Zakoczenie

Pitnastowieczny lski dziejopisarz na przemian z zaciekawieniem i witym

oburzeniem spisywa potpiecz histori ruchu husyckiego. Czyni to wszake dopiero
wwczas, gdy w

gwatownie

wdziera si

w jego wskie, lokalne horyzonty.

Niewiele, zdaje si, wiedzia o obserwowanym zjawisku, niewiele zajmowaa go jego

skomplikowana historyczna i doktrynalna rzeczywisto. y on wszake w wiecie
wiary, symboli i uczu, w klimacie jake jeszcze odlegym od epoki obiektywnych
docieka naukowych.

lski kronikarz

wiadom by zatem

jedynie owych

podstawowych hase i postulatw husyckich, w wymiarze uwzgldnianym i

rozpowszechnianym przez wczesn propagand katolick. Ci na owej wiedzy
dowiadczenia najazdw na lsk,

ktre

to, w oczach miejscowych kronikarzy,

dostarczay penego potwierdzenia okruciestwa husytw wobec ksiy

niepohamowanej ich

nienawici wzgldem sztuki sakralnej. Husycka praktyka

utrakwizmu funkcjonuje w ich wiadomoci nie jako zagadnienie natury liturgicznej,

czy szerzej eklezjologicznej, lecz

niechybna

przyczyna profanacji Sakramentu i

widomy dowd nieposuszestwa wobec wadz kocielnych.

Zrozumiae przeto i, postrzegajcy w ten sposb kronikarze najmniej trudz si
o rozrnienie istniejcych w onie husytyzmu nurtw i ugrupowa. Z niejak
satysfakcj rozcigaj doniesienia o szokujcych wczesn pobono praktykach
sekciarskich na cay, w ich odczuciu jednolity, ruch husycki. Zdaj si ignorowa
gbok przepa dzielc radykalizm prowincji od umiarkowania utrakwistw,
wydajc sd o zrnicowanym ruchu na podstawie jego ekstremum. Bynajmniej nie
prbuj

polemizowa z jego postulatami, uznajc z gry ich bdny i szkodliwy

charakter. W sposb naturalny wiedza ich wydaje si zatem wskazywa wpyw raczej
krcych wwczas katalogw bdw husyckich, wzgldnie szkalujcych utworw
antyheretyckich, ni uczonych traktatw polemicznych.
Niewiele przeto wspczesny historyk wzbogaciby sw wiedz o historycznym
rozwoju ruchu husyckiego, biorc do rki dzieo Eschenloera bd Johnsdorffa.
Susznie jednak siga po nie w poszukiwaniu porywajcego wiadectwa mentalnoci
wrogich zjawisku, katolickich k dziejopisarskich.
Niewtpliwym jej produktem pozostaje urzekajce, w swej gbokiej naiwnoci i
uproszczeniu, stereotypowe wyobraenie husyty. Cechy to naturalne w obrazie

powoanym dla utrwalania i porzdkowania przyjtych ju postaw, a nie poddawania

ich ksztatu krytycznej rewizji. Dziejopisarskie spojrzenie utrwalone za pomoc
mocnych konturw oraz wypeniajcych je wyranie przejaskrawionych barw sprawia,
i podjte usiowanie wyodrbnienia z badanego materiau warstwy wyobrae zostao
uwieczone sukcesem. Wszake sygnalizowane we wstpnie oczekiwania badawcze
dalece wykraczay poza deskryptywny charakter prostego tylko przedstawienia. Podjte
bowiem wok uzyskanego obrazu analizy pozwalaj, jak sdzi autor, na
zaprezentowanie najoglniejszych ustale dotyczcych

dostrzegalnych czynnikw

lecych u podstawy i funkcjonowania postaw wobec herezji husyckiej.

Naley zrazu zastrzec, i wyodrbniony z kronikarskich narracji obraz daleki
jest rzecz jasna od systematycznoci i kompletnoci. Jest to nadto model sztucznie
powoany do ycia przez historyka dopuszczajcego si by moe nieuprawnionych
analogii,

wysuwajcego wnioski odlege od intencji autorw. Pozostaje on

nade

wszystko, jak si spodziewano, obrazem spjnie negatywnym, pozbawionym wszelkich

znamion sympatii, czy zrozumienia. I chocia nie sposb dopatrywa si zupenego
podobiestwa celw i motyww przywiecajcych twrczoci dowiadczonego pisarza
i dyplomaty Eschenloera oraz pracy ograniczonego do spraw klasztoru skryby, to ich
zdeterminowane przez przyjty wiatopogld wysiki przybray, w interesujcej nas
kwestii, ksztat wyjtkowo zbliony. Bez wyjtkw negatywna postawa wobec
husytyzmu, wyartykuowana w poddanej ustalonym wzorcom formie, zaowocowaa
zatem wyobraeniem bez wyomw ideowych, pozbawionym dostrzegalnych
sprzecznoci wewntrznych. Ow koherencj nawietlonego wizerunku pozwala
wytumaczy daleko posunity jego konserwatyzm, niechybnie pyncy z cicych nad
husytyzmem oskare o heterodoksyjno.

