOJSKA LDOWE zapewniaj obron przed uderzeniami ldowopowietrznymi w dowolnym rejonie, na kadym kierunku dziaania i w obliczu kadej formy zagroenia militarnego. Ich struktura oparta jest na
zwizkach taktycznych, oddziaach i pododdziaach.
Wojska Ldowe skadaj si z nastpujcych rodzajw wojsk:
pancernych i zmechanizowanych;
aeromobilnych;
rakietowych i artylerii;
inynieryjnych;
chemicznych;
cznoci i informatyki.
oddziaw i pododdziaw rozpoznania i walki elektronicznej;
oddziaw i pododdziaw logistycznych i zabezpieczenia medycznego;
pododdziaw dziaa psychologicznych i wsppracy cywilnowojskowej.
II) SIY POWIETRZNE zapewniaj obron przestrzeni powietrznej kraju.
Gwny potencja Si Powietrznych tworz skrzyda lotnictwa taktycznego
i lotnictwa transportowego, brygady rakietowe OP, Brygada Radiotechniczna.
Siy Powietrzne skadaj si z nastpujcych rodzajw wojsk:
lotniczych;
radiotechnicznych;
jednostki wsparcia i zabezpieczenia;
jednostki szkolnictwa wojskowego.
III) MARYNARKA WOJENNA zapewnia bezpieczestwo na obszarach
morskich. Bierze udzia w ldowej ochronie wybrzea. Gwnym zadaniem
Marynarki Wojennej jest obrona i utrzymanie morskich linii komunikacyjnych. Trzon struktury Marynarki Wojennej tworz:
flotylle okrtw;
Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej;
brzegowe jednostki wsparcia i zabezpieczenia dziaa;
orodki szkolne.
IV) WOJSKA SPECJALNE- odpowiadaj za prowadzenie operacji specjalnych w kraju i za granic. Ich struktura oparta jest na samodzielnych oddziaach, pododdziaach zoonych ze specjalnie wyszkolonych onierzy
o duym stopniu specjalizacji.
88
Maja Jasiska
Dodatkowo do skadu Si Zbrojnych RP zaliczamy:

I) INSPEKTORAT WSPARCIA SI ZBROJNYCH
Inspektorat Wsparcia Si Zbrojnych jest odpowiedzialny za:
organizowanie i kierowanie systemem wsparcia logistycznego si
zbrojnych, w tym zabezpieczenie jednostek wojskowych uytych lub
przebywajcych poza granicami pastwa;
kierowanie procesem planowania i realizacji zada wynikajcych
z penienia funkcji pastwa-gospodarza (HNS) i pastwa wysyajcego;
zarzdzanie obron terytorialn;
zarzdzanie wydzielonymi siami inynierii wojskowej i obrony przed
broni masowego raenia;
kierowanie terenowymi organami wykonawczymi Ministra Obrony
Narodowej w sprawach operacyjno-obronnych i rzdowej administracji niezespolonej.
II) DOWDZTWO OPERACYJNE SI ZBROJNYCH
Dowdztwo Operacyjne Si Zbrojnych odpowiada za planowanie operacyjne i dowodzenie operacyjne czci Si Zbrojnych RP, wydzielon z Wojsk
Ldowych, Si Powietrznych oraz Marynarki Wojennej i przekazan w jego
podporzdkowanie dla przeprowadzenia operacji, w tym poza granicami
kraju.
III) INSPEKTORAT WOJSKOWEJ SUBY ZDROWIA zarzdza systemem zabezpieczenia medycznego Si Zbrojnych RP.
Inspektorat Wojskowej Suby Zdrowia realizuje zadania zwizane z:
kierowaniem wojskow sub zdrowia;
programowaniem rozwoju systemu zabezpieczenia medycznego;
wspprac cywilno-wojskow w sektorze medycznym.
IV) DOWDZTWO GARNIZONU WARSZAWA wykonuje zadania zwizane z:
kompleksowym przygotowaniem warunkw zapewniajcych sprawne rozwinicie i funkcjonowanie stanowisk dowodzenia szczebla
strategicznego w czasie pokoju, kryzysu i wojny;
ochron i obron obiektw oraz zabezpieczeniem funkcjonowania
Ministerstwa Obrony Narodowej i jednostek organizacyjnych podlegych Ministrowi Obrony Narodowej.
V) ANADARMERIA WOJSKOWA jest wyodrbnion i wyspecjalizowan sub, ktra odpowiada za:
ochranianie porzdku publicznego na terenach i obiektach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych;
udzia w narodowym systemie reagowania kryzysowego;
89
udzia w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych;

realizacj zada wsparcia dziaa wojsk operacyjnych.
Ponadto, po ogoszeniu mobilizacji, w skad Si Zbrojnych RP wchodz: Suba Kontrwywiadu Wojskowego i Suba Wywiadu Wojskowego.
Podsystem niemilitarny pozamilitarne struktury obronne
Pozamilitarne struktury obronne tworz:
administracja rzdowa;
samorzd terytorialny;
inne podmioty i instytucje pastwowe;
przedsibiorcy, na ktrych naoono obowizek realizacji zada na
rzecz obronnoci pastwa.
Podsystem niemilitarny realizuje zadania zwizane z zapewnieniem
sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania pastwa oraz zwizane z zasilaniem zasobami ludzkimi, materiaowymi Si Zbrojnych RP oraz jednostek
organizacyjnych odpowiedzialnych za bezpieczestwo wewntrzne pastwa. Ponadto zajmuje si realizacj zada wynikajcych z penienia funkcji
pastwa-gospodarza.
Siy Zbrojne RP w systemie obronnym pastwa
Siy Zbrojne RP zgodnie ze Strategi Obronnoci Pastwa s gwnym
elementem systemu obronnego pastwa, przeznaczonym do skutecznej
i sprawnej realizacji polityki bezpieczestwa i obronnej. Biorc pod uwag
przyjt w Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP ocen zagroe bezpieczestwa pastwa, a take cele strategiczne w obszarze obronnoci,
Siy Zbrojne RP utrzymuj gotowo do:
1. ZAGWARANTOWANIA OBRONY PASTWA I PRZECIWSTAWIENIA SI AGRESJI.
Siy Zbrojne RP utrzymuj gotowo do realizacji zada zwizanych z:
obron i ochron nienaruszalnoci granic RP;
udziaem w dziaaniach antyterrorystycznych w kraju i poza nim;
udziaem w rozwizywaniu lokalnego lub regionalnego konfliktu
zbrojnego na obszarze odpowiedzialnoci NATO lub poza nim;
udziaem w operacji obronnej poza obszarem kraju odpowiednio do
zobowiza sojuszniczych w ramach artykuu 5 TP; prowadzeniem
strategicznej operacji obronnej na terytorium RP.
2. UDZIAU W PROCESIE STABILIZACJI SYTUACJI MIDZYNARODOWEJ ORAZ W OPERACJACH REAGOWANIA KRYZYSOWEGO I HUMANITARNYCH.
udziaem w operacjach pokojowych i reagowania kryzysowego prowadzonych przez NATO, UE, ONZ oraz innych operacjach wynikajcych z porozumie midzynarodowych;
90
Maja Jasiska
udziaem w operacjach humanitarnych prowadzonych przez organizacje midzynarodowe, rzdowe i inne;

wspprac wojskow w zakresie rozwoju i stosowania rodkw budowy zaufania i bezpieczestwa.
3. WSPIERANIA BEZPIECZESTWA WEWNTRZNEGO ORAZ
POMOCY SPOECZESTWU.
monitorowaniem i ochron przestrzeni powietrznej;
wspieraniem ochrony granicy ldowej i wd terytorialnych;
prowadzeniem dziaalnoci rozpoznawczej i wywiadowczej;
monitorowaniem skae promieniotwrczych, chemicznych i biologicznych na terytorium kraju;
oczyszczaniem terenu z materiaw wybuchowych i przedmiotw
niebezpiecznych pochodzenia wojskowego;
prowadzeniem dziaa poszukiwawczo-ratowniczych;
pomoc wadzom pastwowym, administracji publicznej oraz spoeczestwu w reagowaniu na zagroenia.
Do gwnych celw strategicznych Rzeczypospolitej Polskiej w dziedzinie obronnoci nale:
zapewnienie niepodlegoci i suwerennoci Rzeczypospolitej Polskiej, jej integralnoci i nienaruszalnoci granic;
obrona i ochrona wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej;
tworzenie warunkw do zapewnienia cigoci realizacji zada
przez organy administracji publicznej oraz inne pomioty waciwe
w obszarze bezpieczestwa narodowego, w tym odpowiedzialne za
funkcjonowanie gospodarki i innych obszarw istotnych dla ycia
i bezpieczestwa obywateli;
tworzenie warunkw do podwyszania zdolnoci obronnych pastwa, jak te zapewnienie gotowoci do realizacji obrony w ukadzie
narodowym i sojuszniczym;
rozwijanie partnerskiej wsppracy wojskowej z innymi pastwami,
zwaszcza ssiednimi;
realizacja zobowiza wynikajcych z czonkostwa Polski w NATO
i Unii Europejskiej;
zaangaowanie w midzynarodowe operacje reagowania kryzysowego, prowadzone w pierwszej kolejnoci przez NATO i UE,
a take przez ONZ czy w ramach doranych koalicji141.
Tabela przedstawia zadania realizowane przez Siy Zbrojne RP w czasie pokoju, kryzysu i wojny.
141
Wykad prof. Kozieja, Uniwersytet dzki, d 2010.
91
Tabela 2.
Zadania realizowane przez Siy Zbrojne RP w czasie pokoju, kryzysu i wojny
POKJ
KRYZYS
WOJNA
Prezydent RP sprawuje
zwierzchnictwo nad Siami
Zbrojnymi RP za porednictwem Ministra Obrony
Narodowej. Caoksztatem
dziaalnoci si zbrojnych
w czasie pokoju kieruje
Minister Obrony Narodowej. Swoje zadania minister wykonuje przy pomocy Ministerstwa Obrony
Narodowej, w skad ktrego wchodzi Sztab Generalny Wojska Polskiego. Siami Zbrojnymi RP
w czasie pokoju w imieniu Ministra Obrony Narodowej dowodzi Szef
Sztabu
Generalnego
Wojska Polskiego. W
czasie pokoju Siy Zbrojne
RP:
s w stanie zapewni
integralno
terytorialn oraz nienaruszalno granic oraz
ochron
i
obron
przestrzeni powietrznej kraju
s gotowe do realizacji zada w wypadku
konfliktu zbrojnego;
posiadaj moliwo
zaangaowania
w
operacje midzynarodowe zgodnie z podjtymi zobowizaniami.
Kierowanie i dowodzenie Siami

Zbrojnymi RP realizowane jest
wedug zasad przyjtych w czasie
pokoju.
Kryzys poza granicami kraju:
gdy dojdzie do zaangaowania
NATO lub UE, Rzeczpospolita
Polska na mocy decyzji uprawnionych organw, bdzie gotowa do uczestniczenia w dziaaniach sojuszniczych.
Zaangaowanie Si Zbrojnych
RP w operacje reagowania
kryzysowego bdzie odbywa
si zgodnie z priorytetami i zasadami okrelonymi w Strategii
udziau Si Zbrojnych RP w
operacjach
midzynarodowych.
Kryzys na terytorium Polski:
wprowadzony zostanie, adekwatny do skali zagroenia,
stopie
alarmowy
oraz/lub
wyszy stan gotowoci obronnej pastwa.
Organy administracji publicznej
oraz Siy Zbrojne RP wprowadz wybrane rodki zarzdzania kryzysowego oraz realizuj
zadania wynikajce z planw
operacyjnych.
W sytuacji pogbiajcego si
kryzysu uprawnione organy
podejm decyzj o wprowadzeniu stanu gotowoci obronnej pastwa czasu wojny. W
dalszej kolejnoci wprowadzony bdzie stan wojenny, podniesiona gotowo bojowa Si
Zbrojnych RP oraz ogoszona
czciowa lub powszechna
mobilizacja i powoany Naczelny Dowdca Si Zbrojnych.
Minister Obrony Narodowej

kieruje podlegymi jednostkami
organizacyjnymi ze Stanowiska Kierowania MON oraz
spenia rol organu planistycznego i koordynujcego
wsparcie i zabezpieczenie
dziaa Si Zbrojnych RP i
wojsk sojuszniczych, uczestniczcych w operacji przeciwdziaania i przeciwstawienia
si agresji zbrojnej przeciwko
Rzeczypospolitej Polskiej.
Obrona przed agresj zbrojn:
realizowane bd zadania
wynikajce z narodowych i
sojuszniczych planw operacyjnych, ktre obejmuj:
uruchomienie systemu mobilizacyjnego
rozwinicia
Si Zbrojnych RP, przegrupowanie ich do rejonw
operacyjnego przeznaczenia oraz zademonstrowanie
determinacji spoeczestwa
i politycznej woli pastwa
do przeciwstawienia si
agresji zbrojnej.
przeciwdziaanie
agresji,
odparcie napaci zbrojnej
oraz uniemoliwienie rozwinicia dziaa ofensywnych.
W razie udziau Polski w
operacji obronnej z art. 5
TP poza obszarem pastwa, Siy Zbrojne RP mog wydzieli ze swojego
skadu siy zadeklarowane
w
ramach
planowania
obronnego Sojuszu.
92
Maja Jasiska
rdo: opracowanie wasne na podstawie Strategii Obronnoci Polski i wykadw
prof. Kozieja.
Podsumowanie
Najwaniejsz rol Si Zbrojnych RP jest obrona pastwa i udzia
w obronie sojusznikw. Aby mc sprosta tym wymaganiom realizowany
jest nieustanny proces transformacji Si Zbrojnych RP, ktry obejmuje ich
profesjonalizacj i modernizacj techniczn. Wprowadzane usprawnienia
s ukierunkowane na zwikszanie potencjau militarnego oraz moliwoci
operacyjnych si oraz wzmacnianie ich obronno-ekspedycyjnego charakteru. Przez transformacj rozumiemy cigy i proaktywny ich rozwj poprzez
integracj innowacyjnych koncepcji i doktryn, ktre sprzyjaj dostosowaniu
si zbrojnych do zmian zachodzcych w rodowisku bezpieczestwa142.
Powysze konstatacje udzielaj odpowiedzi na pytanie postawione na
pocztku artykuu: Jaka jest rola i jakie s zadania Si Zbrojnych RP
w Systemie Obronnym Pastwa? Uoglniajc, naley podkreli, e bez
waciwego funkcjonowania si zbrojnych trudno sobie wyobrazi bezpieczne funkcjonowanie pastwa. Autor dziea O wojnie Carl von Clausewitz pisa, e wojna jest kontynuacj polityki, prowadzon jedynie za pomoc innych rodkw. Na podstawie tego stwierdzenia mona sformuowa
wniosek, e siy zbrojne s instrumentem polityki pastwa. Siy zbrojne stanowi narzdzie, za pomoc ktrego realizowane s konkretne cele. Te
konkretne cele i zadania Si Zbrojnych RP opisane zostay w Strategii
Obronnoci Polski, ktra jest uszczegowieniem Strategii Bezpieczestwa.
The Polish Armed Forces Role and Tasks in

the Defence System of the State
Abstract: The article describes problems connected with the Polish
Armed Forces role and tasks in the Defence System of the State and is
mainly based on the analysis of Polands Defence Strategy of 2009, as well
as materials from Prof. Stanisaw Koziejs lectures. The detailed tasks of
the article are as follows:
interpretation of the defence notion;
identification of the defence system of the state;
determining the role of the Polish Armed Forces Commands bodies
in the defence command sub-system;
142
Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej; http://www.koziej.pl/index.php
?pid=5
93
defining the Polish Armed Forces and their role in the military subsystem.
94
AUTOR
ppk mgr Tomasz Kacaa
RECENZENT
pk dr hab. Marek Wrzosek
PORWNANIE JAKO METODA BADAWCZA

W NAUKACH O OBRONNOCI
Wstp
Nauki o obronnoci stanowice dyscyplin z dziedziny nauk spoecznych posuguj si szerokim spektrum metod badawczych. Do najbardziej
rozpowszechnionych w naukach spoecznych zalicza si metody: systemow, strukturaln, funkcjonaln, dialektyczn, historyczn oraz porwnawcz143. Zanim jednak omwiona zostanie interesujca z punktu widzenia analizowanej problematyki, metoda porwnawcza, naley zastanowi
si nad relacj pomidzy szeroko rozumianym porwnaniem a poznawaniem. Zgodnie z pogldem Romana Andrzeja Tokarczyka wszelka wiedza
ludzka opiera si na porwnaniu i mona wnioskowa, i kade poznawanie wie si de facto z porwnaniem144. Poznawanie oparte na porwnaniu polega na zestawieniu ze sob tego, co jest znane, z tym, co nieznane,
starego z nowym i wkomponowaniu pozyskanej w ten sposb wiedzy
w postrzeganie spjnej koncepcji wiata. Innymi sowy za pewnik przyj
mona, i porwnanie to oglnie przyjta praktyka epistemologiczna, a jej
celem jest nabycie nowej wiedzy, czyli poznawanie145. Tego rodzaju podejcie do porwnania, bdcego w istocie zasad poznania jako takiego,
doprowadzio z czasem do wyodrbnienia gazi nauki zwanej komparatystyk. Polega ona na selekcji identycznych, podobnych i rnych cech co
najmniej dwch porwnywalnych przedmiotw146. Komparastyka rozwina
si w niektrych obszarach naukowych w stopniu umoliwiajcym nazwanie jej dziedzin - np. komparatystyka prawnicza, ktra stanowi dziedzin
prawoznawstwa i bywa take okrelana mianem prawa porwnawczego147. Biorc pod uwag porwnanie obecne w naukach o obronnoci,
143
J. Sztumski, Wstp do metod i technik bada spoecznych. Wydanie 5, zmienione,
uzupenione, Wydawnictwo Naukowe lsk, Katowice 1999, s. 220.
144
R. A. Tokarczyk, Komparastyka prawnicza, Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE
s. c., Krakw - Lublin 1997, s. 28 za A. Kuhnem, La fonction de la methode comparative
dans lhistorie et la philosophie du droit [w:] Introduction a letude du droit compare, Paris
1938, s. 315 oraz J. Hall, Comparative Law and Social Theory, Baton Rouge 1963.
145
Tame.
146
R. R. Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porwnawcze, TNOIK Dom organizatora,
Toru 2000, s.11.
147
B. Banaszak, Porwnawcze prawo konstytucyjne wspczesnych pastw demokratycznych, Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE - oddzia Polskich Wydawnictw Profesjonalnych
sp. z o. o., Krakw 2004, s.23.
94
Tomasz Kacaa
naley stwierdzi, i bywa ono interpretowane jako proces mylowy lub

logiczna metoda badawcza polegajca na wykrywaniu cech podobiestwa
i odmiennoci w badanym przedmiocie, zjawisku, procesie, przez odniesienie go do innych przedmiotw, zjawisk, procesw. Pozwala to na ustalenie
podobiestw i rnic midzy badanymi zjawiskami (przedmiotami itp.)148.
Na uwag zasuguje tu dua rozpito porwnywanych elementw. Jest to
kolejna istotna do rozwaenia kwestia zwizana z faktem, i kryteria wyboru wiedzy podlegajcej porwnaniu (przedmiotu porwnania) charakteryzuj si du rnorodnoci. Naley tutaj wprowadzi dwa kolejne pojcia
z zakresu komparastyki, mianowicie comparandum i comparatum. Pierwsze z poj odnosi si do rezultatu porwnania, natomiast drugie to wiedza
uzyskana wczeniej, materia do porwnania. Istot porwnania (komparatystyki) jest naukowa kreatywno, osiganie nowej jakoci i dochodzenie
do nowej wiedzy. Chodzi tu o to, aby pozornie nowe treci (comparandum)
nie wyraay si jedynie w odtwrczym, odpowiednim zestawieniu znanych
ju treci (comparatum)149. Wspomniane zestawienia zwizane s z przyjciem okrelonej skali porwnawczej. Wedug Jerzego Apanowicza tak
skal odniesienia mog by normatywy i standardy obowizujce w danej
dyscyplinie naukowej, modele teoretyczne oraz fizyczne okrelonych cech
i wartoci, normy okrelajce podany stan i natenie danego zjawiska
albo waciwoci lub te metody i zasady postpowania kierowniczego oraz
szereg innych elementw (parametrw) wyraanych w badaniach ilociowych i jakociowych150. Aby unikn bdw, stosujc metod porwnania
w trakcie tych bada, naley przestrzega kilku kluczowych zasad, ktre
obejmuj: porwnywanie zjawisk podobnego rodzaju pozostajcych ze
sob w okrelonych zwizkach oraz wspmierzalnych, ujawnianie nie tylko
podobiestw, lecz take rnic w zjawiskach stanowicych przedmiot porwna oraz porwnywanie przede wszystkim waciwoci (cech) istotnych
z punktu widzenia badanych zjawisk151.
Wykorzystanie metody badawczej do porwnania potencjaw dziaa
psychologicznych
Dobrym przykadem zastosowania porwnania jako metody badawczej
w naukach o obronnoci jest zestawienie ze sob potencjaw dziaa psychologicznych si zbrojnych wybranych pastw. Aby zilustrowa wykorzystanie wspomnianej metody wybrane zostay cztery grupy pastw. Pierw148
E. Winiewski, Metodyka wojskowych bada naukowych, ASG WP, Warszawa

1988, cz. 1, z. 1, s. 75.
149
R. A. Tokarczyk, , s. 29.
150
J. Apanowicz, Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej. Prace doktorskie.
Prace habilitacyjne, Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o. o., Warszawa 2005,
s. 30-31.
151
M. Cielarczyk (red.), Metody, techniki i narzdzia badawcze oraz elementy statystyki stosowane w pracach magisterskich i doktorskich, wyd. AON, Warszawa 2006, s. 51.
95
Porwnanie jako metoda badawcza w naukach o obronnoci
sza grupa to kraje posiadajce ugruntowane, sprawdzone i rozwinite

struktury przeznaczone do prowadzenia dziaa psychologicznych (Stany
Zjednoczone, Niemcy, Wielka Brytania i Izrael). Druga grupa to kraje posiadajce ograniczony potencja (Hiszpania, Francja, Rumunia i Wochy).
Trzeci grup stanowi kraje rozwijajce swoje zdolnoci w sferze dziaa
psychologicznych (Belgia, Wgry, Grecja). Do czwartej grupy zaliczono
kraje inicjujce swoj aktywno w tym zakresie (Austria, Dania i Szwecja).
Aby dokona porwnania naleao przyj okrelone kryteria. Na potrzeby porwnywanych potencjaw dziaa psychologicznych przyjto nastpujce kryteria:
1. Definicja dziaa psychologicznych wraz z istniejcym oprzyrzdowaniem doktrynalnym;
2. Miejsce jednostek (jednostki) dziaa psychologicznych w strukturze
si zbrojnych danego pastwa oraz jej (ich) struktura;
3. Obsada stanowisk onierzami w subie czynnej oraz rezerwistami;
4. Korzystanie z zaplecza eksperckiego reprezentowanego przez rodowisko cywilne (naukowe, akademickie);
5. Wykorzystywany sprzt i stosowane technologie;
6. Koncepcja reachback.
Pierwszym z przyjtych kryteriw jest definicja dziaa psychologicznych wraz z odpowiednim oprzyrzdowaniem doktrynalnym. Rozpatrujc grup pastw charakteryzujcych si ugruntowanym potencjaem dziaa psychologicznych, mona zauway jasno sprecyzowan definicj tego
typu dziaa. Dla si zbrojnych USA s to planowe dziaania majce na celu
przekazanie wyselekcjonowanych informacji i wskazwek zagranicznym
obiektom oddziaywania z zamiarem wpynicia na ich emocje, motywacj,
rozumowanie i w efekcie zachowanie obcych rzdw, organizacji, grup
i jednostek. Celem dziaa psychologicznych w tym ujciu jest wywoanie
lub wzmocnienie zachowa obiektw oddziaywania korzystnych z punktu
widzenia celw podmiotu realizujcego tego typu dziaania 152. Z kolei Bundeswehra definiuje je jako oddziaywanie na siy zbrojne, strony konfliktu
lub grupy ludnoci wrogich pastw w celu zmiany zachowa i postaw,
uzyskania zaufania i wsparcia dla wypenienia wasnych zada153. Dodatkow funkcj niemieckich dziaa psychologicznych jest prowadzenie dziaa w odniesieniu do wasnych onierzy (wojskowe radio Andernach). Natomiast brytyjskie dziaania psychologiczne to planowe, uwzgldniajce
aspekt kulturowy, zgodne z prawd i charakteryzujce si okrelonym,
152
Ch. Golek, United States Psychological Operations (PSYOP) Overview (ppt),

SETAF PSYOP, 02 March 2009, s. 3.
153
G. Nowacki, Dziaania informacyjne w operacjach poczonych. Rozprawa habilitacyjna, Zeszyty Naukowe AON, Warszawa 2004, s. 89.
96
Tomasz Kacaa
konkretnym rdem pochodzenia dziaania skierowane do zatwierdzonych

obiektw oddziaywania w poczonym obszarze operacji realizowane
z zamiarem osignicia okrelonych celw politycznych i militarnych poprzez wpywanie na postawy i zachowania154. Jedynym pastwem z tej
grupy, ktre nie upublicznio swojego sposobu postrzegania dziaa psychologicznych jest Izrael. Uzyskane wyniki analizy treci informacyjnych
zawartych w definicjach upowaniaj do wniosku, e powysze definicje s
do siebie zblione w kwestii prowadzenia celowych i planowych dziaa
skierowanych do okrelonych obiektw oddziaywania, aby wywoa pewn
reakcj. Natomiast ju samo okrelenie obiektw oddziaywania bywa odzwierciedleniem poziomu realizowanych zada (rzdy i organizacje, siy
zbrojne lub grupy ludnoci oraz zatwierdzone obiekty oddziaywania). Sam
przekaz bywa te rnie postrzegany (wyselekcjonowane wskazwki oraz
uwzgldniajce aspekt kulturowy i zgodne z prawd). Zwraca uwag przytaczany ju zakres zada naoonych na niemieckie dziaania psychologiczne.
Drug grup pastw reprezentuje Hiszpania, ktra jednake nie stosuje wasnej definicji dziaa psychologicznych, a jedynie stosuje zakres zada realizowany przez dziaania psychologiczne. Definicja, ktr mona
odnale w doktrynie francuskiej stwierdza, e dziaania psychologiczne
obejmuj wszelkie dziaania, ktrych celem jest wywarcie wpywu na zachowania jednostek, grup lub organizacji (obiektw oddziaywania) z zamiarem wsparcia osignicia celw politycznych i militarnych155. Francuskie
siy zbrojne unikaj okrelenia tego typu dziaa jako dziaa psychologicznych. Zamiast tego uywaj pojcia dziaania w sferze wpywu.
Z kolei Rumunia definiuje dziaania psychologiczne jako dziaania (operacje) prowadzone na szczeblu strategicznym, operacyjnym i taktycznym,
ktrych celem jest stworzenie korzystnych warunkw w rejonie operacji,
pozwalajcych na wzrost potencjau wspieranych wojsk, zwalczanie wrogiej
propagandy oraz realizacj przedsiwzi z zakresu ochrony wojsk, zarwno w czasie kryzysu, jak i dziaa wojennych. Dziaania psychologiczne
s, wedug pogldw rumuskich, prowadzone zarwno na rzecz rumuskich si zbrojnych, jak i si Unii Europejskiej oraz NATO, zalenie od aktualnego zaangaowania pastwa156. Z kolei siy zbrojne innego z pastw
dysponujcych okrelonym potencjaem w zakresie prowadzenia dziaa
psychologicznych, Woch, rwnie nie posuguj si wyodrbnion definicj
dziaa psychologicznych. W grupie tej wida wyranie mniejsze znaczenie
154
M. Pattinson, 15 (UK) Psychological Operations Group (ppt), 15 (UK) Psychological

Operations Group, 2009, s. 5.
155
H. Kirsch, French PSYOPS. Operations Militaires dInfluence (ppt), Groupment Information Operationnelle, 2008, s. 7.
156
L. Lancu, Romanian PSYOPS Centre (ppt), Centrul de Operatii Psihologice, 18
March 2009, s. 3.
97
przypisywane definiowaniu przedsiwzi. Natomiast dziaania psychologiczne, ich istota i charakter, przejawiaj si w zakresie zada stawianych
przed tego typu jednostkami. W przypadku opracowania wasnej definicji
dziaa psychologicznych, jak to jest w przypadku Francji czy Rumunii,
dostrzec mona podobiestwo w bardzo szerokim spektrum zada realizowanych przez dziaania psychologiczne. Rne jest natomiast ujcie poziomw prowadzenia tego typu dziaa (operacji) - Francuzi nie wskazuj
konkretnych poziomw, podczas gdy rumuskie siy zbrojne wyranie mwi o szczeblu strategicznym, operacyjnym i taktycznym. Istotn rnic
jest te podmiot/przedmiot wsparcia. Francuska koncepcja nie okrela
podmiotu wsparcia, natomiast wymienia przedmiot (cele polityczne i militarne). Rumuskie dziaania psychologiczne natomiast wyranie wskazuj
podmiot, ktrym mog by rumuskie siy zbrojne, siy zbrojne NATO lub
Unii Europejskiej.
Do grupy pastw rozwijajcych swoje zdolnoci w zakresie prowadzenia dziaa psychologicznych nale Belgia, Wgry oraz Grecja. Badania
przeprowadzone w tej grupie w praktyce nie pozwalaj na zidentyfikowanie
jakichkolwiek indywidualnych zaoe doktrynalnych (definicji), albowiem
podawany jest jedynie zakres zada przewidzianych do wykonywania
przez formowane jednostki (orodki) dziaa psychologicznych. Cech
szczegln, wart zaznaczenia, jest tu usytuowanie dziaa (operacji) psychologicznych w rodzaju dziaa (operacji) gbokich przez przedstawicieli
si zbrojnych Grecji.
Wyniki obserwacji i analizy porwnawczej wskazuj, e odmienne podejcie zaobserwowa mona w grupie pastw inicjujcych rozwj swojego
potencjau dziaa psychologicznych. Dobrym tego przykadem jest Austria,
ktrej siy zbrojne okrelaj dziaania psychologiczne (de facto komunikacj
operacyjn) jako planowe, skoordynowane z innymi rodzajami dziaa,
przedsiwzicia z zakresu komunikacji prowadzone z zamiarem wpynicia
na postawy i zachowania obiektw oddziaywania. Odmienno definicyjna
wynika z faktu, i Austria jako jeden z niewielu analizowanych krajw nie
jest czonkiem NATO. Natomiast w przypadku pozostaych dwch pastw
zakwalifikowanych do tej grupy - Danii i Szwecji - naley stwierdzi, e
ostateczny ksztat narodowej koncepcji dziaa psychologicznych jeszcze
si nie skrystalizowa.
Drugim istotnym kryterium porwnania poszczeglnych narodowych
koncepcji prowadzenia dziaa psychologicznych jest miejsce jednostek
(jednostki) dziaa psychologicznych w strukturze si zbrojnych danego pastwa oraz jej (ich) struktura. I tu rwnie prawdziwa wydaje si
teza, i im bardziej rozbudowane struktury dziaa psychologicznych, tym
bardziej zoona jest kwestia ich podporzdkowania. Argumentem za
przedstawion tez jest amerykaski potencja psychologiczny. W toku
98
Tomasz Kacaa
bada stwierdzono, e w przypadku si zbrojnych Stanw Zjednoczonych

jednostki dziaa psychologicznych podlegaj dwom pionom wojsk ldowych: 4 Grupa Operacji Psychologicznych - Dowdztwu Operacji Specjalnych oraz 2 i 7 GOP Dowdztwu Spraw Cywilnych i Operacji Psychologicznych. Uzyskane wyniki wskazuj, e niemieckie struktury dziaa
psychologicznych (Centrum Dziaa Informacyjnych wraz z 950 batalionem
dziaa psychologicznych) podlegaj Poczonemu Dowdztwu Wsparcia
G3. Z kolei 15 brytyjska Grupa Dziaa Psychologicznych podlega 1 Brygadzie Rozpoznania Wojskowego, ktra jest jednostk wojsk ldowych. Izraelskie Centrum Operacji w Sferze wiadomoci podporzdkowane jest
Zarzdowi Operacyjnemu Sztabu Generalnego Izraelskich Si Zbrojnych
(Obronnych). Nasuwa si wniosek, i kade z wymienionych pastw
umieszcza struktury dziaa psychologicznych w miejscu umoliwiajcym
ich optymalne wykorzystanie.
W grupie pastw, dysponujcych ju okrelonym potencjaem z zakresu dziaa psychologicznych, sytuacja jest nieco inna. Jednostka hiszpaska jest pododdziaem 1 puku rozpoznawczego podlegego Dowdztwu
Wojsk Ldowych, francuska GIO oraz woski 28 puk Pavia take podlegaj
Dowdztwu Wojsk Ldowych. Podlego rumuskiego centrum dziaa
psychologicznych nie zostaa upubliczniona. Wida tu wyranie tendencj
do umieszczania jednostek dziaa psychologicznych w strukturach wojsk
ldowych.
W procesie bada ustalono, e pastwa rozwijajce swj potencja we
wspomnianej dziedzinie, takie jak Belgia, Wgry czy Grecja podchodz do
kwestii podporzdkowania dziaa psychologicznych podobnie. Belgia oraz
Grecja sformoway swoje jednostki psychologiczne w ramach wojsk ldowych, natomiast Wgry podporzdkoway swoje centrum Poczonemu
Dowdztwu Si Zbrojnych. Mona wic ponownie zaobserwowa, i preferowan struktur nadrzdn dla formacji dziaa psychologicznych jest
w tej grupie pastw Dowdztwo Wojsk Ldowych.
W przypadku pastw rozpoczynajcych swoj aktywno w sferze
dziaa psychologicznych, czyli Austrii, Danii czy Szwecji, byy to odpowiednio Poczone Dowdztwo Si Zbrojnych oraz wojska ldowe (chocia
nie zostao to jeszcze wyranie okrelone przez adne z wymienionych
pastw skandynawskich). Przeanalizowane rozwizania pozwalaj stwierdzi, i pastwa, wdraajce proceduralno-strukturalne rozwizania w zakresie dziaa psychologicznych, wzoruj si na propozycjach zweryfikowanych przez podmioty dysponujce bogatszym rozwizaniem w tym
zakresie.
W kategorii struktury dziaa psychologicznych grupa pastw o sprawdzonych i ugruntowanych rozwizaniach z zakresu dziaa psychologicznych zajmuje miejsce szczeglne. Amerykaskie dziaania psychologiczne
99
s reprezentowane przez trzy grupy operacji psychologicznych. Struktura

kadej z grup obejmuje pi regionalnych batalionw dziaa psychologicznych, batalion rozpowszechniania, komrk zajmujc si sprawami cywilnymi oraz kompani dowodzenia. Ponadto, dowdcy grupy podlega oddzia
studiw strategicznych i element edytorski. Oznacza to, e struktury amerykaskich dziaa psychologicznych dysponuj pododdziaami charakteryzujcymi si zdolnoci do samodzielnego prowadzenia dziaa psychologicznych w wybranym teatrze dziaa na caym wiecie. Natomiast
struktury dziaa psychologicznych Niemiec, czyli Centrum Dziaa Informacyjnych wraz z 950 batalionem dziaa psychologicznych to przykad si
zdolnych do przerzutu oraz orodka zabezpieczajcego ich dziaania.
W tym przypadku rwnie mona mwi o strukturze umoliwiajcej w peni
autonomiczne funkcjonowanie wydzielanych z jej skadu elementw wsparcia psychologicznego, ktre realizuj zadania poza granicami kraju. Z kolei
15 Grupa Dziaa Psychologicznych to jednostka o zdecydowanie mniejszym potencjale organizacyjnym. Jest w stanie wydzieli dwa elementy
wsparcia psychologicznego, wspierane przez taktyczne zespoy dziaa
psychologicznych, obsadzane przez personel pochodzcy z innych jednostek wojsk ldowych oraz pozostaych rodzajw si zbrojnych. Niewiele
wiadomo na temat Centrum Operacji w Sferze wiadomoci. Jedynie
w przybliony sposb okrelono jego liczebno - kilkadziesit osb. Mona wic stwierdzi, i w tej grupie pastw moliwo samodzielnej realizacji
zada z zakresu dziaa psychologicznych jest czynnikiem kluczowym,
determinujcym struktur jednostek (centrw).
Rozwaajc grup pastw dysponujcych pewnym potencjaem w tej
dziedzinie, stwierdzi naley, e moliwo samodzielnej realizacji zada
rwnie odgrywa tu istotne znaczenie. Hiszpaska jednostka dziaa psychologicznych skada si ze sztabu, zespou planowania, zespou produkcji
materiaw psychologicznych oraz elementu rozpowszechniania. Struktura
ta umoliwia wydzielenie jednego korpunego elementu wsparcia psychologicznego lub jednego dywizyjnego i jednego brygadowego elementu
wsparcia psychologicznego albo te trzech brygadowych elementw
wsparcia psychologicznego. Struktura francuskiej jednostki jest zbliona do
struktury elementu dziaa psychologicznych. Skada si wic z elementu
dowodzenia kierujcego dziaaniami dwch podstawowych pionw: planistyczno-operacyjnego oraz produkcji materiaw psychologicznych. Jednostka etatowo skada si z 36 onierzy i pracownikw cywilnych oraz
14 rezerwistw, dlatego trudno mwi tu o wydzielaniu wikszej liczby
kompletnych elementw wsparcia psychologicznego. Natomiast rumuskie
Centrum Operacji Psychologicznych skada si z dowdztwa, sztabu, dywizyjnego elementu wsparcia psychologicznego oraz zespou produkcji materiaw psychologicznych. Tutaj take zauwaalna jest tendencja do stosun100
Tomasz Kacaa
kowo ograniczonego (jeden element wsparcia psychologicznego) zakresu

realizacji dziaa psychologicznych. Z kolei struktur woskiego puku dziaa psychologicznych tworz: dowdztwo i sztab, kompania dowodzenia
i zaopatrzenia, batalion dziaa psychologicznych oraz centrum produkcji
materiaw psychologicznych. Puk jest w stanie zapewni wsparcie psychologiczne si (zespow) zadaniowych wielkoci korpusu/dywizji (zesp
zadaniowy dziaa psychologicznych), brygady (taktyczne centrum dziaa
psychologicznych) oraz puku (taktyczny zesp dziaa psychologicznych).
W tej grupie pastw woskie siy zbrojne charakteryzuj si najbardziej rozwinitymi moliwociami w zakresie wydzielenia odpowiedniej iloci si
i rodkw dziaa psychologicznych do realizacji zada. Stosunkowo duy
potencja posiadaj te Hiszpanie, natomiast Rumuni i Francuzi s w stanie
organizacyjnie zabezpieczy kompleksowo jedn operacj w danym momencie.
Kraje rozwijajce si w dziedzinie dziaa psychologicznych prezentuj
nieco inny poziom zabezpieczenia realizacji zada z tego zakresu. Pomimo
deklarowanej przez belgijskie siy zbrojne moliwoci wydzielenia czterech
elementw wsparcia psychologicznego, w tym jednego zdolnego do przerzutu drog powietrzn, potencjau strukturalnego w zakresie produktw
psychologicznych oraz tzw. analizy czynnika ludzkiego (HFA), a take personelu do skadu Poczonego Dowdztwa Dziaa Psychologicznych wyposaonego w rozbudowane instalacje drukarskie oraz element nadawczy,
naley krytycznie podej do rzeczywistych zdolnoci, ktrymi dysponuj
belgijskie dziaania psychologiczne. Oddzia dziaa psychologicznych, stanowicy komponent grupy dziaa informacyjnych, liczy w 2009 roku
25 osb i skada si z czterech wydziaw: planistyczno-operacyjnego,
analizy obiektw oddziaywania i testowania oraz oceny skutecznoci dziaa, drukarskiego oraz radiowego. Dodatkowo planowane byo uzupenienie
personelu dziaa psychologicznych o czterech funkcyjnych wchodzcych
w skad sztabu wspieranej brygady oraz 24 onierzy oddelegowanych
z jednostki artylerii naziemnej do wykonywania zada w ramach taktycznych zespow dziaa psychologicznych157. Na szczeblu brygady planowane byo wydzielenie brygadowego elementu wsparcia psychologicznego
charakteryzujcego si potencjaem radiowym oraz drukarskim. Na szczeblu batalionu wsparcie miay zapewnia trzy taktyczne zespoy dziaa psychologicznych. Deklaracje belgijskich dziaa psychologicznych naley wic
traktowa bardziej jako poziom aspiracji ni realne moliwoci organizacyjne. Dodatkowym czynnikiem wydaje si niezwykle istotne zagadnienie
zgrywania funkcjonowania poszczeglnych elementw w ramach systemu
dziaa psychologicznych, czego przedstawiciele belgijskich dziaa psy157
P. Hast, BE National PSYOPS Capabilities, Information Operations Group, 2009,
s. 3.
101
chologicznych zdaj si nie uwzgldnia. Brak te szczegowych i wiarygodnych danych na temat struktury orodkw dziaa psychologicznych
Wgier oraz Grecji. Oba te kraje dysponuj deklarowanym potencjaem
jednostek dziaa psychologicznych w sile kompanii. Dodatkow informacj
dotyczc wgierskich dziaa psychologicznych jest, podobnie jak w przypadku belgijskich si zbrojnych, korzystanie z zasobw ludzkich niezwizanych bezporednio z problematyk dziaa psychologicznych.
Ostatnia z analizowanych grup pastw, Austria, Dania i Szwecja, charakteryzuje si brakiem istniejcych i funkcjonujcych struktur dziaa psychologicznych. Potencja dziaa psychologicznych tych pastw pozostaje
na rnych etapach opracowania koncepcji i projektowania (dopasowywania) struktur organizacyjnych. Naturalnie w przypadku kadego z nich mona zaobserwowa generaln tendencj w ksztatowaniu wspomnianych
struktur (komrka planowania, komrka analizy, komrka produkcji materiaw psychologicznych oraz taktyczne zespoy dziaa psychologicznych),
jednake s to jedynie teoretyczne rozwaania nie majce odzwierciedlenia
w rzeczywistoci.
Trzecim kryterium porwnania dziaa psychologicznych poszczeglnych pastw jest obsada stanowisk onierzami w subie czynnej oraz
rezerwistami. Pierwsza z omawianych grup pastw obrazuje znaczenie
zaangaowania onierzy rezerwy w prowadzenie dziaa psychologicznych. A dwie z trzech amerykaskich grup operacji psychologicznych
skadaj si z onierzy rezerwy. Istotnym czynnikiem jest w tym przypadku
analizowane ju podporzdkowanie jednostek dziaa psychologicznych.
Amerykaska 2 i 7 Grupa Operacji Psychologicznych (zoone z rezerwistw) podlegaj Dowdztwu Spraw Cywilnych i Operacji Psychologicznych
Wojsk Ldowych, podczas gdy 4 GOP (skadajca si z onierzy suby
czynnej) podporzdkowana jest Dowdztwu Operacji Specjalnych Wojsk
Ldowych. W przypadku niemieckich si zbrojnych przyjte zostao inne
rozwizanie - pewn cz stanowisk zajmuj onierze zasadniczej suby
wojskowej158. Wikszo stanowi jednak onierze zawodowi. Z kolei personel brytyjskiej jednostki dziaa psychologicznych to w ponad 40% onierze rezerwy. Brytyjskie taktyczne zespoy dziaa psychologicznych to
z kolei onierze oddelegowani z innych rodzajw si zbrojnych i rodzajw
wojsk ldowych. Natomiast izraelskie siy zbrojne nie ujawniaj danych na
ten temat, jednake przeprowadzona analiza uwzgldniajca powszechny
obowizek suby wojskowej oraz posiadane przeszkolone rezerwy osobowe, wskazuje, e zarwno onierze zasadniczej suby wojskowej, jak
i rezerwici, szczeglnie podczas prowadzonych przez Izrael dziaa wo-
158
Stan na 2009 rok.
102
Tomasz Kacaa
jennych, mog stanowi istotny odsetek personelu dziaa psychologicznych.

