System organw pastwowych w wietle konstytucji

Wstp do konstytucji RP podkrela, i Ustawa zasadnicza zostaa ustanowiona jako prawa

podstawowe dla pastwa, oparte na poszanowaniu wolnoci i sprawiedliwoci,
wspdziaaniu wadz, dialogu spoecznym oraz na zasadzie pomocnicznoci umacniajcej
uprawnienia obywateli i ich wsplnot.
1. Pojcie systemu organw pastwowych
Przez aparat pastwowy naley rozumie zesp ludzi w szczeglny sposb
zorganizowany, dziaajcy na podstawie prawa, powoany do realizacji wadzy pastwowej i
w tym celu wyposaony w prawo stosowania przymusu pastwowego.
Organ pastwowy jest to cz skadowa aparatu pastwowego, jego wyodrbniony element,
rnicy si od innych zakresem kompetencji, swoist budow i trybem dziaania.
System organw pastwowych pojcie to pozostaje w zwizku z budowa mechanizmu
pastwowego, jest to, bowiem caoksztat cech okrelajcych budow aparatu
pastwowego. S to reguy okrelajce jego budow, formy organizacyjne org.
pastwowych i wzajemny ich stosunek do siebie
2.Czynniki wyznaczajce ksztat systemu organw pastwowych.
Mona wskaza bezporedni wpyw nastpujcych zasad ustroju politycznego na
demokratyczny charakter systemu organw. Wpyw taki wywieraj nastpujce zasady: 1)
suwerennoci narodu, 2) podziau wadzy, 3) demokratycznego pastwa prawnego, 4)
systemu przedstawicielskiego, 5) rzdw parlamentarnych.
W zakresie rzdw czsto spotykamy w Europie jest system parlamentarno- gabinetowy,
wystpujcy w rnych odmianach. System ten charakteryzuje szczeglny ukad stosunkw
wzajemnych midzy parlamentem, gow pastwa i rzdem, a wyraa si w ty, e rzd
powoany przez gow pastwa musi cieszy si poparciem parlamentu. Inne cechy
charakterystyczne tego systemu to: a) dualizm egzekutywy ( wadzy wykonawczej), gdzie
obok gowy pastwa funkcjonuje rzd z premierem na czele; b) pozycj gowy pastwa
cechuje neutralno polityczna, gdy organ ten nie odpowiada politycznie przed parlamentem,
nie moe, wic by odwoany. c) rzd moe istnie i funkcjonowa tylko wwczas, gdy
posiada poparcie parlamentu w postaci wyraonego mu wotum zaufania; d) rzd ponosi
solidarn odpowiedzialno przed parlamentem za sw dziaalno i moe by odwoany.
Istnieje take odpowiedzialno indywidualna czonkw rzdu; e) z istnieniem tego systemu
nierozerwalnie wie si wystpowanie opozycji parlamentarnej.
System kanclerski stosowany w Niemczech. System ten charakteryzuj nastpujce cechy: a)
szefem rzdu jest kanclerz wyposaony w rozbudowane kompetencje, ktremu
podporzdkowani s czonkowie rzdu; b) decydujcy udzia w powoaniu kanclerza ma
Bundestag; c) konstytucja ogranicza odpowiedzialno parlamentarn kanclerza, ktry moe
by odwoany tylko w drodze konstruktywnego wotum nieufnoci. Polega to na odwoaniu
kanclerza z rwnoczesnym wyborem jego nastpcy; d) system ten wprowadza take
ograniczon moliwo rozwizania parlamentu przez wadz wykonawcz
System prezydencki charakteryzuje si nastpujcymi cechami: a) egzekutywa jest
jednoczonowa, caa wadza wykonawcza spoczywa w rkach prezydenta; b) istnieje wyrana
separacja wadzy wykonawczej i wadzy ustawodawczej. Prezydent jest wybierany przez

nard, podobnie jak obie izby parlamentu, a wic w wyborach porednich; c)wzajemn
rwnowag wadz zapewnia prawo prezydenta do wetowania ustaw. Niektre nominacje
prezydenckie wymagaj zgody senatu podobnie jak ratyfikacja umw midzynarodowych.
System pprezydencki spotykany jest we Francji. Prezydent pochodzi z wyborw
powszechnych i bezporednich, wyposaony zosta w szereg prerogatyw, czyli aktw
urzdowych nie wymagajcych kontrasygnaty. W systemie tym rzd odpowiada politycznie i
przed parlamentem i przed gow pastwa.
System komitetowy zwany te systemem zgromadzeniowym, a zakada on dominujca
pozycj parlamentu, pod ktrego zwierzchnictwem dziaaj pozostae organy pastwa z
prezydentem i rzdem wcznie. System ten jest stosowany w Szwajcarii. Rzd jest
powoywany nie przez gow pastwa, a przez parlament i staje si komitetem
wykonawczym, przed nim te ponosi odpowiedzialno.
Bezporedni zwizek z systemem organw pastwowych wykazuje take zasada samorzdu
terytorialnego. Samorzd ten jest podstawa organizacji lokalnego ycia publicznego, a zasada
ta gwarantuje spoeczestwu udzia w sprawowaniu wadzy przez ogniwa wadzy lokalnej,
dziki ktrej moe ono decydowa o rozstrzyganiu miejscowych problemw.
3. Ksztat systemu organw pastwowych w wietle konstytucji.
Okrelajc system organw pastwowych Konstytucja RP przyjmuje za punkt wyjcia
trjpodzia wadzy i zarazem wyrnienie trzech zasadniczych funkcji pastwa, jakimi s:
stanowienie prawa, jego wykonywanie, a take rozstrzyganie sporw prawnych. W
konsekwencji, zatem, w oparciu o postanowienia Konstytucji, mona wyodrbni cztery
grupy organw pastwowych. Obejmuj one: 1) organy ustawodawcze, 2) organy
wykonawcze, 3) sdy i trybunay, 4) organy kontroli pastwowej i ochrony prawa.
Warunkiem pozwalajcym na wyodrbnienie wskazanych czterech grup organw s: zasady
ich organizacji, tryb funkcjonowania, struktura wewntrzna, a take charakter
stosunkw wystpujcych midzy tymi organami.
Wymienione grupy organw obejmuj organy pastwowe, ktre mona okreli jako
samoistne. Nazwa ta obejmuje organy dziaajce bezporednio w imieniu pastwa,
realizujce jego funkcje i zadania, ktre podstawy prawne swego istnienia maj w Konstytucji
lub w ustawach. Dysponuj one kompetencjami o charakterze wadczym. Organy
niesamoistne, ktre funkcjonuj wewntrz organw samoistnych, dziaaj w ich imieniu i
speniaj zadania pomocnicze, z std pozbawione s kompetencji wadczych.
Okrelajc system organw pastwa Konstytucji reguluje; zasady organizacji,
funkcjonowania i stosunki wzajemne wystpujce midzy tymi organami, ustalajc katalog
organw uznane za podstawowe, a wic takie, ktrych byt zapewnia Ustawa zasadnicza.
Organy ustawodawcze
Organy wadzy ustawodawczej, w wic Sejm i Senat (art.95) realizuj szerszy zakres
kompetencji, ktry nie ogranicza si bynajmniej do stanowienia norm prawnych zajmujcych
wysok rang w systemie rde prawa. Posiadaj take uprawnienia kreacyjne obejmujce
powoanie i odwoywanie konstytucyjnie wskazanych centralnych organw pastwa, maj
take prawo kontroli wykonywania ustaw a Sejm dysponuje prawem kontroli rzdu i
ministrw. Moe on stosowa rodki odpowiedzialnoci parlamentarnej zarwno w
stosunku do rzdu ( odpowiedzialno solidarna art. 158), jaki i jego czonkw

(odpowiedzialno indywidualna- art.159). Sejm ma take prawo stawiania czonkw Rady

Ministrw w stan oskarenia przed Trybunaem stanu (art. 156), za Zgromadzenie Narodowe
uchwa tak moe podj w stosunku do Prezydenta RP odpowiedzialno konstytucyjna
( art.. 145).
Organy wykonawcze
W grupie tej Konstytucji wymienia: Prezydenta RP i Rad Ministrw (art.10 ust. 2), za
Rozdzia VI wymienia dalsze elementy skadowe, do ktrych nale: Prezes Rady Ministrw,
ministrowie, przewodniczcy okrelonych w ustawach komitetw (art.147), a take
wojewodowie (art. 152 ust. 1).
Dziaalno administracyjna (wykonawcza) nakada na Rad Ministrw szereg obowizkw
wobec parlamentu. Naley do nich skadanie informacji i sprawozda z dziaalnoci rzdu, w
pierwszy rzdzie sprawozda z wykonania ustawy budetowej, a take stanowienia aktw
prawnych wykonawczych. Organy administracji rzdowej s zbudowane na zasadzie
hierarchicznego podporzdkowania, stad Konstytucja okrela uprawnienia
nadzorczo-kontrolne i koordynacyjne Rady Ministrw oraz Prezesa Rady Ministrw wobec
podporzdkowanego im aparatu administracji rzdowej
Sdy i Trybunay
Konstytucja z 1997 r. Wprowadza nowe regulacje, ktre charakteryzuj si tym, e: a) organy
prokuratury, ktre wczeniej nie znalazy si wrd organw podporzdkowanych Radzie
Ministrw straciy Konstytucyjne podstawy istnienia, ulegy dekonsytucjonalizacji. Ich byt
opiera si aktualnie na ustawie; b) w jednym rozdziale Konstytucji zawarte zostay regulacje
prawne odnoszce si do wszystkich sdw i trybunaw.
Zgodnie z art. 173 sdy i trybunay stanowi odrbn wadz, niezalen od innych wadz w
pastwie. Natomiast art. 175 stanowi, e wymiar sprawiedliwoci w RP sprawuj sdy ( Sd
Najwyszy, sdy powszechne, sdy administracyjne, sdy wojskowe).
Trybunay stanowi rodzaj sdownictwa szczeglnego. Trybuna Konstytucyjny otrzyma
wane zadania w zakresie chronienia nadrzdnoci Konstytucji w systemie rde prawa.
Natomiast Trybuna Stanu orzeka w sprawach o naruszenie Konstytucji lub ustaw przez
osoby zajmujce kierownicze stanowiska w pastwie a take przez posw i senatorw.
Organy kontroli pastwowej i ochrony prawa
Wyspecjalizowanym organem kontrolnym, majcym ju wieloletni tradycj w strukturze
aparatu pastwowego w Polsce jest Najwysza Izba Kontroli. NIK zawsze funkcjonowa w
Polsce jako organ niezaleny od rzdu podlegajcy Sejmowi, kontrolujcy jednostki
organizacyjne z punktu widzenia legalnoci, gospodarnoci i rzetelnoci.
Samorzd
W wykonywaniu zada publicznych dziaaj jako organy realizujce zadania wasne lub
zlecone przez pastwo. Konstytucja, nie reguluje kwestii struktury tych organw samorzdu,
tak, gdy chodzi o organy stanowice, jak i wykonawcze. Odsya w tej materii do ustaw.
System wyborczy
Charakter przedstawicielski maj sejm i senat, na co wskazuj chociaby przepisy art. 104 i
108 Konstytucji Posowie s przedstawicielami Narodu.
Organem przedstawicielskim nie jest Prezydent, jak kolwiek jego legitymacja prawna i
polityczna do piastowania urzdu, z uwagi na fakt jego obsadzania w drodze wyborw
powszechnych jest podobna jak w przypadku posw i senatorw przedstawicieli Narodu.

Wymienione akty prawne oraz towarzyszce im akty wykonawcze skadaj si na pojcie

prawa wyborczego w znaczeniu przedmiotowym. Zawieraj one, bowiem caoksztat
norm prawnych obowizujcych w pastwie i regulujcych tryb wyboru organw
przedstawicielskich. W znaczeniu podmiotowym, prawo wyborcze to okrelone w
przepisach obowizujcego prawa uprawnienia ogu obywateli do udziau w wyborach do
organw przedstawicielskich.
System wyborczy. Powszechnie rozumiany jest on jako caoksztat zasad zawartych w
prawie wyborczym a take nie majcych charakteru prawnego, stosowanych w praktyce
wyborw do organw przedstawicielskich. System wyborczy sensu largo oznacza og
zasad dotyczcych trybu przygotowania i przeprowadzania wyborw tworza zasad podziau
mandatw, a jako zasady ustalania wynikw wyborw funkcjonuje w znaczeniu sensu
stricto.
2. Funkcje prawa wyborczego
Funkcja kreacyjna polega na wyraaniu przez wyborcw akceptacji i preferencji dla
przedstawionych im w postpowaniu wyborczym alternatyw politycznych, a w szczeglnoci
personalnych.
Wie si z ni funkcja polityczno-programowa, polegajca na wyraaniu przez wyborcw
poparcia dla okrelonego programu politycznego przedstawianego przez poszczeglne
ugrupowania polityczne w ramach prezentowanych przez nie platform wyborczych.
Funkcj legitymujc, jaka speniaj wybory do organw przedstawicielskich. W jej ramach
akcentuje si element legitymizowania przez akt wyborczy dokonywany przez podmiot
wadzy suwerennej okrelonego systemu polityczno-ustrojowergo i okrelonej ekipy
rzdzcej
Funkcja integracyjna umoliwiajca zespolenie zbiorowo okrelonego podmiotu wadzy
suwerennej poprzez okrelenie zasad dotyczcych procesu ksztatowania i wyraania jego
woli.
Katalog podstawowych funkcji wyborw powszechnych w literaturze przedmiotu w wyrnia
si te inne nie mniej wane funkcje, nieco inaczej rozkadajce istotne akcenty. Wskazuje
si, wic na: 1) funkcj legitymacji do sprawowania wadzy, czyli funkcj legitymujc; 2)
funkcj wyraania woli wyborcw; 3) funkcje polegajc na odtworzeniu obrazu opinii
publicznej oraz 4) funkcj wyonienia stabilnej wikszoci rzdowej.
Funkcja petryfikacyjnej zmierzajcej poprzez tre norm prawa wyborczego do wykonania
i zdeterminowania ksztatu nowego systemu partyjnego, przy nie uwzgldnianiu stopnia
atomizacji spoeczestwa.
3. Konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce
Z reguy katalog ten tworzony jest na podstawie kryterium cztero- lub
picioprzymiotnikowych wyborw do poszczeglnych organw przedstawicielskich.
Zawiera on zasady: powszechnoci, rwnoci, bezporednioci, tajnoci gosowania oraz
jedn z zasad dotyczcych podziau mandatw, tj. zasad wyborw proporcjonalnych albo
wikszociowych, czyli zasad odnoszc si do systemu wyborczego sensu stricto.
Wedug art.. 96 Konstytucji wybory do Sejmu s powszechne, rwne, bezporednie i
proporcjonalne oraz odbywaj si w gosowaniu tajnym. Art. 97 stanowi, e wybory do
Senatu s powszechne i bezporednie oraz e odbywaj si w gosowaniu tajnym. Ordynacja
wyborcza do Senatu poszerz konstytucyjny katalog zasad wyborczych o zasad wikszoci,
wedug ktrej dochodzi do podziau mandatw w okrgach wyborczych.

Prezydent RP wybierany jest w wyborach powszechnych, rwnych, bezporednich w

gosowaniu tajnym, bezwzgldn wikszoci wanie oddanych gosw (art.127).
Chocia konstytucja w katalogu zasad prawa wyborczego do organw przedstawicielskich i
na urzd prezydenta nie wymienia zasady wolnych wyborw a jest ona przecie wyranie
dostrzegana w nauce pr. konstytucyjnego. W takim sensie zasada ta jest ksztatowana przez
zasady demokratycznego pastwa prawnego, pluralizmu politycznego, wolnoci sowa,
wolnoci zgromadze. Na jej tre skadaj si w szczeglnoci: demokratyczne procedury
wysuwania kandydatw w wyborach, wolno prowadzenia kampania wyborczej, rwno
szans w wyborach, bezstronno organw przeprowadzajcych wybory.
Zasada powszechnoci
Okrela krg obywateli, ktrzy speniaj okrelone ustaw warunki maj prawo wybierania i
by wybieranymi do organw przedstawicielskich (czynne i bierne pr. wyborcze).
Wspczenie za uzasadnione w demokratycznych pastwach uznaje si jedynie stosowanie
wymogw obywatelstwa i wieku.
Art. 62 Konstytucji stanowi, e prawo wybierania Prezydenta RP, posw, senatorw i
przedstawicieli do samorzdu terytorialnego- czynne pr. wyborcze- ma obywatel polski, jeeli
najpniej w dniu gosowania koczy 18 lat.
Bierne pr. wyborcze do Sejmu i Senatu na podstawie art. 99 Konstytucji przysuguje: a)
obywatelowi polskiemu, b)majcemu pr. wybierania, c) ktry najpniej w dniu wyborw
ukoczy 21 lat w wyborach do Sejmu albo 30 lat- w wyborach do Senatu. Doszo, wic do
zrnicowania granicy wieku.
W wyborach prezydenckich pr. wyborcze przysuguje: a) obywatelowi polskiemu, b) ktry
najpniej w dniu wyborw koczy 35 lat oraz c) korzysta z peni pr. wyborczych do Sejmu
(art.. 127 konst.)
Pozbawione prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi s osoby, ktre prawomocnym
orzeczeniem sdu zostay ubezwasnowolnione cakowicie lub czciowo z powodu choroby
psychicznej lub niedorozwoju umysowego albo pozbawione pr. publicznych czy
orzeczeniem trybunau Stanu zostay pozbawione pr. wyborczych.
Faktyczna moliwo gosowania w danym obwodzie uzaleniona jest od umieszczenia
wyborcy w spisie wyborcw.
Zasada rwnoci
Zasada rwnoci wyborw rozumiana jest wspczenie w dwojakim znaczeniu- formalnym
i materialnym. Zasada rwnoci w sensie formalnym oznacza, i kady wyborca dysponuje
rwn liczb gosw..
Materialne znaczenie rwnoci wyborw zwizane jest z jej trzema praktycznymi
elementami: jednolit norm przedstawicielstwa, metod wyznaczania okrgw wyborczych i
systemem wyborczym.
Obowizujca konstytucja ustanawia zasad rwnoci w wyborach do Sejmu 9art.96) oraz na
urzd prezydenta (art.127).
Rozpatrujc zasad rwnoci wyborw zwraca si tez uwag na to by obywatele mogli
korzysta z czynnego i biernego pr. wyborczego na takich samych rwnych- zasadach.
Zasada bezporednosci
Zasada bezporednioci oznacza, e wyborcy osobicie bez udziau porednikw dokonuj
wyboru swoich przedstawicieli std te wybory bezporednie nazywane s wyborami
jednostopniowymi. Polskie pr. wyborcze stanowi, e mona gosowa tylko osobicie.
Zasada bezporednioci jest te jedn z zasad, na ktrych podstawie przeprowadzane s
wybory do senatu. Wybierajc senatorw wikszoci gosw, wyborca, podobnie jak w

