Professional Documents
Culture Documents
ROSSI
HIPNOTERAPIA. PSYCHOBIOLOGICZNE MECHANIZMY UZDRAWIANIA
(The Psychobiology of Mind-Body Healling. New Concepts of Therapeutic Hypnosis / wyd. orygin.: 1986)
SPIS TRECI:
Podzikowania
Przedmowa
Wstp
Cz pierwsza Psychobiologia komunikacji midzy psychik a
ciaem
1. Efekt placebo odrzucony kamie wgielny uzdrawiania za porednictwem
psychiki
2. Transdukcja informacji w uzdrawianiu i hipnozie
3. Uzdrawianie i hipnoza a uczenie si zalene od stanu
4. Stres i zjawiska psychosomatyczne. Pionierskie prace Hansa Selyego i
Miliona Ericksona
5. Nowe metody komunikacji midzy psychik a ciaem
Cz druga Psychobiologia uzdrawiania za porednictwem
psychiki
6. Komunikacja midzy psychik a ciaem oraz uzdrawianie przegld
zagadnie
7. Psychiczna modulacja autonomicznego ukadu nerwowego
8. Psychiczna modulacja ukadu hormonalnego
9. Psychiczna modulacja ukadu odpornociowego
10. Psychiczna modulacja ukadu neuropeptydowego
Podsumowanie
Bibliografia
PODZIKOWANIA
Chciabym serdecznie podzikowa swym kolegom za wsparcie i informacje zwrotne,
ktrych dostarczali mi podczas pisania tej ksiki. S to:
Jeanne Achterberg
Kenneth Bowers
Kristina Erickson
Stephen Gilligan
Melvin Gravitz
James Hall
Ernest Hilgard
Patrick Jichaku
Camillo Loriedo
Karl Pribram
Joyce Mills
Lewis Wolberg
Michael Yapko
Jeffrey Zeig
Wyrazy szczeglnej wdzicznoci nale si Alinie Lapierre za wykonanie precyzyjnych
rysunkw oraz Susan Barrows, ktrej entuzjazm, pomoc i zdolnoci przyczyniy si do
szybkiego wydania tego tomu.
PRZEDMOWA
Hipnoterapia. Psychobiologiczne mechanizmy uzdrawiania stanowi brakujce ogniwo midzy
pogldem, e psychika odgrywa znaczc rol w leczeniu chorb, a klinicznymi
obserwacjami lekarzy, ktrzy zauwayli, e przekonanie to potwierdza wystarczajco duo
przypadkw, by powanie bra je pod uwag. Ksika opisuje sposoby, w jakie ciao
przetwarza postawy czy emocje, w efekcie czego dochodzi do zmian fizjologicznych lub
biochemicznych. Przez ostatnie dziesi lat nastpi znaczny postp w wiedzy dotyczcej
owych sposobw postp tak wielki, e koncepcja partnerstwa pacjenta i lekarza niezwykle
szybko zacza si stawa dominujc tendencj we wspczesnej medycynie. W akt takiego
partnerstwa lekarz wnosi to, co najlepsze w medycynie, pacjent natomiast oferuje swoje
zasoby w postaci systemu uzdrawiania, ufnoci i determinacji, by w peni skorzysta z tego,
co daje mu lekarz.
Ksika ta dostarcza biecych informacji na temat interakcji ukadw: nerwowego,
hormonalnego i odpornociowego. Fakty zebrane i podsumowane w tym tomie
uniemoliwiaj dalsze powtarzanie, e brakuje pewnych dowodw na to, e to, co mylimy i
w co wierzymy, moe wywiera gboki wpyw na nasz zdolno do radzenia sobie z
powanymi wyzwaniami yciowymi, dotyczcymi zarwno stanu naszego zdrowia, jak i
funkcjonowania na co dzie.
sierpie 1986
Norman Cousins
WSTP
Ksik t rozpoczem kilka lat temu z pobudek osobistych. Chciaem dowiedzie si czego
o problemie, na temat ktrego wszyscy spekulowali, ale chyba nikt tak naprawd go nie
rozumia: czy rzeczywicie mona wykorzystywa psychik i jej metody w leczeniu chorb
ciaa? Kwestia ta miaa dla mnie ogromne znaczenie, poniewa osignwszy pewien wiek
zaczem doznawa takich objaww ze strony ukadu krenia, ktre mogy mie charakter
psychosomatyczny. Byo to dla mnie wane take z przyczyn profesjonalnych, poniewa jako
psycholog kliniczny, specjalizujcy si w hipnoterapii Miltona Ericksona, coraz czciej
spotykaem si z oczekiwaniami, i potrafi uly osobom cierpicym z powodu wszelkiego
rodzaju blw, nowotworw, artretyzmu i wielu innych schorze ciaa, o ktrych istnieniu
niemale nie miaem pojcia. Najwyraniej jaki duch czasu Zeitgeist nakazywa zaj si
caym obszarem relacji psychika-ciao.
Obecnie dysponujemy tysicami bada typu korelacyjnego, dokumentujcych statystycznie
istotne zwizki midzy postawami, nastrojami i innymi czynnikami spoeczno-kulturowymi a
chorobami somatycznymi. Jednak wyniki te pozostawiaj nam zwykle mgliste uczucie
nieusatysfakcjonowania. Wszyscy zdajemy sobie spraw, e korelacja to nie zwizek
przyczynowo-skutkowy. W gruncie rzeczy nie rozumiemy, jak co tak niematerialnego jak
psychika moe wpywa na rzecz tak konkretn jak nasze ciao i krew. Gdzie znajduje si
powizanie midzy psychik a ciaem? Czy mona je zobaczy pod mikroskopem? Czy
mona je zmierzy w probwce?
Przebrnicie przez nowe teksty medyczne i psychobiologiczne, w ktrych rozprawia si o
relacjach psychika-ciao, stresie, psychoneuroimmunologii, neuroendokrynologii, genetyce
molekularnej oraz neurobiologii pamici i uczenia si, wymagao nie lada wysiku i
wytrwaoci. Wszystkie wymienione dziedziny zajmuj si bowiem koncepcjami i danymi, o
ktrych wikszo z nas jeli tylko nasza edukacja zakoczya si wicej ni dziesi lat
temu nigdy nie syszaa.
Podczas mych poszukiwa najbardziej irytowao mnie to, e aden ze specjalistw, ktrzy
zdawali si wszystko wiedzie, nigdy nie dzieli si sw wiedz z osobami spoza swej wskiej
specjalnoci. czc ze sob fakty pochodzce z rnych dziedzin szczegowych i
wynikajce z nich wnioski, cigle stykaem si z pozornie dziwacznymi pomysami, ktre
najwyraniej opieray si na solidnych badaniach. Nikt jednak nie mia ochoty ich uzna.
Na przykad: czy naprawd istnieje zwizek midzy psychik a genami? Czy psychika
wpywa nie tylko na emocje i cinienie krwi, ale take na geny i czsteczki, ktre powstaj w
mikroskopijnych komrkach naszego ciaa? Czy istniej jakie nie budzce wtpliwoci
dowody na to? No c, jeli wystarczajco mocno przyciniemy jakiegokolwiek
endokrynologa, przyzna on: Tak, to prawda!" Pod wpywem stresu psychicznego ukad
limbiczno-podwzgrzowy w mzgu przeksztaca komunikaty neuronowe na
neurohormonalne czsteczki przekanikowe naszego ciaa. Te z kolei mog nakaza ukadowi
hormonalnemu, eby produkowa hormony sterydowe, ktre dotarszy do jder rnych
komrek moduluj dziaanie genw. Nastpnie geny polecaj komrkom, by wytwarzay
rne czsteczki, a te reguluj metabolizm, wzrost poziomu aktywacji, seksualno i reakcje
odpornociowe w zdrowiu i chorobie. Oto prawdziwe powizanie psychiki z genami! To
psychika ostatecznie moduluje tworzenie i dziaanie czsteczek ycia!
Gdy ju wiemy, e komunikacja midzy psychik a ciaem oraz uzdrawianie [ang. mind-body
communicatiotion oraz mind-body healing (przyp. tum.)] to rzeczywicie istniejce procesy,
ktre mona obserwowa i mierzy, stajemy przed pytaniem, jak nauczy si wykorzystywa
te naturalne procesy komunikowania si ciaa i psychiki w celu polepszenia swego stanu
emocjonalnego i fizycznego? Owe procesy komunikacji zwykle zachodz autonomicznie na
poziomie niewiadomym. Gdy wszystko funkcjonuje dobrze, uzdrawianie dokonuje si samo,
a my nie musimy tym sobie zaprzta gowy. Gdy jednak sprawy przybieraj zy obrt,
problemy w naturalnym przepywie komunikatw midzy psychik a ciaem czyli choroba i
jej symptomy rwnie pojawiaj si samoistnie.
Czy moemy nauczy si korygowa te le funkcjonujce wzorce w sferze psychiki i ciaa
tak, by umoliwi leczenie i powrt do zdrowia, gdy dzieje si z nami co zego? Chciabym
wierzy, e badania i sposoby interpretacji ukazane w tej ksice stanowi znaczcy krok
naprzd w nabywaniu umiejtnoci korzystania z naturalnych procesw komunikacji midzy
psychik a ciaem, po to aby mc si samemu uzdrowi wtedy, gdy zachodzi taka potrzeba.
Chocia wikszo zawartego w tej ksice materiau wywodzi si z historycznych i
wspczesnych metod hipnoterapii, zaznaczy trzeba, e zaprezentowane tu nowe podejcie
do uzdrawiania nie ogranicza si do formalnego wywoania stanu hipnozy czy transu. Odkd
ponad 200 lat temu zaczto stosowa w terapii hipnoz, profesjonalici nie mog si zgodzi
co do tego, czym waciwie ona jest. Nie wymylono ani definicji, ani empirycznego testu,
ktry pozwoliby stwierdzi, czy stan hipnotyczny w ogle istnieje. Moliwe, e nasz sposb
interpretacji uzdrawiania, ktre nastpuje w wyniku tzw. hipnozy czy transu terapeutycznego,
bdzie si zmienia tak dugo, jak dugo ewoluowa bd nasze koncepcje wiadomoci i
natury psychiki. Procesy uzdrawiania s naturaln funkcj, niezalenie od tego, czym jest
psychika, wyobrania czy ycie.
Oznacza to, e koncepcja psychobiologiczna i metody uzdrawiania zaprezentowane w tej
ksice mog by wykorzystywane przez terapeutw z dowolnej szkoy i o dowolnej
orientacji terapeutycznej. Maj one w zaoeniu uzupenia metodologi terapeutyczn
wszystkich pracownikw suby zdrowia, obojtnie jaka jest ich specjalno. Ksika ta
przedstawia szersz perspektyw odniesienia, jzyk bardziej skuteczny w poszukiwaniu i
umoliwianiu naturalnych procesw uzdrawiania, ktre s nieodcznym skadnikiem samego
ycia. W metodach tych nie ma niczego niezmiennego ani ostatecznego, s one tylko
pocztkiem drogi do lepszego zdrowia i samo-wspomagania, ktra bdzie istnie tak dugo,
jak dugo bdziemy tutaj, by ni poda.
Malibu, 1986
Ernest Lawrence Rossi
1
EFEKT PLACEBO ODRZUCONY KAMIE WGIELNY UZDRAWIANIA ZA
POREDNICTWEM PSYCHIKI
Wci powtarza si pewne ciekawe historie ilustrujce prawdy, ktrych nasz umys nie jest w
stanie ogarn. Tak wanie dzieje si w przypadku zarwno dawnych, jak i wspczesnych
opowieci o nagych zachorowaniach i cudownych uzdrowieniach. Nowoczesna nauka
skonna jest traktowa te doniesienia jako bardzo niepewne lub te w najlepszym razie
uznawa je za czyste przykady efektu placebo. Ludzie zdrowiej jedynie dziki wierzeniom
lub sugestiom, e akt uzdrowienia mia miejsce. Efekt placebo jest odrzucany jako czynnik
zakcajcy, ktrego nikt nie rozumie; jest niepewny i dlatego iluzoryczny. Rozdzia ten
rozpoczniemy od przytoczenia kilku takich historii uzdrowie tych, o ktrych donosili
wielce szanowani eksperci w dziedzinie medycyny po to, by dowiedzie si, czy da si w
nich znale jaki wsplny mianownik. Moe okae si, e efekt placebo jest w
rzeczywistoci odrzuconym kamieniem wgielnym tego, co mogo si sta praktyczn
koncepcj komunikacji midzy psychik a ciaem oraz uzdrawiania.
Sympatyczny pan Wright. Rak a system odpornociowy
Jednym z moich pierwszych nauczycieli tajemnic ciaa i psychiki by stary Bruno Klopfer,
niski, potnie zbudowany mczyzna o wygldzie gnoma, ktry by krtkowidzem aby
odczyta druk, musia trzyma ksik przy samym nosie. Okulary tak mu powikszay oczy,
e zwykle byem tym zbyt oszoomiony, by si do niego odezwa. Uwaano go niemal za
geniusza w dziedzinie testu Rorschacha; by autorem podstawowej, trzy-tomowej pracy na ten
temat. Jednak jego skromne zachowanie nie zdradzao choby cienia tej magii
interpretacyjnej, ktra znacznie przewyszaa to, co by w stanie napisa czy wyoy.
Uprzejmo Bruna i doskonae maniery stanowiy naturalne dziedzictwo zwizane z jego
europejskim pochodzeniem. Postawa jego ciaa zawsze sygnalizowaa uwane wsuchiwanie
si w to, co kto a w szczeglnoci student mwi. Czasem udawao mi si duej
popatrze na niego z boku podczas seminariw przy kominku, ktre organizowa dla
jungistw w Asilomar na wybrzeu kalifornijskim we wczesnych latach szedziesitych.
Zawsze jednak odnosiem wraenie, e za tym zewntrznym skupieniem kryje si inna cz
jego osobowoci, obcujca z kt wie jakimi poziomami wyobrani i mdroci. Gdy
przyapywa moje spojrzenie, natychmiast powraca" z leciutkim mrugniciem i nikym,
koleeskim umiechem.
Jednym z lepiej udokumentowanych osigni Bruna bya umiejtno rozrniania zapisw
wypowiedzi w tecie Rorschacha tych pacjentw, u ktrych nowotwr mia posta ostr, od
tych, u ktrych rozwija si wolno. W przemwieniu wygoszonym w 1957 roku do czonkw
Towarzystwa Technik Projekcyjnych (by jego przewodniczcym) prbowa podzieli si
dowiadczeniami w tej dziedzinie, prezentujc swe pogldy na temat zmiennych
psychologicznych wystpujcych w przebiegu raka. Jak ju powiedziaem, Bruno by
czowiekiem skromnym, wic zamiast mwi o sukcesach, wola szczegowo przedstawi
jedn ze swych poraek. By to przypadek sympatycznego pana Wrighta, ktry zaintrygowa
Bruna do tego stopnia, e czsto o nim opowiada. Jestem przekonany, e przypadek ten
oznacza co wanego dla tej mdrej czci jego osobowoci, ktra tak czsto znajdowaa si
gdzie daleko, i dlatego przedstawi go tutaj dokadnie w takiej postaci, w jakiej opublikowa
go Bruno. Oryginaln histori pana Wrighta opisa jeden z jego osobistych lekarzy, doktor
Philip West, godny zaufania obserwator, ktry zreszt odegra w niej znaczc rol (Klopfer,
1957, s. 337-339).
U pana Wrighta wystpowa rozlegy i mocno zaawansowany zoliwy nowotwr wzw
chonnych misak limfatyczny. W kocu nadszed dzie, gdy pacjent przesta reagowa na
wszelkie znane rodki umierzajce bl. Jego pogbiajca si anemia uniemoliwiaa
stosowanie tak radykalnych metod jak promieniowanie rentgenowskie czy iperyt azotowy,
ktre mona by wyprbowa w innej sytuacji. Ogromne guzy wielkoci pomaraczy
znajdoway si pod pachami, w pachwinach, na szyi, klatce piersiowej i brzuchu. ledziona i
wtroba przybray gigantyczne rozmiary. Przewd piersiowy by niedrony. Co drugi dzie z
jego klatki piersiowej cigano od 1 do 2 litrw mlecznego pynu. Czsto korzysta z maski
tlenowej i odnosilimy wraenie, e znajdowa si w stanie terminalnym, a jedynym
sposobem leczenia mogo by podawanie rodkw umierzajcych bl.
Mimo e lekarze stracili nadziej, pan Wright wci j mia, a byo tak dlatego, i oczekiwa
pojawienia si nowego, pono zbawiennego leku, o ktrym ju donosia prasa. Preparat
nazywa si krebiozen i jak si pniej okazao, by zupenie nieskuteczny.
Pacjent dowiedzia si w jaki sposb, e nasza klinika zostaa przez Towarzystwo Lekarskie
wytypowana do przetestowania tego leku. Przeznaczono dla nas dawki wystarczajce, by
leczy dwunastu wybranych pacjentw. Pan Wright nie zalicza si do nich, poniewa
warunki umowy byy nastpujce: choroba wprawdzie powinna by tak zaawansowana, e
standardowa terapia nie moga przynie korzyci, ale przewidywany okres ycia pacjenta
musia wynosi co najmniej trzy, a najlepiej sze miesicy. Oczywicie pan Wright nie
spenia tego drugiego warunku nawet rokowanie, e poyje duej ni dwa tygodnie,
wydawao si bardzo optymistyczne.
Kilka dni pniej dostarczono preparat i zaczlimy szykowa program testowy, ktry nie
obejmowa pana Wrighta. Gdy ten usysza, e rozpoczynamy leczenie krebiozenem, jego
entuzjazm nie mia granic i, cho usilnie staraem si mu to wyperswadowa, tak gorco
baga, by da mu t niezwyk szans, e wbrew swoim pogldom i niezgodnie z warunkami
postawionymi przez Komisj do spraw Krebiozenu zadecydowaem, i wcz pana Wrighta
do programu.
Zastrzyki miay by podawane trzy razy w tygodniu. Pamitam, e pierwszy zaaplikowalimy
mu w pitek. Nie widziaem go potem a do poniedziaku, a gdy szedem do szpitala,
mylaem, e pacjent albo kona, albo ju umar.
Jaka oczekiwaa mnie niespodzianka! Zostawiem go w gorczce, oddychajcego z trudem,
cakowicie zoonego chorob. Teraz chodzi po oddziale, wesoo gawdzi z pielgniarkami i
z kadym, kto tylko zechcia sucha, dzieli si swym dobrym nastrojem. Natychmiast
pobiegem do innych pacjentw, ktrzy w tym samym czasie dostali swj pierwszy zastrzyk.
Okazao si, e nie nastpio ani polepszenie, ani pogorszenie ich stanu. Nadzwyczajna
poprawa widoczna bya tylko u pana Wrighta. Guzy zaczy znika jak topione na gorcym
piecu kule niegowe i przez tych kilka dni zmniejszyy si o poow. Regresja ta bya
znacznie wiksza, ni gdyby najbardziej wraliwego na promieniowanie guza poddawa
codziennie bombardowaniu promieniami rentgenowskimi. Wczeniej zreszt przekonalimy
si, e guzy naszego pacjenta nie reaguj na nawietlanie. Poza jednym, nieskutecznym
przecie zastrzykiem nie otrzyma on adnych innych lekw.
Fenomen ten wymaga wyjanienia i zmusi nas raczej do otwarcia si na now wiedz ni do
prb tumaczenia. Dalej, tak jak zaplanowalimy, podawalimy zastrzyki trzy razy
tygodniowo ku wielkiej radoci pacjenta i naszemu rosncemu zakopotaniu. W cigu
dziesiciu dni [pana Wrighta] wypuszczono z oa mierci" wszystkie objawy jego
choroby znikny w tak krtkim czasie. Brzmi to nieprawdopodobnie, ale ten miertelnie
chory czowiek, kiedy chwytajcy hausty powietrza przez mask tlenow, teraz nie tylko
normalnie oddycha, ale by w peni aktywny i bez problemw przelecia swym samolotem na
wysokoci 12 000 stp.
Ta nieprawdopodobna sytuacja zaistniaa na samym pocztku testowania krebiozenu. Po
okoo dwch miesicach zaczy si pojawia sprzeczne doniesienia. Wszystkie kliniki, ktre
wyprboway lek, donosiy o jego nieskutecznoci. Natomiast twrcy preparatu uparcie
zaprzeczali zniechcajcym faktom, ktre wychodziy na jaw.
Tygodnie wolno mijay, a wieci o krebiozenie bardzo martwiy naszego pana Wrighta. Cho
nie by on bardzo wyksztacony, jego sposb rozumowania by logiczny i prawie naukowy.
Pacjent zacz traci wiar w to, co stanowio jego ostatni nadziej i ratunek, a nie zostao
mu ju nic, czego mgby pragn. Gdy rezultaty, o ktrych pisano, zaczy wyglda
beznadziejnie, znikno take przekonanie pana Wrighta o skutecznoci leku. Po dwch
miesicach doskonaej formy wrci do poprzedniego stanu, sta si bardzo przygnbiony i
ponury.
Wwczas dostrzegem moliwo powtrnego sprawdzenia leku i by moe rwnie odkrycia
sposobu, w jaki znachorzy osigaj wyniki, ktre sobie przypisuj (a wiele ich wypowiedzi
mona rzetelnie udowodni). Znajc ju wrodzony optymizm mego pacjenta, -wiadomie go
oszukaem. Zrobiem to z powodw czysto naukowych. Chciaem wykona cile
kontrolowany eksperyment, ktry mg przynie odpowied na wszystkie kopotliwe pytania
zwizane z przypadkiem pana Wrighta. Co wicej, test mj nie mg w aden sposb
pogorszy jego stanu tego byem pewien; ponadto nie znaem niczego, co mogoby mu
pomc.
Gdy pan Wright prbowa walczy z rozpacz ogarniajc go z powodu nawrotu choroby,
ktry nastpi mimo cudownego leku", zdecydowaem si wykorzysta szans i odegra rol
znachora. Celowo skamaem, mwic mu, eby nie wierzy w to. co pisz gazety, bo lek
mimo wszystko jest niezwykle obiecujcy. Jaka wic spyta jest przyczyna mojego
pogorszenia?" Po prostu specyfik w tej postaci utraci swoj si odparem. Jutro
prawdopodobnie otrzymamy nowy, doskonale rafinowany produkt o podwjnej mocy, ktry
by moe podziaa dwukrotnie silniej ni pierwsze zastrzyki".
Wiadomo ta staa si dla pana Wrighta prawdziwym objawieniem. Ciko chory pacjent
znw jania optymizmem i chci rozpoczynania wszystkiego od pocztku. Przesunem o
kilka dni dat nadejcia przesyki, co sprawio, e pan Wright oczekiwa jej jak zbawienia.
Gdy oznajmiem, e niedugo zaczniemy now seri zastrzykw, by peen wiary i prawie
wpad w ekstaz.
Pierwszy zastrzyk podaem z wielkimi fanfarami i odgrywaniem przedstawienia (w tych
warunkach uznaem to za dopuszczalne). Nowy preparat o podwjnej mocy" skada si
wycznie z wody. Wyniki eksperymentu byy dla nas zaskakujce, cho skoro go robilimy,
musielimy oczekiwa jakich rezultatw.
Wydobycie si pacjenta ze stanu agonalnego miao teraz przebieg jeszcze bardziej
dramatyczny ni za pierwszym razem. Guzy rozpyny si, znikn pyn w klatce piersiowej,
pacjent powrci do pracy zawodowej, a nawet znowu zacz lata. Stanowi w owym czasie
okaz zdrowia. Przez ponad dwa miesice nie wystpoway u niego adne objawy. Pniej w
prasie ukaza si komunikat AMA (Amerykaskiego Towarzystwa Medycznego):
przeprowadzone w caym kraju testy dowiody, e krebiozen nie przedstawia adnej wartoci
jako lek na raka".
Kilka dni po ukazaniu si tego raportu pana Wrighta ponownie przyjto do szpitala w stanie
agonalnym. Utraci wiar, znikna nadzieja. Po dwch dniach umar.
Opis osobowoci pana Wrighta, dokonany przez Klopfera i zapisany po badaniu testem
Rorschacha, jest nastpujcy (Klopfer, 1957, s. 339):
Protok z badania testem Rorschacha sporzdzono, zanim nastpio przejcie od optymizmu
do pesymizmu. Odzwierciedla on osobowo, w ktrej wystpuje jak to kiedy okreliem
pynna organizacja ego. Wida to w obecnym zachowaniu pacjenta i wielkiej atwoci, z jak
najpierw podda si sugestii pyncej z reklamy leku, a pniej sugestiom lekarza podczas
celowo zaplanowanego eksperymentu; nie przejawia oznak ani obrony, ani nawet
krytycyzmu. Jego ego po prostu pynie i dlatego caa jego yciowa energia jest wolna
wywoaa zatem tak reakcj na lek, ktra wydawaa si czym w rodzaju cudu.
Niestety, sytuacja ta nie moga trwa duej, poniewa nie stabilizowao jej dobrze
zakorzenione centrum osobowoci, w ktrym dugofalowa perspektywa zapobiegaby
katastrofalnym konsekwencjom rozczarowania lekiem. Uywajc symbolicznej analogii,
mona powiedzie, e podczas pywania po powierzchni wody pod wpywem optymistycznej
autosugestii lub sugestii pacjent zamieni si w ciki kamie i bez walki poszed na dno w
chwili, gdy sia owej sugestii przestaa dziaa.
Przypadek pana Wrighta a nadto ywo ilustruje sukcesy i poraki prb komunikowania si
midzy psychik a ciaem oraz uzdrawiania na obecnym poziomie wiedzy. Jeszcze nic
rozumiemy wszystkich istotnych czynnikw, ktre wystpuj w kadej konkretnej sytuacji, i
mamy jedynie niejasne pojcie o tym, jak wspomaga niezawodne uzdrawianie. Jak dotd
wiemy na ten temat niewiele wicej, ni wiedziano 30 lat temu, gdy pan Wright
zaprezentowa swym lekarzom potg optymizmu.
Wiemy dzi na przykad, e ukad odpornociowy moe kontrolowa rozwj raka; ulepszajc
ten ukad, mona by doprowadzi do zmniejszenia przeze nowotworu. Ukad odpornociowy
pana Wrighta by z ca pewnoci pobudzony przez jego wiar w wyleczenie.