Reasumujc przedstawione powyej dane, mona stwierdzi, i w grupie pastw dysponujcych sprawdzonym potencjaem dziaa psychologicznych istotne znaczenie, poza onierzami zawodowymi, maj onierze
rezerwy oraz onierze zasadniczej suby wojskowej (do czasu zawieszenia lub zniesienia poboru).
W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, e wikszo pastw
posiadajcych okrelony potencja psychologiczny (Hiszpania, Rumunia
i Wochy) opiera swoje dziaania na onierzach zawodowych. Francja
wspiera ich dziaania znaczn iloci onierzy rezerwy (stanowi oni prawie 1/3 stanu etatowego). Z kolei pastwa rozwijajce swj potencja
w analizowanej dziedzinie bazuj na oddelegowaniu w razie potrzeby onierzy zawodowych z innych rodzajw wojsk (Belgia i Wgry) oraz wykorzystaniu onierzy zawodowych i onierzy zasadniczej suby wojskowej
(Grecja). Natomiast pastwa inicjujce budow potencjau dziaa psychologicznych, zakadaj prowadzenie dziaa psychologicznych w oparciu
o onierzy suby czynnej (bez wskazania czy s to onierze zawodowi
czy onierze suby zasadniczej) oraz rezerwistw (Austria, Dania, Szwecja). Mona tu zaobserwowa pewn zaleno - im bardziej dane pastwo
jest zaawansowane w procesie rozwijania wasnego potencjau dziaa
psychologicznych, tym wyszy jest stopie uzawodowienia zwizanego
z tymi dziaaniami personelu (w odniesieniu do relacji onierze zawodowi onierze zasadniczej suby wojskowej) oraz tym wyszy jest odsetek rezerwistw w stosunku do onierzy zawodowych.
Czwartym kryterium jest wykorzystywanie zaplecza eksperckiego
(naukowego, akademickiego) w przygotowaniu i prowadzeniu dziaa
psychologicznych. Pastwa zaawansowane w prowadzeniu tego typu
dziaa korzystaj z rozbudowanych struktur odpowiedzialnych za doradztwo w szerokim spektrum dziedzin zwizanych z dziaaniami psychologicznymi. Amerykaskie dziaania psychologiczne dysponuj komrkami studiw strategicznych odpowiedzialnymi za analizy zagadnie obejmujcych
takie dziedziny, jak: antropologia, historia, stosunki midzynarodowe, lingwistyka, literatura, politologia, nauki techniczne oraz socjologia. Podobnie
niemieckie struktury dziaa psychologicznych, w skad ktrych wchodz
rnego rodzaju przedstawiciele rodowiska akademickiego oraz eksperci
z szeregu dziedzin, ktrzy analizuj rodowisko kulturowe i zachodzce
w nim relacje oraz prowadz badania wpyww natury politycznej, spoecznej i psychologicznej wywieranych na obiekty oddziaywania. Na podstawie
wiedzy specjalistycznej z szerokiego spektrum dyscyplin (nauki polityczne,
socjologia, psychologia, historia, nauki o poszczeglnych regionach, orientalistyka, islamistyka, afrykanistyka) realizowane jest doradztwo na rzecz
103
niemieckich dziaa psychologicznych. Szczegln rol odgrywa tu komrka doradztwa kulturowego (CULAD), ktra odpowiada za przygotowanie
onierzy Bundeswehry do realizacji zada w odmiennym kulturowo rodowisku oraz do waciwego prowadzenia komunikacji interpersonalnej
i wchodzenia w interakcje z lokaln spoecznoci. Centrum Dziaa Informacyjnych kieruje swoich doradcw ds. kulturoznawstwa do wsparcia kontyngentw niemieckich si zbrojnych wykonujcych zadania poza granicami
kraju. Dysponujcy mniejszym potencjaem Brytyjczycy nie posiadaj tak
rozbudowanego zaplecza eksperckiego stanowicego integraln cz
struktur dziaa psychologicznych. Niewiele wiadomo rwnie o potencjale
izraelskim w tym zakresie, poza kryteriami naboru do jednostki dziaa psychologicznych (znajomo jzyka arabskiego) oraz efektami wdraania
wnioskw wycignitych z dowiadcze zdobytych w czasie kolejnych konfliktw zbrojnych z udziaem Izraelskich Si Obronnych (Liban 2006 i Strefa
Gazy 2008). W omawianej grupie wikszo stanowi kraje dostrzegajce
szczegln wag tego rodzaju zabezpieczenia dziaa psychologicznych.
Kraje z grupy drugiej (posiadajce okrelony potencja dziaa psychologicznych) nie deklaruj wykorzystywania zinstytucjonalizowanego zabezpieczenia eksperckiego. Podobnie pastwa z grupy rozwijajcej swoje
moliwoci w tym zakresie, chocia pewne sygnay zwizane z dostrzeganiem rangi tej kwestii mona zauway, analizujc dogbnie struktur
wspomnianych jednostek (belgijska komrka analizy czynnika ludzkiego,
oddelegowane na potrzeby dziaa psychologicznych wgierskie zespoy
specjalistw). Ostatnia grupa pastw pozostaje na etapie rozwijania wasnych koncepcji, w tym okrelania sposobu prowadzenia dziaa psychologicznych. Wyjtkiem jest tu Austria, ktra zdecydowanie chce wesprze
swoje dziaania psychologiczne liczcym kilkadziesit osb panelem eksperckim reprezentujcym rne dziedziny nauki.
Pitym kryterium przyjtym na potrzeby prowadzonej analizy porwnawczej jest wyposaenie dziaa psychologicznych. Wyniki bada
wskazuj, e ponownie najbardziej rozbudowany potencja w tym zakresie
jest charakterystyczny dla pastw rozwinitych w sferze dziaa psychologicznych. Stany Zjednoczone dysponuj praktycznie wszelkimi dostpnymi
rodkami produkcji materiaw psychologicznych, rozpowszechniania oraz
zbierania danych. S w stanie prowadzi dziaania (operacje) psychologiczne na ldzie, w powietrzu i na wodzie oraz wykorzystywa do ich prowadzenia przestrze kosmiczn, gownie w sferze przesyania danych
i produktw psychologicznych. Siy zbrojne USA z powodzeniem wykorzystuj zarwno tradycyjne rodki oddziaywania oparte na druku i systemach
elektroakustycznych, rodki masowego przekazu (radio i telewizja) oraz tak
uniwersalnie wykorzystywane obecnie medium, jakim jest Internet. Zgromadzone informacje stanowi podstaw do tezy, e dziki posiadanemu
104
Tomasz Kacaa
potencjaowi Stany Zjednoczone s w stanie nadawa programy radiowe

i telewizyjne, praktyczne bez przerwy, z samolotw dziaa psychologicznych krcych nad terytorium przeciwnika lub obszarem wystpienia kryzysu. Niemieckie dziaania psychologiczne nie dysponuj tak zrnicowanym spektrum rodkw technicznych wykorzystywanych do prowadzenia
dziaa psychologicznych, ale maj do swojej dyspozycji wspomniane ju
tradycyjne rodki oddziaywania, rodki masowego przekazu, w tym moliwoci w zakresie wykorzystania Internetu, a take taktyczne systemy prezentacji produktw wizualnych oparte na technologii LED oraz potencjaln
moliwo wykorzystania telefonii komrkowej (w fazie bada). rodkiem
rozpowszechniania, wyrniajcym niemieckie dziaania psychologiczne,
jest stosowanie prostego, ale w okrelonych sytuacjach bardzo skutecznego elementu wyposaenia dziaa psychologicznych, jakim jest balon ulotkowy. Kolejny z krajw tej grupy, Wielka Brytania, skupia swoje wysiki
w zakresie dziaa psychologicznych na nadawaniu audycji radiowych
i telewizyjnych, produkcji i rozpowszechnianiu materiaw drukowanych
oraz emisji komunikatw elektroakustycznych. Ten bardzo podstawowy
zakres stosowanych rodkw rozpowszechniania znajduje swoje odzwierciedlenie w wyposaeniu 15 Grupy Dziaa Psychologicznych. Z kolei
ostatnie z pastw o ugruntowanym potencjale dziaa psychologicznych
charakteryzuje zarwno zmasowane uycie tradycyjnych rodkw rozpowszechniania, mediw, takich jak radio czy telewizja, oraz najnowszych
osigni w dziedzinie technologii dziaa psychologicznych, czego najlepszym przykadem jest stosowanie e-ulotki, portali internetowych, telefonii
komrkowej (sms, nagrane wiadomoci). Podsumowujc, mona wic
stwierdzi, e w powyszej grupie pastw obecne s zrnicowane trendy
w zakresie stosowanego wyposaenia dziaa psychologicznych - od tradycyjnych sposobw dotarcia do obiektw oddziaywania po zastosowanie
w tym celu najnowszej technologii.
W grupie pastw posiadajcych okrelony potencja w dziedzinie dziaa psychologicznych zrnicowanie w tym zakresie nie jest ju tak due.
Hiszpaskie dziaania psychologiczne dysponuj sprztem umoliwiajcym
przygotowanie produktw audiowizualnych, drukowanych i komunikatw
elektroakustycznych. Organiczne wyposaenie pozwala na emisj audycji
radiowych, drukowanie produktw psychologicznych oraz nadawanie komunikatw elektroakustycznych. Rumuskie, francuskie i woskie dziaania
psychologiczne dysponuj podobnym potencjaem wzbogaconym o moliwo przygotowania produktw internetowych.
W grupie pastw rozwijajcych potencja dziaa psychologicznych
moliwoci techniczne rwnie nie s rozbudowane. Belgijskie dziaania
psychologiczne dysponuj moliwoci przygotowania produktw audiowizualnych i drukowanych oraz moliwoci zbierania danych za pomoc
105
elektronicznych zestaww do tego przeznaczonych. W zakresie emisji maj

moliwo nadawania programw radiowych oraz komunikatw elektroakustycznych. Wgierskie dziaania psychologiczne wykorzystuj produkty
drukowane, programy radiowe oraz komunikaty elektroakustyczne. Maj
take moliwo zbierania danych przy wykorzystaniu specjalistycznych
zestaww. Nic nie wiadomo na temat wyposaenia greckiej kompanii dziaa psychologicznych.
Grupa pastw rozwijajcych si w sferze dziaa psychologicznych jest
na etapie budowania swojego potencjau technicznego. Dania jest na etapie testowania systemw elektroakustycznych i elektronicznych zestaww
zbierania danych, natomiast Austria i Szwecja opracowuje zaoenia technicznego zabezpieczenia prowadzenia dziaa psychologicznych.
Szste kryterium to stosowanie przez poszczeglne kraje koncepcji
wsparcia elementw przez jednostk macierzyst, czyli reachback. Siy
dziaa psychologicznych USA dysponuj systemem dystrybucji produktw
psychologicznych skadajcym si z podsystemu dystrybucji materiaw
video oraz zmniejszonego mobilnego terminala satelitarnego. Ponadto,
w razie potrzeby, amerykaskie dziaania psychologiczne maj moliwo
wnioskowania o tradycyjnie rozumiane wsparcie ze strony jednostki macierzystej (produkty dziaa psychologicznych oraz wsparcie eksperckie). Podobnie realizuj wspomniane wsparcie niemieckie i brytyjskie dziaania
psychologiczne. Natomiast izraelskie dziaania psychologiczne z racji operowania z wasnego terytorium nie musz zapewnia swoim elementom
tego typu wsparcia.
Spord pastw o istniejcym potencjale dziaa psychologicznych,
Hiszpania i Wochy deklaruj wspieranie swoich elementw w ramach
funkcjonowania procedury reachback. Natomiast wystpowanie na wyposaeniu rumuskich dziaa psychologicznych zarwno stacjonarnych, jak
i mobilnych orodkw produkcji materiaw psychologicznych rwnie pozwala sdzi, i tego typu wsparcie jest przewidywane. Relatywnie mniejszy potencja prezentuj w tym zakresie francuskie dziaania psychologiczne, jednake nie mona tego rodzaju wsparcia realizowanego przez GIO
wykluczy. Spord pozostaych krajw jedynie Wgry wyranie deklaruj
realizacj tego przedsiwzicia, a przewidywanie przez Austriakw funkcjonowania panelu eksperckiego take moe wskazywa na budowanie
takiej zdolnoci.
Zakoczenie
Podsumowujc przeanalizowane metod porwnawcz podobiestwa
i rnice, wystpujce pomidzy dziaaniami psychologicznymi poszczeglnych pastw, stanowicych w trakcie niniejszych rozwaa swoiste
comparatum, naley w ramach przyjtych kategorii i wedug zaoonych
106
Tomasz Kacaa
kryteriw dokona wnioskowania pozwalajcego na pozyskanie zupenie

nowej jakoci, cakowicie nowej wartoci poznawczej (comparandum).
Biorc pod uwag pierwsze kryterium, przyjt przez dany kraj definicj dziaa psychologicznych wraz z jej oprzyrzdowaniem doktrynalnym,
naley stwierdzi, e dominuje w tej materii trend zasadzajcy si na zaoeniu, e im bardziej rozwinity jest potencja dziaa psychologicznych,
tym dokadniejsze jest definicyjne okrelenie tego, czym w istocie s dziaania psychologiczne. Kady z krajw zwraca uwag na inny aspekt tego
typu dziaa, eksponujc odpowiedzialno wszystkich szczebli dowodzenia, bd te wskazujc grupy potencjalnych obiektw oddziaywania.
Wszyscy podkrelaj jednak planowe i celowe dziaanie zmierzajce do
ksztatowania postaw oraz zachowa odbiorcy w sposb podany dla
podmiotu realizujcego tego typu dziaania.
Wyniki analizy w oparciu o drugie kryterium, miejsce i struktura narodowych dziaa psychologicznych, wskazuj, e wikszo pastw sytuuje
dziaania psychologiczne w sferze odpowiedzialnoci wojsk ldowych. Nastpnymi w kolejnoci organami dowodzenia, ktremu podporzdkowane
s struktury dziaa psychologicznych to pewna forma poczonego dowdztwa oraz sztab generalny (gwny). Struktura jednostki (centrum) dziaa psychologicznych, rwnie zostaa poddana analizie. W wyniku uzyskanych rezultatw mona stwierdzi, e dominujc tendencj jest w tej
kwestii, takie skonstruowanie struktur dziaa psychologicznych, aby elementy wydzielane do realizacji zada w teatrze dziaa byy w peni samowystarczalne i mona byo zapewni wsparcie psychologiczne kilku prowadzonym jednoczenie operacjom. Z przeprowadzonych bada wynika
jednak, e jest to uzalenione od odpowiedniego potencjau organizacyjnotechnicznego si i rodkw dziaa psychologicznych danego kraju. Mniej
ni poowa pastw jest w praktyce zdolna do osignicia zakadanego poziomu aspiracji w tym zakresie.
Kryterium trzecie, zaangaowanie onierzy suby czynnej (zawodowej i zasadniczej) a powoywanie onierzy rezerwy do realizacji zada
z zakresu dziaa psychologicznych, nasuwa nastpujcy wniosek: stopie
zaawansowania danego pastwa w proces rozwijania wasnego potencjau
dziaa psychologicznych jest wprost proporcjonalny do stopnia uzawodowienia zaangaowanego personelu (w odniesieniu do relacji onierze zawodowi - onierze zasadniczej suby wojskowej) oraz odwrotnie proporcjonalny w stosunku iloci onierzy zawodowych do rezerwistw. Nie
mona przy tym zapomina o biecej tendencji odchodzenia od obowizkowej i powszechnej suby wojskowej.
Rozwaajc kryterium czwarte, wsparcie rodowiska eksperckiego
(naukowego, akademickiego), stwierdzi naley, e jest to dynamicznie
rozwijajca si sfera dziaa psychologicznych. Oczywicie, jest to te ob107
szar wymagajcy okrelonych nakadw finansowych, std w przypadku

zaledwie dwch pastw (USA, Niemcy) moliwe jest zdefiniowanie organicznych moliwoci w tym zakresie. Pozostae kraje, dostrzegajc wag
odpowiedniego przygotowania dziaa psychologicznych, korzystaj z zasobw zewntrznych. Ilustracj trendu rozwojowego jest z pewnoci fakt
deklarowania przez austriackie siy zbrojne zamiaru korzystania z tego typu
wsparcia dziaa psychologicznych w przyszoci.
Natomiast w odniesieniu do kryterium pitego, wyposaenia jednostek dziaa psychologicznych, stwierdzi naley, e jest ono odzwierciedleniem sytuacji budetowej poszczeglnych pastw, dostpu do nowoczesnych technologii oraz stopnia zaawansowania w rozwijaniu potencjau
w zakresie dziaa psychologicznych. Jednoczenie wdraanie najnowszych rozwiza technicznych wcale nie oznacza rezygnacji z tradycyjnych
form i sposobw dystrybucji produktw psychologicznych, czego dowodem
s wyniki analizy dziaania izraelskiego Centrum Operacji w Sferze wiadomoci.
Przeanalizowanie wynikw porwnania dziaa psychologicznych wybranych pastw pod ktem kryterium szstego, stosowanie procedury
reachback we wsparciu prowadzonych w obszarze operacji (odpowiedzialnoci), pozwolio na sformuowanie wniosku, i ponad poowa przedstawionych tutaj narodowych si i rodkw dziaa psychologicznych deklaruje
zastosowanie tego rodzaju wsparcia w prowadzonych operacjach (dziaaniach). Dodatkowo struktury lub koncepcje dziaa psychologicznych czci
pozostaych krajw wskazuj na denie do tworzenia tego typu zdolnoci.
Przedstawione powyej efekty poznawcze pozwalaj na sformuowanie
kilku zasadniczych wnioskw dotyczcych zastosowania metody porwnawczej w naukach o obronnoci:
1. Metoda porwnawcza do pewnego stopnia porzdkuje naturaln
skonno umysu ludzkiego do identyfikowania podobiestw pomidzy analizowanymi przedmiotami i zjawiskami. Pozwala to na
uzyskanie wiedzy o prawidowociach rzdzcych istnieniem i rozwojem badanych zjawisk lub przedmiotw159.
2. Okrelone fakty (zjawiska, zdarzenia) mog zosta ocenione waciwie jedynie wtedy, gdy zastosuje si porwnanie z innymi podobnymi lub niepodobnymi pod jakim wzgldem zjawiskami lub
faktami160.
159
160
Por. J. Sztumski, , s. 220-221.

Zob. M. Cielarczyk (red.), , s. 51.
108
Tomasz Kacaa
3. Porwnanie parametrw lub faktw z reprezentatywnymi wartociami umoliwia ich dokadne rozpoznanie, ale nie pozwala stwierdzi, czy otrzymane rozwizanie jest optymalne161.
4. Dziki tej metodzie mona take dotrze do syntezy tego, co wsplne danym przedmiotom bada, czyli dokona rnych uoglnie
i ustali istniejce zalenoci162.
Reasumujc powysze wnioski, naley stwierdzi, i metoda porwnawcza moe stanowi niezwykle przydatny sposb dochodzenia do nowej
wiedzy, czyli do budowania nowej jakoci poznawczej na bazie ju pozyskanych danych. Zastosowanie tej metody wymaga jednake wsparcia
innymi metodami badawczymi, albowiem wspczesne nauki o obronnoci
wykazuj tendencj do kompleksowego stosowania rodkw potencjau
badawczego.
Comparison as a Research Method in Sciences

of Defence
Abstract: The sciences of defence belong to social sciences discipline
that uses a wide spectre of research methods. One of them is the comparative method that is based on an assumption that comparison is a form of
cognition. The two key notions referring to the mentioned above method
are comparatum and comparandum. The notion of comparatum relates to
the currently possessed knowledge, whereas comparandum makes up new
knowledge and new cognitive quality. A perfect illustration of the comparative method is to compare psychological operations potential of selected
countries. Several, mainly European countries, have been divided into four
categories and compared due to six criteria. The following countries have
been compared: the USA, Great Britain, Germany, Israel, Spain, France,
Rumania, Italy, Belgium, Hungary, Greece, Austria, Denmark and Sweden.
161
162
J. Apanowicz, , s. 31.
J. Sztumski, , s. 221.
109
AUTOR
mgr Kinga Krupcaa
RECENZENT
pk prof. dr hab. in. Jarosaw Woejszo
EUROPEJSKA INICJATYWA OBRONNA - STAN

I PERSPEKTYWY
Niniejszy artyku powicony jest zaangaowaniu pastw Unii Europejskiej, a w szczeglnoci Polski, w ksztatowanie i rozwj Europejskiej Inicjatywy Obronnej.
Wyrazem tego jest wprowadzenie w ycie idei Europejskiej Agencji
Obrony, Grup bojowych czy Eurokorpusu. Polska zaprezentowaa take
swoje zaangaowanie w obron UE, biorc czynny udzia w misjach wojskowych prowadzonych pod egid Unii. Opracowanie zawiera take bilans
kosztw i korzyci pyncych z wkadu Polski w Europejsk Inicjatyw
Obronn.
1. Wstp
Temat polityki bezpieczestwa i obrony w Zjednoczonej Europie pojawi si przeszo p wieku temu. Istotnie wpyn on na ksztatowanie wiadomoci europejskiej polityki, a sam problem od wielu lat zastanawia zarwno politykw, wojskowych, jak rwnie ekspertw z dziedziny
bezpieczestwa i obrony.
Sprawy bdce przedmiotem niniejszego opracowania wchodz w zakres dawnego II filaru Unii Europejskiej Wsplnej Polityki Zagranicznej
i Bezpieczestwa163. Jednym z jej elementw s zagadnienia Europejskiej
Polityki Bezpieczestwa i Obrony (EPBiO), a w szczeglnoci zagadnienia
dotyczce Europejskiej Inicjatywy Obronnej. Na szczycie Unii Europejskiej
w Kolonii (3-4 czerwca 1999r.) uywano zamiennie okrele: Wsplna Europejska Polityka w Dziedzinie Bezpieczestwa i Obrony (Common European Policy on Security and Demence) oraz Wsplna Polityka Bezpieczestwa i Obrony (Common Security and Demence Policy).
2. Zaangaowanie pastw Unii w rozwj Europejskiej Inicjatywy
Obronnej
Pastwa Czonkowskie w chwili powoania do ycia idei wsplnej obrony rozpoczy mudn prac nad jakociowym podniesieniem zakresu
swoich dziaa. Ponadto, wyznaczajc coraz to nowe cele i koncepcje, realizuj ywotny interes caej wsplnoty, ktra w pewnym momencie swojego
rozwoju moe poczu zagroenie w zupenie nowej zglobalizowanej rzeczywistoci.
163
Traktat lizboski, ktry wszed w ycie 1 grudnia 2009 roku, podzia UE na filary zosta zniesiony.
110
Kinga Krupcaa
a) Europejska Agencja Obrony

Powstanie w lipcu 2004r. Europejskiej Agencji Obrony otworzyo nowy
rozdzia wsppracy w dziedzinie uzbrojenia w Unii Europejskiej. Agencja
ma by centrum uzgadniania polityki pastw UE w kwestii zwikszenia potencjau ich si zbrojnych, uczestniczcych w operacjach EPBiO, oraz bada i zakupw uzbrojenia. Moe ona przyczyni si do zmniejszenia rnicy poziomw zdolnoci wojskowych pastw europejskich i USA pod
warunkiem podtrzymania przez czonkw Unii politycznej woli wsplnego
dziaania164. Utworzenie Agencji ds. Rozwoju Zdolnoci Obronnych, Bada,
Zakupw i Uzbrojenia (Europejskiej Agencji Obrony) przewidywa Traktat
ustanawiajcy Konstytucj dla Europy (art. I-41 ust. 3 oraz art. III-311)165.
Pastwa czonkowskie zdecydoway jednak nie czeka na wejcie w ycie
Traktatu i utworzy Agencj wczeniej. Na spotkaniu Rady Europejskiej
w Salonikach 1920 czerwca 2003r. zainicjowano odpowiednie dziaania.
W lutym 2004r. powsta Zesp ds. utworzenia Agencji, na czele ktrego
stan urzdnik brytyjski Nick Whitney. Na podstawie raportu zespou opracowano akt prawny Wsplne dziaanie w sprawie ustanowienia Europejskiej Agencji Obrony przyjty przez Rad Unii Europejskiej 12 lipca
2004r.166 Funkcjonowanie Agencji potwierdza take Traktat lizboski (art.
42.3 oraz 45). Agencja podlega kompetencji Rady UE, ktra sprawuje nad
ni nadzr i wydaje wytyczne dotyczce jej dziaalnoci. Organ ten jednak
ma za zadanie take wspomaga Rad w ocenie poprawy zdolnoci wojskowych. Do pozostaych zada EDA167 nale:
wspomaganie rozwoju zdolnoci obronnych pastw czonkowskich
dla celw prowadzenia wsplnych operacji zarzdzania kryzysowego w ramach EPBiO,
okrelenie wymogw operacyjnych i wpieranie rodkw ich realizacji,
promowanie i wzmacnianie europejskiej wsppracy w dziedzinie
uzbrojenia,
dziaanie w celu wzmocnienia europejskiego przemysu obronnego i
bazy technologicznej oraz utworzenia europejskiego rynku uzbrojenia, konkurencyjnego w skali wiatowej,
164
Wg Biura Analiz Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych, 29.12.2004 r.

Traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy (Wsplnoty Europejskiej) to umowa
midzynarodowa podpisana przez pastwa czonkowskie Unii Europejskiej 29 padziernika
2004 w Rzymie. W zwizku z brakiem ratyfikacji przez wszystkie strony umowa nie wesza
w ycie.
166
W czerwcu 2004 roku przyjto Cel operacyjny UE, ktry to rwnie postanawia
o powoaniu do ycia Europejskiego Agencji Obrony. Por. http://www.msz.gov.pl/Rozwoj,
wojskowych, zdolnoci, UE,29516.html (dostp z 30.01.2012r.).
167
ang. European Defence Agency Europejska Agencja Obrony
165
111
Europejska inicjatywa obronna - stan i perspektywy
zwikszenie wydajnoci europejskich bada naukowych i rozwoju

technologii obronnych i wojskowych,
wypracowanie spjnego i systematycznego podejcia przy definiowaniu i realizacji Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony.
b) Grupy Bojowe
Pomysodawcami utworzenia europejskich grup bojowych w 2003 r.
stay si Wielka Brytania i Francja, ktre to, na dwustronnym spotkaniu
w Le Toquet, rozpoczy przygotowania do realizacji tej koncepcji. 168 Efektem tych prac staa si, zatwierdzona przez Rad UE w 2004r. Koncepcja
Grup Bojowych UE (European Union Battlegroups Concept)169. Z definicji
zamieszczonej w tym dokumencie wynika, e Grupa Bojowa (GB) jest
szczegln form si szybkiej odpowiedzi, ktra zapewnia UE zdolnoci
niezbdne do podjcia operacji zarzdzania kryzysowego (Crisis Management Operations CMOs) w bardzo krtkim czasie. Z drugiej strony koncepcja powinna zapewni zdolnoci militarne, niezbdne do interwencji
zgodnie z artykuem VII Karty ONZ i na podstawie mandatu zezwalajcego
na uycie siy. Grupa Bojowa ma stanowi pakiet efektywnych, wiarygodnych, mobilnych i spjnych si, zdolnych do prowadzenia operacji samodzielnie lub w skadzie wikszych si. Struktura GB oparta jest na batalionie
piechoty, wzmocnionym elementami wsparcia bojowego i zabezpieczenia
logistycznego. Towarzyszy jej Dowdztwo Si (FHQ- Forward Headquarters) oraz rodki wsparcia szczebla strategicznego. Grupa Bojowa tworzona jest w oparciu o zasad wielonarodowoci. Oznacza to, e gwn rol
w jej formowaniu odgrywa pastwo ramowe lub koalicja pastw czonkowskich. Zasadniczym kryterium GB jest interoperacyjno i efektywno.
W przyjtych dla GB Oglnych Standarach i Kryteriach wyszczeglnia
si 9 podstawowych zdolnoci. S to: dostpno, zdolno do wykorzystania i rozmieszczenia, gotowo, elastyczno, wspzaleno, zdolno
do podtrzymywania dziaa, zdolno do przetrwania, ochrona medyczna
wojsk i interoperacyjno. W Koncepcji zaoono, e UE powinna by
zdolna do przeprowadzenia rwnoczenie dwch niezalenych operacji
siami szybkiej odpowiedzi wielkoci grupy bojowej. Ustalono, e UE powinna dysponowa co najmniej siedmioma - dziewicioma170 grupami bojowymi. Wielko kadej GB powinna wynosi okoo 1500 onierzy, a ich
168
Ostateczna decyzja w tej sprawie zyskaa miano Celu Operacyjnego 2010 (Headline Goal 2010), ktry stanowi uzupenienie i uaktualnienie wczeniejszego programu Europejskiego Celu Operacyjnego, zakadajcego utworzenie Europejskich Si Szybkiego Reagowania. Czci Celu Operacyjnego 2010 staa si Koncepcja Grup Bojowych UE.
Por.
http://www.msz.gov.pl/Rozwoj,wojskowych,zdolnosci,UE,29516.html
(dostp
z 30.01. 2012r.).
169
Wiadomoci uzyskane od Polskiego Narodowego Przedstawicielstwa Wojskowego
przy SHAPE.
170
Niektre rda okrelaj nawet liczb grup bojowych na 13.
112
Kinga Krupcaa
zdolnoci operacyjne powinny by podobne do Si Odpowiedzi NATO (NRF

- NATO Response Force). Pastwa czonkowskie ponosi maj rwnie
odpowiedzialno za szkolenie wydzielanych przez siebie si, ich certyfikacj oraz zapewnienie im rodkw przerzutu strategicznego i mobilnych
elementw zabezpieczenia logistycznego. GB maj posiada najwyszy
stopie ukompletowania i gotowoci. Musz by one zdolne do przerzutu
w rejon operacji w cigu 15 dni od chwili zidentyfikowania zagroenia (sytuacji kryzysowej) i okrelenia przez Rad UE opcji reagowania kryzysowego. Mog one by uyte w operacjach zarzdzania kryzysowego w kadym rejonie wiata, jednak dla celw planistycznych oraz w celu
zapewnienia moliwoci szybkiej reakcji przyjto obszar pooony w promieniu 6000 km od Brukseli. GB osigny zdolno bojow do dziaania
operacyjnego z dniem 1 stycznia 2007 roku. Aktualnie w plan budowy
15 GB zaangaowanych jest 21 pastw. Zgodnie z zaoeniami siy UE
przeznaczone s do realizacji zada wynikajcych z Rozdziau VII Karty
Narodw Zjednoczonych, zapewnienia szybkiej reakcji w warunkach narastania kryzysu oraz realizacji innych zada militarnych okrelonych w Traktacie o Unii Europejskiej oraz Europejskiej Strategii Bezpieczestwa. Wyzwania stojce przed siami UE okrelono Misjami Petersberskimi. Ich
celem jest rozdzielenie stron konfliktu, zapobieganie zbrodniom ludobjstwa oraz udzielanie pomocy humanitarnej.
c) Eurokorpus
Eurokorpus (Korpus Europejski) to siy szybkiego reagowania, powstae 22.05.1992 r.171 W 1993r. do struktur Eurokorpusu doczya Belgia,
w 1994 r. Hiszpania oraz Luxemburg w 1996r. Pastwa te wraz z Francj
i Niemcami stay si tzw. pastwami ramowymi, ktre wsplnie decyduj
o zadaniach, strukturze i rozwoju tej formacji (istniej dwie formy czonkowska: penoprawne i ograniczone). Jego struktura pozostaa otwarta dla
wszystkich czonkw Unii. Struktura kierowania Eurokorpusem zbudowana
jest na zasadzie piramidy. Na jej szczycie znajduje si Komitet Wsplny,
w ktrego skad wchodz Szefowie Obrony / Sztabw tzw. pastw ramowych oraz dyrektorzy polityczni resortw spraw zagranicznych. Ciau temu
przewodniczy rotacyjnie (co rok) inne pastwo w osobie Sekretarza Eurokorpusu. Komitetowi Wsplnemu podlega jego organ roboczy - Komitet
Eurokorpusu, ktry zbiera si raz na kwarta. Skada si on ze starszych
oficerw sztabw generalnych / obrony pastw ramowych i dowdztwa
Eurokorpusu. W posiedzeniach Komitetu mog rwnie uczestniczy
przedstawiciele pastw stowarzyszonych, w przypadku omawiania zagadnie ich dotyczcych. W kompetencjach Komitetu Eurokorpusu ley nadzr
171
Utworzona w 1992 przez Niemcy i Francj, w ramach Traktatu Elizejskiego

z 1963 r., na mocy tzw. Raportu La Rochelle, w celu zainspirowania tosamo obronn UE.
rdo: http://www.sgwp.wp.mil.pl/pl/1_659.html (dostp 02.02.2012).
113
nad praktyczn realizacj decyzji Komitetu Wsplnego w obszarze zagadnie polityczno-wojskowych, bdcych w sferze zainteresowania Korpusu
(m.in. przygotowanie si, organizacja, finansowanie, obsada etatowa, szkolenia i wiczenia, zabezpieczenie logistyczne, aspekty powietrzne i morskie
oraz kontakty midzynarodowe). Pocztkowo Eurokorpus mia stanowi
zalek przyszych si zjednoczonej Europy. W maju 1999r. wszed w skad
unijnych si szybkiego reagowania, a w grudniu 1999r. uzyska status korpusu szybkiego reagowania w dyspozycji UE i NATO. Do gwnych zada
Eurokorpusu naley udzia w operacjach kryzysowych, prowadzenie misji
humanitarnych i ratowniczych, misji przywrcenia i utrzymania pokoju, zarwno w ramach NATO, jak i UE. Eurokorpus posiada rwnie zdolno
prowadzenia operacji i dziaa w ramach art. 5 Paktu Pnocnoatlantyckiego. Pierwsz operacj bojow Eurokorpus realizowa w 1998r. w ramach
sojuszniczej misji SFOR w Boni i Hercegowinie. W 2000r. przej dowdztwo nad siami pokojowymi w Kosowie (KFOR) a od sierpnia 2004r. do lutego 2005r. przej dowodzenie nas misj stabilizacyjn w Afganistanie
(ISAF). Eurokorpus zosta poddany certyfikacji NATO, uzyskujc w 2002 r.
status Si Wysokiej Gotowoci (High Readiness Force) i Si Odpowiedzi
NATO (NATO Response Force). Dopiero w maju 2006r. osign pen
zdolno operacyjn.
3. Zaangaowanie Polski w tworzenie Europejskiej Inicjatywy
Obronnej
Polska, przystpujc do Unii Europejskiej, zgodzia si przestrzega
zasad i prawa europejskiego, ponadto wzia udzia w tworzonym projekcie
europejskiej obronnoci. Zaangaowanie Polski mona oceni jako znaczce, co wynika z chci pogbiania relacji i stosunkw z europejskimi
partnerami w celu wypracowania spjnej wizji przyszych si zbrojnych Unii.
Rzeczpospolita wspksztatuje rozwj Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony m.in. poprzez udzia w misjach (polski kontyngent
w operacji w Czadzie by drugi co do wielkoci), uczestnictwo w Eurokorpusie i w procesie tworzenia grup bojowych UE, a take du aktywno
w Europejskiej Agencji Obrony172.
Zaangaowanie to Polska powinna wykorzysta do aktywnego wczenia si do dyskusji nad przyszoci si zbrojnych Unii. W interesie Polski
ley popieranie projektw wzmacniajcych EPBiO. Polska powinna by
gotowa do wczenia si w inicjatywy budowy okrelonych zdolnoci woj172
Decyzj o udziale Wojska Polskiego w misji UE w Czadzie Minister Obrony Narodowej podpisa 23 listopada 2007 r. (Decyzja MON nr 538/MON w sprawie przygotowania
Polskiego Kontyngentu Wojskowego do operacji UE w Republice Czadu i Republice rodkowoafrykaskiej). Nastpnie, na wniosek Rady Ministrw z dnia 22 stycznia 2008 r., Prezydent RP podpisa Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 stycznia
2008 r. o uyciu Polskiego Kontyngentu Wojskowego w operacji wojskowej Unii Europejskiej
w Republice Czadu i Republice rodkowoafrykaskiej.
114
Kinga Krupcaa
skowych UE tak, aby nie utraci moliwoci wpywu na procesy wane dla
ksztatu EPBiO. Naley przy tym jednak pamita o projektach ju realizowanych w ramach NATO lub samodzielnie. Jednoczenie naley dy do
skonkretyzowania zasad partnerstwa strategicznego Unii i NATO, idcego
w kierunku cilejszej wsppracy tych organizacji. Polska nie powinna natomiast popiera utworzenia dowdztwa operacyjnego Unii Europejskiej,
gdy grozi to rozpoczciem bardzo kontrowersyjnego procesu dublowania
struktur NATO, co w ostatecznoci moe doprowadzi do osabienia struktur obu tych podmiotw.
Jak ju zaznaczono, istniej dwie formy czonkowstwa w Eurokorpusie:
penoprawne (tzw. framework nation, czyli posiadanie przez pastwo swoich przedstawicieli w Dowdztwie i udostpnianie jednostek wojskowych)
oraz ograniczone (tzw. sending nation, czyli posiadanie wasnych przedstawicieli wycznie w Dowdztwie). Obecnie Polska uczestniczy w Eurokorpusie jako sending nation i obsadza w Kwaterze Gwnej Eurokorpusu
18 stanowisk, w tym jedno stanowisko tzw. flagowe zastpcy szefa sztabu ds. wsparcia. W grudniu 2007r. zadeklarowalimy zwikszenie udziau
w tej formule o 15 stanowisk (w tym jedno stanowisko generaa brygady).
W styczniu 2008 r. zapada decyzja o ubieganiu si przez Polsk o status
ramowego (penoprawnego) pastwa Eurokorpusu i od tego czasu tocz
si negocjacje w tej sprawie. Pene czonkostwo miao by moliwe najwczeniej w 2010 roku. Jednake dopiero w listopadzie 2011r. Polska dostaa zaproszenie do negocjacji w sprawie przystpienia do Eurokorpusu
w charakterze pastwa ramowego. 1 grudnia 2011r. szef Sztabu Generalnego WP uczestniczy w ceremonii wrczenia zaproszenia politycznego do
przystpienia Polski do Eurokorpusu jako szstego Pastwa Ramowego.
Podczas spotkania, ktre miao miejsce w Federalnym Ministerstwie Obrony w Berlinie, podpisano Wspln Deklaracj Intencji, zawierajc harmonogram dziaa zmierzajcych do osignicia przez Polsk penej gotowoci operacyjnej jako Pastwo Ramowe Eurokorpusu od dnia 1 stycznia
2016r. Wsplna Deklaracja Zamiaru precyzuje udzia przedstawicieli Polski
w gremiach kierowniczych Eurokorpusu, udzia w szkoleniach i wiczeniach, obejmowanie stanowisk subowych w strukturze Eurokorpusu przez
polski personel wojskowy, etapy stopniowego wydzielania wkadu materiaowo-technicznego oraz aspekty finansowe zwizane ze zmian statusu
Polski. Penoprawne czonkostwo w Eurokorpusie wiza si bdzie z wydzieleniem do jego skadu stosownych si. Potencja Polski predestynuje
nas do zadeklarowania do tego skadu si na poziomie brygady, czyli docelowo w dowdztwie Eurokorpusu suy bdzie 120 polskich oficerw,
podoficerw i szeregowych onierzy173.
173
Por. http://www.sgwp.wp.mil.pl/pl/1_659.html (dostp z 02.02.2012).
115
Warunkiem zwikszenia zdolnoci Unii Europejskiej do prowadzenia