wyborach do Sejmu ma moliwo poprzez postawienie odpowiedniego znaku na karcie do

gosowania wyraenia swoich preferencji, co do personalnego skadu drugiej izby.
Zasada tajnoci gosowania
Zasada tajnoci gosowania dotyczy tylko tej fazy wyborw, ktra stanowi realizowanie przez
wyborcw akty wyborczego.
Zasada tajnoci glosowania spenia wan funkcj gwarantowania wyborcy swobody podjci
decyzji oraz bezpieczestwa, e z powodu treci oddanego gosu nie spotkaj go ujemne
konsekwencje.
Zasada ustalania wynikw wyborw
Gdy chodzi o moliwe do zastosowania podstawowe zasady ustalania wynikw wyborw,
moemy mie do czynienia z zasad wyborw wikszociowych albo wyborw
proporcjonalnych.
W Polskich prawie wyborczym podstawowe rozstrzygnicia dotyczce stosowanych zasad
ustalania wynikw wyborw zawarte s w Konstytucji. W wyborach do Sejmu, na podstawie
art. 96 ust. 1, ma zastosowanie zasada proporcjonalnoci, a w wyborach prezydenckich,
stosownie do art. 127 ust.4 , zasada bezwzgldnej wikszoci. Konstytucja nie rozstrzyga
natomiast zasady ustalania wynikw gosowania w wyborach do Senatu. Czyni to
obowizujca ordynacja wyborcza, przewidujc w art.2 stosowanie zasady wikszoci.
4. Tryb przeprowadzania wyborw do Sejmu i Senatu.
Zarzdzanie wyborw i kalendarz wyborczy
Na podstawie przepisu art. 98 ust. 2 wybory do Sejmu i Senatu zarzdza Pr4ezydent nie
pniej ni na 90 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i Senatu,
wyznaczajc termin wyborw na dzie wolny od pracy, przypadajcy w cigu 30 dni przed
upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji izb. W sytuacji skrcenia kadencji Sejmu
zarzdzeniem Prezydenta, bd na podstawie uchway Sejmu, Prezydent zarzdza wybory do
Sejmu i Senatu i wyznacza ich dat na dzie przypadajcy nie pniej ni w cigu 45 dni od
dnia skrcenia kadencji.
Tryb zgaszania kandydatw
Podstawowe znaczenie w tej kwestii ma przepis art. 100 Konst. Na jego podstawie
kandydatw na posw i senatorw mog zgasza partie polityczne i wyborcy.
Ustawodawca stosunkowo okreli prg poparcia spoecznego umoliwiajcy rejestrowanie
kandydatw i ich list przez poszczeglne komitety wyborcze w wyborach do Sejmu i Senatu
warunkiem rejestracji jest 3 ty. Podpisw wyborcw zamieszkujcych dany okrg
wyborczy, popierajcych list okrgow kandydatw na posw oraz kandydata na senatora.
Analizujc przepis art.. 100 Konst. naley odwoa si do obowizujcych ordynacji
wyborczych do sejmu i Senatu. Wedug art. 77 ordynacji wyborczej do Sejmu oraz art. 9
ordynacji wyborczej do Senatu prawo zgaszania kandydatw na posw i senatorw
przysuguje wyborcom, a take partiom i organizacjom politycznym oraz org. spoecznym.
Wedug ordynacji wyborczych dokonane na pimie przez penomocnika komitetu
wyborczego zgoszenie listy okrgowej kandydatw na posw powinno, co najmniej
zawiera nazw komitetu wyborczego, a w przypadku komitetu wyborczego stworzonego
przez wyborcw rwnie list osb go tworzcych w liczbie nie mniejszej ni 15 oraz
nazwiska, imiona, wiek, zawd, miejsce zamieszkania kandydatw, a take w przypadku
komitetu wyborczego wyborcw ich przynalenoci partyjn. Zgoszenie powinno tez

zawiera: a) pisemne owiadczenie kadego kandydata o zgodzie na kandydowanie z danej

listy okrgowej; b) pisemne owiadczenie kadego kandydata, o ktrym mowa w art. 6 ust. 1
ustawy z dnia 11 VI 1997 r., o ujawnieniu pracy lub suby w organach bezpieczestwa
pastwa albo wsppracy z nimi w latach 1944-1990 osb penicych funkcje publiczne.
Poparcia okrgowej listy kandydatw na posw przez 3 ty wyborcw, jako warunku
rejestracji listy, ordynacja do sejmu nie wymaga od: 1) komitetu wyborczego, ktry z
zachowaniem wymienionego warunku zarejestrowa listy okrgowe, w co najmniej poowie
okrgw wyborczych; 2) komitetu wyborczego partii, organizacji lub koalicji wyborczej,
ktre bezporednio po poprzednich wyborach zgosiy Prezydium Sejmu istnienie klubu
liczcego, co najmniej 15 posw lub, ktre w dniu rozwizania Sejmu przed upywem
kadencji posiaday taki klub.
Stwierdzenie wanoci wyborw
Na podstawie art. 101 Konst. wano wyborw do Sejmu i Senatu stwierdza Sd Najwyszy,
a wyborcy przysuguje prawo zgaszania protestu przeciwko wanoci wyborw, na zasadach
okrelonych w ustawie.
Przedmiotowe ograniczenie podstaw prawnych do wniesienia protestu. Zgodnie z art. 124
ordynacji wyborczej do Sejmu uzasadniony moe by jedynie protest wniesiony przeciwko
wanoci wyborw w okrgu wyborczym lub wyboru posa lub senatora z powodu: 1)
dopuszczenia si przestpstwa przeciwko wyborom lub 2) naruszenia przepisw ustawy
dotyczcych: a) gosowania, b) ustalenia wynikw gosowania, c) ustalenia wynikw
wyborw.W zalenoci od tego czy protest dotyczy wanoci wyborw w caym kraju lub
popenienia przestpstwa przeciwko wyborom, czy wanoci wyborw w okrgu, legitymacja
czynna do jego wniesienia przysuguje bd kademu wyborcy, bd wyborcy wpisanemu do
spisu wyborcw w jednym z obwodw gosowania na obszarze okrgu wyborczego, ktrego
protest dotyczy. Prawo wniesienia protestu przysuguje rwnie penomocnikowi komitetu
wyborczego. Protest wyborczy powianiem by wniesiony na pimie do Sdu Najwyszego w
zawitym terminie 7 dni od daty ogoszenia wynikw wyborw przez Pastwow Komisj
Wyborcz w dzienniku urzdowym RP Monitor Polski
Postpowanie w sprawie koczy si wydaniem decyzji opinii dotyczcej zasadnoci zarzutw.
Obok rozstrzygnicia o charakterze merytorycznym przepisy ordynacji przewiduj rwnie
zakoczenie postpowania rozstrzygniciem o charakterze formalnym, w formie
postanowienia o pozostawieniu protestu bez biegu w przypadkach: a) wniesienie protestu
przez osob nieuprawnion, b) wniesienie protestu po terminie, c) nie doczenie do protestu
przez wyborc pozostajcego za granic zawiadomienia o ustanowieniu o ustanowieniu
zamieszkaego w kraju penomocnika lub penomocnika do dorcze, d) brak sformuowania
zrzutw albo nie przedstawienia lub nie wskazania dowodw, na ktrych zrzuty s oparte, e)
gdy protest dotyczy sporawy, dla ktrej przepisy ordynaci wyborczej przewiduj moliwo
wniesienia skargi lub odwoania do sdu lub PKW przed dniem gosowania.
Wyganicie i obsadzenie mandatu w czasie kadencji
Przyczyny wyganici mandatu przed upywem kadencji s wsplne dla posw i senatorw
wymieniaj je w przepisach art. 131 i 19 ordynacje wyborcze do sejmu i Senatu.
Wyganicie mandatu nastpuje w razie a) odmowy zoenia lubowania, b) utraty prawa
wybieralnoci, c) zrzeszenia si mandaty, d) mier5ci, e) zoenia nie zgodnego z prawd
owiadczenia dotyczcego pracy lub suby w organach bezpieczestwa pastwa albo
wsppracy z tymi organami. Ponadto wyganicie mandatu posa i senatora nastpuje take
w razie zajmowania lub powoania na stanowisko: sdziego Trybunau Konstytucyjnego,
sdziego Trybunau Stanu, sdziego Sdu Najwyszego, prezesa NIK, prezesa NBP, RPO,
ambasadora oraz wojewody.

Art. 103 w zwizku z art. 108 Konst. stanowi, e mandatu posa i senatora nie mona czy z
funkcj: a) Prezesa NBP, prezesa NIK, RPO, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastpcw,
czonka Rady Polityki Pieninej, czonka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora
oraz Prezydenta b) oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii senatu, Kancelarii
Prezydenta RP lub z zatrudnieniem w administracji rzdowej, w tym e zakaz ten nie dotyczy
czonkw Rady Ministrw i sekretarzy stanu w administracji rzdowej, c) ponadto nie mog
sprawowa mandatu poselskiego i senatorskiego: sdzia, prokurator, urzdnik suby
cywilnej, onierz pozostajcy w czynnej subie pastwowej, funkcjonariusz policji oraz
funkcjonariusz sub ochrony pastwa.
Na gruncie obowizujcych ordynacji wyborczych stwierdzenia wyganicia mandatu posa
przed upywem kadencji dokonuje Marszaek izby, a senatora sama izba.
Wedug art. 132 obowizujcej ordynacji wyborczej do sejmu, w razie wyganici mandatu
posa wybranego z okrgowej listy kandydatw Marszaek Sejmu postanawia o wstpieniu na
jego miejsce kolejnego kandydata z tej samej listy, ktry kolejno uzyska najwiksz liczb
gosw. W razie wyganicia mandatu posa wybranego z listy oglnopolskiej pierwszestwo
do obsadzenia mandatu wynika z kolejnoci umieszczenia kandydatw na licie.
Sejm i senat
Konstytucja RP z 1997 r. Utrzymaa dotychczasow dwuizbow struktur parlamentu.
Nowa Ustawa zasadnicza otrzymaa obie izby parlamentu o takim samym skadzie, jak znany
z postanowie Maej Konstytucji. Postanawia ona, i Sejm skada si z 460 posw. Zgodnie
z Konst. wybory do Sejmu s powszechne, rwne, bezporednie i proporcjonalne oraz
odbywaj si w gosowaniu tajnym. Senat skada si natomiast ze 100 senatorw
wybieranych w wyborach powszechnych, bezporednich i w gosowaniu tajnym.
Kluczowym przepisem dotyczcym kompetencji Sejmu i Senatu jest art. 95, okrelajcy
podstawowe funkcje obu organw. Stanowi on, e wadz ustawodawcz w Rzeczpospolitej
Polskiej sprawuj Sejm i Senat, dodajc ponadto, i jedynie Sejm sprawuje kontrol nad
dziaalnoci Rady Ministrw w zakresie okrelonym przepisami Konst. i ustaw.
Ponadto, przepisy Konst. i ustaw przyznaj Sejmowi i Senatowi liczne kompetencje
dotyczce obsady personalnej okrelonych organw pastwowych. Kompetencje te okrela
si niekiedy jako funkcj kreacyjn.
Sejm i Senat maj rwnie oddzielne kompetencje do powoywania i odwoywania 4 posw i
2 senatorw do skadu Krajowej Rady Sdowniczej. Maj take prawo wyborw czonkw
KRRiT. Odpowiednio Sejm dokonuje wyboru czterech, Senat za dwch czonkw tego
organu. Sejm i Senat powouj te po 1/3 skadu Rady Polityki Pieninej.
Gwarancj wzajemnej niezalenoci obu izb s te uregulowania dotyczce budetu. S nimi
w szczeglnoci: umieszczenie wydatkw obu izb w odrbnych czciach budetu pastwa, a
take wyczenie jego kontrolowania ze strony Ministra Finansw i moliwoci wspomagania
z rezerw Rady Ministrw. O autonomii izb parlamentu wiadczy ponadto wyposaenie ich w
osobny aparat pomocniczy w postaci osobno dziaajcych kancelarii dla Sejmu i Senatu.
Zasada autonomii pracy izby odnosi si rwnie do stosunkw pomidzy Sejmem a
Senatem. W pierwszym rzdzie wycza ona moliwo odbywania wsplnych posiedze i
podejmowania wsplnych decyzji obu izb w sprawach ustawodawczych.
2. Tryb i zasady funkcjonowania
Podstawowym pojciem dotyczcym organw przedstawicielskich jest pojcie kadencji.
Pod pojciem tym rozumie naley okres udzielonych parlamentowi penomocnictw, a
wic ten, na jaki zosta on wybrany i w jakim sprawowa moe swe funkcje w

okrelonym skadzie, pochodzcym z jednych wyborw. Sejm i Senat s wybierane na

rwne czteroletnie kadencje.
Postanowiono, i wyboru do Sejmu i Senatu zarzdza Prezydent RP nie pniej ni na 90 dni
przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczajc wybory na dzie
wolny od pracy, przypadajcy w cigu 30 dni przed upywem 4 lat od rozpoczcia kadencji
sejmu i Senatu.
Zgodnie z Konst. kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynaj si z dniem zebrania si Sejmu na
pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzajcego dzie zebrania si Sejmu nastpnej
kadencji.
W wietle postanowie tej Konstytucji zarzdzenie o skrceniu kadencji Sejmu moe podj
jedynie Prezydent; uprawnienia tego nie ma natomiast Marszaek Sejmu wykonujce
obowizki Prezydenta RP. Ustawa zasadnicza przyznaje gowie pastwa prawo zarzdzenia
skrcenia kadencji w dwch sytuacjach: a) obligatoryjnie gdy Sejm po niepowodzeniach
dotyczcych wyonienia rzdu w 2 pierwszych wariantach nie jest w stanie udzieli rzdowi
powoanemu przez Prezydenta wotum zaufania wikszoci gosw, b) fakultatywnie
jeeli w cigu 4 miesicy od dnia przedoenia Sejmowi projektu ustawy budetowej nie
zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu. Prezydent moe wwczas zarzdzi
skrcenie kadencji Sejmu w cigu 14 dni od zaistnienia tej przesanki. Obowizujca Konst.
dopuszcza take podjcie przez Sejm uchway o skrceniu swojej kadencji podjtej
wikszoci 2/3 gosw ustawowej liczby posw.
W obu sytuacjach, gdy Prezydent RP zarzdza skrcenie kadencji Sejmu lub, gdy Sejm
podejmuje stosown uchwa, gowa pastwa zarzdza jednoczenie wybory do Sejmu i
Senatu oraz wyznacza ich dat na dzie przypadajcy nie pniej ni w cigu 45 dni od dnia
zarzdzenia skrcenia kadencji Sejmu. Prezydent zwouje pierwsze posiedzenie nie pniej
ni na 15 dzie po przeprowadzeniu wyborw. Z zakoczeniem kadencji i ukonstytuowaniem
si nowego Sejmu koczy si okres rzdu powoanego przez poprzedni Sejm, a take
kadencja Trybunau Stanu.
Przez pojcie sesji naley rozumie okres w ramach kadencji parlamentu, w ktrym ma
on prawo wykonywa swoje konstytucyjne kompetencje. W zalenoci od postanowie
Konst. parlament obradowa moe w roku w trakcie trwania jednej lub czciej dwch sesji
zwyczajnych.
Ostatnim istotnym pojciem jest pojcie posiedzenia izby, czyli czas jej obrad, objty
jednym i tym samym porzdkiem. Trwa ona moe wicej ni jeden dzie, moe by te
przedzielony przerw w obradach.
Wan cech dziaania parlamentu jest zasada jawnoci jego prac, wyranie okrelona w
Konstytucji. Zgodnie z jej treci posiedzenia Sejmu i Senatu maj charakter jawny i
publiczny. Regulaminy Sejmu i Senatu przewiduj rwnie tryb uchwalenia tajnoci obrad.
Zgodnie z tymi postanowieniami tajnoci obrad w Sejmie uchwali moe Sejm na wniosek
Prezydium lub na wniosek, co najmniej 30 posw ( w Senacie 10 senatorw), w sytuacji,
kiedy wymaga tego dobro pastwa.
3. Status prawny posa i senatora
Charakter mandatu przedstawicielskiego
Ustp art. 104 ust.1 Konst. stanowi, i posowie s przedstawicielami Narodu. Nie wi ich
instrukcje wyborcw. Przepis ten stosuje si odpowiednio do senatorw (art.108). W wietle
wczeniejszych wywodw o mandacie naley stwierdzi, e ustrojodawca przyjmuje tu
mandat wolny, wypywajcy z klasycznej konstrukcji przedstawicielstwa. Jest on:

generalny pose wyraa wol caego narodu, nie za wol wyborcw z okrgu
wyborczego. Ustawa o wykonywaniu mandatu posa i senatora z 9 maja 1996 r.
Nakazuje im wykonywa mandat kierujc si dobrem Narodu;
b) niezaleny pose nie ma adnych obowizkw wobec konkretnych wyborcw w
postaci sprawozda lub uzgadniania z nimi swego postpowania w parlamencie,
natomiast powinien informowa wyborcw o swojej pracy i o dziaalnoci Sejmu.
Niezaleno mandatu gwarantuj takie instytucje, jak: immunitet parlamentarny i
nietykalno osobista (art.105), incompatibilans (art.103), odrbny od niego zakaz
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (art.107), posiadanie innych jeszcze praw i
przywilejw.
c) nieodwoywalny wyborcy nie mog cofn posowi udzielonego mu
penomocnictwa. Pose (senator) nie jest prawnie zwizany programem goszonym w
toku wyborw. Nie mona mu zakaza polityki sprzecznej z programem wyborczym,
ktry by akceptowany przez obywateli w czasie wyborw.
Objcie mandatu nastpuje od momentu zoenia lubowania. Konstytucja wymaga zatem, by
pose i senator przed rozpoczciem sprawowania mandatu zoyli przed waciw izb
uroczyste lubowanie. Odmowa zoenia lubowania oznacza zrzeszenie si mandatu.
a)

Niepoczalno stanowisk oraz inne gwarancje niezalenoci przedstawiciela

W tym przypadku incopattibilitas polega na wskazaniu tych stanowisk, ktrych zdaniem
ustrojodawcy nie naley czy ze sprawowaniem mandatu przedstawicielskiego. Zgodnie z
postanowieniami Konstytucji RP z 1997 r. Mandatu posa nie mona czy z funkcj:
Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz
ambasadora. Nie mona te by rwnoczenie posem i senatorem. Zakaz piastowania
mandatu obejmuje take Prezydenta, gdy Konst. stanowi, e Prezydent nie moe piastowa
adnego innego urzdu ani peni adnej funkcji publicznej z wyjtkiem tych, ktre s
zwizane ze sprawowaniem urzdu.
Poczenie funkcji posa lub senatora z funkcja albo zatrudnieniem, ktrych dotyczy zakaz
okrelony w Konstytucji, powoduje wyganicie mandatu z mocy prawa, chyba e okresie 7
dni od dnia wydania zawiadczenia o wyborze zoy on waciwemu marszakowi
owiadczenie o rezygnacji z zajmowanego stanowiska. Kost. stanowi, i w zakresie
okrelonym ustaw pose lub senator nie moe prowadzi dziaalnoci gospodarczej z
osigniciem korzyci z majtku Skarbu Pastwa. Za naruszenie wspomnianych zakazw
parlamentarzysta, uchwa izby podjt na wniosek Marszaka, moe by pocignity do
odpowiedzialnoci przed Trybunaem stanu, ktry orzeka w przedmiocie pozbawienia
mandatu.
Posowie i senatorowie nie mog posiada take pakietu wikszego ni 10 % udziaw lub
akcji w spkach pr. handlowego z udziaem pastwowych lub komunalnych osb prawnych
albo podmiotw gospodarczych, w ktrych uczestnicz takie osoby. Udziay lub akcje
przekraczajce taki pakiet powinny by zbyte przez posa lub senatora przed pierwszym
posiedzeniem Sejmu lub senatu, a w razie nie zbycia ich nie uczestnicz one przez okres
sprawowania mandatu i dwa lata po jego wyganiciu w wykonywaniu przysugujcych mu
uprawnie.
Innym obowizkiem z unikniciem konfliktu interesw jest obowizek skadnia owiadcze o
swoim stanie majtkowym. Posowie i senatorowie s obowizania skada je corocznie, do
dnia 15 marca na rce Marszaka sejmu lub Senatu.
Zgodnie ze stosown uchwa, pose powinien kierowa si w swojej subie publicznej
obowizujcym porzdkiem prawnym, oglnie przyjtymi zasadami etycznymi oraz solidarn
trosk o dobro wsplne. Dodatkowo wskazano 5 szczegowych zasad majcych
zagwarantowa zachowanie posa odpowiadajce godnoci piastowanego mandatu.