Nieprawdopodobne tempo, w jakim wraca do zdrowia, sugeruje, e jego ukady
autonomiczny i hormonalny byy podatne na sugesti i pomagay mu zmobilizowa ukad
krwionony z tak niezwyk skutecznoci, e doszo do usunicia toksycznych pynw i
innych pozostaoci szybko malejcego nowotworu. Jak si pniej okae, dzisiaj wiemy
wicej o ukadzie limbiczno-podwzgrzowym mzgu, ktry jest gwnym cznikiem midzy
psychik a ciaem, modulujcym aktywno ukadw odpornociowego, autonomicznego i
hormonalnego w odpowiedzi na sugesti psychiczn i autosugesti.
Podsumujmy: dowiadczenie pana Wrighta dowodzi, e jego gbokie przekonanie o
skutecznoci bezwartociowego leku, jakim by krebiozen, wywoao uzdrawiajcy efekt
placebo, spowodowao aktywizacj tych wanie gwnych systemw komunikacji midzy
psychik a ciaem oraz uzdrawiania. Zaczlimy jednak zanadto wybiega w przd
H.D., 35-letni kawaler, najmodszy z omiorga dzieci, jest jedynym yjcym potomkiem pci
mskiej. Dwaj starsi bracia umarli: jeden majc dwa, drugi trzy lata, kolejny brat umar w
domu w tydzie po narodzinach pacjent mia wwczas dwa lata. Jego purytaski ojciec
szorstkim i bezosobowym traktowaniem innych maskowa wasn sabo i brak poczucia
bezpieczestwa. Zachowywa si pozornie wylewnie wobec dzieci, dopki byy one
bezradnymi niemowltami; jednak gdy zaczy chodzi i mwi, wymaga od nich dorosego
zachowania. Swoj on lekceway za to, e urodzia nielubne dziecko (najstarsz siostr
pacjenta), bdc nastolatk, a on sam polubi j z litoci. ona nie potrafia si mu
przeciwstawi. Gdy pacjent by may, matka pracowaa w rodzinnym sklepie, a ojciec postara
si, by ani ona, ani starsze siostry nie powicay chopcu zbyt wiele uwagi. Po tym jak H.D.
rozpocz nauk w pierwszej klasie, ojciec upar si, eby nikt mu ju odtd nie czyta bajek,
poniewa powinien to robi sam. Na chopca stale wywierano nacisk, by zachowywa si jak
dorosy, a w dodatku wci ograniczano jego aktywne poszukiwanie wasnych zainteresowa.
E.B., 24-letnia, niezamna, ciemnoskra kobieta, jako dziecko niezwykle uzdolniona,
czynia zdumiewajco szybkie postpy w latach szkolnych. Bya bardzo sumienna, nigdy nie
chodzia na wagary. Jej matka bya nauczycielk, kobiet niezwykle pikn i inteligentn".
Pacjentka najwyraniej z ni rywalizowaa, cho nigdy otwarcie nie wyraaa swej wrogoci.
Gdy matka zachorowaa, E.B. wzia na siebie odpowiedzialno za dwie modsze siostry i
zacza im matkowa. Nawet podczas swej nauki w college'u wspieraa je finansowo. Zawsze
samowystarczalna i ogromnie ambitna, ograniczaa lub wypieraa wikszo swych kobiecych
potrzeb po to, by osiga cele intelektualne.
Alexander uwaa, e stres psychiczny w jaki sposb oddziauje na podwzgrze, ktre z
kolei poprzez przysadk i tarczyc stymuluje cay ukad hormonalny. Podwzgrze stanowi
pomost pomidzy psyche i soma i by moe jest miejscem, gdzie zlokalizowana jest
wiadomo. W wydanej przez Alexandra i Frencha ksice (1948, s. 70) R, Grinker z
uznaniem cytuje pogld S. Inghama (1938):
Neurologiczna koncepcja wiadomoci mwi, e jest to stan aktywizacji caego ukadu
nerwowego, a w szczeglnoci mzgu. Stan ten przybiera jakociowo rne formy: od
najwyszego stopnia pobudzenia psychicznego do cakowitego braku aktywnoci, jak np.
podczas piczki lub narkozy. Chocia wszystkie czci mzgu mog bra udzia w procesach
psychicznych zachodzcych w stanie wiadomoci, to okazuje si, e wszelkiego rodzaju
aktywno psychiczna zaley od normalnego funkcjonowania grup neuronw w obrbie
prymitywnego midzymzgowia (czyli w podwzgrzu). Normalne cykle snu i czuwania s
dowodem fizjologicznej aktywnoci tego mechanizmu. Gdyby okazao si, e energia
wyzwalana w midzymzgowiu jest wystarczajco dua, by zaktywizowa ca reszt ukadu
nerwowego w zakresie zjawisk psychicznych, mona by postulowa, e centrum wiadomoci
znajduje si wanie w tym obszarze. Istnieje wiele dowodw klinicznych i
eksperymentalnych przemawiajcych za tym pogldem. Z pewnoci nie przypadkiem inne,
prymitywne funkcje ukadu nerwowego, zwizane z procesami wegetatywnymi, instynktami i
emocjami, okazay si zalene od struktur w obszarze podstawy mzgu, ktre znajduj si
bardzo blisko regionw uznawanych za centrum wiadomoci. Zastosowanie tej koncepcji
wiadomoci w psychiatrii wydaje si oczywiste wszak jakociowe zmiany wiadomoci
pojawiaj si w zaburzeniach zachowania zwizanych z inteligencj, emocjami i dziaaniami
instynktownymi.
Cho pogld ten dla naszych nowoczesnych uszu brzmi zapewne nieco osobliwie, mona go
uzna za wczesn, psychobiologiczn prb stworzenia koncepcji wiadomoci i komunikacji
dziesiciu lat miaem skonno do filozofowania, staem si wic wiadomy potnej mocy,
jak w walce z chorob dysponuje psychika. Lekcja na temat nadziei, ktr wtedy dostaem,
wywarta znaczcy wpyw na mj powrt do zdrowia (bytem ju wtedy dorosy) oraz na
przekonanie o wartoci ycia, ktre od tego czasu ywi.
Ukoronowaniem tych jego wczesnych dowiadcze yciowych, dotyczcych roli optymizmu i
twrczoci, bya praca redaktora w jednym z czoowych periodykw amerykaskich The
Saturday Review" oraz objte ostatnio stanowisko wykadowcy w School of Medicine UCLA.
Szczegowo udokumentowany przypadek wyzdrowienia Cousinsa (1979) z artretycznej i
reumatoidalnopodobnej kolagenozy tkanek cznych (diagnozowanych jako zesztywniajce
zapalenie staww krgosupa) dziki podawaniu sobie duych dawek dobrego humoru
(gwnie w postaci starych filmw braci Mara i powtrek Candid Camera" Allena Funta)
staje si obecnie czci nowego stylu leczenia. Na temat jego pniejszego powrotu do
zdrowia po ataku serca, w ktrym wystpi zarwno zawa, jak i niewydolno zastoinowa,
dyskutowali kardiolodzy oraz inni lekarze, ktrzy go leczyli. Wrd czynnikw
odgrywajcych istotn rol w autoterapii Cousinsa wymienili oni:
1. Brak paniki w obliczu rzeczywicie powanych objaww ataku serca (panika jest czci
syndromu emocjonalnego, ktry zabija ofiary mierci voodoo).
2. Niewzruszone zaufanie do zdolnoci ciaa, ktre potrafi wykorzysta wasn wiedz w celu
wspomagania uzdrawiania.
3. Nieustannie dobry humor i pogod ducha, ktre stworzyy pomylny, leczniczy klimat dla
pacjenta i personelu szpitala.
4. Przejmowanie penej wspodpowiedzialnoci za wyzdrowienie dziki ustaleniu bliskich,
partnerskich relacji z lekarzami.
5. Koncentracj na twrczoci i znaczcych celach, ktre sprawiy, e mia po co walczy o
zdrowie i ycie.
Cousins podsumowa swoje osobiste dowiadczenia z uzdrawianiem, zwracajc uwag na
fakt, e pozytywne postawy i emocje mog wpywa na biochemi ciaa i w ten sposb
sprzyja modoci i zdrowiu. Pozytywne postawy i emocje s istot dobrego samopoczucia i
efektu placebo. Jake trafna jest uwaga: Placebo to lekarz, ktry jest w nas" (Cousins, 1979,
s. 69). To zdanie odzwierciedla gbok zmian, jaka zasza od czasw, gdy placebo uwaano
za czynnik zakcajcy.
A teraz przyjrzyjmy si bliej temu, co nowe badania nad efektem placebo mog nam
powiedzie o komunikacji midzy psychik a ciaem oraz o uzdrawianiu.
55-procentowy efekt placebo
W tym samym czasie, gdy pionierzy medycyny psychosomatycznej wizali ze sob
anegdotyczne doniesienia, ktre wczeniej opisaem, przeprowadzono bardziej obiektywne
badania naukowe typu podwjnie lepa prba (ang. double-blind; w badaniach tych ani
lekarze, ani pacjenci nie wiedz, kto dostaje prawdziwy lek, a kto placebo). Analiz i przegld
pitnastu takich bada Beecher (1959) koczy wnioskiem, e 35% pacjentw, u ktrych
wystpoway najrniejsze rodzaje blu pooperacyjnego, doznawao znaczcej ulgi po
otrzymaniu placebo (obojtny lek lub pastylki cukrowe). W nowszym opracowaniu (Evans,
1985) wnioski te potwierdzio jedenacie bada typu podwjnie lepa prba, w ktrych 36%
pacjentw doznao przynajmniej 50-procentowej ulgi po zayciu placebo. W najdokadniej
kontrolowanych badaniach klinicznych u okoo 1/3 pacjentw wystpia 50-procentowa ulga.
W odpowiednich warunkach medycznie obojtne placebo jest w stanie wzbudzi wiar i
nadziej na poziomie psychologicznym. To udostpnia i aktywizuje prawdziwe mechanizmy
uzdrawiania, nazywane obecnie przez niektrych efektem placebo.
w efekt placebo nie ogranicza si tylko do umierzania blu. Czynniki psychosomatyczne
wymieniono w przypadku nastpujcych problemw medycznych (pkt 1-3), procedur
terapeutycznych (pkt 4-6), a nawet w oczekiwaniu na otrzymanie pomocy (pkt 7):
1. Nadcinienie, bl serca, liczba krwinek, ble gowy, powikszone renice (zwizane z
autonomicznym ukadem nerwowym);
2. Czynno wydzielnicza nadnerczy, cukrzyca, wrzody, czynno wydzielnicza i motoryka
przewodu pokarmowego, zapalenie okrnicy, antykoncepcja doustna, bl menstruacyjny,
nadczynno tarczycy (zwizane z ukadem hormonalnym);
3. Zwyke przezibienie, gorczka, szczepienia, astma, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne
zapalenie staww, brodawki, nowotwr (zwizane z ukadem odpornociowym);
4. Leczenie chirurgiczne (np. z powodu angina pectoris czy blu serca);
5. Korzystanie z aparatury opartej na biologicznym sprzeniu zwrotnym i z wszelkiego
rodzaju urzdze;
6. Terapia psychologiczna, np. warunkowanie (systematyczna desen-sytyzacja), i by moe
wszelkie formy psychoterapii;
7. Umawianie si z lekarzem na wizyt.
Referujc te badania, wikszo naukowcw (White, Tursky i Schwartz, 1985) dochodzi do
wniosku, e reakcja na podanie placebo, zademonstrowana w tak szerokim zakresie zarwno
problemw medycznych, jak i procedur leczenia, musi by istotnym skadnikiem oglnym
wszelkich sytuacji klinicznych" (Wickramasekera, 1985). Jednym z najbardziej pouczajcych,
nowszych opracowa jest praca Fredericka Evansa, psychologa, ktry wykona wiele
oryginalnych eksperymentw w interesujcej nas dziedzinie. Evans zgromadzi mnstwo
danych, ktre miay mu umoliwi odpowied na dwa podstawowe pytania dotyczce
dziaania placebo w rnych sytuacjach medycznych (1985, s. 215):
1. Jak silny jest efekt placebo, jeli chodzi o jego skuteczno kliniczn?
2. Do jakiego stopnia w efekcie placebo porednicz werbalne i poza-werbalne czynniki
zwizane z oczekiwaniami?
Aby odpowiedzie na pierwsze pytanie (kliniczna skuteczno efektu placebo), Evans
przestudiowa wyniki bada typu podwjnie lepa prba nad lekami umierzajcymi bl,
poniewa stanowiy one najliczniejsz grup dokadnie kontrolowanych prac
eksperymentalnych. Jak wida w zaczonej ramce, skuteczno nie znanego leku
6
9
2
2
morfiny
aspiryny
darvonu
kodeiny
56
54
54
56
zomaxu
55
anatomiczn, ktra mogaby by miejscem spotkania ciaa i psychiki, jest ukad limbicznopodwzgrzowy. Jest on unikatowym, psychofizjologicznym kanaem komunikacyjnym
midzy oczekiwaniami i procesami twrczymi psychiki a fizjologicznymi komponentami
emocji. Ukad ten stanowi wsplny mianownik umoliwiajcy pojawienie si efektu placebo
w takich pozornie odmiennych okolicznociach, jak naiwna wiara sympatycznego pana
Wrighta, negatywne oczekiwania ofiar voodoo i prawdziwe uzdrowienie zachodzce dziki
pozytywnym interpretacjom (wedug Alexandra) czy pozytywnym emocjom (wedug
Cousinsa).
2
TRANSDUKCJA INFORMACJI W UZDRAWIANIU I HIPNOZIE
Pojcie transdukcji odnosi si do przeistaczania czy transformacji energii lub informacji z
jednej formy w inn. Wiatrak zamienia energi wiatru na energi mechaniczn obracajcych
si skrzyde. Jeli t mechaniczn energi skrzyde wprowadzimy do generatora, bdzie ona
przeistoczona w energi elektryczn, ktr z kolei mona zamieni na energi wietln
arwki. Typowe kliniczne zastosowanie biologicznego sprzenia zwrotnego polega na tym,
e energia biologiczna napicia mini jest przemieniana w widzialn informacj dostarczan
przez urzdzenie pomiarowe, ktra umoliwia podmiotowi regulowanie tonusu miniowego.
Te przykady oraz podstawowe pojcia teorii informatycznych, komunikacyjnych i
cybernetycznych stay si podstaw pogldu, e cae ycie biologiczne jest systemem
transdukcji informacji.
Dzieje ewolucji koncepcji transdukcji informacji jako podstawowego zagadnienia
psychobiologii i hipnozy pokazuje tabela 1. Dla celw tej ksiki dogodnie bdzie rozpocz
nasz przegld od koncepcji Bernheima, ktry powszechnie uwaany jest za jednego z ojcw
hipnoterapii. Oto fragment, w ktrym Bernheim przedstawi swj pogld na hipnoterapi,
uznajc j za proces przeksztacania otrzymanej idei w czyn" (Bernheim, 1886, s. 137-138):
Jedno jest pewne: u osb hipnotyzowanych, ktre s podatne na sugesti, wystpuje osobliwa
zdolno przeksztacania otrzymanej idei w czyn. W normalnych warunkach kada
sformuowana idea jest kwestionowana przez umys. Wraenie jest odbierane przez orodki
korowe, nastpnie rozprzestrzenia si do komrek przylegajcych zwojw i pobudza ich
specyficzn aktywno. Pniej do gry wczaj si inne zdolnoci wyzwalane przez
substancj szar mzgu, wraenie zostaje dokadnie opracowane, zarejestrowane i
zanalizowane w wyniku zoonego procesu psychicznego, ktry koczy si jego przyjciem
lub neutralizacj jeli bdzie jaka przyczyna, umys postawi mu weto. U osoby
hipnotyzowanej odwrotnie: przeksztacenie myli w dziaanie, czucie, ruch lub wyobraenie
dokonuje si tak szybko i aktywnie, e nie ma czasu, by zadziaa zakaz intelektualny. Gdy
umys interweniuje, styka si z faktem ju dokonanym, ktry jest ze zdziwieniem
rejestrowany i ktry potwierdza rzeczywisto, a adna pniejsza interwencja nie moe mu
przeszkodzi. Jeeli powiem osobie hipnotyzowanej: Twoja do ma by zamknita", mzg
wcieli t ide w czyn od razu, gdy tylko bdzie ona sformuowana. Odruch natychmiast
przenosi si z orodka korowego, gdzie odebrano rozkaz wprowadzony poprzez nerw
suchowy, do orodka motorycznego, z ktrego wywodz si nerwy powodujce zaciskanie
doni, i dochodzi do skurczu mini. I oto mamy wzmoenie ideomotorycznej pobudliwoci
odruchowej, ktrej efektem jest niewiadoma transformacja myli w ruch, zachodzca bez
udziau woli.
To samo dzieje si, gdy mwi hipnotyzowanemu: Swdzi ci w nosie". Idea wprowadzona
za porednictwem suchu jest odzwierciedlona w orodku czucia wchowego, gdzie pobudza
wraliwy obraz pamiciowy takiego swdzenia, ktry by tam wdrukowany przez poprzednie
wraenia i pozosta w ukryciu. Przywoane w ten sposb wspomnienie czucia moe by tak
silne, e wywoa kichnicie. Tu rwnie mamy do czynienia ze wzmoeniem
ideosensorycznej pobudliwoci odruchowej, ktrej efektem jest niewiadoma transformacja
myli w czucie czy te obraz czuciowy.
W ten sam sposb dochodzi w nastpstwie sugerowanej idei do powstania obrazw
Koncepcja
Odruch ideomotoryczny i ideoczuciowy przemienia sugesti
hipnotyczn w proces somatyczny.
Selye (1936, 1982)
Transdukcja informacji za porednictwem hormonw stresu,
wydzielanych przez o podwzgrzowo-przysadkowonadnerczow, to podstawowy mechanizm zaburze
psychosomatycznych.
Papez (1937)
Doznanie psychiczne jest przemieniane w psychofizjologie
emocji przez ukad limbiczno-podwzgrzowy i struktury
pokrewne.
E. Scharrer i B. Scharrer (1940) Centralny ukad nerwowy kontroluje przekaniki
Harris (1948)
hormonalne za porednictwem podwzgrza.
Moruzzi i Magoun (1949)
Ukad siatkowaty wstpujcy pobudzajcy (ARAS) dziaa na
ukad limbiczno-podwzgrzowy, stymulujc czuwanie.
Shannon i Weaver (1949)
Matematyczna teoria komunikacji. Cybernetyczna koncepcja
ycia jako systemu transdukcji informacji.
Wiener (1948)
Meyers Sperry (1953)
wiadomo powizana z lew i praw pkul mzgow,
i Sperry (1964)
ktre gdy poczenia neuronowe midzy nimi zostan
przerwane funkcjonuj niezalenie.
Olds i Milner (1954)
Odkrycie orodkw karania i nagradzania w ukadzie
limbiczno-podwzgrzowym.
Delgado, Roberts
i Miller (1954)
Jouvet (1973, 1975)
Sen paradoksalny lub marzenie senne jako proces integracji
zachowania za porednictwem ukadw korowego i
limbiczno-podwzgrzowego .
Black (1963, 1969)
Hipnoza moe modulowa psychofizjologiczne mechanizmy
ukadu odpornociowego.
Nauta (1964)
Ukad czoowo-limbiczny integruje funkcje planujce
przedniej kory czoowej z ukadem limbicznopodwzgrzowym.
Delbruck (1970)
Transdukcja informacji to podstawowy problem
psychobiologii.
Weiner (1972, 1977)
Zaburzenia psychosomatyczne s funkcj transdukcji
informacji midzy psychik a ciaem, w ktrej udzia bierze
ukad limbiczno-podwzgrzowo-przysadkowy.
Bowers (1977)
Informatyczne podejcie do hipnozy obejmuje transdukcj
informacji semantycznej w form, ktr mona dekodowa
somatycznie.
Ader (1981)
Badania psychoneuroimmunologiczne pokazuj, jak pod-
Mishkin (1982)
Cho sowa Bernheima brzmi dzi nieco starowiecko, trafnie opisa on transdukcj
informacji jako podstawowy proces hipnoterapii. Waciwie we wszystkich wspczesnych
zastosowaniach komunikacji midzy psychik a ciaem prbuje si wspomaga proces
przemiany sw, obrazw, odczu, myli, przekona i oczekiwa w uzdrawianie, w procesy
fizjologiczne ciaa.
Nowoczesne badania nad hipnoz zapocztkowali: Hull (1933), Erickson [Zobacz te cztery
tomy The Collected Works of Milion H. Erickson on Hypnosis (Prace zebrane Miltona H.
Ericksona o hipnozie), gdzie znale mona szeroki przegld bada tego autora na przestrzeni
piciu dziesicioleci (Erickson, 1980)] i Hilgard (1977). Zainspirowali oni nowe pokolenie
naukowcw (Fromm i Shor, 1979; Sheehan i Perry, 1976), ktre opracowao metodologi
bada obiektywnych, prowadzcych do informatycznej interpretacji pogldw na zjawiska
hipnoterapeutyczne. Na przykad Stephen Black w swej pionierskiej pracy Mind and body
(Psychika i ciao; 1969) zaj si modulujcym wpywem hipnozy na psychofizjologiczne
mechanizmy ukadu odpornociowego, a jego jednoczenie filozoficzny i eksperymentalny
stosunek do problemu zosta podporzdkowany teorii informacji. Bowers w nastpujcy
sposb podsumowa informatyczny pogld na hipnoz (1977, s. 231):
[...] Tendencja do dzielenia czynnikw etiologicznych choroby na psychiczne i somatyczne,
cho heurystyczna dla wielu celw, utrwala przynajmniej implicite dualizm
psychosomatyczny, ktry przez cae stulecia opiera si racjonalnym rozwizaniom. Moliwe,
e tak naprawd potrzeba nam nowego sformuowania starego problemu sformuowania,
ktre nie bdzie z gry zakada istnienia potnej przepaci midzy oddzielnymi
rzeczywistociami" psychiki i ciaa.
Jeden z pomysw na ponowne sformuowanie tego zagadnienia wie si z koncepcj
informacji. Cae ciao ludzkie mona uzna za sie sprzonych systemw informacyjnych:
genetycznych, odpornociowych, hormonalnych itd. Kady z tych systemw ma swj wasny
kod, a transmisja informacji midzy nimi wymaga pewnego rodzaju przetwornika, ktry
umoliwia przeoenie kodu jednego systemu, np. genetycznego, na kod innego systemu, np.
odpornociowego.
Z kolei psychika ze swoj zdolnoci do symbolizowania w formie jzykowej i
pozajzykowej moe by uwaana za rodek kodowania, przetwarzania i transmitowania
informacji zarwno w obrbie osobowoci, jak i na zewntrz niej. Skoro wic przetwarzanie i
transmitowanie informacji jest waciwoci psyche i sama, to podstawowe pytanie
psychosomatyki bdzie brzmie nastpujco: w jaki sposb informacja odbierana i
przetwarzana na poziomie semantycznym jest przeksztacana w informacj, ktr mona
odebra i przetworzy na poziomie somatycznym i odwrotnie? Pytanie to brzmi chyba
sensowniej ni owo wczeniejsze, ktre nim zastpiono. Niektrzy co bardziej zorientowani
badacze zaczynaj je ju zadawa. Podczas II Konferencji nt. Psychofizjologiczne aspekty
raka" Jonas Salk tak skomentowa interesujcy referat Shandsa (1969): Jzyk ludzki jest
wyspecjalizowan form komunikacji. Pan od razu po nim przeskoczy do poziomu
molekularnego. Ciesz si, e tak si stao, bo istniej tu pewne paralele oba te poziomy
porednictwu jakiego nie znanego jeszcze procesu midzy psychik i ciaem. Zagadk t
prbuje si wanie rozwiza za pomoc bada psychoneuroimmunologicznych (Ader,
1981), ktre pokazuj, w jaki sposb ukad odpornociowy bezporednio komunikuje si z
podwzgrzem dziki swym wasnym czsteczkom przekanikowym, zwanym
immunotransmiterami.
W 1970 roku fizyk Delbruk oznajmi, e zrozumienie mechanizmu transdukcji informacji jest
centralnym problemem neurobiologii. Zainspirowany tymi sowami Weiner w swym
monumentalnym dziele na temat psychobiologii i choroby (1972, 1977) przeanalizowa wiele
modeli transdukcji informacji pod ktem ich przydatnoci do wyjanienia zaburze
psychosomatycznych. Przyzna, e hipnoterapia okazaa si przydatna w leczeniu rozmaitych
problemw psychosomatycznych, lecz ostatecznie stwierdzi, i zbyt mao wiemy o
specyficznych mechanizmach biologicznych poszczeglnych chorb, aby okreli konkretne,
psychobiologicz-ne metody ich leczenia. Aby wyjani, jakie to s metody, w nastpnych
czterech rozdziaach przyjrzymy si bliej tym obszarom mzgu, ktre kieruj bodce i
dziaania zwizane z przetwarzaniem informacji do ukadu limbiczno-podwzgrzowego.
Ukad siatkowaty wstpujcy pobudzajcy umys pobudzony, poszukujcy nowoci i
nicy
Kolejny wany kierunek w badaniach nad transdukcj informacji midzy psychik a ciaem
zapocztkowaa praca Moruzziego i Magouna (1949). Odkryli oni, e w pniu mzgu istnieje
ukad siatkowaty wstpujcy pobudzajcy (ARAS), ktry jest powizany z ukadem
limbiczno-podwzgrzowym, wzgrzem i polami kory, dziki czemu stymuluje on stan
czuwania mzgu. Struktur siatkowat opisuje si jako struktur wyrwnujc stan
aktywnoci w obrbie mostu i pnia mzgu" (Bloom, Lazerson i Hofstadter, 1985), ktra
odgrywa wan rol w transdukcji informacji midzy psychik a ciaem. Odbiera ona
informacje sensoryczne ze wszystkich drg nerwowych ciaa i dziaa jak filtr przepuszcza
do mzgu jedynie te, ktre s nowe lub bardzo natrtne.
Tym, co umoliwia skupienie aktywnoci mzgu na uczeniu si lub twrczoci, jest jego
zdolno do uzyskiwania stanw pobudzenia, czuwania i skupiania uwagi na nowych
wzorcach stymulacji sensorycznej czy informacjach. Psychobiologiczn podstaw tej
zdolnoci jest aktywno wizki neuronw zawierajcych noradrenalin, ktre mieszcz si w
miejscu sinawym mostu w obrbie pnia mzgu. Gdy do miejsca tego dociera nowy bodziec,
jego poczenia nerwowe wywouj krtki stan podwyszonej reaktywnoci w wyszych
obszarach korowych oraz w orodku limbiczno-podwzgrzowym, ktry integruje pami i w
ktrym mieszcz si mechanizmy nagradzania (przyjemnoci). Innymi sowy, w miejscu
sinawym nowy bodziec ulega przemianie we wzmoony stan psychobiologiczny. Z kolei
nieciekawe, powtarzajce si sytuacje powoduj zmniejszenie aktywnoci miejsca sinawego i
prowadz do odprenia, sennoci, wreszcie snu. Fakt, i rzeczy nowe i fascynujce
wzmagaj aktywno mzgu, jest bardzo wanym cho cigle niedocenianym warunkiem
wstpnym wszelkich form kreatywnie zorientowanej psychoterapii i praktyk
uzdrowicielskich, wykorzystujcych relacje midzy psychik a ciaem. Jest to jedna z
fundamentalnych zasad stosowanych w nowych metodach komunikacji midzy psychik a
ciaem, ktrymi dokadnie zajmiemy si w rozdziale pitym.