operacji zarzdzania kryzysowego (Crisis Management Operations) jest
posiadanie skutecznych si, zdolnych do prowadzenia autonomicznych
dziaa174. Celowi temu ma suy realizacja Koncepcji Grup Bojowych UE,
ktra jest obecnie priorytetowym przedsiwziciem realizowanym w ramach ESDP. Z uwagi na znaczc skal zaangaowania Si Zbrojnych RP
w Grupy Bojowe UE, w resorcie obrony narodowej powoany zosta, pod
przewodnictwem I Zastpcy Szefa SG WP, Zesp MON ds. koordynacji
zaangaowania Si Zbrojnych RP w Grupy Bojowe UE. W jego skad wchodz przedstawiciele 22 instytucji resortu .
Polska zaangaowaa si w kilka wielonarodowych grup bojowych.
Pierwsz z nich jest niemiecko-otewsko-litewsko-polsko-sowacka Grupa
Bojowa UE. Podczas konferencji planistycznej w listopadzie 2004 r.
w Brukseli ministrowie obrony Polski, Niemiec i Sowacji podpisali Deklaracj intencji w sprawie polsko-niemiecko-sowackiej wsppracy w ramach
Grup Bojowych UE. Dokument zakada utworzenie wsplnej Grupy Bojowej, w ktrej Polska peniaby rol pastwa ramowego. Wkady do niej
zgosiy take Litwa i otwa. Podczas pierwszej Konferencji Koordynacyjnej
Grup Bojowych UE (Battlegroup Co-ordination Conference) w maju 2005r.
jednostka ta zostaa zgoszona do dyuru w I proczu 2010r. Dnia 23 maja
2005r. ministrowie obrony piciu pastw podpisali w Brukseli List Intencyjny
(Letter of Intent), wyraajcy wol wsppracy w powyszym zakresie.
Formaln podstaw do sformowania niemiecko-otewsko-litewsko-polskosowackiej Grupy Bojowej UE jest Porozumienie Oglne (Memorandum of
Understanding) podpisane 13 listopada 2006 r. w Brukseli. Zgodnie z Koncepcj Grup Bojowych UE pastwo ramowe ponosi odpowiedzialno za
uzupenienie brakw w zakresie deklarowanych przez pastwa uczestniczce zdolnoci. W zwizku z tym naleao mie na uwadze konieczno
uzupenienia przez Siy Zbrojne RP brakw w zakresie: migowcw bojowych; migowcw ewakuacji medycznej; zdolnoci SIGINT (rozpoznanie
i wywiad), PSYOPS (walka psychologiczna) i UAV (bezzaogowy aparat
latajcy). Polska, zgodnie z postanowieniami, penia dyur w Grupie Bojowej w I poowie 2010 roku. GBUE I/2010 skadaa si z onierzy Litwy, otwy, Niemiec, Polski i Sowacji (pod dowdztwem polskim, ktre wydzielio
ponad poow skadu GB). Grupa dziaaa na bazie 17 Brygady Zmechanizowanej, a take innych dowdztw i elementw. Jej szkolenie zakoczono
w listopadzie 2009r. Grupa bya zdolna do podjcia dziaa bojowych
w cigu 15 dni (pierwsze 5 dni przeznaczone s na podjcie decyzji o uyciu si i zaplanowanie operacji, nastpnych 10 na rozmieszczenie w rejonie
mandatowym), po ktrych miaa rozpocz misj trwajc od jednego do
czterech miesicy, zgodn z rozdziaami VI i VII Karty Narodw Zjednoczo174
Wg materiau informacyjnego Sztabu Generalnego WP, 8.10.2007 r.
116
Kinga Krupcaa
nych (dodatkowo moga wspdziaa z siami ONZ i NATO, gdyby zasza

taka konieczno). Jednak GB UE I/2010, podobnie jak poprzednie grupy
bojowe Unii Europejskiej, nie zostaa uyta.
Kolejn grup jest francusko-niemiecko-polska Grupa Bojowa UE.
W trakcie spotkania ministrw obrony pastw Trjkta Weimarskiego
w Wieliczce 25 lipca 2006 r. zgodzono si, co do potrzeby utworzenia
w perspektywie roku 2013 wsplnej Grupy Bojowej UE. Dnia 7 grudnia
2006r. Szefowie Sztabw pastw Trjkta Weimarskiego ustalili, e Weimarska Grupa Bojowa UE (EU Weimar Battlegroup) bdzie gotowa do objcia dyuru w pierwszej poowie 2013r. Pomimo wstpnych deklaracji ze
strony Francji w sprawie gotowoci do penienia funkcji pastwa ramowego
ostatecznie ustalono, i w pierwszej kolejnoci rol tak peni bdzie Polska. Rozmowy na temat struktury, wkadu pastw i zada Grupy rozpoczy
si w styczniu 2009r., a zakoczyy 5 lipca 2011r. podpisaniem porozumienia przez przedstawicieli pastw Trjkta Weimarskiego przy NATO i UE.
Zgodnie z nim Polska bdzie pastwem ramowym, w zwizku z czym wystawi: Dowdztwo Operacji, Dowdztwo Si oraz batalion manewrowy;
Niemcy bd pastwem wiodcym w zakresie zabezpieczenia logistycznego, a Francja bdzie pastwem wiodcym w zakresie zabezpieczenia medycznego. Trzon WGB, czyli batalion piechoty zmotoryzowanej na KTO
Rosomak, wystawi 17 Brygada Zmechanizowana. Zgodnie z porozumieniem Francja, Niemcy i Polska zapewni dla GB niezbdne siy, elementy
wsparcia bojowego oraz wymagan liczb personelu potrzebnego do utworzenia Dowdztwa Si i Dowdztwa Operacji. Porozumienie reguluje rwnie zasady i zadania Grupy Koordynacyjnej, ktra bdzie dziaaa w okresie przygotowawczym oraz w czasie dyuru GB. Do jej najwaniejszych
zada naley: doradzanie uczestnikom w kwestiach prawnych, finansowych i innych dotyczcych dziaalnoci GB oraz doradzanie wyznaczonemu Dowdcy Si we wszelkich kwestiach zwizanych z GB175.
Trzeci grup, w ktr zaangauje si Polska, jest czesko-polskosowacko-wgierska Grupa Bojowa UE. Inicjatywa utworzenia Grupy Bojowej UE pastw Grupy Wyszehradzkiej (V4) pojawia si podczas spotkania
Szefw Sztabw Generalnych Czech, Sowacji, Polski i Wgier, ktre odbyo si w Sliaciu (Sowacja) 26-28 stycznia 2007r. Podczas spotkania ministrw obrony pastw V4 opowiedziano si za kontynuacj dyskusji na temat utworzenia wsplnej Grupy Bojowej UE w perspektywie 2016 roku.
Ponadto, strona sowacka zobowizaa si do zorganizowania 18 padziernika 2007 r. eksperckich konsultacji pastw Grupy Wyszehradzkiej
i Ukrainy, ktre pozwol na uszczegowienie ram ewentualnej wsppracy
w tym zakresie. Podjcie ostatecznej decyzji o przystpieniu Polski do Wyszehradzkiej Grupy Bojowej UE uzalenione byo od akceptacji Prezydenta
175
Por. http://www.sgwp.wp.mil.pl/pl/1_595.html (dostp z dnia 02.02.2012).
117
RP i Prezesa Rady Ministrw, a take od moliwoci Si Zbrojnych RP oraz

od podjtych wczeniej na forum UE i NATO zobowiza midzynarodowych. W maju 2011 roku, podczas kolejnego spotkania Grupy Wyszehradzkiej, uzgodniono, e Polska po raz kolejny przewodniczy bdzie
GB V4 (plus Ukraina, ktra zdeklarowaa swj udzia) w pierwszej poowie
2016 roku.
Biorc pod uwag wszelkie aspekty, mona przyj, e Koncepcja GB
jest najwaniejszym przedsiwziciem realizowanym w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony (ESDP). Realizacja Koncepcji przez
pastwa UE ma due znaczenie dla rozwoju zdolnoci operacyjnych Unii
Europejskiej. Wynika to z ambitnych wymaga wojskowych, ktre s sformuowane w tym dokumencie. Grupy Bojowe UE to rwnie priorytetowy
obszar z punktu widzenia Si Zbrojnych RP. Udzia Polski w realizacji tej
Koncepcji jest rdem cennych dowiadcze oraz stanowi jeden z elementw transformacji Si Zbrojnych RP pozwalajcy na pozyskiwanie nowych
zdolnoci i nowoczesnego uzbrojenia.
Kolejnym kierunkiem wsppracy jest udzia Rzeczypospolitej w misjach wojskowych, realizowanych pod auspicjami UE. Obecnie Polska wydziela jedynie niewielki kontyngent EUFOR/MTT176 w ramach misji w Boni
i Hercegowinie (50 osb), jednake do 2010 roku Polska aktywnie uczestniczya w dwch misjach prowadzonych przez Uni Europejsk
w Boni i Hercegowinie oraz w Czadzie. Biorc pod uwag misj PKW
EUFOR (Bonia i Hercegowina), obecno wojskowa Polski w rejonie Bakanw rozpocza si w poowie kwietnia 1992r. w zwizku z przyjciem
przez Polsk zaproszenia Sekretarza Generalnego ONZ do udziau
w Siach Ochronnych ONZ w Jugosawii (UNPROFOR). Wraz z rozwojem
sytuacji kontyngent by wzmacniany kolejnymi onierzami, a nastpnie,
w miar wzrostu stabilizacji, redukowany. W szczytowym okresie, w lutym
1995 r. liczy 1245 onierzy177. W czerwcu 2004 r. na szczycie w Stambule
NATO podjo decyzj o przekazaniu misji Unii Europejskiej. Od grudnia
2004 r. w zwizku z rozpoczciem przez EUFOR 178 operacji ALTHEA
w Republice Boni i Hercegowiny, PKW realizowa zadania w skadzie Wielonarodowych Si Zadaniowych Pnoc MNTF(N) EUFOR, a od lipca
2006r. w ramach Wielonarodowego Elementu Manewrowego (razem
z Hiszpani, Turcj i Wgrami). W ramach operacji UE na terenie BiH, do
grudnia 2010 roku, penia sub XII zmiana PKW. Zasadnicze zadania
PKW EUFOR przedstawiay si nastpujco: zapewnienie wadzom lokalnym bezpiecznych warunkw do wprowadzenia ustale porozumienia po176
MTT ang. Mobile Training Teams

Na podstawie danych z materiau informacyjnego do przygotowania wizyty Prezydenta RP na Ukrainie, 10-11.07.2008 r.
178
ang. European Forces
177
118
Kinga Krupcaa
kojowego; zapewnienie swobody ruchu w strefie odpowiedzialnoci; prowadzenie patroli i inspekcji skadw i fabryk uzbrojenia; podejmowanie
i niszczenie broni, amunicji i rodkw walki, nadzr nad lokalnymi zespoami rozminowania oraz likwidacja nielegalnych skadw broni; pomoc w organizowaniu pomocy humanitarnej. Widoczna poprawa bezpieczestwa
i stabilizacja regionu pozwoliy jednak na zmian charakteru misji ze stabilizacyjnej na doradczo-szkoleniow. Std te znaczce zmniejszenie udziau
polskich onierzy.
Drug misj realizowan przez SZ RP w ostatnich latach by PKW
Czad. Pod koniec stycznia 2008 r. Unia Europejska podja ostateczn
decyzj o wysaniu do Republiki Czadu i Republiki rodkowoafrykaskiej
wojskowej misji pokojowej z dziedziny ESDP. Misja zostaa powoana na
mocy rezolucji Rady Bezpieczestwa ONZ nr 1778 z dnia 25 wrzenia
2007r. W lipcu 2007 r. Francja zwrcia si do strony polskiej z prob
o wydzielenie kontyngentu do planowanej misji Unii Europejskiej w Republice Czadu i Republice rodkowoafrykaskiej. Odpowiadajc na inicjatyw, pocztkowo zadeklarowalimy udzia w operacji ok. 150 onierzy. Jednak w nastpstwie bilateralnych i wielostronnych uzgodnie podjto
decyzj o powikszeniu polskiego zaangaowania do 350 osb. Ostatecznie Polska wydzielia do tej operacji 400 onierzy i pracownikw wojska.
Zwikszenie kontyngentu wynikno z koniecznoci wysania w rejon dziaania dwch migowcw Mi-17 i ich obsugi. Polska braa udzia w operacji
przez rok, a polski kontyngent by drugim co do wielkoci po siach Francji.
Polscy onierze wydzieleni byli z jednostek Wojsk Ldowych, andarmerii
Wojskowej i Inspektoratu Wsparcia Si Zbrojnych. W skad polskiego kontyngentu wchodzio dowdztwo batalionu, ktremu podlegay: dwie kompanie manewrowe skadajce si z onierzy W oraz onierzy 11 Dywizji
Kawalerii Pancernej w aganiu. Ponadto do misji skierowano dwa migowce Mi-17, pododdzia inynieryjny, tzw. narodowy element zaopatrywania odpowiedzialny za zabezpieczenie logistyczne, oraz sekcj kontrwywiadu wojskowego. PKW bra udzia w dziaaniach z tzw. ograniczeniami
narodowymi, co oznacza m.in., i operacje prowadzone byy tylko z jednej
bazy kwatery batalionu manewrowego oraz jednostek logistyki i zabezpieczenia. onierze wykonywali zadania wycznie na terenie Czadu. Zadania polskiego kontyngentu ksztatoway si nastpujco: przygotowanie
infrastruktury niezbdnej dla funkcjonowania polskiej czci misji; patrolowanie terenu, w tym zwaszcza granicy czadyjsko-sudaskiej; ochrona
konwojw z pomoc humanitarn; zapewnienie bezpieczestwa personelowi ONZ oraz NGO-s; udzielanie pomocy lokalnej ludnoci; zbieranie informacji o stanie bezpieczestwa; ochrona obiektw staych o szczeglnym
znaczeniu, np. pasw startowych; porednia ochrona obozw uchodcw
i przesiedlecw; w ekstremalnych przypadkach, interwencje w obozach
119
uchodcw i reagowanie na przypadki amania praw czowieka oraz popenianie przestpstw. 15 marca 2009r. EUFOR Tchad/RCA oficjalnie zakoczy swoj misj i Wielonarodowy Batalion Pnoc, jako dowdztwo Sektora
Pnocnego, przeszo pod kontrol MINURCAT. Faktycznie oznaczao to
tylko zmian nazwy i przyjcie bkitnych zamiast lazurowych beretw.
Ostatnia zmiana MINURCAT ( II a III caego PKW) podczas suby pod
flag ONZ kontynuowaa dotychczasowe dziaania, lecz mimo to w rejonie
misji sytuacja stawaa si coraz trudniejsza. PKW Czad zakoczy dziaalno 6 grudnia 2009r. w zwizku z wycofywaniem polskich wojsk z misji
oenzetowskich i przekaza obowizki MONBAT-owi - batalionowi mongolskiemu.
Zgodnie z decyzj Rady Ministrw z 6 lipca 2004 r. Polska staa si
czonkiem Europejskiej Agencji Obrony od momentu wejcia w ycie ustanawiajcego j aktu prawnego Wsplnego dziaania Rady UE. Odpowiada on Polsce, bowiem pastwa UE maj swobod prowadzenia polityki
zakupw uzbrojenia, co umoliwi kontynuowanie bez przeszkd wsppracy z firmami amerykaskimi i izraelskimi. Wedug tego aktu rwnie decyzje
o przeznaczeniu funduszy na popraw wsplnych zdolnoci obronnych
podejmowa bd, podobnie jak dotychczas, pastwa czonkowskie UE.
Agencja moe koordynowa prace w tej dziedzinie, a take mobilizowa
pastwa czonkowskie do wypenienia swoich zobowiza, ale jej skuteczno bdzie uzaleniona od politycznej woli pastw pogbiania wsppracy
wojskowej w ramach UE. W 2006r. Polska zadeklarowaa docelowo wkad
10 milionw euro do budetu programu EDA. Program ten ma na celu
wspprac nad nowymi technologiami w wojsku, majcymi w rezultacie
doprowadzi do wzmocnienia tzw. force protection, czyli ochrony wojsk
przed broni masowego raenia, ochrony przeciwminowej oraz zdalnego
wykrywania skae. Dla Polski EDA ma wic bardzo due znaczenie.
Szczeglnie wyranie wida to byo pod koniec 2010 roku, kiedy to Ministrowie Krajw Trjkta Weimarskiego zaapelowali do wysokiego przedstawiciela UE ds. wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa z prob
o wzmocnienie EDA i przyczynienie si do lepszej wsppracy Agencji
z Dowdztwem Si Sojuszniczych NATO do spraw Transformacji. Sygnaem, e Polsce zaley na EDA jako miejscu czcym programy zbrojeniowe rnych pastw, byo podpisanie listu intencyjnego w sprawie wejcia
do programu zdj satelitarnych MUSIS 179, ktry to jest prowadzony w ramach EDA oraz podpisanie listu intencyjnego w sprawie bezzaogowych
morskich systemw przeciwdziaania zagroeniom minowym 180. Zainteresowanie Polski wynika z gwnych programw prowadzonych przez Agen179
ang. MUSIS - Multinational Space-based Imaging System for Surveillance, Reconnaissance and Observation
180
ang. UMS - Unmanned Maritime Systems
120
Kinga Krupcaa
cj. S to takie programy jak MARSUR - program integracji narodowych

sieci nadzoru obszarw morskich (cywilnych i wojskowych), APSS (Active
Protection Systems Study) - system aktywnej ochrony opancerzonych wozw bojowych oraz program Europejskiej Floty Transportu Powietrznego,
w ktrym chodzi gwnie o due samoloty transportowe zapewniajce niezakcone dostawy sprztu i ludzi na misje zagraniczne. EDA prowadzi
take interesujce Polsk prace nad Europejskim Bezzaogowym Morskim
Systemem Przeciwdziaania Zagroeniom Minowym (EUMS), ktry poprawi
bezpieczestwo okrtw, oraz nad tak zwan broni niemiercionon 181.
Dla Polski wane s rwnie prace nad mobilnym laboratorium poziomu 2.
wietnie radzono by sobie w nim z improwizowanymi urzdzeniami wybuchowymi (IED), ktre s codziennoci dla polskich onierzy sucych
w misji ISAF. Lepszemu przygotowaniu onierzy, szczeglnie po to, by
radzili sobie w sytuacji izolacji na polu walki, suy take program Personnel Recovery Equipment, prowadzony wanie przez EDA. Wszystkie te
programy maj pomc Polsce w jeszcze lepszej obronie kraju.
4. Zmiana charakteru i wielkoci zaangaowania naszego kraju
na tle funkcjonowania i przeksztace zachodzcych w caych
siach Unii Europejskiej.
Udzia w misjach pokojowych, zaangaowanie w tworzenie grup bojowych, ch nawizania wsppracy z Europejskimi Siami andarmerii
wiadcz o rosncym zainteresowaniu Polski Europejsk Polityk Bezpieczestwa i Obrony, co zostao ju docenione przez elity europejskie, w tym
prezydenta Francji - Nicolasa Sarkozyego i kanclerz Niemiec Angel Merkel182. Wane jest rwnie wzmocnienie wsppracy na rzecz stworzenia
tosamoci obronnej z gwnymi aktorami sceny europejskiej: Francj,
Niemcami i Wielka Brytani. Kolejnym aspektem, niezwykle czsto przewijajcym si w dyskusji o polskich misjach zagranicznych, jest obecno na
kontynencie afrykaskim. Pomimo e Afryka nie naley do priorytetowych
kierunkw polskiej polityki zagranicznej, poparcie dla wybranych afrykaskich misji ugruntuje pozycj Polski jako godnego zaufania partnera
i z pewnoci uatwi realizacj niektrych polskich inicjatyw na forum unijnym. Rzeczpospolita zyskaa opini sojusznika, na ktrym mona polega
nawet w trudnych operacjach, czego najlepszym potwierdzeniem byo
zwikszenie polskiego kontyngentu wysanego na misj do Czadu. Udzia
polskich oddziaw w misjach zagranicznych stopniowo wzrasta, co wiadczy o coraz wikszej profesjonalizacji polskich si zbrojnych. Polska pragnie
wspiera i rozwija Europejsk Polityk Obronn, tworzy jej struktury.
181
Non-Lethal Capability to priorytetowy obszar badawczy techniki i technologii obronnych w polskich siach zbrojnych, wynikajcy take ze zobowiza wobec NATO.
182
Por. D. Jankowski, Udzia Polski w misjach Unii Europejskiej zbdne ryzyko czy
niezbdne dziaanie?, Pulawski Policy Papers, 4.01.2008 r.
121
Zmiana charakteru suby wojskowej odbywanej w naszym kraju sprzyja

tym przeksztaceniom. Coraz wiksze zaangaowanie Polski w du liczb
misji sprzyja rozwojowi naszej armii, ksztaci onierzy bardziej wyspecjalizowanych i dowiadczonych, przynoszc tym samym niewymierne korzyci
dla kraju. Przeksztacenia te, jak wida, odnosz skutek, bowiem Siy
Zbrojne RP s coraz lepiej przygotowane do wojny na kadym obszarze
dziaa, armia jest bardziej profesjonalna, a kraj zaczyna odgrywa znaczc rol na forum midzynarodowym.
5. Wpyw udziau w misjach Unii Europejskiej na przeksztacenia
w Siach Zbrojnych RP. Obszary funkcjonowania zmian i ich
konsekwencje dla przyszoci polskiej armii.
Udzia w misjach Unii Europejskiej znaczco wpyn na przeksztacenia w Siach Zbrojnych RP. Jak ju wspomniano, armia staa si bardziej
dowiadczona i profesjonalna. onierze mog czynnie wykorzystywa posiadan wiedz, ksztaci swoje umiejtnoci, uczy si walczy nawet
w zrnicowanych warunkach terenowych czy klimatycznych. To wszystko
sprawia, e Polska rozwija si, staje si sojusznikiem, na ktrego zawsze
mog liczy inne pastwa. Presti ten motywuje jednoczenie do dalszego
rozwoju. Z drugiej strony misje uwiadomiy nam nasze wady. Brak sprztu
na misjach lub jego niedocignicia, przestarzao skoniy nasz kraj do
szeregu zmian. Polska prbuje, z coraz lepszym skutkiem, zmodernizowa
swoj armi, a wic rwnie i uzbrojenie. Dowiadczenia zdobyte podczas
poprzednich misji sprawiy, e znamy swoje sabe strony i wiemy, jak je
naprawi. Misje jednoczenie uwiadomiy nam konieczno szybkiej profesjonalizacji, w ktr Polska ju wkroczya. Wykorzystano przewiadczenie, e onierze, ktrzy id do wojska z wasnej, nieprzymuszonej woli, s
przewanie duo bardziej efektywni i zaangaowani ni onierze zasadniczej suby wojskowej i dotychczas to zaoenie potwierdza si.
6. Bilans kosztw i korzyci pyncych z naszego udziau w misjach Unii Europejskiej z perspektywy:
a) politycznej
Pozycja Polski, jako konsekwencja zaangaowania si w wojn
w Czadzie oraz udziau w tworzeniu GB czy Eurokorpusu, uzaleniona bya
i nadal jest od tego, czy uda si osign zamierzone cele. Jeli Polska
speni postawione przed ni oczekiwania, to jej pozycja w UE wzronie.
Z ca pewnoci mona stwierdzi, e status armii polskiej sukcesywnie
podnosi si do roli jednego z waniejszych sojusznikw. Biorc udzia
w misjach UE, stajemy si take partnerem strategicznym dla Stanw
Zjednoczonych. Polska, angaujc si w misje UE, podniosa jej pozycj
w wiecie, gdy pokazaa, jak bardzo Unia moe si zjednoczy. Mona
przypuszcza, e Rzeczpospolita zyskaa rwnie w Unii pozycj kraju,
ktry potrafi by lojalny zarwno wobec Europy, jak i wobec USA. Przysza
122
Kinga Krupcaa
pozycja Polski we wsplnocie europejskiej zaley obecnie od tego, jak bardzo aktywny udzia bdziemy brali w budowaniu wsplnej polityki zagranicznej UE.
b) militarnej
Dziki realizacji misji nasza armia zdobywa nowe dowiadczenia, staje
si profesjonalna i wyszkolona. Wojsko zdobywa nowe uzbrojenie, ktre
jest elementem niezbdnym do prowadzenia operacji. Obserwujc inne
pastwa, moe ulepsza swoj technik, sposb walki.
c) ekonomicznej
Analizujc misje przeprowadzone w ramach UE, mona doj do
wniosku, i wadze Polski nie zakaday wymiany gospodarczej z tymi krajami. Zaangaowanie wojskowe miao mie charakter czysto polityczny.
Pod wzgldem ekonomicznym zatem polskie korzyci mona uzna za
zerowe.
7. Udoskonalenie mechanizmw wykorzystywania w kraju
i w pozostaych misjach dowiadcze nabytych w trakcie
udziau w operacjach pod egid Unii Europejskiej.
Misje pod egid UE day nam moliwo zwikszenia bezpieczestwa
i udoskonalenia procesw transformacji w naszym kraju. Dziki nim znamy
swoje moliwoci oraz potrafimy je usprawnia tak, aby stay si one jeszcze lepsze, wydajniejsze. Wiemy rwnie, jak dba o bezpieczestwo narodowe, aby nikt nie mg mu zagrozi. Uzyskane dowiadczenia usprawniaj proces profesjonalizacji armii, zwikszaj nasze moliwoci obronne,
pokazuj, w jaki sposb moemy udoskonala sprzt wojskowy. Niebywae
dowiadczenia zwikszaj moliwo poprawy taktyki i procesu decyzyjnego w trudnych sytuacjach. Ukazuj, jak naley dba o ludno cywiln, jak
rozpoznawa jej potrzeby i w jaki sposb bezpiecznie dostarcza niezbdn ywno i inne materiay. Poprzez wspdziaanie z innymi pastwami
uczymy si penej wsppracy, moemy wymienia dowiadczenia i uczy
si, jak inaczej mona rozwizywa pewne kwestie.
8. Podsumowanie
Deklaracje rzdu zdaj si potwierdza tez, e Polska bdzie kontynuowa swoje zaangaowanie w tworzenie skutecznej europejskiej obrony.
Z dzisiejszej perspektywy, decyzja polskich decydentw o podjciu aktywnej polityki zaangaowania si w rozwizywanie konfliktw wydaje si
suszna. Obecnie udzia Rzeczypospolitej w kreowaniu tosamoci obronnej Unii Europejskiej naley zatem oceni pozytywnie. Ponadto dowiadczenia zebrane podczas operacji zagranicznych na pewno przyczyni si
do lepszego wyszkolenia polskich oddziaw. Tylko dziki zmianom jakociowym polskie siy zbrojne bd w stanie nady za dynamik rozwoju
Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony.
123
European Defence Initiative Current State and Prospects

Abstract: The article discusses the European Unions countries engagement, Polands in particular, in the shape and development of the European Defence Initiative. This engagement resulted in implementing the
idea of the European Defence Agency, Combat Groups and Eurocorps.
Poland also showed its involvement in the EU defence taking active part in
military missions led by the EU and trying to take advantage of the experience it gained to use it in its current and future operations. The article contains the balance of costs and advantages that Poland gained contributing
to the European Defence Initiative. The paper also attempts to predict consequences of Polish activities undertaken in order to create the EU defence.
124
AUTOR
mgr Magorzata Lasota
RECENZENT
pk dr hab. Andrzej Polak
CZYNNIKI MOTYWUJCE SPRAWCW

SAMOBJCZYCH ATAKW TERRORYSTYCZNYCH
Rozwaania zawarte w artykule powicono problematyce czynnikw
motywujcych samobjczych zamachowcw do wykonywania atakw. Zdarzenia z 11 wrzenia 2001 roku, a take udaremnione prby zamachw na
wielk skal, jak np. w Londynie, gdzie 11 sierpnia 2006 roku planowano
porwa siedem samolotw pasaerskich leccych do Stanw Zjednoczonych, ktre miay tam uderzy w obiekty publiczne; 23 grudnia 2009 roku,
kiedy samobjczy zamachowiec prbowa zdetonowa adunek wybuchowy
w samolocie nad Detroit, w ktrym znajdowao si 278 pasaerw i 11
czonkw zaogi, a spadajce czci miay dodatkowo spowodowa jeszcze
wicej ofiar na ziemi183, przekonuj, e problem jest wci aktualny.
Z oglnego przegldu literatury wynika, e terroryzm samobjczy
w wskim ujciu (wg Marthy Crenshaw z Uniwersytetu Stanford), oznacza:
akty terroryzmu, w ktrych mier sprawcy jest koniecznym warunkiem ich
przeprowadzenia184. Inna definicja (Yorama Schweitzera, izraelskiego eksperta w dziedzinie terroryzmu samobjczego), opisuje to zjawisko, jako:
politycznie motywowany akt przemocy popeniany przez samowiadom
jednostk (lub jednostki), ktra aktywnie i z premedytacj powoduje wasn
mier z zamiarem zniszczenia okrelonego celu. mier sprawcy jest przy
tym koniecznym warunkiem powodzenia misji185.
Z powyszych definicji wynika, e mier sprawcy jest koniecznoci,
a nie efektem ubocznym dziaalnoci terrorystycznej. Samobjczy zamachowiec zdaje sobie spraw i jest wiadomy faktu, e zginie w czasie przeprowadzania ataku, czyli samobjczy atak terrorystyczny nie zaistnieje, jeli
zamachowiec nie zginie podczas jego wykonywania. Samobjczymi zamachami terrorystycznymi nie s wic te, podczas ktrych terroryci ponieli
mier z powodu nie do sprawnego opuszczenia strefy raenia, stawiali
opr czy zdetonowali adunki wybuchowe rozmieszczone na ciele bd
w pobliu, z powodu niepowodzenia danej akcji terrorystycznej.
Samobjcze ataki terrorystyczne to skuteczna bro i strategia dziaania. Powoduje bowiem: ogromne szkody w liczbie osb zabitych, a take
183
K. Dobija, Wspczesne i przysze zagroenia terroryzmem lotniczym, Bellona,
2010, nr 2, s. 29.
184
www.webook.pl/w-244,TERRORYZM_SAMOBOJCZY.html.Dostp 23.01.2012.
185
Ibidem.
125
Czynniki motywujce sprawcw samobjczych atakw terrorystycznych
szkody materialne i psychologiczne w postaci paniki i histerii ludnoci cywilnej186. Jednym z przykadw skutecznoci samobjczych atakw terrorystycznych jest pierwsza intifada, gdzie zamachy te stanowiy 1% wszystkich
zamachw, a spowodoway 50% wszystkich ofiar187. Na pocztku XXI wieku samobjcze ataki terrorystyczne, podczas ktrych zgino tysice ofiar,
(a jeszcze wicej odnioso rany), przeniesione zostay na teren Stanw
Zjednoczonych i Europy:
11 wrzenia 2001r. w zamachach na World Trade Center w Nowym
Jorku zginy 2973 osoby188;
11 marca 2004r. w czasie ataku w Madrycie zgino 191 osb,
a 1858 zostao rannych189;
21 lipca 2005r. podczas zamachu w Londynie mier poniosy 52
osoby, a ponad 700 zostao rannych190.
W latach 1981-2006 odnotowano 1200 atakw samobjczych, w ktrych zgino 14 599 osb, co stanowi 32% wszystkich ofiar terroryzmu 191.
Tylko w Iraku w latach 2003 2010 zgino z powodu samobjczych terrorystw 12 284 cywili, 200 onierzy si koalicyjnych, a 30 644 zostao rannych192.
Wyej wymienione dane zawieraj jedynie liczb ofiar miertelnych
i osb, ktre zostay ranne fizycznie, nie uwzgldniaj one psychologicznych i emocjonalnych skutkw zamachw. Przykadem na diametraln
zmian ycia tych, ktrzy przeyli, s sowa Anat Berko, (pukownika armii
izraelskiej), ktra uzyskaa tytu doktora za badania przypadkw samobjczych terrorystw: S tysice ludzi, ktrzy kadego ranka tylko w uamku
chwili midzy snem, a nawrotem wspomnie zaznaj spokoju. S dzieci
bez matek albo bez rodzestwa, ojcowie pozbawieni synw [] owdowiae
kobiety, uczniowie, ktrzy stracili kolegw, onierze pozbawieni towarzyszy
broni wszelkie moliwe kombinacje grozy193.
W zwizku z powyszym naleaoby postawi pytanie: Kim s terroryci decydujcy si popenia masowe mordy i co motywuje ich do
wysadzania si razem z ofiarami?
Pocztkowo, w latach 80. XX wieku, profil samobjczego terrorysty kojarzony by z modym, biednym mczyzn, wyalienowanym i sabo wyksztaconym nieudacznikiem. W pniejszych latach profil ten zosta pod186
B. Hoyst, Terroryzm, Warszawa 2011, Tom 1, s. 832.

www.webook.pl/w-244,TERRORYZM_SAMOBOJCZY.html. Dostp 23.01.2012.
pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_z_11_wrzesnia_2001. Dostp 23.01.2012.
189
pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_z 11_marca_2004. Dostp 23.01.2012.
190
pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_w_Londynie_(21_lipca_2005). Dostp 23.01.2012.
191
yaleglobal.yale.edu/content(what-motivates-suicide-bombers-0). Dostp 23.01.
2012.
192
www.iraqbodycount.org/analysis/numbers/lancet-2011/. Dostp 23.01.2012.
193
A. Berko, Droga do raju. wiat wewntrzny zamachowcw samobjcw, Pozna
2010, s.11-12.
187
188
126
Magorzata Lasota
waony. Okazao si, e samobjczymi zamachowcami s osoby dobrze

wyksztacone, pochodzce z klasy redniej, nie tylko mczyni, rwnie
kobiety i dzieci194. Wrd terrorystw spotyka si wielu studentw. Samobjczy zamachowcy nie s niepoczytalni, nie s te psychopatami. Zdaniem Johna Horgana, psychopaci eliminowani s ju w pocztkowym etapie rekrutacji do organizacji terrorystycznej. Ich dziaania mogyby by
nieprzewidywalne i mogliby (na przykad) nie dochowa tajemnicy, czy
czerpa przyjemno ze stosowania przemocy, przez co mogliby si przyczyni do niepowodzenia ataku lub zdekonspirowania siatki terrorystycznej195. Samobjczy terroryci nie musz by fanatykami religijnymi, cho
religia moe by powanym motywatorem. Nie maj najczciej zaburze
osobowoci, a ataki wykonuj z powodw politycznych, z chci osignicia
specyficznych celw strategicznych (np.: zmuszenie do ustpstwa czy
osignicie wikszego wsparcia).
Motywacja podejmowania dziaania w zakresie przeprowadzania samobjczych atakw terrorystycznych jest bardziej zoona, a prby jej wyjanienia i zrozumienia spowoduj, e bdzie mona skuteczniej zapobiega tego rodzaju agresji lub cakowicie j wyeliminowa. Aby przej do
dalszych rozwaa, naley przybliy termin motywacji. Motywacja to zjawisko wielowymiarowe. Opis poszczeglnych teorii motywacji przekracza
zakres artykuu. Niezbdne wydaje si jednak zdefiniowanie terminu motywacja i okrelenie jej funkcji.
W Encyklopedii Pedagogicznej okrelono motywacj jako og procesw w systemie nerwowym, ktre:
a) przejawiaj si tendencj lub przeciwtendencj do ukierunkowanej
aktywnoci;
b) wywouj i pobudzaj t aktywno, tumic inne tendencje;
c) sygnalizuj satysfakcj lub dyssatysfakcj, stopie zaspokojenia potrzeb lub realizacji zada196.
Tymczasem w Wolnej Encyklopedii Wikipedia zdefiniowano motywacj
jako: stan gotowoci istoty rozumnej do podjcia okrelonego dziaania, to
wzbudzony potrzeb zesp procesw psychicznych i fizjologicznych okrelajcy podoe zachowa i ich zmian 197.
Zachowanie jednostki jest ukierunkowane na osignicie istotnych dla
niej celw i prowadzi do zamierzonych wynikw poprzez proces motywacyjny, ktry skada si z pojedynczych motyww, okrelanych jako przeycie pobudzajce czowieka do dziaania lub powstrzymujce go, przeszka-
194
politoloigia.dl.interia.pl/UAM/FII/ZamachySamobojcze.pdf. Dostp 23.01.2012.

Ibidem.
196
W. Pomykao (red.), Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1993, s.384.
197
pl.wikipedia.org/wiki/Motywacja. Dostp 23.01.2012.
195
127
dzajce jego wykonaniu198. W istocie wic, mamy do czynienia z wieloma

motywami, posugujemy si pojciem systemu motywacji, ktry stanowi
wzajemnie powizane motywy ludzkiego dziaania199. Z powyszych definicji wynikaj funkcje motywacji, takie jak:
1. Zmiana gotowoci do dziaania - jednostka staje si bardziej aktywna, dziki czynnikom motywacyjnym (np. emocjom);
2. Percepcja jednostki zostaje ukierunkowana na wybirczy odbir informacji, zgodnie z nastawieniami, oczekiwaniami i deniami motywujcego;
3. Ukierunkowanie dziaa200.
Wywoywanie, ukierunkowanie, podtrzymywanie chci do wykonywania samobjczych atakw terrorystycznych, dla osignicia dwojakiego
rodzaju celu: materialnego (np. rodkw na utrzymanie rodziny) i niematerialnego (np. osignicie odkupienia i pjcie do raju po mierci) powoduje, e system spoeczny, w ktrym samobjczy zamachowiec yje, mona wymieni jako pierwszy czynnik motywujcy terrorystw do
podejmowania samobjczych zamachw. Wedug Brunona Hoysta, terroryci samobjcy wyrastaj w zamknitych spoecznych systemach, pielgnujcych nienawi i przemoc201. Ten system spoeczny, pobudzajcy
w okrelony sposb do dziaania, to wiat islamu, nie cay, ale ten zamknity na Zachd, nie chccy kontaktu, pragncy zachowa tosamo religijn
i etniczn, interpretujcy Koran, jako rdo zachcajce do agresji, nienawici i mczestwa, ktrego nie wyznaczaj granice pastw. Nawet
dzieci imigrantw z krajw islamskich wychowane i yjce w demokratycznych, zachodnich spoeczestwach, czuj si tam wyobcowane i reaguj
agresj. Wielu spord nich popiera akty terroru (w Wielkiej Brytanii zamachy popiera 13% muzumanw)202. Wedug danych tajnej amerykaskiej
depeszy (ujawnionej przez Wikileaks) 32 % muzumanw z brytyjskich
kampusw uwaa, i zabijanie w imi religii jest uzasadnione, za 40 %
spord nich chce, by muzumanie yjcy w Wielkiej Brytanii podlegali prawu koranicznemu szariatowi203.
Z analizy literatury wynika, e nastpnym czynnikiem motywujcym
terroryst samobjc jest wychowanie i edukacja w rodzinie, placwkach
dydaktycznych, meczetach, medresach, w ktrych czci si samobjczych
zamachowcw, uwaajc ich za mczennikw i bohaterw. Uwag skupio198
199
Ibidem.
www.soc.org.edu.pl/PL/emp_Pawlowska/res/proces_motywacji.pdf. Dostp 23.01.
2012.
200
Ibidem.
B. Hoyst, op.cit., s.831.
202
Ibidem, s. 830.
203
www.euroislam.pl/index.php/2010/12obama-chce-wspierac-brytyjskich-muzulman
ow/. Dostp 21.01.2012.
201
128
Magorzata Lasota
no, tylko na orodkach, majcych powizania z organizacjami terrorystycznymi, nie wolno uoglnia skali wystpowania zjawiska na wszystkie rodziny, szkoy, wysze uczelnie, meczety. Rozwaania zawono do tych rodowisk, ktre nie zgadzaj si z owiadczeniem tureckiego przywdcy
duchowego Fethullaha Gulena, ktry po zamachach na WTC stwierdzi e,
terror nie moe by nigdy stosowany w imi islamu [] terrorysta nie moe
by muzumaninem, a muzumanin nie moe by terroryst. Muzumaninowi wolno by jedynie przedstawicielem i symbolem pokoju, dobrobytu oraz
pomylnoci204.
Rodzina odgrywa wan rol w procesie ksztacenia i wychowania
dziecka. Jej pozytywne nastawienie do terroryzmu samobjczego ma
wpyw na dziecko i w ten sposb motywuje je do takiego samego nastawienia. Opinie i dziaania rodzicw ksztatuj charaktery dzieci. I tak, rodzice ozdabiaj zdjciami osb, ktre z sukcesem przeprowadziy samobjcze
ataki terrorystyczne, ciany mieszka. Kultywuj pami o terrorystach,
przekazujc opowiadania o nich z pokolenia na pokolenie. Rodziny zamachowcw otrzymuj pomoc finansow - nie tylko wspmaonek, ale te
dzieci, rodzice i rodzestwo. Dziaania te silnie motywuj do akceptowania
i chci wykonania zamachu. Dobrym przykadem jest Mirjam Farhat kandydatka Hamasu do Palestyskiej Rady Legislacyjnej. Zdobya mandat,
a do kampanii wyborczej przystpia z rozpoznawalnym nazwiskiem, jako
matka syna mczennika. Wystpia u jego boku na nagraniu video, chwalc
decyzj syna o wykonaniu zamachu samobjczego.
Terminy: wychowanie i edukacja maj asocjacj pozytywn, kojarzone s z oddziaywaniem na jednostk, w celu wywoania trwaych, pozytywnych zmian w rnych sferach funkcjonowania: umysowej, kulturowej,
spoecznej, ale mog mie take konotacje negatywne, kiedy zmiany te nie
s pozytywne dla jednostki. Aby sta si wyznawc radykalnego islamu
i bojownikiem w witej wojnie, naley przej proces indoktrynacji, nazywany w systemie hamasowskim procesem dydaktycznym. Program ksztacenia organizacji terrorystycznych np. Hamasu (Islamski Ruch
ru)205, partii politycznej Autonomii Palestyskiej, uznanej przez wikszo
pastw
za
organizacj
terrorystyczn,
cay
czas
kontroluje
i nadzoruje swojego ucznia. Edukacja rozpoczyna si ju w przedszkolach
(tych finansowanych przez terrorystw), gdzie podczas uroczystej promocji
rozpocztej od recytacji wersetw Koranu i zoenia przysigi kontynuowania dihadu, oporu i intifady 206 dzieci wystpuj w strojach zamachowcw
204
E. Capan (red.), Terroryzm i zamachy samobjcze. Muzumaski punkt widzenia,