10

Zasada bezinteresownoci nakada na posw powinno kierowania si interesem

publicznym.
Zasada jawnoci nakada na posa powinno ujawnienia zwizku interesu osobistego z
decyzj, w ktrej podjciu uczestniczy.
Zasada rzetelnoci okrela powinno naleytego wypeniania przez posw swoich
obowizkw oraz kierowania si w swojej dziaalnoci wymogami merytorycznymi.
Ostatnia zasada dbaoci o dobre imi Sejmu nakada z kolei na posw powinno unikania
zachowa, ktre mog godzi w dobre imi sejmu.
Immunitet parlamentarny
Na nazw immunitet, skadaj si zasadniczo dwa uprawnienia. S nimi nietykalno oraz
immunitet we waciwym tego sowa znaczeniu. Nietykalno oznacza zakaz aresztowania
lub w inny sposb ograniczenia wolnoci parlamentarzysty bez zgody izby. Z kolei immunitet
podzieli mona na: a) formalny, polegajcy nie na wyczeniu odpowiedzialnoci, a jedynie
na wprowadzeniu utrudnie dotyczcych parlamentarzysty do okrelonego rodzaju
odpowiedzialnoci oraz b) materialny, wyczajcy odpowiedzialno za okrelone kategorie
czynw.
Uznaje si powszechnie, e gwarancj wolnego mandatu parlamentarnego jest immunitet
materialny. Instytucja ta uchylia karalno czynu przestpczego. Konstytucja przewiduje,
zatem, i pose lub senator nie moe by pocignity do odpowiedzialnoci za swoj
dziaalno wchodzc w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania,
ani po jego wyganiciu. Za tak dziaalno pose lub senator odpowiada wycznie przed
Sejmem lub Senatem. Immunitet nie wycza jednak odpowiedzialnoci za czyny naruszajce
dobra osobiste innych osb.
Zgodnie z Konstytucj zakresem immunitetu formalnego dotyczy on jedynie
odpowiedzialnoci karnej. Doda jednak wypada, i obowizujca obecnie ustawa o
wykonywaniu mandatu posa lub senatora rozciga zakres tego immunitetu na
odpowiedzialno karno-administracyjn. Z treci odnonego przepisu Konst. jasno wynika,
e do zakresu immunitetu formalnego nie wchodzi odpowiedzialno cywilna lub zawodowa.
Treci immunitetu jest zakaz pocigania posa lub senatora do odpowiedzialnoci karnej bez
zgody izby.
Pocignicie moe nastpi tylko za czyn wskazany we wniosku, ktry by podstawa
wyraenia zgody przez Sejm lub Senat. Pocignicie do odpowiedzialnoci za czyn inny, ni
okrelony we wniosku, wymaga zatem odrbnej zgody izby. Zakaz pocignicia posa lub
senatora do odpowiedzialnoci karnej i karno-administracyjnej bez zgody Sejmu lub Senatu
dotyczy rwnie czynw popenionych przed uzyskaniem mandatu.
Wyraenie zgody na uchylenie mandatu nastpuje w drodze uchway.
Ostatni kategori prawn wymagajc przedstawienia jest nietykalno. Pose (odpowiednio
senator) nie moe by zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu (Senatu), z wyjtkiem
ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa i jeeli jego zatrzymanie jest niezbdne do
zapewnienia prawidowego toku postpowania. O zatrzymaniu niezwocznie powiadamia si
Marszaka Sejmu (Senatu), ktry moe nakaza natychmiastowe zwolnienia zatrzymanego.
Warunki wykonywania mandatu
Ustawa zasadnicza nie przewiduje obowizku wykonywania funkcji posa lub senatora
zawodowo. Niemniej regulacje ustawowe zmierzaj do stworzenia zawodowego statusu
parlamentarzysty, dopuszczajc jednak nadal moliwo czenia mandatu z wykonywaniem
innej pracy. Odpowiednie warunki sprawowania mandatu w tym zakresie maj zapewnia
pracownicze uprawnienia posw lub senatorw. Zgodnie z obowizujc ustaw pose lub
senator pozostajcy w stosunku pracy otrzymuje, na swj wniosek, na okres sprawowania

11

mandatu, a take trzech miesicy po jego wyganiciu urlop bezpatny, bez wzgldu na
rodzaj i okres trwania stosunku pracy. W praktyce najistotniejszym uprawnieniem jest
wzmoona ochrona stosunku pracy. Rozwizania przez pracodawc stosunku pracy z posem
lub senatorem, z wyjtkiem stosunku pracy z wyboru, oraz zmiana warunkw jego pracy lub
pacy w cigu dwch lat po wyganiciu mandatu moe nastpi jedynie za zgod Prezydium
Sejmu lub Prezydium Senatu. Dotyczy to jednak tylko tych parlamentarzystw, ktrzy
skorzystali z urlopu na czas wykonywania mandatu. Ustawa okreli take uprawnienia
finansowe posa i senatora. Podstawow kategori w tym zakresie sta si ma uposaenie
poselskie lub senatorskie. Zgodnie z cytowan ustaw przysuguje ono posom lub
senatorom w okresie sprawowania mandatu, liczc od pierwszego posiedzenia Sejmu lub
Senatu. Posowie i senatorowie pobierajcy uposaenie maj rwnie na koniec roku prawo
do otrzymania uposaenia dodatkowego w wysokoci redniego uposaenia pobieranego w
danym roku. Maj oni rwnie prawo do odprawy parlamentarnej w wysokoci trzech
uposae w zwizku z zakoczeniem kadencji, w przypadku, gdy nie zdobd ponownie
mandatu. W zakresie regulacji dotyczcej instytucji diety poselskiej nowa ustawa stanowi, e
posowi lub senatorowi przysuguj rodki finansowe na pokrycie kosztw zwizanych z
wydatkami poniesionymi w zwizku z wykonywaniem mandatu na terenie kraju, w
zryczatowanej wysokoci 25% uposaenia miesicznego (dieta parlamentarna).
Pozostae uprawnienia parlamentarzysty obejmuj: a) prawo do bezpatnych podry
publicznymi rodkami komunikacji krajowej, b) prawo bezpatnego otrzymywania
dziennikw urzdowych i drukw sejmowych lub senackich, c)prawo otrzymywania
paszportu dyplomatycznego w zwizku z wyjazdem subowym, d) prawo do
otrzymywania kopert z papierem listownym, oznaczonych odpowiednim nadrukiem, do
prowadzenia korespondencji zwizanej z wykonywaniem mandatu, bez uiszczenia za nie
opat pocztowych, e)prawo do diety zwizanej z wyjazdem zagranicznym.
Szczegowe kompetencje posw i senatorw
W wykonywaniu mandatu pose lub senator ma, zatem prawo, z zachowaniem przepisw o
tajemnicy ustawowo chronionej oraz jeeli nie narusza to dbr osobistych innych osb, do
uzyskania informacji i materiaw oraz wgldu w dziaalno organw administracji
rzdowej i samorzdu terytorialnego, a take spek z udziaem Skarbu Pastwa i zakadw
oraz przedsibiorstw pastwowych i samorzdowych.
Pose lub senator ma te prawo podejmowa w wykonywaniu swoich obowizkw
poselskich lub senatorskich interwencj w organie administracji rzdowej i samorzdu
terytorialnego, zakadzie lub przedsibiorstwie pastwowy oraz organizacji spoecznej. Do
obsugi swej dziaalnoci w terenie posowie i senatorowie mog tworzy biura poselskie,
senatorskie lub poselsko-senatorskie.
Prawo do zrzeszania si w kluby, koa lub zespoy poselskie
Do istotnych uprawnie w izbie naley prawo zrzeszania si w koa i kluby. Uprawnienie to
jest przywilejem nie za obowizkiem parlamentarzysty. Podstaw tworzenia klubw jest
przynaleno polityczna czonkw. Kady pose lub senator moe by czonkiem tylko
jednego klubu lub koa. Klub w Sejmie moe tworzy 15 posw, koo za- minimum
trzech. W senacie klub tworzy moe siedmiu, koo za- co najmniej 3 senatorw.
Liczebno k i klubw parlamentarnych wpywa na zakres przyznanych tym instytucjom
uprawnie w izbie. Do obsugi swej dziaalnoci kluby i koa na okrelony czas mog
tworzy biura, w ktrych mog zatrudnia pracownikw, nie duszy ni czas trwania
kadencji.
Prawa posw i senatorw w izbie

12

Przepisy ustawy o wykonywaniu mandatu posa i senatora przewiduj, e podstawowym

prawem i obowizkiem parlamentarzysty jest czynne uczestnictwo w pracach Sejmu, Senatu i
Zgromadzenia Narodowego. Jeli chodzi o katalog przysugujcych posom lub senatorom
uprawnie, to polegaj one na: a) wyraaniu swojego stanowiska oraz zgaszaniu wnioskw w
sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach izby i je organw, b) wybieraniu i byciu
wybieranym do organw izby, c) uczestniczeniu w podejmowaniu inicjatywy
ustawodawczych i uchwaodawczych, d) uczestniczeniu w dyskusji nad kad spraw
rozpatrywan przez izb Posowie maj te prawo wystpowania z interpelacjami i
zapytaniami do rzdu.
4. Organizacja wewntrzna Sejmu i senatu
Konstytucja w art. 109 wspomina jedynie, e Sejm wybiera ze swojego grona Marszaka i
wicemarszakw. Stanowi ona ponadto, i Marszaek sejmu przewodniczy obradom Sejmu,
strzee Sejmu i reprezentuje Sejm na zewntrz.
Na podstawie zakresu przyznawanych im w regulaminach kompetencji organy wewntrzne
Sejmu i Senatu mona podzieli na:
a) organy wewntrznego kierownictwa, do ktrych zaliczamy Marszaka Sejmu i
Marszaka Senatu oraz waciwe Prezydium,
b) organy pomocnicze, ktre stanowi komisje, sekretarze i Konwent Seniorw.
Marszaek
Na mocy Konst. Marszaek Sejmu sprawowa moe przejciowo lub tymczasowo urzd
prezydenta. Zarzdza on take wybory Prezydenta RP. Zupenie nowymi kompetencjami obu
Marszakw s ponadto kompetencje wystpowania z wnioskami do Trybunau
Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodnoci ustaw i aktw podustawowych z Konstytucj
oraz rozstrzygania sporw konstytucyjnych.
Dodatkowo Marszakowi Sejmu przyznano rwnie prawo wystpowania z wnioskiem do
Trybunau Konstytucyjnego o stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzdu przez
Prezydenta oraz udzielenia na dnie Prezydenta opinii w sprawie podpisania ustawy w
sprawie z pominiciem jej postanowie uznanych przez Trybuna Konstytucyjny za
niezgodne z Konst. Marszakowie Sejmu i Senatu z racji penienia swych funkcji wchodz
take w skad Komitetu Obrony Kraju organu waciwego w sprawach obronnoci i
bezpieczestwa pastwa. Marszaek Sejmu spenia take istotne funkcje zwizane z trybem
powoywania Rzecznika praw Obywatelskich i Prezesa NIK, podejmuje regulacje dotyczce
statusu pracownikw lub obsugi techniczno-organizacyjnej innych organw, takich jak:
Biuro RPO, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, NIK i Krajowe Biuro Wyborcze.
Dotychczasowe uprawnienia marszakw okrelone w regulaminie nie byy zbyt szerokie. Do
najwaniejszych ich uprawnie, poza prowadzeniem obrad, buo: a)zwoywanie i
przewodniczenie obradom Konwentu Seniorw i Prezydium Izby, b) sprawowanie pieczy nad
spokojem i porzdkiem na obszarze nalecym do izby, c) zarzdzanie drukowania uchwa,
drukw i sprawozda stenograficznych, d) wydawanie przepisw porzdkowych, e)
powoywanie szefa Kancelarii Sejmu (lub Senatu).
Prezydium Izby
Organem o wszych uprawnieniach jest Prezydium tryb jego wyboru jest rny dal kadej
izby. W Sejmie funkcje Marszaka i wicemarszakw powierza si osobom, ktre w
gosowaniu (imiennym) osign wikszo bezwzgldn wanych gosw. ( W Senacie
dodatkowym wymogiem jest dokonanie wyboru w gosowaniu tajnym). Przyjty tryb
powouje spord tych ugrupowa politycznych, ktre posiadaj wikszo w danej izbie.

13

Skad prezydium jest cile okrelony i wynosi 4 osoby (Marszaek + 3 wicemarszakw), w

sejmie za liczb wicemarszakw kadorazowo uchwa okrela izba.
Obecnie do zakresu zada Prezydium midzy innymi naley: a) ustalenie pracy planu Sejmu
(Senatu) oraz ustalenie tygodni posiedze (Sejmu), b) dokonywanie wykadni regulaminu po
zasigniciu opinii komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich (Senatorskich), c)
organizowanie wsppracy midzy komisjami i koordynowanie ich dziaania (Sejm) oraz
zlecanie komisjom rozpatrywania spraw w okrelonym zakresie, d) ustalenie zasad
organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i Senatu. Warto rwnie doda, e z
uwagi na regulacje ustawowe prezydia maj istotne uprawnienia dotyczce posw i
senatorw. Nale do nich: a) ustalanie wysokoci uposaenia poselskiego i senatorskiego, b)
ustalanie wysokoci dodatkw uposaenia, c) ustalanie wysokoci ryczatu dyspozycyjnego
na prowadzenie biura w okrgu wyborczym, d) udzielanie posom i senatorom poyczek lub
zapomg w sytuacjach losowych, e) ustalenia zasad prowadzenia biur poselskich i
senatorskich, f) wyraanie zgody na rozwizanie stosunku pracy z posem lub senatorem.
Konwent seniorw
Organem, ktrego skad w peni odzwierciedla polityczny skad izby, jest Konwent Seniorw.
Stanowi on jedyny organ, ktrego skad nie zaley od decyzji izby. Poza czonkami
prezydium wchodz do niego odpowiednio przedstawiciele klubw poselskich lub
senatorskich. Regulaminy Sejmu i Senatu okrelaj Konwent jako organ zapewniajcy
wspdziaanie klubw w sprawach zwizanych z dziaalnoci i tokiem prac izby. Konwent
jest organem o uprawnieniach wycznie opiniodawczych. Do najwaniejszych uprawnie
Konwentu w Sejmie i Senacie nale: a) opiniowanie planw pracy izby, b) opiniowanie
projektu porzdku posiedzenia, c) wnioskowanie co do trybu przeprowadzania dyskusji. Istota
dziaania tego organu polega na obowizku zasignicia opinii we wszystkich wskazanych w
regulaminie sprawach. Brak takiej konsultacji powoduje niemoliwo uwzgldniania tych
spraw w porzdku obrad.
Komisje
Komisje s organami pomocniczymi izby, ktrych gwne zadanie polega na rozpatrywaniu i
przygotowywaniu spraw stanowicych przedmiot ich prac. Z uwagi na tryb powoywania
komisji mona je podzieli na: stae i nadzwyczajne; ze wzgldu na zakres kompetencji na:
resortowe, problemowe i ledcze.
Komisje stae
Komisje stae powoane s na okres caej kadencji izby. Zakres dziaania poszczeglnych
komisji staych wyraa si porednio w ich nazwach. Szczegowy zakres dziaania komisji
okrelaj zaczniki do regulaminw Sejmu i Senatu. Zaoeniem systemu komisji staych jest
objcie zakresem dziaania wszystkich resortw. Wie si z tym podzia komisji na:
resortowe i problemowe. Komisjami resortowymi nazywamy te, ktrych zakres kompetencji
odpowiada zakresowi dziaania jednego z naczelnych bd centralnych organw administracji
rzdowej. Podzia resortowy, powszechny w poprzednim okresie , podkrela mia
uprawnienia kontrolne komisji w odniesieniu do poszczeglnych resortw.
Specjaln rol w yciu parlamentu odgrywaj te komisje, ktrych zakres dziaania wie si
wycznie z funkcjami izby. Komisje takie nosz czsto nazw komisji wiodcych. W
szczeglnoci s to: komisje budetowe oraz komisje regulaminowe.
Ogem w Sejmie funkcjonuje obecnie 28 komisji staych, w Senacie za pracuje 14 komisji.
Istniejcy w Sejmie system komisji w przewaajcym stopniu jest oparty na resortowym
podziale ich waciwoci. Zasadnicz rnic organizacyjn pomidzy komisjami Sejmu i
Senatu jest sposb powoywania ich skadu osobowego. Zasad przyjt w Sejmie jest

14

okrelenie skadu komisji na podstawie proporcji odzwierciedlajcych polityczny skad izby.