Stanowi on zatem kolejn odson

funkcjonujcych od stuleci w rodowiskach ortodoksyjnych wyobrae o herezji i

heretykach, wyobrae budowanych przy wykorzystaniu zaskakujco niezmiennych
elementw. Bogactwo owych skadnikw odnajdywane u lskich dziejopisarzy, chtnie
sigajcych do skarbnicy symboliki biblijnej i patrystycznej, wiadczy o niewtpliwej
erudycji

autorw oraz jake gbokiej ju

przynalenoci lska do cywilizacji

aciskiej christianitas.
Wytworzony przez autorw obraz nie pozostaje bynajmniej bezrefleksyjn
kalk. Dobr i stopie wykorzystania konwencjonalnych elementw, a take
wzbogacenie ich o rysy unikalnego procesu dziejowego sprawiaj bowiem, i mamy do
czynienia z obrazem w zasadzie niepowtarzalnym. Stereotyp husyty pira lskiego

dziejopisarza w szczeglnym zatem stopniu uwypukla

towarzyszce owej herezji

okruciestwo i nienotowan wrogo wobec Kocioa. Nade wszystko wskazuje na

sigajce buntowniczego charakteru nieposuszestwo, niechybnie zmierzajce do
odwrcenia wszelkiego zastanego porzdku. Konstatacje te skaniaj do przyjrzenia si
czynnikom, ktre stanowiy o wyjtkowych rysach finalnego przedstawienia.

Nieodzowne w powyszych dociekaniach pytania o motywy i bodce, ktre

zawayy na takim a nie innym spojrzeniu autorw na herezj husyck, okazuj si
niezwykle wymagajce, obcione s nadto realnym niebezpieczestwem bdu i
uproszczenia. Najtrudniejszym, wrcz niemoliwym zadaniem okazao si bez
wtpienia wyodrbnienie osobistych przekona i dowiadcze poszczeglnych
autorw. Stanowi to zreszt nieodczny problem badaczy twrczoci epoki, w ktrej
kade nieomal dzieo powstawao przy gbokim wykorzystaniu dostpnego wwczas,
czsto dzi nieznanego, dorobku. W naszym przypadku ow trudn sytuacj pogarsza
nadto fakt sabego nadal rozpoznania sylwetek kronikarzy i ich bogatej twrczoci.
Bez tego jednak dostrzec mona pewne zjawiska i czynniki determinujce
spojrzenie wczesnych dziejopisarzy na herezj husyck. W przypadku Eschenloera,
ktrego dzieo ze wzgldu na charakter i objto ciy nad caoci rekonstruowanego
obrazu, naley pamita o dominujcych motywach politycznych, ktre w widoczny
sposb zawayy na ksztacie stworzonego przeze wizerunku krla Jerzego z
Podiebradu. W zwalczaniu owego monarchy wykorzystano unikaln argumentacj
religijn, co

zaowocowao specyficzn mieszanin demonizacji godnej tradycji

antyheretyckiej z odwrceniem konwencjonalnej sylwetki idealnego wadcy. Odbija si

w owym przedstawieniu odlege echo biecych wydarze i politycznych sporw, w
tonach jednakowo silnie znieksztaconych przyjt z gry tendencj i form.
Niekiedy z kart wczesnych rocznikw i kronik wprost wyziera w dojmujcy
lk duchownego notujcego przejmujce wiadectwa o zabjstwach i tuaczce
wspbraci, ktrzy padli ofiar heretyckiej furii. Lk w innym razem
kontekst metafizyczny, oznacza trwog
przez niegodziwo herezji.