Warszawa 2007, s. 11-12.
205
M. Levitt, HAMAS polityka, dobroczynno i terroryzm w subie dihadu, Krakw
2008, s. 28.
206
Ibidem, s. 173.
129
samobjcw, jedno z nich odgrywa rol szejka Ahmada Jassina (zaoyciela Hamasu), inne szejka Hassana Nasrallaha (przywdcy Hezbollahu).
Jeszcze inne dziecko zanurza rce w czerwonej farbie, eby wyglday na
zakrwawione. Dzieci odgrywaj sztuk, ktra podkrelaa obowizek walki
i kontynuowania oporu i intifady207.
W szkoach podstawowych i rednich rozdawane s zdjcia zamachowcw samobjcw z Hamasu, zabitych podczas dokonywania zamachw, majce zachci modzie, by posza w ich lady. Duy wpyw na
dzieci i modzie maj take celebryci znani z mediw: telewizji, radia, Internetu np. piosenkarze lub zespoy muzyczne, ktre rwnie mog motywowa do aprobowania terroryzmu poprzez wychwalanie samobjczych
terrorystw swoich utworach. W czasie wiecu zorganizowanego dla
uczczenia mierci jednego z terrorystw, odbywajcego si w tym samym
czasie co konferencja prasowa Centralnego Palestyskiego Komitetu Wyborczego picioosobowy chr piewa: O samobjco, owi si pasem
z materiaami wybuchowymi i napenij scen krwi208.
Z totaln indoktrynacj zwizany jest te wypoczynek dzieci. Na obozach organizowanych bd finansowanych przez organizacje terrorystyczne poddawane s one nie tylko lekcjom skrajnej formy islamu, ale take
szkoleniu paramilitarnemu, a nawet treningowi posugiwania si broni
paln. W kwietniu 2001 roku Uniwersytet Islamski w Gazie przeprowadzi
badanie, z ktrego wynikao, e 49% dzieci w wieku od dziewiciu do szesnastu lat twierdzio, e bray udzia w intifadzie, a 73% powiedziao, e ma
nadziej zosta mczennikiem209. Dane te wiadcz o wysokiej skutecznoci prowadzonego procesu motywujcego do wykonywania atakw samobjczych. Uniwersytety i szkoy wysze rwnie nie s wolne od radykalizujcej dziaalnoci organizacji terrorystycznych. Indoktrynacja Hamasu
w szkolnictwie wyszym polega na:
drukowaniu i rozdawaniu ulotek i plakatw z wizerunkami samobjczych zamachowcw, czczeniu ich pamici jako mczennikw w
imi dobrej sprawy;
drukowaniu zdj przywdcw Hamasu i tekstw ich wypowiedzi
(np.: zdjcie Jassina i jego yczenie, aby Bg pozwoli nam umrze
z honorem zarezerwowanym dla kadego, kto walczy
w witej wojnie, czyli dla mudahedina) 210;
odgrywaniu scen zamachw samobjczych podczas uroczystoci
np. wyborw studenckich,
207
Ibidem, s. 173.
Ibidem, s. 183.
209
Ibidem, s. 177.
210
Ibidem, s.177.
208
130
Magorzata Lasota
uczestniczeniu gwnych przywdcw ugrupowa terrorystycznych

w yciu studentw, poprzez spotkania na wiecach studenckich;
prowadzeniu prohamasowskiej polityki wrd studentw, co ma
spowodowa popieranie przez nich zamachw samobjczych, jak
te zachca do brania w nich udziau.
Nastpnym czynnikiem motywujcym czowieka do popenienia samobjczego ataku terrorystycznego jest dziaalno prowadzona przez meczety, finansowane przez czonkw i sympatykw organizacji terrorystycznych.
witynie takie nie wystpuj jedynie na obszarze krajw muzumaskich,
ale wszdzie tam, gdzie s diaspory muzumaskie. Ekstremistyczny imam
Abu Hamza al Masri stan przed londyskim sdem za prowadzenie dziaalnoci podburzajcej do zamachw terrorystycznych w meczecie w Finsbury Park w Londynie. Znane s przykady radykalizmu rwnie
z meczetu Abu Bakr w Madrycie, czy Al-Quds w Hamburgu oraz Islamskiego Centrum Kulturalnego w Mediolanie211. Nie tylko radykalne kazania motywuj wiernych, ale take gloryfikacja samobjczych zamachowcw, poprzez umieszczanie ich zdj na cianach i traktowanie ich jako idoli
i wzorw do naladowania.
Zawia indoktrynacja organizacji terrorystycznych tworzy w umysach
tych, do ktrych jest kierowana, uproszczony model wiata i wroga212, co
stanowi nastpny czynnik motywacyjny do chci wykonania samobjczego
zamachu terrorystycznego. Wrogiem jest zachodnia cywilizacja wymagajca unicestwienia w ramach rewolucji islamistycznego dihadu (witej wojny). Muzumanie dziel dihad na wikszy i mniejszy.
Dihad wikszy to starania i denie wyznawcy islamu do stania si
dobrym muzumaninem, yjcym zgodnie z wol Boga. Ten rodzaj dihadu
skada si z piciu czci: odbycia pielgrzymki do Mekki, zachowania postu
w czasie ramadanu, dobroczynnoci, wyznania wiary i regularnej modlitwy.
Dihad mniejszy to walka przemoc za wiar, atak na terytorium niewiernych, w celu utworzenia pastwa islamskiego, rozcigajcego si od Maroka po Filipiny213. Mona atwo zauway, e fundamentalici islamscy interpretuj wit wojn jako walk zbrojn, prowadzc do pozbawiania ycia
w celu zniszczenia wartoci wiata zachodniego i wprowadzenie przez to
islamskiej kultury, moralnej czystoci oraz wiary na caym wiecie.
Kolejnym czynnikiem motywujcym podejmowanie samobjczych atakw terrorystycznych jest potrzeba wzicia udziau w walce dla wprowadzenia prawa boskiego na caym globie, nie tylko w krajach muzuma211
M. Tomczak, Ewolucja terroryzmu sprawcy-metody-finanse, Pozna 2010, Instytut

Zachodni, s. 164.
212
K. Kowalczyk, W. Wrblewski, Oblicza wspczesnego terroryzmu, Toru 2010,
s. 99.
213
M. Sageman, Sieci terroru, Krakw 2008, s. 1-2.
131
skich. Jednak studiujc yciorysy samobjczych zamachowcw, jak te

tych, ktrych atak nie doszed do skutku z rnych powodw, zauwaa si,
e motyw religijny zdaje si mniej istotny od politycznego, ktry polega na
postrzeganiu dihadu jako obrony przed okupacj amerykask (np.:
w Iraku czy Afganistanie), a take izraelsk okupacj Palestyny.
Jeszcze innym czynnikiem motywujcym do dziaania terroryst samobjc jest ch zemsty, nienawi i marzenie, aby zosta mczennikiem214.
Wedug Brunona Hoysta zamachowiec samobjca by wiadkiem mierci,
bd upokorzenia jego bliskiego. Motyw nienawici i chci zemsty dotyczy
czsto kobiet samobjczych zamachowczy, ktre poprzez atak pragn
zemci si np. na ojcach nie wyraajcych zgody na maestwo
z ukochanym mczyzn lub nie maj perspektyw yciowych w nieudanym
maestwie. Upokorzenie, zemsta, ale te altruizm zdaj si odgrywa
kluczow rol na poziomie, nie tylko osobistym, lecz take organizacji terrorystycznej w ksztatowaniu subkultury promujcej zamachy samobjcze.
Upokorzenie emocjonalnie atakuje i obnia samoocen jednostki, jak te
wiar w prawo do ycia w szacunku i mioci. Altruizm natomiast jest aktem
samobjczej misji, nie tylko zwizanej z zabiciem siebie samego, ale ma
szersze znaczenie: poprzez swoj mier samobjczy zamachowiec osiga wielorakie cele (osobisty i wsplny dla organizacji). To oznacza, e ma
poparcie spoeczestwa akceptujcego ataki terrorystyczne, wic odnosi
polityczny sukces, bo walczy o wolno. Samobjczy terrorysta osiga odkupienie, idc do raju. Uywa martyrologii, aby zapewni przeycia spoeczestwu. Mci si za osobiste i spoeczne upokorzenie. Przekazuje religijne bd nacjonalistyczne przekonania. Wyraa win i wstyd. Otrzymuje
nagrody religijne i materialne. Ucieka od codziennego ycia pod okupacj.
Zapewnia rodki na utrzymanie rodziny.
Ostatnim etapem przygotowania terrorysty samobjcy przez organizacj jest zwikszenie jego motywacji do wykonania tego czynu. Polega to na
podejmowaniu nastpujcych dziaa:
1. Zoenie publicznej deklaracji o tym co nastpi. Zamachowiec wyraa przed kamer swoj wol poniesienia mierci za Allaha i teraz
najkorzystniejsze jest dla niego podjcie dziaania, zgodnego
z tym co zapowiedzia. Jeeli nie wykona zadania, ucierpi jego samoocena, jak te ocena jego osoby przez czonkw organizacji
i spoeczestwa.
2. Zaplanowanie nagrody za wykonanie zadania. Samobjczy terrorysta odkupuje winy i idzie do raju. Jego bliscy otrzymuj pomoc finansow od organizacji oraz szacunek spoeczny.
3. Analiza negatywnych konsekwencji niezrealizowania celu. Osoba
przeznaczona do wykonania zamachu nie ma moliwoci wycofania
214
B. Hoyst, op.cit. s. 831.
132
Magorzata Lasota
si, jeeli zwizana jest z Hezbollachem, w przypadku rezygnacji

adunek odpala czonek organizacji. W przypadku Hamasu znane s
rezygnacje, jednak zamachowcy rzadko wycofuj si z obawy przed
wstydem i uznaniem za tchrza i nieudacznika.
4. Wizualizacja celu, przeksztacanie celu abstrakcyjnego w ywy, realny. Tu due znaczenie maj zdjcia i plakaty samobjczych zamachowcw na cianach przedszkoli, szk, meczetw215.
Motywacja poszczeglnych samobjczych zamachowcw do podejmowania ataku rni si, ale zawsze przyczyny s uwikane w specyficzne
okolicznoci konfliktu politycznego, wykorzystujcego samobjcze ataki
terrorystyczne jako taktyk i bro. Prawie w 100% zamachy wykonuj osoby majce powizania z organizacjami terrorystycznymi. Zostay przez ich
czonkw zrekrutowane, zindoktrynowane, otrzymay te materiay wybuchowe i informacj o miejscu i czasie ataku. Nasuwa si wniosek, e przyczyny podejmowania samobjczych zamachw le nie w indywidualnych
osobach, ale maj umocowanie w szerszych spoecznych uwarunkowaniach, ktrych zrozumienie jest priorytetowe dla rozwijania odpowiedniej
polityki bezpieczestwa. Tak wic, waniejsze zdaje si zrozumienie dziaalnoci i celw organizacji terrorystycznych oraz systemu spoecznego
popierajcego terroryzm, ni motywacji pojedynczych samobjczych terrorystw, sucych jedynie jako symbol walki, pozyskiwaniu wsparcia finansowego dla organizacji, a rwnie jako przykad dla nowych rekrutw
w przyszych misjach.
Liczba samobjczych atakw terrorystycznych utrzymuje si wci na
wysokim poziomie ze wzgldu na medialno zjawiska i jego najbardziej
zabjcz form przy niewielkich nakadach. Naley pamita, e 75%
wszystkich znanych atakw samobjczych na wiecie miao miejsce po
atakach z 11 wrzenia 2001 roku. Powinno si zwrci uwag rwnie na
oddziaywanie skutkw atakw samobjczych na spoeczestwo, gospodark, czy rodowisko naturalne, nawet jeli dochodzi do nich poza Europ. W padzierniku 2002 roku sprawcy ataku terrorystycznego uderzyli
odzi wypenion adunkami wybuchowymi w supertankowiec Limburg.
Nastpi wwczas wyciek 90 tysicy baryek ropy naftowej, co spowodowao gwatowny skok cen ropy naftowej216.
215
216
pl.wikipedia.org/wiki/Motywacja. Dostp 23.01.2012.

www.nato.int/docu/review/2007/issue1/polish/art4.html. Dostp 23.01.2012.
133
Factors Motivating Perpetrators of Suicide Terrorist

Attacks
Abstract: Suicide terrorist attacks cause unimaginable destruction and
massive human losses and due to media, they generate enormous publicity
for terrorists in an international dimension. Therefore, they are an attractive
tool, weapon and strategy of terrorists activity, who decide to commit these
acts. In order to counteract this phenomenon effectively, it is necessary to
learn and understand the motivation of suicide bombers to undertake these
acts. The article explains the reasons that lead a man to make a decision of
a suicide terrorist attack. Due to the fact that the article touches on a current problem, the identification of factors motivating suicide bombers will
allow determining an appropriate security policy.
134
AUTOR
ppk mgr Wiesaw Lewicki
RECENZENT
pk dr hab. Jan Posobiec
POSTERUNKI ZEWNTRZNE (COP COMBAT OUT

POST) ELEMENT SYSTEMU MONITOROWANIA
STREFY
Cige zmiany sytuacji spoecznych i militarnych w rejonach misji pokojowych powoduj, e rola i zadania si stabilizacyjnych ulegaj rnorodnym zmianom. Transpozycje te implikuj rwnie przeobraenia modelu
operacji militarnych. Wojsko coraz czciej uczestniczy w operacjach wymuszajcych czy stabilizujcych pokj w rnych regionach naszego globu,
aktywnie prowadzi procesy mediacyjne i procedury negocjacji, a w sytuacjach kryzysowych czsto jest jedynym instrumentem oraz gwarantem
szybkiego rozwizania problemu.
Pomimo wielu misji w zrnicowanym rodowisku nie ma jednolitego
wzorca funkcjonowania posterunkw zewntrznych (COP Combat Out
Post). W zalenoci od misji, zmiany, a nawet pory roku wystpuje wiele
specyficznych warunkw majcych wpyw na funkcjonowanie baz (posterunkw) zewntrznych217. Jednak wystpuj pewne niezmienne zasady,
ktre maj zastosowania w misjach wydawaoby si bezpiecznych jak
KFOR ale rwnie w misji w Afganistanie.
Batalion w misjach pokojowych spenia rol zasadniczego moduu, ktremu przydziela si rejon odpowiedzialnoci, wykonujcego wikszo zada samodzielnie218. Batalion, a w misji pokojowej Zgrupowanie Bojowe,
realizuje te zadania z bazy gwnej FOB (Forward Operation Base), a take
z posterunkw zewntrznych COP-w.
Posterunek zewntrzny z zaoenia zaszeregowany jest do I kategorii
ochrony ze wzgldu na pooenie, sytuacj polityczno-militarn panujc
w regionie oraz oddalenie od gwnych baz Si Koalicji. Przedsiwzicia
realizowane w ramach ochrony wojsk (ang. Force Protection) maj na celu
zminimalizowanie oddziaywania wszelkich czynnikw zagraajcych personelowi, technice wojskowej, sprztowi, infrastrukturze oraz prowadzonym
operacjom i dziaaniom, a take maj zapewni cigo i efektywno operacyjn w czasie dziaa bojowych.
217
Na postawie obserwacji uczestniczcej. Autor by dowdc zgrupowania bojowego
odpowiedzialnego m.in. za obsadzenie trzech COP-w.
218
Regulamin dziaa taktycznych pododdziaw wojsk pancernych i zmechanizowanych DWLd 134/09 pkt11074.
135
Posterunki Zewntrzne (COP Combat Out Post) element systemu monitorowania

strefy
Rozwaajc kwesti sposobu organizacji oraz zada, jakie powinien

wypenia COP, czyli posterunek zewntrzny Polskich Si Zadaniowych
wykonujcych zadania mandatowe poza granicami kraju, naley rozpocz
od kryteriw, ktre powinny zosta wzite pod uwag podczas jego lokalizacji. Na podstawie dotychczasowych dowiadcze misji w Iraku oraz
w Afganistanie rejon, gdzie COP moe zosta umiejscowiony, powinien
charakteryzowa si poniszymi cechami:
odpowiednie warunki do ochrony i obrony posterunku (wgld w teren, sektory obserwacji i ognia wykorzystujce w peni walory bojowe posiadanego sprztu oraz uzbrojenia);
zapewniajcy dostp do sieci drg pozwalajcych zapewni dowz
ywnoci, paliwa, wody oraz innych materiaw, a take ewakuacj
uszkodzonego sprztu bez wzgldu na panujce warunki pogodowe; zaopatrywanie drog lotnicz przez migowce jest bardzo zawodne ze wzgldu na panujce zazwyczaj w rejonie misji warunki
pogodowe oraz limitowan ilo dostpnych migowcw
i z zaoenia powinno by traktowane jako wariant zapasowy;
pooenie posterunku na szlaku przemieszczania si si rebelianckich, przerzutu broni i materiaw wybuchowych, gdy tylko wtedy
bdzie on pozytywnie wypenia swoj rol w skali taktycznej;
odpowiednie oddalenie od okolicznych miejscowoci tak, aby
z jednej strony zapewni warunki wymagane do spenienia w ramach Force Protection, a z drugiej, aby posterunek mia odpowiedni si oddziaywania na miejscow spoeczno, zapewniajc jej
ochron przed rebeliantami. Z kolei rebeliantom powinien utrudnia
dziaalno poprzez przecicie ich linii komunikacyjnych oraz zaopatrzenia, a take moliwoci wpywania na spoeczno lokaln.
Wane take jest, aby w przypadku ewentualnego ataku rebeliantw na COP unikn lub maksymalnie ograniczy straty wrd ludnoci cywilnej. Naley take maksymalnie ograniczy moliwo
wykorzystania ludnoci cywilnej jako ywe tarcze lub zakadnikw
ograniczajcych moliwoci si koalicyjnych.
anomalie terenowe i pogodowe utrudniajce utrzymanie staej cznoci KF i UKF z nadrzdn baz Zgrupowania Bojowego.
Skad obsady posterunku zaley od jego wielkoci, wykonywanych zada oraz moliwoci Zgrupowania Bojowego, z ktrego jest on wydzielony.
Na podstawie dowiadcze z udziau w misjach mona stwierdzi, e
w optymalnych warunkach powinien skada si z:
2 x plzmot;
elementu Grupy Wsparcia Ogniowego (obsuga modzierza
120mm);
136
Wiesaw Lewicki
elementu Grupy Inynieryjnej (2 x zesp saperw);

elementu zabezpieczenia logistycznego z kompanii logistycznej (dr.
gosp, dr. rem);
elementu zabezpieczenia medycznego z sekcji medycznej (2 x zesp medyczny);
elementu sekcji cznoci (obsuga r. czn);
elementu optoelektronicznego posterunku obserwacyjnego (min
4 o.).
Gwn si bojow COP s plutony zmotoryzowane, ktrych liczba
zapewnia moliwo wykonywania zada operacyjnych w strefie odpowiedzialnoci. Inn stanowi Siy Szybkiego Reagowania (QRF), ktre s
w gotowoci do jego wsparcia w uzasadnionych przypadkach. Takie rozwizanie zapewnia szybko reakcji na dziaanie przeciwnika oraz ma bardzo pozytywny wpyw na sposb wykonywania zada przez onierzy, ktrzy s wiadomi, e w sytuacji zagroenia na wsparcie nie trzeba bdzie
dugo czeka. Niestety moe si to przydarzy w sytuacji, gdy QRF dla plutonu dziaajcego z posterunku, stacjonuje w gwnej bazie ((FOB) Forward
Operation Base) lub jest on na migowcach, ktrych dziaanie czsto
ograniczaj warunki pogodowe lub posiadane limity (resursy). W zalenoci
od przyjtego wariantu rotacja plzmot powinna odbywa si w cyklu miesicznym, natomiast elementy wzmocnienia stacjonujce w COP mog
realizowa zadania przez ca zmian.
Ochrona wojsk to zesp przedsiwzi organizacyjnych i technicznych
majcych zapewni ochron onierzy i pracownikw cywilnych. Osiga si
j poprzez:
waciw organizacj sub dyurnych oraz si wydzielonych do
ochrony;
efektywn identyfikacj wasnego personelu oraz onierzy i funkcjonariuszy lokalnej armii i policji, kontrol wej do posterunku oraz
wybranych stref i budynkw;
efektywn rozbudow inynieryjn posterunku, a w szczeglnoci
ogrodzenia, bram, punktw obserwacyjnych;
aktywn i pasywn ochron stref mieszkalnych, miejsc pracy i pozostaej infrastruktury, a take monitorowanie obszaru poza baz;
szczegln ochron bramy i ogrodzenia uniemoliwiajcych wejcie
na teren posterunku osb niepodanych;
waciwe zaplanowanie i rozbudow punktu wjazdowego do posterunku i stosowanie waciwych procedur wejcia219.
219
Joint Forward Operations Base Force Protection Handbook 6 33 tumaczenie

wasne autora.
137

strefy
Dziaajce w rejonie prowadzonej operacji sojuszniczej pododdziay

naraone s na szerokie spektrum zagroe. W okolicy posterunku zazwyczaj dziaaj grupy rebeliantw w skadzie od kilku do kilkudziesiciu osb.
Najbardziej prawdopodobne warianty ich dziaania przeciw siom stabilizacyjnym to:
zbieranie informacji;
ostrza rakietowy, artyleryjski lub modzierzowy posterunku220;
ataki na patrole i konwoje przy uyciu IED oraz z broni strzeleckiej
i RPG;
ataki samobjcze.
Przeciwnik zazwyczaj posiada bardzo dobrze rozwinit sie informatorw w wybranych miejscowociach Istnieje due prawdopodobiestwo,
e rwnie wrd onierzy i policjantw si lokalnych stacjonujcych na
posterunku, a take tumaczy, przez co moe ledzi proces przygotowania
patroli do dziaania oraz trasy ich przemieszczania.
Taktyka si rebelianckich opiera si przede wszystkim na:
atakach na siy koalicyjne oraz lokalne pododdziay armii i policji;
deniu do uzyskania poparcia starszyzn plemiennych;
stosowaniu metody przymusu: zastraszanie, przemoc i uprowadzenia;
organizowaniu posterunkw kontrolnych checkpoint na caej dugoci gwnych drg, ktrych dziaalno polega na pobieraniu nielegalnych podatkw (haraczu) oraz sprawdzaniu przejedajcych
osb;
wykorzystywaniu zachty w postaci: argumentacji religijnej (mczestwo drog do zbawienia), ochrony lokalnych interesw, ochrony upraw maku i dystrybucji narkotykw, wypat dla rodzin ochotnikw walczcych przeciwko siom koalicyjnym i rzdowym;
zamachach samobjczych;
dyskredytacji legalnych wadz z jednoczesnymi prbami ukazania
siebie w najkorzystniejszym wietle.
W zwizku z ograniczonymi moliwociami rebeliantw do prowadzenia otwartych dziaa, najbardziej prawdopodobnym wariantem ich dziaania bdzie ostrza posterunku przy uyciu modzierzy lub RPG. Ze wzgldu
na may obszar posterunku prawdopodobiestwo wykonania ataku przy
uyciu rakiet jest niewielkie z powodu trudnoci trafienia w niego. Naley
natomiast bra pod uwag moliwo bezporedniego ataku na posterunek, ktrego powodzenie byoby bardzo duym sukcesem militarnym,
a przede wszystkim propagandowym. Na osobny komentarz zasuguje
220
pk dr Robert Kosowski, mjr Tomasz ebrowski, Osona baz przed zagroeniami

(artyku dyskusyjny), PWL nr 8 z 2010.
138
Wiesaw Lewicki
rwnie umiejscowienie dziaania przeciwnika nieregularnego w ramach

szerszych ni tylko pojedyncze starcie. Niewtpliwie z upywem czasu dziaania te stan si czci wikszego planu, a poszczeglne epizody bd
czci swoistej linii operacyjnej dziaa przeciwnika nieregularnego 221.
W celu zminimalizowania skutecznoci dziaa przeciwnika oraz zapewnienia odpowiedniego poziomu ochrony i obrony wojsk wasnych niezbdne jest:
podjcie dziaa majcych na celu wprowadzenie przeciwnika
w bd, co do wasnego dziaania - czasu jego realizacji oraz iloci,
skadu i wyposaenia zaangaowanych si i rodkw;
utrzymywanie w gotowoci wydzielonych si i rodkw, ktre bd
zdolne zapewni zdecydowan reakcj na zaistniay incydent
w krtkim czasie;
zabezpieczenie bramy wjazdowej do posterunku poprzez zamontowanie odpowiedniego szlabanu, ustawienie spowalniaczy przy drodze dojazdowej oraz wyposaenie onierzy penicych sub na
posterunku w odpowiednie uzbrojenie (poczynajc od ZU-23 lub
12,7 WKM NSW) a take wyposaenie do obserwacji w warunkach
ograniczonej widocznoci, sprzt cznoci i sygnalizacji;
przestrzeganie procedur sprawdzajcych przy wjedzie na posterunek, szczeglnie w stosunku do lokalnego wojska i policji;
stosowanie zasady ograniczonego zaufania w czasie penienia
suby wartowniczej z onierzami i policjantami si lokalnych na posterunkach oraz w czasie wsplnego wykonywania zada;
egzekwowanie ograniczenia uywania telefonw komrkowych oraz
innych urzdze rejestrujcych dwik i obraz przez lokalnych tumaczy na terenie posterunku;
zakaz wchodzenia do sekcji dowodzenia (TOC Tactical Operation
Center) i innych pomieszcze o szczeglnym znaczeniu (magazyn
amunicji, ywnoci) dla tumaczy.
Na system ochrony posterunku powinny skada si nastpujce elementy:
ogrodzenie zewntrzne Hesco (grubo okoo 2m, wysoko
4 m, dookoa posterunku w odlegoci 50 m od Hesco na zewntrz
rozstawiona koncertyna z minami sygnalizacyjnymi;
system czterech posterunkw obserwacyjnych na wieach betonowych lub drewnianych wzmocnionych workami z piaskiem;
brama wjazdowa posiadajca wsplny kierunek wjazdowy i wyjazdowy z ustawionymi spowalniaczami. Fortyfikacje na bramie wy221
Por.: W. Wicek, Zasady dziaania przeciwnika nieregularnego, PWL nr 4 z 2010r.
139

strefy
konane s z Hesco Bastions. Wjazd do posterunku chroniony jest

przez szlaban;
schrony zbudowane z Hesco dla caego stanu osobowego posterunku;
stacjonarny system obserwacji terenu (SSOT) lub system Rapid Aerostat Initial Deployment (RIAD).
System ochrony moe by wspierany w przypadku zaistnienia sytuacji
szczeglnych przez patrole piesze oraz obsadzenie dodatkowych stanowisk ogniowych (zarwno przez obsugi broni zespoowej, jak i KTO ROSOMAK). Budow umocnie fortyfikacyjnych prowadzi si poza ich konserwacj wrcz nieprzerwanie. Suy to po pierwsze eliminowaniu tzw.
najsabszych ogniw w rozbudowie fortyfikacyjnej, po drugie dotyczy inynieryjnych aspektw ochrony wojsk (force protection FP)222.
Celem uporzdkowania kwestii zwizanych z ochron i obron naley
dokona podziau rejonu posterunku na strefy:
strefa ochrony peryferyjnej - teren na zewntrz posterunku poza jego zewntrznym ogrodzeniem; informacje o zbliajcych si osobach postronnych przekazuj posterunki do TOC; strefa nie posiada
technicznych urzdze sygnalizacyjnych;
strefa administracyjna - teren pooony pomidzy ogrodzeniem zewntrznym COP, a budynkami (namiotami);
strefa ochrony wewntrznej rejon mieszkalny, TOC, wze cznoci i miejsce suby operatora SSOT/RAID otoczony umocnieniami
Hesco.
Kady system bez odpowiednio wyszkolonych onierzy oraz prawidowej organizacji jest nieefektywny i nie spenia wymaga. Poniej zaproponowany jest wariant sposobu organizacji systemu ochrony i obrony posterunku zapewniajcy prawidow realizacj zada Force Protection.
Suba ochronna na posterunku peniona jest 24 godziny na dob. Za
przygotowanie i waciwe funkcjonowanie suby ochronnej posterunku
odpowiada Komendant ochrony posterunku, ktry odpowiedzialny jest za
sporzdzanie grafiku penienia suby ochronnej. Komendant ochrony podlega Dowdcy posterunku. Pod wzgldem operacyjnym suba ochronna
podlega szefowi zmiany TOC, ktry kieruje oraz nadzoruje systemem
ochrony na posterunku.
Suba peniona jest w systemie:
TOC: 12h suba / 24h odpoczynku;
Posterunki ochronne: 4h suba / 12-16h odpoczynku;
Obsuga SSOT/RAID: 6h suba / 12-16h odpoczynku.
222
W Kawka, Rozbudowa inynieryjna rejonu w dziaaniach taktycznych, PWL

nr 4 z 2010r.
140
Wiesaw Lewicki
Tactical Operation Centre (TOC) koordynuje dziaania zwizane

z ochron posterunku w zakresie utrzymania naleytego poziomu bezpieczestwa, a take waciwego reagowania na zaistniae sytuacje szczeglne223. Utrzymuje sta czno z posterunkami oraz z operatorem SSOT.
Utrzymuje rwnie czno radiow z TOC szczebla nadrzdnego oraz
z elementem wydzielonym z obsady posterunku w przypadku prowadzenia
przez niego dziaalnoci operacyjnej (patrol, konwj itd.). W oparciu
o rozkazy i polecenia przeoonych, a take o informacje pochodzce ze
rde rozpoznawczych oraz na podstawie zaistniaych zdarze szef zmiany TOC na polecenie Dowdcy posterunku ma prawo do zmiany poziomu
bezpieczestwa na terenie posterunku. Na podstawie meldunkw i ostrzee otrzymanych z TOC przeoonego oraz pochodzcych z innych rde
(na przykad od dowdcw lokalnego wojska lub policji) na polecenie Dowdcy posterunku ogasza sygnay alarmowe, ostrzegajc personel posterunku przed zagroeniem, a take uruchamia okrelone procedury przeciwdziaania.
Ponadto:
prowadzi ewidencj informacji, zada (meldunkw) otrzymywanych
z TOC przeoonego, posterunkw oraz od operatora SSOT/RAID
w dzienniku dziaa bojowych;
w przypadku zmiany poziomu bezpieczestwa, kodw ubioru, broni
lub ruchu pojazdw powiadamia dowdcw wszystkich pododdziaw (elementw) znajdujcych si na posterunku.
Komendant ochrony w okrelonym czasie przed zmian onierzy na
posterunkach wykonuje zbirk nowej zmiany i sprawdza wyposaenie
onierzy oraz ich znajomo obowizkw i procedur operacyjnych,a take
znajomo zasad uycia/stopniowania siy (ang. ROE Rules Of Engagement, Escalation Of Force EOF), Nastpnie udziela krtkiego instruktau
w zakresie dziaania na poszczeglnych posterunkach oraz stawia dodatkowe zadania na czas penienia suby wynikajce z oceny sytuacji. Ponadto w wypadku ostrzau wzmacnia obsad TOC celem koordynowania
biernej i czynnej reakcji. Bardzo wane jest by stanowisko komendanta
ochrony byo etatowe, a nie jak si to czsto zdarza na misjach, nieetatowe, gdy peni ono kluczow rol w systemie Force Protection posterunku.
Operator SSOT/RAID prowadzi obserwacj terenu przylegajcego do
posterunku za pomoc SSOT/RAID, utrzymuje sta czno z TOC i melduje o zaobserwowanych zdarzeniach oraz prowadzi dziennik obserwacji.
Posterunek przy bramie wjazdowej melduje do TOC o wjazdach i wyjazdach patroli wojsk koalicyjnych, lokalnych pododdziaw wojska i policji,
223
Joint Forward Operations Base Force Protection Handbook 7 4 tumaczenie

wasne autora.
141

strefy
ponadto o wszystkich osobach wychodzcych poza teren posterunku oraz

wykazujcych zamiar wejcia do niego. Ponadto:
reaguje na symptomy atakw samobjczych na posterunek, doprowadza wszelkimi moliwymi rodkami do uniemoliwienia osignicia celu przez ludzi/pojazdy atakujcych posterunek;
jest w gotowoci do sprawdzenia pojazdw i ludzi pod wzgldem
posiadania:
1) materiaw wybuchowych,
2) innych przedmiotw niebezpiecznych,
3) urzdze do nagrywania obrazu i dwiku,
4) telefonw komrkowych,
5) nonikw informacji (pyt CD, pendrieve itp.);
sprawdza wszystkich onierzy Si Koalicji wychodzcych z posterunku pod wzgldem ukompletowania oporzdzenia.
Obsada posterunkw ochronnych prowadzi obserwacj w wyznaczonym sektorze w gotowoci do otwarcia ognia zgodnie z obowizujcymi
zasadami uycia siy (Rules of Engagement ROE). Ponadto:
utrzymuje czno z TOC i melduje o aktualnej sytuacji w sektorze
w wyznaczonych okresach czasu lub natychmiast po wykryciu zagroenia;
w wypadku ostrzau modzierzowego lub ataku bezporedniego pozostaje na posterunku, melduje o zaobserwowanych wybuchach/strzaach, podajc ich lokalizacj do TOC;
melduje o osobach nieupowanionych przebywajcych w odlegoci
mniejszej ni 100 m (w dzie) oraz 200 m (w nocy), jak rwnie
o wszelkich podejrzanych ruchach w pobliu posterunku,
a w szczeglnoci o zauwaonych prbach zakopywania przedmiotw (moliwe podoenie IED), prbach robienia zdj, szkicw, filmw itp. rejonu COP (brama wjazdowa, posterunki, ogrodzenie,
itp.).
Na kadym posterunku powinny zosta opracowane ponisze procedury postpowania sub i si ochronnych oraz caego stanu osobowego
w nastpujcych sytuacjach kryzysowych:
Alarm dla QRF;
Bezporedni ostrza posterunku (z broni strzeleckiej lub RPG);
Ostrza posterunku ogniem porednim (modzierzowym lub rakietowym);
Zmasowany atak na COP poczony z prb wtargnicia na teren
posterunku;
Sprawdzenie terenu w celu znalezienia ewentualnych ofiar ataku
oraz zniszcze (uszkodze) infrastruktury;
142
Wiesaw Lewicki
Wystpienie duej liczby ofiar wymagajce skoordynowanej akcji ratunkowej;

Zaginicie onierza;
Znalezienie niewybuchw, niewypaw (UXO);
Reagowanie na prby inwigilacji terenu COP przez osoby nieupowanione;
Dziaanie w przypadku ataku chemicznego/biologicznego;
W odniesieniu do kontroli pojazdw - kady pojazd wjedajcy oraz
wyjedajcy z posterunku musi by poddany szczegowej kontroli z wyjtkiem pojazdw si koalicji oraz pododdziaw lokalnego wojska i policji.
Samochody musz by zatrzymane i kontrolowane w wyznaczonym miejscu w taki sposb, aby zapewni waciwe ubezpieczenie onierza sprawdzajcego pojazd.
Pojazdy lokalnego wojska oraz policji nie podlegaj przeszukaniu. Naley jednak dokona dyskretnej wzrokowej kontroli pojazdu i osb w nich
siedzcych tak, aby nie wzbudzi wraenia kontroli u tych osb. Ponadto
TOC musi zosta wczeniej poinformowany o ich przybyciu lub wyjedzie.
Pojazdy te mog zosta wpuszczone na teren posterunku po uprzednim
rozadowaniu broni.
Zabezpieczenie logistyczne posterunku wymaga rwnie dostawy
sprztu i towarw realizowanych przez firmy lokalne. Wpywa to negatywnie na poziom bezpieczestwa posterunku i dlatego musi by szczegowo
unormowane. Aby zmniejszy ryzyko ataku naley przestrzega nastpujcych regu:
onierz penicy sub na posterunku wjazdowym informuje kadorazowo TOC o kadym przyjedzie i wyjedzie;
TOC zobowizany jest do przyjcia dokumentw przewozowych od
pojazdw przybyych w miejsce wyczekiwania oraz wpisania daty
i godziny przybycia;
w miejscu wyczekiwania Komendant Ochrony dopuszcza pojazdy
do szczegowej kontroli. Sprawdza zgodno dokumentw przewozowych, plomby oraz dane pojazdw i kierowcw. Wyjcie do
kontroli odbywa si pod eskort, co najmniej dwch onierzy wraz
z tumaczem;
pojazdy musz zosta poddane kontroli/przeszukaniu 2 razy (pierwszy natychmiast po przyjedzie do COP przez lokaln policj;
drugi w miejscu wyczekiwania przez obsad posterunku);
kierowca otrzymuje pozwolenie na wjazd nie wczeniej jednak ni
24 godziny od momentu przedstawienia, (zoenia) dokumentw
przewozowych;
kierowca znajduje si pod sta eskort a do opuszczenia posterunku.
143

strefy
Ilo budynkw/namiotw stanowicych zabezpieczenie logistyczne

posterunku powinna by taka, aby zabezpieczy potrzeby mieszkalne, sanitarne oraz pozostae obsady COP. Minimalne potrzeby to:
3 x B-Hut (1 x mieszkalny, 1 x stowka i zaplecze kuchenne,
1 x siownia i magazyn ywnociowy);
8 x namiot mieszkalny;
3 x namiot na sprzt;
3 x namiot dla celw technicznych (MPS, obsuga broni);
5 x kontener sanitarny (3 x kabina prysznicowa, 2 x umywalka);
2 x kontener sanitarny (4 x WC, 2 x umywalka));
zbiornik na nieczystoci (zawarcie umowy na wywz nieczystoci
z kontraktorem lokalnym);
2 x zbiornik na paliwo 1 x 10 tys. galonw, 1 x 3 tys. galonw;
4 x agregat 220 V (1x 20KW; 3x10 KW)
4 x kontener na amunicj.
Przykadowe rozmieszczenie poszczeglnych elementw posterunku
przedstawia rysunek 1.
P
P
BRAMA
ALARMOWA
SO
ANP
MAGAZYN AMUNICJI
C
LDOWISKO
PARKING
ANA
STACJONARNY SYSTEM
OBSERWACJI TERENU
SO
SANITARIATY
REJON
REJON
OS
ZAKWATEROWANIA
ZAKWATEROWANIA
T
O
C
MPS
BRAMA WJAZDOWA
SO
AGREGATY
STOWKA
SO MODZIERZY
LEGENDA
P
POSTERUNEK
STANOWISKO OGNIOWE (stale obsadzone)

STANOWISKO OGNIOWE (obsadzane na wypadek zagroenia)
SZLABAN
SCHRON
224
rdo: opracowanie wasne
Rys.1. Schemat rozmieszczenia elementw posterunku zewntrznego

(COP) wariant
224
Wariant zosta praktycznie sprawdzony na bazie jednego z COP w Afganistanie.
144
Wiesaw Lewicki
Niezwykle wane w organizacji i rozmieszczeniu poszczeglnych elementw posterunku jest ldowisko dla migowcw (HELIPAD). Powino
znajdowa si na terenie posterunku, gdy umiejscowienie go na zewntrz
posterunku (na przykad na drodze lub innym dogodnym miejscu do ldowania jednak poza baz) stwarza due zagroenie zwizane z moliwoci
przeprowadzenie ataku samobjczego z wykorzystaniem samochodu puapki skierowanego przeciwko ldujcemu migowcowi. Ponadto, generuje
to kolejne utrudnienia suby na COP, gdy dua ilo materiaw niezbdnych do funkcjonowania, tj. woda, ywno, paliwo do agregatw
i pojazdw, dostarczanych drog lotnicz jest stosunkowo bardzo cika
(dostawa realizowana przy pomocy migowca CH-47 CHINOOK moe
wynosi kilka ton) i wymaga sprztu, (cignik, przyczepy, wzki widowe),
ktry nie zawsze jest dostpny w COP. W sytuacji, kiedy cargo z przyczyn
technicznych musi by rozadowywane poza COP, niezbdne jest przeniesienia caoci adunku do wewntrz bazy siami onierzy. Jest to newralgiczny element funkcjonowania COP, poniewa angauje znaczn ilo
onierzy, co powinno skrci czas przeadunku, jednak na zewntrz COP
nie moe wtedy dziaa aden patrol (obowizek utrzymania w COP QRF-u
skutecznie ogranicza moliwo wydzielenia si do realizowania patrolu
poza COP). Zwiksza si wwczas ryzyko wykonania w tym newralgicznym czasie ataku na COP. Dlatego dostawy realizowane drog powietrzn
powinny by zachowane w tajemnicy, podobnie jak stan zapasw bazy,
ktry w przypadku zej sytuacji taktycznej (blokowanie drg dojazdowych)
wymusiby ten sposb zaopatrywania bazy.
Wnioski:
posterunki zewntrzne peni bardzo wan rol w systemie kontroli
monitorowania strefy; naley zakada dalsze ich wykorzystywanie;
funkcjonowanie COP-w pozwala na szybkie reagowanie na powstae sytuacje w strefie ( w bardzo szerokim spektrum dziaa od
wypadkw komunikacyjnych poprzez ataki na administracj rzdow i monitorowanie konwojw do poszukiwa katastrof lotniczych)
do czasu przybycia wikszych si;
ze wzgldu na ich pooenie, a take na niewielki stan osobowy,
COP-y powinny korzysta w maksymalnym stopniu z najnowszych
urzdze poprawiajcych poziom bezpieczestwa bazy (SSOT,
termowizja, radary pola walki, czno satelitarna itp.);
struktura kolejnych zmian PKW powinna uwzgldnia, jako etatowe,
stanowiska osb funkcyjnych COP-u, ktre w kraju powinny przej
kompleksowe szkolenie;
bardzo wane jest szkolenie ratownikw medycznych, ktrzy powinni by wyposaeni i przygotowani nie tylko do udzielenia pomocy
145

strefy
przedlekarskiej w podstawowym zakresie, lecz take po telekonsultacji z lekarzem do znacznie wikszego zakresu opieki medycznej
oraz kucharzy, umiejcych niejednokrotnie z posikw MRE (Meat
Ready to Eat) potrafi przygotowa poywny i smaczny gorcy posiek;
suba na COP szczeglnie mocno obcia fizycznie i psychicznie
onierzy, dlatego onierze kierowani do suby na nich powinni
przej gruntowny trening psycho-fizyczny;
po powrocie z COP onierze powinni odby rozmowy z psychologiem ktry dokadnie okreli ich stan psychiczny, by w razie potrzeby ju na wczesnym etapie rozpocz terapi.
Problemy poruszone w tym artykule jedynie zarysowuj specyfik
funkcjonowania COP, stanowi materia do dalszej dyskusji. Mog by take wykorzystane w trakcie szkolenia kolejnych zmian przygotowujcych si
do wykonywania zada poza granicami kraju, gdy specyfika suby
w COP nie jest szeroko znana i nie jest objta dodatkowym systemem
przygotowa kolejnych kontyngentw do wykonywania zada. Czsto onierze dopiero na miejscu dowiaduj si o specyfice suby w COP, a osobiste dowiadczenia wskazuj, e bez odpowiedniego treningu zarwno
fizycznego, taktycznego, jak i psychicznego moe to skutkowa wieloma
urazami psychicznymi okrelanymi jako stres pola walki.
Combat Outposts as an Element of Monitoring

the Area of Responsibility System Experiences
and Conclusions
Abstract: The article features basic assumptions concerning combat
outpost (COP) functioning in missions outside Poland in all main aspects.
Both tasks conducted by COPs crews and threats during the task completion have been presented. The course of service in the COP and duties of
staff responsible for its proper functioning have been described. In addition,
the basic installations necessary for the COP to function have been shown,
as well as logistic supply problems have been outlined. Moreover, the procedures have been briefly touched on how to act during performing operational tasks, as well as during the cooperation with the Afghan Army soldiers and Afghan police officers. Finally, the author presents conclusions
drawn during his service in COP that may be treated as a problem material
for discussion in the process of preparing subsequent rotations.
146
AUTOR
mgr Grzegorz MAECKI
RECENZENT
prof. dr hab. Micha HUZARSKI
MIDZY WOJN A POKOJEM DZIAANIA