Nieco inna praktyka obowizuje w tej materii w Senacie. Udzielanie skadw osobowych
odbywa si rwnie na podstawie osobistych zgosze senatorw, ktre przedstawia zbiorczo
Komisja Regulaminowa i Spraw Senatorskich, przy zachowaniu jednak oglnej reguy, e
kady senator moe by czonkiem nie wicej ni 2 komisji staych.
Komisje nadzwyczajne
Potrzeba powoywania komisji nadzwyczajnych moe wynika najczciej z koniecznoci
rozpatrzenia przez parlament sprawy, ktra nie ley w zakresie dziaania adnej z komisji
staych.
Odmian komisji nadzwyczajnych s komisje ledcze, ktre zgodnie z art. 111 Kost. mog
by powoywane wycznie w sejmie, do zbadania okrelonej sprawy. Tryb dziaania
okrelony jest w ustawie. Sejm podejmuje decyzj o utworzeniu komisji nadzwyczajnej,
okrela cel, zasady i tryb jej dziaania. Najczciej mamy do czynienia z dwoma typami
komisji nadzwyczajnych: a)do spraw rozparzenia projektu ustawy oraz b) do rozpatrzenia
okrelonej sprawy.
Istotn rnic pomidzy komisjami staymi a nadzwyczajnymi jest czas ich funkcjonowania.
Z samej nazwy komisji nadzwyczajnych wynika, e okres ten koczy si wraz z
rozpatrzeniem konkretnego projektu ustawy.
Tryb pracy komisji
Podstawowym zadaniem komisji jest podejmowanie uchwa dotyczcych spraw do niej
przekazanych. Zgodnie z postanowieniami obu regulaminw posiedzenia komisji s
prawomocne, jeeli wemie w nich udzia co najmniej 1/3 czonkw. Komisje mog rwnie
obywa posiedzenia wsplne, ktrym przewodniczy jeden z przewodniczcych komisji.
Komisje obradujce wsplnie przyjmuj uchway wikszoci gosw, w obecnoci co
najmniej 1/3 liczy czonkw kadej z uczestniczcych w posiedzeniu komisji.
5. Posiedzenia Sejmu i Senatu
Zwoywanie posiedze, porzdek obrad
Obecnie prawo zwoywania posiedze izby i ustalania porzdku dziennego uregulowane
zostao w Sejmie i Senacie w odmienny sposb. W obu izbach prawo do zwoywania
posiedze przyznano marszakom. W Sejmie jednak odbywaj si one w terminach
ustalonych przez Prezydium Sejmu lub uchwa Sejmu, w Senacie za w terminie ustalonym
przez Marszaka Senatu. O terminie posiedze i planowanym porzdku obrad Sejmu, poza
posami i senatorami, zawiadamia si Prezydenta, czonkw Rady Ministrw, Pierwszego
Prezesa Sdu Najwyszego, Prezesa NIK, Prezesa NBP oraz RPO. Wynika to z obowizku
uczestniczenia czci tych podmiotw, w szczeglnoci czonkw rzdu, w posiedzeniach
Sejmu. Nie istnieje tego rodzaju obowizek w przypadku posiedze Senatu.
W Sejmie porzdek dzienny posiedzenia ustala Marszaek Sejmu, po wysuchaniu opinii
Konwentu Seniorw. Wnioski o uzupenienie porzdku dziennego mog obecnie zgasza
kluby, koa lub grupy co najmniej 15 posw, przedstawiajc je Marszakowi w formie
pisemnej nie pniej ni na 12 godzin przed rozpoczciem posiedzenia. W Senacie projekt
porzdku dziennego ustala Marszaek Senatu na wniosek Prezydium Senatu i po jego
wczeniejszym zaopiniowaniu przez Konwent Seniorw. Komisje i senatorowie mog
zgasza do Marszaka nie pniej ni na 10 dni przed posiedzeniem wnioski w sprawie
porzdku obrad, a ich nieuwzgldnienie wymaga wyjanienia przy przedstawieniu Senatowi
projektu porzdku obrad. Generaln zasad jest, i do porzdku obrad wniesione mog by

15

jedynie sprawy znane senatorom z drukw rozdanych nie pniej ni na 3 dni przed
posiedzeniem.
Obrady
Przedmiotem obrad izby moe by kada sprawa, ktra naley do jej waciwoci. Kade
rozpatrywanie przez Sejm lub Senat sprawy przechodzi przez 3 etapy: a) wywoanie sprawy
przez Marszaka; b) przeprowadzenie dyskusji; c) podjcie decyzji w wyniku gosowania. W
zasadzie kada sprawa, ktra zostaa rozpoczta na danym posiedzeniu, powinna by na nim
rozpatrzona.
Obradami izby kieruje Marszaek lub wyznaczeni przez niego wicemarszakowie, przy
pomocy dwu sekretarzy, ktrych zadaniem jest penienie funkcji pomocniczych.
Zadaniem Marszaka jest: czuwanie nad przestrzeganiem w toku obrad regulaminu, dbanie o
zapewnienie powagi i porzdku na sali posiedze oraz prawo interpelacji Regulaminu w
trakcie obrad. W przypadku zachowania lub wypowiedzi naruszajcej powag izby Marszaek
uprawniony jest do: przywoania do porzdku, nastpnie przywoania z zapisaniem do
protokou wreszcie wykluczenie z posiedzenia.
Dyskusja
W dyskusji wyodrbni mona dwa elementy: a)przedstawienie danej sprawy przez
wnioskodawc oraz b) waciw dyskusj nad spraw.
Udzielanie gosu
Udzielanie gosu moliwe jest prawie wycznie w sprawach objtych porzdkiem obrad.
Poza porzdkiem obrad Marszaek moe udzieli go tylko w celu zgoszenia wniosku
formalnego, a w Senacie take w przypadku: zoenia repliki, owiadczenia osobistego lub
sprostowania bdnie zrozumiaej albo niecile przytoczonej wypowiedzi. Udzielanie gosu
w sprawach objtych porzdkiem obrad odbywa si wycznie w kolejnoci, wedug listy
mwcw, prowadzonej przez waciwego sekretarza. Ograniczeniem wynikajcym z Konst.
Jest postanowienie, e ordzia Prezydenta RP nie czyni si przedmiotem debaty. Innym
ograniczeniem podlega tre wystpienia. Zarwno w Sejmie jak i w Senacie istnieje
obowizek posa lub senatora zachowania si zgodnego ze zoonym lubowaniem.
Rne dla sejmu i Senatu uregulowania zostay ograniczone czasowo. W Senacie istnieje
regua, e w debacie nad dan spraw senator moe zadra gos dwukrotnie. Za pierwszym
razem jego wystpienie nie moe by dusze ni 10 min., za drugim za 5 min. Przysuguje
mu rwnie prawo do 3- minutowej repliki w stosunku do swojej wypowiedzi.
Trwale obecnym elementem obrad s wnioski formalne. Najoglniej mwic, s to te
wnioski, ktre nie dotycz treci rozpatrywanej sprawy, a jedynie formalnej strony
posiedzenia, obrad lub gosowania. Mona je podzieli na 4 grupy, dotyczce: a)dyskusji nad
dan spraw, b) sposobu jej rozpatrzenia, c) sposobu gosowania, d) porzdku dziennego
(jedynie w senacie). Zarwno w sejmie jak i w senacie wniosek formalny moe by zgoszony
przez pojedynczego parlamentarzyst. O jego przyjciu lub odrzuceniu decyduje izba
wikszoci gosw.
Gosowanie
Regulaminy Sejmu i Senatu do podejmowania uchwa wymagaj wikszoci co najmniej
poowy oglnej liczby posw lub senatorw. Podstaw do stwierdzenia quorum jest liczba
obecnoci, ktr obowizani s podpisa wszyscy obecni posowie lub senatorowie, a take
osoby, ktrych obecno na posiedzeniu jest wymagana.

16

Wikszo
Art. 120 Konst. Jako zasad ustanawia, e obie izby podejmuj uchway zwyk wikszoci
gosw. Tym samym Sejm i Senat podejmuj uchwa, gdy liczba jej zwolennikw jest
wiksza ni przeciwnikw. Gosw wstrzymujcych nie bierze si pod uwag. Wikszo
bezwzgldna osignita musi by w sprawie wyboru Marszaka Sejmu i Senatu, dodatkowo
za w Sejmie w nastpujcych sprawach: wyboru wicemarszakw, wyraania rzdowi
wotum zaufania oraz wyboru sdziw Trybunau Konstytucyjnego i Trybunau Stanu.
Uzyskanie bezwzgldnej wikszoci gosw wymagane jest dla odrzucenia poprawek Senatu
do uchwalonych przez Sejm ustaw. Wikszo kwalifikowana musi by uzyskana w stosunku
do nielicznych, lecz istotnych politycznie gosowa. W przypadku wykonywania funkcji
ustawodawczej wymg ten dotyczy ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm w przypadku:
podjcia przez Prezydenta decyzji o odmowie podpisania ustawy, podjcia przez Sejm
uchway o skrceniu kadencji, uchwalenia przez Sejm ustawy zmieniajcej Konstytucj.
W Zgromadzeniu Narodowym kwalifikowan wikszo gosw naley osign, by
postawi Prezydenta w stan oskarenia przed Trybunaem Stanu lub uzna jego trwa
niezdolno do sprawowania urzdu. Innym rodzajem wikszoci przewidzianej w Konst. Jest
wikszo konieczna do wyraenia rzdowi lub poszczeglnym ministrom wotum nieufnoci.
Wymogi te zakadaj konieczno gosowania za wnioskiem przez wikszo ustawow
liczby posw. Sejm i Senat podejmuj uchway w gosowaniu jawnym, przez podniesienie
rki i rwnoczesne przycinicie przycisku aparatury elektronicznej do liczenia gosw.
Specyfik Senatu jest moliwo zarzdzenia gosowania tajnego. Dotyczy ono wyboru
Prezydium Senatu i ma zastosowanie rwnie we wszystkich innych, poza powoaniem
skadu komisji, spraw personalnych.
Zgodnie z wczeniej opisanymi zasadami, porzdek gosowania w Sejmie i Senacie jest
nastpujcy: a) gosowanie wniosku o odrzucenie projektu, b)gosowanie o przyjcie ustawy
bez poprawek, c) gosowanie poprawek do poszczeglnych artykuw, d) gosowanie projektu
uchway w caoci.

6. Funkcja ustawodawcza
Zgodnie z konstytucyjn zasad podziau wadzy wadz ustawodawcz w RP sprawuj Sejm
i Senat ( art.10 i art.95 ust. 1). Konstytucja w sposb wyrany wskazuje na te organy jako
podmiot funkcji ustawodawczej, ustanawiajc domniemanie kompetencyjne tych cia
parlamentarnych do wykonywania tego typu dziaalnoci.
Tryb ustawodawczy
Ustawa uchwalana jest w specjalnym trybie, okrelanym mianem postpowania
ustawodawczego lub procedury ustawodawczej. Wiele zasad trybu ustawodawczego
zawartych jest w postanowieniach Konst. Nale do nich: 1.) zasada rozpatrywania ustaw na
posiedzeniach Sejmu w trybie trzech czyta (art. 119 ust. 1); zrnicowanie zakresu
uprawnie (i trybu prac) Senatu w procesie uchwalania ustawy (art.121); 2.) zasada jawnoci
obrad izby (z moliwoci uchwalenia tajnoci obrad art. 113) oraz uchwalania ustaw
zwyk wikszoci gosw przy obecnoci co najmniej poowy oglnej liczby posw (art.
120). Szczegowy tryb uchwalania ustawy zawarty jest w regulaminach obu izb.
Etapy tzw. Drogi ustawodawczej mona klasyfikowa rnie. Najczciej wyodrbnia si
takie elementy postpowania, jak: wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej, obrady w
Sejmie i jego organach, prace nad ustaw w Senacie i ewentualne ustosunkowanie si Sejmu

17

do stanowiska Senatu zakoczone gosowaniem oraz uprawnienia Prezydenta zwizane z

podpisaniem i ogoszeniem ustawy (tzw. weto Prezydenta, skierowanie ustawy do ponownego
rozpatrzenia i zwizane z tym postpowanie w Sejmie, poddanie ustawy wstpnej kontroli
konstytucyjnoci).
Inicjatywa ustawodawcza
Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w Konst. Podmiotu wniesienia do
parlamentu projektu ustaw z takim skutkiem prawnym, e parlament projekt ten powinien
uczyni przedmiotem swych prac. Konstytucja RP prawo inicjatywy ustawodawczej
przyznaje: posom, Senatowi, Prezydentowi RP i Radzie Ministrw oraz grupie co najmniej
100 ty. Obywateli (art.118)
W przypadku poselskiej inicjatywy ustawodawczej, ze sformuowania art. 118 ust. 1 zdaje
si wynika jedynie wykluczenie moliwoci traktowania prawa inicjatywy ustawodawczej
jako indywidualnego prawa posa, a take prawa caego Sejmu jako izby in pleno. Zgodnie
z obowizujcym regulaminem, poselskie projekty ustaw mog by wniesione przez komisj
sejmow, ktra winna w tej sprawie podj stosown uchwa, lub grup 15 posw.
Projekt Senatu przekazywany jest w formie uchway podjtej przez te izb po
przeprowadzeniu okrelonego w regulaminie postpowania. Inicjatorem senackiego projektu
moe by grupa 10 senatorw lub komisja senacka. Projekt ustawy jest rozpatrywany przez
senat w trzech czytaniach. Podjecie przez Senat stosownej uchway w sprawie inicjatywy
nastpuje zwyk wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy oglnej liczby
senatorw. O podjciu przez Senat inicjatywy ustawodawczej Marszaek Senatu zawiadamia
(obok Marszaka Sejmu) take Prezesa Rady Ministrw.
W praktyce projekty prezydenckie opracowywane s przez jego kancelari.
Prawo inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrw uznawane jest dzi za najbardziej
naturalne i wrcz niezbdne do prowadzenia polityki przez ten organ pastwa.
Nowym, nie znanym dotychczas polskim konstytucjom, rozwizaniem jest przyznanie prawa
inicjatywy ustawodawczej grupie obywateli (tzw. inicjatywa ludowa) wymaga dla swej
skutecznoci uzyskania dla przedoonego projektu podpisu co najmniej 100 tys. Obywateli
legitymujcych si czynnym prawem wyborczym do Sejmu. Wedug ustawy z 24 czerwca
1999r. O wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, czynnoci zwizane z
rozpowszechnieniem, kampani promocyjn, a take organizacj zbierania podpisw
popierajcych projekt wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej, utworzony przez grup
co najmniej 15 obywateli polskich posiadajcych bierne prawo wyborcze do Sejmu.
Ograniczenie prawa inicjatywy ustawodawczej ze wzgldu na przedmiot regulacji przyjte
zostao jedynie (art.221) w przypadku; ustawy budetowej (i jej zmiany), ustawy o
prowizorium budetowym, ustawy o zacigniciu dugu publicznego oraz ustawy o
udzieleniu gwarancji finansowanych przez pastwo, kiedy to inicjatywa ustawodawcza moe
pochodzi wycznie od Rady Ministrw. W cisym zwizku z prawem inicjatywy
ustawodawczej pozostaje prawo do wnoszenia poprawek. Konst. wie prawo do zgaszania
poprawek z tokiem rozpatrywania projektu w Sejmie. Nieograniczone prawo wnoszenia
poprawek posiadaj tylko posowie i Rada Ministrw, pozostae podmioty za jedynie
wwczas, gdy s wnioskodawcami.
Rozpatrywanie projektu ustawy przez Sejm
Przedoenie Sejmowi projektu ustawy przez upowaniony do tego podmiot rozpoczyna
kolejny etap postpowania ustawodawczego, majcy doprowadzi do uchwalenia
(ustanowienia) bd odrzucenia ustawy. By projekt mg sta si przedmiotem prac Sejmu (i
jego organw) inicjatywie ustawodawczej naley nada bieg w trybie i formie

18

przewidzianej regulaminem. Prawo nadania biegu inicjatywom ustawodawczym naley do

Marszaka Sejmu, do niego te naley wstpna kontrola projektu. Jeeli projekt nie
odpowiada wymogom formalnym, Marszaek Sejmu moe zwrci go wnioskodawcy. Moe
take, po zasigniciu opinii Prezydium Sejmu, skierowa projekt, co do ktrego istnieje
wtpliwo dotyczce jego zgodnoci z prawem, do Komisji Sprawiedliwoci i Praw
Czowieka, celem wyraenia opinii. Komisja wikszoci 3\5 gosw moe zaopiniowa
projekt jako niedopuszczalny.
Rozpatrywanie projektw ustaw przez Sejm odbywa si wedug do cile okrelonego
porzdku, obejmujcego kolejne fazy postpowania, tradycyjnie nazywane czytaniami.
Pierwsze czytanie w komisji ma na celu nie tylko rozpatrzenie oglnych zasad projektu, ale
te szczegowych rozwiza. Na tym etapie prac sejmowych mog by zgaszane poprawki.
Drugie czytanie obejmuje : przedstawienie przez sprawozdawc komisji sprawozdania o
projekcie ustawy, przy czym nie moe on przedstawia innych wnioskw ni zamieszczone
w sprawozdaniu, przeprowadzenie debaty oraz zgaszania poprawek i wnioskw. Jeeli
poprawki nie zostay zgoszone lub ich zgoszenie nie spowodowao koniecznoci odesania
projektu do komisji, Sejm moe niezwocznie przystpi do III czytania.
Czytanie III obejmuje: przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub jeeli projekt
ustawy nie zosta ponownie do niej skierowany przedstawienie przez posa-sprawozdawc
poprawek i wnioskw, ktre zostay zgoszone podczas II czytania, oraz gosowanie wedug
ustalonego w regulaminie porzdku nad zgoszonymi wnioskami i poprawkami, a take nad
caoci projektu. Zgodnie z art. 120 Konstytucji Sejm uchwala ustawy wikszoci gosw w
obecnoci co najmniej poowy oglnej liczby posw, chyba, e Konst. stanowi inaczej.
Prace Senatu nad ustaw; uchwalenie ustawy przez Sejm
Zgodnie z art. 121 uchwalon przez sejm ustaw Marszaek Sejmu przekazuje Senatowi,
ktry w cigu 30 dni moe: przyj j bez zmian, uchwali poprawki lub uchwali odrzucenie
jej w caoci. Jeeli Senat w cigu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie
stosownych uchway, ustaw uznaje si za uchwalon w brzmieniu przyjtym przez Sejm.
Zgodnie z regulaminem, Marszaek sejmu kieruje przekazan przez sejm ustaw do waciwej
komisji senackiej, do ktrej naley w terminie nie duszym ni 18 dni przygotowanie
projektu stanowiska Senatu. Uchwaa senatu w sprawie przekazanej ustawy podejmowana jest
na posiedzeniu plenarnym zwyk wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy
oglnej liczby senatorw.
Zgodnie z art.121 ust.3 uchwa senatu odrzucajc ustaw albo poprawk zaproponowan
w uchwale Senatu uwaa si za przyjt, jeeli Sejm nie odrzuci jej bezwzgldn wikszoci
gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw.
Po zakoczeniu postpowania w Sejmie nad uchwa Senatu Marszaek Sejmu przedstawia
uchwalan ustaw do podpisu Prezydentowi RP (art.122 ust.1). W Polskim systemie
prawnym ustawa przekazywana Prezydentowi do podpisania w praktyce moe by ustaw: a)
uchwalon w sposb wyrany (Senat ustaw przyj lub Sejm zaakceptowa wszystkie
poprawki Senatu) lub dorozumiay (Senat nie podj w okrelonym terminie stosownej
uchway) gosami obu izb parlamentu, b) uchwalon przez Sejm, czciowo uwzgldniajc
stanowisko (poprawki) Senatu, c)uchwalon wycznie przez Sejm, przy sprzeciwie
(odrzuceniu) Senatu.
Podpisanie ustawy przez Prezydenta RP
Konstytucyjny termin do podpisania ustawy wynosi 21 dni od jego przedstawienia (dla
projektu pilnego ustawy budetowej i ustawy o prowizorium budetowym tylko 7 dni).
Promulgacja nie ma charakteru automatycznego Prezydent moe wystpi do Trybunau
Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodnoci ustawy z Konst. lub jeeli tego nie