Zwizek midzy snem a aktywizacj miejsca sinawego odkry Jouvet (1975). Badacz ten
zniszczy w mzgach kotw t cz jdra miejsca sinawego, ktra normalnie blokuje
aktywno w czasie snu. W rezultacie koty zaczy odgrywa swoje sny w formie, ktr
ciaa" s wane dla zrozumienia komunikacji midzy psychik a ciaem oraz uzdrawiania.
Regulacja ta zachodzi wwczas, gdy zorganizowane bodce ze wiata wewntrznego i
zewntrznego przechodz przez ukad limbiczno-podwzgrzowy. Psychofizjologowie, m.in.
Achterberg (1985; Achterberg i Lawlis, 1980, 1984), zgromadzili dowody na to, e
porednikiem w komunikacji midzy psychik a ciaem i w uzdrawianiu jest tzw. obraz ciaa,
czyli organizacja obrazu wzrokowego, ktra najprawdopodobniej zachodzi w ukadzie
czoowo-limbicznym ze szczeglnym udziaem prawej pkuli. Aby lepiej zrozumie to
pojcie, zajmiemy si teraz procesem transdukcji informacji w prawej i lewej pkuli oraz ich
udziaem w uatwianiu komunikacji midzy psychik a ciaem.
Pkule mzgowe umys logiczno-metaforyczny
Meyers i Sperry (1953) zapocztkowali okres wielkich odkry w dziedzinie transdukcji
informacji w mzgu (w latach pidziesitych i szedziesitych). Stwierdzili oni, e gdy
przetnie si poczenia nerwowe (ciao modzelowate) midzy lew i praw pkul u kota, to
bd one funkcjonowa czciowo oddzielnie. Poniewa wydawao si, e operacja ta nie
upoledza zdolnoci umysowych, Sperry (1964) i jego koledzy posuyli si ni w
postpowaniu ze starannie wybranymi osobami, u ktrych wystpoway ostre i
niekontrolowane ataki epilepsji typu grand mai (wielki napad). Uznali, e jeli rdo
epilepsji znajduje si w jednej z pkul, to operacja zapobiegnie przynajmniej
rozprzestrzenianiu si wyadowa do drugiej pkuli. Prba okazaa si niezwykle udana.
Ponadto po dokadnym przebadaniu pacjentw z rozszczepionym mzgiem psychologowie
dokonali wielu fascynujcych odkry, wskazujcych na istotne rnice w sposobie transdukcji
i przetwarzania informacji w lewej i prawej pkuli (Gazzaniga, 1967, 1985). Jeli chodzi o
nasze badania komunikacji midzy psychik a ciaem oraz uzdrawiania, najwaniejsze jest to,
e lewa pkula specjalizuje si w sowno-jzykowej transdukcji mowy i myleniu
analitycznym, prawa natomiast odgrywa dominujc rol w caociowej, metaforycznoanalogicznej transdukcji informacji, charakterystycznej dla emocji, wyobrae, a szczeglnie
obrazu ciaa (Achterberg, 1985). W zwizku z tym pojawia si hipoteza, e sposoby, jakimi
prawa pkula dokonuje transdukcji informacji, s cile powizane z ukadem limbicznopodwzgrzowym i komunikacj midzy psychik a ciaem, ktrej przejawem jest efekt
placebo. Niedawno an Wickramasekera tak przedstawi t koncepcj (1985, s. 274-275):
[...] Osoby wraliwe na efekt placebo (podobnie zreszt jak ludzie podatni na hipnoz) nie
przetwarzaj informacji w krytyczny i analityczny sposb, waciwy pkuli dominujcej (z
jej funkcjami werbalnymi). Ludzie ci nie dopuszczaj sygnaw wtpliwoci czy
sceptycyzmu, ktre s konsekwencj owego bardziej analitycznego sposobu przetwarzania
typowego dla dominujcej (lewej) pkuli. Podobnie jak osoby podatne na hipnoz, te, ktre
silnie reaguj na placebo, bd raczej wykorzystywa swj obszerny repertuar rodkw, by
waciwoci podanego im leku upikszy i wzbogaci o szczegy. Mog te zniweczy lub
osabi dziaanie [...] lekarstwa przez negatywne atrybucje.
Shapiro (1971) opisuje osoby nie reagujce na placebo jako sztywne, stereotypowe i
pozbawione gotowoci psychicznej (s. 445). Opis ten jest uderzajco podobny do
charakterystyk osb trudno poddajcych si hipnozie. Wzrasta liczba dowodw na to (Bakan,
1969; Graham i Pernicano, 1976; Gur i Gur, 1974; achman i Goode, 1976), e podatno na
hipnoz lub sugesti jest u osb praworcznych przewanie funkcj prawej pkuli
(niedominujcej, czyli drugorzdnej). Funkcje pkuli niedominujcej obejmuj aktywno
psychiczn o charakterze holistycznym i wyobraeniowym, w tym rozproszone i
symultaniczne przetwarzanie informacji (Ornstein, 1973; Sperry, 1964). Tendencja do
Cho do odpowiedzi na te pytania jest jeszcze daleko, ju samo ich postawienie stanowi krok
w kierunku rozstrzygnicia. Co wicej, wspczesne techniki eksperymentalne, takie jak
badanie PET (transosiowa tomografia z wykorzystaniem emisji pozytronw) czy obrazowanie
rezonansem magnetycznym, pozwalaj na przetestowanie kadej koncepcji i hipotezy
dotyczcej omawianej przez nas dziedziny. W dalszych rozdziaach omwimy wiele
sposobw dochodzenia do tych gwnych kanaw komunikacji midzy psychik a ciaem
oraz uzdrawiania oraz metod ich wykorzystania.
3
UZDRAWIANIE I HIPNOZA A UCZENIE SI ZALENE OD STANU
eby w peni doceni wielo tych teorii uzdrawiania psychosomatycznego i hipnozy, ktre
opieraj si na pojciu zalenoci od stanu, koniecznie trzeba si przyjrze ewolucji, jakiej
podlegay one na przestrzeni ponad 200 lat (tab. 2). W rozdziale drugim widzielimy, e tym,
ktry zapocztkowa wykorzystanie koncepcji transdukcji informacji w uzdrawianiu i
hipnozie, by Bernheim. Rozdzia trzeci rozpoczniemy od sw Jamesa Braida (1798-1860),
ktry jako pierwszy opar teori uzdrawiania i hipnozy na pojciu zmiany stanu czy te
zalenoci od stanu. Braid zaproponowa nastpujc definicj hipnozy (cyt. za: Tinterow,
1970, s. 370-372):
Ograniczmy termin hipnoza" jedynie do tych przypadkw, w ktrych [...] osoba
hipnotyzowana nie przypomina sobie niczego, co wydarzyo si w czasie snu, gdy zostanie
obudzona, lecz pamita to wszystko doskonale wtedy, gdy pniej przechodzi podobne
stadium hipnozy. W ten sposb hipnoza obejmowa bdzie tylko te przypadki, w ktrych
pojawia si to, co dotychczas nazywano stanem podwjnej wiadomoci.
Sdz wreszcie, e najodpowiedniejszym terminem oglnym, obejmujcym cao tych
zjawisk, ktre wynikaj ze wzajemnego oddziaywania psychiki i materii, jest termin
psychofizjologia".
W pierwszej czci zacytowanego fragmentu Braid definiuje hipnoz jako proces dysocjacji
czy odwracalnej amnezji, powodujcy powstanie stanu podwjnej wiadomoci".
Wspczeni badacze nazwaliby ten proces uczeniem si i zapamitywaniem zalenym od
stanu". To, czego si uczymy i co zapamitujemy, zaley od naszego stanu
psychofizjologicznego w momencie uczenia si. Wspomnienia nabywane w stanie hipnozy s
zapominane po przebudzeniu, ale staj si znw dostpne, gdy hipnoza si powtarza.
Poniewa wspomnienie jest zalene od stanu, w ktrym byo nabyte, i tylko do niego si
ogranicza, mwimy, i jest to informacja zwizana ze stanem".
W drugiej czci tego fragmentu Braid przedstawi wymylony przez siebie oglny termin:
psychofizjologia, ktry ma opisywa wszelkie zjawiska zwizane ze wzajemnym
oddziaywaniem psychiki i materii". Wprowadzenie tego terminu byo sposobem
konceptualizacji procesu transdukcji informacji midzy psychik a ciaem, ktry ma miejsce
w uzdrawianiu i hipnozie.
Pierre Janet (1859-1947) to nastpna wana posta w historii hipnozy. Zjawisko amnezji
odwracalnej stao si dla niego podstaw zbudowania dysocjacyjnej teorii zaburze
psychosomatycznych. Dysocjacj czy te blok midzy psychik wiadom a niewiadom
uzna on za rdo psychopatologii, do ktrego mona dotrze za pomoc hipnozy i w ten
sposb usun zaburzenia. Pogld ten przyj Freud, ktry jednak wykorzystywa nie
formaln hipnoz, lecz technik wolnych skojarze, i dociera w ten sposb do
zdysocjowanych lub wypartych wspomnie tych wanie, ktre stanowiy podoe zaburze
psychicznych i psychosomatycznych.
Gwnym przedmiotem bada wczesnej psychoanalizy byy warunki konieczne i
wystarczajce, by wystpia odwracalna amnezja i dysocjacje. Freud tak omawia rol urazu w
swej pionierskiej pracy The Aetiology of Hystea (Etiologia histerii; Freud, 1956, s. 186):
Trzeba wyjani, e cofanie si ladem symptomu histerycznego a do traumatycznego
wydarzenia pomoe nam go zrozumie tylko wtedy, gdy wydarzenie, o ktrym mwimy,
spenia dwa warunki jeli ma wymagan jako rozstrzygajc oraz jeli moemy mu
przypisa niezbdn si traumatyczn.
Tabela 2. Ewolucja terapii psychosomatycznej i hipnoterapii opartych na zapamitywaniu,
uczeniu si i zachowaniach zalenych od stanu
Badacze
Braid (1855)
Koncepcja
Stan podwjnej wiadomoci, przejawicy si jako
amnezja odwracalna, jest psychofizjologicznym
podoem hipnozy.
Janet (1889, 1907)
Dysocjacja midzy treciami wiadomymi i
niewiadomymi, przejawiajca si jako blok lub
amnezja odwracalna, jest rdem psychopatologii, do
ktrego mona dotrze w hipnozie po to, by leczy
zaburzenia.
Freud (1896)
Podstawowe zaoenie psychoanalizy: uraz
Jung (1910)
emocjonalny prowadzi do dysocjacji, wyparcia,
Rank (1924)
kompleksw i amnezji, a to stanowi podoe nerwic i
psychoz czynnociowych.
Erickson (1932, 1943a, b, c, d, 1948) Pokaza, e amnezja pourazowa i objawy
psychosomatyczne s dysocjacjami
psychoneurofizjologicznymi, ktre mona usun za
pomoc resyntezy wewntrznej w hipnoterapii.
Cheek (1957-1981)
Hipnoza pojawia si spontanicznie w czasie stresu, co
sugeruje, e zjawisko to jest okolicznoci zalen od
stanu.
Overton (1968, 1972, 1973)
Dokonawszy przegldu literatury z okresu 40 lat ustali,
e zapamitywanie i uczenie si zalene od stanu byo
istotn eksperymentaln podstaw dysocjacji w wielu
paradygmatach bada nad lekami i psy cho fizjologi.
Fischer (1971a, b, c)
Informacja i zachowanie zwizane ze stanem stanowi
psychofizjologiczne podoe zmiany stanu, dysocjacji,
nastroju, zoonej osobowoci, snw, transu, zjawisk
religijnych, psychotycznych, twrczych, artystycznych
i narkoanalitycznych.
Rossi (1972, 1973)
Wstrzsy psychiczne i chwile natchnienia twrczego
pojawiaj si wtedy, gdy przerwane zostaj nawykowe
cigi wspomnie i skojarze zalenych od stanu.
Erickson i Rossi (1974)
Wyniki bada nad uczeniem si zalenym od stanu
potwierdziy eksperymentalnie pogld, e wszelkie
amnezje i dowiadczenia psychiczne s zwizane ze
stanem.
E. Hilgard J. Hilgard (1975)
Neodysocjacyjna teoria hipnozy zakadajca, e
i E. Hilgard (1977)
zapamitywanie i uczenie si zalene od stanu s
Werntz (1981)
Werntz i in. (1981)
Benson (1983a, b)
Zornetzer (1978)
McGaugh (1983)
Izquierdo (1984)
zmian stanu, ktr mona zidentyfikowa jako rodzaj spontanicznej hipnozy, kodujcej
zwizane ze stanem problemy i objawy. Niedawno tak przedstawi swj pogld (Cheek, 1981,
s. 88):
Hipnoza pojawia si spontanicznie podczas stresu (Cheek, 1960), co sugeruje, e zjawisko to
jest zalen od stanu okolicznoci, ktra aktywizuje informacj poprzednio zwizan z
podobnym stresem (Cheek, 1962b).
W takich sytuacjach czowiek skonny jest powraca zarwno wspomnieniami, jak i
reakcjami fizjologicznymi do wczeniejszej chwili, gdy dozna silniejszego stresu.
Wprowadzenie go w hipnoz moe nagle wyzwoli przykre wspomnienia zwizane ze
spontanicznymi stanami hipnoidalnymi. Moe to by bardzo pomocne w poszukiwaniu
czynnikw odpowiedzialnych za zachowania o charakterze nieprzystosowaw-czym, lecz z
drugiej strony moe to wywoa zakopotanie u niedowiadczonego hipnotyzera, gdy ten
odkryje, e jego pacjent identyfikuje go z jakim zym czowiekiem spotkanym w przeszoci.
To zjawisko retrospekcji ma charakter niespecyficzny, moe uruchomi reakcje zupenie
nieadekwatne. Czsto z takimi si stykaem u osb bdcych pod narkoz.
Liczne publikacje kliniczne Cheeka zawieraj najszersz dokumentacj psychobiologicznego
sposobu podejcia do komunikacji midzy psychik a ciaem oraz do uzdrawiania, jak
mona obecnie znale w literaturze dotyczcej hipnoterapii. Jego wasn koncepcj
przedstawimy i zilustrujemy bardziej szczegowo w rozdziale pitym.
Kiedy razem z Ericksonem uzupenialimy histori hipnoterapii o podstawowe teorie i wyniki
bada psychologii wspczesnej, w taki oto sposb rozwinlimy pogld Fischera na zwizek
midzy uczeniem si zalenym od stanu a amnezj (Erickson i Rossi, 1974/1980, s. 71-90):
Gdy zbierzemy wyniki bada zarwno klinicznych, jak i prowadzonych w naturalnych
warunkach, widzimy, e trans hipnotyczny jest zmienionym stanem wiadomoci, a amnezj
stanowi naturaln konsekwencj owego zmienionego stanu. Niedawne eksperymenty nad
uczeniem si zalenym od stanu potwierdzaj oglne przekonanie, e kada amnezj jest
zwizana ze stanem". Obecnie moemy ju uzna amnezj za jednego tylko reprezentanta
caej klasy weryfikowalnych zjawisk, a nie za jaki szczeglny przypadek. Fischer (1971c)
nastpujco podsumowa zwizek midzy uczeniem si zalenym od stanu a amnezj:
Wobec faktu, e dowiadczenie wynika z powizania czy skojarzenia konkretnego stanu lub
poziomu pobudzenia z konkretn symboliczn interpretacj tego pobudzenia, musi by ono
zwizane ze stanem. Mona je zatem przywoa albo wzbudzajc w poziom pobudzenia,
albo tez prezentujc jaki symbol jego interpretacji, taki np. jak obraz, melodia czy smak.
W wykonanych niedawno badaniach 48 ochotnikw, pozostajcych pod wpywem alkoholu,
miao zapamita bezsensowne wyrazy. Po wytrzewieniu ludzie ci z trudem przypominali
sobie sowa, ktrych si przedtem nauczyli. Gdy jednak upili si powtrnie, przypominali je
sobie znacznie lepiej. W innych badaniach obserwowano zalene od stanu przypominanie
sobie konfiguracji geometrycznych: wzmoone pod wpywem amfetaminy i osabione pod
wpywem amobarbitalu. Ochotnicy zapamitywali, a potem przypominali sobie te
konfiguracje, pozostajc pod wpywem jednego z tych dwch rodkw. Pamitanie czego
tylko w chwili, gdy znajdujemy si w okrelonym stanie, zwykle nazywa si uczeniem
zalenym od stanu". Okazuje si, e aby doszo do zwizania ze stanem", nie jest konieczne
dugie uczenie si lub warunkowanie wrcz przeciwnie, wystarczy moe tylko jedno
dowiadczenie.
Zjawisko deja vu i tak zwana retrospekcja po LSD to szczeglne przypadki oglnego
zjawiska zwizania ze stanem. Zauwamy, e do wywoania retrospekcji nie s konieczne ani
zmiany ogniskowe, ani te czsteczki halucynogenw wystarczy moe symbol
przywoujcy to, czego dowiadczao si pod wpywem narkotyku.
Zwizana ze stanem natura dowiadczenia oraz fakt, e pomidzy stanem codziennego
funkcjonowania i wszelkimi innymi stanami hiper- i hipopobudzenia wystpuje amnezj,
dowodz, i to, co nazywa si podwiadomoci", jest jedynie inn nazw owej amnezji
wanie. Dlatego te zamiast postulowa istnienie jednej podwiadomoci, przyjmuj, e jest
tyle warstw samowiadomoci, ile poziomw pobudzenia i odpowiadajcych im interpretacji
symbolicznych wystpuje w repertuarze jednostki. Dlatego wanie moliwa jest wielokrotna
egzystencja: ycie od jednego stanu normalnej przytomnoci do drugiego; od snu do snu; od
jednej wizji po LSD do nastpnej; od jednego stanu uniesienia artystycznego, religijnego czy
psychotycznego do drugiego; od transu do transu; od zamylenia do zamylenia.
Zakadamy, e trans hipnotyczny moe by z wielkim poytkiem uznany za jeden z
jaskrawych przykadw tego, e kade dowiadczenie fenomenologiczne jest z natury rzeczy
zwizane ze stanem. Wyrana cigo stanu wiadomoci, wystpujca podczas normalnego
funkcjonowania, jest w rzeczywistoci nietrwa iluzj, ktrej powstanie umoliwiaj zwizki
skojarzeniowe istniejce pomidzy pokrewnymi jednostkami konwersacyjnymi,
zadaniowymi, orientacyjnymi kd. Kady z nas dowiadczy chwilowej amnezji, pojawiajcej
si w sytuacjach, gdy np. tracimy wtek myli lub zapominamy, co mielimy wanie zrobi.
Bez pomostu w postaci zwizkw skojarzeniowych wiadomo rozpadaby si na wiele
niecigych stanw, nie stykajcych si ze sob i w tym sensie podobnych do snw.
Zgodnie z tym pogldem, to, co odbieramy jako nasz zwyky, codzienny stan wiadomoci
czy przytomnoci, jest tak naprawd nawykowym ukadem zalenych od stanu wspomnie,
skojarze i zachowa. Ja sam uwaam, e twrcze chwile podczas dziaalnoci artystycznej
czy naukowej albo w snach i w yciu codziennym s przerwaniem tych nawykowych
ukadw (1972/1985). Nowe dowiadczenie, ktre pojawia si w momentach twrczoci, jest
podstawow jednostk oryginalnego mylenia, wgldu i zmiany osobowoci. Oto jak
opisaem moliwe, psychobiologiczne podoe chwil twrczych (Rossi, 1972/1985, s. 158):
Przeywanie chwil twrczych moe by fenomenologicznym odpowiednikiem zmiany
krytycznej, jaka zachodzi w strukturze czsteczkowej protein mzgu podczas uczenia si
(Kimble, 1965) lub tworzenia nowych ukadw komrkowych i sekwencji fazowych (Hebb,
1963).
Sposb, w jaki Erickson wykorzystywa wstrzs psychiczny (Rossi, 1973/1980) w celu
wywoania podczas hipnoterapii chwil twrczoci, ktre przeamayby nieprzystosowawcze
wzorce uczenia si zalenego od stanu, bdzie dokadnie omwiony w rozdziaach czwartym i
pitym.
W tym samym okresie Ernest Hilgard wykona badania dotyczce wykorzystania hipnozy do
umierzania blu, ktre dostarczyy eksperymentalnego poparcia teorii, e procesy dysocjacji
psychicznej oraz uczenia si zalenego od stanu s w swej istocie tosame (E. Hilgard i J.
Hilgard, 1975). E. Hilgard wyrazi swe pogldy w nastpujcy sposb (s. 183):
Zacz potrzsa gow, jakby chcia z niej co zrzuci czy te si obudzi, a pytany przez
eksperymentatora oznajmi, i czuje si senny. Dawao si zauway, e jego pocztkowo
wyrane wypowiedzi stay si mtne i niejasne, a wygld uleg zmianie: od penego
przeraenia do ospaego.
W tym czasie pacjent siedzia na kanapie, a eksperymentator co par sekund sprawdza
istnienie katalepsji jako wskanika przebywania w stanie hipnozy. Przez jeszcze okoo dwie
minuty badany by coraz mniej aktywny, wolniej potrzsa gow i mamrota w sposb coraz
bardziej nieartykuowany. Potem zamkn oczy (cho najwyraniej usiowa je trzyma
otwarte), zacharcza apic oddech i upad na kanap jak nieywy. Eksperymentator zbada go
byskawicznie i stwierdzi cakowite ustpienie kontaktu hipnotycznego oraz brak katalepsji,
dotd wci wystpujcej. Jeli chodzi o objawy fizyczne, zaobserwowano opadnicie dolnej
szczki i wyran atoni mini rk i ng. Ponadto stwierdzono brak odruchw: kolanowego i
renicowego, zawsze obecnych w stanach hipnotycznych. Oddychanie i puls, znacznie
wzmoone, gdy pacjent znajdowa si w stanie przeraenia, potem sabsze, kiedy by senny,
teraz zmalay i stay si ledwo wyczuwalne. Krtko mwic, pacjent zdradza wszelkie
objawy nieprzytomnoci. Zanim jednak dokadnie zmierzono mu cinienie krwi i puls, zacz
si budzi. Poruszy si lekko i jkn. Powoli wrcia katalepsja. Po chwili otworzy oczy,
nieprzytomnie rozejrza si dookoa i lekko zamkn je znowu. Zauwaono, e renice cigle
byy szerokie, wystpowa lekki oczopls i brak odruchu zbienoci. Pacjent kilkakrotnie
obliza wargi i lekko przetar czoo, krzywic si przy tym z blu. Nie zwraca uwagi na
pytania, ktrymi zasypywa go eksperymentator: Co jest? Co si dzieje?"; powiedzia tylko:
Jest ciemno, ciemno". Potem po raz drugi opad na kanap. Nastpio to wolniej ni za
pierwszym razem, lecz wygldao tak samo i takie same byy objawy fizyczne poza jednym
wyjtkiem: oddycha gboko i z trudem, podczas gdy puls mia wolny i napity.
Eksperymentator kilka razy prbowa go obudzi, lecz pacjent nie reagowa. Trwao to kilka
minut, po czym wrcia katalepsja i pacjent otworzy oczy, rozgldajc si dookoa
niewidzcym wzrokiem. Znikn oczopls, a renice, cho lekko rozszerzone, zareagoway na
wiato. Pacjent pokrci gow, zajcza, pomasowa sobie kark, jakby go bola, i przetar
czoo, krzywic si z blu. Przez cay czas dygota. Znowu kilkakrotnie obliza wargi i cigle
prosi o wod. Jedyn reakcj na pytania eksperymentatora byy pojedyncze sowa: wiato"
i las". Od czasu do czasu przykada rce do uszu, lekko je pociera, mruczc szumi".
Po niedugim czasie wygldao ju na to, e odzyska przytomno i znowu zacz reagowa
na pytania eksperymentatora, zwizane z ponownie przeytymi wydarzeniami. Opowiedzia
(a relacja jego bya stosunkowo uboga w porwnaniu z poprzedni) o tym, jak lea w
przydronym, lenym rowie, o krwawicej ranie, ktr mia na czole, a potem przeszed do
tego, jak ostronie ciera krew. Powiedzia te, e byo to chyba rano.
Pniej zdoa przywoa jedynie fragmenty wspomnie o tym, jak jacy ludzie podnieli go i
zabrali do szpitala. Ponowne przeycie dwch nastpnych dni rwnie miao fragmentaryczny
i nieadekwatny charakter. Pniejsze wydarzenia odtworzy w sposb kompletny zdoano
wwczas uzyska od niego nazw szpitala.
To ponowne przeywanie prby morderstwa ilustruje sposb, w jaki zmiana stanu
psychofizycznego wyzwala informacje zwizane ze stanem (chodzi tu w szczeglnoci o
reakcj alarmow ze strony autonomicznego ukadu nerwowego oraz ukadu hormonalnego,
ktrej skutkiem jest wzmoone oddychanie, puls i cinienie krwi), do ktrych mona dotrze
w hi-pnoterapii. Erickson uzyskiwa dostp do informacji zwizanych ze stanem dziki temu,
e dokadnie odtwarza kontekst, w ktrym byy one osadzone (Erickson i Rossi, 1979). Jak
Christiny Peters (Peters, 1978), Betsy (Brassfield, 1980, 1983) oraz swoim wasnym
(Brassfield, 1983; Putnam, 1982). Jako e sama bya jednym z tych przypadkw, miaa
niezwyk moliwo, by przedstawi zarwno dane obiektywne, jak i subiektywne. Oto jak
opisaa zakres swych bada i niektre zaoenia teoretyczne, ktre potem okazay si trafne:
Z kadym przypadkiem urazu z dziecistwa zwizana jest paradoksalna komunikacja o
bardzo uoglnionym charakterze. Chodzi o sposb komunikowania nazywany podwjnym
zwizaniem", ktry czsto pojawia si we wczesnych, przedwerbalnych fazach dziecistwa,
kiedy interpretacja otrzymywanych komunikatw rodzi dezorientacj. To z kolei sprawia, e
uczenie si oparte na dowiadczeniu, ktre mogoby pozwoli na uporzdkowanie
sprzecznych komunikatw, jest znacznie upoledzone (Hilgard i Marquis, 1961).