STABILIZACYJNE W IRAKU PO ZAKOCZENIU
OPERACJI IRACKA WOLNO
Bardzo atwo jest wznieci wojn, jednak o wiele trudniej jest j zakoczy, jako e pocztek i koniec jest
pod kontrola innych osb
Salustiusz, 86r.p.n.e
1 wrzenia 2010 roku w Gabinecie Owalnym Biaego Domu czterdziesty czwarty Prezydent Stanw Zjednoczonych Ameryki - Barack Hussein
Obama ogosi, w czasie najwikszej ogldalnoci telewizyjnej w ponad
dwudziestominutowym wystpieniu do narodu, oficjalne sfinalizowanie misji
Iracka Wolno225. Oznaczao to jednoczenie zakoczenie wszelkich
operacji bojowych na terenie Iraku oraz przejcie z amerykaskiego zaangaowania militarnego w kolejn faz. Dziaania pozamilitarne otrzymay
nowy kryptonim pod nazw Operation New Down, co w tumaczeniu na
jzyk polski oznacza Nowa Jutrzenka. Nard iracki przejmuje odpowiedzialno - tymi sowami Barack Obama potwierdza wczeniejsze zaoenia cakowitego wycofania wojsk amerykaskich z Iraku do koca 2011
roku. Przejcie w peni odpowiedzialnoci przez Irakijczykw oznacza
otworzenie si nowych kart w historii tego narodu. Prezydent podkrela
ogrom odpowiedzialnoci, jaki spoczywa bdzie na obecnych i przyszych
wadzach. W swoim wystpieniu jednoczenie dzikowa wszystkim wojskowym oraz pozostaym osobom, biorcym udzia we wczeniejszych
dziaaniach za powicenie i przede wszystkim poniesione ofiary w walce
z reimem Saddama Husajna. Wystpienie oznajmiajce wycofanie si
oddziaw frontowych nie oznaczao cakowitego opuszczenia Iraku przez
onierzy amerykaskich. Pozostao tam jeszcze ok. 50 tys. wojsk. Gwnym ich zadaniem stao si szkolenie armii i sub odpowiedzialnych za
bezpieczestwo, ktre miay przej odpowiedzialno i zadba o nowy ad
publiczny w kraju. Bardzo istotnym elementem okazao si rwnie doradztwo Amerykanw i ich koalicjantw nowo formujcym si wadzom.
225
Na podstawie wiadomoci z portali internetowych: http://wiadomosci.onet.pl

/swiat/obama-oglosil-zakonczenie-operacji-bojowych-w-irak,1,3695598,wiadomosc.html
orazhttp://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,8320898,_Nowy_rozdzial_USA_
oficjalnie_koncza_operacje_bojowe.html z dnia 01.09.2010r.
147
Midzy wojn a pokojem dziaania stabilizacyjne w Iraku po zakoczeniu

operacji Iracka Wolno
B. Obama wezwa gwne siy polityczne w Iraku do podjcia dziaa

majcych na celu pojednanie pomidzy zwanionymi grupami wewntrz
pastwa oraz jak najszybszego utworzenia rzdu, zastpujcego wczesny
gabinet premiera Nura al-Malikiego. Zaniepokojenie Prezydenta Stanw
Zjednoczonych wynikao z faktu, i po upywie ponad szeciu miesicy od
wyborw parlamentarnych w Iraku rzd nie ukonstytuowa si. Pomimo
obaw prezydent w swoim wystpieniu wyrazi opinie, i Irakijczycy poradz
sobie z samodzielnym rzdzeniem swoim krajem.
Analiza psychologiczna tekstu tego spektakularnego wystpienia ukazuje nam peen optymizm i wiar w samodzielny rozwj Iraku. Optymizmu
tego jednak nie podzielaj eksperci w dziedzinie stosunkw midzynarodowych, czy spraw zwizanych z bezpieczestwem i obronnoci. Znawcy
tamtego regionu i funkcjonowania mechanizmw udziau onierzy w misjach pokojowych i stabilizacyjnych twierdz, i Amerykanie, pozostajc
w Iraku, w naturalny sposb zostan zmuszeni do udziau w dziaaniach
zbrojnych. Starcia militarne s nieuniknione, a dziaania armii jedynie ograniczajce si do szkolenia i doradztwa - niemoliwe. Obawy innych ekspertw po cakowitym wycofaniu si wojsk armii amerykaskiej zwizane
s ze wznowieniem walk pomidzy zwanionymi frakcjami etnicznoreligijnymi.
Prezydent USA w wystpieniu poinformowa opinie publiczn, i by
w kontakcie telefonicznym ze swoim poprzednikiem Georgem W. Bushem,
ktry w 2003 roku rozpocz wojn w Iraku. Obama podkrela, e nie zgadzalimy si, co do wojny od samego pocztku. Nikt jednak nie mg wtpi
w poparcie prezydenta Busha dla naszych wojsk, w mio do naszego
kraju i oddanie sprawie jego bezpieczestwa. Obama uwaa Busha za
wielkiego patriot.
Wystpienie telewizyjne Prezydenta USA z 1 wrzenia 2010 roku stao
si ostatecznym potwierdzeniem wczeniej zakadanych celw politycznomilitarnych Stanw Zjednoczonych w Iraku. Amerykanie ju wczeniej
stopniowo zaczli oddawa w irackie rce odpowiedzialno za poszczeglne prowincje cznie z polsk stref odpowiedzialnoci.
16 lipca 2008 wojska polskie i amerykaskie przekazay Irakijczykom
Diwaniy (Qasidiy). 1 wrzenia 2010 roku Amerykanie przekazali Anbar,
wczeniej jedn z najniebezpieczniejszych prowincji irackich i pierwsz
zwrcon prowincj sunnick. W padzierniku w rce irackie oddano kolejne 2 prowincje. W tamtym momencie z 18 prowincji irackich 13 znajdowao
si ju pod kontrol wadz pastwowych.
Zmniejszenie si liczby ofiar, wrd biorcych udzia w misji, spowodowao powoln redukcj onierzy amerykaskich, ktr ju ogasza
wczeniej G.W. Bush. Synne rwnie stay si sowa, gwnodowodzcego
generaa si koalicji w Iraku D. H. Petraeusa, ktry powiedzia Financial
148
Grzegorz Maecki
Times, e jeli utrzyma si obecny niski poziom przemocy, Amerykanie

bd mogli opuci Bagdad do lipca 2009 roku.
16 listopada 2008 roku rzd Iraku, gosujc 27-1 (przy 9 nieobecnych),
zatwierdzi porozumienie o wsppracy z USA w sferze bezpieczestwa
tzw. SOFA226, zawierajce zobowizanie do wycofania wojsk amerykaskich z miast irackich do 30 czerwca 2009 roku i z caego terytorium Iraku do koca 2011 roku227.
To zobowizanie znalazo potwierdzenie w rzeczywistoci. Dnia 19
sierpnia 2010 roku Irak opuciy rwnie jednostki bojowe. Tego typu dziaania nie oznaczaj cakowitego zaprzestania jakichkolwiek dziaa w Iraku.
Nieustanna wojna domowa lub powrt kolejnego reimu w innym wydaniu
byyby totaln katastrof. Oznaczaoby to niezliczone dziesitki kolejnych
ofiar po wszystkich stronach kolejnego konfliktu. Poza tym zmarnowano by
dotychczasow prac i wysiek woony w odbudow kraju. Zastpienie
operacji Iracka Wolno Now Jutrzenk stao si wrcz prb stworzenia nowego mechanizmu wpywania na zmiany zachodzce w Iraku.
Genera Lloyd J. Austin III naczelny dowdca USF-I228 za gwny cel
operacji Nowa Jutrzenka uwaa Poprzez nasze akcje zademonstrowalimy nasze narodowe zaangaowanie i powicenie dla spoecznoci
irackiej. Ustanowilimy kondycje, w ktrych zacieniamy i utwardzamy relacje partnerskie, ktre s suwerenne, nieuzaleniajce, stae
i unifikujce.
Stany Zjednoczone zamierzaj realizowa zaoony cel w nastpujcych punktach229:
1) Budowa - budowa cywilnej jakoci ycia poprzez tworzenie zdrowego i bezpiecznego rodowiska o charakterze politycznym, ekonomicznym, przemysowym. Nasze pomysy skutkuj sukcesem.
2) Partnerstwo - utrzymywanie partnerstwa z ambasad amerykask
w Bagdadzie pozwala na zwikszenie skutecznej wymiany midzysektorowej gospodarki i operacji (dziaa) administracyjnorzdowych.
3) Wzmacnianie - wspieranie irackich siy bezpieczestwa poprzez
udzielanie rad, treningi, asystowanie przy operacjach oraz wyposaanie ich armii naszym sprztem.
4) Wywieranie presji (Robienie PR) na ekstremistyczne ugrupowania
i siatki przestpcze poprzez partnerstwo w operacjach przeciwterrorystycznych
226
SOFA - Status of Forces Agreement.

http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,270,Porozumienie_Iraku_i_USA_o_
wspolpracy_w_sferze_bezpieczenstwa_?_q_and_a z dnia 28.11.2008r.
228
United States Forces Iraq Siy Wojskowe Stanw Zjednoczonych w Iraku
229
http://www.usf-iraq.com/new-face-of-iraq/operation-new-dawn z dnia 28.09.2011r.
227
149

Realizacja zaoonych celw poprzez przyjte sposoby dziaania jest

przedsiwziciem niesamowicie skomplikowanym i wymagajcym powicania duej iloci si i rodkw oraz zaangaowania wielu rodowisk spoecznych w t dugookresow prac. Zmiany w sposobie prowadzenia dziaa byy konieczne, a wprowadzenie nowego sposobu stabilizacji Iraku bardzo dobrym rozwizaniem. Wyniki prowadzonych prac oraz osigane
rezultaty wynikaj z cikiej pracy u podstaw oraz przede wszystkim
z ogromnego zaangaowania finansowego Amerykanw w pomoc i ch
odbudowy Iraku. Nowa Jutrzenka przyniosa lepsze perspektywy i ukazaa
now, inn twarz USA. Wierzy jedynie naley, i wszelkie podejmowane
dziaania maj na celu bezinteresown pomoc narodowi irackiemu, a nie
maj ukrytych celw politycznych, czy gospodarczych, jak np. wydobycie
i import ropy naftowej. Jaki bdzie ostateczny bilans operacji Nowa Jutrzenka przekonamy si po cakowitym opuszczeniu wojsk amerykaskich
z Iraku i analizie stanu pozostawionego kraju.
Dziaania stabilizacyjne w aspekcie politycznym, spoecznym oraz
gospodarczym
Misja stabilizacyjna w Iraku wyznaczya szerokie spectrum dziaa
wojsk pastw koalicji. Obejmoway one swoim obszarem zarwno zakres
bezpieczestwa midzynarodowego, jak i wewntrznego, stanowiy o rnych procesach i przemianach politycznych, militarnych, gospodarczych
oraz spoeczno-kulturowych. Termin stabilizacja Iraku uywany jest take,
jako: zbiorcze okrelenie dla wszystkich podjtych przez NATO 230
i ONZ231czynnoci majcych na celu przywrcenie bezpieczestwa, a take
normalnego funkcjonowania demokratycznego w Iraku232. Wanym aspektem stabilizacji staa si okupacja pokojowa. Kraj podzielono na 4 strefy
okupacyjne. W kadej ze stref oddziayway wojska USA i ich sojusznikw233.
Amerykanie okrelili dziaania stabilizacyjne w Iraku w trzech nastpujcych punktach:
1) stabilizacja sytuacji w pastwie po okresie dziaa zbrojnych;
2) tworzenia tymczasowej administracji oraz pobudzanie rozwoju gospodarczego;
3) wyonienie irackiego rzdu, co ma by podstaw planowanej demokratyzacji Iraku.
230
Oznacza Sojusz Pnocnoatlantycki

Oznacza Organizacj Narodw Zjednoczonych
232
J. Kiwierska, wiat w latach 1989 2005, Wyd. Poznaskie, Pozna 2005, s.8
233
Jako pierwsza popara dziaania USA Wielka Brytania. Oprcz Polski dziaania
zostay wsparte przez pastwa, takie jak: Francja, Niemcy, Rosja, Arabia Saudyjska, Izrael,
Kuwejt, Katar, Bahrajn.
231
150
Grzegorz Maecki
Scena polityczna
Po 6 latach zaangaowania Stanw Zjednoczonych w Iraku nadesza
chwila opuszczenia tego kraju. Chocia pojawiaj si zapewnienia o dalszej pomocy ze strony pastw koalicji, to faktem jest e dziaania stabilizacyjne dobiegaj koca. Misja iracka bya duym wyzwaniem. Dziaania kinetyczne obejmoway wszelk dziaalno bojow. Rozumie si przez to
konwoje, patrole, eskorty, operacje przeszukania i czyszczenia, wsparcie
lotnicze, rozpoznanie z powietrza, organizowanie punktw kontrolnych,
a take operacje specjalne. Wszystko to miao zapewni stabilizacj sytuacji na arenie politycznej wewntrz kraju, ale take z pastwami ssiadujcymi. Wzbraniano si przed nadaniem jakiejkolwiek strefy wpyww. Okazuje si jednak, e sytuacja polityczna skrztnie utrzymywana przez
pastwa koalicji moe ulec zmianie. W rezultacie wojny do wadzy w Iraku
doszy bliskie Iranowi ugrupowania szyickie. Na pocztku marca 2008 roku
jasne stao si, e Irak zacieni wizy z pastwem, z ktrym w latach
1980-1988 toczy krwaw wojn. Sytuacj unaocznia przyjacielska wizyta
wczesnego prezydenta Iranu Mahmuda Ahmadinejada w Bagdadzie. Irak
obecnie znajduje si pod wpywem iraskich wadz. Powszechnie mwi si,
e szyici s gr. Relacje i stosunki pomidzy tymi krajami przeniosy si
z areny konfliktu zbrojnego na scen polityczn. Obydwa kraje wczeniej
zajte toczeniem wojen, prowadz rywalizacj polityczn. Rozpatruje si
take moliwo, e Irak na stae przyjmie ustrj demokratyczny, ktry
mgby stanowi przykad dla zdominowanego przez monarchie, autokracje
i dyktatury regionu Bliskiego Wschodu. Zakorzenienie si demokracji, ustanowienie pierwszego wolnego spoeczestwa obywatelskiego na arabskim
Bliskim Wschodzie i stabilizacyjny wpyw Iraku na inne pastwa mgby
zasadniczo zmieni obraz postrzegania arabskiej czci wiata.
W 2004 roku przyjto tymczasow konstytucj, a w 2005 roku miaa miejsce pierwsza elekcja po obaleniu reimu Saddama Husajna byego dyktatora pastwa. Przeprowadzona bez politycznej pomocy ze strony Stanw
Zjednoczonych i aktywnej obecnoci si midzynarodowych. Wybory przebiegy w ujciu caociowym, bez wikszych sporw. Jednak konflikt polityczny pomidzy szyitami a sunnitami opni elekcj. Sukcesem organizacyjnym okazaa si dziaalno modej irackiej demokracji. Z perspektywy
czasu wiat uznaje te wybory za przeomowe w historii ycia Iraku. Z pozoru jednak agodna sytuacja polityczna uzyskaa swe apogeum. Miejsca
w irackim parlamencie miay by rozdzielone dla grup politycznych
sunnitw, szyitw, a take Kurdw.
Aktualnie oczywiste jest, e wszystkie te ugrupowania maj swoje denia i roszczenia co do iloci miejsc i wpyww w kraju. Sytuacja wskazuje
na to, i koalicja Pastwo Prawa sojusz wyborczy dotychczasowego pre151

zydenta zyska przewag, na co formalnie nie zgadzaj si inni. Dodatkowo

podziay etniczne, wyznaniowe oraz uwarunkowania klanowo-plemienne
zaogniaj skal sporu.
rdo: portal internetowy: stosunkimiedzynarodowe.pl z dn.23.09.2011
Rysunek nr 1Podzia wpyww w Iraku pomidzy szyitw, sunnitw a Kurdw
Dotychczasowa wadza wikszoci szyickiej za cel obraa osabienie

politycznego znaczenia i pozycji irackich sunnitw. Zasadniczymi elementami tych dziaa byy masowe czystki w szeregach irackich formacji bezpieczestwa i instytucjach pastwowych, ktre gwnie objy mniejszo
sannick, opniono take proces uznawania i legalizowania paramilitarnych formacji, np. Sahwy Synw Iraku, i wczania ich w struktury administracji i si bezpieczestwa pastwa. Kulminacj bya dyskryminacja sunnitw w wyborach parlamentarnych. Spowodowao to konsekwentn
odpowied ze strony irackich sunnitw, popart ostrzeeniami Stanw
Zjednoczonych i wielu sunnickich pastw regionu. Nie przynioso to wymiernych rezultatw, wrcz doprowadzio do eliminacji przeciwstawnych
organizacji i ugrupowa politycznych. Taka polityka spowodowaa nie tylko
zniszczenie konkurencji, lecz take obfitowaa w inne negatywne skutki.
Przyczynio si to do osabienia zdolnoci irackich si bezpieczestwa
w walce z rosnc si islamskich radykaw.
Zarysowujca si perspektywa pokazuje, e iraccy sunnici nie bd
stanowi politycznego zagroenia dla szyitw. Dodatkowo ich spoeczno
od samego pocztku ksztatowania si nowego pastwa jest bardzo po152
Grzegorz Maecki
dzielona. Nie jest silna w wymiarze ekonomicznym, ani nawet politycznym.

Wikszo sunnitw yje na jaowych ziemiach, pozbawionych surowcw
naturalnych. Iraccy szyici natomiast zajmuj bogat cz kraju i posiadaj
dostp do z ropy naftowej, co dodatkowo wspiera ich dziaania na tle
politycznym. Posiadanie bogactw naturalnych w wielu przypadkach jest
kart przetargow. Iraccy szyici zostali znacznie wzmocnieni. Faktem jest,
e koalicje szyickie przedstawiaj si jako oglnonarodowe, co dodatkowo
zwiksza ich si. Twierdz, e fundamentem ich budowy bya jedno
i ponadpodziaowo etniczna, ktra wykorzystywana w myl demokratycznego pastwa, staje si rezultatem przewagi wobec sunnitw.
Podsumowujc, szyici prowadz swoj polityk w sposb wygodny tylko dla koalicji, zastrzegajc sobie przestrzeganie politycznej poprawnoci
i demokratycznej wzorowoci. Swoimi dziaaniami jednak marginalizuj
mniejszo sannick, budzc tym samym napicia i spory polityczne
o przywdztwo w Iraku.
ycie spoecznego-kulturowe
Obecny stan bezpieczestwa w Iraku, mimo e przez pastwa sojuszu
okrelany jako stabilny, jest zakcany poprzez powtarzajce si ataki
zbrojne wymierzone w siy militarne, ale przede wszystkim w ludno cywiln. Zachowanie bezpieczestwa to faktycznie trudny element wspczesnej
polityki, a wykrywanie zagroe jest niemoliwe z uwagi na ich asymetryczny charakter. ycie w cigym strachu sprawia, e wielu Irakijczykw
odczuwa strat po wyzwoleniu si z reimu. Rodzi si uczucie tsknoty za
star dyktatur, a tym samym niech do wojsk koalicji. Sytuacja nabiera
odwrotnego tempa i pastwa, ktre prowadziy misj stabilizacyjn zyskay
status okupanta. W obliczu takiej sytuacji niezbdne stao si zdobycie szerokiego uznania i gbokiego poparcia pord Irakijczykw. Osignicie
tego celu okazao si, tym trudniejsze, i wymagao podniesienia stanu
bezpieczestwa i obrony ludnoci cywilnej, ktra bywa atwym upem dla
ugrupowa ekstremistycznych i zorganizowanych grup przestpczych.
Innym aspektem stay si problemy socjalne i spoeczne mieszkacw
Iraku. Dziaania ofensywne w imi stabilizacji pogorszyy, ju i tak nisk,
jako ycia. Ekstremici stali si przyczyn wzrostu kradziey, wysiedle
i konfiskaty posiadanych dbr. Powszechnym problemem stay si nieregularne dostawy podstawowych usug, w tym medycznych, a take mediw
i prdu. Trudno take jednoznacznie stwierdzi, e istnieje sprawny system bezpieczestwa i wymiar sprawiedliwoci. Nie funkcjonuj tam take
instytucje finansw publicznych, a statystyki ukazuj, e bezrobocie siga
60 -70%, a tylko 24 % ludnoci Iraku yje z regularnych pac234. Pastwo
uboeje, wzrasta prostytucja i przestpczo, a take obnia si jakoci
ycia. Brakuje ywnoci, szerz si choroby, brak jest sprawnego systemu
234
D. Waugh, Geography, An Integrated Approach, Third Edition, London 2006, s.536.
153

edukacji, co powoduje, i poowa dzieci w wieku szkolnym nie chodzi do

szk.
Nastpstwem takiej sytuacji spoecznej stay si masowe migracje inteligencji, ponad 40% osb wyksztaconych ucieko z Iraku do Syrii235.
W Bagdadzie brakuje lekarzy, pielgniarek, nauczycieli, informatykw,
a take rzemielnikw. Szacuje si, e w Iraku jest ok. 2,2 mln osb zmuszonych do opuszczenia swoich miejsc zamieszkania oraz ok. 41 tys. osb,
ktre ze wzgldu bezpieczestwo potrzebuj pomocy i ochrony na szczeglnych warunkach236. Dodatkowo ocenia si, e ok. 2 mln irackich
uchodcw jest rozproszonych w krajach Bliskiego Wschodu. Napyw ludnoci irackiej mona zaobserwowa m.in. w Syrii, Jordanii, Iranie, Libanie,
Turcji i rejonie Zatoki Perskiej237. Pomimo zaangaowania wielu pastw
w proces pomocy a take samych irackich wadz, to skala problemu nie
pozwala na okrelenie realnej daty rozwizania tej sytuacji.
Midzynarodowe organizacje, zajmujce si dziaalnoci humanitarn
na rzecz pastw ELDC238, a take ONZ i inne uznaj, e sytuacja humanitarna w Iraku jest znacznie gorsza ni przed pierwszym konfliktem w Zatoce Perskiej. Po tych zdarzeniach, ludno staa si bardziej podatna na
zagroenia zdrowotne, dodatkowo poziom dochodw, od tego momentu
utrzymuje si na bardzo niskim poziomie i nie zanotowano wzrostw. Zaamanie gospodarcze i niski poziom ycia powoduj, e realizacja podstawowych potrzeb spoeczestwa jest uzaleniona od midzynarodowej pomocy. Takie dziaania maj tylko nieznaczny, cho systematyczny wpyw
na krtkotrwa popraw jakoci ycia ludnoci lokalnej239. Przykadami
takiej wsppracy s: odbudowa infrastruktury lokalnej, pomoc humanitarna, medyczna, przesyka ywnoci i materiaw niezbdnych do ycia
kocw, czy materiaw medycznych oraz wsparcie polityki agrarnej i samego rolnictwa. Wojska pastw sojuszu organizuj szkolenia dla irackiej armii
i policji.
Pomoc Irakijczykom, pomimo i wymaga kompleksowoci i intensywnoci na kadym polu, ma na celu zmian trudnej sytuacji tego narodu
i zniwelowanie utworzonych rnic.
235
Dane z ONZ, na rok 2010.

Ibidem.
237
Iraq Situation Supplementary Appeal, 2008, UNHCR - United Nation High Commissioner for Refugees.
238
j. ang. economicly less developed countries t. j. pol. kraje ekonomicznie sabiej
rozwinite; na podst.:
D. Waugh, Geography, An Integrated Approach, Third Edition, London 2006, s.630.
239
K. Hoak, A. Konarzewska, Afganistan, Irak, Czad, co mamy z misji? Bilans zyskw
i strat. Perspektywy, Bezpieczestwo Narodowej 2008, nr 7-8
236
154
Grzegorz Maecki
Ekonomiczne konsekwencje
Dnia 22 kwietnia 2008r. podpisano koncesj na wydobycie naturalnych
surowcw mineralnych, w tym z ropy naftowej przez rzd Iraku. Wrd
instytucji, ktre przeszy proces eliminacji, znalazo si kilkadziesit koncernw rnych pastw240. Gwnym celem sprzeday z byo poprawienie sytuacji gospodarczej i politycznej kraju, a take zacienienie wizi industrialnych z krajami zainteresowanymi. Dodatkowo, stanowio to
fundamentalny punkt zwrotny dla sytuacji ekonomicznej Iraku. Moment ten
spowodowa tendencj zwykow w pastwie. Podpisanie z 41 zagranicznymi koncernami umw na wydobywanie ropy naftowej z pnocnej i poudniowej czci kraju zaowocowao zmian poziomu finansw i polepszeniem relacji midzynarodowych. Komentatorzy i specjalici z dziedzin
ekonomicznych zauwayli, e jest to powrt do Iraku firm zagranicznych
po 36 latach od wyrzucenia ich przez byego dyktatora Saddama Husajna.
Przewiduje si take, e w najbliszym czasie wydobycie ropy naftowej
przez zagranic ma zwikszy si do 3 mln baryek dziennie 241. Nowy impet242 Iraku bdzie wyznacznikiem zmian i nadania stosunkom ekonomicznym przyszociowego kierunku.
Z punktu widzenia obserwatorw, i gwnych koalicjantw obecna,
a take przysza sytuacja ekonomiczna Iraku, nie generuje ryzyka podjcia
przez administracj amerykask radykalnych posuni, poniewa czerpie
ona z tego zbyt due korzyci243. Sytuacja gospodarcza Iraku, jako jedyna,
w notowaniach i prognozach wydaje si stabilizowa i zaczyna odgrywa
w szczeglnoci na rynkach regionalnych coraz to wiksz rol.
Prognoza rozwoju Iraku po opuszczeniu wojsk koalicji
Prognoza rozwoju sytuacji w Iraku po cakowitym opuszczeniu wojsk
koalicji zgodnie z zaoonym celem i owiadczeniem Prezydenta Baracka
Obamy z kocem 2011 roku jest bardzo trudna do oceny. Niestabilno
polityczna, spory spoeczne, konflikty etniczno-religijne sprawiaj, i konstruowanie wizji przyszoci w tym kraju jest niezmiernie trudne, a waciwie
niemoliwe do zrealizowania. Mona jedynie wyznacza kierunki, ktrymi
Irakijczycy powinni zmierza ku demokratyzacji ojczyzny i szybszemu rozwojowi. Zasadne wydaje si stworzenie Irakijczykom korzystnych warunkw oraz powiza gospodarczych i politycznych z pastwami wiata zachodniego. Jak okrela to A. Jonas to byaby prawdziwa wolno
240
Stany Zjednoczone, Chiny, Japonia, Korea Poudniowa, Indie, Malezja, Indonezja,

Wielka Brytania, Wochy, Rosja, Dania, Hiszpania, Holandia, Norwegia, Francja, Niemcy;
rdo: The Economist, Where does this end?, wyd. 26 marca 2011.
241
Artyku Irak podpisze kontrakt na wydobycie ropy naftowej, zaczerpnity z portalu:
money.pl., z dn.23.09.2011
242
Termin okrelajcy now polityk naftow Iraku.
243
Biuletyn nr 38, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, wyd. 29 sierpnia, 2007.
155

i jutrzenka. Zadanie takie niewtpliwie posiadaoby bardzo wysoki wspczynnik trudnoci realizacji. Obecnie szanse na zaprzepaszczenie dotychczasowego wkadu pracy w odbudow i demokratyzacj Iraku wydaj si
realne. Wielu uczonych, ekonomistw, politykw zadaje sobie pytanie, czy
Irak wykorzysta swoj szans na odbudow i normalne funkcjonowanie
swojego pastwa? A inni twierdz, i przyszo Iraku jest mroczna lub
mglista.
Zbudowanie pastwa od podstaw nie naley do zada atwych. Bez
wsparcia zewntrznego, zarwno pastw ociennych, jak i zachodnich,
Irak moe mie powane problemy ze stworzeniem silnej ojczyzny. Niewtpliwym atutem, dajcym szanse na lepszy rozwj, jest ropa naftowa,
ktrej ch posiadania tak wielu podaje za gwny powd interwencji amerykaskiej w Iraku. Wydobycie i eksport tego surowca w przyszoci moe
znaczco podnie poziom ycia spoeczestwa. Tendencja spadku zagroenia wynikajcego z atakw i zamachw terrorystycznych skania nas do
optymistycznego patrzenia w przyszo. Reasumujc, kluczem do zapewnienia pewnej przyszoci dalszemu demokratycznemu rozwojowi Iraku
powinno sta si pojednanie sunnitw i szyitw, determinujc wszelkie inne
dziaania.
Between War and Peace. Stabilization Operations in

Iraq after Completing Operation Iraqi Freedom
Abstract: Saddam Husseinn s regime has collapsed; the Coalitions
war operations have come to an end. However, has the war for peace and
democracy ended?
The article entitled Between War and Peace contains the description
of political, economic and social situation in Iraq after ending all combat
operations within the Iraqi Freedom Operation. It also outlines stabilization
operations performed in a new chapter of the Iraqi mission, which are introduced within the framework of Operation New Dawn. The paper also includes polemology and irenology forecast of Iraqs development after coalition forces withdraw from Iraq completely. The article is a synthesis of nonmilitary operations describing the Iraqis democratic course of action to establish peace.
156
AUTOR
mgr Helena Marek
RECENZENT
prof. dr hab. Stanisaw ladkowski
RDA ZAGROE RUROCIGW

TRANSPORTOWYCH ROPY NAFTOWEJ I GAZU
ZIEMNEGO W POLSCE
Wstp
Celem artykuu jest charakterystyka rde zagroe rurocigw przesyowych ropy naftowej i gazu ziemnego w dynamicznie zmieniajcych si
warunkach rodowiska bezpieczestwa zarwno Polski, jak i Unii Europejskiej.
Opisywan infrastruktur stanowi ldowe rurocigi transportowe (inaczej: przesyowe), biegnce w ogromnej wikszoci pod ziemi lub pod
wod, na dugich dystansach, take pomidzy rnymi krajami. Tworz
gwn struktur istniejcych systemw przesyowych244. S jednym ze
sposobw dostarczania substancji pynnych i gazowych od producenta do
sieci dystrybucyjnych lub do odbiorcw kocowych przyczonych do systemu przesyowego245.
Do substancji, o ktrych mowa, nale gaz ziemny oraz ropa naftowa,
bdce pierwotnymi nonikami energii chemicznej. Maj one due znaczenie strategiczne dla gospodarki Polski oraz caej Unii Europejskiej, o czym
wiadczy zakwalifikowanie systemu przesyowego ropy naftowej i gazu
ziemnego jako potencjalnego elementu europejskiej infrastruktury krytycznej (EIK), stanowicej zgodnie z definicj zesp powizanych ze sob systemw, urzdze czy usug, majcych kluczowe znaczenie zarwno na
szczeblu krajowym, jak i unijnym. Uszkodzenie lub zniszczenie ktregokolwiek z elementw EIK miaoby powane skutki dla bezpieczestwa, gospodarki oraz dla prawidowego funkcjonowania rzdw, co najmniej dwch
Pastw Czonkowskich246.
Zarwno ropa naftowa, jak i gaz ziemny s surowcami eksploatowanymi z wntrza ziemi za pomoc odwiertw, a nastpnie kierowanymi do
sieci przesyowych, co powoduje, e sposb ich transportu rwnie wie
si z podobn technologi. Transport niebezpiecznych substancji ldowymi
rurocigami moe potencjalnie tworzy powane ryzyko. Zagroenie zwi244
Por., M. Borysiewicz, S. Potempski, Ryzyko powanych awarii rurocigw przesyowych substancji niebezpiecznych. Metody oceny. Centrum Doskonaoci UE MANHAZ,
wierk 2002 r., rdo: www.manhaz.cyf.gov.pl, s. 9-10. Pobrano: 01.04.2011 r.
245
Zgodnie z art. 3 ustawy z dn. 10.04.1997 r. Prawo energetyczne.
246
Komunikat Komisji Europejskiej pt. Ochrona Infrastruktury krytycznej w walce z terroryzmem (20.10.2004 r.), 13979/04, COM (2004) 702 final.
157
rda zagroe rurocigw transportowych ropy naftowej i gazu ziemnego

w Polsce
zane jest gwnie z atwopalnoci lub toksycznoci przesyanego surowca. Uszkodzenie rurocigw moe spowodowa uwolnienie substancji poprzez wyciek lub ulatnianie, co w konsekwencji prowadzi do zagroe
w postaci poarw, wybuchw lub skaenia rodowiska, mogcych mie
katastrofalne skutki.
Autor tej pracy przyj robocz definicj okrelenia system ochrony
przed uszkodzeniami jako wszelkie dziaania zmierzajce do zapewnienia
funkcjonalnoci, cigoci dziaa i integralnoci danej infrastruktury w celu
zapobiegania zagroeniom, ryzykom i sabym punktom247. Termin uszkodzenie bdzie zastosowany w artykule dla zdarze obejmujcych powane
awarie jak i mniej znaczce incydenty, w przypadku, gdy opisywana bdzie
geneza zdarze, a nie ich skala.
Charakterystyka systemu przesyowego gazu ziemnego i ropy
naftowej w Polsce
Wacicielem infrastruktury transportowej ropy naftowej na terenie Polski
jest
Przedsibiorstwo
Eksploatacji
Rurocigu
Naftowego
Przyja S. A. Stanowi ona istotny element rodkowoeuropejskiego systemu przesyowego o nazwie
rdo: PERN Przyja S.A., www.pern.com.pl, pobrano: 01.04.2011 r.
Rysunek 1. System rurocigw ropy naftowej w Polsce
247
Na podstawie definicji ochrony infrastruktury krytycznej, zawartej w ustawie z dn.

17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarzdzaniu kryzysowym.
158
Helena Marek
Druba, zaliczanego do jednego z najwikszych na wiecie, zaopatrujcego w rop, oprcz Polski rwnie kraje, takie jak: Biaoru, Ukraina, Litwa,
otwa, Wgry, Sowacja, Czechy oraz Niemcy248.
Polski odcinek rurocigu odgrywa znaczc rol w eksporcie rosyjskiej
ropy naftowej, transportujc obecnie okoo 30 procent tego paliwa z Rosji.
System przesyowy, o ktrym mowa, skada si trzech zasadniczych odcinkw. Pierwszy, tzw. Odcinek Wschodni, biegnie od Adamowa do Pocka;
drugi to Odcinek Zachodni pomidzy Pockiem a miejscowoci Schwedt
w Niemczech; trzeci odcinek to tzw. Rurocig Pomorski, czcy Pock
z Gdaskiem249.
System poczonych ze sob rurocigw transportujcych gaz ziemny
na obszarze Polski tworzy sie przesyow, za ktrej ruch, zgodnie z ustaw Prawo energetyczne, odpowiedzialny jest operator systemu przesyowego, powoywany przez Urzd Regulacji Energetyki (URE)250. Kontrol
nad systemem transportowym gazu ziemnego peni od roku 2006 Operator
Gazocigw Przesyowych Gaz-System S. A. Na mocy decyzji Prezesa
URE spka ta zostaa wyznaczona na operatora do roku 2030. Zarzdza
ona sieci rurocigw o cznej dugoci ok. 9709 km251.
rdo: Operator Gazocigw Przesyowych Gaz-System S.A., www.gaz-system.pl, pobrano: 01.04.2011 r.
Rysunek 2. System przesyowy gazu ziemnego w Polsce
248
Zob., PERN Przyja S.A., Usugi. Transport ropy naftowej. rdo:

www.pern.com.pl. Pobrano: 01.02.2012 r.
249
Ibidem.
250
Zgodnie z art. 9 ustawy z dn. 10.04.1997 r. Prawo energetyczne.
251
Zob., OGP Gaz-System S.A. Stan na 31.12.2009 r. rdo: www.gaz-system.pl.
Pobrano: 01.02.2012 r.
159

w Polsce
Ponadto, spka Gaz-System jest operatorem Systemu Gazocigw

Tranzytowych na terytorium Polski, bdcego czci tzw. gazocigu jamalskiego, biegncego z Rosji przez Biaoru i Polsk do Europy Zachodniej. Rurocig przebiega na terenie Polski przez 5 wojewdztw, od granicy
z Biaorusi do granicy polsko-niemieckiej. Spka zostaa wyznaczona na
operatora polskiego odcinka gazocigu jamalskiego do roku 2025 zgodnie
z decyzj Prezesa URE252.
Charakterystyka rde zagroe rurocigw przesyowych
Dokadna identyfikacja oraz analiza potencjalnych zagroe, a w dalszej kolejnoci okrelenie najlepszych rodkw zapobiegawczych, moliwych do zastosowania w praktyce, stanowi podstawowe zaoenie odpowiedzialnego zarzdzania bezpieczestwem253. Punktem wyjcia dla
okrelenia sposobw ochrony rurocigw powinno wic by rozpoznanie
zjawisk powodujcych uszkodzenia sieci przesyowych, a take okrelenie
ich rde254.
W zalenoci od przyczyn uszkodze, zagroenia dzieli si na wewntrz- oraz zewntrzsystemowe255. Gwne rda wewntrzsystemowe
s zwizane z nieprawidow technologi wykonania bd naprawy rurocigw. Zalicza si do nich wady materiaowe, korozj oraz niestabilno
pooenia rurocigw w gruncie. W opracowaniach naukowych mona spotka si z bardziej szczegowym podziaem tych kategorii, w zalenoci od
przeprowadzonych analiz awarii oraz dostpnych danych. Wyrnia si
zatem: pknicie z przecienia, bdy spawania, wewntrzna lub zewntrzna korozja, pknicia, naruszenia, zamania itp. Do przyczyn zewntrznych, powodujcych uszkodzenia mechaniczne, zalicza si awarie
w systemach wsppracujcych oraz dziaanie osb trzecich, polegajce na
niezamierzonej lub celowej ingerencji, takiej jak przypadkowe uszkodzenie
rurocigu przy wykonywaniu prac budowlanych, drogowych czy melioracyjnych, upadki obiektw latajcych, a take dziaania dewastacyjne lub sabotaowe, akty terrorystyczne oraz prby kradziey surowca poprzez niele252
Zob., OGP Gaz-System S.A. Stan na 31.12.2009 r. rdo: www.gaz-system.pl.

Pobrano: 01.02.2012 r.
253
Por., M. Borysiewicz i in., Analizy podatnoci rurocigw przesyowych na zagroenia zwizane z aktami terroru oraz dziaaniem stron trzecich. VIII Krajowa Konferencja
Techniczna, 2005 r., Pock. rdo: www.manhaz.cyf.gov.pl, s. 2. Pobrano 01.04.2011 r.
254
Zob., P. Staczak, Analiza Ryzyka w PGNiG. W: Rurocigi, nr 2-3/36/2004,
s.1. Rwnie: M. Borysiewicz i in., Wytyczne dotyczce bezpieczestwa dla rurocigw
paliw ciekych. Warsztaty MANHAZ, 2004 r., wierk. rdo: www.manhaz.cyf.gov.pl.,
s. 3. Pobrano 01.04.2011 r.
255
Zob., M. Borysiewicz, S. Potempski, Ryzyko powanych awarii rurocigw, s.2425. Rwnie: A. Matkowski, Z. Budziski, Krajowa infrastruktura rurocigowa wobec nieprzewidzianych zagroe. W: Rurocigi, nr 2-3/36/2004, s.13-14; P. Janik, R. Porowski,
Nieproste bezpieczestwo prostych rurocigw. W: Przegld Poarniczy, 2/2008, s. 18.
160
Helena Marek
galne nawierty. Wpyw dziaania osb trzecich staje si coraz wikszy, gdy
rurocigi przebiegaj na obszarach, gdzie rozwija si urbanizacja. Do grupy
przyczyn zewntrzsystemowych nale take dziaania si przyrody (powodzie, ekstremalne, zwaszcza niskie temperatury, susze prowadzce do
poarw oraz wstrzsy sejsmiczne).
Uszkodzenia rurocigw transportowych na wiecie
Informacje o uszkodzeniach rurocigw transportowych, przyczynach
uszkodze oraz ich skutkach, dostarczane s przez kilka organizacji, uznanych na forum midzynarodowym256. Ograniczajc si do Europy, jedna
z najwaniejszych to European Gas Incident Group (EGIG)257 zaoona
w 1982 roku. Jest to grupa pitnastu operatorw systemw przesyowych,
gromadzcych dane o zdarzeniach zwizanych z uwolnieniem si gazu
z rurocigw na terenie nastpujcych krajw: Wielka Brytania, Dania,
Hiszpania, Francja, Holandia, Niemcy, Belgia oraz Wochy.
Kolejna organizacja, powstaa w 1963 roku, o nazwie Conservation of
Clean Air and Water in Europe (CONCAWE)258, jest stowarzyszeniem europejskich firm przemysu naftowego, prowadzcym badania majce na
celu ochron rodowiska naturalnego oraz zachowanie zasad bezpieczestwa i higieny pracy przy wydobyciu, transporcie, magazynowaniu oraz
wykorzystaniu ropy naftowej i jej produktw. CONCAWE pozyskuje informacje naukowe i techniczne o zachowaniu si midzynarodowych rurocigw w Europie Zachodniej.
Naley zaznaczy, e bazy danych o awariach gromadzone przez poszczeglne organizacje wykazuj wiele rnic, gdy pozyskiwane s na
podstawie rnych kryteriw, w zalenoci od celw danej organizacji 259.
Z dostpnych informacji o awariach rurocigw transportowych wynika,
e zarwno w przypadku sieci przesyowych gazu ziemnego, jak i ropy naftowej gwne rda uszkodze pochodz z zewntrz systemu 260. Warto
w tym miejscu doda, i dziaania osb trzecich zostay uznane przez
przemys rurocigowy za przyczyny niezalene od czynnoci czy rodkw
bezpieczestwa, zastosowanych przez operatora lub waciciela sieci przesyowej. W transporcie ropy naftowej istotne zagroenie stanowi take korozja, ktra atakuje gwnie starzejce si rurocigi 261.
Z wieloletnich bada wynika rwnie, e w cigu ostatnich 15 lat nastpia stopniowa poprawa w zapobieganiu awariom rurocigw, przy czym
256
Por., M. Borysiewicz, S. Potempski, Ryzyko powanych awarii rurocigw, s.7-9.