19

uczyni moe z umotywowanym wnioskiem przekaza ustaw Sejmowi do ponownego

rozpoznania. Ustaw uznan przez Trybuna Konstytucyjny za zgodn z Konst. lub ponownie
uchwalon przez Sejm Prezydent zobowizany jest podpisa w cigu 7 dni. Promulgacja jest
niezbdnym warunkiem publikacji ustawy w Dz.Ust. RP. Ustawa wchodzi w ycie w cigu
14 dni od jej ogoszenia chyba ze sama stanowi inaczej.
Procedury szczeglne
Przedstawiony tryb postpowania ustawodawczego nie ma zastosowania do tzw. ustaw
szczeglnych do ktrych niewtpliwie zaliczy mona: a)ustaw o zmianie Konstytucji,
b)ustaw wyraajc zgod na ratyfikacj umowy midzynarodowej przekazujcej
organizacji lub organowi midzynarodowemu kompetencje organu wadzy pastwowej w
niektrych sprawach, c) ustaw budetow.
Ad A) Dwa tryby zmiany Konstytucji. Pierwszy o mniejszym stopniu sztywnoci dotyczy
caego tekstu Konst. z wyjtkiem postanowie rozdziaw I, II, XII oraz drugi odnoszcy si
do tych trzech rozdziaw. W obu przypadkach prawo inicjatywy ustawodawczej przysuguje
1\5 ustawowej liczby posw, Senatowi i Prezydentowi RP. Ustawa Konstytucyjna musi by
uchwalona w jednakowym brzmieniu przez obie izby przy czym Senat ma na rozpatrzenie
ustawy 60 dni. W przypadku zmiany Konst. uprawnienia Senatu zostay wic
zrwnowaone z uprawnieniami Sejmu ale Konst. nie precyzuje w jakim trybie ma doj
do ujednolicenia tekstu. Ustawa o zmianie Konstytucji sejm uchwala wikszoci co
najmniej 2\3 gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw, w Senacie
za wymagana jest bezwzgldna wikszo take przy obecnoci co najmniej ustawowej
liczby posw. Zmiana Konst. zostaje przyjta jeeli opowiedziaa si za ni wikszo
gosujcych. Ustawa o zmianie Konst. przedstawiana jest do podpisu Prezydentowi ktry
zobowizany jest do jej podpisania w cigu 21 dni od dnia przedstawienia, a nastpnie
zarzdza jej ogoszenie w Dz. Ust.
Ad B) Szczeglny tryb ustawodawczy przewidziany zosta w Konst. dla uchwalenia umowy
midzynarodowej na mocy ktrej RP moe przekaza organizacji midzynarodowej lub
organowi midzynarodowemu kompetencje organw wadzy pastwowej w niektrych
sprawach. W tym przypadku jednak taka ustawa moe by uchwalona przez parlament ale
przy kwalifikowanej wikszoci 2\3 gosw posw i 2\3 gosw senatorw przy quorum co
najmniej poowy ustawowej ich liczby lub te wyraenie zgody na jej ratyfikacj moe by
dokonana w drodze oglnokrajowego referendum.
Ad C) Specyfika postpowania legislacyjnego z projektem ustawy budetowej o
prowizorium budetowym wynika przede wszystkim z istoty i charakteru prawnego tych
ustaw. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budetowej, ustawy o prowizorium
budetowym (a take zmiany ustawy budetowej, ustawy o zaciganiu dugu publicznego
oraz udzielaniu gwarancji finansowych przez pastwo) przysuguje wycznie Radzie
Ministrw, ktra przekada Sejmowi projekt na 3 miesice przed rozpoczciem roku
budetowego.
7. Funkcja kontrolna
Rola parlamentu nie powinna dotyczy sprawowania wadzy wykonawczej, lecz jedynie
udzielania rzdowi inwestytury do rzdzenia, a nastpnie poddania jego dziaalnoci kontroli
parlamentarnej. Udzielenia rzdowi wspomnianej inwestytury do rzdzenia odbywa si w
drodze wyraenia rzdowi wotum zaufania. Podstaw do podjcia takiej uchway jest
dyskusja nad zaoeniami polityki przyszego rzdu, wyraonymi w expose premiera.
Udzielajc rzdowi wotum zaufania parlament dokonuje rwnoczesnej akceptacji kierunkw
przyszej polityki rzdu. Obecnie Sejm dysponuje moliwoci uchwalenia: a) rezolucji

20

zawierajcych prawnie wice wezwanie okrelonego organu pastwowego do podjcia

wskazanego w rezolucji jednorazowego dziaania, b) deklaracji zawierajcych
zobowizania do okrelonego postpowania, c) apeli zawierajcych prawnie nie wice
wezwanie do okrelonego zachowania si, podjcia inicjatywy lub zadania, d) owiadcze zwierajcych stanowisko w okrelonej sprawie.
Istot dziaa kontrolnych parlamentu w stosunku do rzdu jest natomiast dokonywanie oceny
dziaalnoci rzdu zawierajc krytyk jego poczyna. Powszechnie uwaa si, e o kontroli
moemy mwi w znaczeniu wszym jako o przeprowadzeniu analizy stanu faktycznego i
formuowaniu na jej podstawie ocen dziaalnoci, a w znaczeniu szerszym jako o
formuowaniu na podstawie krytycznej oceny dziaa rzdu rnego rodzaju opinii,
interpretacji, ktre stanowi rne formy oddziaywania na jego prac. Podstawowym dla
okrelenia zakresu kontrolnych uprawnie Sejmu jest przepis art. 95 ust. 2 Konstytucji.
Stwierdza on, i jedynie sejm sprawuje kontrol nad dziaalnoci Rady Ministrw. Gwnie
jednak kontrol parlamentarn naley czy z tymi instytucjami z ktrymi wie si
moliwo zaistnienia odpowiedzialnoci politycznej rzdu. S wic nimi: instytucja wotum
nieufnoci i absolutorium z wykonania budetu pastwa. Dziaania kontrolne obejmuj
rwnie aktywno waciwych komisji parlamentarnych oraz poszczeglnych posw, w
postaci zgaszania przez nich interpelacji i zapyta poselskich.
Wotum nieufnoci
Oprcz odpowiedzialnoci parlamentarnej rzdu w caoci nowa Konst. zna rwnie
indywidualn odpowiedzialno ministrw. Podobnie jak w przypadku wotum nieufnoci dla
rzdu, wnioski o ustalenie wotum nieufnoci dla poszczeglnych ministrw Prezydium Sejmu
kieruje do odpowiednich komisji Sejmowych w celu wydania opinii.
Kontrola wykonania ustawy budetowej
Kontrola wykonania budetu pastwa powierzona zostaa rwnie wycznie Sejmowi.
Konstytucja nakada na Rad Ministrw obowizek przedstawiania Sejmowi i NIK
sprawozdania z wykonania budetu pastwa. Stanowi ono nastpnie podstaw prac komisji
sejmowych i NIK. Ta ostatnia, zgodnie z ustaw zobowizana jest przekaza swoje uwagi
waciwym organom Sejmu.
Interpelacje i zapytania poselskie
Najczciej stosowanym w praktyce rodkiem kontroli rzdu jest skadanie interpelacji i
zapyta poselskich. Prawo to jest indywidualnym uprawnieniem kadego posa. Zgodnie z
przepisami Konstytucyjnymi pose moe zgosi interpelacj lub zapytanie wycznie do
poszczeglnych czonkw rzdu. Interpelacje skada si powinno w sprawach o
zasadniczym charakterze. Interpelacja powinna zwiera krtkie przedstawienie stanu
faktycznego bdcego jej przedmiotem oraz wynikajce ze pytanie. Zgodnie z Konst.,
interpelacje skada si na pimie, a odpowied na ni powinna by udzielona w terminie 21
dni.
W Konst. RP z 1997 r. Podobn instytucj wydaj si by take zapytania poselskie.
Skadane s w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki pastwa.
Podobnie jak w przypadku interpelacji, Prezes Rady Ministrw i poszczeglni czonkowie
rzdu obowizania s udzieli odpowiedzi w cigu 21 dni. Konst. wprowadzia rwnie now,
nieznan wczeniej regulacj, nakadajc na Prezesa i pozostaych czonkw Rady
Ministrw obowizek udzielania odpowiedzi w sprawach biecych na kadym
posiedzeniu Sejmu.

21

Kontrolne uprawnienia komisji

Zgodnie z obowizujcym obecnie Regulaminem Sejmu wszystkie komisje maj tzw. prawo
do informacji, czyli prawo dania informacji i sprawozda od ministrw oraz kierownikw
waciwych resortw. Maj te uprawnienia do dania obecnoci waciwych ministrw
oraz kierownikw naczelnych organw administracji pastwowej na tych posiedzeniach
komisji, na ktrych rozpatrywane s sprawy dotyczce zakresu ich dziaania. Istotnym
uprawnieniem komisji w tym zakresie jest prawo dania wyjanie od obecnych na
posiedzeniach przedstawicieli rzdu. Doda rwnie naley e podobne uprawnienia
posiadaj komisje senatu. Zgodnie bowiem z art.16 ust.2 ustawy o wykonywaniu posa i
senatora czonkowie RM s obowizania przedstawi informacje oraz wyjanienia na dania
staych i nadzwyczajnych komisji nie tylko Sejmu , lecz rwnie Senatu. Efektem kontrolnej
pracy komisji Sejmu s obecnie dezyderaty i opinie. W obecnych regulacjach dezyderat jest
uchwa komisji zwierajc jej postulaty w okrelonych sprawach. Moe by skierowany do
cile okrelonego krgu osb, ktry stanowi: Rada Ministrw oraz poszczeglni jej
czonkowie, Prezes NIK, Prezes NBP, Prokurator Generalny oraz Gwny Inspektor Pracy.
Natomiast opinia komisji zawiera stanowisko w okrelonej sprawie. Krg jej adresatw moe
by szerszy i, poza wczeniej wymienionymi moe by ona skierowana do innych centralnych
urzdw oraz instytucji pastwowych. Natomiast odmiennie wygldaj uprawnienia
kontrolne komisji ledczych powoywanych przez Sejm do zbadania okrelonej sprawy.
Zgodnie z obowizujc w tym zakresie regulacj ustawy z 21 I 1999 r. O Sejmowej komisji
ledczej, komisja taka ma prawo wzywania i przesuchiwania kadej osoby. Kada wezwana
przez komisj osoba ma rwnie obowizek stawi si przed ni i zoy zeznanie.
Kontrola wykonywania ustaw
Ostatnim rodzajem wykonywania przez parlament kontroli nad dziaalnoci rzdu jest
kontrola wykonywania ustaw. Z regulacji konstytucyjnych przyznajcych Sejmowi prawo
kontroli Rady Ministrw wynika powinno, e jedynie komisje Sejmu powinny kontrolowa
rzd w zakresie zapewnienia wykonywania ustaw. Regulamin senatu nie okrela
szczegowego trybu przeprowadzania kontroli, stanowic jedynie, i waciwymi do ich
przeprowadzania s komisje senackie.
Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej
1. Charakterystyka konstytucyjnego stanowiska Prezydenta RP
Pozycja ustrojowa Prezydenta w systemie podziau wadzy
Konstytucja RP ksztatuje ustrj pastwa oparty na zasadzie podziau wadzy, stanowic w
art. 10, e: 1. Ustrj RP opiera si na podziale i rwnowadze wadzy ustawodawczej,
wykonawczej i wadzy sdowniczej. 2. Wadz ustawodawcz sprawuje Sejm i Senat, wadz
wykonawcz Prezydent RP i Rada Ministrw, a wadz sdownicz sdy i trybunay.
Konstytucyjna regulacja statusu ustrojowego Prezydenta przewiduje dla niego rol klasycznej
gowy pastwa. Konstytucja stanowi w art. 132, e Prezydent RP nie moe piastowa
adnego innego urzdu ani peni adnej funkcji publicznej, z wyjtkiem tych, ktre s
zwizane ze sprawowaniem urzdem.
Funkcje ustrojowe
Ogln charakterystyk urzdu Prezydenta RP zawieraj przepisy art.. 126 Konst. RP, w
ktrych czytamy: 1. Prezydent RP jest najwyszym przedstawicielem RP i gwarantem
cigoci pastwowej. 2. Prezydent RP czuwa nad przestrzeganiem Konst., stoi na stray
suwerennoci i bezpieczestwa pastwa oraz nienaruszalnoci i niepodzielnoci jego

22

terytorium. 3. Prezydent RP wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach okrelonych w

Konstytucji i ustawach. W art.. 126 ust. 1 Prezydent RP zosta definiowany jako najwyszy
przedstawiciel RP i gwarant cigoci wadzy pastwowej. Wyznacznikiem tej roli
pastwa s dwie funkcje: reprezentacja pastwa i gwarant cigoci wadzy pastwowej.
Funkcja reprezentacji pastwa tradycyjnie s uznane w doktrynie prawa konstytucyjnego i w
praktyce ustrojowej za klasyczne funkcje gowy pastwa krla w ustroju monarchicznym,
a prezydenta w ustroju republikaskim wspczenie okrelony oglnie jako funkcje szefa
pastwa. Pojawiy si wwczas rne interpretacje funkcji gwaranta cigoci wadzy,
oznaczajce rol inspirujc Prezydenta w stosunku do parlamentu i rzdu, okrelajce jego
zadania o charakterze hamujcym w sytuacjach naruszenia podstawowych wartoci dla bytu
pastwa, czy wreszcie wskazujce na uprawnienia do rozwizywania konfliktw politycznych
w pastwie. W wietle art. 126 ust. 2 Prezydent wypenia w charakterze organu egzekutywy
dwie funkcje: 1) stranika przestrzegania Konstytucji RP; 2)gwaranta suwerennoci i
bezpieczestwa pastwa oraz nienaruszalnoci i niepodzielnoci jego terytorium. Konst.
RP w art. 126 ust. 3 okrela szczeglne relacje zada Prezydenta do przepisw konst. i ustaw.
Zostay one wyraone w nastpujcy sposb: Prezydent RP wykonuje swoje zadania w
zakresie i na zasadach okrelonych w Konst. i ustawach.
Zasady i tryb odpowiedzialnoci Prezydenta RP
Konstytucja RP stanowi, e: Prezydent za naruszenie Konst., ustaw lub za popenienie
przestpstwa moe by pocignity do odpowiedzialnoci tylko przed Trybunaem Stanu
(art.145 ust. 1). Zatem Konst. statuuje expressis verbis zasad odpowiedzialnoci
konstytucyjnej Prezydenta. Poredni na postawie art. 144 ust. 2 o kontrasygnacie aktw
prawnych Prezydenta mona wnosi, e intencj ustawodawcy byo wyczenie
odpowiedzialnoci politycznej Prezydenta i przeniesienie odpowiedzialnoci o tym
charakterze za jego dziaania na Prezesa Rady Ministrw.
Prezydent zgodnie z Konst. RP moe by postawiony w stan oskarenia przed
Trybunaem Stanu za naruszenie Konst. wzgldnie ustaw lub za popenienie
przestpstwa. Jego odpowiedzialno jest ujta jako: a) odpowiedzialno za delikt
konstytucyjny, b) odpowiedzialno karna za jakiekolwiek przestpstwo.
W wietle Konstytucji Prezydent RP za popenienie przestpstwa podlega odpowiedzialnoci
karnej, ktra realizuje si wycznie przed Trybunaem Stanu. W sprawie odpowiedzialnoci
karnej Trybuna Stanu jest wic dla niego sdem wycznie waciwym. W stan oskarenia
Prezydenta RP moe postawi Zgromadzenie Narodowe w wyniku uchway podjtej
wikszoci co najmniej 2\3 gosw ustawowej liczby czonkw Zgromadzenia, na wniosek
co najmniej 140 jego czonkw (art. 145 ust. 2)
2. Zasady wyboru Prezydenta RP
Zasady i tryb powszechnych wyborw Prezydenta RP
Zasady i tryb wyboru Prezydenta RP okrela art. 127 Konst., ktry stanowi: 1. Prezydenta
jest wybierany przez nard, w wyborach powszechnych, rwnych, bezporednich, w
gosowaniu tajnym. [...] 4. Na Prezydenta RP wybrany zostaje kandydat, ktry otrzyma
wicej ni poow wanie oddanych gosw. Jeeli aden z kandydatw nie uzyska
wymaganej wikszoci, czternastego dnia po pierwszym gosowaniu przeprowadza si
ponownie gosowanie. 5. W ponownym gosowaniu wyboru dokonuje si spord dwch
kandydatw, ktrzy w pierwszym gosowaniu otrzymali kolejno najwiksz liczb gosw.
Jeeli ktrykolwiek z tych dwch kandydatw wycofa zgod na kandydowanie, utraci prawo
wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborw w ponownym gosowaniu dopuszcza si
kandydata, ktry otrzyma kolejno najwiksz liczb gosw w pierwszym gosowaniu. W

