Czemu reakcja estryfikacji jest odwracalna? Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu z dwóch stron.

1/ Podejście kinetyczne.
Reakcja bezpośredniej estryfikacji przebiega według schematu:
H+
RCOOH + R'OH <----> RCOOR' + H2O
kwas alkohol ester

R, R' – reszty węglowodorowe

Strzałkami zaznaczamy fakt, że reakcja zachodzi w obie strony jednocześnie.

W związku z tym układ reakcyjny osiąga w pewnym momencie *stan równowagi*, tj. w jednostce
czasu powstanie tyle samo cząsteczek substratów, ile ich uległo przemianie do produktów
(szybkości reakcji w jedną i w drugą stronę zrównają się). W praktyce skład mieszaniny reakcyjnej
po osiągnięciu stanu równowagi będzie stały; zawarte w nim będą zarówno znaczne ilości
substratów jak i produktów.

Przykład: 1 mol kwasu octowego reaguje w małej ilości kwasu siarkowego z jednym molem
alkoholu etylowego aż do osiągnięcia stanu równowagi (po
kilku godzinach), w którym mieszanina reakcyjna zawiera
ok. 2/3 mola estru i 2/3 mola wody oraz około 1/3 mola
kwasu octowego i 1/3 mola alkoholu. Jeżeli zmieszasz 1
mol estru octanu etylu z 1 molem wody otrzymasz taką
samą mieszaninę.

Jon wodorowy jest katalizatorem reakcji, co oznacza, że przyśpiesza osiągnięcie przez układ stan
równowagi lecz nie przesuwa go. Kataliza przez jon H+ zachodzi bowiem zarówno dla procesu
estryfikacji jak i hydrolizy estru.

Możesz jednak skłonić układ by powstawały w nim produkty. Na przykładzie reakcji estryfikacji
wykorzystajmy *prawo działania mas*. Dla reakcji:
H+
RCOOH + R'OH <----> RCOOR' + H2O

przyjmie równanie stałej równowagi przyjmie postać.

[RCOOR'][H2O]
K = ―――――――
[RCOOH][R'OH]

K to, jak pamiętasz, *stała równowagi reakcji*, i jak każda stała ma to do siebie, że jej wartość nie
ulega zmianie (oczywiście dla zestawu określonych warunków ciśnienia, temperatury itd. np.
standardowe). Jeżeli K ma pozostawać stała, to znaczy, że stosunek licznika i mianownika ułamka
jest zawsze taki sam. Zwiększenie licznika spowoduje zatem odpowiednie zwiększenie mianownika
i vice versa. Jeżeli dolejesz do układu alkoholu (zastosujesz go w nadmiarze) zwiększy się
mianownik – popchniesz układ do estryfikacji – i w efekcie część substratów ulegnie przemianie do
produktów (zwiększa się licznik) by wrócić do stanu równowagi.

Przykład: Jeżeli zastosujemy ośmiokrotny nadmiar etanolu do reakcji estryfikacji kwasu

γ-fenylomasłowego, to kwas ten zostanie prawie całkowicie (wydajność 85-88%) przeprowadzony
w ester.
kw. siarkowy,
do wrzenia
Ph-CH2CH2CH2COOH + C2H5OH <――――――> Ph-CH2CH2CH2COOC2H5 H2O
No tak, ale nie tłumaczy to samego sedna problemu. Reakcje zachodzą i stała równowagi reakcji
jest ich wypadkową. Czemu istnieje stan równowagi chemicznej?

2/ Podejście termodynamiczne
Jak opowiadałem Ci wcześniej zawsze znajdzie się jakieś uzasadnienie w trwałości. Każdy układ
(w tym reakcyjny) dąży do najniższego *potencjału termodynamicznego*, w którym jest
najtrwalszy.

Potencjał termodynamiczny (zwany też entalpią swobodną) to połączenie dwóch wielkości -

*entalpii* (czynnik energetyczny) i *entropii* (czynnik statystyczny). W układzie utrzymywanym w
stałej temperaturze zachodzi reakcja jeżeli towarzyszy temu spadek potencjału termodynamicznego
(tj. potencjał termodynamiczny substratów jest większy niż produktów).

Gdy zabraknie tej siły napędowej, nie ma tendencji do zachodzenia reakcji w jedną bądź drugą
stronę (zachodzi w obie strony w równym stopniu), układ osiąga *stan równowagi*.

Przykładowy wykres zmian potencjału termodynamicznego

w trakcie zachodzenia reakcji estryfikacji

Jeżeli spowodujesz wzrost stężenia jednego z substratów (składnika roztworu), pojawi się siła
napędowa, powodująca przebieg reakcji w kierunku tworzenia produktów aż do ponownego
osiągnięcia stanu równowagi.

W stanie równowagi siłę napędową wynikającą ze zmiany entalpii towarzyszącej reakcji

równoważy dokładnie siła napędowa wynikająca ze zmiany entropii.
Jeżeli substancje po obu stronach równania mają taką samą wartość entropii, to reakcja zachodzi w
kierunku, któremu będzie towarzyszyć wydzielanie ciepła.
Jeżeli substancje po obu stronach równania mają taką samą wartość entalpii, to reakcja zachodzi w
kierunku, któremu będzie towarzyszyć powstanie substancji o większej entropii.

Uff, mam nadzieję, że udało mi się wyczerpać kwestię w wystarczającym stopniu. Niemniej jednak,
gdybyś miała dodatkowe pytania, to służę pomocą, w tej jak i w innych kwestiach.