Informacje EGIG dostpne s na stronie internetowej organizacji: www.egig.eu.
258
Informacje CONCAWE dostpne s na stronie internetowej: www.concawe.
be/Content/Default.asp.
259
Por., M. Borysiewicz, S. Potempski, Ryzyko powanych awarii rurocigw, s. 21.
260
Ibidem, s. 24-25.
261
Por., M. Borysiewicz, S. Potempski, Ryzyko powanych awarii rurocigw, s. 24.
257
161

w Polsce
rozmiary skutkw uwolnie transportowanych substancji pozostaj bez

zmian262.
Analiza uszkodze rurocigw transportowych w Polsce
Informacji na temat uszkodze rurocigw transportowych ropy naftowej i gazu ziemnego na terenie Polski dostarczaj rejestry zdarze, okrelanych pocztkowo jako zdarzenia o znamionach nadzwyczajnych zagroe dla rodowiska, a od roku 2003 jako zdarzenia o znamionach powanej
awarii, prowadzone przez Gwny Inspektorat Ochrony rodowiska (GIO),
za porednictwem Departamentu Przeciwdziaania Powanym Awariom.
Obowizek prowadzenia tyche rejestrw wynika z ustawy o Inspekcji
Ochrony rodowiska263. Informacje o uszkodzeniach, poczwszy od IV
kwartau 1997 roku, s powszechnie dostpne na stronie internetowej
GIO.
Powana awaria to wedug ustawy Prawo ochrony rodowiska 264 zdarzenie, odbiegajce od stanu normalnego, w szczeglnoci emisja, poar
lub eksplozja, z udziaem co najmniej jednej substancji niebezpiecznej265.
Ma ono miejsce w trakcie procesu przemysowego, magazynowania lub
transportu. Ilo substancji biorcej udzia w zdarzeniu prowadzi do natychmiastowego powstania zagroenia ycia lub zdrowia ludzi czy te rodowiska lub prowadzi do powstania takiego zagroenia z opnieniem.
Przeprowadzona analiza danych, obejmujcych okres 1997 2010 r.,
pozwolia okreli przyczyny uszkodze rurocigw transportowych ropy
naftowej i gazu ziemnego. Naley jednak pamita, e w rejestrach opisane s te zdarzenia, ktrych cechy wedug ustawy maj znamiona powanej
awarii. Mona zatem zaoy, e gwnym kryterium umieszczenia w rejestrze jest charakter przebiegu zdarzenia, jego skala oraz skutki, w mniejszym stopniu natomiast rdo zajcia. Tak wic nie ma pewnoci, czy
w opisywanym przedziale czasowym nie zaszy na terenie naszego kraju
inne, poza zawartymi w rejestrach GIO (ktre wykorzysta do analizy autor
pracy), zdarzenia bdce wynikiem uszkodzenia rurocigw transportowych ropy oraz gazu.
Na terenie Polski w latach 1997 2010 miao miejsce 30 zdarze
o znamionach powanej awarii, polegajcych na wycieku ropy naftowej
262
Ibidem, s.56.
Zob. art. 31 ust.2 ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska z dn. 20.07.1991 r.
264
Zob. art. 3 pkt. 23 ustawy Prawo ochrony rodowiska z dn. 27.04.2001 r.
265
Zgodnie z art. 3 pkt. 37 ustawy Prawo ochrony rodowiska: substancja niebezpieczna to jedna lub wicej substancji albo mieszaniny, ktre ze wzgldu na swoje waciwoci chemiczne, biologiczne lub promieniotwrcze mog, w razie nieprawidowego obchodzenia si z nimi, spowodowa zagroenie ycia lub zdrowia ludzi lub rodowiska;
substancj niebezpieczn moe by surowiec, produkt, pprodukt, odpad, a take substancja powstaa w wyniku awarii.
263
162
Helena Marek
z uszkodzonego rurocigu. W cigu poszczeglnych lat ich liczba wynosia

od 1 do 4, natomiast w roku 1997 brak byo takich zdarze, a w roku 2002
zarejestrowano ich 6. We wszystkich przypadkach wacicielem rurocigw
by PERN Przyja S.A.
Z przeprowadzonej analizy wynika, e rdem zagroe ropocigw
byy gwnie dziaania osb trzecich w celu kradziey surowca, stanowice
73,3% uszkodze. Najczstsz przyczyn awarii byo dokonanie nielegalnego nawiertu rurocigu (19 zdarze). Dla tych samych celw zakadane
byy nielegalne przycza do sieci przesyowych. W dwch przypadkach
doszo do rozszczelnienia tyche przyczy i wycieku ropy naftowej. Kolejne
zdarzenie zaszo w wyniku uszkodzenia nielegalnego zaworu podczas prac
konserwatorskich prowadzonych w pobliu rurocigu. Warto wspomnie, e
w roku 2002, w ktrym nastpio stosunkowo najwicej uszkodze, ich rdem byy gwnie kradziee surowca (5 na 6 zdarze).
Do grupy przyczyn zewntrznych naleao rwnie przypadkowe
uszkodzenie rurocigu przez pracownikw firmy wynajtej do remontu jego
izolacji.
rdo zagroe wewntrzsystemowych to gwnie korozja rurocigu
ropy naftowej, ktra bya powodem trzech zdarze zawartych w rejestrze
GIO. W dwch innych przypadkach uszkodzenie byo spowodowane wad lub zmczeniem materiau, jednak te przyczyny zostay okrelone
w rejestrze jako prawdopodobne. Dla pozostaych dwch awarii, powodujcych wyciek surowca, nie podano powodw rozszczelnienia.
Widoczna jest prawidowo w lokalizacji rda zagroenia, jakim jest
kradzie surowca. Najwicej zdarze miao miejsce w wojewdztwie pomorskim (12), nastpnie w mazowieckim (8) i kujawsko - pomorskim (2).
Ich wystpowanie w zalenoci od lokalizacji oraz czasu przedstawiono na
diagramie (Wykres 1).
W wojewdztwie pomorskim, gdzie uszkodze ropocigw byo najwicej, ostatnie wystpio w 2010 r. W mazowieckim ostatnie zdarzenie
zwizane z dziaaniem osb trzecich miao miejsce w roku 2006. Warto
jednak zauway, e na obszarze tego wojewdztwa wystpiy w 2002 r. a
4 uszkodzenia spowodowane kradzie surowca. Aby zaproponowa sposoby usprawnienia systemu ochrony przed uszkodzeniami, autor zamierza
w toku dalszych bada ustali czynniki wpywajce na rozmieszczenie
i czsto wystpowania opisanych zdarze. Jest to istotne w aspekcie
planw rozbudowy sieci rurocigw transportowych na ternie Polski tym
bardziej, e rda zagroe zwizane s gwnie z celowym dziaaniem.
163

w Polsce
Wykres 1. Ilo uszkodze ropocigw w wyniku kradziey surowca

w poszczeglnych wojewdztwach, w latach 1997 2010 r.
Analizujc zdarzenia wywoane uszkodzeniem gazocigw, naley

bra pod uwag ich podzia na rurocigi dystrybucyjne oraz na transportowe, ktrych to rda zagroe s przedmiotem tego artykuu. Zgodnie
z art. 3 ustawy Prawo energetyczne, gazocigi transportowe (inaczej przesyowe) s jednym ze sposobw dostarczania surowca od producenta do
sieci dystrybucyjnych lub do odbiorcw kocowych przyczonych do systemu przesyowego.
Rejestry GIO wskazuj, e rda zagroe sieci przesyowej gazu
ziemnego na terenie Polski pochodz gwnie z zewntrz systemu, nie s
jednak zwizane z celowym dziaaniem, lecz nieostronoci podczas prowadzenia prac naziemnych. Lokalizacje zdarze s przypadkowe. W badanym przedziale czasowym zanotowano 7 zdarze prowadzcych do uwolnienia gazu ziemnego. Gwn przyczyn emisji substancji byo
uszkodzenie rurocigu podczas prac ziemnych lub polowych (3 zdarzenia),
co wie si prawdopodobnie z niedostatecznym rozpoznaniem lokalizacji
instalacji podziemnych na danym terenie. Do uszkodzenia doszo rwnie
w jednym przypadku podczas prac zwizanych z konserwacj gazocigu.
Kolejne zdarzenie, polegajce na emisji skroplin gazu, miao miejsce
w czasie czyszczenia rurocigu. Jego przyczyna wedug informacji zawartych w rejestrze GIO nie jest znana. W dwch innych przypadkach rda
rozszczelnienia gazocigu nie zostay podane w rejestrze GIO.
164
Helena Marek
Najwiksza liczba opisywanych zdarze miaa miejsce w wojewdztwie

opolskim (pierwsze w 2000 r., kolejne w 2002 r., ostatnie w 2005 r.), co
zwizane jest prawdopodobnie ze stosunkowo duym zagszczeniem sieci
przesyowej na tym obszarze. Nie mona tu jednak wykaza zalenoci
pomidzy liczb uszkodze a ich lokalizacj po pierwsze ze wzgldu na
zbyt ma liczb zarejestrowanych awarii, po drugie z powodu rnych rde zagroe, co wskazuje na przypadkowo zdarze. Warto jednak bra
pod uwag znaczenie problemu wystpowania awarii gazocigw na terenach duego zagszczenia sieci w aspekcie planw rozbudowy infrastruktury przesyowej, gdy moe on wiadczy o niewydolnoci systemu
ochrony rurocigw. Hipotez t naley jednak sprawdzi. Pozostae
4 uszkodzenia miay miejsce w rnych czciach Polski (wojewdztwa:
mazowieckie, lubelskie oraz maopolskie), w latach: 2000, 2002, 2005
i 2008.
Analizujc dane zawarte w rejestrach GIO, autor chce zwrci uwag
na znaczenie skutkw uszkodze rurocigw transportowych ropy naftowej i gazu ziemnego w aspekcie oceny ryzyka wystpienia zagroe bdcych wynikiem celowego dziaania osb trzecich. Skutki bezporednie, zalene gwnie od rodzaju uwolnionej substancji, to wybuch, poar lub
skaenie rodowiska. Wybuch lub poar mog mie miejsce w wyniku ulatniania si gazu. Zjawiska te zachodz gwatownie, w krtkim czasie, stanowi bezporednie zagroenie dla zdrowia i ycia czowieka, jego mienia
oraz wystpujcej w pobliu zdarzenia infrastruktury. Mog te prowadzi
do powanych szkd w rodowisku naturalnym. W przypadku wycieku ropy
naftowej skutki mog nastpi gwatownie, kiedy dojdzie do poaru z udziaem uwolnionej substancji, czciej jednak mamy do czynienia ze skaeniem rodowiska, gwnie gleby i wody. Zdarzenie takie nie zachodzi gwatownie, natomiast powoduje dugotrwae szkody trudne do usunicia,
wymagajce czsto skomplikowanych dziaa i znacznych nakadw finansowych.
Naley tu rwnie pamita o znaczeniu zagroenia, jakie dla gospodarki pastwa mog wywoa straty substancji bdcych strategicznymi
surowcami oraz moliwo przerwania cigoci dostaw ropy lub gazu.
Opis szerokiego spektrum skutkw uszkodze ma wic na celu ukazanie potrzeby skupienia si na analizie zalenoci pomidzy charakterem
zdarzenia, jego przebiegiem, skal i negatywnymi efektami a motywem
dziaania stron trzecich. W szczeglnoci mowa tu o zagroeniu, jakim jest
terroryzm, nastawiony na zmaksymalizowanie szkd oraz atwo dostpu
do danego celu. Atak terrorystyczny na sieci transportowe ropy naftowej
i gazu ziemnego nie mia do tej pory miejsca na terenie Polski, jednake
w opinii autora taka analiza jest istotnym elementem w tworzeniu systemu
ochrony rurocigw przed uszkodzeniami.
165

w Polsce
Zakoczenie
Dokadna identyfikacja rde zagroe jest pierwszym krokiem do wyznaczenia i zaproponowania zmian formalno-prawnych umniejszajcych
ryzyko wystpienia uszkodze sieci przesyowych ropy i gazu, co stanowi
cel pracy badawczej autora. Z przeprowadzonej analizy wynika, e gwne
przyczyny uszkodze pochodz z zewntrz systemu, a biorc pod uwag
czstotliwo zdarze oraz znaczny udzia dziaa celowych, mona wysun hipotez, i obecne prawne oraz proceduralne rodki ochrony rurocigw zawodz i wymagaj usprawnie. Argumentem, przemawiajcym za
tym zaoeniem, jest dynamiczny rozwj sektora energetycznego zarwno
Polski, jak i Unii Europejskiej, a co za tym idzie, rozbudowa sieci przesyowych na terenie naszego kraju oraz pocze z systemami transportowymi
innych Pastw Czonkowskich. Plany rozbudowy stanowi jeden z elementw polityki zapewnienia bezpieczestwa energetycznego Polski i Unii Europejskiej.
Fakt, i w Polsce podobnie jak w innych krajach Europy, przyczyny
zewntrzne s gwnym rdem zagroe rurocigw, moe wpyn korzystnie na proces wdraania dyrektyw oraz standardw unijnych do polskich uregulowa prawnych i proceduralnych, dotyczcych zapobiegania
uszkodzeniom sieci przesyowych. W tym miejscu naley wspomnie, i
system transportowy ropy naftowej i gazu ziemnego stanowi element europejskiej infrastruktury krytycznej, do ktrej naley wprowadzi i stosowa
szczeglne rodki ochrony.
Na kocu autor pragnie ponownie zwrci uwag na potrzeb
uwzgldnienia w tworzeniu systemu ochrony rurocigw tych zdarze,
ktrych skala i ewentualne skutki wystpienia nie miay do tej pory miejsca
na terenie Polski, a ktrych prawdopodobiestwo zajcia w opinii autora
istnieje. Takie zdarzenia to przede wszystkim dziaania terrorystyczne majce na celu zdezorganizowanie normalnej dziaalnoci struktury pastwa.
Na konieczno przeciwdziaania nowym, cywilizacyjnym rdom zagroe
zwrcono uwag w Strategii Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie czytamy: Pojawienie si nowych form zagroe,
w szczeglnoci zagroe asymetrycznych oraz zwizanych z rozwojem
cywilizacyjnym, napiciami politycznymi i spoecznymi, wymusza bardziej
zdecydowane poszukiwanie nowych rozwiza celem sprawniejszej realizacji zada z zakresu zarzdzania kryzysowego i ochrony ludnoci, w tym
obrony cywilnej266.
266
Strategia Bezpieczestwa Narodowego. Warszawa, 2007 r., s. 28.
166
Helena Marek
Sources of Threat for Crude Oil and Natural Gas

Transmission Pipelines in Poland
Abstract: The aim of the article is to characterize the sources of threat
for crude oil and natural gas transmission pipelines in dynamically changing
conditions of security environment in Poland and the European Union. The
identification of the source of threat is the first step to establish and improve
the pipeline protection system against damage. How needed this protection
is shows the fact that the transmission system makes up an element of the
European critical infrastructure.
The available data, collected by international organizations that deal
with resources transport, shows that the main reasons for the pipeline
damage come from outside of the system. In addition, the analysis of the
Main Inspectorate for Environmental Protection records shows that the
most frequent cause of damage is the third partys activity that includes
deliberate human activity (stealing oil) or the lack of maintaining appropriate
safety measures during the maintenance and groundwork, etc.
Pipeline damage is a significant threat for people and environment.
Apart from disrupted delivery of energy resources, it could substantially
affect the proper functioning of the state.
167
AUTOR
mgr Marek Nowakowski
RECENZENT
dr hab. Lech Kocielecki
SUBA CYWILNA
Funkcje administracji publicznej, ktr w rozumieniu formalnym jest caa dziaalno wykonywana przez podmioty administracji267, wykonuje aparat administracyjny. Stanowi on zbir rnych jednostek organizacyjnych,
takich jak: organy administracji rzdowej, zakady publiczne bd przedsibiorstwa uytecznoci publicznej. Zadania stawiane przed administracj
publiczn wymusiy jej rozwj i zatrudnienie staych zawodowych urzdnikw - czonkw korpusu suby cywilnej. Konstrukcja systemu suby cywilnej w Polsce ksztatowaa si prawie sto lat, wielokrotnie ulegajc przemianom. Wspczesn struktur organizacyjn polskiej suby cywilnej
okrelia ustawa o subie cywilnej z 2008 r.268, ktrej zapisy zaczy obowizywa w marcu 2009 r.
Struktura organizacyjna polskiej suby cywilnej
Szef Suby Cywilnej jest centralnym organem administracji rzdowej
waciwym w sprawach suby cywilnej i podlega bezporednio Prezesowi
Rady Ministrw.
Zgodnie z t ustaw, suba cywilna zostaa powoana w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego
wykonywania zada pastwa. Prezes Rady Ministrw, po zasigniciu opinii Rady Suby Cywilnej, spord urzdnikw powouje i odwouje Szefa
Suy Cywilnej269. Szef Suby Cywilnej odgrywa kluczow rol w sprawie
wdraania strategii zarzdzania zasobami ludzkimi. Jego zadaniem jest
zapewnienie warunkw upowszechniania informacji w zakresie wolnych
stanowisk pracy w systemie suby cywilnej oraz dbanie o rozwj czonkw
suby cywilnej. Odpowiada take za planowanie szkole centralnych oraz
ich nadzr. Prowadzi te wspprac midzynarodow w zakresie suby
cywilnej oraz ma obowizek corocznie przedkada Premierowi Rzeczypospolitej Polskiej sprawozdanie o stanie suby cywilnej i realizacji jej zada.
Szef Suby Cywilnej realizuje zadania okrelone w ustawie przy pomocy
dyrektorw generalnych urzdw270.
267
E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Cz oglna., Wydawnictwo Dom organizatora. Wydanie VIII, Toru 2009, str. 22
268
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o subie cywilnej, Dz. U. 2008, Nr 227 poz. 1505
269
Infor Nr 4 (282) 15 luty 2009 r. ,Gazeta Samorzdu i administracji, Najnowsze
zmiany w ustawie o subie cywilnej, str. 23
270
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o subie cywilnej,(Dz. U. 2008, Nr 227 poz.
1505., art. 17 ust. 1 z pn. zm.)
168
Marek Nowakowski
Przy Prezesie Rady Ministrw dziaa Rada Suby Cywilnej271. Organ

ten ma charakter opiniodawczo-doradczy dla Prezesa Rady Ministrw
i Szefa Suby Cywilnej. Rada w szczeglnoci opiniuje projekty strategii
zarzdzania zasobami ludzkimi, proponowany wskanik wzrostu wynagrodze, plan centralnych szkole i etyki czonkw korpusu suby cywilnej,
a take wypowiada si w zakresie projektw ustawy budetowej dotyczcej
suby cywilnej i wicego si z tym corocznego planu realizacji budetu
pastwa i aktw prawnych dotyczcych tej suby. Opiniuje sprawozdania
Szefa Suby Cywilnej oraz zajmuje stanowiska majce istotne znaczenie
podczas procesu jego powoywania oraz odwoywania272.
W ustawie zaakcentowano miejsce Ministra do spraw finansw publicznych, ktry na wniosek Szefa Suby Cywilnej zleca wykonanie audytu
wewntrznego w zakresie czynnoci wynikajcych z przepisw prawa273.
W celu zapewnienia fachowego i specjalistycznego wykonywania
przez sub cywiln zada na rzecz pastwa konieczne jest odpowiednie
przygotowanie pracownikw do penienia suby. Powoano zatem Krajow
Szko Administracji Publicznej, ktra zostaa utworzona na podstawie
przepisw o jednostkach badawczo-rozwojowych i posiada status pastwowej jednostki organizacyjnej274. Nadzr w zakresie zgodnoci jej dziaania z regulacjami prawnymi oraz z nadanym jej statutem sprawuje Prezes
Rady Ministrw275.
Za naruszenie obowizkw okrelonych w ustawie czonek korpusu
suby cywilnej ponosi odpowiedzialno dyscyplinarn. Do okrelenia
stopnia odpowiedzialnoci zostay powoane dwie komisje dyscyplinarne.
Pierwsz z nich jest komisja dyscyplinarna I instancji, ktr powouje Dyrektor Generalny urzdu, drug za komisja dyscyplinarna II instancji powoywana przez Prezesa Rady Ministrw, posiadajca status Wyszej Komisji Dyscyplinarnej.
Korpus suby cywilnej tworz pracownicy, ktrzy zatrudnieni s na
stanowiskach urzdniczych w276:
Kancelarii Prezesa Rady Ministrw,
Urzdach ministrw i przewodniczcych komitetw wchodzcych
w skad Rady Ministrw oraz urzdach centralnych organw administracji rzdowej,
271
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o subie cywilnej, op.cit., poz. 1505., art. 19
ust. 1
272
Ibidem, art. 19 ust. 1 pkt. 2-10

Ibidem, art. 18
274
Ustawa z dnia 14 czerwca 1991 r. o Krajowej Szkole Administracji Publicznej, (Dz.
U. z 1991 r., Nr 63 poz.266 art. 1 ust. 1 z pn. zm.)
275
Ibidem, poz.266 art. 2 ust. 3
276
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o subie cywilnej, op. Cit., art. 2 ust.2
273
169
Suba cywilna
Urzdach wojewdzkich oraz innych urzdach stanowicych aparat

pomocniczy terenowych organw administracji rzdowej podlegych
ministrom lub centralnym organom administracji rzdowej,
Komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych
stanowicych aparat pomocniczy kierownikw zespolonych sub,
inspekcji i stray wojewdzkich oraz kierownikw powiatowych
sub, inspekcji i stray, chyba e odrbne ustawy stanowi inaczej,
Urzdzie Rejestracji Produktw Leczniczych , Wyrobw Medycznych i Produktw Biobjczych,
Biurze Nasiennictwa Lenego,
Jednostkach budetowych obsugujcych pastwowe fundusze celowe, ktrych dysponentami s organy administracji rzdowej.
Pracownikiem suby cywilnej moe zosta kada osoba, ktra spenia
nastpujce wymagania:
jest obywatelem polskim,
korzysta z peni praw publicznych,
nie bya skazana prawomocnym wyrokiem za umylne przestpstwo
lub umylne przestpstwo skarbowe,
posiada kwalifikacje wymagane na dane stanowisko pracy,
cieszy si nieposzlakowan opini.
Ustawa przewiduje rwnie, e za zgod Szefa Suby Cywilnej,
dyrektor generalny urzdu, upowszechniajc informacj o wolnych
stanowiskach pracy, wskazuje stanowiska, o ktre, poza obywatelami
polskimi, mog ubiega si obywatele Unii Europejskiej i innych pastw. Na podstawie umw midzynarodowych lub przepisw prawa
wsplnotowego mog oni podejmowa prac w Polsce. Jednoczenie
ustawa dookrela, e osoba nie posiadajca obywatelstwa polskiego
moe zosta zatrudniona na stanowisku pracy, na ktrym wykonywana
praca nie polega na bezporednim lub porednim udziale w wykonywaniu wadzy publicznej i funkcji majcych na celu ochron generalnych interesw pastwa, jeeli posiada znajomo jzyka polskiego
potwierdzon dokumentem okrelonym w rozporzdzeniu Prezesa
Rady Ministrw z dnia 23 kwietnia 2009 r277.
Ustawa o subie cywilnej dzieli czonkw korpusu suby cywilnej
na:
pracownikw suby cywilnej, czyli osoby zatrudnione na podstawie
umowy o prac zgodnie z zasadami okrelonymi w ustawie
o subie cywilnej,
277
Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie rodzajw dokumentw potwierdzajcych znajomo jzyka polskiego przez osoby nie posiadajce obywatelstwa polskiego, ubiegajce si o zatrudnienie w subie cywilnej, Dz. U.
2009 r. Nr 64, poz. 539
170
Marek Nowakowski
urzdnikw suby cywilnej, ktrzy zatrudnieni s na podstawie

mianowania zgodnie z zasadami okrelonymi w ustawie o subie
cywilnej.
Wedug stanu na dzie 31 grudnia 2010 r. cay korpus suby cywilnej stanowio 123651 osb w przeliczeniu na penozatrudnionych
(z tego 6919 urzdnikw suby cywilnej i 116732 pracownikw suby
cywilnej).278
Wynagrodzenie korpusu suby cywilnej
W celu zabezpieczenia realizacji wydatkw osobowych suby cywilnej
corocznie ustawa budetowa okrela plan wydatkw na wynagrodzenia
suby cywilnej. Obowizujce zasady wynagradzania suby cywilnej
umoliwiaj zrnicowanie poziomu ich wynagrodze w zalenoci od
stopnia skomplikowania i wano spraw obsugiwanych przez pracownika.
Wynagrodzenie pracownika suby cywilnej skada si z:
wynagrodzenia zasadniczego;
dodatku za wieloletni prac w subie;
dodatku zadaniowego;
dodatku specjalnego - funkcjonujcego w latach 2008 - 2009.
Dodatkowym skadnikiem wynagrodzenia dla urzdnika suby cywilnej jest dodatek za stopie subowy.
Wynagrodzenie zasadnicze ustalane jest przy zastosowaniu mnonikw kwoty bazowej. Wysoko tej kwoty ustalana jest corocznie przez
Sejm w ustawie budetowej.
Tabela nr 1.
Wysoko kwoty bazowej dla czonkw korpusu suby cywilnej w latach2007-2011
Rok
Kwota bazowa
2007
2008
2009
2010
2011
1795,80
1837,10
1873,84
1873,84
1873,84
rdo: Ustawa budetowa z lat 2007 - 2011
Wynagrodzenie zasadnicze uzalenione jest od grupy stanowisk, do

ktrych pracownik zosta zaliczony, a tym samym od mnonika kwoty bazowej okrelonego przez pracodawc.
Czonek korpusu suby cywilnej w Ministerstwie moe by zatrudniony
m.in. na stanowiskach:
278
Serwis suby cywilnej, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw http://www.dsc.
kprm.gov.pl
171
Suba cywilna
wspomagajcych sekretarz, statystyk, inspektor, referent;

specjalistycznych specjalista, starszy specjalista, starszy inspektor;
samodzielnych gwny specjalista, radca prawny, audytor wewntrzny, radca generalny, inspektor oraz starszy inspektor kontroli
wojskowej;
koordynujcych szef oddziau, zastpca szefa oddziau, szef wydziau, kierownik zespou (grupy);
redniego szczebla zarzdzania gwny ksigowy resortu, gwny
specjalista ds. legislacji
Ponadto, wyodrbniamy stanowiska najwysze, tj. dyrektor departamentu i zastpca dyrektora departamentu wczeniej zaliczone do pastwowego zasobu kadrowego.
Dodatek zadaniowy to nieobligatoryjna cz wynagrodzenia. Otrzymuj go pracownicy, ktrzy wykonuj zadania dodatkowe, powierzone
przez przeoonego, wykraczajce poza zakres swoich obowizkw subowych.
Dodatek za wieloletni prac w subie cywilnej przyznawany jest po
piciu latach pracy. Wynosi 5% miesicznego wynagrodzenia zasadniczego i wzrasta co roku o 1%, a do osignicia 20% wynagrodzenia.
Dodatek za stopie subowy przysuguje czonkom korpusu suby
cywilnej, ktrzy posiadaj status urzdnika suby cywilnej. Ustala si go
w odniesieniu do kwoty bazowej, na podstawie ktrej obliczane jest wynagrodzenie zasadnicze pracownikw suby. Wysoko tego dodatku ustalana jest dla stopnia subowego konkretnego pracownika.
Dodatek specjalny wypacany by od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia
2009 r. - wysoko uzaleniona bya od specyfiki i charakteru wykonywanych zada.
Czonkom korpusu suby cywilnej za szczeglne osignicia w pracy
zawodowej mona przyzna nagrod ze specjalnie utworzonego w tym
celu funduszu nagrd w subie cywilnej.
Inne nalenoci.
Odprawa w zwizku z przejciem na rent lub emerytur przyznawana
jest w wysokoci trzymiesicznego wynagrodzenia. Gdy pracownik dysponuje co najmniej dwudziestoletnim staem w subie cywilnej jednorazowa
odprawa odpowiada wysokoci szeciomiesicznego wynagrodzenia tego
pracownika.
Dodatkowe wynagrodzenie roczne wynosi 8,5% kwoty obliczanej na
podstawie pacy pracownika w cigu roku kalendarzowego. Jego wysoko, zasady nabycia do niego praw, jak i wypacania okrela ustawa
z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracownikw jednostek sfery budetowej
172
Marek Nowakowski
Nagroda jubileuszowa jest przyznawana w momencie nabycia do niej

uprawnie. Otrzymuj j pracownicy, ktrzy przepracowali co najmniej 20
lat, do ktrych zalicza si wszystkie zakoczone wczeniej okresy zatrudnienia. Do okresw pracy nie wlicza si natomiast okresw zatrudnienia
w Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Take praca w organach bezpieczestwa pastwa w okresie od dnia 22
lipca 1944 r. do dnia 1 lipca 1989 r. nie liczy si przy ustalaniu prawa do
dodatku. Nagrod wylicza si na podstawie kwoty wynagrodzenia, ktr
otrzymuje pracownik w momencie uzyskania prawa do nagrody jubileuszowej.
Nagroda jubileuszowa przyznawana jest w wysokoci:
po 20 latach pracy 75% wynagrodzenia miesicznego;
po 35 latach pracy 200% wynagrodzenia miesicznego.
Suba cywilna w Ministerstwie Obrony Narodowej
Na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o urzdzie
Ministra Obrony Narodowej 279 Prezes Rady Ministrw zarzdzeniem Nr
160 z dnia 24 padziernika 2006 r. w sprawie nadania statutu Ministerstwu
Obrony Narodowej280 dokona prerogatywy statutu Ministerstwu Obrony
Narodowej.
Ministerstwo Obrony Narodowej, jest urzdem administracji rzdowej
obsugujcym Ministra Obrony Narodowej, dziaajcym zgodnie z jego rozporzdzeniami, zarzdzeniami, decyzjami, poleceniami i wytycznymi oraz
pod jego bezporednim kierownictwem i nadzorem.
W skad kierowniczych stanowisk Ministerstwa wchodz:
Minister,
Sekretarz Stanu,
Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego,
Podsekretarze stanu,
Dyrektor Generalny.
Osoby wyznaczone na te stanowiska kieruj przyporzdkowanymi komrkami organizacyjnymi. Sprawuj nad nimi nadzr oraz odpowiadaj za
sprawne funkcjonowanie struktur organizacyjnych tworzonych na Stanowisku Kierowania Ministra Obrony Narodowej.
279
Ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o urzdzie Ministra Obrony Narodowej, (Dz. U.

1996 r., Nr 10, poz. 56, z pn. zm. )
280
Zarzdzenie nr 160 Prezesa Rady Ministrw z dnia 24 padziernika 2006 r.
w sprawie nadania statutu Ministerstwu Obrony Narodowej (M. P. z 2006 r., nr 76, poz.768
z pn. zm.).
173
Suba cywilna
MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ
MINISTER
OBRONY NARODOWEJ
GABINET
POLITYCZNY
MINISTRA
SEKRETARIAT
DEPARTAMENT
DEPARTAMENT
DEPARTAMENT
MON
BUDETOWY
KADR
KONTROLI
SEKRETARZ
STANU
DEPARTAMENT
NAUKI I
SZKOLNICTWA
WOJSKOWEGO
DEPARTAMENT
SPRAW
SOCJALNYCH
POSEKRETARZ
STANU
DEPARTAMENT
INFRASTRUKTURY
DEPARTAMENT DEPARTAMENT DEPARTAMENT

PRASOWOPRAWNY
INFORMACYJNY TRANSFORMACJI
PODSEKRETARZ
DYREKTOR
STANU
GENERALNY MON
DEPARTAMENT
POLITYKI
BEZPIECZESTWA
DEPARTAMENT
ADMINISTRACYJNY
SZEF
SZTABU
GENERALNEGO WP
ZARZD
ORGANIZACJI
I UZUPENIE
P1
ZARZD
PLANOWANIA
STRATEGICZNEGO
P5
ZARZD ANALIZ
WYWIADOWCZYCH
I ROZPOZNAWCZYCH
ZARZD PLANOWANIA
SYSTEMW
DOWODZENIA
I CZNOCI P6
MIDZYNARODOWEGO
DEPARTAMENT
POLITYKI
ZBROJENIOWEJ
DEPARTAMENT
STRATEGII
I PLANOWANIA
OBRONNEGO
DEPARTAMENT
WYCHOWANIA
I PROMOCJI
OBRONNOCI
DEPARTAMENT
WOJSKOWYCH
SPRAW
ZAGRANICZNYCH
BIURO
SKARG
I WNIOSKW
BIURO DS.
OBRONY
PRZECIWRAKIETO
WEJ
DEPARTAMENT
INFORMATYKI I
TELEKOMUNIKACJI
BIURO
DS. PROCEDUR
ANTYKORUPCYJNYCH
P2
DEPARTAMENT
OCHRONY
INFORMACJI
NIEJAWNYCH
ZARZD
PLANOWANIA
OPERACYJNEGO
P3
ZARZD SZKOLENIA
P7
BIURO
AUDYTU
ZARZD
PLANOWANIA
LOGISTYKI
P4
ZARZD
PLANOWANIA
RZECZOWEGO
P8
WEWNTRZNEGO
BIURO
KOORDYNACYJNE
rdo: Opracowanie wasne na podstawie Regulaminu Organizacyjnego Ministerstwa

Obrony Narodowej.
Rysunek 1. Schemat organizacyjny
W celu zabezpieczenia funkcjonowania Ministerstwa w jego strukturze

funkcjonuje pion dyrektora generalnego. Dyrektor Generalny zapewnia cigo pracy urzdu, warunki jego dziaania oraz organizacj pracy. Dokonuje czynnoci z zakresu prawa pracy wobec osb zatrudnionych w urzdzie
oraz realizuje polityk personaln. Jako pracodawca dla pracownikw suby cywilnej dokonuje czynnoci wynikajcych z nawizania i trwania stosunku pracy z czonkami korpusu suby cywilnej oraz czynnoci zwizanych z ustaniem stosunku pracy.
Faktyczne zatrudnienie czonkw korpusu suby cywilnej na dzie
31.12.2010 r. wynioso w resorcie 3272 pracownikw, w tym w Urzdzie
MON 691.
174
Marek Nowakowski
W jaki sposb zmieniay si stany osobowe faktycznego zatrudnienia

od 2005 r. do 2010 r. pracownikw suby cywilnej w resorcie i ministerstwie przedstawia ponisze zestawienie.
Status zatrudnienia
2
005
2
Korpus suby cy688
wilnej w resorcie ON
Korpus suby cy5
wilnej w ministerstwie 52
ON
RAZEM
3
240
2
006
2
007
2
699
2
699
5
35
96
49
700
2
581
6
74
33
49
2
010
65
3
348
2
009
26
3
234
20
08
6
91
3
374
3
272
rdo: Sprawozdania Rb-70 Departamentu Administracyjnego i Departamentu Spraw Socjalnych MON
Pracownicy suby cywilnej w resorcie Obrony Narodowej wykonuj

swoje obowizki w Wojewdzkich Sztabach Wojskowych i Wojskowych
Komendach Uzupenie a take w dowdztwach Pomorskiego Okrgu
Wojskowego i lskiego Okrgu Wojskowego oraz w archiwach wojskowych.
Podejmujc problematyk suby cywilnej, naley zdawa sobie spraw ze zoonoci i obszernoci przedstawianej materii. W niniejszym artykule starano si ukaza aktualn struktur organizacyjn suby cywilnej
w kraju i ministerstwie ON przede wszystkim na podstawie wewntrznych
aktw normatywnych.
Civil Service
Abstract: The article presents the organizational structure of the Polish
Civil Service. Special attention is drawn to the place and tasks of the Chief
of Civil Service. Moreover, the pay components of the Civil Service Corps
members are listed.
Taking into consideration the functioning and providing services for the
Ministry, the General Director branch is functioning within the Civil Service
structure. The General Director as the Civil Servants Corps employer is
obliged to ensure continuity of the Office work providing conditions of its
operation through proper organization of work. He or she conducts activities within the labour law area towards employees and performs the Human
Resources policy. Therefore this professional groups place in different institutions and the Ministry of National Defence is presented.
175
AUTOR
mgr in. Marcin Rawski
RECENZENT
dr hab. Jzef Janczak
INFORMATYCZNY SYSTEM WSPOMAGANIA

KIEROWANIA STRAY GRANICZNEJ
Stra Graniczna jest formacj powoan do ycia 16 maja 1991 roku.
Do gwnych jej zada naley ochrona granicy pastwowej281. Faktem jest,
e od czasw jej powstania zakres zada stranikw granicznych systematycznie poszerza si. Jak przystao na organizacj o charakterze policyjnym, Stra Graniczna realizuje wiele zada dotychczas wykonywanych
wycznie przez policj282. Coraz czciej spotykamy si z wzajemn integracj rnych sub mundurowych. Wsplne patrole funkcjonariuszy SG 283
z funkcjonariuszami policji, suby celnej czy Inspekcji Transportu Drogowego nie s niczym nowym.
Stay przyrost zada oraz wielopaszczyznowo dziaania Stray Granicznej owocuje koniecznoci odbierania, przetwarzania i przekazywania
ogromnej iloci informacji, ktrych warto jest tym wiksza im szybciej
trafi od nadawcy do adresata bd adresatw po wczeniejszej obrbce.
Analiza licznych opracowa wskazuje wiele rnych podej do terminu
informacja. Zadowalajce, zdaniem autora, wydaje si zdefiniowanie pojcia informacja przez W. Flakiewicza, ktry to pokusi si o zebranie wielu
rnych definicji, po czym jako wynik analizy poda wasn. Wedug niego
informacja jest czynnikiem, ktry zwiksza nasz wiedz o otaczajcej nas
rzeczywistoci284. W zalenoci od potrzeb moemy klasyfikowa informacj na wiele rnych sposobw. W kontekcie realizacji zada przez SG
zasadne jest dokonanie klasyfikacji informacji ze wzgldu na form jej
przekazywania.
I tak mona wyrni:
przekaz ustny,
przekaz telefoniczny,
przekaz pisemny,
281
por. Ustawa z dnia 12 padziernika 1990 r. o Stray Granicznej, art.1 pkt. 1.