23

takim przypadku dat ponownego gosowania odracza si o dalszych 14 dni. 6) Na

Prezydenta RP wybrany zostaje kandydat, ktry w ponownym gosowaniu otrzyma wicej
gosw. Konstytucja przyjmuje zatem system powszechnych wyborw wikszociowych w
dwch turach, okrelajc przy tym wymagan wikszo gosw do wyboru prezydenta w
pierwszej turze oraz warunki ostatecznego wyboru w ponownym gosowaniu.
Zarzdzenie wyborw, tryb zgaszania kandydatw oraz ustalenie wyboru Prezydenta
RP
Wybory Prezydenckie zarzdza Marszaek Sejmu nie wczeniej ni na 7 miesicy i nie
pniej ni na 6 miesicy przed upywem kadencji urzdujcego Prezydenta RP oraz
wyznacza ich dat na dzie wolny od pracy przypadajcy nie wczeniej ni na 100 dni i nie
pniej ni na 75 dni przed upywem kadencji. Natomiast w razie oprnienia urzdu
Prezydenta Marszaek Sejmu zarzdza wybory nie pniej ni w czternastym dniu po
oprnieniu urzdu i wyznacza dat wyboru na dzie wolny od pracy przypadajcy w cigu
60 dni od dnia zarzdzenia wyborw ( art.128 ust. 2 Konst. i art. 7 ustawy).
Tryb zgaszania kandydatw na Prezydenta RP w wietle regulacji ustawowych odbywa si w
zoonej procedurze i obwarowany jest wymogiem spenienia pewnych warunkw.
Zgoszenia kandydata na Prezydenta do Pastwowej Komisji Wyborczej w celu rejestracji
dokonuje Komitet wyborczy kandydata na Prezydenta RP, utworzony przez obywateli
polskich majcych prawo wybierania do Sejmu w liczbie co najmniej 15. Komitet ten
przejmuje na siebie take zadanie prowadzenia kampanie wyborczej. Komitet po zebraniu co
najmniej 1000 podpisw wyborcw popierajcych kandydata jest przez penomocnika
Komitetu zgaszany Pastwowej Komisji Wyborczej do rejestracji. Komitet nabywa
osobowo prawn w zakresie wykonywania zada wynikajcych z ordynacji wyborczej z
dniem zarejestrowania. Zgoszenia kandydata na Prezydenta RP wymaga poparcia co
najmniej 100.000 obywateli majcych prawo wybierania do Sejmu. Naturalnie zgoszenie
kandydata na Prezydenta wymaga jego pisemnej zgody na kandydowanie w wyborach.
Pastwowa Komisja wyborcza dokonuje rejestracji kandydata na urzd Prezydenta RP ,
sprawdza prawidowo zgoszenia oraz bada, czy kandydat spenia warunki wybieralnoci
okrelone w konstytucyjnie i wymogi wskazane w ordynacji wyborczej. Wano wyboru
Prezydenta RP stwierdza Sd Najwyszy (art. 129 Konst.)
Prawne warunki wybieralnoci na urzd Prezydenta
Konstytucja okrela niezbdne warunki wybieralnoci na urzd prezydenta w art. 127 ust .3:
Na Prezydenta moe by wybrany obywatel polski, ktry najpniej w dniu wyborw koczy
35 lat i korzysta z peni praw wyborczych do Sejmu.
Prezydent wybierany jest na picioletni kadencj. Konst. RP ograniczya moliwo
ponownego wyboru do jednego razu ( art. 127 ust. 2) Zatem maksymalny okres sprawowania
urzdu prezydenta zosta ustalony na dwie kadencje, w sumie nie duej ni 10 lat.
Kadencja, objcie urzdu i wyganicie mandatu Prezydenta RP
Konst. w art. 127 ust. 2 okrelia kadencj Prezydenta RP, stanowic: Prezydent RP jest
wybierany na picioletni kadencj. Kadencja Prezydenta to konstytucyjnie okrelony zakres
sprawowania urzdu przez t sam osob powoan na urzd w wyniku wyboru. Kadencj
Prezydenta wyznaczaj daty pocztku jej biegu i momentu zakoczenia. Na gruncie
Konstytucji RP pocztek Kadencji zosta okrelony w art.130, gdzie jest mowa, e Prezydent
obejmuje urzd po zoeniu przysigi wobec Zgromadzenia Narodowego, wedug
konstytucyjnie okrelonej roty. Konst. nie okrela terminu zoenia przysigi przez
Prezydenta nowo wybranego. Kwestie te reguluj przepisy ustawy o wyborze Prezydenta.

24

Wyganiecie mandatu nastpuje zasadniczo na skutek upywu czasu przewidzianego przez

Konst. Wakat urzdu Prezydenta moe powsta z innych powodw. Konst. przewiduje
sytuacje nadzwyczajne, wobec ktrych moe zaj konieczno dokonania wyboru
Prezydenta przed upywem kadencji. Sytuacje te okrela si oglnie pojciem oprnienia
urzdu przed upywem kadencji. W wietle art.131 ust. 2 oprnienie urzdu nastpuje
wskutek: a) mierci, b) zrzeszenia si urzdu, c) stwierdzenia niewanoci wyboru Prezydenta
lub innych przyczyn nieobjcia urzdu po wyborze, d) uznania przez Zgromadzenie
Narodowe trwaej niezdolnoci do sprawowania urzdu ze wzgldu na stan zdrowia uchwal
podjt wikszoci co najmniej 2\3 gosw ustawowej liczby jego czonkw, e) zoenia
urzdu orzeczeniem Trybunau Stanu. Powysze okolicznoci wskazuj na przeszkody trwae,
nieodwracalne i uniemoliwiajce normalne funkcjonowanie urzdu prezydenta. W sytuacji
gdy urzd Prezydenta RP jest oprniony, tymczasowo do czasu wyboru nowego
Prezydenta Marszaek Sejmu wykonuje jego obowizki . Natomiast jeli Marszaek Sejmu
nie moe wykonywa obowizkw Prezydenta, przejmuje je Marszaek Senatu (art. 131 ust.
3). Konstytucja przewiduje rwnie sytuacj, gdy nastpuje przejciowe, nietrwae,
przeszkody w sprawowaniu urzdu przez Prezydenta. W tych sytuacjach zgodnie z art. 131
ust. 1 Prezydent RP zawiadamia Marszaka Sejmu, ktry tymczasowo przejmuje obowizki.
Natomiast gdy Prezydent nie moe zawiadomi Marszaka Sejmu o przeszkodach w
sprawowaniu urzdu, wwczas o ich stwierdzeniu, na wniosek Marszaka Sejmu, rozstrzyga
Trybuna Stanu, ktry powierza Marszakowi tymczasowe wykonywanie obowizkw
Prezydenta.
3. Akty urzdowe Prezydenta
Pojcie i klasyfikacja aktw urzdowych Prezydenta
Konst. RP w art. 144 ust. 1 stanowi: Prezydent RP, korzysta ze swoich konstytucyjnych i
ustawowych kompetencji , wydaje akty urzdowe. Konstytucja wprowadza zatem pojecie
aktu urzdowego jako form czynnoci urzdowych Prezydenta, podejmowanych w
zakresie realizacji konstytucyjnych i ustawowych kompetencji. Z kontekstu art. 144 ust. 1
Konst. RP wynika, e termin akt urzdowy jest zbiorczym okreleniem wszystkich decyzji i
dziaa urzdowych Prezydenta. Pojcie aktu urzdowego w Konst. mona wyjani
rwnie w ten sposb, e jest to posta czynnoci urzdowej Prezydenta podejmowanej w
granicach jego kompetencji konstytucyjnych i ustawowych. Jest to formua nie przesdzajca
formy, w jakiej gowa pastwa podejmuje decyzje. Konstytucja wyrnia 4 rodzaje aktw
prawnych: akty ustawodawcze rozporzdzenia z moc ustawy, rozporzdzenia, zarzdzenia
oraz postanowienia, stanowice zamknity katalog aktw prawnych Prezydenta. Drug grup
aktw urzdowych Prezydenta stanowi akty o zrnicowanej treci, ktre podejmuje on
korzystajc ze swoich kompetencji. Konstytucja wymienia tu zarzdzenia wyborw do Sejmu
i Senatu, zarzdzenia referendum oglnokrajowego, zwoywanie pierwszego posiedzenia
Sejmu i Senatu, nominacje, skracania kadencji izb parlamentu, inicjatywa ustawodawcza,
stosownie aktu aski, stosowanie veta, czyli przekazanie ustawy do Sejmu z wnioskiem o
ponowne je uchwalenie przez Sejm.
W ust .1 art. 144 Konst. przyjmuje szerokie pojcie aktu urzdowego. Konstytucyjna
formua, e Prezydenta RP [...] wydaje akty urzdowe, wskazuje na pojcie aktu
urzdowego blisze rzeczywistoci ustrojowej, ktre obejmuje nie tylko akty urzdowe
podjte w formie pisemnej, lecz wszelkie inne formy realizacji kompetencji
Prezydenta. Wykadnia gramatyczna art. 144 ust. 2 wskazuje natomiast na inny zakres aktu
urzdowego, gdy przepis ten stanowi, e wydane przez Prezydenta RP akty urzdowe
wymagaj dla swej wanoci podpisu Prezesa Rady Ministrw. Z istoty kontrasygnaty
wynika, e akty urzdowe Prezydenta wymagaj formy pisemnej, wyraenia ich w postaci

25

dokumentu pisanego , skoro kontrasygnata musi by dokonana w formie pisemnej. Wynika to

rwnie z procedury dokonywania kontrasygnaty.
W wietle przedstawionych wywodw akty urzdowe Prezydenta RP posiadaj zrnicowany
charakter w dwch paszczyznach:
1) ze wzgldu na form aktu urzdowego;
2) ze wzgldu na charakter ustrojowy.
W pierwszej grupie mona wyrni:
1) akty prawne;
2) inne akty urzdowe.
Natomiast w drugiej grupie akty urzdowe mona podzieli:
a) akty urzdowe kontrasygnowane;
b) prerogatywy Prezydenta
Kontrasygnata aktw urzdowych Prezydenta
Instytucja kontrasygnaty oznacza wsppodpis zoony przez premiera lub ministra na akcie
urzdowym gowy pastwa.
Prawno-ustrojowa konstrukcja kontrasygnaty, okrelona w art. 144 ust. 2 zawiera trzy
elementy:
a) kontrasygnacie podlegaj akty urzdowe Prezydenta; b) kontrasygnaty dokonuje
Prezes Rady Ministrw, z wyczeniem poszczeglnych ministrw; c) Prezes Rady
Ministrw przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialno przed Sejmem. Konstytucja
przyjmuje ogln zasad, e akty urzdowe wydane przez Prezydenta powinny podlega
wymogowi ich kontrasygnowania. Zasada ta znajduje swe potwierdzenie w ust. 3, ktry
wymienia katalog aktw urzdowych wyczonych z obowizku Kontrasygnaty. Konstytucja
przyja koncepcj kontrasygnaty negatywnej, obejmujcym swoim zakresem wszystkie akty
urzdowe nie wyczone jako prerogatywy.
Prerogatywy Prezydenta
Prerogatywy Prezydenta akty urzdowe podejmowane osobicie, bez obowizku ich
kontrasygnaty wskazuj na osobist, samodzieln wadz Prezydenta, na samodzielne
atrybuty tej wadzy, wyraaj jego charakter i samodzielno ustrojow Prezydenta.
Konstytucja w art. 144 ust. 3 wyodrbnia zakres prerogatywy, obejmujcy 30 aktw
urzdowych Prezydenta RP.
4. Kompetencje Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej
Klasyfikacja kompetencji
Proponowana klasyfikacja kompetencji Prezydenta RP zostaa przeprowadzona wedug
kryterium wskazujcego na trzy podstawowe grupy uprawnie: 1) kompetencje
wyznaczajce Prezydentowi rol gowy pastwa w stosunkach zagranicznych i
wewntrznych; 2) kompetencje realizujce arbitra polityczny Prezydenta i
rwnowace wadz w systemie podziau wadzy; 3) inne kompetencje.
Szczegowy zarys proponowanej klasyfikacji wyrnia nastpujce grupy i podgrupy
uprawnie Prezydenta RP:
Kompetencje gowy pastwa:
a) kompetencje w zakresie spraw zagranicznych;
b) kompetencje w zakresie zwierzchnictwa Si Zbrojnych, obronnoci i
bezpieczestwa pastwa na czas pokoju i wojny;
c) klasyczne uprawnienia gowy pastwa

26

Kompetencje arbitrau politycznego i rwnowaenia wadz:

a) kompetencje w stosunku do parlamentu (Sejm i Senat)
b) kompetencje w stosunku do rzdu;
c) kompetencje w stosunku do wadzy sdowniczej;
Inne kompetencje:
a) kompetencje ustrojowe;
b) kompetencje kreacyjne, organizacyjne oraz w zakresie kierownictwa pastwowego i
wewntrznego w Kancelarii Prezydenta RP.
c) Pozostae kompetencje okrelone w ustawach
Kompetencje gowy pastwa
a) Kompetencje w zakresie spraw zagranicznych
Prezydenta jako najwyszy przedstawiciel RP, w stosunkach midzynarodowych posiada
stosowny zakres kompetencji okrelonych w Konstytucji. Uprawnieniem jest prawo
ratyfikacji i wypowiadania umw midzynarodowych. Konstytucja przewiduje w tym celu
prawny obowizek wspdziaania Prezydenta z rzdem i waciwym ministrem (art.133
ust.3). Chodzi tu zapewne nie tylko o uzgodnienie kierunkw polityki zagranicznej pastwa,
lecz take o koordynacj dziaania na arenie midzynarodowej. Prezydent reprezentuje
pastwo w stosunkach midzynarodowych nie tylko osobicie , lecz rwnie przy pomocy
penomocnych przedstawicieli RP w innych pastwach i przy organizacjach
midzynarodowych. Posiada take prawo mianowania i odwoywania takich przedstawicieli
dyplomatycznych innych pastw i organizacji midzynarodowych (art. 133 ust. 1 pkt. 2-3).
b) kompetencje w zakresie zwierzchnictwa Si Zbrojnych, obronnoci i bezpieczestwa
pastwa na czas pokoju i wojny
Pierwsz grup stanowi kompetencje w zakresie obronnoci pastwa i obejmuj:
zwierzchnictwo nad Siami Zbrojnymi oraz zwizane z tym szczegowe uprawnienia
dotyczce zarzdzania stanu wojny, mobilizacji i uycia Si Zbrojnych. Konstytucja
najwyszym zwierzchnikiem Si Zbrojnych RP ustanawia Prezydenta (art. 134 ust. 1). Konst.
przewiduje udzia Ministra Obrony Narodowej, Prezesa Rady Ministrw oraz Rady
Ministrw w realizacji atrybutw Prezydenta w zakresie najwyszego zwierzchnictwa Si
Zbrojnych. W czasie pokoju sprawuje on to zwierzchnictwo za porednictwem Ministra
Obrony Narodowej (art.134 ust. 2).
Zakres i tre najwyszego zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi Prezydenta zostay
okrelone w Konstytucji RP w art. 134 nastpujco: a) mianuje i odwouje Szefa Sztabu
Generalnego oraz dowdcw rodzajowych Si Zbrojnych na czas okrelony (kadencje); b)
mianuje na czas wojny, na wniosek Prezesa Rady Ministrw, Naczelnego Dowdc Si
Zbrojnych. W tym samym trybie go odwouje; c) nadaje, na wniosek Ministra Obrony
Narodowej, okrelone w ustawach stopnie wojskowe. Nadto art. 136 stanowi, e w razie
bezporedniego, zewntrznego zagroenia pastwa Prezydent, na wniosek Prezesa Rady
Ministrw, zarzdza powszechn lub czciow mobilizacj i uycie Si Zbrojnych do obrony
pastwa.
Druga grupa kompetencji w zakresie bezpieczestwa pastwa jest rezerwowana dla
Prezydenta RP na okolicznoci szczeglnych zagroe dla pastwa. W tym zakresie
Konst. RP rwnie dokonuje rozgraniczenia uprawnie Prezydenta i rzdu. Zgodnie ze
stosowanymi postanowieniami art. 146 ust. 4 bezpieczestwo pastwa jest domen rzdu,
natomiast uprawnienia Prezydenta w tej dziedzinie s konstytucyjnie okrelone co do ich
zakresu i okolicznoci wykonywania. Konst. uprawnienia Prezydenta zwizane ze
szczegowymi stanami zagroenia pastwa cz w sobie dwa aspekty: a) oznaczaj
moliwo decydowania przez Prezydenta o odstpieniu od konstytucyjnych zasad

27

sprawowania wadzy w czasie pokoju na rzecz procedur wyjtkowych w ramach tzw.