Co ciekawe, paradoksalne instrukcje o niespjnych przesaniach wytwarzaj stan hipnozy
(Haley, 1963). Liczne badania dowiody, e proces uczenia si i przypominania w hipnozie
zachodzi inaczej ni podczas normalnego zapominania" (Hilgard, 1977).
W pracy tej chc przedstawi hipotez, e do rozszczepienia osobowoci dochodzi wskutek
zalenego od stanu uczenia si, ktre ma miejsce we wczesnym dziecistwie. Co wicej,
mona zaoy, i uczenie to pojawia si z powodu hipnoidalnych skutkw urazw
dziecicych, takich jak np. molestowanie seksualne. Dziecko, ktre przecie nie jest w stanie
opracowa paradoksalnych komunikatw, jakie otrzymuje, popada w stan transu. Przypuszcza
si ponadto, e wspomnienia zarejestrowane podczas kadego dowiadczenia hipnoidalnego
maj podobny charakter jak wiedza nabywana w toku uczenia zalenego od stanu.
W stanie hipnozy Lienhart zdoaa sobie przypomnie wydarzenie, ktre odegrao krytyczn
rol w powstaniu dysocjacji pourazowej i tworzeniu nowej osobowoci. Stao si to przed jej
czwartymi urodzinami, kiedy to zostaa uwiedziona przez swego wujka Bulena". Oto jej
niezwykle ywa relacja, opisujca subiektywne poczucie dezorientacji i hipnotycznego
oszoomienia" wywoane przez traumatyzujcy incydent (1983, s. 74-75):
Wydarzeniem, ktre sprowokowao pierwsze podzielenie osobowoci, bya dokonana przez
Bulena prba wymuszenia na dziecku aktu fellatio. Jo Ella nie miaa oczywicie pojcia,
dlaczego wuj wciska jej do ust penisa; jej reakcj wywoay groby z jego strony i wraenie,
e dawi si t rzecz". Nie potrafia sobie ani poradzi z lkiem, ani te uciec od niego.
Doszo wic do tego, e jej psychika po prostu opucia scen przeraajcego dowiadczenia.
Byo to tak, jakby dziewczynka cakowicie oddzielia si od swego ciaa i znikna.
Po kilku chwilach, moe godzinach, mona byo zobaczy ma, dziecic posta skulon
przy cianie wielkiego, sliukowego budynku. Byo pne popoudnie, a jesienny chd
przenika jej uszyt w domu sukienk. Nie bya to ta sama Jo Ella, ktra wczeniej prbowaa
si wydosta z silnych obj swego ukochanego wujka Bulena". To nowe dziecko Jo Ella
II zostao pniej nazwane Dzieciakiem". Znikny wszelkie pamiciowe lady
wczeniejszego incydentu.
Dzieciak" mia talent imitatorski i doskonale naladowa sw pierwotn osobowo. Bya to
jednak pod prawie kadym wzgldem zupenie nowa osoba. Jej odbir wiata by inny i nie
mona byo tego naprawi. Incydent z wujkiem wprowadzi jej psychik w stan cakowitego
chaosu, a bez kontekstu nie mona byo odzyska straconego czasu", Niemoliwe te byo
poradzenie sobie z incydentem, poniewa brak byo takich dowiadcze, z ktrymi daoby si
go porwna. Jo Ella II znajdowaa si w stanie oszoomienia hipnotycznego. Nie potrafia
jeszcze znale sw, ktre pozwoliyby jej podzieli si swoim dowiadczeniem z sob sam
lub z innymi.
Jody Lienhart tak podsumowaa swj przypadek (1983, s. 89-90):
Historia Jody jest pena sprzecznoci wewntrznych, podobnych do tych, ktre sprawiaj, e
dzieci zostaj uwikane w nierozwizywalne konflikty. Dobry, wspaniaomylny i kochajcy
wujek zamienia si w kogo okrutnego i napastliwego. Jo Ella nie bya w stanie poczy ze
sob tak skrajnie rnych informacji i dlatego popada w stan transu, ktry uniemoliwi jej
emocjonalne wycofanie si z sytuacji. Nowo powstaa osoba, Jo Ella II, nie pamita
incydentu, ktry si wydarzy. Jedynym sposobem dotarcia do otorbionego dowiadczenia
jest hipnoza lub jego ponowne pojawienie si w takiej sytuacji, ktrej kontekst upodobni j do
sytuacji pierwotnej.
Powyszy opis tworzenia si rozszczepionej osobowoci zawiera zwracajcy uwag element
teorii hipnoterapii opartej na koncepcji zalenoci od stanu: skutkiem skrajnego stresu
psychofizjologicznego jest niepami wydarzenia, ktre w stres spowodowao, odwracalna
jedynie za pomoc hipnozy. Przypadek Jody, podobnie jak i inne opisane przez Lienhart,
zwraca uwag na jeszcze jeden wany element, jaki musi zawiera dobra teoria hipnoterapii,
ktra chce si posugiwa pojciem zalenoci od stanu. Chodzi tu o wyjanienie procesu
spontanicznego popadania w stan hipnozy, ktry zachodzi w sytuacji traumatycznej (Cheek,
1960), oraz roli, jak podwjne zwizanie czy komunikacja paradoksalna odgrywaj w
przyspieszaniu i utrzymywaniu stanu dysocjacji. Przypadek Lienhart dobrze pokazuje sposb,
w jaki hipnoterapia pozwala dotrze do wspomnie otorbionych wskutek urazowego procesu
uczenia si zwizanego ze stanem, a potem ponownie wczy je w zintegrowan osobowo.
Lienhart podsumowaa sw analiz wnioskami na temat roli, jak kontekst i konfiguracje
umysowe odgrywaj wtedy, gdy w danym stanie (lecz nie w innym) zyskujemy wiadomy
dostp do naszej wiedzy. Zacytuj tu jej pogld, poniewa moe on stanowi pomost
prowadzcy do wskazwek pamiciowych, z ktrych korzystaj psychologowie prowadzcy
eksperymenty nad pamici zalen od stanu. Szczeglnie wane jest tu intuicyjne
przekonanie autorki, e wiedza dzieli si na cz intelektualn i emocjonaln. Dostarcza ona
w ten sposb argumentw przemawiajcych za hipnoterapia Ericksona, ktry w sytuacji, gdy
czu, e zajmuje si urazowymi obszarami pacjentw, oddzielnie dociera do wspomnie
intelektualnych i emocjonalnych (Erickson i Rossi, 1979). Oto wnioski Lienhart (1983, s. 8889):
Hipnoza wymaga raczej silnej koncentracji, a nie snu" osoba z rozszczepieniem uczya si
wanie penej koncentracji na niektrych wspomnieniach z przeszoci. Fundamentalnym
problemem wydaje si wydobycie tych wspomnie z ogromnej liczby konfiguracji
pamiciowych. To w czasie wydobywania pojawiaj si znieksztacenia percepcyjne. Taka
sytuacja rodzi chaos, poniewa jednostki pamiciowe nie ulegaj otorbieniu w odpowiednio
uporzdkowanych konfiguracjach. Oznacza to, e wskazwki pamiciowe dotyczce jakiego
okresu ycia s zmagazynowane razem z nieodpowiedni konfiguracj pamiciow". W
rezultacie dany bodziec moe uruchomi jedn z konfiguracji zachowa, ktra naley do
niewaciwego kontekstu lub jest czci niewaciwej sekwencji. Proces ten jest mniej wicej
zbliony do znieksztace, kondensacji i powiza symbolicznych, ktre pojawiaj si we
nie. Wiedza dostpna w jednym stanie staje si niedostpna w innym, poniewa jest sabo
zintegrowana i do przypadkowo rozmieszczona w caym obszarze wspomnie, jakim
dysponuje osobowo dominujca.
4
STRES I ZJAWISKA PSYCHOSOMATYCZNE. PIONIERSKIE PRACE HANSA
SELYEGO I MILTONA ERICKSONA
W cigu ostatnich pidziesiciu lat wiedza o stresie i zjawiskach psychosomatycznych bya
gwnym bodcem do prowadzenia bada nad komunikacj midzy psychik a ciaem oraz
uzdrawianiem. Zajmiemy si w tym miejscu uaktualnieniem i poczeniem w cao prac
dwch pionierw: fizjologa Hansa Selyego oraz psychiatry i hipnoterapeuty Miliona
Ericksona. Obydwaj ci badacze swymi niezwykle oryginalnymi spostrzeeniami pomogli nam
zrozumie zjawiska psychosomatyczne. Gwn zasug Selyego s jego odkrywcze
eksperymenty nad fizjologi stresu, Ericksona natomiast otwarte, oparte na naturalnych
zachowaniach studia nad dysfunkcjami psychosomatycznymi, ktre pojawiaj si
spontanicznie podczas hipnozy. Poczenie efektw ich prac prowadzi do bardziej
wszechstronnej orientacji w problemach psychosomatycznych i sposobach pomagania w ich
rozwizywaniu.
W tym rozdziale omwimy sformuowane przez Selyego pojcie oglnego zespou
przystosowania (GAS), ktre jest susznie uwaane za fundament medycyny
psychosomatycznej. Skorzystamy z koncepcji uczenia si i zapamitywania zalenych od
stanu oraz wicych si z nimi poj: informacji i zachowa zwizanych ze stanem, dziki
czemu uaktualnimy to, co Selye powiedzia na temat GAS. Nastpnie odwoamy si do
najnowszych bada, ktrych wyniki pogbiy nasz wiedz o funkcjach pod-wzgrza, po to,
by zintegrowa teori oglnego zespou przystosowania z pogldami Ericksona dotyczcymi
psychoneurofizjologicznych podstaw hipnozy i jej zwizku z dowiadczeniami czowieka.
Pojcie oglnego zespou przystosowania (GAS)
psychosomatyczne.
Badanie zjawisk psychosomatycznych za pomoc hipnozy eksperymenty Ericksona
[...] Tak wic np. u osoby, ktra w hipnozie staa si gucha, mog wystpi liczne zmiany
dotyczce funkcjonowania wzrokowego, motorycznego czy jeszcze innego rodzaju [...]
podczas gdy u kogo innego, kto pod wpywem hipnozy sta si lepy na barwy, pojawiaj si
liczne zakcenia motoryki, a nie wystpi zmiany w zakresie syszenia [...] U jednej z
badanych kobiet za kadym razem, gdy na skutek hipnozy stawaa si gucha, pojawiao si
uczucie mdoci i zawrotw gowy [...] Ponadto mona byo u niej zaobserwowa oczopls i
rozszerzanie si renic [...] Inny z badanych [...] w momencie pojawienia si guchoty
doznawa gbokiego zniesienia czucia. A do chwili powrotu czucia nie by on w stanie
odzyska suchu. [...] Rwnie u kilku innych osb stwierdzono niemono wyzwolenia si z
wywoanych zmian zachowania przed usuniciem zmian wspwystpujcych (s. 148-149).
[...] Stanowi one [zmiany wspwystpujce] indywidualne z natury objawy, ktre pojawiaj
si w bardzo rnych okolicznociach i w zwizku z rozmaitymi skojarzeniami. Co wicej,
ich posta nie jest staa u wszystkich osb postawionych w tej samej sytuacji [...] Wyniki
bada wydaj si jednak stae, jeli chodzi o konkretn modalno zachowania danej
jednostki, cho powtarzanie hipnozy prowadzi do stopniowego zmniejszania zakresu i
czasu trwania zjawisk mogcych powodowa dyskomfort badanego (s. 146; podkr.
E.L.R.).
Z przedstawionego w tej czci punktu widzenia zjawiska wspwyst-pujce mona uzna za
przejawy zwizanych ze stanem ukadw informacji i zachowa o niezwykle
zindywidualizowanym charakterze, ktre s nabywane przez kad jednostk w wyniku
dowiadcze yciowych. Te indywidualne ukady stanowi podstaw tworzenia unikatowego
zbioru reakcji hipnotycznych, ktre mona wykorzysta w celach terapeutycznych. Mona te
je uzna za przejawy twrczej niewiadomoci kadego czowieka. Kiedy kto znajduje si
przez pewien czas pod wpywem nadmiernego stresu, opisane zjawiska wspwystpujce
staj si podoem objaww psychosomatycznych, ktre stanowi wyraz nabytych
dowiadcze, zakodowanych w filtrach pamiciowych ukadu limbicznego.
Odkrycie przez Ericksona tego, e powtarzanie hipnozy moe prowadzi do stopniowego
zmniejszania zakresu i czasu trwania zjawisk powodujcych dyskomfort (psychosomatyczny)
badanego" stao si podstaw jego koncepcji dysfunkcji psychosomatycznych i hipnoterapii.
Jeden z pierwszych przykadw wykorzystania tej koncepcji znajdziemy w artykule
zatytuowanym Hypnotic Invesigation of Psychosomatic Phenomena: A Controlled
Experimental Use of Hypnotic Regression in the Therapy of an Acquired Food Intolerance
(Hipnotyczne badanie zjawisk psychosomatycznych: wykorzystanie regresji hipnotycznej do
terapii nabytej nietolerancji jedzenia w warunkach kontrolowanych eksperymentalnie).
Przypadek ten jest doskonaym przykadem na to, e hipnoterapia moe doprowadzi do
usunicia zaburze psychosomatycznych i fobii (w ktre prawdopodobnie zaangaowany jest
autonomiczny ukad nerwowy, a szczeglnie odkowo-jelitowy komponent GAS),
powstaych wskutek uczenia si zalenego od stanu (Erickson, 1943b/1980, s. 170):
Pacjentka, osoba dwudziestoparoletnia, uwielbiaa sok pomaraczowy, ktry pia przy kadej
okazji. Pewnego razu, cierpic na dolegliwoci odkowe, zdecydowaa si wyprbowa
jako lekarstwo olej rycynowy. Aby zniweczy jego smak, zmieszaa go z sokiem
pomaraczowym. Niestety, okazao si, e mieszanka ta spowodowaa ostre zaburzenia
gastryczne: dziewczyna miaa silne nudnoci i kilkakrotnie zwymiotowaa. Pniej pooya
si do ka. Nastpnego dnia rano bya bardzo godna, ale czua si duo lepiej. Posza do
kuchni, by jak zwykle wypi szklank soku pomaraczowego. Niespodziewanie zdaa sobie
spraw, e nie moe go pi, bo jego widok, zapach i smak powoduj mdoci i wymioty.
Ta gwatowna i ostra niech do pomaracz nie znikna spontanicznie, lecz trwaa tak dugo,
e przybraa posta niemal fobii. Dziewczyna nie moga nawet znie myli o tym, e
pomaracze s w lodwce, i jej rodzina przestaa je je. Nawet widok tych owocw na targu
przyprawia pacjentk o mdoci.
Erickson pisze, e w powstaniu warunkowej dolegliwoci odkowo-jelitowej uczestniczy
inny, silnie naadowany emocjonalnie czynnik, ktry po kilku dniach znikn. Autor nie
przedstawi go w swym artykule. Jednak wyuczona metoda warunkowania niech do
pomaracz trwaa nadal. Jest to zjawisko typowe dla zaburze psychosomatycznych i stanowi
ono istot dylematu z nimi zwizanego. Problemy, ktre s pierwotn przyczyn powstawania
zalenych od stanu ukadw pamiciowych i takiego uczenia si, zwykle atwo zostaj
rozwizane, ale psychiczne problemy przez nie spowodowane trwaj nadal! Nowy, zaburzony
ukad zyskuje autonomi funkcjonaln trwa w postaci zwizanych ze stanem informacji i
zachowa, ktre manifestuj si w sposb niezaleny, czsto buntujc si przeciwko
wiadomej woli (ego).
Ze wzgldu na wyizolowany charakter symptomu Erickson nie chcia na niego dziaa
bezporedni sugesti hipnotyczn, mimo e pacjentka go o to prosia. Zdecydowa si
zastosowa sposb poredni. Pewnego wieczoru, w czasie spotkania towarzyskiego, gocie
przekonali dziewczyn, aby zgodzia si na zahipnotyzowanie. Erickson zademonstrowa na
niej regresj do wczeniejszego okresu ycia, cofajc j do chwili sprzed dwch lat, zanim
jeszcze wytworzya nieszczsne skojarzenie midzy sokiem pomaraczowym, olejem
rycynowym i powanym problemem emocjonalnym. Po dwudziestu minutach pozostawania
w takiej regresji (Erickson zwykle potrzebowa tyle czasu, by utrwali stan gbokiej hipnozy)
dziewczyna razem z gomi wypia sok pomaraczowy, nie przejawiajc przy tym niechci.
Ani razu nie usyszaa bezporedniej sugestii zachcajcej, by rozwizaa swj problem. Dano
jej jedynie moliwo wypicia soku, a ona zrobia to z przyjemnoci. Pniej obudzia si z
hipnozy, nie pamitajc tego, co si wczeniej zdarzyo. Przez reszt wieczoru miaa
zaintrygowany i zadumany wyraz twarzy, stale obracaa jzykiem w ustach i oblizywaa
wargi tak, jakby prbowaa wyczu jaki nieuchwytny smak". W kilka dni potem
powiedziaa, e jakim sposobem spontanicznie" si wyleczya i odzyskaa swe
niegdysiejsze upodobanie do soku pomaraczowego.
W opisanym przypadku uderzajce jest to, e pacjentka odzyskaa swoje upodobanie do soku
pomaraczowego w sposb poredni, cofajc si do wczeniejszego etapu ycia i nie doznajc
wyuczonych objaww gastrycznych, ktre mogyby temu przeszkodzi. Z punktu widzenia
teorii zapamitywania i uczenia si zalenego od stanu mona by powiedzie, e stan regresji
do okresu wczeniejszego sta si okrn drog, ktra pozwolia omin wyuczone pniej
objawy odkowo-jelitowe. Kiedy dziewczyna po raz kolejny zasmakowaa w soku
pomaraczowym, objawy straciy sw moc lub wyuczone znaczenie (Rossi, 1973/1980;
Erickson i Rossi, 1976/1980) i nie przeszkodziy temu negatywne oczekiwania wiadomej
czci jej psychiki.
Taka forma hipnoterapii bardzo rni si od podejcia tradycyjnego, w ktrym bezporednia
sugestia ma odwoa" symptom albo zakaza mu pojawienia si. Porednia metoda
praktykowana przez Ericksona wykorzystuje naturalne sposoby autoleczenia, ktre s w
psychice. Nie ma tu miejsca na natrtn bezporedni sugesti, ktra wyraaaby jedynie
pewne ograniczone przekonania terapeuty na temat tego, jak powinno przebiega leczenie.
Terapia nastpuje nie na skutek rozkazw, ktre s wdrukowywane do umysu
zahipnotyzowanego czowieka, ale przez ominicie tego, co Erickson nazwa wyuczonymi
5
NOWE METODY KOMUNIKACJI MIDZY PSYCHIK A CIAEM
W tym rozdziale skoncentrujemy si na skutecznych metodach stymulowania komunikacji
midzy psychik a ciaem. Zobaczymy, e sowa, zwroty, pytania oraz inne strategie
badawcze mog udostpni problemy zakodowane w zwizanej ze stanem pamici i
spowodowa, e informacje bd wykorzystane w celu pomagania samemu sobie. Wszystkie
opisywane metody polegaj na wyszukiwaniu najlepszych sposobw uruchamiania ludzkich
moliwoci, a nie na manipulowaniu czy kontroli zachowania. Nie ma tu miejsca na
warunkowanie (zamaskowane lub jawne), komunikacj pod wpywem czy programowanie.
Nie uywamy nawet sugestii, konwencjonalnie pojmowanej jako wprowadzanie jakiej idei
do umysu pacjenta. Chodzi po prostu o uzyskanie dostpu do zalenych od stanu systemw
pamici, uczenia si i zachowa oraz wykorzystanie zakodowanej tam informacji w celu
rozwizywania problemw. rdem kontroli procesu leczenia przez cay czas jest sam
pacjent. Terapeuta to tylko pomocnik, przewodnik i konsultant.
W miar moliwoci zawsze korzystamy ze wiatopogldu, postaw i sw samego pacjenta,
poniewa one s najbardziej podane w docieraniu do zaburzonych obszarw. Skupiamy si
na problemach dlatego, e prowadz one do przeamania ogranicze w rozwoju danego
czowieka. Symptomy to czsto sygnay, e istnieje potrzeba rozwoju osobowoci. Wszelkie
nasze koncepcje terapeutyczne opieraj si na aktywnym udziale pacjentw (nawet podczas
pierwszej sesji), bo prowadzi to do szybkiego uzyskania przez nich umiejtnoci radzenia
sobie oraz do samowystarczalnoci.
Kade dojcie jest zmian struktury
Podstawow przesank wszystkich opisanych w tej ksice koncepcji jest stwierdzenie, e
kade dojcie jest zmian struktury. Za kadym razem, gdy docieramy do zwizanych ze
stanem wspomnie, efektw uczenia si czy zachowa, ktre koduj problem, mamy
mono wytworzenia nowych skojarze i dokonania reorganizacji, czyli przebudowania tego
problemu w sposb, ktry jest jednoczenie jego rozwizaniem. Przesanka ta opiera si na
wykonanych niedawno badaniach nad zapamitywaniem, uczeniem si i poznawaniem, o
ktrych wspomniaem poprzednio (rozdz. 3; Lynch, McGaugh i Weinberger, 1984). Pami
nie dziaa jak magnetofon, za pomoc ktrego po prostu odtwarzamy to, co przedtem
zapisalimy. Pami jest zawsze procesem konstruktywnym, w ktrym za kadym razem, gdy
sobie przypominamy wydarzenie z przeszoci, syntetyzujemy nowe, subiektywne
dowiadczenie. Pribram (1986) tak opisuje w aktywny, syntetyczny proces pamiciowy:
Obrazy i inne treci psychiczne nie s ani zmagazynowane, ani zlokalizowane" w mzgu.
Obrazy i zjawiska psychiczne s raczej konstruowane dziki dziaaniu miejscowych
obwodw mzgu, wspomaganemu zazwyczaj przez to, co przez wejcia sensoryczne napywa
ze rodowiska zewntrznego. Podobny mechanizm, w ktry zaangaowane s motoryczne
mechanizmy mzgu, moe odpowiada za zachowania intencjonalne i planowe. Dowodw
istnienia takiego mechanizmu mona szuka w Languages of the Brain (Jzykach mzgu) i
innych pracach (Pribram, 1971, 1976; Pribram i in., 1981). W wikszoci prowadzonych
przeze mnie bada chodzio o pokazanie, e mzg funkcjonuje w sposb aktywny, a nie
bierny, o jego interakcje ze rodowiskiem oraz o wyjanienie procesw skadajcych si na
ten aktywny aspekt psychiki. Badania udowodniy, e kora wewntrzna oraz formacja
limbiczna przodomzgowia aktywnie organizuj wejcia sensoryczne itd. (patrz przegld
Pribrama, 1980 podkr. E.L.R.).
Psychika i natura cigle si zmieniaj, stanowi jakby strumie twrczoci. Irytuje nas, e
nasze wspomnienia o danym wydarzeniu rni si od wspomnie innych osb oraz e
zmieniaj si w miar upywu czasu. Te zupenie naturalne rnice i zmiany stanowi
przedmiot zgryzoty naszych sdziw, ktrzy rozstrzygnicia prawne opieraj na do
naiwnym przekonaniu, e istnieje staa, niezmienna i obiektywna rzeczywisto, w ktrej
fakty s faktami, a nie subiektywnymi konstrukcjami umysu. Prawo wymaga, by wiadek
powtarza swoj relacj za kadym razem w ten sam sposb. Tymczasem natura umysu jest
taka, e ta sama historia powtarza si, lecz w postaci rozmaitych wariacji. Najwyraniej
umys cigle usiuje uaktualni i ustrukturalizowa rzeczywisto w zgodzie z nowymi
informacjami i pogldami, ktre spontanicznie wytwarza.
To, co jest zgryzot prawnikw, jest jednak szans dla psychologw. Kiedy np. umys w
naturalny sposb dokonuje przegldu wspomnie z rnicych si nieco midzy sob
punktw widzenia, spontanicznie angauje si w tworzenie kolejnych rzeczywistoci. To za
wobec zmieniajcych si cigle warunkw rodowiskowych ma warto przystosowawcz.
Ludzie, ktrzy nie uznaj, nie akceptuj i nie potrafi zintegrowa tych spontanicznych
zmian, s skazani na pozbawion elementw twrczoci egzystencj w zdezaktualizowanej
ju przeszoci (Rossi, 1972/1985). Wikszo z nas nie zdaje sobie sprawy, jak silnie
jestemy zaprogramowani na takie wanie ycie. Za wszelk cen cho na prno
usiujemy chroni nasze przesze style mylenia, odczucia i zachowania, a do chwili, gdy
symptom czy problem stanie si jawnym dowodem na to, e jestemy nieprzystosowani do
cigych zmian, ktre zachodz wok nas. Nasz problem lub symptom jest wwczas
najlepsz wskazwk do wykonania wewntrznej pracy, ktra pozwoli si nam ponownie
zaadaptowa. Za kadym razem, gdy analizujemy swj problem (tj. docieramy do niego),
moemy liczy na to, e nasz umys w poszukiwaniu odpowiedzi spontanicznie zreorganizuje
go, ujmie go w nieco inny sposb.
Rozwizywanie problemw metod trzech krokw
Podczas kongresu dotyczcego ewolucji w psychoterapii poinformowano, e istnieje obecnie
okoo 300 rnych jej form (Rossi, 1987). Wszystkie formy terapii w pewnym stopniu
wspomagaj komunikacj midzy psychik a ciaem oraz uzdrawianie. Rozwaanie drobnych
rnic midzy nimi prowadzioby do poczucia chaosu i zagubienia, a przecie maj one
wspln metod rozwizywania problemw, polegajc na wykonywaniu takich oto trzech
krokw:
1. Terapeuta i pacjent razem inicjuj proces komunikacji.
2. Angauj si w prac terapeutyczn pewnego rodzaju.
3. Posiadaj kryteria okrelajce rozwizanie problemu, to znaczy wiedz, kiedy przerwa
swoj interakcj.
W tradycyjnej hipnoterapii te trzy kroki wyglday nastpujco:
1. Uzyskanie zaufania i dobrego kontaktu.
2. Prezentacja sugestii terapeutycznych sucych wewntrznej pracy twrczej.
3. Zbudzenie" pacjenta i potwierdzenie rozwizania problemu (Erickson i Rossi, 1979).
Jeli problem nie zosta rozwizany, te same trzy kroki s powtarzane w odmienny sposb, z
uyciem innych sugestii oraz innych wzorcw pracy wewntrznej z wykorzystaniem tego,
czego pacjent nauczy si podczas pierwszej prby. Ten proces powtarzany jest wielokrotnie i
za kadym razem wykonuje si opisane trzy kroki, w efekcie czego coraz wicej wiadomo o
stanie wewntrznym i zasobach pacjenta. To z kolei moe sprawi, e kada nastpna prba
bdzie bardziej efektywna.