przybiera

duszy, ktrej zbawienie zagroone zostao

Przeraa przy tym samo jej rozprzestrzenianie; w

gwatownoci swej nakazujce poszukiwa odpowiedzi i adekwatnego sownictwa w

dowiadczeniu

klsk epidemii bd poarw, nieustannie nkajcych wczesne

spoecznoci. Wwczas to ocena husytyzmu, ale take wyobraenia o jego powstaniu i

rozwoju zostaj wtoczone w ciasne ramy pojmowania niebezpiecznej choroby.
Skomplikowane zjawisko zostaje zredukowane do prymitywnych wyobrae o
szalejcej zarazie i Boskim dopucie. Pojmowane jest wwczas przez pryzmat
niezmiennych praw, zdejmujcych z obserwatora obowizek wnikliwego badania
ideowego zaplecza heterodoksji. W peni zatem dostrzegamy w badanym materiale
gbokie pitno epoki lku i niepewnoci panujcych w zwizku z nienotowanym w
wiecie chrzecijaskim postpowaniem masowej herezji. Owa skala protestu, ktry
ogarn w oczach obserwatorw cay w pobony niegdy lud, przywodzi moga myli
o ostatecznym zwycistwie potnych jak nigdy zastpw wrogw Chrystusa.
Innym za razem gr w owym kronikarskim spojrzeniu na husytyzm bierze
redniowieczne przywizanie do mowy i wsko pojtej ojczyzny, ktra pada ofiar
obcych najedcw.

Oskarenie o herezje zlewa si wwczas ze stereotypami

narodowymi, przyjmujc ow niepowtarzalnych rysw sylwetk Czecha-heretyka.

Skupiy si w niej gbokie resentymenty dziejowe i odwiecznie towarzyszcy ludzkiej
psychice strach przed obcym i nieznanym. Uczucia te zostaj nadto sptane przez
religijne przekonanie o zagroeniu lokalnego adu

przez wchonicie w obszary

wszelkiego grzechu i wystpku. Dostrzegamy przeto splot panujcych wwczas

zbiorowych wyobraenia o naruszeniu fundamentalnych wsplnot epoki: terytorialnej,
religijnej i etnicznej. W peni tedy odnajdujemy dowd wpywu antagonizmw
narodowociowych na postrzeganie husytyzmu przez lskich dziejopisarzy.

Praca powysza przynosi zatem szkic swego rodzaju modelu panujcych wrd
pitnastowiecznych dziejopisarzy lskich wyobrae o husytyzmie.
przeto pretensji do uznania jego ksztatu za ostateczny, a

Nie roci sobie

raczej naznaczon w

najoglniejszych konturach propozycj. W tym wypadku moe, wrcz powinna by

ona przedmiotem krytycznych uwag i punktem wyjcia do pogbionych studiw,
koncentrujcych si na poszukiwaniu bezporednich motyww i zapoycze, a zatem
sferze, ktrej nie sposb nie sposb uzna za sukces autora. Bez wtpienia podjta
analiza uzupenia jednak do skromny i rozproszony dotd dorobek historyczny,
przenoszc go

na pewien stopie usystematyzowania i spjnoci. Najwaniejsz

pync z niej zalet pozostaje owa perspektywiczno podjtej problematyki.

Realizacja dalszych docieka uzaleniona jest wszak od zapowiadanego ogoszenia

drukiem niepublikowanych dotd zabytkw i nowych krytycznych wyda niegdy ju
ogoszonych. Naley przy tym zda do lepszego, wszechstronnego rozpoznania
rodowisk dziejopisarskich i dziaajcych w ich onie twrcw. Pozwoli to podj prb
odtworzenia

szerszego,

integralnego

obrazu

funkcjonowania

husytyzmu

pitnastowiecznej literaturze lska, obszarze naturalnie predestynowanym do badania

zjawiska postrzegania owego fenomenu z zewntrznego punktu widzenia.
w rekonstruowany obraz winien tym razem uwzgldni o wiele bardziej
sugestywn, niemieckojzyczn Geschichte der Stadt Breslau

Piotra Eschenloera,

wykorzystujc poytki pynce z niedawnej jej edycji dostarczonej przez G. Roth.

Nadto winno si

spoytkowa mniejsze, ale rwnie cenne, spisane w jzykach

narodowych zabytki jak Hussitica aus Joannis Frobenii annales Namslavienses, czy
Die bhmische Chronik pira Benedykta Johnsdorffa.
Podenie w owym kierunku bez wtpienia pozwoli utrwali i zgbi unikalny
fragment wczesnej mentalnoci.

Jake kruch i ulotn materi ona przedstawia

ukazuje nam przykad Wrocawia, ktry po kilkudziesiciu latach od heroicznej obrony

katolicyzmu na lsku jako pierwsze orodek regionu szeroko otworzy swe bramy dla
przeomowych nauk augustianina z Wittenbergii.