konstytucyjnej dyktatury; b) nadaj Prezydentowi prawo zmiany demokratycznych
standardw statusu obywatela w pastwie, wprowadzenia ogranicze swobd obywatelskich.
Konst. RP w art. 229 stanowi, e: W razie zewntrznego zagroenia pastwa, zbrojnej
napaci na terytorium RP lub gdy z umw midzynarodowych wynika zobowizanie dla
wsplnej obrony przeciwko agresji, Prezydent RP, na wniosek Rady Ministrw, moe
wprowadzi stan wojenny na czci lub na caym terytorium pastwa. Prezydent moe take
zgodnie z art. 230, wprowadzi , na wniosek Rady Ministrw, na czas oznaczony, nie duszy
ni 90 dni, stan wyjtkowy na czci albo na caym terytorium pastwa, jeli wystpio
zagroenie konstytucyjnego ustroju pastwa, bezpieczestwa obywateli lub porzdku
publicznego. Przeduenie stanu wyjtkowego moe nastpi tylko raz, za zgod Sejmu, na
czas nie duszy ni 60 dni. Rozporzdzenia Prezydenta o wprowadzeniu ktrego stanu
nadzwyczajnego podlegaj kontroli i rozpatrzeniu niezwocznie przez Sejm, za Prezydent
jest zobowizany przedstawi je w cigu 48 godz. Od podpisania.
c) klasyczne uprawnienia gowy pastwa
W konstytucyjnie okrelonym zakresie kompetencji Prezydenta mona wyodrbni grup
uprawnie, ktre wyraaj klasyczne atrybuty wadzy gowy pastwa w stosunkach
wewntrznych. Konst. w grupie tych kompetencji wymienia 4 uprawnienia tradycyjne
nalece do gowy pastwa. W art. 139 zostao uregulowane prawo aski. Konst. stanowi, e
Prezydent stosuje prawo aski z wyczeniem osb skazanych przez Trybuna Stanu.
Prezydent nadaje obywatelstwo polskie i wyraa zgod na zrzeszenie si obywatelstwa
polskiego (art.137). Kolejnym uprawnieniem Prezydenta przewidzianym w Konst. jest prawo
nadawania orderw i odznacze (art.138).Konstytucja nadaje Prezydentowi rwnie prawo
zwracania si z ordziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego, ktrego nie
czynie si przedmiotem debaty (art. 140).
Kompetencje arbitrau politycznego i rwnowaenia wadzy
a) kompetencje w stosunku do parlamentu (Sejm i Senat)
W stosunku do parlamentu Prezydent posiada uprawnienia, ktre pozwalaj mu
oddziaywa na tryb funkcjonowania i sposb podejmowania decyzji przez izby
parlamentu. Konst. RP wyposaya Prezydenta w uprawnienia wpywajce na tok pracy
parlamentu, polegajce na zarzdzeniu wyborw Sejmu i Senatu (art.98 ust.2) oraz
zwoywaniu pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu w cigu 30 dni od dnia wyborw, a w
przypadku skrcenia kadencji nie pniej ni na 15 dzie po przeprowadzeniu wyborw (art.
98 ust. 5 i art. 109).
Uprawnienia Prezydenta o istotnej sile wpywania na funkcjonowanie parlamentu jest jego
prerogatywa skracania kadencji obu izb (art. 98 ust. 4). Decyzj o skrceniu kadencji
Prezydent podejmuje samodzielnie, ale po zasigniciu opinii Marszakw Sejmu i Senatu
(art. 98 ust. 4). Konstytucja zapewnia Prezydentowi RP wpyw na tok i rezultaty
dziaalnoci prawotwrczej parlamentu. Prezydent realizuje je poprzez prawo inicjatywy
ustawodawczej oraz kompetencje zwizane z podpisaniem i ogoszeniem ustawy. Prawo
inicjatywy ustawodawczej zgodnie a art. 118, przysuguje Prezydentowi obok innych
podmiotw. Konstytucja nadaje Prezydentowi uprawnienia zwizane z podpisaniem i
ogoszeniem ustawy. Zgodnie z art. 122 ust. 1i 2 Prezydent podpisuje ustaw w cigu 21 dni
od dnia jej przedstawienia przez Marszaka Sejmu do podpisu i zarzdza ogoszenie w
Dzienniku Ustaw RP. W niektrych przypadkach (ustawa uchwalona w trybie pilnym,
ustawa budetowa, ustawa o prowizorium budetowym) termin podpisania ustawy wynosi
7dni. Podpisanie ustawy przez Prezydenta, nazywane jest promulgacj. Zgodnie z art. 122
ust. 3 i 5 Prezydenta moe zakwestionowa ustaw uchwalon przez parlament w dwch

28

formach wnioskowa do Trybunau Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodnoci ustawy z

Konstytucj oraz do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy.
b) kompetencje w stosunku do rzdu
Konstytucyjne uprawnienia Prezydenta pozwalaj mu wpyn na rzd w dwch
paszczyznach: a) w zakresie powoywania rzdu, b) oddziaywania na tok jego pracy i
polityk. W wariancie podstawowym dla systemu ustrojowego w Konstytucji Prezydent
desygnuje Prezesa Rady Ministrw, a nastpnie na jego wniosek powouje rzd, ktry ubiega
si o zaufanie polityczne Sejmu (art. 154 ust. 1 i 2). Konstytucyjny tryb powoywania rzdu
przewiduje jego powoanie przez Sejm, w przypadku niepowodzenia w powoywaniu rzdu w
wariancie pierwszym (art.154 ust. 3), oraz powoanie przez Prezydenta, gdy zawiod dwie
wczeniejsze procedury (art.155).
c) kompetencje w stosunku do wadzy sdowniczej
Zasadnicz kompetencj Prezydenta w zakresie stosunkw z wadz sdownicz jest
powoywanie sdziw na wniosek Krajowej Rady Sdownictwa (art. 179). Kolejnymi
kompetencjami Prezydenta s jego uprawnienia do powoywania organw wadzy
sdowniczej. Zgodnie z Konstytucj Prezydent powouje: a) Pierwszego Prezesa Sdu
Najwyszego na 6-letni kadencj, spord kandydatw przedstawionych przez Zgromadzenie
Oglne Sdziw Sdu Najwyszego (art.183), b) Prezesa Naczelnego Sdu
Administracyjnego na 6-letni kadencj, spord kandydatw przedstawionych przez
Zgromadzenie Oglne Sdziw Naczelnego Sdu Administracyjnego (art. 185), c) Prezesa i
Wiceprezesa Trybunau Konstytucyjnego, spord kandydatw przedstawionych przez
Zgromadzenie Oglne Sdziw Trybunau Konstytucyjnego (art. 194 ust. 2). Prezydent
powouje take jedn osob do skadu Krajowej Rady Sdowniczej (art.. 187 ust. 1).
Wrd innych uprawnie Prezydenta naley jeszcze wymieni: a) prawo wystpowania z
wnioskiem do Trybunau Stanu o pocigniecie czonka Rady Ministrw do
odpowiedzialnoci konstytucyjnej ( art. 156 ust. 2), b) prawo wystpowania z wnioskiem
w sprawach objtych kognicj Trybunau Konstytucyjnego (art. 191 ust.1), c) prawo
wystpowania do Trybunau Konstytucyjnego z wnioskiem o rozstrzygnicie sporw
kompetencyjnych pomidzy centralnymi konstytucyjnymi organami pastwa (art.. 192).
Inne kompetencje Prezydenta
a) kompetencje ustrojowe
Prezydent wykonujcy funkcj gwaranta Konstytucji RP posiada uprawnienia w zakresie
dokonywania zmian ustrojowych w Konstytucji, stanowice podstawow i zasadnicz
gwarancj skutecznej ochrony porzdku konstytucyjnego. Na podstawie art. 235 ust. 1
Prezydent RP moe przekada, obok 1\5 ustawowej liczby posw i Senatu, projekt ustawy o
zmianie Konstytucji.
b) kompetencje kreacyjne, organizacyjne oraz w zakresie kierownictwa pastwowego i
wewntrznego w Kancelarii Prezydenta RP
Prezydent zgodnie z Konst. uczestniczy w powoywaniu innych, poza rzdem i organami
wymiaru sprawiedliwoci, organw pastwowych. W wietle art.214 ust. 1 ,powouje obok
Sejmu i Senatu, czonkw KRRiT. Na podstawie art. 227 ust. 3 i 5 wnioskuje do Sejmu o
powoanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz powouje, w rwnej liczbie z Sejmem
i Senatem, czonkw Rady Polityki Pieninej.
c) pozostae kompetencje okrelone w ustawach

29

Kompetencje Prezydenta s uregulowane w sporej liczbie ustaw, ktrych wykaz na pocztek

2000r. Obejmuje a 57. Prezydentowi RP zostay powierzone w drodze ustaw rnorodne
sprawy organizacyjne dotyczce funkcjonowania pastwa i osb zajmujcych stanowiska
kierownicze oraz osb majcych status urzdnikw pastwowych.
5. Oglna charakterystyka pozycji Prezydenta RP w systemie ustrojowym pastwa
Na gruncie rozwiza Konstytucji zosta uksztatowany ustrj parlamentarny
wyznaczajcy system stosunkw midzy Prezydentem, rzdem a parlamentem, ktrych
podstawy ustrojowe wyznacza zasada podziau wadzy i rwnowaenia wadz.
Zasadniczym wyznacznikiem statusu ustrojowego Prezydenta RP s dwie podstawowe
jako role politycznoustrojowe arbitrau politycznego oraz rwnowaenia wadz w
systemie konstytucyjnym podziau wadzy, realizowane w zakresie jego funkcji
ustrojowych jako organu wadzy wykonawczej i klasycznej gowy pastwa.
Rada Ministrw i administracja rzdowa
Rada Ministrw to organ wadzy wykonawczej powoany do prowadzenia polityki pastwa i
kierowania administracj rzdow.
2. Ustrojowa rola Rady Ministrw
RM prowadzi polityk wewntrzn i zagraniczn RP (art.146), do niej nale sprawy polityki
pastwa, ktre nie zostay zastrzeone dla innych organw pastwowych i samorzdu
terytorialnego. RM kieruje administracj rzdow i sprawuje oglne kierownictwo w
dziedzinie stosunkw z innymi pastwami i organizacjami midzynarodowymi, a take
oglne kierownictwo w dziedzinie obronnoci kraju. W art. 146 ust. 2 zawarto bowiem
zasad domniemania waciwoci RM w dziedzinach polityki pastwa. Regulacje
konstytucyjne zawarte w rozdziale VI stwarzaj wyrane podstawy do okrelenia funkcji RM.
Z faktu zaliczenia RM do organw wadzy wykonawczej wynika, e realizuje ona funkcje
wykonawcz, ktra polega na zapewnieniu wykonywania ustaw jako aktw prawnych
stanowionych przez parlament. Nie chodzi przy tym o bezporednie ich wykonywanie, ale
przede wszystkim zapewnienie wykonywania ustaw. Obok tej funkcji RM spenia take
funkcj administrowania, z ktr powizana zostaa funkcja kierowania szeroko
rozumiana, gdy mieci si w niej take kierowanie administracj rzdow (art.146 ust. 3).
Podkreli naley, e regulacje konstytucyjne daj podstaw do wyrniania take funkcji
rzdzenia, ktra najbardziej podkrela ustrojow rol, samodzielno, ale i odpowiedzialno
RM.
3. Skad Rady Ministrw
Konst. nie okrela liczbowego skadu RM, std te z regulacji prawnych zawartych w Ustawie
Zasadniczej nie dowiadujemy si bynajmniej, ile osb wchodzi w skad tego organu.
Natomiast Konst. w art. 147 wylicza kategorie jej czonkw. Pierwsza z nich obejmuje
Prezesa Rady Ministrw. Prezes RM peni wan rol w rzdzie i moe czy swe
stanowisko z funkcj ministra (art. 147 ust.2). Drug kategori czonkw rzdu stanowi
wiceprezesi RM. Konstytucja nie wymaga bynajmniej powoywania wiceprezesw,
stwierdza bowiem, e mog by powoani. Konst. nie okrela take liczby wiceprezesw
RM, o tym rwnie decyduje Prezes RM, ktry moe wystpi o powoanie jednego, dwu lub
kilku wicepremierw. Kategori trzeci, przy tym najliczniejsz, stanowi ministrowie,

30

ktrzy speniaj podwjn rol. Pierwsze z nich to czonkostwo w organie kolegialnym, jakim
jest RM, druga za polega na kierowaniu resortem lub wypenianiu zada powierzonych im
przez Prezesa RM. Czwarta kategoria czonkw RM obejmuje przewodniczcych
okrelonych w ustawach komitetw. Z tego tytuu aktualnie w skad rzdu wchodz:
przewodniczcy Komitetu Bada Naukowych, szef Rzdowego Centrum Studiw
Strategicznych i przewodniczcy Komitetu Integracji Europejskiej. Susznie wic podkrela
si e w skadzie RM obserwuje si zhierarchizowanie jej czonkw, bowiem wewntrzn
struktur rzdu okrelaj nastpujce przesanki: a) kierownictwo polityczne premiera, b)
zrnicowanie statusu ustrojowego ministrw, c) ograniczona samodzielno ministrw, d)
ograniczona zasada kolegialnoci.
4. Tryb powoywania RM
Prawem powoywania RM dysponuje Prezydent, ktry w tej dziedzinie odgrywa bardzo
wan rol. To wanie on rozpoczyna proces tworzenia rzdu, desygnujc Prezesa RM.
Zostaje nim polityk reprezentujcy albo najliczniejsz w Sejmie parti polityczn, albo
przedstawiciel koalicji, a wic ugrupowa zdecydowanych przyj wsplny program
stanowicy podstaw dziaania RM. Opierajc si na przeprowadzonych rozmowach
politycznych i przyjtych uzgodnieniach desygnowany Prezes RM przedstawia Prezydentowi
propozycje dotyczce skadu rzdu. Prezydent powouje Prezesa RM i pozostaych czonkw
rzdu, a winien tego dokona w cigu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub od
dnia przyjcia dymisji poprzedniej RM. Odbiera te przysig od czonkw nowo powstaej
Rady Ministrw i wrcza im nominacje. Powoany Prezes RM ma obowizek w cigu 14 dni
przedstawi Sejmowi program dziaania RM i zgosi wniosek o udzielenie rzdowi wotum
zaufania. Tryb postpowania w sprawie udzielenia rzdowi wotum zaufania okrela bliej
art.61a Regulaminu Sejmu. Obejmuje on niejako trzy etapy. Pierwszy to przedstawienie przez
Prezesa RM na posiedzeniu Sejmu expose, czyli programu gabinetu wraz z wnioskiem o
wotum zaufania dla powoanego ju przez Prezydenta rzdu. Drugi to przeprowadzenie
dyskusji, w trakcie ktrej zgaszane s zapytania i prezentowane stanowiska klubw oraz k
poselskich. Dyskusj koczy wystpienie Premiera, po ktrym nikt ju nie moe zabra
gosu. Trzeci etap to gosowanie nad wnioskiem zgoszonym przez Prezesa RM. Do przyjcia
tej uchway wymagana jest bezwzgldna wikszo gosw w obecnoci co najmniej poowy
ustawowej liczby posw. Jeli dziaania podjte przez Prezydenta nie przynios rezultatu i
desygnowany kandydat na premiera nie zdoa wykona powierzonej mu misji albo te gdy
powoany rzd nie uzyska wotum zaufania, dalsze dziaania podejmuje Sejm (art. 154 ust.3).
W okresie 14 dni Sejm powinien dokona wyboru Prezesa RM oraz proponowanych przez
niego czonkw RM bezwzgldn wikszoci gosw take w obecnoci co najmniej poowy
ustawowej liczby posw. Tak wybran RM powouje Prezydent, czyli wrcza premierowi i
czonkom rzdu nominacje oraz odbiera od nich przysig. W tym kolejnym (ju trzecim)
trybie powoywania RM inicjatywa ponownie przechodzi w rce Prezydenta, ktry w cigu
14 dni powouje Prezesa RM, a na jego wniosek pozostaych czonkw rzdu i odbiera od
nich przysig. Natomiast Sejm w cigu kolejnych 14 dni udziela RM wotum zaufania tym
razem ju zwyk wikszoci gosw. Prezydent podejmuje zatem dziaania zmierzajce do
powoania RM, jak take ma zagwarantowany udzia w zakoczeniu przez ni dziaalnoci,
zosta bowiem upowaniony do przyjmowania dymisji rzdu. Do zoenia dymisji na rce
Prezydenta zobowizany jest Prezes RM w czterech przypadkach. Po pierwsze musi to
uczyni na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (art. 162 ust.1), aby umoliwi
uksztatowanie si wikszoci parlamentarnej i powoanie w oparciu o ni nowego rzdu. Po
drugie obowizek taki istnieje, gdy Sejm nie uchwali wotum zaufania dla RM. Po trzecie
w wypadku wyraenia RM wotum nieufnoci (art. 162 ust. 2). Czwarty przypadek nie zosta

31

w nowej konstytucji tak wyranie sprecyzowany, wynika jednak z istoty instytucji

absolutorium.
Rola Prezesa RM w tworzeniu rzdu
Opracowanie programu dziaania RM jest gwnym zadaniem desygnowanego premiera,
bowiem program ten stanowi dla Sejmu podstaw do podjcia uchway w sprawie udzielenia
rzdowi wotum zaufania, bdcego warunkiem istnienia i dziaania RM. Powoanie rzdu
obejmuje wrczenie przez Prezydenta nominacji Prezesowi i czonkom RM, a take odebranie
przez nich przysigi ktrej tre okrela art. 151 Konst.
5. Zmiany w skadzie RM
W wietle art. 159 Sejm posiada tylko prawo do zoenia kresu funkcji ministra, w drodze
uchwalenia mu wotum nieufnoci wikszoci gosw ustawowej liczby posw (czyli co
najmniej 231 gosw). Wniosek w tej sprawie , z reguy pochodzcy od opozycji
parlamentarnej, moe zgosi grupa co najmniej 69 posw. Wniosek ten moe by poddany
pod gosowanie dopiero po upywie 7 dni od dnia jego zgoszenia. Jeli Sejm uchwali taki
wniosek, minister zobowizany jest do zoenia dymisji, ktr Prezydent ma obowizek
przyj. Art. 159 stanowi Prezydent RP odwouje ministra, ktremu Sejm wyrazi wotum
nieufnoci wikszoci gosw ustawowej liczby posw. Czonek rzdu moe take zoy
rezygnacj z wasnej inicjatywy, z rnych powodw, skadajc dymisj na rce Prezesa RM.
6. Problem odpowiedzialnoci RM
Zasada systemu parlamentarno-gabinetowego zakada kontrol Sejmu nad dziaalnoci
egzekutywy, w pierwszym rzdzie nad dziaalnoci RM. Jest to kontrola o charakterze
politycznym, wykonywana rodkami politycznymi i ze skutkami politycznymi. W prawie
Konstytucyjnym spotyka si dwie formy odpowiedzialnoci: a) polityczn i b)
konstytucyjn. Pierwsza z nich zgodnie ze sw nazw, ma charakter polityczny, takie te s
powody i skutki jej zastosowania. Wystpuje ona wwczas, gdy midzy polityk realizowan
przez RM a postulowan przez wikszo parlamentarn wystpuje widoczna rozbieno
stanowisk, gdy wikszo ta nie aprobuje ju polityki rzdu. Omawiana forma
odpowiedzialnoci zwana jest te odpowiedzialnoci parlamentarn, gdy jej istota
wyraa si w pociganiu rzdu do odpowiedzialnoci przez parlament. Odpowiedzialno
polityczna, czyli parlamentarna, moe mie charakter solidarny lub indywidualny. Druga z
nich, odpowiedzialno konstytucyjna ma charakter prawnokarny. Warunkiem jej
zastosowania jest naruszenie przez czonka RM konstytucji lub ustaw, a skutkiem
postanowienie go w stan oskarenia przed Trybunaem Stanu, ktry decyduje o karze osb
zajmujcych kierownicze stanowiska w pastwie.
Odpowiedzialno polityczna RM
W zakresie odpowiedzialnoci politycznej Konstytucja wprowadza dwa rodki, ktre Sejm
moe zastosowa. Pierwszy z nich to instytucja odmowy wotum zaufania, drugi za to
wyraenie wotum nieufnoci. Po pierwsze, udzielenie wotum zaufania przez Sejm, bo tylko
on jest upowaniony do podejmowania tego rodzaju rodka, wystpuje w procesie
powoywania rzdu. Warunkiem istnienia RM jest poparcie dla jej polityki, ktrego udziela
Sejm. Po drugie, Sejm moe w kadej chwili podda ocenie polityki RM i w wyniku
krytycznej analizy nie udzieli jej zaufania. Z instytucj zaufania mamy do czynienia
wwczas, gdy o poparcie Sejmu zabiega Prezes RM on jest w tym wzgldzie inicjatorem
oceny, ktra moe w ostatecznym rachunku wypa pozytywnie lub negatywnie. Instytucj t