Przedstawiane w tym rozdziale metody trzech krokw s rne: zarwno proste, jak i
skomplikowane. atwo si ich nauczy w takiej kolejnoci, w jakiej je zaprezentowano,
poniewa dowiadczenia nabyte przy stosowaniu jednej z nich skadaj si na umiejtnoci
terapeutyczne potrzebne do efektywnego wykorzystania nastpnej. Wszystkie s jednak
rnymi odmianami tej samej podstawowej formuy. Przyjrzyjmy si jej zatem.
Podstawowa formua dochodzenia. Istot wszystkich zaprezentowanych w tym rozdziale
koncepcji terapeutycznych jest co, co mona okreli mianem podstawowej formuy
dochodzenia, od setek lat stosowanej na rne sposoby przez hipnoterapeutw. Erickson i
Rossi (1976/1980) okrelili j jako ukryt dyrektyw. Podstawowa formua dochodzenia rni
si zasadniczo od wszelkich uywanych poprzednio form sugestii bezporedniej i autorytarnej
tym, e nie ma w niej wdrukowywania, warunkowania czy programowania pacjenta zgodnie z
pogldami terapeuty na temat sposobu, w jaki naley rozwiza problem. Formua ta
dostarcza jakby ram, dziki ktrym pacjent dochodzi do powizanego ze stanem kodu swego
wasnego problemu i stymuluje transdukcj informacji w stopniu pozwalajcym na
uzdrowienie.
Podstawow formu dochodzenia mona opisywa na wiele rnych sposobw. Zawsze
jednak skadaj si na ni trzy standardowe elementy:
1. Wprowadzenie wyznaczajce czas terapii, ktre inicjuje wewntrzne poszukiwanie
systemw zapamitywania, uczenia si i zachowa zalenych od stanu.
2. Dochodzenie do problemw i symptomw zwizanych ze stanem oraz ich transdukcja.
3. Obserwowalne zachowania, ktre sygnalizuj, e procesy dochodzenia i transdukcji
terapeutycznej s zakoczone.
Ramka 2. Podstawowa formua dochodzenia
1. Wprowadzenie wyznaczajce czas terapii, inicjujce poszukiwania
wewntrzne
Gdy tylko twj wewntrzny umys (twrcza niewiadomo, duchowy
przewodnik itd.) zorientuje si,
2. Dochodzenie do zwizanych ze stanem rde problemu
e potrafisz dokona przegldu wanych wspomnie zwizanych ze
rdem problemu,
3. Obserwowalne zachowania sygnalizujce rozwizywanie problemu
sprawy.
3. Potwierdzenie rozwizania problemu
Kiedy twj wewntrzny umys zorientuje si, e dalej moe
skutecznie zajmowa si tym problemem, ty poczujesz, e masz
ochot si poruszy (przerwa), Otworzysz oczy i obudzisz si zupenie
rzeki.
Terapeuta od czasu do czasu moe zapyta pacjenta o to, czego dowiadcza on w swym
wntrzu wtedy, gdy na zewntrz manifestuje rne wzorce zachowa. Jak dotd w dziedzinie
tej dokonano bardzo niewielu bada eksperymentalnych, nie zawsze wic wiemy, ktre
indywidualne wzory reagowania mog dostarczy uytecznych informacji na temat procesu
terapii. W kadym razie gdy ten stan wewntrznego zaangaowania pacjenta trwa ju kilka
minut, moemy rozpocz drug faz dochodzenia do zwizanych ze stanem zasobw i ich
transdukcji. Robimy to w taki mniej wicej sposb:
Teraz twj wewntrzny umys moe ju cakowicie samodzielnie pracowa nad
rozwizaniem problemu w sposb w peni zgodny z twoimi potrzebami (przerwa).
Twj umys moe na rne sposoby wykorzysta wspomnienia, dowiadczenia yciowe i
zdolnoci, z ktrych dotd nie zdawae sobie sprawy".
Te zupenie zwyczajnie brzmice zdania nios ze sob treci, ktre w subtelny sposb
wspomagaj proces rozwizywania problemu. Fragment: Twj wewntrzny umys moe ju
cakowicie samodzielnie pracowa..." sugeruje, e nastpuje stopniowe oddzielanie
wiadomie sterowanej aktywnoci mylowej lewej pkuli (jednostka steruje tu swoimi
mylami w sposb zamierzony) od organizujcego, autonomicznego i pierwotnego procesu
zachodzcego w pkuli prawej. Sabnie nieco moc tych ukadw odniesie, z ktrych zwykle
korzysta wiadomy umys, oraz moc nawykowych wzorcw aktywnoci (mog one by
czynnikiem wzmagajcym problem) na rzecz przetwarzania bardziej pierwotnego i
autonomicznego, ktre daje nadziej na twrcze rozwizanie problemu.
Drugie zdanie: Twj umys moe na rne sposoby wykorzysta wspomnienia,
dowiadczenia yciowe i zdolnoci, z ktrych dotd nie zdawae sobie sprawy" jest
sposobem dochodzenia i transdukcji systemw zapamitywania, uczenia si i zachowa, ktre
trzeba wczy w proces rozwizywania problemw. Idealnie byoby, gdyby pacjenci
otrzymywali t bardzo stymulujc informacj z uyciem ich wasnych sw oraz terminw
spjnych z ich systemami przekona.
Tabela 3 zawiera rozmaite wskaniki poznawcze, emocjonalne, sensoryczno-percepcyjne i
behawioralne, ktre dowodz znacznego zaangaowania w prac wewntrzn, polegajc na
dochodzeniu do zalenych od stanu wspomnie i nawykw kodujcych problemy oraz na
reorganizacji ich struktury. Rozpoznanie tych oznak jest bardzo wartociowe, poniewa
informuj one o tym, kiedy pacjent jest bardziej podatny na zmian pod wpywem terapii. Na
przykad, gdy pacjenci pacz, doznaj pewnych stanw emocjonalnych, ktre czyni ich
zdolnymi, by zareagowa na pytania i inne zabiegi terapeuty w pewien szczeglny,
uzdrawiajcy sposb. Pod wpywem gbokiej relaksacji lub katalepsji terapeutycznej
(bezruch ciaa poczony z intensywn prac wewntrzn) niektrzy pacjenci mog si sta
bardziej podatni na te zwizane ze stanem uczucia, impulsy, wyobraenia i idee, ktre s
Halucynacje
Iluzje
Katalepsja
Regresja do wczeniejszego okresu
Znieczulenie
Znieksztacenie czasu
Spowolnienie oddechu
Twarz zrelaksowana
Uczucie oddalenia (odczenia)
Zaczerwienienie lub zblednicie twarzy
Zamykanie i otwieranie oczu
Ziewanie
Zmiany sensoryczne, miniowe i somatyczne
Zmiany szerokoci renic Zmiany wokalne
Znieksztacenia sensoryczno-percepcyjne
Zwolnione reakcje motoryczne i mylenie Zwolniony puls
Na podstawie: Erickson i Rossi, 1976
Sowa te sugeruj, e a do chwili, gdy pacjent poczuje, e jego zdolno radzenia sobie z
problemem wzrosa, nie pojawi si ch poruszenia si. Ukryta w nich tre podobnie jak
wszystkie inne ukryte treci pozwala niewiadomym procesom pacjenta na wolny wybr. W
tym przypadku chodzi o swobodne zakoczenie pracy wewntrznej w jego wasnym stylu
oraz zadecydowanie, kiedy mona si poruszy i obudzi.
Zdanie: Kiedy twj wewntrzny umys zorientuje si, e dalej moesz si sam skutecznie
zajmowa tym problemem" zawiera pewn twrcz dwuznaczno, ktra znowu pozwala, aby
niewiadomo pacjenta dokonaa wyboru najbardziej odpowiedniego i zgodnego z
najlepszym dla niego sposobem funkcjonowania. Moe ona by w stanie rozwiza problem
tu i teraz, w czasie sesji terapeutycznej, lub moe si okaza, e bdzie musiaa kontynuowa
prac wewntrzn jeszcze po zakoczeniu sesji. Twrcza wieloznaczno wspomaga wolny
wybr! Wszyscy wszak funkcjonujemy na wielu poziomach; prowadzc pozornie normalne
ycie na jednym poziomie i odgrywajc pewne role, moemy by rwnoczenie
zaangaowani w gboko twrcz prac wewntrzn i zmian struktury wasnego ja" na
poziomach, ktre nas przygotowuj do nowych rl i form dziaania w przyszoci.
Wyzwalanie uzdrawiania za porednictwem psychiki. Przedstawiona odmiana
podstawowej formuy dochodzenia wywodzi si z wielu rnych rde. Filozofowie tacy jak
Vaihinger (1911) czy konstruktywici (Watz-lawick, 1984) dyskutuj nad wykorzystaniem
wyobrani (zjawiska gdybania" i samospeniajcych si proroctw) do ksztatowania
dowiadczanej rzeczywistoci oraz tzw. przeznaczenia. Gdy pozwalamy niewiadomoci (za
porednictwem jej autonomicznych procesw twrczych) na to, by tworzya nasz przyszo,
stajemy si ofiarami przeznaczenia. Jednak gdy dokonujemy pracy wewntrznej, ujmujemy
tworzenie swej przyszoci we wasne rce. Erickson pracowa nad czym, co nazwa
pseudoorientacj w czasie. Bya to metoda, dziki ktrej pacjent mg kreowa swoj
przyszo przez dochodzenie do wasnych moliwoci wewntrznych, ktre istniay w formie
zaledwie embrionalnej, oraz przez ich rozwijanie. Niektrzy klinicyci do dzi badaj
wykorzystywanie wyobrani jako gwnej modalnoci uatwiajcej wprowadzenie w ycie
pozytywnych proroctw o samospeniajcym si charakterze (Achterberg, 1985; Shorr, Sobel,
Robin i Connella, 1980), a tym samym sprzyjajcej uzdrawianiu. Inni korzystaj z takich
modalnoci jak zmys czucia, ktry Gendlin (1978) opisa jako istot zmiany
psychoterapeutycznej.
W naszej koncepcji zakadamy wykorzystywanie tylu modalnoci transdukcji informacji
midzy psychik a ciaem, do ilu ma dostp jednostka. Formua dochodzenia stanowi
adaptacj metody rysunkw zasobw wewntrznych Millsa i Crowleya (1986). Autorzy ci
wykorzystywali t strategi w pracy z dziemi. Prosili dziecko, by narysowao (1) problem,
ktry w danej chwili odczuwa; (2) rozwizany problem; (3) jak si dosta z pierwszego
rysunku do drugiego. W swej pracy z dorosymi zmodyfikowaem t metod wprowadzaem
sugesti, ktra miaa stymulowa wewntrzne poszukiwania w tych trzech obszarach.
Ramka 4. Wyzwalanie uzdrawiania za porednictwem psychiki
1. Sygna gotowoci dokonania przegldu obecnych problemw
Kiedy twj wewntrzny umys bdzie gotowy, by dokona przegldu
wszystkich aspektw twojego aktualnego problemu (przerwa),
poczujesz, e jeste coraz bardziej odprony i wtedy zanikniesz oczy
(przerwa). Przyjrzyj si szczeglnie tym jego elementom, z ktrymi
jeszcze nie umiesz sobie poradzi.
2. Wyzwalanie obecnego i przyszego uzdrawiania
A teraz zastanw si nad moliwociami uzdrawiania w przyszoci.
Jak widzisz samego siebie? Co robisz teraz, gdy problem cakowicie
znikn? (przerwa)
Pozwl, by twj wewntrzny umys zobaczy, jak zamierzasz przej
od problemu (przerwa) do przyszoci, gdy ju zostaniesz uzdrowiony
(przerwa). Jakie kroki podejmujesz, aby wspomc swoje
uzdrawianie? (przerwa)
3. Potwierdzenie uzdrowienia
Kiedy twj wewntrzny umys zorientuje si, e moe sam
kontynuowa proces leczenia, i gdy twj wiadomy umys zorientuje
si, e moe w tym procesie wspuczestniczy (przerwa), poczujesz,
e si przecigasz, otwierasz oczy i budzisz si zupenie rzeki i
peen si.
W drugiej poowie ksiki dokadniej przyjrzymy si niektrym drogom fizjologicznym,
ktrymi przebiegaj procesy uzdrawiania. Z psychobiologicznego punktu widzenia formu
dochodzenia mona traktowa jako sposb wykorzystania planujcych funkcji kory
przedczoowej, a take zmagazynowanych obrazw wewntrznych zasobw i procedur
rozwizywania problemw, ktre mog by zakodowane w niedostpnych niegdy wzorcach
powizanych ze stanem. Wgldowi czy te spontanicznemu uwiadomieniu sobie
zapomnianych treci czsto towarzyszy uczucie ulgi emocjonalnej. Fakt ten jest typow
oznak, e osignito ju i za pomoc terapii /mieniono struktur wzorcw zapamitywania,
uczenia si i zachowa. Rwnoczenie z rozwizaniem problemu nastpuje psychologiczna
zmiana orientacji (pacjent zaczyna patrze w przyszo), ktrej towarzysz nowe bodce i
ukady odniesienia, umoliwiajce wyrwanie si z ram aktualnego problemu, ktre
problemy, oraz jej transdukcji w form wiadom z uyciem najbardziej dla pacjenta
naturalnej modalnoci sensoryczno-percepcyjno-ekspresyjnej. Metody Junga mona uzna za
niedostrzeone niegdy zwiastuny podobnych technik, ktre pojawiy si w terapii gestalt,
analizie transakcyjnej, terapii poznawczej i behawioralnej, psychosyntezie oraz we
wszystkich bardziej nam wspczesnych formach zastosowania analogii i metafory w
psychoterapii ericksonowskiej (Lankton i Lankton, 1983; Mills i Crowley, 1986; Zeig, 1985).
Ideodynamiczne ujmowanie oraz transdukcja problemw i symptomw stanowi zatem
psychobiologiczn podstaw wielu rnorodnych form psychoterapii wspczesnej. Dlatego
wanie formuy dochodzenia, zaprezentowane w tym i nastpnych rozdziaach, mog by
wykorzystane przez wikszo szk psychoterapeutycznych. Pierwsze stadium powinno
polega na rozpoznawaniu modalnoci, w ktrej problem pacjenta uleg zwizaniu ze stanem.
Na przykad, kiedy pewna pacjentka, majca bardzo due zahamowania, opowiadaa w
urywany sposb o swoim problemie, stale otwieraa i zamykaa donie, nie bdc tego
wiadoma. Trudno byo od niej uzyska jasne informacje, lecz oczywiste wydawao si, i
prbuje ona zintegrowa wiele zoonych kwestii wewntrznych i zewntrznych, zwizanych
z decyzj o tym, czy powinna urodzi dziecko. Wykorzystaem te spontaniczne ruchy rk po
to, by uj poszukiwanie, transdukcj i integracj tych kwestii w sposb zaprezentowany w
ramce 7.
Ten pozornie prosty przykad stanowi ilustracj wielu istotnych zagadnie zwizanych z
wewntrznym dochodzeniem do problemw, ktrych pacjent nie potrafi wyrazi, oraz ich
rozwizywaniem. W tradycyjnej psychoanalizie takie zachowanie pacjenta nazwano by
oporem. W psychobiologii tzw. opr uwaany jest za trudno w dotarciu do zwizanej ze
stanem informacji i jej transdukcji w tak form, by moga posuy do rozwizania
problemu. Pierwsze zdanie: Zajmujesz si wieloma kwestiami, ktre trudno ci jest wyrazi"
stanowi oczywist prawd, ktr pacjent z atwoci akceptuje. W przypadku mojej pacjentki
zdanie to dao pocztek atmosferze terapeutycznej wsppracy dlatego, e opisywao jej
sposb doznawania biecej rzeczywistoci. Nastpnie skorzystaem z pewnego elementu
doznawanej przez ni rzeczywistoci, gdy dostrzegem mow jej ciaa spontaniczne
otwieranie i zamykanie doni (modalno proprioceptywno-kinestetyczna). Mowa ciaa bya
dla niej sposobem dokonywania autoekspresji, kanaem czcym ze zwizan ze stanem
informacj, ktra nie bya w stanie dotrze do modalnoci werbalnej.
Ramka 7. Ujmowanie i transdukcja problemu w celu uatwienia
autoekspresji
1. Okrelenie sposobu doznawania obecnej sytuacji
Zajmujesz si wieloma kwestiami, ktre trudno ci jest wyrazi
(przerwa).
2. Ujmowanie i transdukcja informacji zwizanej ze stanem
Zatem, gdy poczujesz, e zaczynasz kry wok jakiej wanej
kwestii, zaniknij donie tak, jakby j nimi chwytaa. Spokojnie
rozwa j w swoim umyle (przerwa).
3. Wyraenie i potwierdzenie rozwizania problemu
wszed w stan hipnotyczny lub wprowadzaj go we wwczas, gdy to oni s gotowi, a nie
niewiadomo (i fizjologia) pacjenta. Takie podejcie czsto przynosi sukces ze wzgldu na
to, e rytmy ultradobowe s w swych przejawach niezwykle plastyczne; mona je
przeskakiwa", a ich dugo zmienia si z atwoci u wikszoci ludzi. W wielu zatem
przypadkach hipnoterapia prowadzona w ten sposb jest skuteczna. Jestem jednak
przekonany, e gdy hipnoterapeuta arbitralnie narzuca pacjentowi swj rytm pracy, moe
doprowadzi do oporu i reakcji paranoidanych. Warto byoby empirycznie sprawdzi, czy
istotnie pacjenci lepiej reaguj na hipnoterapi wtedy, gdy korzysta si z ich naturalnych
rytmw ultradobowych ni wwczas, gdy si je ignoruje.
Czytelnik, ktry dokadnie przeczyta to, co zawarto w przedstawionych w tym rozdziale
ramkach, dostrzee, e wszystkie opisane procedury s odmianami podstawowej formuy
dochodzenia, wprowadzonej na samym pocztku. We wszystkich wystpuj te same trzy
kroki: odpowiednie wprowadzenie, okres pracy wewntrznej oraz ostateczne potwierdzenie
osignitego efektu terapeutycznego. Te rne odmiany pozwalaj terapeucie na wiksz
plastyczno i dostosowanie metody do indywidualnych potrzeb kadego pacjenta. W
nastpnych rozdziaach podamy dalsze przykady zastosowania kadej z tych odmian w celu
dotarcia do wielu rnych problemw psychobiologicznych oraz ich rozwizywania.
6
KOMUNIKACJA MIDZY PSYCHIK A CIAEM ORAZ UZDRAWIANIE
PRZEGLD ZAGADNIE
Uczeni zastanawiaj si, czy psychika moe przenosi gry". W ksice tej zajmujemy si
kwesti o wiele skromniejsz: czy psychika moe przenosi czsteczki. Poprzednie rozdziay
powiciem zagadnieniu istotnej roli, jak ukad limbiczno-podwzgrzowy odgrywa w
poredniczeniu w procesach psychobiologicznych obcionych emocjonalnie oraz w ich
modulowaniu. Teraz chciabym szczegowo przedstawi powizania istniejce midzy
anatomi i funkcjami ukadu limbiczno-podwzgrzowego a powstawaniem i rozwizywaniem
problemw psychosomatycznych. Zaprezentuj dane potwierdzajce pogld, e problemy
psychosomatyczne mona z du trafnoci zdefiniowa jako dysfunkcje zakodowane w
postaci efektw uczenia si zalenego od stanu, ktre zaszo w limbiczno-podwzgrzowym
ukadzie transdukcji informacji midzy psychik a ciaem.
W tym i nastpnych rozdziaach przyjrzymy si dokadnie czterem gwnym systemom
transdukcji informacji midzy psychik a ciaem, w ktrych modulatorem jest ukad
limbiczno-podwzgrzowy. S to ukady: autonomiczny, hormonalny, odpornociowy i
neuropeptydowy. Dla wspczesnej psychobiologii podstawowym przedmiotem
zainteresowania jest zagadnienie wzajemnego komunikowania si tych czterech systemw w
stanie zdrowia i choroby. Po kolei przeledzimy anatomi i funkcjonowanie kadego z nich
oraz omwimy niektre objawy, problemy i choroby psychosomatyczne, ktre jak to
wynika z bada s z nimi najcilej zwizane. Na tyle, na ile to bdzie moliwe, dokonamy
rwnie przegldu przypadkw, ilustrujcych niektre nowatorskie sposoby uprawiania
hipnoterapii, ktre, pojawiy si ostatnio, oraz typowe dla nich style uzdrawiania.
Anatomia i funkcje podwzgrza
Na prno by szuka jasnych informacji o anatomii i funkcjach podwzgrza! Omawiajce te
zagadnienia podrczniki medycyny sprawiaj wraenie, jakby opisyway zupenie odmienne
struktury, a ich opis uzaleniony jest od tego, o jakie funkcje chodzi i z jakich metod
korzystano (Ganong, 1985; Guyon, 1981; Kandel i Schwartz, 1985; Ornstein i Thompson,
1984). Podwzgrze nie jawi si jako oddzielny, atwy do zidentyfikowania organ, taki jak
serce, puca czy pkule mzgowe. Jest raczej skupiskiem tkanek podstawy mzgu, ktrych
granice s pozornie nieostre. Skadaj si na nie liczne wane jdra czy te orodki
transdukcji i wzajemnej regulacji midzy psychik a ciaem. Funkcje wielu z tych jder (patrz
rys. 2) rni si od siebie do tego stopnia, e sprawiaj wraenie, i s to procesy cakowicie
niezalene, przez przypadek zlokalizowane blisko siebie. Jednak to, co na pierwszy rzut oka
wydaje si przypadkiem, z ca pewnoci dowodzi, e nie znamy doniosych projektw
natury, poniewa po dokadnym przestudiowaniu funkcji tych jder dojdziemy do wniosku, e
wszystkie one wi si z regulacj rodowiska wewntrznego za porednictwem ukadw:
autonomicznego, hormonalnego, odpornociowego i neuropeptydowego.
7
PSYCHICZNA MODULACJA AUTONOMICZNEGO UKADU NERWOWEGO
Cho hipnoz od dawna uznaje si za efektywny sposb modulowania autonomicznego
ukadu nerwowego (Braun, 1983b; Crasilneck i Hall, 1959, 1985; Gorton, 1957, 1958), to
jednak sporo badaczy ma niewiele do powiedzenia na temat zaangaowanych w ten
mechanizm procesw psychobiologicznych. Niech wstpem do dokadnego rozwaenia tych
procesw bdzie rysunek 4, ilustrujcy niektre gwne poczenia anatomiczne i
funkcjonalne, istniejce midzy psychik, podwzgrzem i autonomicznym ukadem
nerwowym.
Psychiczne oddziaywanie kory mzgowej dociera do podwzgrza przez skojarzone z nim
struktury ukadu limbicznego, hipokamp, jdro migdaowate oraz wzgrze. Z kolei
podwzgrze przesya te oddziaywania do autonomicznego ukadu nerwowego. Zachodzi to
poprzez niej pooone orodki kontrolne pnia mzgu, ktre su jako stacje przekanikowe
na drodze do ukadw sympatycznego i parasympatycznego. Stymulacja odpowiednich
obszarw podwzgrza moe doprowadzi do aktywizacji orodkw, ktre w ukadzie
sympatycznym kontroluj prac serca do tego stopnia, e cinienie krwi wzronie o ponad
100%. Inne orodki podwzgrza mog kontrolowa temperatur ciaa dziki temu, e reguluj
dopyw krwi do powierzchni skry, mog intensyfikowa lub hamowa wydzielanie liny i
motoryk przewodu pokarmowego, a take spowodowa oprnienie pcherza.
Procesy yciowe wszystkich organw, regulowane przez ukad autonomiczny, podlegaj
uczeniu si zalenemu od stanu. Dzieje si tak dlatego, e s one blisko zwizane z ukadem
limbiczno-podwzgrzowym, ktry niejako umieszcza w nich to, czego dowiadczylimy w
swoim yciu. Innymi sowy, wszystkie organy, ktre przedstawiono na rysunku 4, mog
reagowa w sposb psychosomatyczny. Pod wpywem stresu w obrbie systemu regulujcego
pojedyncze organy lub ich kombinacje powstaj zwizane ze stanem wzorce informacji.
Wzorce te mog si ujawnia jako nieodpowiednie reakcje, ktre nazywamy problemami
psychosomatycznymi. By zrozumie, jak do nich dochodzi, musimy si przyjrze sposobowi,
w jaki psychika moduluje procesy biochemiczne w obrbie poszczeglnych komrek kadego
organu, ktry podlega wpywowi autonomicznego ukadu nerwowego.
16. Zwikszanie reakcji odpornociowych (Black, 1969; Hall, 1982-83; Lewis, 1927; Mason,
1963).
Kolejny krok stanowi poznanie mechanizmw psychobiologicznych rzdzcych procesami
przepywu krwi, ktre jak si zakada le u podoa tak rnych przypadkw. W tym
jednak momencie nagle docieramy do granic naszego obecnego stanu wiedzy. By zrozumie
choby te granice, musimy najpierw przyjrze si temu, co ju wiadomo o kontroli przepywu
krwi. Regulacja przepywu krwi jest zwykle rozwaana w odniesieniu do: (1)
autonomicznego ukadu nerwowego, (2) ukadw humoralnych, (3) miejscowej kontroli
przepywu krwi w tkankach. Te trzy zagadnienia stan si wic kolejno przedmiotem naszych
rozwaa.
1. Autonomiczny ukad nerwowy. Ukad ten ze swymi gaziami sympatyczn i
parasympatyczn reguluje przepyw krwi dziki temu, e rozszerza lub zwa naczynia
krwionone. Regulacja taka zachodzi przede wszystkim z udziaem neurotransmiterw
uwalnianych na zakoczeniach nerww sympatycznych, ktre mieszcz si w ttnicach,
letniczkach, metarteriolach, yach i ykach (lecz nie w naczyniach wosowatych i ich
zwieraczach). Ukad parasympatyczny odgrywa tu rol drugorzdn; jedynym wanym
efektem jego dziaania jest zmniejszanie czstotliwoci akcji serca i jego kurczliwoci
poprzez nerw bdny.