Zarwno Policja, jak i Stra Graniczna podlegaj Ministrowi Spraw Wewntrznych.
Ponadto realizowane zadania Stray Granicznej oraz Policji w wielu dziedzinach s do siebie zblione, por.: Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 26 lipca 2005r. w sprawie sposobu postpowania przy wykonywaniu niektrych uprawnie policjantw, Dz. U. z dnia 29 lipca
2005r. oraz Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 12 grudnia 2007r. w sprawie sposobu
postpowania przy wykonywaniu niektrych uprawnie funkcjonariuszy Stray Granicznej,
Dz. U. z dnia 27 grudnia 2007r.
283
por. Ustawa z dnia 12 padziernika 1990 r. o Stray Granicznej, art.1 pkt. 1a.
284
W. Flakiewicz, Podejmowanie decyzji kierowniczych, Warszawa 1973, s. 38
282
176
Marcin Rawski
przekaz poczt elektroniczn,

przekaz z wykorzystaniem aplikacji informatycznych,
inne sposoby przekazu.
Aby w peni okreli przepyw informacji w Stray Granicznej konieczne
jest take okrelenie wizi informacyjnych wystpujcych w SG. J. Knetki
oraz J. Woejszo okrelaj wizi informacyjne jako okrelone drogi przekazywania informacji, ktre s wymagane przez proces wymiany informacji
w strukturze organizacyjno- funkcjonalnej oraz jej otoczeniu285. Definiuj oni
take dwa kryteria wyrniania wizi informacyjnych w organizacji, a mianowicie 286:
Kryterium struktury organizacyjnej:
subowe (zwizane z podlegociami subowymi),
koordynacji (zwizanie z wymian informacji w poziomie
struktury organizacyjnej),
wspdziaania (zwizanie z wymian informacji midzy stanowiskami dowodzenia).
Kryterium kierunku przepywu informacji:
zewntrzne wchodzce (informacje wpywajce z zewntrz
do danej komrki),
wewntrzne (wytworzenie informacji w danej komrce),
zewntrzne wychodzce (przekazywanie zdobytej lub przetworzonej informacji poza dan komrk).
Po przeanalizowaniu zarwno struktury organizacyjnej, jak i kierunkw
przepywu informacji w Stray Granicznej, grupa ekspertw (na co dzie
pracujcych w szeregach SG) dosza do wniosku, e zasadne byoby stworzenie systemu informatycznego, ktry bdzie mia na celu wspomaganie
procesu podejmowania decyzji na stanowiskach dowodzenia.
Decyzj Komendanta Gwnego Stray Granicznej powoana zostaa
grupa projektowa, ktrej zadaniem byo stworzenie centralnego systemu
informatycznego o nazwie System Wspomagania Kierowania SG.
Z zaoenia SWK SG287 mia by podobny (pod wzgldem funkcjonalnoci)
do stosowanej w policji Elektronicznej Ksiki Suby Dyurnej (EKSD)
z elementami Systemu Wspomagania Dowodzenia (SWD)288. Celem projektu od pocztku byo wytworzenie systemu uatwiajcego planowanie jak
i dokumentowanie przebiegu suby przez funkcjonariuszy. Cel mia zosta
osignity poprzez zastpienie znacznej czci (docelowo caej) dokumentacji prowadzonej w formie papierowej jej elektronicznym odpowiednikiem.
285
por. J. Knetki, J. Woejszo, Wizi informacyjne stanowisk dowodzenia szczebla taktycznego wojsk ldowych SZ RP, Warszawa 2002, s. 17.
286
por. tame, s. 17-18.
287
SWK SG oficjalny skrt od System Wspomagania Kierowania Stray Granicznej.
288
Materiay prezentacyjne dot. systemu SWK SG przygotowane przez Kierownictwo
Projektu.
177
Informatyczny system wspomagania kierowania Stray Granicznej
Struktura grupy projektowej podzielona bya na dwie czci:

merytoryczn okrelajc kluczowe zaoenia dotyczce funkcjonowania systemu i sprawujc merytoryczny nadzr nad jego powstawaniem;
realizacyjn zajmujc si fizycznym tworzeniem systemu (programici, bazodanowcy, testerzy itd.).
Autor mia niewtpliw przyjemno uczestniczy w pracach zespou
projektowego jako tester / wdroeniowiec oraz wsparcie techniczne podczas szkole.
SWK SG ma na celu usprawnienie zarzdzania procesami informacyjnymi na poszczeglnych szczeblach w strukturze organizacyjnej SG (poczwszy od placwek SG, poprzez Komendy Oddziaw SG do Komendy
Gwnej SG wcznie). By osign ten cel postanowiono wykorzysta
pozytywne dowiadczenia z poprzednich projektw oraz wystrzega si
popenianych wczeniej bdw. Nauka wyniesiona z poprzednich projektw zakadaa, e:
zesp projektowy samodzielnie nie jest w stanie znale rozwiza
wszystkich problemw, konieczna jest praca z ludmi;
bardzo wane jest nadanie priorytetw wymaganiom, gdy tylko
w ten sposb mona stopniowo rozwija projekt;
naley dba, by nazbyt nie skomplikowa aplikacji, gdy moe to
utrudni, a nawet uniemoliwi, korzystanie z aplikacji przecitnym
uytkownikom;
system przetwarza jedynie takie informacje, ktre s niezbdne;
system bdzie cechowaa moduowa budowa, a moduy bd moliwie niezalenymi czciami jednej duej caoci.
Aby powsta system, ktry bdzie realizowa poczynione zaoenia,
konieczne byo dokadne okrelenie wizi informacyjnych zarwno wedug
kryterium struktury organizacyjnej, jak i kryterium kierunku przepywu informacji, dla kadego szczebla w strukturze organizacyjnej SG oraz midzy
poszczeglnymi szczeblami. Nie byo to zadaniem atwym, wic ju na pocztku zaoono, e nie ma moliwoci stworzenia w peni funkcjonalnego
i od razu skoczonego systemu. Jednym z gwnych zaoe cay czas
bya pena skalowalno289 systemu SWK SG.
Wrd najwaniejszych korzyci, jakie ma nie za sob wprowadzenie SWK SG, s:
minimalizacja powielania dokumentowania zdarze w rnych systemach informatycznych i zbiorach papierowych;
289
Skalowalno cecha systemw informatycznych polegajca na moliwoci stosunkowo prostej rozbudowy danego systemu, prowadzcej do zwikszenia wydajnoci bd
te poprawy funkcjonalnoci.
178
Marcin Rawski
ujednolicenie procedur postpowania w przypadku analogicznych

zdarze;
minimalizacja (docelowo cakowita likwidacja) dokumentacji prowadzonej w formie papierowej;
przepyw rejestrowanych w systemie zdarze odbywa si niemal
w czasie rzeczywistym midzy poszczeglnymi szczeblami
w strukturze organizacyjnej;
automatyczne rozliczanie czasu suby (pracy);
dziki elektronicznemu gromadzeniu danych atwe wyszukiwanie,
tworzenie zestawie, raportw itp.
Pierwsza wersja programu SWK SG zostaa przekazana uytkownikom
do testowania ju w styczniu 2012r. Pocztkowo pilotaem objto trzy placwki, gdzie badano zachowanie systemu. Na tym etapie bardzo duo pracy mieli testerzy. Na bieco usuwano pojawiajce si bdy. Wrd kluczowych moduw w systemie SWK SG znalazy si:
Modu administracyjny zawiera wszelkie sowniki oraz pozwala
na zarzdzanie uytkownikami, a take uprawnieniami w systemie.
Wedug zaoenia system opiera si na dwu rodzajach sownikw:
KGSG, ktre s zarzdzane wycznie na szczeblu centralnym
oraz lokalne, ktre bd zarzdzane w poszczeglnych oddziaach
i placwkach SG.
rdo: instrukcja uytkowania systemu CBD SWK SG
Rys. 1. Przykadowa formatka moduu administracyjnego
179
Modu planowania umoliwia okrelenie zapotrzebowania na

suby, planowanie funkcjonariuszy na sub oraz przydzielanie
im zada.
Rys. 2. Przykadowa formatka moduu planowania
Modu ksiki suby umoliwia dokumentowanie zdarze wystpujcych podczas suby.
Rys. 3. Przykadowa formatka moduu ksika suby

180
Marcin Rawski
Modu mapy umoliwia graficzne zobrazowanie okrelonych zdarze na mapie.
Rys. 4. Przykadowa formatka moduu mapy
Modu Grafik WWW umoliwia podgld zaplanowanych sub,

planowanie absencji oraz uzyskiwanie powiadomie od osoby
zajmujcej si planowaniem.
Rys. 5. Przykadowa formatka moduu grafik WWW

181
Modu raporty umoliwia generowanie raportw, statystyk, rnego rodzaju zestawie itp.
Podsumowanie
Wersja testowa aplikacji SWK SG pojawia si w styczniu 2012r. Szkolenia zaplanowano na luty i marzec biecego roku. cznie program szkolenia zakada przeszkolenie 240 funkcjonariuszy Stray Granicznej z caej
Polski. Przeszkoleni funkcjonariusze bd penili rol multiplikatorw 290
w macierzystych jednostkach organizacyjnych. Masowe wdroenie aplikacji
planowane jest na kwiecie 2012r. Przyblione koszty wytworzenia aplikacji
wyniosy ok. 3 mln zotych291 (koszty sprztu oraz licencji). Na uwag zasuguje fakt, i koszty wytworzenia aplikacji byy praktycznie zerowe (projekt realizowany wasnymi siami). Na konkretne wnioski odnonie funkcjonowania systemu SWK SG oraz jego przydatnoci do suby naley jednak
poczeka do czasw jego masowego wdroenia.
Border Guards IT Management Support System

Abstract: Border Guard, as an institution established to protect the borders of the country and in this way also to protect the external European
Unions border, has at its disposal numerous IT systems facilitating performing its tasks. Currently it is implementing a new system called Border
Guards Management Support System.
The aim of the article is to show key assumptions accepted while implementing the new IT system. Special attention is drawn to financial and
functional advantages stemming from the project conducted by the staff
employed in the Border Guard structures.
290
Ich zadaniem bdzie przeprowadzenie szkole dla pozostaych osb w macierzystych jednostkach.
291
Materiay prezentacyjne dot. systemu SWK SG przygotowane przez Kierownictwo
Projektu.
182
AUTOR
mgr ukasz Roman
RECENZENT
prof. dr hab. Micha Huzarski
INTERDYSCYPLINARNY WYMIAR POLEMOLOGII

Jeeli po raz pierwszy spotykamy si z jakim terminem, wwczas staramy si wyjani jego znaczenie. Stawiamy pytania o wszelki sens, istot
i paradygmaty utosamiajce ten termin. Warto wic, na wstpie zdefiniowa polemologi, a take odpowiedzie na pytania: czym jest polemologia,
jakie s jej zaoenia, co jest przedmiotem jej bada oraz jaki jest sens podejcia polemologicznego, z naciskiem na metodologiczn i interdyscyplinarn esencj polemologii?
Polemologia czym jest i jakie s jej zaoenia?
Polemologia jest relatywnie mod dyscyplin naukow zajmujc si
badaniem wojen i konfliktw zbrojnych. Sowo polemologia wywodzi si od
greckiego sowa polemos, co oznacza konflikt, wojna. W wielu pracach,
opracowaniach i materiaach rdowych mona spotka rnorodne okrelenia polemologii. Jednake po przeprowadzeniu szczegowych analiz
i zestawieniu odmiennych podej do teje definicji mona zaproponowa
nastpujce ujcie definicji polemologii.
Polemologia oznacza obszar bada nad wojnami i konfliktami zbrojnymi zarwno w przeszoci, teraniejszoci, jak i przyszoci. Jest dyscyplin naukow zajmujc si wyjanianiem przyczyn, rde, uwarunkowa
wojen i konfliktw zbrojnych. Analizuje ich natur, umiejscawia w czasie
i przestrzeni, bada ich cykliczno, natenie, rozmiar, skal, a take
zwizki przyczynowo-skutkowe oraz klasyfikacj292.
Twrcy polemologii
Za gwnego twrc i zarazem ojca polemologii powszechnie uznawany jest francuski, wybitny ekonomista i socjolog Gaston Bouthoul, dyrektor pierwszego na wiecie Francuskiego Instytutu Polemologicznego
(L Institut Francais de Polemologie), powoanego w 1945 roku w Paryu.
W swoim najwikszym dziele Traite de polemologie. Socjologie de guerre
(w polskim tumaczeniu Traktat polemologiczny. Socjologia wojny) wydanym w 1970 roku w Paryu, zawar wasne teorie i pogldy. Przedstawi
swoje wypracowane stwierdzenie: Od poznania wojny do poznania pokoju,
lub w innym ujciu Jeli chcesz pokoju, poznaj wojn. Wskaza na konieczno zidentyfikowania i poznania natury wojny i konfliktw zbrojnych,
co moe stanowi fundament do dziaa na rzecz pokoju, zapewni jego
292
Por., T. Kso, Pojcie konfliktu i wojny w literaturze. Podejcie polemologiczne
w badaniach konfliktw zbrojnych, Warszawa 2008.
183
utrzymanie oraz unikn przyszych konfliktw zbrojnych. Twierdzi, i

z narodowociowego punktu widzenia jest prawd, e zmiany liczebnoci
populacji niektrych wsplnot skutkuj zachwianiem wczeniejszej rwnowagi. Uwaa rwnie, e identyfikacja samej natury wojny i konfliktw
zbrojnych, jako zjawisk spoecznych, moe przyczyni si do zapobiegania
ich powstawaniu, a w zwizku z tym do zagwarantowania pokoju293.
Gaston Bouthoul w swoim obszernym dziele szczegowo zaprezentowa zagadnienia polemologii i zwrci uwag na nastpujce kwestie:
definicje i ograniczenia fenomenu wojny,
filozoficzne doktryny wojen,
morfologi wojny,
kwestie metodologiczne bada nad wojnami,
elementy techniczne wojen,
socjologiczne znaczenie ewolucji techniki wojennej,
cykliczno wojen,
elementy demograficzne i psychologiczne wojen,
przypuszczalne przyczyny wojen,
wymiar ekonomiczny wojen,
analizy i rozwj polemologii294.
Og zagadnie przedstawiony w dziele G. Bouthoula wiadczy o tym,
i polemologia bada zjawiska wojny i konfliktw zbrojnych w ujciu interdyscyplinarnym.
Do gwnych reprezentantw polemologii zaliczy mona rwnie
amerykaskiego politologa, naukowca i prawnika, profesora Uniwersytetu
w Chicago, a w latach 1943-1945 doradc w Departamencie Stanu USA
Quincy Wrighta. W swoim dziele A study of War (Traktat o wojnie) wydanym w 1951 roku w Chicago przedstawi badania i analiz aspiracji politycznych i relacji midzynarodowych. Okreli wojn, jako zjawisko spoeczne. Podkrela rwnie, e wojna jest narzdziem polityki295. W swoim
dziele przeprowadzi analiz nastpujcych treci:
fenomen wojny,
idea wojny,
czynniki powstawania wojny,
przyczyny wojen,
przewidywanie wojen,
warunki pokoju,
kontrola nad wojn,
integracja spoeczna a wojna,
293
J. Kukuka (red.), Leksykon pokoju, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa

1987, s. 150.
294
M. Huzarski, Wiedza o polemologii, [w:] M. Huzarski, B. Szulc (red. nauk.), Metodologiczna tosamo polemologii, AON, Warszawa 2010, s. 17.
295
Q. Wright, op. cit..
184
ukasz Roman
zrnicowanie kulturowe narodw,

cykliczno wojen296.
Zrnicowana problematyka dziea Q. Wrighta moe by wyrazem tego, e autor prowadzi analiz i badania wojen i konfliktw zbrojnych w kilku
kluczowych aspektach technologicznym, spoecznym, psychologicznym,
socjalnym, politycznym i stosunkw midzynarodowych.
Nastpnym przedstawicielem polemologii by Pitirim Aleksandrowicz
Sorokin (1889-1968) - amerykaski naukowiec i socjolog o rosyjskim pochodzeniu. Studiowa psychologi na Uniwersytecie w Sankt Petersburgu.
Interesowa si badaniami nad problematyk spoeczn i wojny. Uwaa, e
w analizie socjologicznej naley zaakceptowa integracj, przy wykorzystaniu zarwno uwarunkowa racjonalnych, a take elementw wewntrznych intuicji oraz emocji. W swoim dziele Social and Cultural Dynamics
wydanym w 1937 roku w Nowym Jorku, stwierdza, e wojny i konflikty nie
s konsekwencj naturalnej agresji czowieka, a efektem rnorodnej kultury, wystpujcej w zrnicowanych spoeczestwach. Wojna wynika
w momencie konfrontacji dwch rnych kultur, w zwizku z tym, zdaniem
P. Sorokina, powinno si wykreowa jedn wspln kultur, ktra bdzie
czy ze sob kapitalizm i socjalizm, z wyeliminowaniem wad obydwu
tyche ustrojw politycznych. Mona zatem stwierdzi, i rozlege zainteresowania i pogldy Sorokina obejmoway m.in. problematyk spoeczn oraz
wojny297.
Jak mona zauway, polemologia jako nauka spoeczna nawizuje
do: demografii, socjologii, etnografii, politologii, historii, filozofii, a jej gwnymi przedstawicielami s ludzie nauki i ideologii powizani z wyej wymienionymi dyscyplinami naukowymi. Jest to zarazem argument podkrelajcy interdyscyplinarny wymiar polemologii.
Socjologiczne ujcie polemologii
Socjologia, antropologia, politologia i inne nauki humanistyczne zajmuj si wyjanianiem rnych problemw, a take ich przyczyn, skutkw
i swoistego przebiegu zjawisk, ktre zachodz w rzeczywistoci spoecznej.
W ramach bada polemologii, ktre swoj uwag skupiaj na analizie wojen i konfliktw zbrojnych, naley zaznaczy rwnie socjologiczny punkt
widzenia wojny jako koniecznoci wprowadzania istotnych zmian we waciwym funkcjonowaniu spoeczestwa298.
W badaniach socjologicznych wyszukuje si jednolite aspekty rzdzce spoeczestwami i zachowaniami ludzi jako czonkw grup, spoecznoci
296
M. Huzarski, Wiedza o, op. cit. , s. 17.

J. winiarski, op. cit., s. 145.; Wielka Encyklopedia PWN, tom 25, PWN, Warszawa
2004, s. 378-379.
298
U. Jarecka, Socjologiczne aspekty polemologii, czyli co polemologia zawdzicza
socjologii, [w:] M. Huzarski, B. Szulc (red. nauk.), Metodologiczna tosamo polemologii,
AON, Warszawa 2010, s. 57.
297
185
i spoeczestw. Istotn rol w badaniach odgrywa rwnie socjologia wojny

traktowana jako subdyscyplina socjologii, zajmujca si analizowaniem
rde i nastpstw spoecznych wojen.
Aby zatem mc scharakteryzowa socjologiczne kwestie i uwarunkowania polemologii, naley postawi sobie pytanie, czym jest wojna w ujciu
socjologicznym? Ot socjologia traktuje wojn jako problem spoeczny,
dotyczcy masy spoeczestw i narodw, ktry wywouje destrukcyjne
skutki. Poprzez koncepcje funkcjonowania spoecznego i identyfikacji aparatw pomidzy danymi jednostkami, ktre tworz okrelone grupy spoeczne, socjologia stara si wyjania przyczyny danych konfliktw czy wojen. Polemologia za ma swoje aspiracje w zbieraniu i poszukiwaniu
informacji na temat wojen i konfliktw zbrojnych oraz prowadzeniu wielu
teoretycznych perspektyw. Polemologi trudno przedstawi jako samodzieln dyscyplin, poniewa zarwno swoje teoretyczne podoe, jak
i metodologi wykorzystuje z innych nauk. Przejawia w zasadzie swoist
paszczyzn, ktra warunkuje najistotniejsze sprawy dotyczce zjawisk
wojny i pokoju. Warto rwnie podkreli, i spoeczny wymiar wojny jest
cile zwizany z socjologicznym ujciem polemologii. Mona zatem
stwierdzi, e polemologia zapoycza z socjologii teorie, ide oraz zesp
przekona na temat wojny i pokoju w ujciu przemian spoecznych299.
Konflikt w ujciu socjologicznym
Socjologia bada istot konfliktu niemale od pocztku istnienia tej
dziedziny nauki. Socjologiczna wizja konfliktu spoecznego jest zjawiskiem
nieuniknionym, w ktrym jednostka lub grupa dy do osignicia wasnych
celw przez wyeliminowanie, zniszczenie lub podporzdkowanie sobie innej jednostki lub grup dcych do celw podobnych lub identycznych.
Konflikt moe te wyrasta midzy grupami, kiedy grupy d do celw
odmiennych, lecz do ich realizacji pragn posugiwa si tymi samymi
rodkami. Wyrasta on na gruncie nagromadzonych sprzecznych emocji,
a objawia si wybuchem wrogich i antagonistycznych postaw.
Wedug Lewisa Cosera konflikty spoeczne moemy podzieli na kilka
rodzajw: konflikty funkcjonalne dotycz wartoci, celw, ale nie naruszaj
oglnych zasad spoecznych, doprowadzaj do jakich funkcjonalnych
zmian lub te nie. Konflikty dysfunkcjonalne wystpuj wtedy, gdy walczce
strony przestaj uznawa podstawowe wartoci systemu. Takie konflikty s
najgroniejsze, bo mog doprowadzi do zniszczenia danej struktury spoecznej300. Konflikty realistyczne s konfliktami spoecznymi, ktre rodz
niespenienie okrelonych potrzeb w danym ukadzie spoecznym. Przynosz one korzyci uczestnikom zwrconym przeciw obiektom bdcym rzeczywicie rdem frustracji, w ich przypadku istniej moliwoci osigni299
Ibidem, s. 58.
C. Lewis, Spoeczne funkcje konfliktu, [w:] J. Szacki (red.) Elementy teorii socjologicznych, PWN, Warszawa 1975, str. 31-32
300
186
ukasz Roman
cia podanych rezultatw. Natomiast konflikty nierealistyczne nie s spowodowane sprzecznymi celami antagonistw, lecz potrzeb rozadowania
napicia jednego lub obu z nich. Konflikt nie jest obliczony na osignicie
okrelonych rezultatw. Przynosi tylko rozadowanie napicia301.
W grupach spoecznych o silnych wiziach wewntrzgrupowych negatywne emocje jej czonkw s postrzegane jako zagroenie dla struktury
grupy i tumione, co w chwili konfliktu objawia si jego niezwyk gwatownoci, a w konsekwencji moe prowadzi do zniszczenia struktury grupy.
W grupach spoecznych o sabych wiziach wewntrzgrupowych konflikty
s relatywnie czstym zjawiskiem i su do rozadowania wszelkich napi, co w istocie pozwala zaj si przyczynami powstawania konfliktw,
a nie rozadowaniem nawarstwionych emocji, jak miao to miejsce w poprzednim przypadku.
W elastycznych strukturach spoecznych konflikty krzyuj si ze sob,
co zapobiega kumulacji wok jednej osi i w konsekwencji rozpadowi tej
struktury. W sztywnych strukturach spoecznych konflikty kumuluj si wok jednej osi, czsto skutkujc rozpadem lub gwatown zmian tych struktur302.
Dziki zastosowaniu kilku dyscyplin socjologicznych, a w gwnej mierze socjologii kultury i socjologii polityki wypracowano podstawy oraz metody suce do badania kulturowego, a co za tym idzie, socjologicznego
podoa konfliktw. Ot socjologia polityki to wyodrbniona dyscyplina
socjologiczna, ktra wyjania zjawiska walki o wadz i sprawowania wadzy w zinstytucjonalizowanych formach ycia spoecznego przez wskazanie spoecznych podstaw tych zjawisk i ich wpywu na ycie spoeczestwa303. Wedug socjologw denie do wadzy i jej sprawowanie w owych
instytucjach stanowi gwne i pierwszorzdne podoe powstawania konfliktw.
Wadza, jako jeden z gwnych terminw socjologii oraz innych nauk,
definiowana jest najczciej jako stosunek spoeczny midzy dwiema jednostkami, midzy jednostk a grup lub midzy dwiema grupami, polegajcy na tym, e jedna ze stron moe w sposb trway i zinstytucjonalizowany
oddziaywa na postpowanie drugiej strony i ma rodki zapewniajce jej
kontrol tego postpowania.
Mona doj do wniosku, i socjologiczne podejcie do wojen i konfliktw najzupeniej pomaga budowa podstawy analiz polemologicznych
w badaniu tyche zjawisk, chocia socjologia skupiajca si bardziej na
czowieku, jego relacjach z otoczeniem (rwnie mam tu na myli wpyw
301
Ibidem, s. 35.
Ibidem, s. 33.
303
J. J. Wiatr, Socjologia polityki, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999,
s. 19.
302
187
mediw i propagandy) prowadzi badania postaw i opinii na temat wojen

i nastrojw spoecznych, za polemologia opiera swoje badania midzy
innymi na socjologicznych aspektach, bada otoczenie czowieka i zarazem
analizuje problematyk wojen i konfliktw.
Z powyszych rozwaa wynika, i polemologia nie moe istnie jako
samodzielna dziedzina nauki, musi czerpa pewne podstawy swoich bada
z innych dziedzin i na tym rwnie opiera swoje podoe do przyszych analiz. Relacje midzy socjologi a polemologi s ze sob cile powizane,
widoczna jest wymiana wzajemnych pogldw i opinii. Polemologia jest
rwnie wietnym przykadem czenia takich zbiorw nauki i specjalnoci,
ktre - moe gdyby nie ona - w ogle by si nie spotkay, a kompleksowe
i indywidualne ujcie problemu wojny moe stanowi paradygmat szczegowego spojrzenia i wgld w zagadnienia wojny, konfliktw i pokoju.
Polemologia stanowi zatem przedmiot interdyscyplinarnych powiza, a nie
odrbn dziedzin nauki, a zarazem uwaana jest za dobry przykad zbiorowej dziaalnoci innych dyscyplin naukowych zajmujcych si ogln
problematyk wojny, konfliktw i pokoju304.
Filozoficzne przemylenia o wojnie i pokoju
Podejmujc temat filozoficznej myli w polemologii, naley we wstpie
przedstawi teori i rozwaania filozofw, ktrzy powicali wiele uwagi
zagadnieniom wojny i pokoju. Ot ju w czasach staroytnych wybitni myliciele interesowali si problematyk wojen, konfliktw i pokoju, szczegowo opisujc te zjawiska i tworzc zarazem rda wiedzy, ktre day pocztek wielu dyscyplinom naukowym.
Wybitny, staroytny uczony Dalekiego Wschodu, autor traktatu o Sztuce wojny - Sun Tzu - uwaa, e Wojna to sprawa o ywotnym znaczeniu
dla pastwa, obszar ycia lub mierci, droga do przetrwania lub zagady.
Zagadnienie to trzeba wic dokadnie rozpatrzy 305. Sun Tzu uznawa wojn za dziaanie militarne, rodek decydujcy i kocowy w danym rozwizaniu sytuacji.
W naszej europejskiej kulturze zachoway si najstarsze prace staroytnych filozofw dotyczce problematyki wojny i pokoju pochodzce ze
staroytnej Grecji. Zatem, aby przedstawi greck teori wojny, warto postawi pytanie: czym bya wojna dla wczesnych staroytnych uczonych?
Heraklit z Efezu uwaa, i wojna jest ojcem, krlem wszechrzeczy 306,
natomiast Platon, ucze Sokratesa, ktremu dobrze znane byy zagadnienia wojny, jako pierwszy grecki filozof przedstawi wojn jako zjawisko spoeczne i zaprezentowa jego szczegow analiz teoretyczn. Platon
twierdzi, e jedn z istotnych przyczyn powstawania wojen jest nieumiejt304
U. Jarecka, Socjologiczne aspekty, op. cit., s. 62.

Sun Tzu, Sztuka wojny, Krakw 2003, s. 17.
306
Cyt. za L. Wyszczelski, Teorie wojenne i ich twrcy na przestrzeni dziejw, Warszawa 2008, s. 20.
305
188
ukasz Roman
no rozrnienia przez spoeczestwo tego co sprawiedliwe, od tego co

niesprawiedliwe. Ponadto jeszcze inn z przyczyn, wedug greckiego myliciela, byo przeludnienie. Platon dokona rwnie podziau wojen na domowe i zewntrzne.
Natomiast Arystoteles, ktry by uczniem Platona podkrela, e wojna
jest jedynym narzdziem do osignicia pokoju. Doskonale wyraaj to
jego sowa: jeeli wojna ma zapewni pokj, trzeba j prowadzi, ale tylko
pod warunkiem, e istnieje taka moliwo307.
Przedstawieni wyej staroytni filozofowie ukazali w swoich dzieach
wojn jako zjawisko spoeczne, ktre warunkowane jest z natury czowieka.
Podkrelali jej rne wymiary, a take zdefiniowali zrnicowane opinie
tego zjawiska.
Analizujc koncepcje pokoju w myli filozoficznej, naley zwrci uwag na badania naukowe nad zamiarem wyeliminowania wojny z ycia spoecznego, ze stosunkw midzynarodowych i deniem do budowania pokoju. Rezultatem tych bada staa si filozoficzna i generalna idea pokoju,
ktra przejawia si we waciwej etiologii, aksjologii, metodologii i prakseologii pokoju308. Naley rwnie doda, i owe badania nad pokojem powoay do ycia kilka istotnych trendw poznawania i postrzegania pokoju.
S to nurty:
polemologiczny zapocztkowany przez G. Bouthoula,
funkcjonalistyczny inicjowany przez D. Mitranyego,
socjologiczno-kulturowy (historyczny) ktry swj rozwj zawdzicza R. Aronowi oraz M. Weberowi,
spoeczno-krytyczny zwizany z J. Galtungiem,
filozoficzno-teoretyczny zwizany ze wszystkimi wyej wymienionymi nurtami, ktre obok rnego rodzaju dowiadcze i prakseologicznych bada rozwijay filozoficzne koncepcje309.
Owe nurty nawizyway do dziejw myli filozoficznej dotyczcej wojen
i pokoju, zarazem systematyzujc i uoglniajc t ide, a ponadto wzbogacajc j o wyniki i generalizacj bada naukowych, ktre przyczyniay si
do stworzenia filozofii wojny i pokoju. W powyszych uoglnieniach doszukiwano si genealogii wojen, prbujc je sklasyfikowa jako: strukturalne,
koniunkturalne oraz okazjonalne310.Dokonujc uporzdkowania determinantw wojny, podkrelono zarazem gwnie takie rda, jak: demograficzne, ekonomiczne, polityczne, ideologiczne, o czym ju w staroytnoci
pisali greccy filozofowie (m.in. Arystoteles)311.
307
Ibidem, s. 22.
J. Kondziela, Badania nad pokojem. Teoria i jej zastosowanie, Warszawa 1974.
309
Red., J. Kukuka, Pokj w teorii i praktyce stosunkw midzynarodowych, Warszawa 1991, s. 24-33.
310
Red., R. Borkowski, Konflikty wspczesnego wiata, Krakw 2001, s. 41.
311
Ibidem, s. 42.
308
189
Widoczna jest rwnie wzajemna relacja midzy filozofi a polemologi, poniewa filozoficzna idea wzmacnia wysiki i zaangaowanie naukowo-badawcze polemologii, nie tylko ze wzgldu na intensyfikacj myli filozoficznej nad wojn i pokojem, lecz take przez wzgld na zastosowanie
mylenia teoretycznego i umysowego. Warto podkreli, i dowiadczenia
polemologiczne najpierw odnonie wojen/, ktrych gwny szczyt przypad
na lata pidziesite XX wieku, stay si powodem zainteresowania badaniami nad pokojem. Owe wysiki badawcze, w pniejszych latach, nazwano irenologi lub badaniami nad pokojem (peace research). Zarwno polemologia, irenologia, jak i peace research maj pacyfistyczny charakter.
Oglnie rzecz ujmujc, ich celem jest denie do stworzenia i uksztatowania pokoju, ale w odmienny sposb. Ot polemolodzy staraj si wyeliminowa zjawisko wojny, aby mc aspirowa do zbudowania pokoju, natomiast frenologici chc zbudowa pokj poprzez poznanie jego teorii.
Rnica polega jednak na tym, e polemologia dy od poznania przyczyn
wojny, do ich likwidacji i wanie przez t eliminacj rde wojny do
uksztatowania pokoju, za peace research wychodzi od teoretycznego
utworzenia warunkw pokoju do likwidacji wojny, na skutek utworzenia pokoju przez eliminacj wojny. Warto zaznaczy, i gwnym celem polemologii, irenologii i peace research jest budowanie pokoju, ale osigane rnymi metodami: metod eliminacji wojen albo metod tworzenia pokoju312.
Warto rwnie podkreli, e nie jestemy w stanie zbudowa pokoju
bez analizowania rde wojny. Mona stwierdzi, e idealny, pozytywny
pokj nie istnieje, bo nie da si cakowicie wyeliminowa zjawiska wojny.
Natomiast rzeczywisty pokj osigany by i jest ludzkim wysikiem. Jest on
przeciwstawieniem si fragmentaryzacji i mierci. Utosamiany jest z czynnociami podejmowanymi w obliczu zagroe w celu zapewnienia istnienia
czowieczestwa oraz jego bezpieczestwa.
Biorc pod uwag powysze rozwaania, naley stwierdzi, e filozofia
przenika ide polemologiczn i pozostae nauki zajmujce si analizowaniem wojny i pokoju, a zarazem ma zastosowanie w ich badaniach naukowo-indukcyjnych. Jednoczenie obszar bada polemologicznych wykorzystuje refleksj filozoficzn i w niej odnajduje umocowanie, co wiadczy
o interdyscyplinarnym aspekcie polemologii313.
312
J. Borgosz, Co to s badania nad pokojem, Wojsko Ludowe 1984, nr 11, s. 20-22.

J. winiarski, Myl filozoficzna w polemologii, [w:] M. Huzarski, B. Szulc (red. nauk.), Metodologiczna tosamo polemologii, AON, Warszawa 2010, s. 57.
313
190
ukasz Roman
Zakoczenie
Polemologia podobnie jak kada inna nauka ulega licznym transformacjom rozwojowym, co jest widoczne niemale w kadej epoce historycznej.
W latach pidziesitych XX wieku zaczto ksztatowa teoretyczny fundament polemologii, zarazem wynikay z tego istotne zmiany czynnikw
w rodowisku bezpieczestwa lokalnego oraz midzynarodowego. Owe
determinanty, a take dziaalno badawcza ekspertw, ktrzy interesuj
si problemami wojny i konfliktw oraz ich oddziaywanie na budowanie
i zagwarantowanie pokoju, wzbogaciy teoretyczn koncepcj polemologii
oraz poszerzyy jej obszar bada. Dowiadczenia polemologw wynikajce
z bada nad zjawiskiem wojny uksztatoway oglnie przyjt opini, i
wojna bez zwtpienia jest zjawiskiem spoecznym i najbardziej destrukcyjnym.
Ponadto, w rozumowaniu G. Bouthoula polemologia obejmuje nieodczn w funkcjonowaniu spoeczestwa relacj pomidzy wojn, konfliktem i pokojem, a take ma charakter nie tyle interdyscyplinarny czy multidyscyplinarny a supradyscyplinarny. Ot ta supradyscyplinarno
polemologii warunkuje konieczno zaangaowania si w jej tworzenie
specjalistw niemale ze wszystkich dyscyplin naukowych i specjalizacji
od nauk przyrodniczych poczynajc, przez nauki techniczne, spoeczne,
humanistyczne, a na wojskowych koczc314.
Analiza zagadnie, ktrymi zajmuje si polemologia, wie si z zastosowaniem wiedzy i dokona z innych pokrewnych dyscyplin naukowych
w zakresie interdyscyplinarnym (multidyscyplinarnym, supradyscplinarnym).
Podsumowujc, warto zaznaczy fakt, i pomimo, e polemologiczn
dyscyplin tworzyli socjolog Gaston Bouthoul oraz politolog Quincy Wright,
to nadal jest ona przedmiotem zainteresowania naukowcw z obszaru nauk
o obronnoci, o bezpieczestwie, politologii oraz stosunkw midzynarodowych. W dalszym cigu jest uprawiana przez socjologw i specjalistw
z dziedzin spoecznych, ekonomii i historii.
Interdisciplinary Dimension of Polemology

Abstract: The article has a specialist character and analyses the polemology and irenology area of science. Its aim is to present the methodology
essence, idea and premises of polemology, characterising its main repre314
Cyt. za: J. Borgosz, Drogi i bezdroa filozofii pokoju (od Homera do Jana Pawa II),
Warszawa 1989, s. 228-229.
191
sentatives, showing an interdisciplinary approach of polemology in other

science areas and extinguishing polemology as an independent scientific
discipline. Interdisciplinary analysis of war and peace is described. The
content of the article includes the authors own reflections, evaluations and
opinions, as well as aspects based on documented sources of knowledge.
The problems in a clear way explain the interdisciplinary character of polemology and at the same time the article can be used both in research and
didactic process.
192
AUTOR
RECENZENT
mgr Marek Piotr Stolarski
pk dr hab. Marek Wrzosek
OBRONA PRZED ATAKAMI NUKLEARNYMI PRZY

WYKORZYSTANIU ROBAKW KOMPUTEROWYCH NA
PRZYKADZIE IRASKIEJ INFRASTRUKTURY
JDROWEJ
Wprowadzenie
W latach 50. XX wieku, w ramach programu Atom dla pokoju, Stany
Zjednoczone pomogy Iranowi rozpocz budow wasnego programu atomowego315. Pomoc ta trwaa a do roku 1979, kiedy to zostaa przerwana
przez wybuch iraskiej rewolucji islamskiej i obalenie szacha Rezy Pahlaviego.
W styczniu 2010 ledczy z Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej, w trakcie inspekcji iraskiego orodka wzbogacania uranu w Natanz,
zwrcili uwag na wyjtkow anomali w procesie wymiany wirwek wzbogacajcych. Urzdzenie takie jest szybkoobrotow wirwk, w ktrej pod
wpywem si odrodkowych nastpuje rozdzielenie gazowych zwizkw
izotopw uranu. Wzbogacanie uranu odbywa si w sposb nastpujcy:
uran wzbogacony jako lejszy pozostaje w komorze rodkowej, podczas
gdy uran zuboony przemieszcza si ku cianom wirwki 316.
rdo: Wikipedia: Wirwka wzbogacajca
Rysunek 1. Schemat dziaania wirwki wzbogacajcej
315
316
S. Roe, An atomic threat made in America, Chicago Tribune, Chicago, 28.01. 2007
Definicja: za wikipedi: Wirwka wzbogacajca,
193
Obrona przed atakami nuklearnymi przy wykorzystaniu robakw

komputerowych na przykadzie iraskiej infrastruktury jdrowej
W warunkach typowej eksploatacji wirwki ulegaj zuyciu na poziomie do 10% w skali roku. Obecnie w Natanz zainstalowanych jest 8700
wirwek, co daje rednio 870 wymienianych egzemplarzy kadego roku.
W trakcie kontroli zapisw kamer przemysowych ujawniono, e w obrbie
kilku miesicy zostao ich wymienionych od 1000 do 2000, co znacznie
przewysza typowe zuycie317.
Iran nie by zobligowany do wyjaniania powodw, dla ktrych wirwki
byy wymieniane tak czsto, ale oczywiste wydawao si, e uszkodzenie
musiaa spowodowa niewaciwa eksploatacja. Okazao si, e bdne
uytkowanie nie byo dzieem iraskich inynierw, lecz niezwykle dopracowanego i bardzo szkodliwego w obszarach dziaania wirusa komputerowego robaka, ktrego pniej nazwano Stuxnetem.
Incydent
W lipcu 2009 roku wiele iraskich komputerw zostao zainfekowanych
skomplikowanym wirusem komputerowym, ktrego jedynym celem by sabota iraskiego programu wzbogacania uranu i tym samym spowolnienie
procesu uzyskania przez Iran broni jdrowej. W celu przeprowadzenia ataku skierowanego wykorzystano tzw. robaka sieciowego, czyli szkodliwy kod
zdolny do replikacji i rozprzestrzeniania si przez sie. Punktem wejcia
(sposobem, w jaki wirus infekowa komputery) byy liczne, nieznane wczeniej luki bezpieczestwa (tzw. luki 0-day) znalezione w systemie operacyjnym Windows. Szkodliwy program wyposaono te w moliwoci przenoszenia si z uyciem napdw pamici wymiennych USB, a take
aktualizowania wasnego kodu przez wsptworzone z innymi zaraonymi
systemami sieci Peer-to-Peer (P2P).
Cel ataku
Przyjmuje si, e gwnym celem wirusa Stuxnet by iraski program
wzbogacania uranu, a w szczeglnoci jego spowolnienie 318. Wskazuj na
to nie tylko opinie ekspertw319, lecz take dane statystyczne320.
317
J. Warrick, Iran's Natanz nuclear facility recovered quickly from Stuxnet cyberattack,
Washington Post, 16.02. 2011 r.
318
J. Fildes Stuxnet Virus Targets and Spread Revealed, BBC News, 15 .02. 2011 r.
319
S. Cherry wywiad z R. Langnerem How Stuxnet Is Rewriting the Cyberterrorism
Playbook, IEEE Spectrum, 13 .10.2010 r.
320
A. Matrosov, E. Rodionov, D. Harley, J. Malcho, Stuxnet Under the Microscope,
wrzesie 2010 r.
194
Marek Stolarski
rdo: A. Matrosov, E. Rodionov, D. Harley, J. Malcho, Stuxnet Under the Microscope,

wrzesie 2010 r.
Rysunek 2. Geograficzny rozkad infekowanych systemw
Zgodnie z powyszym rozkadem 60% wszystkich infekcji dotyczyo

komputerw ulokowanych w Iranie. Duym odsetkiem, ale nie tak istotnym
jak iraski, charakteryzoway si rwnie Malezja i Indie. Podobnie ma si
rozkad infekcji na komputerach, na ktrych byo zainstalowane oprogramowanie firmy Siemens.
rdo: Symantec: W32.Stuxnet Dossier, luty 2011.
Rysunek 3. Geograficzny rozkad infekowanych systemw z zainstalowanym

oprogramowaniem firmy Siemens
195

Dua liczba infekcji w Iranie moe wiadczy o tym, e wanie tam

mielimy do czynienia z pierwszymi infekcjami. Najprawdopodobniej dokonano ich zanim wirus pojawi si w krajach rozwinitych, gdzie wykryy go
systemy puapki firm produkujcych oprogramowanie antywirusowe. Dziki
temu mg on namnoy si, nie bdc powstrzymywany przez zwalczajce oprogramowanie szkodniki, ktre zwyczajnie nie byy wywiczone, aby
go zwalcza (brakowao im odpowiednich sygnatur pozwalajcych wykrywa kod Stuxneta).
Zakadajc, e Stuxnet by broni wymierzon w konkretne cele, daje
si zauway, jak priorytetowa musiaa by to operacja, skoro w celu osignicia wysokiej skutecznoci ataku, dopuszczono do powstania wielu
punktw infekcji i w rezultacie pozwolono na rozprzestrzenienie si wirusa
po caym wiecie. Ewentualne usterki w funkcjonowaniu niektrych systemw operacyjnych zwizane z obecnoci szkodnika i aktywizacje alarmw w urzdzeniach analizujcych anomalie ruchu sieciowego, mona
w tym wypadku zakwalifikowa do strat ubocznych na szczcie zwizanych z niezabezpieczonymi rodowiskami komputerowymi, a nie bezporednio z ludnoci cywiln.
Metoda dziaania
Po zainfekowaniu systemu docelowego wirus nie wykazuje adnej aktywnoci przez kilkanacie dni. Poszukuje za to konkretnego modelu sterownika PLC firmy Siemens, ktry wraz z oprogramowaniem rodziny SCADA (Step7 i SIMATIC PCS 7) suy do kontrolowania pracy linii
przemysowych. Jeli odpowiedni driver nie zostanie wykryty przez potencjalnie niebezpieczny podprogram, to nie wyrzdza on adnych szkd, poza prbami replikacji w celu infekowania innych komputerw. Jeeli jednak
waciwy komponent oprogramowania zostanie znaleziony, to uruchomione
zostaj procedury niszczce, ktre zostay skonstruowane w taki sposb,
aby nie zostawia wyranych ladw, przynajmniej w pocztkowym okresie
aktywnoci.
Robak sieciowy zagniedony w iraskiej infrastrukturze programu
wzbogacania uranu modyfikowa ustawienia rejestrw konfiguracyjnych
PLC w celu zwikszenia czstotliwoci wirwek do 1.51 kHz. Po 15 minutach nakazywa systemowi sterowania lini przemysow powrt do normalnej czstotliwoci pracy wirwek wynoszcej 1.064 kHz. Czstotliwo
bya utrzymana na tym poziomie przez kolejne 27 dni, by nastpnie obniy
j do zaledwie 2Hz na czas 50 minut. Po tym okresie nastpowa okres
jaowy, charakteryzujcy si brakiem jakiejkolwiek aktywnoci przez kolejne
27 dni i wirus ponawia atak wedle tej samej sekwencji. Takie zachowanie
196
Marek Stolarski
okazao si destrukcyjne dla tak wraliwego urzdzenia jak wirwka wzbogacajca321.