Kontrola dokonywana przez autonomiczny ukad nerwowy ma pewne istotne cechy. Moe
zachodzi do gwatownie (zaczyna si w cigu sekundy, a w czasie od 5 do 30 sekund
osiga sw peni) i moe jednoczenie obj due partie ciaa. Cay jej system dziaa
automatycznie, na poziomie niewiadomym, pod kontrol orodka naczyniowo-ruchowego,
ktry znajduje si w pniu mzgu. Orodek kontroli automatycznej podlega jednak modulacji
psychicznej, odbywajcej si poprzez ukad limbiczno-podwzgrzowy, ktry wysya
informacje pobudzajce lub hamujce. Funkcje kontrolne orodka naczyniowo-ruchowego s
modulowane przez liczne partie kory mzgowej i zwykle zachodzi to poprzez ukad
limbiczno-podwzgrzowy. Wspomniane partie obejmuj kor motoryczn, przedni pat
skroniowy oraz kor czoow, ktra ma zdolno wykorzystywania oraz sterowania
psychobiologicznym wyraaniem tego, co w wyniku uczenia si zostao zakodowane w
obrbie ukadu limbicznego. Wiele partii kory wpywajcych na rozmaite procesy
sensoryczno-percepcyjne (tworzenie obrazw, kinestezja, such) daje pocztek drogom,
ktrymi zalene od stanu wspomnienia i wyniki uczenia si mog by skierowane do ukadu
limbicznego po to, by poprzez ukad autonomiczny modulowa przepyw krwi. Jednym z
najwaniejszych efektw wpywu autonomicznego ukadu nerwowego na przepyw krwi
(zachodzi to za porednictwem podwzgrza) jest reakcja alarmowa. Gdy nagle stykamy si z
niebezpieczestwem, dochodzi do stymulacji podwzgrza. Wyrane wzorce tej stymulacji
ulegaj transdukcji, ktrej rezultatem jest gwatowne rozszerzenie naczy oraz or-ganiczenie
iloci krwi dostarczanej do mini i gruczow. Nastpuje wzrost cinienia ttniczego, ronie
pojemno minutowa serca, a cay system krwionony jest gotw dostarcza tlen i skadniki
odywcze do tych tkanek, ktre ich potrzebuj. Reakcja ta jest jednym z efektw
zmasowanego" oddziaywania ukadu autonomicznego na przepyw krwi i ma wielk
warto, jeli chodzi o przygotowanie organizmu do nagych wypadkw, lecz z drugiej strony
jej nadmierne przeduanie prowadzi do stresu i zwizanych z nim problemw
psychosomatycznych.
2. Humoralna kontrola krwi. Pojcie kontroli humoralnej odnosi si do takich substancji,
jak hormony, jony i inne skadniki pynw ciaa, ktre mog regulowa przepyw krwi. Wiele
co krwawio, wic musisz uniewani to, co zrobie. Nie musisz wiedzie, jak to zrobi po
prostu pozwl, eby krew znowu leciaa, ju teraz, dziki czemu dowiemy si, czy
znalelimy dobre miejsce".
Te proste, lecz precyzyjnie sformuowane proby opieraj si na wielu porednich sugestiach
hipnotycznych, opisanych przez Ericksona i Rossiego (1980). Czytelnik dostrzee zapewne,
e proby te s w rzeczywistoci odmianami podstawowej formuy dochodzenia: (1) istnieje
wprowadzenie wyznaczajce czas terapii: To dlaczego nie powstrzymasz krwawienia?
Teraz!"; (2) dochodzi si do zwizanych ze stanem, nieuwiadamianych procesw, ktre
kontroluj krwawienie: po prostu niech to si stanie"; (3) wystpuje obserwowalne
zachowanie, ktre potwierdza, e wystpi proces wewntrzny (pacjent faktycznie przestaje
krwawi).
Banksa zainteresowa rwnie fakt, e u pacjenta z hemofili i nowotworem ustpio
krwawienie, ktrego nie mona byo zatamowa metodami fizjologicznymi (1985, s. 85):
Czy pacjent prowokuje skurcz normalnych ttnic zasilajcych? [...] Aktywizuje czynniki
sprzyjajce krzepniciu krwi? Ani sami chorzy, ani pracujcy z nimi lekarze nie potrafi
znale logicznego wyjanienia tego, jak dochodzi do osignicia tak niezwykych
rezultatw, mimo e w ukadzie krenia brakuje czynnika VIII [jest to skadnik krwi
potrzebny do normalnego jej krzepnicia, ktrego nie posiadaj chorzy na hemofili]. My te
nie potrafimy tego zrobi.
Z punktu widzenia teorii prezentowanej w tej ksice mona by wysun hipotez, e to ukad
limbiczno-podwzgrzowo-autonomiczny umoliwia chorym na hemofili osignicie tego
rezultatu. Sympatyczna ga ukadu autonomicznego powoduje bowiem zwenie naczy
krwiononych i w ten sposb odcina dopyw krwi.
2. Rola sygnalizowania ideomotorycznego w dochodzeniu do problemw zwizanych z
narkoz, wypadkami i cikimi chorobami. Pracujc nad ujawnionym w hipnozie
niewiadomym odbiorem znaczcych dwikw, ktre pojawiaj si podczas narkozy" David
Cheek (1959) dokona wielu oryginalnych odkry. Oto przykad typowy dla jego sposobu
pracy (Cheek, 1957, s. 109):
Ten 27-letni dentysta dobrowolnie zgodzi si, bymy przeledzili operacj wyrostka
robaczkowego, ktr przeszed majc 15 lat. Oznajmi, e zawsze by ciekaw, czy operacji
dokona inny chirurg, nie ten, ktry mia to zrobi, ale nigdy nie wiedzia, dlaczego tak si mu
wydawao. Chcia wiedzie, czy jego przekonanie byo suszne, a autor pracy odnis
wraenie, e ciekawo ta pozbawiona bya wrogoci.
W czasie wprowadzania w hipnoz pacjent porwna swe doznanie sabego transu do tego, co
czu, gdy w wieku 16 lat zosta uderzony podczas meczu futbolowego i straci przytomno.
Zapytany, czy byy rwnie inne sytuacje, w ktrych czu si podobnie, da palcem znak tak"
i przenis si wstecz do momentu, gdy wprowadzono go w narkoz przed wyciciem
wyrostka robaczkowego, ktre miao miejsce rok wczeniej. Z dowiadcze autora wynika, e
takie porwnanie stanu hipnozy z doznawanym uprzednio delirium czy brakiem przytomnoci
podczas narkozy lub piczki cukrzycowej zdarza si czsto.
Pytanie: Gdzie teraz jeste?"
Poproszony o nastpn informacj odpowiada, e nikt nic nie mwi, ale on czuje ulg, bo wie,
e znaleli wyrostek.
Nieco pniej oznajmia: Teraz wiato znajduje si na wprost mojej gowy. Przedtem tak nie
byo. Zrobio si janiej. Chyba zdjli mi mask czy co w tym rodzaju".
P: Czy ju skoczyli?" O: Nie".
Pacjent wydaje si zdenerwowany, poniewa z rozmowy lekarzy wynika, e operacja si
skoczya, a oni decyduj si zaoy jeszcze jedn par kleszczy.
Ten przykad zastosowania sygnalizowania ideomotorycznego za pomoc palcw,
pozwalajcego na dotarcie do zwizanej ze stanem informacji, ktra wskutek narkozy ulega
otorbieniu i oddzieleniu od normalnego stanu przytomnoci, zawiera kilka interesujcych
elementw. Pierwszym jest to, e czsto oddechw pacjenta skoczya z 14 do 28. Wskazuje
to, e w chwili, gdy pod hipnoz rozpoczo si dochodzenie do traumatycznych wspomnie
zwizanych z operacj, nastpio jakie istotne przesunicie psychobiologiczne. Innym
istotnym elementem zaprezentowanego przykadu jest konflikt midzy poziomem
ideomotorycznym i sownym. Na zadane przez Cheeka pytanie: Czy co ci martwi?",
odpowied udzielona palcem miaa posta Tak", natomiast sowna brzmiaa Nie". Takie
wanie sprzeczne odpowiedzi s przyczyn, dla ktrej Cheek korzysta a z trzech poziomw
reaktywnoci psychobiologicznej po to, by odpowiednio oszacowa stopie zaangaowania w
terapi oraz rzetelno swych bada. Przyjrzyjmy si tym poziomom raz jeszcze tym razem
w kontekcie powyszego przykadu.
1. Poziom pierwszy zazwyczaj wie si z intensyfikacj pocenia si, oddychania oraz
czstotliwoci akcji serca. S to wszystko wskaniki pobudzenia ukadu autonomicznego,
ktre zgodnie z cytowan wczeniej prac McGaugha (1983) dotyczc hormonalnego i
neurohormonalnego kodowania dowiadcze yciowych stanowi podstaw do
wyodrbnienia tego pierwszego poziomu reaktywnoci psychobiologicznej. Reakcje
pochodzce z tego poziomu mona uzna za mimowolne.
2. Poziom drugi stanowi samo ideomotoryczne sygnalizowanie palcami. Pacjenci zwykle
odbieraj je jako ruchy o charakterze autonomicznym i mimowolnym. Niektrzy jednak
odnosz wraenie, e ruchy te maj po czci charakter dowolny, inni z kolei nie wiedz, czy
s one cakowicie mimowolne.
3. Poziom trzeci stanowi wypowied sowna. Wielu pacjentw odbiera go jako cakowicie
dowolny, inni s mniej pewni, dla niektrych nawet ten poziom ma charakter mimowolny.
Poziomy te mona okreli jako wzajemnie na siebie oddziaujce ukady informacji
zwizanych ze stanem. Ze wzgldu na to, e zostay zakodowane przez ukad limbicznopodwzgrzowo-autonomiczny w warunkach traumatycznych, nie s dostpne zwykym,
wiadomym sieciom skojarzeniowym danej osoby. Doszo do zaamania normalnych
procesw transdukcji informacji. Opracowana przez Cheeka metoda sygnalizowania palcami
jest unikatowym sposobem ponownego przywracania procesu transdukcji informacji midzy
poziomami fizjologicznym, ideomotorycznym i werbalnym.
Cheek kae swoim pacjentom dokonywa kilkakrotnego przegldu zwizanych ze stanem
wspomnie na poziomie ideomotorycznym, pniej dopiero prbuje uzyska wypowied
Sugestia podana B brzmiaa nastpujco: Teraz twoja niewiadoma psychika moe wykona
to, co jest konieczne, w sposb cakowicie speniajcy twoje osobiste potrzeby, po to, by za
kadym razem, gdy otrzymasz zastrzyk, moga zachowa si w sposb spokojny, wiadomy i
przytomny. Gdy tylko twoja niewiadomo zorientuje si, e otrzymujc zastrzyk, moesz
si zachowywa w sposb spokojny, wiadomy i przytomny, zasygnalizuje to przez
uniesienie twej prawej rki ponad to krzeso". Sugestia ta bya dla nas prb porozumienia si
z pacjentem w celu dotarcia do niewiadomych procesw twrczych i takiego ich
ukierunkowania, by doszo do wytwarzania oraz wprowadzania w czyn zmienionych reakcji
behawioralnych na zastrzyk. Trzy minuty po wysuchaniu naszej sugestii prawa rka B
gwatowanie podniosa si. Pacjentk obudzono, po czym okazao si, e nie pamita nic z
okresu hipnozy.
Dobrze byoby oceni, jaka jest skuteczno tej formuy hipnoterapii, jeli chodzi o obnianie
poziomu katecholamin w porwnaniu z opisan przez Bandur metod behawiorystyczn.
Rytmy ultradobowe a autonomiczny ukad nerwowy
Odkrycie rytmw ultradobowych, regulujcych wiele funkcji ukadw autonomicznego i
hormonalnego, stao si niedawno kamieniem milowym nauki i pocigno za sob rozwj
nowych koncepcji hipnoterapii (zob. Rossi, 1982, 1986a). Tutaj omwimy niektre
implikacje wynikajce z powizania tych rytmw z ukadem autonomicznym; nastpnie
zajmiemy si relacj midzy rytmami ultradobowymi a ukadem hormonalnym.
Pojcie dominacji, odnoszce si do funkcjonowania pkul mzgowych, ma dug tradycj,
zakorzenion w fizjologii i medycynie (Gazzaniga, 1985). Do niedawna sdzono, e dziaanie
pkul mzgowych jest wyspecjalizowane w zakresie poszczeglnych funkcji oraz e jest
niezmienne w czasie. Jednak seria bada wykonanych nad osobami picymi (Goldstein,
Stoltzfus i Gardocki, 1972; Gordon, Frooman i Lavie, 1982) wskazaa, e istniej pewne
tradycjami jogi.
Z rozmw przeprowadzonych z Davidem Shannahoff-Khals (1983) z Jonas Salk Institute w
La Jolla (Kalifornia) wynika, e kady stan psychosomatyczny czy te problem, w ktry
uwikany jest ukad autonomiczny, mona bezpiecznie i z atwoci zbada, dokonujc
przemieszczenia dominacji pkulowej za pomoc rytmu oddychania nosem. W swej
wczeniejszej pracy dokadnie opisaem kilka metod dokonywania takiego przemieszczenia
(Rossi, 1986a, b). Moja ulubiona metoda polega po prostu na wygodnym leeniu na jednym
boku. Kiedy leymy na prawym boku, prawe nozdrze ulega przekrwieniu, lewe natomiast
otwiera si w cigu paru minut. To z kolei w sposb zwrotny aktywizuje praw pkul. Jeeli
natomiast leymy na lewym boku, dochodzi do aktywizacji pkuli lewej.
Wstpne badania z wykorzystaniem tej prostej metody (zob. ramka 12) zaowocoway
fascynujcymi wynikami. Mona byo np. stosunkowo szybko zmieni intensywno i
lokalizacj czynnociowego blu gowy (spowodowanego przepracowaniem lub stresem), po
prostu przemieszczajc rytm nosowy z jednej strony na drug. Niektrzy pacjenci donosili, e
bl uleg ideodynamicznej przemianie w uczucie przyjemnego ciepa, chodu czy czego
jeszcze innego i e dokonyway tego podlegajce przemieszczeniom strony ciaa. Nastroje,
negatywne emocje i dolegliwoci somatyczne mona sobie przemyle, uywajc do tego
wartociowego wgldu, ktry pojawia si po 5 lub 6 minutach prowadzonej w ten sposb
zabawy z wasnymi transformacjami sensorycznymi. W innej pracy przedstawiem niektre z
moich osobistych dowiadcze, polegajcych na osiganiu gbokich stanw
autohipnotycznego przytomnego somnambulizmu". Dokonywaem tego w czasie
ultradobowych okresw odpoczynku za pomoc przemieszczania dominacji mzgowej na
prawo (Rossi, 1972/1985).
W ksice zatytuowanej Meditation and the Art of Dying (Medytacja a sztuka umierania;
1979) doktor Usharbudh Arya opisa interesujce powizanie midzy cyklem nosowym,
orgazmem a stanem najwyszej bogoci w samadhi. Wedug dawnej literatury jogistycznej
zarwno w czasie orgazmu, jak i podczas najgbszych stanw skupienia medytacyjnego w
samadhi oba nozdrza s otwarte. Ekstaza charakterystyczna dla opisywanej formy medytacji
powstaje wskutek skierowanych w gr implozji [...] kundalini [kundalini sia yciowa,
ktrej rdem ma by podstawa krgosupa; wzbudzona prowadzi do uruchomienia
inteligencji i wgldu duchowego (przyp. tum.)] [...] tak, e celibat staje si atwiejszy i
zabawniejszy ni seks". Nauce Zachodu pozostaje ocena wartoci tych spostrzee.
Ramka 12. Przemieszczanie dominacji pkulowej oraz stanw
psychosomatycznych
1. Identyfikacja dominacji nosowej i stanu psychosomatycznego
Gdy zaczniesz doznawa tego stanu psychosomatycznego, ktry
chciaby przebada i zmieni, okrel najpierw, ktra z twoich
dziurek od nosa jest pusta.
2. Przesuwanie dominacji nosowej i pkulowej
Po si na boku tak, by pusta dziurka znajdowaa si na dole. To
sprawi, e w przecigu kilku minut mzgowa dominacja przesunie si
u ciebie w t stron, ktra jest teraz na dole. Ty masz tylko odbiera
8
PSYCHICZNA MODULACJA UKADU HORMONALNEGO
Na ukad hormonalny skada si wiele narzdw rozmieszczonych w caym ciele. Wydzielaj
one do krwi hormony, ktre reguluj komrkowe funkcje metaboliczne, takie jak: czsto
reakcji chemicznych w procesie przemiany materii, wzrost, poziom aktywnoci, seksualno
itd. Rysunek 5 ilustruje wpyw zachodzcych za porednictwem ukadu limbicznopodwzgrzowego procesw modulacji psychicznej na gwne narzdy i funkcje ukadu
hormonalnego. Wszystkie te narzdy mog albo peni funkcj poredniczc, albo by
rdem zaburze psychosomatycznych.
Przysadka mzgowa w podstawie mzgu jest naczelnym gruczoem ukadu hormonalnego.
Wysya ona hormony czsteczki przekanikowe ktre reguluj prac wszystkich innych
gruczow wydzielania wewntrznego (patrz rys. 5). Z kolei sama przysadka jest modulowana
przez ukad limbiczno-podwzgrzowy. Jak ju wczeniej wspomniaem, ukad ten skada si z
wielu jder czy orodkw nerwowych, ktre odgrywaj rol stacji odbiorczych,
gromadzcych informacje na temat rodowiska wewntrznego (pochodz one z krwi i pynu
mzgowo-rdzeniowego) oraz zewntrznego (z narzdw zmysw). Ukad limbicznopodwzgrzowy jest gwnym orodkiem, w ktrym odbywa si integrowanie tych informacji
z procesami psychicznymi, a nastpnie transdukcja owej wieo zintegrowanej informacji do
przysadki, ktra z kolei reguluje dziaanie wszystkich narzdw ukadu hormonalnego. Te
komrki podwzgrza, ktre zajmuj si transdukcja impulsw nerwowych psychiki w
wydzieliny (hormonalne czynniki uwalniajce) regulujce prac przysadki, przedstawiono
wczeniej na rysunkach 3a i 3b.
9
PSYCHICZNA MODULACJA UKADU ODPORNOCIOWEGO
Niedawno dopiero zbadanym, fascynujcym i zoonym powizaniem midzy psychik a
ciaem jest rola, jak centralny ukad nerwowy, wczesne dowiadczenia, emocje i uczenie si
odgrywaj w modulacji ukadu odpornociowego.
Historycy medycyny zawsze rejestrowali pojawiajce si od czasu do czasu anegdotyczne
doniesienia mwice o pozornie cudownych uzdrowieniach oraz przypadkach wyzdrowie
opartych tylko na wierze (Ellenberg, 1970). Antropologowie zebrali wiele danych
dotyczcych rytuaw uzdrowicielskich i praktyk medycyny naturalnej, ktre wydaway si
poczeniem leczenia zioami z uzdrawianiem wiar. Wspczeni psychologowie (LeShan,
1977; Achterberg, 1985) powizali natomiast ze sob empiryczne dowody na to, e w
osiganiu tych uzdrowicielskich efektw znaczn rol odgrywaj psychika i wiara. Do
niedawna jednak niemoliwa bya systematyczna, naukowa interpretacja tych zagadnie.
Dopiero badania Adera i tzw. nowych immunologw doprowadziy do stworzeni a
bezprecedensowego pomostu czcego psychik i ciao. Ich eksperymenty dowiody, e za
pomoc warunkowania mona hamowa lub intensyfikowa reakcje ukadu odpornociowego
(Ader, 1981, 1983, 1985; Ghanta, Hiramoto, Solvason i Spector, 1985; Solomon, 1985).
Jednak dopiero niedawno uznano, e ukad odpornociowy jest trzecim gwnym systemem
regulacji ciaa, na rwni z ukadami autonomicznym i hormonalnym. W rozdziale tym
przedstawimy tylko podstawowe informacje na temat tego ukadu, ktre umoliwi nam
zrozumienie nowych koncepcji dotyczcych wspomagania jego optymalnego funkcjonowania
za pomoc hipnoterapii.
Anatomia i funkcje ukadu odpornociowego
Zarwno anatomi, jak i funkcje ukadu odpornociowego atwo jest zrozumie w oglnych
zarysach, jednak szczegy dotyczce tych zagadnie s nieprawdopodobnie zoone i cigle
jeszcze tajemnicze. Wikszo podrcznikw rozpoczyna si od takiej definicji ukadu
odpornociowego, ktra podkrela, e jego funkcj jest opieranie si prawie wszystkim
toksynom czy ustrojom, ktre wtargny do organizmu i mog go uszkodzi. Istniej dwa
typy odpornoci: wrodzona oraz nabyta.
Odporno wrodzona, czyli ta, z ktr przychodzimy na wiat, daje nam ogln,
niespecyficzn zdolno do obrony przed wszelkimi zagroeniami. Pierwsz lini obrony
stanowi skra oraz odek ze swymi enzymami trawiennymi i wydzielanym kwasem. Druga
linia znajduje si we krwi, gdzie biae krwinki oraz liczne czsteczki (np. lizosomy,
podstawowe polipeptydy czy pewne biaka) atakuj i niszcz rnego rodzaju czynniki
chorobotwrcze. Biae krwinki to takie skadniki odpornoci wrodzonej, ktre s ruchomymi
jednostkami, przeznaczonymi do niszczenia znajdujcych si w krwiobiegu obcych cia. Ze
wzgldu na to, e due stenie tych krwinek wystpuje w ukadzie limfatycznym, nazywa si
je rwnie limfocytami. Rysunek 6 przedstawia miejsca, w ktrych skoncentrowane s tkanki
gwnych centrw ukadu odpornociowego, a take niektre poczenia ich sieci
komunikacyjnej z ukadami autonomicznym i hormonalnym.
U dorosego czowieka na milimetr szecienny krwi przypada okoo 7000 biaych krwinek.
Istniej rne ich rodzaje, a udzia procentowy poszczeglnych typw wyglda zwykle tak:
krwinki biae obojtnochonne 62%, eozynochonne 2,3%, zasadochonne 0,4%,
10
PSYCHICZNA MODULACJA UKADU NEUROPEPTYDOWEGO
Z wynikw najnowszych bada neurobiologicznych wynika, e ukad neuropeptydowy jest
pojciem pozwalajcym na stworzenie cakowicie nowej koncepcji komunikacji midzy
psychik a ciaem, w ktrej zintegrowane bd ukady: autonomiczny, hormonalny i
odpornociowy. Pert oraz jej koledzy, pracujcy na Wydziale Biochemii Mzgu w
Narodowym Instytucie Zdrowia Psychicznego, doszli do wniosku, e neuropeptydy i ich
receptory stanowi nie dostrzeon wczeniej sie psychosomatyczn. Oto jak prezentuj ten
pogld (Pert, Weber, Ruff i Herkenham, 1985, s. 820):
Wielk zmian w naukach neurologicznych przynioso uwiadomienie sobie, e
funkcjonowanie mzgu jest modulowane przez liczne (poza tymi klasycznymi)
neurotransmitery chemiczne. Wiele tych substancji informacyjnych stanowi neuropeptydy,
kiedy badane w zupenie innym kontekcie jako hormony, peptydy jelitowe" czy czynniki
wzrostu. Ich liczba przekroczya ju obecnie 50 i wikszo, jeli nie wszystkie, zmieniaj
zachowania i nastroje, cho ze wzgldu na t ich waciwo dokadnie zbadano jedynie
endogenne odpowiedniki narkotykw, takich jak morfina, valium czy fencyklidyna. Obecnie
zdajemy sobie spraw, e gwn przyczyn ich specyficznoci sygnaowej s raczej
receptory (stanowi one oddzielny rodzaj czsteczek obdarzonych zdolnoci
rozpoznawania), a nie bliska odlego, w jakiej znajduj si synapsy. Okrelono ju
precyzyjnie wzorce rozmieszczenia sporej liczby receptorw neuropeptydowych w mzgu.
Okazao si, e wiele miejsc w mzgu, z ktrych liczne znajduj si w obrbie obszarw
poredniczcych emocjom, jest wzbogaconych w rnego rodzaju receptory neuropeptydowe,
co dowodzi, e w tych wanie wzach" zbiegaj si informacje. Co wicej, receptory
neuropeptydowe znajduj si rwnie na powierzchniach ruchomych komrek ukadu
odpornociowego; monocyty mog dy (chemotaksja) do wielu neuropeptydw dziki
procesom, w ktrych jak wskazuje analiza struktury i aktywnoci porednicz oddzielne
receptory. S one nie do odrnienia od tych znajdowanych w mzgu. Neuropeptydy i ich
receptory cz mzg, gruczoy oraz ukad odpornociowy w sie pocze komunikacyjnych
midzy mzgiem a ciaem i stanowi prawdopodobnie biochemiczny substrat emocji (podkr.
E.L.R.).
Sposb, w jaki Pert uywa terminu substancja informacyjna", opisujc nim istotn,
przekanikow funkcj ukadu odpornociowego, stanowi cakowicie nowy sposb integracji
danych i zachowa, pochodzcych z oddzielnych niegdy dziedzin, takich jak: psychologia,
neurologia, anatomia, biochemia i biologia molekularna. Wiele wynikw bada sugeruje, e
centralny i autonomiczny ukad nerwowy oraz ukady hormonalny i odpornociowy s
kanaami, transporterami czy przenonikami czsteczek przekanikowych ukadu
neuropeptydowego (Basedovsky, del Rey i Sor-kin, 1985; Blalock, Harbour-McMenamin i
Smith, 1985; Bloom, 1985; Felton i in., 1985). Rysunek 7 stanowi ilustracj tego, co obecnie
wiemy na temat ukadu neuropeptydowego. Jak wida, ukad ten wzbogaca, czciowo
pokrywa i integruje wszystkie omwione wczeniej systemy komunikacji midzy psychik a
ciaem (rys. 1-6). Dla penej jasnoci przedstawimy sze ogniskowych obszarw ukadu
neuropeptydowego, ktre obecnie s przedmiotem intensywnych bada.
1. Limbiczno-podwzgrzowa lokalizacja aktywnoci neuropeptydowej. Nasz pogld, e
ukad limbiczno-podwzgrzowy odgrywa fundamentaln rol jako filtr w komunikacji
midzy psychik a ciaem (rys. 1) potwierdzaj dokonane ostatnio ustalenia co do ukadu
PODSUMOWANIE
Dokonany w tej ksice przegld zagadnie zwizanych z uzdrawianiem za porednictwem
psychiki doprowadzi do wielu zaskakujcych odkry, ktre zmieniy nasze pogldy na temat
funkcjonowania czowieka. Podsumujemy niektre z nich.
1. Teoria informacji moe stanowi struktur pojciow, obejmujc zjawiska psychiczne,
biologiczne i fizyczne oraz wyjaniajc uzdrawianie, rozwj osobowoci, ewolucj ludzkiej
wiadomoci czy wreszcie fascynujc panoram praktyk kulturowych.
2. Transdukcja informacji zaczyna si stawa kluczowym pojciem naszej
psychobiologicznej teorii komunikacji midzy psychik a ciaem oraz uzdrawiania. Wszystkie
podstawowe prawa biologii, psychologii i antropologii kulturowej s po prostu sposobami
opisywania rnych poziomw tej transdukcji.
3. Dynamik transdukcji informacji u czowieka mona wytumaczy za pomoc
najoglniejszej klasy zjawisk psychobiologicznych, ktr stanowi zapamitywanie, uczenie
si i zachowania zalene od stanu. Warunkowanie klasyczne, instrumentalne i
psychodynamik procesu psychoanalizy mona w sensowny sposb ujmowa jako szczeglne
przypadki zapamitywania, uczenia si i zachowa zalenych od stanu.
4. Nie istnieje adna tajemnicza przepa midzy psychik a ciaem. Procesy wice si z
zalenym od stanu zapamitywaniem, uczeniem si i zachowaniami, zakodowane w ukadzie
limbiczno-podwzgrzowym i innych, blisko z nim zwizanych, s gwnymi przetwornikami
informacji, ktre jednoczenie likwiduj kartezjask dychotomi psychiki i ciaa.
5. Klasyczne symptomy psychosomatyczne oraz prawdopodobnie problemy
psychosomatyczne powstaj w wyniku uczenia si przez dowiadczenie a konkretnie przez
zalene od stanu uczenie si wzorcw reakcji skadajcych si na oglny zesp
przystosowania. Trwae problemy psychosomatyczne s przejawami tych wanie,
zwizanych ze stanem wzorcw uczenia si, zakodowanych w obrbie limbicznopodwzgrzowego filtru, ktry moduluje komunikacj midzy psychik a ciaem.
6. Filtr limbiczno-podwzgrzowy koordynuje wszystkie gwne kanay wzajemnej regulacji
psychiki i ciaa poprzez ukady: autonomiczny, hormonalny, odpornociowy i
neuropeptydowy. Czsteczki przekanikowe (neurotransmitery, hormony,
immunotransmitery itd.), przepywajce tymi kanaami, s strukturalnymi mediatorami
informacyjnymi w komunikacji midzy psychik a ciaem i transformacji.
7. Prowadzone obecnie badania umoliwiaj wyjanienie, w jaki sposb czsteczki
przekanikowe porednicz w poczeniu psychiki z genem, co jest podstaw wikszoci
procesw uzdrawiania, dokonywanego za pomoc hipnoterapii, efektu placebo oraz
tradycyjnych praktyk medycyny mityczno-poetyckiej i holistycznej.
8. Nowe metody uzdrawiania i hipnoterapii mona interpretowa jako procesy dochodzenia
do zalenych od stanu wspomnie, wynikw uczenia si i zachowa, ktre koduj problem,
wykorzystania ich, a nastpnie zmiany ich struktury w celu osignicia bardziej
zintegrowanej adaptacji i rozwoju.
BIBLIOGRAFIA
Achterberg J. (1985) Imagery and healing. Boston, Shambala.
Achterberg J., Lawlis G. (1980) Bridges of the mind/body. Champaign, Illinois, Institute for
Personality and Ability Testing
Achterberg J., Lawlis G. (1984) Imagery and disease. Champaign, Illinois, Institute for
Personality and Ability Testing.
Ader R. (red.) (1981) Psychoneuroimmunology. New York, Academic Press.
Ader R. (1983) Behavioral condotioning and the immune system, [w:] L. Temoshok,
C. Van Dyke, L. Zegans (red.), Neural modulation of immunity, New York, Raven Press, s.
55-69.
Alexander F. (1939/1984) Psychological aspects of medicine. Po raz pierwszy opublikowano
w: Psychosomatic Medicine" 1 (1). Przedruk w 1984 r. w: Advances", 1 (2), s. 53-60.
Alexander F. (1950) Psychosomatic medicine. New York, Norton.
Alexander F., Trench T. (1948) Studies in psychosomatic medicine: An approach to the cause
and treatment of vegetative disturbances. New York, Roland Press.
Amkraut A., Solomon G. (1975) From the symbolic stimulus to the pathophysiologic
response: Immune mechanisms. International Journal of Psychiatry in Medicine", 5, s. 541563.
Anokhin P. (1949) Problems in higher nervous activity. Moscow, Izd. Akad. Med. Nauk
SSSR.
Anokhin P. (1955) New data on the afferent apparatus of the conditioned reflex. Vop.
Psikhol.", No. 6.
Araoz D. (1982) Hypnosis and sex therapy. New York, Brunner/Mazel.
Araoz D. (1985) The new hypnosis. New York, Brunner/Mazel.
Arya U. (1979) Meditation and the art of dying. Honesdale, PA, Himalayan International
Institute.
Bakan P. (1980) Hypnotizability, laterality of eye movements, and functional brain asymetry.
Perceptual and Motor Skills", 28, s. 927-932.
Bakan P. (1980) Imagery, raw and cooked: A hemispheric recipe, [w:] J. Shorr, G. Sobel, P.
Robin, J. Connella (red.), Imagery. New York, Plenum, s. 35-53.
Bandura A. (1985) Catecholamine secretion as a function of perceived coping self-efficacy.
.Journal of Counseling and Clinical Psychology", 58 (3), s. 406-414.
Banks W. (1985) Hypnotic suggestion for the control of bleeding in the angiograghy suite.
Ericksonian Monographs", 1, s. 76-88.
Barabasz A., McGeorge C. (1978) Biofeedback, mediated biofeedback and hypnosis in
peripheral vasodilation training. The American Journal of Clinical Hypnosis", 21 (1), s. 2837.
Barber T.X. (1972) Suggested (..hypnotic") behavior: The trance paradigm versus an alternate
paradigm, [w:] E. Fromm, R. Shor (red.), Hypnosis: Research development and perspectives.
New York, Aldine-Atherton.
Barber T.X. (1978) Hypnosis, suggestions and psychosomatic phenomena: A new look from
the standpoint of recent experimental studies. American Journal of Clinical Hypnosis", 21
(1), s. 13-27.
Barber T.X. (1984) Changing unchangeable bodily processes by (hypnotic) suggestions: A
new look at hypnosis, cognitions, imagining, and the mind-body problem. Advances", 1 (2),
s. 7-40.
Barber T.X., Meyer D. (1977) Evaluation of the efficacy and neuronal mechanism of a
hypnotic analgesia procedure in experimental and clinical dental pain. Pain",4, s. 41-48.
Barnett E. (1984) The role of prenatal trauma in the development of the negative birth
experience. Referat przedstawiony podczas Dorocznego Spotkania Amerykartskiego
Towarzystwa Hipnozy Klinicznej w San Francisco.
Beecher H. (1959) Measurement of subjective responses: Quantitative effect of drugs. New
York, Oxford University Press.
Bennett H. (1985) Behavioral anesthesia. Advances", 2 (4), s. 11-21.
Benson H. (1975) The relaxation response. New York, Avon.
Benson H. (1983a) The relaxation response and norepinephrine: A new study illuminates
mechanisms. Integrative Psychiatry", 1, s. 15-18.
Benson H. (1983b) The relaxation response: Its subjective and objective historical precedents
and physiology. Trends in Neuroscience", July, s. 281-284.
Bernheim H. (1886/1957) Suggestive therapeutives: A treatise on the nature and uses of
hypnotism. Westport, Conn., Associated Booksellers. Po raz pierwszy wydane przez
Putnama.
Besedovsky H., del Rey A., Sorkin E. (1985) Immunological-Neuroendocrine feedback
circuits, [w:] R. Guillemin, M. Cohn, T. Melnechuk (red.), Neural modulation of immunity.
New York, Raven Press, s. 165-177.
Black S. (1963) Inhibition of immediate type hypersentivity response by direct suggestion
under hypnosis. British Medical Journal", April 6, s. 925-929.
Black S. (1969) Mind and body. London, William Kimber.
Black S., Edholm R., Fox R., Kidd D. (1963) The effect of suggestions under hypnosis on the
peripheral circulation in man. Clinical Science", 25, s. 223-230.
Black S., Friedman M. (1965) Adrenal function and the inhibition of allergic responses under
hypnosis. British Medical Journal", 1, s. 562-567.
Black S., Humphrey J., Niven J., (1963) Inhibition of Mantoux reaction by direct suggestion
under hypnosis. British Medical Journal", June 22, s. 1649-1652.
Blalock E., Harbour-McMenamin D., Smith E. (1985) Peptide hormones shaped by the
neuroendocrine and immunohgic systems. The Journal of Immunology", 135 (2), s. 858s861s.
Blankstein J., Reyes F., Winter J., Faiman C. (1981) Endorphins and the regulation of the
human menstrual cycle. Clinical Endocrinology", 14 (3), s. 287-294.
Bloom F. (1985) Neuropeptides and other mediators in the central nervous system. The
Journal of Immunology", 135 (2), s. 743s-745s.
Bloom F., Lazerson A., Hofstadter L. (1985) Brain, mind and behavior. New York, W.H.
Freeman.
Blum G. (1967) Experimental observations on the contextual nature of hypnosis.
International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis", 15 (4), s. 160-171.
Blum G. (1972) Hypnotic programming techniques in psychological experiments, [w:] E.
Fromm, R. Shor (red.), Hypnosis: Research developments and perspectives. Chicago, AldineAtherton, s. 359-385.
Bockman D., Kirby M. (1985) Neural crest interactions in the development of the immune
system. The Journal of Immunology", 135 (2), s. 766s-768s.
Bower G. (1981) Mood and memory. American Psychologist", 36 (2), s. 129-148.
Bowers K. (1977) Hypnosis: An informational approach. Annuals of the New York
Academy of Sciences", 296, s. 222-237.
Bowers K., Kelly P. (1979) Stress, disease, psychotherapy and hypnosis. Journal of
Abnormal Psychology", 88 (5), s. 490-505.
Braid J. (1855) The physiology of fascination of the critics criticized. Manchester, England,
Grant and Company.
Brassfield P. (1980) A discriminative study of the dissociative states of a multiple personality.
Praca doktorska, United States International University.
Brassfield P. (1983) Unfolding patterns of the multiple personality through hypnosis. The
American Journal of Clinical Hypnosis", 26 (2), s. 146-152.
Braun B. (1983a) Neurophysiologic changes in multiple personality due to integration: A
preliminary report. The American Journal of Clinical Hypnosis", 26 (2), s. 84-92.
Braun B. (1983b) Psychophysiological phenomena in multiple personality. The American
Journal of Clinical Hypnosis", 26 (2), s. 124-137.
Brown F., Graeber R. (red.) (1982) Rhythmic aspects of behavior. Hillsdale, New Jersey,
Lawrence Erlbaum Associates.
Bulloch K. (1985) Neuroanatomy of lymphoid tissue: A rewiew.[w.] R. Guillemin, M. Cohn,
T. Melnechuk (red.), Neural modulation of immunity. New York, Raven Press, s. 111-141.
Cannon W. (1932) The wisdom of the body. New York, W. W. Norton and Co.
Cannon W. (1942) Voodoo death. American Anthropologist", 44 (2), s. 169-181.
Cannon W. (1953) Bodily changes in pain, hunger, fear and rage (wyd. 2). Boston, Charles T.
Branford Co.
Cannon W. (1957) Voodoo" death. Psychosomatic Medicine", 19 (3), s. 182-190.
Cannon W. (1963) The wisdom of the body (wyd. 2). New York, W. W. Norton.
Cheek D. (1957) Effectiveness of incentive in clinical hypnosis. Obstetrics and Gynecology, 9
(6), s. 720-724.
Cheek D. (1959) Unconscious perception of meaningful sounds during surgical anesthesia as
revealed under hypnosis. The American Journal of Clinical Hypnosis", 1, s. 101-113.
Cheek D. (1960) Removal of subconscious resistance to hypnosis using ideomotor
questioning techniques. The American Journal of Clinical Hypnosis" 3 (2) s 103-107.
Cheek D. (1962a) Ideomotor questioning for investigation of subconscious pain and target
organ vulnerability. The American Journal of Clinical Hypnosis" 5 (1) s 30-41.
Cheek D. (1962b) Importance of recognizing that surgical patients behave as though
hypnotized. The American Journal of Clinical Hypnosis", 4, s. 227-238.
Cheek D. (1965) Some newer understandings of dreams in relation to threatened abortion and
premature labor. Pacific Medical and Surgical", Nov-Dec, s. 379-384.
Cheek D. (1969) Communication with the critically ill. The American Journal of Clinical
Hypnosis", 12 (2), s. 75-85.
Cheek D. (1975) Maladjustment patterns apparently related to imprinting at birth. The
American Journal of Clinical Hypnosis", 18 (2), s. 75-82.
Cheek D. (1976) Short-term hypnotherapy for fragility using exploration of early life
attitudes. The American Journal of Clinical Hypnosis", 19 (1), s. 20-27.
Cheek D. (1978) Were you originally left-handed? Swedish Journal of Hypnosis", s. 17-25.
Cheek D. (1981) Awereness of meaningful sounds under general anesthesia: Considerations
and a review of the literature, 1959-1979. Theoretical and Clinical Aspects of Clinical
Hypnosis". Sympozjum Specjalistow, Miami, Florida.
Cheek D., LeCron L. (1968) Clinical hypnotherapy, New York, Grune and Stratton.
Chiba Y., Chiba K., Halberg F., Cutkomp L. (1977) Longitudinal evaluation of arcadian
rhythm characteristics and their circaseptan modulation in an apparently normal couple, [w:]
J. McGovern, M. Smolensky, A. Reinberg (red.), Chronobiology in allergy and immunology.
Springfield, Illinois, Thomas, s. 17-35.
Cohn M. (1985) What are the must" elements of immune responsiveness? [w:] R. Guillemin,
M. Cohn, T. Melnechuk (red.), Neural modulation of immunity. New York, Raven Press, s. 325
Conn L., Mott T. (1984) Plethysmographic demonstration of rapid vasodilation by direct
suggestion: A case ofRaynaud's disease treated by hypnosis. The American Journal of
Clinical Hypnosis", 26 (3), s. 166-170.
Cordes C. (1985) Neuropeptides: Chemical cruise steers emotions. APA Monitor", 16 (9), s.
18.
Cousins N. (1979) Anatomy of an illness as perceived by the patient. New York, Norton.
Cousins N. (1983) The healing heart. New York, Norton.
Crasilneck H. (1982) A follow-up study in the use of hypnotherapy in the treatment of
psychogenic impotency. The American Journal of Clinical Hypnosis", 25 (1), s. 52-61.
Crasilneck H., Hall J. (1959) Physiological changes associated with hypnosis: A review of the
literature since 1948. International Journal of Clinical and Experimantal Hypnosis", 7 (1), s.
9-50.
Crasilneck H., Hall J. (1985) Clinical hypnosis. New York, Grune and Stratton.
Dalton K. (1971) Prospective study into puerperal depression. British Journal of Psychiatry",
118, s. 689-692.
Davis J. (1984) Endorphins. New York, Dial Press.
Day M. (1964) An eye-movement phenomenon related to attention, thought and anxiety.
"Perceptual and Motor Skills", 19, s. 443-446.
Delbruck M. (1970) A physicist's renewed look at biology: Twenty years later. Science",
168, s. 1312-1314.
Delgado J. (1969) Physical control of the mind. New York, Harper and Row.
Delgado J., Roberts W., Miller N. (1954) Learning motivated by electrical stimulation of the
brain. American Journal of Physiology", 179, s. 587.
Delhounge F., Hansen K. (1927) Die suggestive beeinflussbarkeit der Magen- und
Pankreassekretion in der hypnose. Dtsch. Arch. Klin. Med.", 157, s. 20.
Dement W. (1965) An essay on dreams: The role of physiology in understanding their nature,
[w:] New directions in psychology II. New York, Holt, Rinehart and Winston
Dement W. (1972) Some must watch while some must sleep. San Francisco, Freeman.
Dement W., Kleitman N. (1957) Cyclic variations in EEC readings during sleep and their
relation to eye movements, body motility, and dreaming. Electroencephalography and
Clinical Neurophysiology", 9, s. 673-690.
DePiano F., Salzberg H. (1979) Clinical applications of hypnosis to three psychosomatic
disorders. Psychological Bulletin", 86, s. 1223-1235.
Dohrenwend B., Dohrenwend B. (red.) (1974) Stressful life events: Their nature and effects.
New York, Wiley.
papers of Milton H. Erickson on hypnosis. II: Hypnotic alteration of sensory, perceptual and
psychophysical processes. New York, Irvington, s. 157-168.
Erickson M. (1948/1980) Hypnotic psychotherapy, [w:] E. Rossi (red.), The collected papers
of Milton H. Erickson on hypnosis. IV: Innovative hypnotherapy. New York, Irvington, s. 3548.
Erickson M. (1952/1980) Deep hypnosis and its induction, [w:] E. Rossi (red.), The collected
papers of Milton H. Erickson on hypnosis. I: The nature of hypnosis and suggestion. New
York, Irvington, s. 139-167.
Erickson M. (1954/1980) Pseudo-orientation in time as a hypnotherapeutic procedure. [w:] E.
Rossi (red.), The collected papers of Milton H. Erickson on hypnosis. IV: Innovative
hypnotherapy. New York, Irvington, s. 397-423.
Erickson M. (1960a/1980) Breast development possibly influenced by hypnosis: Two
instances and the psychotherapeutic results, [w:] E. Rossi (red.), The collected papers of
Milton H. Erickson on hypnosis. II: Hypnotic investigation of sensory, perceptual and
psychophysical processes. New York, Irvington, s. 203-206.
Erickson M. (1960b/1980) Psychogenic alteration of menstrual functioning: Three instances,
[w:] E. Rossi (red.), The collected papers of Milton H. Erickson on hypnosis. II: Hypnotic
investigation of sensory, perceptual and psychophysical processes. New York, Irvington, s.
207-212.
Erickson M. (1961/1980) Historical note on the hand levitation and other ideomotor
techniques, [w:] E. Rossi (red), The collected papers of Milton H. Erickson on hypnosis. I:
The nature of hypnosis and suggestion. New York, Irvington, s. 135-138.
Erickson M. (1963/1980) Hypnotically oriented psychotherapy in organic brain damage, [w:]
E. Rossi (red.), The collected papers of Milton H. Erickson on hypnosis. IV: Innovative
hypnotherapy. New York, Irvington, s. 283-311.
Erickson M. (1964/1980) The surprise" and my-friend-John" techniques of hypnosis:
Minimal cues and naturel field experimentation, [w:] E. Rossi (red.), The collected papers of
Milton H. Erickson on hypnosis. I: The nature of hypnosis and suggestion. New York,
Irvington, s. 340-359.
Erickson M. (1967/1980) Further experimental investigation of hypnosis: Hypnotic and
nonhypnotic realities, [w:] E. Rossi (red.), The collected papers of Milton H. Erickson on
hypnosis. I: The nature of hypnosis and suggestion. New York, Irvington, s. 18-82.
Erickson M. (1977/1980) Control of physiological Junctions by hypnosis, [w:] E. Rossi(red.),
The collected papers of Milton H. Erickson on hypnosis. II: Hypnotic alteration of sensory,
perceptual and psychophysical processes. New York, Irvington, s. 179-191.
Erickson M. (1980a) Provocation as a means of motivating recovery from a cerebrovascular
accident, [w:] E. Rossi (red.), The collected papers of Milton H. Erickson on hypnosis. IV:
Innovative hypnotherapy. New York, Irvington, s. 321-327.
Erickson M. (1980b) The collected works of Milton H. Erickson on hypnosis, 4 Volumes. Pod
redakcj Ernesta L. Rossiego. New York, Irvington.
Erickson M. (1980c) The hypnotic alteration of blood flow: An experiment comparing waking
and hypnotic responsiveness, [w:] E. Rossi (red.), The collected papers of Milton H. Erickson
on hypnosis. II: Hypnotic alteration of sensory, perceptual and psychophysical processes.
New York, Irvington, s. 192-195.
Erickson M. (1985) Memory and hallucination, Part I: The utilization approach to hypnotic
suggestion. Wydanie z komentarzami Ernesta Rossiego. Erickson Monographs, 1, s. 1-21.
Erickson M., Rossi E. (1974/1980) Varietes of hypnotic amnesia, [w:] E. Rossi (red.), The
collected papers of Milton H. Erickson on hypnosis. Ill: Hypnotic investigation of
psychodynamic processes. New York, Irvington, s. 71-90.
Erickson M., Rossi E. (1976/1980) Two-level communication and the microdynamics of
trance and suggestion, [w:] E. Rossi (red.), The collected papers of Milton H. Erickson on
hypnosis. I: The nature of hypnosis and suggestion. New York, Irvington, s. 430-451.
Erickson M., Rossi. (1979) Hypnotherapy: An exploratory casebook. New York, Irvington.
Erickson M., Rossi E. (1980) The indirect forms of suggestion, [w:] E. Rossi (red.), The
collected papers of Milton H. Erickson on hypnosis. I: The nature of hypnosis and suggestion.
New York, Irvington, s. 452-477.
Erickson M., Rossi E. (1981) Experiencing hypnosis: Therapeutic approaches to altered
states. New York, Irvington.
Erickson M., Rossi E. (1976) Hypnotic realities. New York, Irvington.
Evans F. (1977) The placebo control of pain: A paragigmfor investigating non-specific effects
in psychotherapy, [w:] J. Brady, J. Mendels, W Reiger, M. Orne (red.), Psychiatry: Areas of
promise and advancement. New York, Spectrum, s. 215-228.
Evans F. (1981) The placebo response in pain control. Psychopharmacology Bulletin", 17, s.
72-76.
Evans F. (1985) Expectancy, therapeutic instructions, and the placebo response, [w:] L.
White, B. Tursky, G. Schwartz (red.), Placebo: Theory, research, and mecha-mism. New
York, Guilford Press, s. 215-228.
Felton D., Felton S., Carlson S., Olschowka J., Livnat S. (1985) Noradrenergic and
peptidergic innervation of lymphoid tissue. The Journal of Immunology", 135 (2), s. 755s765s.
Finkelstein S., Greenleaf H. (1982-83) Cancer prevention: A three year pilot study. The
American Journal of Clinical Hypnosis", 25 (2-3), s. 177-187.
Fischer R. (1971a) Arousal-statebound recall of experience. Diseases of the Nervous
System", 32, s.373-382.
Gill M., Brenman M. (1959) Hypnosis and related states. New York, International
Universities Press.
Gilligan S., Bower G. (1984) Cognitive consequences of emotional arousal, [w:] C. Izard, J.
Kagan, R. Zajonc (red.), Emotions, cognitions and behavior. New York, Cambridge Press.
Gold P. (1984) Memory modulation: Neurobiological contexts, [w:] G. Lynch, J. McGa-ugh,
N. Weinberger (red.), Neurobiology of learning and memory. New York, Guilford Press, s.
374-382.
Goldstein A., Hilgard E. (1975) Lack of influence of the morphine antagonist naloxone on
hypnotic analgesia, proceedings of the National Academy of Science U.S.A.", 72, s. 20412043.
Goldstein L., Stoltzfus N., Gardocki J. (1972) Changes in interhemispheric amplitude
relationships in EEC during sleep. Physiology and Behavior", 8, s. 811-815.
Gorczynski R., Macrae S., Kennedy M. (1982) Conditioned immune response associated with
allogenic skin grafts in mice. Journal of Immunology", 129, s. 704-709.
Gordon H., Frooman B., Lavie P. (1982) Shift in cognitive asymmetries between wakings
from REM and NREM sleep. Neuropsychologica", 20, s. 99-103.
Gorton B. (1957) The physiology of hypnosis, I. Journal of the American Society of
Psychosomatic Dentistry", 4 (3), s. 86-103.
Gorton B. (1958) The physiology of hypnosis: Vasomotor activity in hypnosis. .Journal of the
American Society of Psychosomatic Dentistry", 5 (1), s. 20-28.
Graham K., Pernicano K. (1976) Laterality, hypnosis and the autokinetic effect. Referat
przedstawiony podczas spotkania Amerykanskiego Towarzystwa Psychologicznego,
Waszyngton D.C.
Greenberg R. (1973) Anti-expectation techniques in psychotherapy: The power of negative
thinking. Psychotherapy: Theory, Research and Practice", 10, s. 145-148.
Groer M., Shekleton M., Kant K. (1979) Basicpathophysiology. St. Louis, C.V. Mosby
Company.
Gruen W. (1972) A successful application of systematic self-relaxation and self-suggestions
about postoperative reactions in a case of cardiac surgery, international Journal of Clinical
and Experimantal Hypnosis", 20, s. 141-151.
Guillemin R. (1978) Peptides in the brain: The new endocrinology of the neuron "Science",
202, s. 390-402.
Gur R., Gur R. (1974) Handedness, sex, eyedness, and moderating variables in relation to
hypnotic susceptibility and functional brain symmetry. Journal of Abnormal Psychology", 83,
s. 635-643.
Hokama Y., Nakamura R. (1982) Immunology and immunopathology. Boston, Little, Brown
and Co.
Holroyd K., Lazarus R. (1982) Stress, coping and somatic adaptation, [w:] L. Goldberger, S.
Breznitz (red.), Handbook of stress. New York, Free press, s. 21-35.
Hopkins J., Marcus M., Campbell S. (1984) Postpartum depression: A critical review
psychological Bulletin", 95 (3), s. 498-515.
Hudgins C. (1933) Conditioning and voluntary control of pupillary light reflex. Journal of
General Psychology", 8, s. 3.
Hull C. (1933) Hypnosis and suggestibility: An experimental approach. New York, AppletonCentury.
Ikemi Y., Nakagawa S. (1962) A psychosomatic study of contagious dermatitis. Kyushu
Journal of Medical Science", 13, s. 335-350.
Ingham S. (1938) Some neurologic aspects of psychiatry. Journal of American Medical
Association", 111, s. 665.
Izquierdo I. (1984) Endogenous state-dependency: Memory depends on the relation between
the neurohumoral and hormonal states present after training at the time of testing, [w:] G.
Lynch, J. McGaugh, N. Weinberg (red.), Neurobiology of learning and memory. New York,
Guilford Press, s. 65-77.
Jacobson A., Hackett T., Surman O., Silverberg E. (1973) Raynaud's phenomenon: Treatment
with hypnotic and operant technique. .Journal of the American Medical Association", 225, s.
739-740.
Janet P. (1889) L'Automatisme psychologique. Paris, Felix Alcan.