Podczas bada ujawniono, e kod wirusa zosta rozpowszechniony nie
wczeniej ni rok przed jego wykryciem, najprawdopodobniej w lipcu 2009.
Od tego czasu jego twrca aktualizowa go i udoskonala, wypuszczajc
3 kolejne wersje. Co wicej, odkryto, e wirus uywa zaufanych podpisw
cyfrowych, ktre zostay zoone z uyciem certyfikowanych kluczy kryptograficznych uprzednio wykradzionych z firmy RealTek Semiconductors
tajwaskiego twrcy podzespow elektronicznych tym samym doprowadzajc do sytuacji, w ktrej systemy traktoway go jako autoryzowany program firmy RealTek.
Rysunek nr 4. Przykad okien dialogowych systemu Windows prezentujcych

waciwoci cyfrowo podpisanych sterownikw firmy RealTek
Certyfikaty cyfrowe to element Infrastruktury Klucza Publicznego (IKP),

czyli powszechnie stosowanego systemu kryptograficznego, wykorzystujcego powizan matematycznie par kluczy. Dane zaszyfrowane jednym
z nich, mog by odszyfrowane wycznie drugim i vice versa. Jeden z sekretw, zwany umownie kluczem publicznym, przeznaczony jest do wolnej
dystrybucji, a jeli opatrzony jest dodatkowo podpisem cyfrowym zaufanej
instytucji, to nazywamy go certyfikatem. Waciciel pasujcego do niego
klucza tajnego moe deszyfrowa przeznaczone dla niego wiadomoci
zabezpieczone czci publiczn. Moe rwnie uywa kluczy w odwrotnym kierunku, szyfrujc kluczem prywatnym sum kontroln pewnego tek321
A worm in the centrifuge: An unusually sophisticated cyber-weapon is mysterious
but important. The Economist. 30.09. 2010 r.
197

stu lub danych w ten sposb powstaje podpis cyfrowy. Kady, kto posiada klucz publiczny, jest potem w stanie odszyfrowa sum kontroln
i porwna j z sum samodzielnie wyliczon dla otrzymanych danych.
Jeli wyniki bd zgodne, to integralno komunikatu lub innego obiektu
binarnego zostanie powiadczona przez nadawc. Dzieje si tak dlatego,
e podpis moga zoy wycznie osoba lub instytucja z dostpem do klucza prywatnego.
Rysunek nr 5. Okno systemu Windows ostrzegajce przed prb instalacji

komponentu nieopatrzonego podpisem cyfrowym
Opisany wyej mechanizm wykorzystywany jest do cyfrowego powiadczania autentycznoci sterownikw w Windows. System ten posiada
wbudowane klucze publiczne skojarzone bezporednio lub przez cyfrowe
penomocnictwa z kluczami prywatnymi zaufanych producentw oprogramowania. Gdy taki producent wydaje now wersj, to uywa wasnego klucza prywatnego do zoenia na niej podpisu. Jeli uytkownik lub procedura
automatycznej aktualizacji zainstaluje tak podpisany komponent, to przed
wczytaniem go system sprawdzi, czy zoony na nim podpis cyfrowy pochodzi od zaufanego wydawcy oprogramowania.
W przypadku Stuxnetu doszo do kradziey klucza tajnego, uywanego
do podpisywania sterownikw, a wic cz kodu wirusa bya adowana
przez systemy bez zgaszania ostrzeenia. Na tym jednak nie koniec, poniewa wirus wykorzystywa jeszcze jeden klucz, nalecy do firmy Jmicron
Technology, ktry te zosta skradziony. Oba wymienione przedsibiorstwa
mieszcz si w Tajwaskim Parku Naukowym Hsinchu, co moe sugerowa bezporednie i fizyczne wamanie do ich siedzib w celu uzyskania kluczy tajnych, a nie zdalne wamanie do ich systemw komputerowych.
198
Marek Stolarski
Za kadym razem, gdy Stuxnet infekowa system, czy si z komputerami wskazywanymi przez jedn z dwch nazw domenowych, utrzymywanych na duskich i malezyjskich serwerach systemu nazw domenowych
(DNS): www.mypremierfutbol.com i www.todaysfutbol.com. Szkodnik
przekazywa tam raport o dopiero co zainfekowanym rodowisku. Raportowane byy nastpujce dane: nazwa komputera, rodzaj systemu operacyjnego i jego wersja, uywane adresy IP (zarwno z puli prywatnej, jak i zewntrzne), a take odpowied na pytanie, czy w rodowisku zostao
zainstalowane oprogramowanie, w ktrego skad wchodzi komponent Siemens Simatic WinCC. Bdc w staej komunikacji z w/w serwerami Stuxnet
mg zosta rozszerzony o nowe funkcje.
Odpowiednie organy wystpiy do rejestratorw nazw domenowych
o przejcie wspomnianych stref DNS, dziki czemu moliwe stao si obserwowanie napywajcego ruchu sieciowego pochodzcego z zaraonych
systemw. Zrealizowano to w ten sposb, e z nazwami domenowymi skojarzono odpowiednie systemy puapki, ktre imitoway serwery komend
i kontroli (C&C) Stuxneta. We wskazanym rodowisku badawczym w cigu
pierwszego tygodnia obserwacji ujawniono 38000 potwierdzonych infekcji,
z ktrych 22000 dotyczyo Iranu.
Oprogramowanie SIMATIC PCS 7 posiada moliwo programowania
i monitorowania PLC przez specjalnie zaprojektowany interfejs komunikacyjny, pozwalajcy na wysyanie i odbieranie komend. Stuxnet potrafi
przechwytywa te komendy i zastpowa je wasnymi. Jednoczenie wycza on wszelkiego rodzaju ostrzeenia systemowe oraz ukrywa wasne
komendy w taki sposb, aby adne dziaanie wirusa nie zostao przypadkowo wykryte i zaraportowane przez system, a pracownicy monitorujcy
dziaanie urzdze byli informowani wycznie o standardowych, typowych
i niezmienionych warunkach. Jest to pierwszy przypadek w historii robakw
sieciowych, w ktrym gwnym zadaniem szkodliwego oprogramowania
jest rzeczywiste dziaanie na szkod przez fizyczne uszkadzanie urzdze
spowodowane wymuszaniem ich nieprawidowej pracy.
Moliwy scenariusz ataku z uyciem wirusa Stuxnet322 rozpoczyna
si od umieszczenia w kilku komputerach z systemem Windows zainfekowanej pamici USB. Jeli system operacyjny nie zosta przez producenta
uaktualniony poprawk MS10-046, to jest podatny na atak z uyciem odpowiednio spreparowanych plikw skrtw (rozszerzenie .LNK). Wadliwy
komponent systemowy (Windows File Explorer) pozwoli na wykonanie dowolnego kodu, ktrym bdzie pierwsza cz wirusa. Jej zadaniem jest
szybkie zamaskowanie si w systemie i ukrycie niebezpiecznych zbiorw
umieszczonych na podczonej pamici przenonej. Z uyciem podpro322
Opracowano na podstawie dokumentu W32.Stuxnet Dossier firmy Symantec, luty
2011 r.
199

gramu umieszczonego w przestrzeni uytkownika ukrywane s pliki, ktrych nazwy kocz si rozszerzeniami .LNK, .TMP lub rozpoczynaj sekwencj ~ WTR.
Kolejnym etapem jest instalacja szkodliwego kodu w przestrzeni pamici nalecej do jdra systemu operacyjnego. W tym celu robak instaluje
podpisane wykradzionymi kluczami sterowniki mrxcls.sys i mrxnet.sys. Dodatkowo, instaluje te automatycznie uruchamiany podprogram dziaajcy
w przestrzeni uytkownika. Zaraz potem uruchamiane s dwie usugi systemowe (MRXCLS i MRXNET), ktre pozostaj ukryte (nie mona ich zauway, korzystajc z narzdzi do analizy dziaajcych procesw). Na tym
koczy si faza zaraania systemu. Jedynym sposobem na wykrycie wczesnych wersji szkodnika jest sprawdzenie, czy w systemie plikw nie rezyduj pliki system32/drivers/mrxcls.sys, system32/drivers/mrxnet.sys, infoem6c.pnf i infoem7a.pnf.
Zaraz po udanym zaraeniu Stuxnet czy si z Internetem i prbuje
zgasza gotowo do przyjmowania polece. Uywa w tym celu wspomnianych wczeniej nazw domenowych. Zdalny operator moe rcznie
nakaza robakowi wykonanie nastpujcych polece: odczyt plikw, zapis
plikw, usuwanie plikw, pobranie z sieci Internet dodatkowych bibliotek
i programw w celu ich uruchomienia. Dziki temu robak staje si tylnym
wejciem do zainfekowanego komputera, czyli tzw. backdoorem. Teoretycznie systemy sterowania liniami przemysowymi powinny by odseparowane od Internetu, lecz praktyka pokazuje, e na wielu z nich usunito zalecane ograniczenia dla wygody pracownikw obsugi.
Nastpn faz ataku jest uruchomienie kodu odpowiedzialnego za
przejcie kontroli nad komponentem WinCC, dziaajcym w rodowisku
sterowania liniami produkcyjnymi PCS 7. Na pocztku uwaano, e na ataki naraone s te wydania oprogramowania Step7, jednak specjalici
z firmy Siemens wydali owiadczenie, w ktrym stwierdzaj, e podatne s
wycznie systemy automatyki SIMATIC PCS 7. Poza tym pniejsza analiza kodu wirusa ujawnia, e zawiera on rwnie procedury pozwalajce
pobiera zawarto baz danych Microsoft SQL, z ktrych korzysta WinCC.
Stuxnet uywa wpisanego na stae hasa do bazy danych, aby poczy si
z serwerem SQL, lecz nie wysya nigdzie tak zebranych informacji. Najprawdopodobniej poczenie z baz jest mu potrzebne do ustalenia najbliszych celw ataku, czyli innych systemw korzystajcych z PCS 7. Waciwa procedura niszczca aktywowana jest w chwili znalezienia przez
szkodnika plikw konfiguracyjnych o rozszerzeniach .S7P i .MCP, ktrych
obecno wiadczy o dziaajcym systemie sterowania automatyk. W celu
przejcia kontroli nad PLC i tym samym czstotliwoci pracy wirwek,
Stuxnet przejmuje komunikacj z wywoaniami funkcji bibliotecznych obec200
Marek Stolarski
nymi w pliku s7otbxdx.dll. W ten sposb, niezalenie od polece operatora

czy skryptu, do urzdze trafiaj komendy nakazujce inny przebieg pracy.
Kocow faz dziaania wirusa jest infekowanie nonikw podczanych do komputera. Krok ten podejmowany jest rwnie wtedy, gdy w systemie nie wykryto oprogramowania sterujcego lini przemysow. Dodatkowo wirus prbuje dyskredytowa zabezpieczenia systemw Windows
znajdujce si w sieci lokalnej, wykorzystujc w tym celu kilka usterek,
z ktrych jedna bya w czasie jego aktywnoci wczeniej nieznan luk
typu 0-day. Poza przyjmowaniem polece od operatorw, Stuxnet tworzy
te sieci P2P, aby kodowi infekujcemu nie zagrozi pojedynczy punkt awarii.
Podsumowanie
Fakt, e Stuxnet zna i potrafi wykorzysta przynajmniej 4 podatnoci
typu 0-day, wiadczy o jego sile. Luki tego typu to usterki bezpieczestwa,
ktre s w danym czasie nieznane nie tylko specjalistom z zakresu bezpieczestwa, lecz take producentom oprogramowania. Za odnalezienie bdu
zabezpiecze, ktry nie zosta dotd opublikowany, firmy zajmujce si
bezpieczestwem pac wysokie honoraria. Nie tylko one s zainteresowane zakupem takich podatnoci, ch wyraaj rwnie organizacje przestpcze, ktrych dziaanie opiera si o technologie informacyjne, np.
RBN323.
Stworzenie Stuxneta to rwnie koszty, na ktre domorosy twrca
szkodliwego oprogramowania nie mgby sobie pozwoli. Autor lub autorzy
wirusa musieli zbudowa analogiczn do infekowanych lini produkcyjn
i odseparowan od publicznych podsieci infrastruktur komputerow, aby
przeprowadza serie testw. Wspomnie naley te o kosztach operacyjnych polegajcych na kradziey kluczy z siedzib popularnych firm zajmujcych si tworzeniem oprogramowania.
czc wszystkie fakty, trudno oprze si wraeniu, e Stuxnet wyprodukowaa organizacja, ktrej zasoby pozwalaj na prowadzenie midzynarodowych operacji i tworzenie wiczebnych laboratoriw eksperymentalnych. Organizacja ta musiaa rwnie posiada dostp do zamknitej
wiedzy inynierskiej firmy Siemens, aby na jej podstawie wyposay
szkodnika w odpowiednie procedury niszczce. Biorc pod uwag efekty
dziaa robaka, ktry z powodzeniem zakci prace wybranych instalacji
w Iranie, naley stwierdzi, e jego przypadkowe wytworzenie przez pasjonatw czy pospolitych cyberprzestpcw jest wysoce nieprawdopodobne.
Z drugiej strony koszty ewentualnej interwencji wojskowej, ktrej celem
byoby uszkodzenie iraskich wirwek do wzbogacania uranu, byyby
323
RBN (skrt od Russian Business Network) organizacja o charakterze przestpczym specjalizujca si w wytwarzaniu zoliwego oprogramowania, kradziey tosamoci,
atakach DDoS, itp.
201

uwzgldniajc sytuacj geopolityczn znacznie wiksze ni te zwizane

z wywiadem i stworzeniem komputerowego programu, ktry sam
si powiela.
Protection against Nuclear Attacks Using Computer

Worms on the Example of Iranian Nuclear
Infrastructure
Abstract: In July 2009, the IT system controlling the uranium enrichment process in Iranian nuclear facility at Natanz was infected by a computer worm called Stuxnet. It is estimated that the losses inflicted by the
worm, mainly consisting in intelligent modification of configuration parameters of enrichment centrifuges, could have slowed down the Iranian nuclear
programme for even two years.
Therefore it is justifiable to make a thesis that the defence of the state
in the computerized and constantly technologically developing world will not
be exclusively based on conventional armed forces but it will more often
depend on the IT base of the state and the cyber army taking advantage of
it.
202
AUTOR
mgr Marta Wiszniewska
RECENZENT
dr hab. Lech Kocielecki
KONTRAKTOWANIE USUG TRANSPORTOWYCHOUTSOURCING SI ZBROJNYCH RP

Outsourcing oznacza korzystanie ze rde zewntrznych. Mamy z nim
do czynienia w sytuacji, gdy przedsibiorstwo zleca zewntrznej firmie
czynnoci, ktre zostan wykonane przez ni efektywniej, czyli taniej,
szybciej, lepiej. Wzrost konkurencji na rynku wymusza na przedsibiorcach
szukanie nowych rozwiza zmierzajcych do podniesienia jakoci usug
oraz poszerzenia oferty bez duych nakadw inwestycyjnych. Outsourcing gwnie stosowany jest do realizacji usug nie bdcych podstawowym
przedmiotem dziaania przedsibiorstwa324.
Wystpuj trzy podstawowe grupy usug zewntrznych:
outsourcing kontraktowy, ktry polega na zleceniu wykonania usug
transportowych zewntrznej firmie na podstawie zawartego
z wykonawc kontraktu. Tym samym nastpuje rezygnacja
z utrzymywania wasnej komrki transportowej (wanie ten rodzaj
outsourcingu jest wykorzystywany w Siach Zbrojnych RP w zakresie okrelonej grupy pojazdw niewykorzystywanych do celw bojowych);
outsourcing kapitaowy, polegajcy na wydzieleniu z danego przedsibiorstwa spki majcej na celu wiadczenie usug transportowych; w ten sposb jest tworzona spka powizana kapitaowo ze
spk, z ktrej zostaa wydzielona;
outsourcing sektorowy/branowy, ktry mona zaliczy do rodzaju
outsourcingu kapitaowego. Polega on na tworzeniu przez grup
przedsibiorstw, z tej samej brany, jednej wsplnej firmy zajmujcej si wiadczeniem usug transportowych.
Zasadniczo wymienia si dwa rodzaje outsourcingu: wewntrzny i zewntrzny.
Outsourcing zewntrzny nazywany jest mianem wyodrbnienia, jego
zasadnicza rola polega na wykonaniu zleconej usugi zewntrznej firmie
niezalenej od zleceniodawcy. W tym przypadku zleceniodawca ma niewielki wpyw na wykonanie usugi.
Outsourcing wewntrzny okrelany mianem wydzielenia. W tej postaci
nastpuje zlecenie wykonania usugi niezalenej prawnie firmie, jednak
kapitaowo jest powizany ze zleceniodawc.
324
M. Ciesielski, (red.), Logistyka w biznesie, PWE, Warszawa 2006, s.7.
203
Kontraktowanie usug transportowychoutsourcing Si Zbrojnych RP
Outsourcing wewntrzny pozwala na kontrol wykonania usugi. Wykonanie usugi moe by przekazane:
firmie, ktra wywodzi si ze spki zlecajcej,
spce, w ktrej zleceniodawca posiada udziay.
Zlecanie zada i usug firmom specjalizujcym si w danych dziaaniach moe przynie okrelone korzyci. Podstawowe cele outsourcingu
ksztatuj si nastpujco:
Strategiczne:
koncentracja na gwnych problemach,
wzrost swobody dziaalnoci strategicznej,
wzrost elastycznoci dziaania,
wzrost skutecznoci i efektywnoci dziaania.
Rynkowe:
wzrost pozycji do konkurencji,
zwikszenie zakresu dziaania,
koncentracja lub dywersyfikacja dziaalnoci.
Ekonomiczne:
wzrost przychodw
zmniejszenie kosztw,
poprawa osiganych wynikw ekonomicznych.
Organizacyjne:
zmniejszenie zatrudnienia,
sprawniejsze dziaanie struktur,
usprawnienie procedur organizacyjnych.
W outsourcingu jednym z gwnych czynnikw, ktre wpywaj na jego
opacalno, a zarazem s podstawowym kryterium wyboru firmy outsourcingowej, jest z pewnoci cena. Mona wyrni trzy podstawowe strategie cenowe:
strategia wysokiej ceny, moe by stosowana gwnie w usugach
specjalistycznych, posiadajcych niewielk konkurencj na rynku;
ceny penetracyjnej, gdzie ustala si ceny na poziomie opacalnoci,
a w niektrych wypadkach, na krtki okres, nawet poniej kosztw;
celem rezygnacji z krtkookresowego zysku jest zdobycie jak najwikszego udziau w rynku danego rodzaju usug. Moe by ona
stosowana dla usug, ktre nie s zbyt wysokiej jakoci, jednak w
obszarze charakteryzujcym si du konkurencyjnoci.
cen rednich, jest to najczciej stosowana strategia rynkowa; cena
za usugi jest ustalana na poziomie rednim, a rywalizacja z innymi
przedsibiorstwami transportowymi, odbywa si na polach promocyjnym i dystrybucyjnym.
Strategie konkurowania to strategie, dziki ktrym przedsibiorstwo
moe osign przewag na rynku nad konkurentami. Wyszczeglnia si
dwie podstawowe grupy strategii konkurowania:
204
Marta Wiszniewska
strategia wyrnienia, jej podstawow cech jest zaproponowanie

klientom, w ramach wiadczonych przez siebie usug, pewnej wartoci dodatkowej. Dobre dobranie wartoci dodatkowej powoduje
odwrcenie uwagi klienta od paconej przez niego ceny. W wyniku
czego cena przestaje stanowi podstawowe kryterium wyboru oferty.
strategia niskich kosztw, jest strategi bdc przeciwiestwem
strategii wyrnienia; jej celem jest uzyskanie niszego poziomu
kosztw usug ni konkurencja i przycignicie klienta nisk cen.
Jeszcze jedn strategi konkurowania, jest strategia koncentracji, stanowica pewnego rodzaju powizanie wyej wymienionych dwch strategii.
Polega na koncentracji dziaa na wybranym segmencie rynku. Opiera si
na oferowaniu klientom usug zwikszonych o warto dodatkow po cenach niszych ni konkurencja lub wyszych, ale z dostarczaniem dodatkowych korzyci uzasadniajcych cen produktu lub usugi.
Wymienione powyej okrelenia i definicje outsourcingu wskazuj, e
z powodu zoonoci opisanie jego istoty wymaga przedstawienia wielu,
wszelkiego rodzaju aspektw i uwarunkowa. Na pocztek naley okreli
zasadnicze niezbdne do jego identyfikacji decyzje - pierwsz z nich jest
Make-or-buy, nastpnie kluczowe kompetencje, a w kocu formy wsppracy z partnerem outsourcingowym. Czoow rol odgrywaj kluczowe kompetencje, gdy to czy nasz projekt zakoczy si sukcesem, w duej mierze
zaley od umiejtnoci organizacji identyfikacji jej funkcjonowania, ktre
zalicza si do kluczowych oraz pozostaych procesw, ktre realizowane
s w poszczeglnych obszarach niezakwalifikowanych do kluczowych.
Outsourcing jako zoone pojcie zawiera w sobie dwie charakterystyczne formy i obszary dziaalnoci. Pierwsza zasadnicza forma zajmuje
si wydzieleniem okrelonego obszaru dziaalnoci organizacji oraz przekazaniem go do wykonania podmiotowi zewntrznemu, natomiast druga
determinuje dziaania zmierzajce do dugoterminowej wsppracy na konkretnych zasadach partnerskich z partnerem outsourcingowym.
Wanym elementem jest te okrelenie, i redukcja kosztw w przedsibiorstwie nie moe by gwnym czynnikiem decydujcym o wprowadzeniu rozwiza outsourcingowych, cho z pewnoci jest to czynnik niezmiernie wany. To wanie decyzje, dotyczce w podstawowej mierze
redukcji kosztw, powodoway, e wdroono pierwsze rozwizania outsourcingowe.
Powodzenie umowy outsourcingowej zaley w duej czci od pocztkowej jej fazy. Outsourcing powinien by wdraany etapami, ktre powinny
by w miar precyzyjnie zapisane w umowie. Przejcie opieki nad okrelon sfer dziaalnoci firmy przez drug firm wymaga dobrego poznania si
i zdobycia zaufania przez obie strony umowy outsourcingu.
205
Zanim jednak podjte zostan dziaania outsourcingowe zmierzajce

do wyodrbnienia jednostki speniajcej okrelone funkcje w firmie, na kadrze menederskiej spoczywa odpowiedzialno zwizana z przeprowadzaniem szczegowej analizy ekonomicznej oraz rozwaenie postulatw
przemawiajcych za takim rozwizaniem jak outsourcing lub przeciw niemu. Wwczas pod uwag bierze si koszty, jakie firma ponosi w zwizku
z realizowaniem danej funkcji oraz analizuje si, w jakim stopniu zmieniaby
si ich wielko, gdyby bya realizowana na zewntrz. Warunki wewntrzne
umoliwiajce wspprac z firmami outsourcingowymi:- akceptacja przez
wacicieli i kierownictwo wydzielania organizacji, z ktrej pewne funkcje
maj by wyodrbnione:
poprawa skutecznoci dziaania organizacji pod wzgldem strategicznym, organizacyjnym, rynkowym i ekonomicznym,
moliwo zapewnienia kontroli nad dziaalnoci jednostek wydzielonych .
Zastosowanie outsourcingu pozwala przedsibiorstwu skoncentrowa
si na swej podstawowej dziaalnoci. Outsourcing stanowi, wic strategiczne narzdzie biznesowe, ktre pomaga zarzdza przedsibiorstwem
i umoliwia mu szybszy wzrost. Nie jest atwo posi specjalistyczn wiedz na temat stale rozwijajcych si technologii zwizanych z sektorem
transportu. Znacznie lepiej i rozsdniej jest zwrci si do specjalistw
z firmy zewntrznej mogcych zagwarantowa stay poziom usug, ni stale
inwestowa w coraz doskonalsze i nowoczeniejsze rodki transportu przy
cigle zmieniajcej si specyfice wymaga.
Outsourcing usug transportowych w SZ
Outsourcing usug logistycznych, a w szczeglnoci usugi kontraktowe
zwizane z pionem transportu w SZ RP, s obszarem rozwijajcym si
stosunkowo wolno. Brak jest tym dziaaniom dynamiki, gdy dotychczas
obszar zapotrzebowania logistycznego w sektorze transportu by realizowany w wikszoci wasnym nakadem si i rodkw. Nowoczesna armia
musi jednak - szczeglnie w czasie pokoju - racjonalnie dysponowa finansami, redukujc zbdne koszty, a to wanie umoliwia korzystanie z zasobw nowoczesnych, wyspecjalizowanych firm transportowych.
Outsourcing usug transportowych ma na celu zapewnienie Siom
Zbrojnym optymalnych korzyci, pyncych ze wsppracy z przedsibiorcami cywilnymi oferujcymi usugi transportowe. Odnosi si to szczeglnie
do okrelonych grup pojazdw, niewykorzystywanych do celw bojowych,
a jedynie do zabezpieczenia logistycznego, pozwalajcych na osignicie
zamierzonych celw325.
325
D. Ciesielska M.J Rado, Outsourcing w praktyce, Poltex sp. z o.o. Warszawa 2011,
s.38-40.
206
Marta Wiszniewska
Szeroko pojmowany outsourcing usug transportowych jest od wielu lat

z powodzeniem wykorzystywany w wielu armiach wiata. Sektor transportowy firm prywatnych rozwija si bardzo dynamicznie, co pozwala rwnie
na szybki rozwj technologiczny tego obszaru. Dziki temu siy zbrojne
mog korzysta z nowoczesnego sprztu, bez ponoszenia kosztw wasnych. Jest to o tyle wane, e wykorzystanie wasnego transportu jest tym
bardziej opacalne, im wicej adunkw jest przewoonych w jednostce
czasu. Dodatkowymi kosztami, z ktrych Siy Zbrojne RP mog zrezygnowa, korzystajc z usug transportowych oferowanych przez przewonikw
cywilnych, s koszty jawne i ukryte. Do jawnych najczciej zaliczana jest
cena zakupu pojazdu oraz warto ubezpieczenia. Natomiast koszty ukryte
to wszelkie wydatki, ktre mog zosta pominite przy planowaniu taboru
transportowego. Zalicza si do nich koszty biecej eksploatacji, napraw,
przegldw, zwizane z administracj pojazdami, zarzdzania baz transportow oraz zamroenia rodkw finansowych.
Z dowiadcze wynika, e umowy outsourcingowe pomidzy siami
zbrojnymi a sektorem prywatnych przedsibiorstw transportowych nios za
sob wiele pozytywnych skutkw, nie tylko dotyczcych obnienia kosztw,
co oczywicie jest jednym z podstawowych zaoe tej umowy, lecz take
szereg innego rodzaju korzyci.
Jedn z nich jest wiksze skoncentrowanie si si zbrojnych na podstawowej dziaalnoci, jak jest szkolenie i wykonywanie zada bojowych
oraz wykorzystanie posiadanych ju zasobw do innych celw. Ponadto
Siy Zbrojne RP, korzystajc z umw outsourcingowych zwizanych
z transportem, mog osiga wiele innych pozytywnych, a zrazem cile ze
sob powizanych korzyci, ktre mog sta si filarem udanej wieloletniej
wsppracy zarwno dla Si Zbrojnych RP, jak i dla sektora przedsibiorstw
prywatnych, wiadczcych usugi transportowe. Nale do nich:
powierzenie czci organizacji pionu transportu grupie fachowcw,
ktrzy wiedz, umiejtnociami i dowiadczeniem mog efektywniej
wesprze dziaania logistyczne w danym obszarze si zbrojnych;
uzyskanie wikszej stabilnoci opieki nad powierzonym majtkiem,
a take funkcjami organizacyjnymi (uniezalenienie od np. urlopu
osoby wykonujcej dane dziaania);
moliwo korzystania z usug ekspertw o duym dowiadczeniu
oraz fachowoci, co zaoszczdza czas i koszty ksztacenia specjalistw w danej dziedzinie, nie majcej bezporedniego celu z dziaaniami bojowymi326.
Umowa outsourcingowa z prywatn firm transportow to dla wojska
wicej ni zatrudnienie pojedynczego fachowca, bo specjalista skierowany
326
Bravard, R.Morgan, Inteligentny outsourcing sztuka skutecznej wsppracy, MT
Biznes sp. z o.o., Warszawa 2010, s.26.
207
do danej wsppracy korzysta z caej wiedzy zgromadzonej w firmie doradczej, z firmowych baz danych oraz z porad innych ekspertw, w celu rozwizywania innych sytuacji kryzysowych, czy w sferze doradztwa. Nie ma
tu potrzeby zatrudniania wysoko specjalizowanych pracownikw. Ominicie
kosztw ich wyszkolenia daje due oszczdnoci, gdy przy wykonywaniu
pracy specjalista korzysta ze stanowiska pracy oraz oprzyrzdowania
i oprogramowania firmy outsourcingowej. atwy i szybki dostp do najmowanych technologii pozwala na efektywniejsze dziaania operacyjne w innych obszarach i skierowanie wikszoci si do efektywniejszych dziaa.
Niewtpliwie umowa outsourcingowa musi gwarantowa wysok jako usug na bazie dotychczasowych dowiadcze oraz specjalizacji firm
oferujcych szeroki zakres usug transportowych. Ryzyko starzenia si
technologii spada na barki firmy outsourcingowej, dziki czemu mona korzysta z nowoczesnego sprztu w dugim okresie, bez planowania drogiego zapotrzebowania sprztowego.
Kiedy decydujemy si na skorzystanie z usug danego przewonika,
jednym z gwnych i najwaniejszym kryterium wpywajcym na wybr
rozwizania outsourcingowego, jest cena za usugi transportowe. Mona
wyrni trzy podstawowe grupy strategii cenowej: wysokiej ceny, ceny
penetracyjnej i cen rednich.
Wysoka cena moe by stosowana gwnie w usugach specjalistycznych, posiadajcych niewielk konkurencj rynkow.
Cena penetracyjna ustalana jest na poziomie opacalnoci, a w niektrych przypadkach na krtki okres, nawet poniej poziomu kosztw. Celem
rezygnacji z krtkookresowego zysku jest zdobycie jak najwikszego udziau w rynku danego rodzaju usug. Moe by ona stosowana do usug niezbyt wysokiej jakoci, o duej konkurencyjnoci rynkowej.
Cena rednia jest najczciej stosowan strategi rynkow. Cena za
usugi ustalana jest na rednim poziomie, a rywalizacja z innymi przedsibiorstwami odbywa si na polach promocyjnym i dystrybucyjnym327.
Poza ekonomicznym czynnikiem, jakim jest cena za usugi transportowe, proces wyboru przewonika przebiega zazwyczaj w dwch etapach:
wyboru odpowiedniej gazi transportu oraz przewonika.
Etap pierwszy wybr gazi transportu - dokonuje si w zalenoci od
rodzaju adunku i innych czynnikw, a take podyktowany jest osigniciem jak najniszych cakowitych kosztw logistycznych. W etapie drugim,
nastpuje wybr konkretnego przewonika w ramach wybranej wczeniej
gazi transportu328.
327
K. Fico, Procesy logistyczne w przedsibiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting,

Gdynia 2001, s.32
328
T. Kopczyski, Outsourcing w zarzdzaniu przedsibiorstwami, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010, s.57.
208
Marta Wiszniewska
Wybr przewonika jest istotn decyzj, ale zawsze istnieje moliwo

jej zmiany. Firma nie podejmuje decyzji za kadym razem, gdy nastpuje
kolejne zlecenie wykonania usugi. Przewanie po dokonaniu wyboru rodzaju transportu i konkretnego przewonika, korzysta z jego usug do momentu, gdy ich jako i stawki przewozowe s dla partnera outsourcingowego zadowalajce329.
Czynniki wpywajce na wybr przewonika to gwnie: koszty transportu, pakowania, czas przewozu, niezawodno przewozu, zdolno
przewozowa, dostpno przestrzenna, zapewnienie bezpieczestwa
przewozu.
Koszty transportu s jednym z najistotniejszych kryteriw wyboru
przewonika. Wysoko tych kosztw uzaleniona jest od gazi transportu.
Stanowi one wypadkow stawek przewozowych, minimalnej wagi adunkw, kosztw pakowania, tworzenia jednostek adunkowych, prac zaadunkowych i wyadunkowych330.
Czas przewozu to czas, w ktrym przewoony jest adunek od punktu
nadania do punktu dostawy. Wpywa na niego nie tylko czas przetransportowania adunku, ale take czynnoci zaadunkowo-wyadunkowe.
Niezawodno przewozu, czyli deklarowana przez przewonika regularno czasu przewozu.
Zdolno przewozowa okrela zdolno danego przewonika do
wiadczenia konkretnej usugi transportowej. Jest to zwizane rwnie
z moliwociami zaadunkowo-rozadunkowymi;
Dostpno przestrzenna, czyli zdolno do obsugi przez danego
przewonika okrelonej trasy przewozowej;
Zabezpieczenie adunku ma na celu okrelenie zdolnoci przewonika
do zapewnienia bezpieczestwa transportowanemu adunkowi do chwili
dostarczenia go do miejsca przeznaczenia.
Oczywicie, zawieranie umw outsourcingowych niesie za sob rwnie negatywne skutki, takie jak wyduenie czasu reakcji na niektre dziaania logistyczne, niepewno co do zachowania poufnoci informacji
i danych, jak i szereg pomniejszych skutkw. Korzystnie oraz jasno sformuowana umowa outsourcingowa moe je jednak w duym stopniu zniwelowa. Jednake zakres korzyci jest duo wikszy, poniewa przemylane
dziaanie w obszarze wprowadzania i podpisania umw outsourcingowych
przynosi pozytywne skutki i efekty w ponad 80% firm korzystajcych z takich rozwiza. Zanim jednak zaczniemy podejmowa jakiekolwiek dziaa329
Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka w przedsibiorstwie, PWE, Warszawa

2003, s.15.
330
M.J Power, K.C Desouza, C.Bonifazi, Outsourcig podrcznik sprawdzonych praktyk, MT Biznes sp.zo.o., Warszawa 2010, s. 37-42.
209
nia w kierunku kontraktowania usug transportowych w Siach Zbrojnych RP

musimy nakreli proces wykorzystania i wdroenia outsourcingu, ktry
skada si z czterech gwnych etapw okrelajcych: potrzeby, moliwoci, wybr i realizacj (wdroenie).
Potrzeby to:
celowo i zasadno kontraktowania;
okrelenie potrzeb;
analiza kosztw i efektw;
oszacowanie ryzyka;
stan obecny a stan oczekiwany.
Moliwoci okrelaj i zapewniaj:
moliwoci skorzystania z zewntrznych usug transportowych;
kryteria wyboru przewonika;
zebranie i wybr interesujcych ofert.
Wybr stanowi:
proces negocjacyjny warunkw umowy;
ustalanie wanych cech przewonika: kompetencje, fachowo, dowiadczenie, pooenie, umiejtnoci personelu;
wskazanie danego przewonika.
Wdroenie to:
ewentualna zmian i przebudowa sieci logistycznej klienta;
indywidualny czas wdroenia.
Bardzo wan rol w nadzorowaniu i koordynowaniu umw outsourcingowych ma do spenienia Inspektorat Wsparcia SZ RP. To wanie na
nim powinno opiera si wiele szczebli decyzyjnych, zwizanych ze sprawnym przebiegiem kontraktowania usug transportowych Si Zbrojnych RP.
Jako gwny koordynator tyche umw powinien dokadnie okreli potrzeby dotyczce:
typu i rodzajw pojazdw wchodzcych w zakres obszaru umw outsourcingowych;
korzyci ekonomicznych wypywajcych z zakresu podpisania wyej
wymienionych umw;
wybr partnerw outsourcingowych spord konkretnej grupy wyspecjalizowanych firm transportowych sektora prywatnego, speniajcych wymagania i oczekiwania ze strony resortu obrony narodowej331.
To wanie Inspektorat Wsparcia Si Zbrojnych RP musi podj decyzj
dotyczc wsppracy z zewntrzn firm transportow. Aby uatwi sobie
to zadanie, powinien odpowiedzie na nastpujce pytania:
w jakim zakresie nastpuje przemieszczanie adunkw?
jak daleko znajduje si miejsce dostarczania towarw?
331
J. Stankiewicz, Komunikowanie si w organizacji, Astrum, Wrocaw 1999, s.89
210
Marta Wiszniewska
jaka jest podatno przewozowa adunkw?

jakie s wymagania podczas ilociowego i jakociowego zabezpieczenia grup adunkw?
jaka jest czstotliwo przewozu?
jaka jest wielko poszczeglnych partii adunkw?
jak due znaczenie ma terminowo dostarczenia adunku?
jakie jest wykorzystanie przestrzeni adunkowej rodka transportu?
jak czsto angaowane bd pojazdy o adownoci dostosowanej
do wielkoci adunku?
czy jednorazowa partia adunku pozwala na zorganizowanie przewozu caopojazdowego?
jaka jest wymagana szybko dostawy adunku?
Dotychczas wstpnie ustalono typy rodkw transportu moliwych do
zakontraktowania w postaci umw outsourcingowych, problemem natomiast jest wybr partnerw kontraktowych spord prywatnych firm transportowych i wyspecjalizowane formuowanie umw332.
Outsourcing usug transportowych w Siach Zbrojnych RP ma przed
sob szerokie perspektywy rozwoju, jednake wymaga dopracowania wielu kwestii technicznych oraz prawnych zarwno ze strony polskiej armii, jak
take sektora prywatnych przewonikw.
Aby ta wsppraca zaowocowaa szeregiem umw outsourcingowych,
potrzebne jest zaangaowanie obu stron. Podjcie szybkich krokw w tym
kierunku jest nieuniknione, poniewa polska armia musi i w kierunku nowoczesnych rozwiza logistycznych.
332
R. Rutka, Organizacja przedsibiorstw. Przedmiot projektowania, Uniwersytet

Gdaski, Gdask 1996, s.76
211
Contracting Transport Services Outsourcing of the

Polish Armed Forces
Abstract: Outsourcing of transport services in the Polish Armed Forces
offers attractive prospects of development although so far its development
has not been highly dynamic. The National Defence Ministrys cooperation
with private businesses offering transport services brings about several
favourable results that not only affect the cost reduction of maintaining
transport assets used indirectly for combat tasks but also allows access to
the latest transport technologies, which have been undergoing dynamic
changes recently. The development of transport services outsourcing and
its wider implementation in Polands reality is a necessary step which
should be stressed. Advantages of this cooperation provide a broad spectre
of positive influences for both sides.
212

Obronność NR 1 - 2012

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Obronność NR 1 - 2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kwartalnik nr 1/2012 Rok I ISSN 2084-7297

Adres redakcji: 00-910 Warszawa 72

Artykuy opublikowane w niniejszym wydawnictwie s recenzowane

Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej

Nakadem Akademii Obrony Narodowej

WYBRANE ZAGADNIENIA PRZECIWDZIAANIA

Wybrane zagadnienia przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom

operacji i osigajc wiksz efektywno wasnych dziaa ni w przypadku

wysiek na wszystkich poziomach prowadzony w celu zwalczania systemu

Wybrane zagadnienia przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom

Dziaania C-IED powinny by ukierunkowane w odniesieniu do trzech

US CENTCOM z ang. United States Central Command Dowdztwo Centrum

szczeglnym uwzgldnieniem obszaru przygotowania wojsk Train the

Wybrane zagadnienia przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom

szej sytuacji jedynie zinstytucjonalizowanie problematyki C-IED gwarantuje

neralnym WP lub Dowdztwie Operacyjnym Si Zbrojnych komrki

Wybrane zagadnienia przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom

JKnIFE z ang. JIEDDO Knowledge Information Fusion Exchange - Zbieranie,

Poziom operacyjny JIEDDO Atak na Sie.

Poziom operacyjny JIEDDO nazwany Atak na Sie umoliwia operacje

35 funtw = 15,8 kilograma

Wybrane zagadnienia przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom

niezbdne do zatrudnienia analitykw wywiadu przeznaczonych do rozpracowywania acucha dostawcw IED.

PBIED-CA z ang. Personborne IED Counter Architecture Osobisty (Przenony)

dziaania IED dla onierzy sucych w strukturach Midzynarodowych Si

Wybrane zagadnienia przeciwdziaania improwizowanym urzdzeniom

Dla umoliwienia szybkiego przemieszczania si wojsk JIEDDO stara

wybuchowym jest wyranie zrnicowany. Zaley od szeregu

Selected Problems how to Counter Improvised Explosive Devices (C-IEDs) by NATO

NIELEGALNA MIGRACJA JAKO JEDEN

Nielegalna migracja jako jeden z czynnikw zagroenia bezpieczestwa pastwa

Wci stosunkowo niewielka liczba osb ubiegajcych si o nadanie

Nielegalna migracja jako jeden z czynnikw zagroenia bezpieczestwa pastwa

ziemcy trafiaj do Orodkw dla Cudzoziemcw, ktrych jest w Polsce

rdo: wewntrzna statystyka PSG Warszawa Okcie.

Rys.1. Rozmieszczenie orodkw dla Cudzoziemcw w Polsce

Do 1996 r. liczba osb ubiegajcych si o nadanie statusu uchodcy

Materiay pochodzce ze statystyk wewntrznych PSG Warszawa Okcie

skiej. Od 1999r. gwne kraje pochodzenia osb ubiegajcych si o status

Nielegalna migracja jako jeden z czynnikw zagroenia bezpieczestwa pastwa

Na kierunkach Tbilisi Warszawa i Erewa Warszawa do tej pory nie

K. Bauchmann, Nie budzi nadziei niemoliwych do spenienia, Rzeczpospolita,

przedstawiciele tych narodowoci, przez ktrych kraje wiedzie dana trasa

Illegal Migration as One of Factors Contributing to

MISJE PASTWOWYCH LINII LOTNICZYCH ANALIZA

S. Kemp, L. Dwyer, Tourism Management, Elsevier, Sydney 2003, s. 636.

Warto zaznaczy, e formuowanie misji jest procesem stanowicym

A. Radomski, Zarzdzanie przedsibiorstwem na rynku usug lotniczych

Misje pastwowych linii lotniczych analiza porwnawcza

2. Produkty/usugi jakimi produktami oraz usugami zajmuje si organizacja?

Misje pastwowych linii lotniczych analiza porwnawcza

ktre misje zawieraj wicej wyej wspomnianych elementw, ktre mniej.

[...] nasz mocn stron jest [] skupianie si na obsudze klienta (Quantas),

F. David, dz. cyt., s. 66.

Misje pastwowych linii lotniczych analiza porwnawcza

rdo: Opracowanie wasne

Sposb, w jaki firma rozmieszcza swoje produkty na poszczeglnych

Misje pastwowych linii lotniczych analiza porwnawcza

Tylko niektre linie lotnicze przedstawiy w swoich misjach miejsca/

S. Kemp, L. Dwyer, dz. cyt., s. 636.

Misje pastwowych linii lotniczych analiza porwnawcza

mierza rozsdnie kierowa swoj dziaalnoci. Przewonicy nalecy do

Misje pastwowych linii lotniczych analiza porwnawcza