Janet P. (1907) The major symptoms of hysteria. New York, Macmillan.
Johnson R., Barber T. (1978) Hypnosis, suggestion, and warts: An experimental investigation
implicating the importance of believed-in efficacy". The American Journal of Clinical
Hypnosis", 20, s. 165-174.
Jouvet M. (1973) Telencephalic and rhonbencephalic sleep in the cat. [w:] W. Webb (red.),
Sleep: An active process. Glenview, 111., Scott Foresman and Co, s. 12-32.
Jouvet M. (1975) The function of dreaming: A neurophysiologist's point of view, [w:] M.
Gazzaniga, C. Blakemore (red.), The handbook of psychobiology. New York, Academic
Press.
Jung C. (1910) Jb. Psychoanal. Psychopath. Forschgg.", 11 (1), s. 363.
Jung C. (1929/1984) Dream analysis. Pod red. Williama McGuire. Bollinger Series XCIX.
New Jersey, Princeton University Press.
Jung C. (1950) The symbolic life. Vol. XVIII. The collected works of Carl G. Jung. Thim.
R.F.C. Hull. Bolinger Series XX. Princeton, New Jersey, Princeton University Press.
Jung C. (1960) The structure and dynamics of the psyche. XXX Vol. III. The collected works
of Carl G. Jung. Tum. R.F.C. Hull. Bolinger Series XX. Princeton, New Jersey, Princeton
University Press.
Jung C. (1976) The vision seminars. Book 1, Part 7. Zurich, Switzerland, Spring Publications.
Kandel E., Schwartz G. (1985) Principles of neural science (wyd. 2). New York, Elsevier
Press.
Kaneko Z. Takahashi N. (1963) Psychometric studies on chronic urticaria. Folia Psychiatrica
et Neurologica Japonica", 17, s. 16-24.
Kimble D. (1965) Learning, remembering and forgetting. Vol. I. The anatomy of learning.
Palo Alto, CA, Science and Behavior Books.
Kissilef H., Pi-Sunyer F. i in. (1981) C-terminal octapeptide of cholecystokinin decreases
food intake in man. The American Journal of Clinical Nutrition", 34, s. 154-160.
Klein R., Armitage R. (1979) Rhytms in human performance: One-and-a-half-hour
oscillations in cognitive style. Science", 204, s. 1326-1328.
Kleitman N. (1963) Sleep and wakefulness (wyd. 2). Chicago, Uniwersyty of Chicago Press.
Klopfer B. (1957) Psychological variables in human cancer. .Journal of Projective
Techniques", 21, s. 331-340.
Kreinheder A. (1979) The call to individuation. Psychological Perspectives", 10 (1), s. 5865.
Kripke D. (1982) Ultradian rhythms in behavior and physiology, [w:] F. Brown, R. Graeber
(red.), Rhythmic aspects of behavior. Hillsdale, New Jersey, Erlbaum and Associates, s. 313344.
Kroger W., Fezler W. (1976) Hypnosis and behavior modification: Imagery conditioning.
Philadelphia, Pa., Lippencott.
LaBerge S. (1985) Lucid dreaming. Los Angeles, Tarcher.
Lachman S., Goode W. (1976) Hemispheric dominance and variables related to hypnotic
susceptibility. Referat przedstawiony podczas spotkania Amerykariskiego To-warzystwa
Psychologicznego.
Lankton S. (1987) The scramble technique. Ericksonian Monographs, 2.
Lankton S., Lankton C. (1983) The answer within: A clinical framework of Ericksonian
hypnotherapy. New York, Brunner/Mazel.
Lazarus R., Folkman S. (1984) Coping and adaptation, [w:] W. Gentry (red.), Handbook of
berhavioral medicine. New York, Guilford Press, s. 282-325.
Leckie F. (1964) Hypnotherapy in gynecological disorders. International Journal of Clinical
and Experimental Hypnosis", 12, s. 121-146.
LeCron L. (1954) A hypnotic technique for uncovering unconscious material. .Journal of
Clinical and Experimental Hypnosis", 2, s. 76-79.
Leonard G. (1981) The silnet pulse. New York, Bantam Books.
LeShan L. (1977) You can fight your life. New York, Evans and Co.
Lewis J., Sarbin T. (1943) Studies in psychosomatics. Psychosomatic Medicine", 5, s. 125.
Lewis T. (1927) The blood vessels of the human skin and their responses. London, Shaw and
Sons.
Lex B. (1974) Voodoo death: New thoughts for an old explanation. American
Anthropologist", 76, s. 818-823.
Lienhart J. (1983) Multiple personality and state-dependent learning. Praca doktorska, U.S.
International University, San Diego, California.
Locke S., Kraus L., Leserman J., Hurst M., Heisel S., Williams R. (1984) Life change stress,
psychiatric symptoms, and natural killer-cell activity. Psychosomatic Medicine", 46, s. 441453.
Ludwig A. (1983) The psychobiological functions of dissociation. The American Journal of
Clinical Hypnosis", 26 (2), s. 93-99.
Ludwig A., Brandsma J., Wilbur C., Benfeldt F., Jameson D. (1972) The objective study of a
multiple personality. Archives of General Psychiatry", 26, s. 298-310.
Luria A. (1966) Higher cortical functions in man. Thim. H. Teuber, K. Pribram. New York,
Basic Books.
Lynch G., McGaugh J., Weinberger N. (red.) (1984) Neurobiology of learning and memory.
New York, Guilford Press.
Maclean D., Reichlin S. (1981) Neuroendocrinology and the immune process, [w:] R. Ader
(red.), Psychoneuroimmunology. New York, Academic Press, s. 475-519.
Margolis C. (1982-83) Hypnotic imagery with cancer patients. The American Journal of
Clinical Hypnosis", 25 (2-3), s. 128-134.
Margules D. (1979) Beta-endorphin and endoloxone: Hormones of the autonomic nervous
system for conservation or expenditure of bodily resources and energy for anticipation of
famine or feast. Neuroscience and Biobehavioral Review", 3, s. 155-162.
Marini J., Sheard M.. Bridges C., Wagner E. (1976) An evaluation of the double-blind design
in a study comparing lithium carbonate with placebo. Acta Psychiatrica Scandinavica", 53, s.
343-354.
Markowitz A. (1985) Change of life: Dreams and the menopause. Toronto, Cabada, Inner
City Books.
Marrack P., Kappler J. (1986) The T cell and its receptor. Scientific American", Feb., 254
(2), s. 36-45.
Maslow A. (1986) W strone. psychologii istnienia. Tum. I. Wyrzykowska. Warszawa, Pax.
Mason A. (1952) A case of congenital ichthyosiform erythrodermia of Brocq treated by
hypnosis. British Medical Journal", 2, s. 422-423.
Mason A. (1955) Ichihyosis and hypnosis. British Medical Journal", 2 s. 57.
Mason A. (1963) Hypnosis and allergy. British Medical Journal", 13, s. 1675-1676.
Mazziotta J., Phelps M., Carson R., Kuhl D. (1982) Tomographic mapping of human cerebral
metabolism: Auditory stimulation. Neurology", 32, s. 921-937.
McGaugh J. (1983) Preserving the presence of the past: Hormonal influences on memory
storage. American Psychologist", 38 (2), s. 161-173.
McGlashan T., Evans P., Orne M. (1969) The nature of hypnotic analgesia and placebo
response to experimental pain. Psychosomatic Medicine", 31, s. 227-246.
Meares A. (1982-83) A from of intensive meditation associated with the regression of cancer.
The American Journal of Clinical Hypnosis", 25 (2-3), s. 114-121.
Melnechuk T. (1985) Neuroimmunology: Crossroads between behavior and disease.
Doniesienia z wybranych konferencji i warsztatow. Advances", 2 (3), Summer, s. 54-58.
Merleau-Ponty M. (1963) The strukture of behavior. Tum. A. Fisher. Boston, Beacon Press.
Meyers R., Sperry R. (1953) Interocular transfer of a visual form discrimination habit in cats
after section of the optic chiasm and corpus callosum. Anatomical Record", 115, s. 351-352.
Miller G., Galanter E., Pribram K. (1980) Plany i struktura zachowania. Tum. A.
Grzybowska, A. Szewczyk. Warszawa, PWN.
Mills J., Crowley R. (1986) Therapeutic metaphors for children and the child within, New
York, Brunner/Mazel.
Mindell A. (1982) Dreambody. Los Angeles, Sigo Press.
Mindell A. (1985a) River's way: The process science of the dreambody. Boston. Rout-ledge
and Kegan Paul.
Mindell A. (1985b) Working with the dreaming body. Boston, Routledge and Kegan Paul.
Mishkin M. (1982) A memory system in the monkey. Phil. Trans. R. Soc. Lond.", B298, s.
85-95.
Mishkin M., Malamut B., Bachevalier J. (1984) Memories and habits: Two neural systems,
[w:] G. Lynch, J. McGaugh, N. Weinberger (red.), Neurobiology of learning and memory.
New York, Guilford Press, s. 65-77.
Mishkin M., Petri H. (1984) Memories and habits: Some implications for the analysis of
learning and retention, [w:] S. Squire, N. Butters (red.), Neuropsychology of memory. New
York, Guilford Press, s. 287-296.
Moore L., Kaplan J. (1983) Hypnotically accelerated bum wound healing. The American
Journal of Clinical Hypnosis", 26 (1), s. 16-19.
Morris J., Beck A. (1974) The efficacy of antidepressant drugs: A review of research(1958 to
1972). "Archives of General Psychiatry", 30, s. 667-674.
Moruzzi I., Magoun M. (1949) Brain stem reticularformation. Electroencephalography and
Clinical Neurophysiology", 1, s. 455-473.
Murry E., Mishkin M. (1985) Amygdalectomy impairs crossmodal association in monkeys.
Science", 228, s. 604-606.
Nauta W. (1964) Some efferent connections of the prefrontal cortex in the monkey. [w:] J.
Warren, K. Akert (red.), The frontal granular cortex and behavior. New York, McGraw-Hill.
Nauta W. (1972) Neural associations of the frontal corex. Acta Neurobiologiae
Experimentalis", 32, s. 125-140.
Nauta W., Domesick V. (1980) Neural associations of the limbic system, [w:] A. Beckman
(red.), Neural substrates of behavior. New York, Spectrum.
Nauta W., Feirtag M. (1979) The organization of the brain. Scientific American", 41, s. 78105.
Nemiah J., Freybetger H., Sifneos P. (1976) Alexithymia: A view of the psychosomatic
process, [w:] D. Hill (red.), Modem trends in psychosomatic medicine. Vol. III. London,
Butterworth, s. 430-439.
Newton B. (1982-83) Introduction: Hypnosis and cancer. The American Journal of Clinical
Hypnosis", 25 (2-3), s 89-91.
Nugent W., Garden N., Montgomery D. (1984) Utilizing the creative unconscious in the
treatment of hypodermic phobias and sleep disturbance. The American Journal of Clinical
Hypnosis", 26 (3), s. 201-205.
Olds J. (1977) Drives and reinforcements: Behavioral studies of hypothalamic functions. New
York, Raven.
Olds J., Milner P. (1954) Positive reinforcement produced by electrical stimulation of septal
area and other regions of rat brain. Journal of Comparative and Physiological Psychology",
47, s. 419-427.
Olness K., Conroy M. (1985) A pilot study of voluntary control of transcutaneous POi by
children. International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis", 33 (1), s. 1-5.
Olness K., Wain H., Ng L. (1980) Pilot study of blood endorphin levels in children using selfhypnosis to control pain. Developmental and Behavioral Pediatrics", 1 (4), s. 187-188.
Ome M. (1962) The social psychology of the psychological experiment: With particular
reference to demand characteristics and their implications. American Psychologist", 17, s.
776-783.
Orne M. (1972) On the stimulating subject as a quasi-control group in hypnosis research:
What, why and how? [w:] E. Fromm, R. Shor (red.), Hypnosis: Research development and
perspectives. Chicago, Aldine-Atherton, s. 399-443.
Orne M. (1974) Pain suppression by hypnosis and related phenomena, [w:] J. Bonica (red.),
Pain. New York, Raven Press.
Omstein R. (1973) The psychology of consciousness. New York, Viking.
Ornstein R., Thompson R. (1984) The amazing brain. Boston, Houghton Mifflin.
Orr W., Hoffman H., Hegge F. (1974) Ultradian rhythms in extended performance.
Aerospace Medicine", 45, s. 995-1000.
Overton D. (1968) Dissociated learning in drug states (state-dependent learning), [w:] D.
Effron, J. Cole, J. Levine, R. Wittenborn (red.), Psychopharmacology: A review of progress,
1957-1967. Public Health Service Publications, 1836. U.S. Government Printing Office,
Washington D.C., s. 918-930.
Overton D. (1972) State-dependent learning produced by alcohol and its relevance to
alcoholism, [w:] B. Kissen, H. Begleiter (red.), The biology of alcoholism. Vol. II. Physiology
and behavior. New York, Plenum, s. 193-217.
Overton D. (1973) State-dependent learning produced by addictiong drugs, [w:] S. Fisher, A.
Freedman (red.), Opiate addiction: Origins and treatment. Washington D.C., Winston, s. 6175.
Overton D. (1978) Major theories of state dependent learning, [w:] B. Ho, D. Richards, D.
Chute (red.), Drug discrimination and state-dependent learning. New York, Academic Press,
s. 283-318.
Palmblad J. (1985) Stress and human immunologic competence, [w:] R. Guillemin, M. Cohn.
T. Melnechuk (red.), Neural modulation of immunity. New York, Raven Press, s. 45-53.
Papez J. (1937) A proposed mechanism of emotion. .Archives of Neurology and Physiology",
38, s. 725-744.
Reus V., Weingartner H., Post R. (1979) Clinical implication of state-dependent learning.
American Journal of Psychiatry", 136 (7), s. 927-931.
Rigter H., Crabbe J. (1979) Modulation of Memory by pituitary hormones. Vitamins and
Hormones, 37. New York, Academic Press.
Rosenberg S. i in. (1985) Observations on the systemic administration of autologous
lymphokineactivated killer cells and recombinant interleukin-2 to patients with metastic
canser. New England Journal of Medicine", 23 (3B), s. 1485-1492.
Rosenblatt M. (1983) Neuropeptides: Future implications for medicine. Medical Times",
November, s. 31-37.
Rosenzweig M., Bennett E. (1984) Basic processes and modulatory influences in the stages of
memory formation, [w:] G. Lynch, J. McGaugh, N. Weinberger (red.), Neurobiology of
learning and memory. New York, Guilford Press, s. 263-288.
Rossi E. (1972/1985) Dreams and the growth of personality: Expanding awareness in
psychotherapy (wyd. 2). New York, Brunner/Mazel.
Rossi E. (1973/1980) Psychological shocks and creative moments in psychotherapy. [w:] E.
Rossi (red.), The collected papers of Milton H. Erickson on hypnosis. IV: Innovative
hypnotherapy. New York. Irvington, s. 447-463.
Rossi (1977) The cerebral hemispheres in analytical psychology. Joumal of Analytical
Psychology", 22, s. 32-51.
Rossi E. (1981) Hypnotic describes natural rhythms of trance readiness. B rain/Mind
Bulletin", March, s. 1.
Rossi E. (1982) Hypnosis and ultradian cycles: A new state (s) theory of hypnosis? The
American Journal of Clinical Hypnosis", 25, s. 21-32.
Rossi E. (1985) Unity and diversity in Ericksonian approaches: Now and in the future. [w:] J.
Zeig (red.), Ericksonian psychotherapy. Vol. I: Structures. New York, Brunner/Mazel, s. 1530.
Rossi E. (1986a) Altered states of consciousness in everyday life: The ultradian rhythms. [w:]
B. Wolman, M. Ullman (red), Handbook of altered states of consciousness. New York, Van
Nostrand, s. 97-132.
Rossi E. (1986b) Hypnosis and ultradian rhythms, [w:] B. Zilbergeld, G. Edelstien, D. Araoz
(red.), Hypnosis questions and answers. New York, W. W. Norton, s. 17-21.
Rossi E. (1987) Mind/body connections and the new language of human facilitation. [w:] J.
Zeig (red.), The evolution of psychotherapy. New York, Brunner/Mazel.
Rossi E., Ryan M. (red.) (1986) Mind-body communication in hypnosis. Vol. Ill: The
seminars, lectures, and workshops of Milton H. Erickson. New York, Irvington.
Roszman T., Cross R., Brooks W., Markesbery W. (1985) Neuroimmodulation: Effects of
neural lesions on cellular immunity, [w:] R. Guillemin, M. Cohn, T. Melnechuk (red.). Neural
modulation of immunity. New York, Raven Press, s. 95-109.
Roth J., LeRoith D., Collier E., Weaver N., Watkinson A., Cleland C., Click S. (1985)
Evolutionary origins of neuropeptides, hormones, and receptors: Possible applications to
immunology. The Journal of Immunology", 135 (2), s. 816s-819s.
Sachar E. (1969) Psychological homeostasis and endocrine function, [w:] A. Mandell, M.
Mandell (red.), Psychological strategies in man. New York, Academic Press.
Sagan C. (1977) The dragons of Eden: Speculations on the evolution of human intelligence.
New York, Random House.
Salk J. (1969) Immunological paradoxes: Theoretical considerations in the rejection or
retention of grafts, tumors and normal tissue. Annals of New York Academy of Science",
164 (2), s. 365-380.
Saltz E. (1973) Higher mental processes as the bases for the laws of conditioning, [w:] F.
McGuigan, D. Lumsden (red.), Contemporary approaches to conditioning and learning. New
York, Wiley.
Sarbin T., Coe W. (1972) Hypnosis: A social psychological analysis of influence
communication. New York, Holt, Rinehart and Winston.
Scharrer E., Scharrer B. (1940) Secretory cells within the hypothalamus. Research
publications of the Association of Nervous and Mental Diseases. New York, Hafner.
Schneck J. (1948) Psychogenic cardiovascular reaction interpreted and successfully treated
with hypnosis. Psychoanalytical Review", 35, s. 14-19.
Schneider J., Smith W., Witcher S. (1983) The relationship of mental imagery to white blood
cells (neutrophil) function: Experimental studies of normal subjects. Nie rozpowszechniana
kopia. Michigan State University, College of Medicine. East Lansing, Michigan.
Schneider J., Smith W., Witcher S. (1984) The relationship of mental imagery to white blood
cell (neutrophil) function in normal subjects. Referat zaprezentowany podczas 36 Dorocznego
Spotkania Naukowego Miedzynarodowego Towarzystwa Hipnozy Klinicznej i
Eksperymentalnej, San Antonio, Texas, October 25th.
Schreiber F. (1973) Sybil. Chicago, Regnery.
Seltzer L. (1985) Paradoxical strategies in psychotherapy. New York, Wiley and Sons.
Selye H. (1936) A syndrome produced by diverse noxious agents. Cyt. [w:] Stres zycia.
Warszawa 1960, PZWL.
Selye H. (1977) Stres okietznany. Thim. T. Zalewski. Warszawa, PIW.
Selye H. (1960) Stres zycia. Tum. J. W. Guzek, R. Rembiesa. Warszawa, PZWL.
Selye H. (1982) History and present status of the stress concept, [w:] L. Goldberger, S.
Breznitz (red.), Handbook of stress. New York, MacMillan, s. 7-20.
Shands H. (1969) Integration, discipline, and the concept of shape. Annals of New York
Academy of Science", 164 (2), s. 578-587.
Shannahoff-Khalsa D. (1983) Personal communication.
Shannon C., Weaver W. (1949) The mathematical theory of communication. Urbana,
University of Illinois Press.
Shapiro A. (1971) Placebo effects in medicine, psychotherapy and psychoanalysis, [w:] A.
Bergin, S. Garfield (red.), Handbook of psychotherapy and behavior change. New York,
Wiley.
Shavit Y., Terman G., Martin F., Lewis J., Liebeskind., Gale R. (1985) Stress, opioid
peptides, the immune system, and cancer. The Journal of Immunology" 135 (2) s. 834s-837s.
Sheehan P., Perry C. (1976) Methodologies of hypnosis. Hillsdale. New Jersey, Lawrence
Erlbaum Publishers.
Shor R. (1959) Hypnosis and the concept of the generalized reality-orientation. American
Journal of Psychotherapy", 13, s. 582-602.
Shorr J., Sobel G., Robin P., ConnellaO. (1980) Imagery: Its many dimensions and
applications. New York, Plenum Press.
Siegman A., Feldstein S. (red.) (1985) Multichannel integrations of nonverbal behavior.
Hillsdale, New Jersey, Lawrence Erlbaum Publishers.
Silberman E., Putnam F., Weingartner H., Braun B., Post R. (1985) Dissociative states in
multiple personality disorders: A quantitative study. Psychiatry Research", 15, s. 253-260.
Silberner J. (1985) A new look at arthritis origins. Science News", 127 (23), s. 358-359.
Simonton O., Simonton S., Creighton J. (1978) Getting well again. Los Angeles, Tarcher.
Sizemore C. (1977) I'm Eve. New York, Harcourt Brace Jovanovich.
Smith E., Harbour-McMenamin D., Blalock J. (1985) Lymphocyte production of endorphins
and endorphin-mediated immunoregulatory activity. The Journal of Immunology", 135 (2),
s. 779s-782s.
Smith G., McDaniel S. (1983) Psychologically mediated effect on the delayed hypersensitivity reaction to tuberculin in humans. Psychosomatic Medicine", 46, s. 65-73.
Smith G., McKenzie J., Marmer D., Steele R. (1985) Psychologic modulation of the human
immune response to varicella zoster. Archives of Internal Medicine", 145, s. 2110-2112.
Snyder S. (1980) Brain peptides as neurotransmitters. Science", 209, s. 976-983.
Vaihinger H. (1911) Philosophy of the as-if. Ttum C. K. Ogden w 1924 r. London, Routledge.
Wadden T., Anderton C. (1982) The clinical use of hypnosis, psychological Bulletin", 91 (2),
s. 215-243.
Wain H., Amen D., Oetgen W. (1984) Hypnotic intervention in cardiac arrhythmias. The
American Journal of Clinical Hypnosis", 27 (1), s. 70-75.
Waksman B. (1985) Neuroimmunomodulation of homeostatis and host gefense. Journal of
Immunology", 135 (2), s. 862s.
Walford R. (1983) Maximum lifespan. New York, Avon Publishers.
Walking J. (1978) The therapeutic self. New York, Human Sciences Press.
Watkins J. (1980) The silent abreaction. International Journal of Clinical and Experimental
Hypnosis", 28, s. 101-113.
Watzlawick P. (red.) (1984) The invented reality. New York, W. W. Norton.
Weeks G., L'Abate L. (1982) Paradoxical psychotherapy: Theory and practice with
individuals, couples, and families. New York, Brunner/Mazel.
Wehr T. (1982) Circadian rhythm disturbances in depression and mania, [w:] F. Brown, R.
Graeber (red.), Rhythmic aspects of behavior. Hillsdale, New Jersey, Lawrence Erlbaum
Publishers.
Weinberger N., Gold P., Sternberg D. (1984) Epinephrine enables Pavlovian fear conditioning
under anesthesia. Science", 223, February 10, s. 605-607.
Weiner H. (1972) Presidential address: Some comments on the transduction of experience by
the brain: Implications for our understanding of the relationship of mind to body.
Psychosomatic Medicine", 34 (4), s. 355-380.
Weiner H. (1977) Psychobiology and human disease. New York, Elsevier.
Weingartner H. (1986) Memory: The roots of failure. Psychology Today", January, s. 6-7.
Weingartner H., Miller H., Murphy D. (1977) Mood state-dependent retrieval of verbal
associations. Journal of Abnormal Psychology", 86, s. 276-284.
Weingartner H., Murphy D. (1977) Brain states and memory. Psychopharmacological
Bulletin". 13, s. 66-67.
Weitzenhoffer A. (1971) Oculer changes associated with passive hypnotic behavior. The
American Journal of Clinical Hypnosis", 14, s. 102-121.
Weitzenhoffer A. (1982) In search of hypnosis. International Journal of Clinical and
Experimental Hypnosis", 30 (2), s. 210-211.
Werntz D. (1981) Cerebral hemispheric activity and autonomic nervous function. Praca
doktorska, University of California, San Diego.
Werntz D., Bickford R., Bloom F., Shannahoff-Khalsa D. (1981) Selective cortical activation
by alternating autonomic function. Referat przedstawiony podczas Spot-kania Zachodniego
Towarzystwa ds. EEG, February 12, Reno, Nevada.
White L., Tursky B., Schwartz G. (1985) Placebo: Clinical implication and new insights. New
York, Guilford Press.
Wickramasekera I. (red.) (1976) Biofeedback, behavior therapy and hypnosis. Chicago,
Nelson Hall.
Wickramasekera I. (1985) A conditioned response model of the placebo effect: Predictions
from the model, [w:] L. White, B. Tursky, G. Schwartz (red.), Placebo: Theory, research, and
mechanisms. New York, Guilford Press, s. 255-287.
Wiener N. (1948) Cybernetics, or control and communication in the animal and the machine.
New York, Wiley.
Williams J. (1974) Stimulation of breast growth by hypnosis. Journal of Sex Research", 10,
s. 316-326.
Wolberg L. (1947) Hypnotic experiments in psychosomatic medicine. Psychosomatic
Medicine", 9, s. 337-342.
Woodman M. (1984) Psyche/soma awareness. Quadrant", 17 (2), s. 25-37.
Wurtman R., Anton-Tay F. (1969) The mammalian pinel as a neuroendocrine transducer.
Recent Progress in Hormone Research", 25, s. 493-513.
Wybran J. (1985) Enkephalins, endorphins, substance P, and the immune system, [w:] R.
Guillemin, M. Cohn, T. Melnechuk (red.), Neural modulation of immunity. New York, Raven
Press, s. 157-161.
Yanovski A. (1962) The feasibility of alteration of cardiovascular manifestations in hypnosis.
The American Journal of Clinical Hypnosis", 5, s. 8-16.
Zeig J. (1980a) Symptom prescription and Ericksonian principles of hypnosis and
psychotherapy. The American Journal of Clinical Hypnosis", 23 (1), s. 16-22.
Zeig J. (1980b) Symptom prescription techniques: Clinical applications using elements of
communication. The American Journal of Clinical Hypnosis", 23 (1), s. 23-33.
Zeig J. (red.) (1985) Ericksonian psychotherapy. Vol. I: Structures. New York,
Brunner/Mazel.
Zornetzer S. (1978) Neurotransmitter modulation and memory: A new neuropharma-cological
phrenology? [w:] M. Lipton, A. di Mascio, K. Killam (red.), Psycho-pharmacology: A
generation of progress. New York, Raven Press.