32

reguluje art. 160 Konst., ktry stanowi Prezes RM moe zwrci si do Sejmu o wyraenie
RM wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania [...] nastpuje wikszoci gosw w
obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw. Negatywna ocena dziaalnoci RM
i w konsekwencji odmowa zaufania rodzi po stronie rzdu obowizek zoenia dymisji (art.
162 ust. 2 pkt. 1). Dymisj tak Prezydent zobowizany jest przyj. Natomiast uchwaa
pozytywna, czyli udzielenie rzdowi wotum zaufania znacznie wzmacnia jego pozycj.
Zupenie odmienna jest instytucja wotum nieufnoci. Zgoszenie tego rodzaju wniosku jest
uzalenione od wielu warunkw: po pierwsze moe go zgosi co najmniej 46 posw, po
drugie wniosek ten musi zawiera wskazanie imienne kandydata na nowego Prezesa RM,
po trzecie wniosek taki moe by poddany pod gosowanie nie wczeniej ni po upywie 7
dni od daty jego zgoszenia, po czwarte dla jego przyjcia wymagana jest wikszo
ustawowej liczby posw, po pite w przypadku odrzucenia tego rodzaju wniosku przez
Sejm ponowna inicjatywa w tej sprawie moe by podejmowana dopiero po upywie 3
miesicy od dnia zgoszenia poprzedniego wniosku.
Odpowiedzialno konstytucyjna czonkw RM
Za naruszenie Konst. lub ustawy w zwizku z zajmowanym stanowiskiem, lub w zakresie
swojego urzdowania odpowiedzialno konstytucyjn przed Trybunaem Stanu ponosz
osoby zajmujce najwysze stanowiska w pastwie. Wniosek o pocigniecie czonka RM do
odpowiedzialnoci przed Trybunaem Stanu moe zgosi Prezydent RP lub co najmniej 115
posw. Wniosek taki jest zgaszany do Sejmu, a rozpatruje go wstpnie sejmowa Komisja
Odpowiedzialnoci Konstytucyjnej, ktra po uznaniu zasadnoci postawionych zarzutw
podejmuje uchwa o wystpieniu do Sejmu o pocignicie konkretnej osoby do
odpowiedzialnoci konstytucyjnej. Uchwa w tej sprawie podejmuje Sejm wikszoci 3\5
ustawowej liczby posw (art.156). Trybuna Stanu moe wymierzy nastpujce kary: a)
utrat czynnego i biernego prawa wyborczego, b) zakazu zajmowania stanowisk
kierowniczych w organach pastwowych i organizacjach spoecznych, c) utrat wszystkich
lub niektrych orderw i odznacze pastwowych, a take utrat zdolnoci do ich
uzyskiwania.
7. Kompetencje RM
Stosowanie prawa
Zadano wykonawczym obejmuj rwnie inne czynnoci, ktre na RM nakadaj
obowizujce ustawy, w tym take wydawanie aktw wykonawczych do ustaw. W tym celu
konstytucja upowania RM do wydawania aktw prawnych na podstawie i w celu wykonania
ustaw. Akty te nosz nazw rozporzdze, s ogaszane w Dzienniku Ustaw i mog by
wydawane tylko przez rzd w ramach upowanienia zawartego w ustawie. Zauway naley,
e rozporzdzenia moe wydawa tylko organ do tego upowaniony. Mwic o funkcji
stanowienia prawa w pastwie, nie mona nie wymieni wanej roli jak RM spenia w
zakresie
Realizacji przez parlament funkcji ustawodawczej. Do RM, obok innych podmiotw, naley
prawo inicjatywy ustawodawczej, a skoro RM prowadzi dziaalno wykonawcz,
koordynuje i kieruje dziaalnoci administracji w pastwie, jest ona z koniecznoci
najbardziej zorientowana w skali potrzeb regulacji ustawowych. W pewnych kwestiach do
RM naley wycznie prawo wnoszenia projektw ustaw. Dotyczy to projektu ustawy
budetowej, ustawy o prowizorium budetowym, ustawy o zacigniciu dugu publicznego
czy o zmianie budetu.

33

Skadanie sprawozda
W ramach funkcji wykonawczej realizowanej przez RM mieci si take jej obowizek
corocznego przekadania Sejmowi sprawozda z wykonywania ustawy budetowej, jak
te innych uchwalanych przez parlament planw finansowych. Jest to obowizek. Ktry musi
by wykonany w cile okrelonym czasie, a mianowicie w cigu 5 miesicy od zakoczenia
roku budetowego. Ocena wykonania ustawy budetowej . Ocena wykonania ustawy
budetowej i innych planw finansowych stanowi podstaw do podejmowania przez Sejm
uchway w przedmiocie absolutorium dla RM.
Funkcja kierowniczo-koordynacyjna
Z uwagi na sw pozycj prawn i spenian rol ustrojow RM realizuje wan funkcj w
zakresie kierowania, koordynowania i kontrolowania wszystkich organw administracji
rzdowej. Inn form realizacji omawianej funkcji jest sporzdzanie projektu ustawy
budetowej i kierowanie wykonaniem budetu pastwa (art.146 ust.4 pkt.6), jak te
innych planw finansowych uchwalanych przez Sejm. Wan rol spenia RM w zakresie
zapewniania zewntrznego i wewntrznego bezpieczestwa pastwa.

8.Tryb funkcjonowania RM
W wyniku realizacji tej zapowiedzi parlament uchwali 8 sierpnia 1996 r. Ustaw o
organizacji i trybie pracy RM, ktra m.in. sprecyzowaa funkcjonowanie zasady
kolegialnoci dziaania rzdu. Kompetencje przyznane rzdowi moe wykonywa tylko te
sam rzd. Jego posiedzenia zwouje Prezes RM, ktry ustala take porzdek obrad. Prawnie
dopuszczalne jest podejmowanie dziaa zmierzajcych do realizacji konstytucyjnych
kompetencji RM tylko na drodze uchwa przyjmowanych w obecnoci co najmniej poowy
oglnej liczby czonkw lub w wyniku uzgodnienia stanowiska. Posiedzeniom RM
przewodniczy Prezes RM lub, z jego upowanienia , wicepremier. Zasada ta nie ma
zastosowania w przypadku Rady Gabinetowej, zwoywanej i obradujcej pod
przewodnictwem Prezydenta, z tym jednak, e Rada ta nie moe wykonywa kompetencji
przysugujcych RM. Rada Ministrw moe tworzy w drodze rozporzdzenia swoje
organy pomocnicze i opiniodawcze. Mog to by stae komitety skadajce si z czonkw
RM, a take komisje wsplne zoone z przedstawicieli rzdu i okrelonego rodowiska. Z
inicjatywy RM premier moe powoywa rady i zespoy opiniodawczo-doradcze. Organy te
jednak nie mog samodzielnie podejmowa decyzji, ich zadaniem jest przygotowanie
dokumentw rzdowych, uzgadnianie pozycji przed zoeniem ich RM. Rozporzdzeniem
RM z 25 listopada 1997 r. W sprawach utworzenia staych komitetw powoane zostay, jako
organy pomocnicze i opiniodawcze, nastpujce komitety: a) Komitet Ekonomiczny RM
(KERM), b) Komitet Spoeczny RM (KSRM), c) Komitet Spraw Obronnych RM (KSORM).
9. Prezes RM
Podkrela to wyrnie Konst., ktra charakteryzujc w art. 148 pozycj prawn i rol premiera
stwierdza, i kieruje on pracami RM, a take koordynuje i kontroluje prac jego czonkw.
Konst. utrzymuje te uprawnienia Prezesa RM wobec ministrw. W wietle art. 149
ministrowie kieruj dziaami administracji rzdowej lub wypeniaj zadania wyznaczone im
przez Prezesa RM. Kierowanie pracami RM obejmuje zwoywanie jej posiedze, a take

34

przewodniczenie obradom, co daje premierowi moliwo skutecznego oddziaywania na tok

prac i na tre podejmowanych uchwa. Dodatkowe elementy okrela sytuacja prawna
Prezesa RM zawiera pkt. 7 art. 148. W wietle tego artykuu premier jest subowym
zwierzchnikiem wszystkich pracownikw administracji rzdowej, a na podstawie art. 153
ust. 2 jest take zwierzchnikiem korpusu suby cywilnej .Jeli do wymienionych
kompetencji doda jeszcze, e na wniosek ministra premier powouje sekretarzy stanu oraz
podsekretarzy stanu i e ma prawo zgaszania RM wnioskw w sprawie uchylania
rozporzdzenia i zarzdze ministrw, to rysuje si nam obraz premiera aktywnego,
wyposaonego w uprawnienia wadcze, ktre pozwalaj stwierdzi, i mamy do czynienia nie
tylko z czonkiem organu kolegialnego. Wyposaenie premiera we wasne, do szeroko
zakrelone kompetencje pozwala traktowa go jako samodzielny, centralny organ
administracji rzdowej.
10. Prawny charakter ministrw
Minister jest centralnym organem administracji rzdowej, ktrego pozycj charakteryzuje
podwjna rola. Z jednej bowiem strony, jako czonek kolegialnego organu wadzy
wykonawczej RM uczestniczy w realizacji zada, jakie obowizujce prawo przyznaje
rzdowi. Z drugiej stanowi on jednoosobowy, samodzielny organ pastwowy, powoywany
do kierowania okrelonym dziaem administracji. Szczeglny charakter ma minister
powoany do wykonywania zada zleconych mu przez Prezesa RM. Dziaalno ministrw
podlega koordynacyjnej i kontrolnej funkcji tak RM, jak i premiera, a jednoczenie
ministrowie ponosz polityczn odpowiedzialno przed Sejmem, Ktry moe take
pocign ministra do odpowiedzialnoci konstytucyjnej przed Trybuna Stanu. Politycznie
minister odpowiada rwnie przed premierem.
11. Administracja rzdowa
Mino i rozdzia VI Konst. nosi tytu Rada Ministrw i administracja rzdowa, nowa
Ustawa zasadnicza niewiele stanowi o organach tej administracji. Powcigliwo Konst. w
tej mierze jest wytumaczalna, bya ona bowiem uchwalana w okresie, gdy nie zostay jeszcze
rozstrzygnite sprawy podziau terytorialnego, a tym samym i charakter zapowiadanych
nowych jednostek: powiatw i wojewdztw. Dla omawianej problematyki szczeglne
znaczenie ma ustawa o administracji rzdowej w wojewdztwie, ktra to jednostka otrzymaa
charakter rzdowo-samorzdowy, w odrnieniu od powiatw i gmin jako jednostek
samorzdowych. W wietle przepisw organami administracji rzdowej s: wojewoda
sprawujcy wadz administracji oglnej, dziaajcy pod jego zwierzchnictwem kierownicy
zespolonych sub, inspekcji i stray, wykonujcy zadania w imieniu wojewody lub wasnym,
oraz organy administracji zespolonej. Zadania administracji rzdowej mog take wykonywa
organy samorzdu terytorialnego, jeli powierza im to ustawa lub zawarte porozumienie.
Sdy i Trybunay
1. Ustrj i waciwoci sdw.
Sd Najwyszy
Konst. w art. 175 stanowi, e wymiar sprawiedliwoci w RP sprawuj: Sd Najwyszy, sdy
powszechne, sdy administracyjne oraz sdy wojskowe. Dla pozycji ustrojowej i funkcji Sdu
Najwyszego zasadnicze znaczenie posiada art. 183 ust. 1 Konst., ktry stanowi ,e Sd
Najwyszy sprawuje nadzr nad dziaalnoci sdw powszechnych i wojskowych w zakresie

35

orzekania. W skad Sdu Najwyszego wchodz: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sdziowie.
Sd Najwyszy jest organem zoonym i dzieli si na cztery Izby: Administracyjn; Pracy i
Ubezpiecze; Cywiln; Karn i Wojskow. Konst. w art. 183 ust. 3 okrela, e Pierwszego
Prezesa Sdu Najwyszego powouje Prezydent spord kandydatw przedstawionych przez
Zgromadzenie Oglne Sdziw Sdu Najwyszego. W art. 183 ust. 3 zasada kadencyjnoci
sprawowania urzdu przez Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego. W wietle tego przepisu
Pierwszy Prezes powoywany jest na szecioletni kadencj. Sd Najwyszy posiada szereg
istotnych kompetencji wynikajcych z Konst. i ustaw. Najwaniejsz grup kompetencji jest
stwierdzenie wanoci wyborw do Sejmu i Senatu (art. 101 ust. 1 Konstytucji), Prezydenta
(art. 129 ust. 1 Konst.) oraz wanoci referendum oglnokrajowego i referendum
konstytucyjnego (art. 125 ust. 4 Konst.)
Sdy powszechne
Konstytucja ksztatuj pozycj sdw powszechnych jako tych organw wadzy sdowniczej,
ktrym przede wszystkim powierzone zostao sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci. Art.
177 Konst. stanowi, e sdy powszechne sprawuj wymiar sprawiedliwoci we wszystkich
sprawach, z wyjtkami spraw ustawowo zastrzeonych dal waciwoci innych sdw.
Ograniczeniem generalnej zasady sprawowania wymiaru sprawiedliwoci przez sdy
powszechne jest powierzenie tej funkcji Sdowi Najwyszemu oraz sdom szczeglnym
(sdom wojskowym i sadom administracyjnym). Wyjtek stanowi tre art. 175 ust. 2 w
wietle ktrego sd wyjtkowy lub tryb dorany moe by ustanowiony tylko na czas wojny.
W wietle ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Sdami powszechnymi s: sdy rejonowe, sdy
okrgowe i sdy apelacyjne. Do waciwoci sdw powszechnych naley rozstrzyganie
wszelkich spraw z zakresu prawa karnego , cywilnego, rodzinnego i opiekuczego oraz prawa
pracy i ubezpiecze spoecznych, ktre nie nale na podstawie ustawy do waciwoci Sdu
Najwyszego, sdw szczeglnych lub innych organw orzekajcych o charakterze
pozasdowym. W skad sdw powszechnych wchodz: prezes, wiceprezes (wiceprezesi) i
sdziowie. Organem sdu rejonowego jest tylko wiceprezes. Organami sdu okrgowego s:
prezes, zgromadzenie oglne sdziw oraz kolegium sdu okrgowego. Organami sdu
apelacyjnego s: prezes, zgromadzenie oglne sdziw oraz kolegium sdu apelacyjnego.
Wszystkich prezesw sdw powszechnych powouje Minister Sprawiedliwoci, przy czym
rol opiniujc maj zgromadzenia oglne sdziw w poszczeglnych sdach.
Naczelny Sd Administracyjny sdy administracyjne
Konst. ustanawia generaln zasad sdowego sprawowania wymiaru sprawiedliwoci (art.
175 ust.1) powierza jego realizacj obok innych rodzajw sdw take sdom
administracyjnym. Natomiast w art. 184 Ustawa zasadnicza stanowi, e Naczelny Sd
Administracyjny oraz inne sdy administracyjne sprawuj kontrol dziaalnoci administracji
publicznej, przy czym kontrola ta obejmuje rwnie orzekanie o zgodnoci z ustawami
uchwa organw samorzdu terytorialnego i aktw normatywnych terenowych organw
administracji rzdowej. Postaw prawn ustroju i organizacji Naczelnego Sdu
Administracyjnego stanowi obecnie ustawa z dnia 6 lipca 1995 r. O Naczelnym Sdzie
Administracyjnym. W skad naczelnego Sdu Administracyjnego wchodz: Prezes,
wiceprezesi, prezesi orodkw zamiejscowych oraz sdziowie. W wietle art. 185 Konst.
sposb powoywania Prezesa Naczelnego Sdu Administracyjnego jest tosamy z trybem
powoania Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego. Powouje go Prezydent spord
kandydatw przedstawionych przez Zgromadzenie Oglne Sdziw Naczelnego Sdu
Administracyjnego.

36

Sdy wojskowe
Instytucja sdw wojskowych przewidziana zostaa w art. 175 ust. 1 Konst. Utrzymywanie
sdownictwa wojskowego doktryna uzasadnia zazwyczaj koniecznoci posiadania przez
armi sdownictwa gotowego do dziaania w czasie wojny, specjalizacj sdziw w zakresie
ycia wojskowego oraz w sprawach objtych tajemnic wojskow dotyczc wanych
interesw obronnoci kraju. Podstaw prawn ustroju i waciwoci sdw wojskowych jest
ustawa z 21 sierpnia 1997r. Prawo o ustroju sdw wojskowych. Sdy te sprawuj wymiar
sprawiedliwoci w Siach Zbrojnych w sprawach karnych.
3. Krajowa Rada Sdownictwa
Status Krajowej Rady Sdownictwa uregulowany zosta w art. 186 i 187 Konst. W wietle
przepisw Ustawy zasadniczej Krajowa Rada Sdownictwa uksztatowana zostaa jako
konstytucyjny organ pastwa stojcy na stray niezalenoci sdw i niezawisoci sdziw.
W art. 186 ust. 2 przyznaa Krajowej Radzie Sdownictwa prawo wystpowania do
Trybunau Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodnoci z Konst. aktw normatywnych
dotyczcych niezalenoci sdw i niezawisoci sdziw. W wietle ustawy do kompetencji
Krajowej Rady Sdownictwa naley: a) rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sdziw
SN, NSA, sdw powszechnych i sdw wojskowych oraz przedstawianie Prezydentowi RP
wnioskw o ich powoanie, b) rozpatrywanie i rozstrzyganie wnioskw o przeniesienie
sdziego na inne miejsce subowe ze wzgldu na powag stanowiska sdziowskiego, c)
okrelenie oglnej liczby czonkw Sdu Dyscyplinarnego i Wyszego Sdu
Dyscyplinarnego oraz wskazywanie liczby czonkw sdw dyscyplinarnych wybieranych
odpowiednio przez zgromadzenie oglne sdziw SN, NSA, zebranie zgromadze oglnych
sdziw w sdach okrgowych, d) wyraanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez
sdziego ktry przekroczy 65 lat ycia, e) wypowiadanie si w sprawach zasad etyki
zawodowej sdziw, f) wysuchiwanie informacji Pierwszego Prezesa sdu najwyszego,
ministra Sprawiedliwoci, Prezesa Naczelnego Sdu Administracyjnego i Przewodniczcego
Wyszego Sdu Dyscyplinarnego o dziaalnoci sdw oraz wypowiadania si o stanie kadry
sdziowskiej, g) wyraanie stanowiska co do propozycji zmian ustroju sdw, a take innych
sprawach dotyczcych warunkw ich funkcjonowania, h) zapoznawanie si z projektami
aktw normatywnych dotyczcych sdownictwa, i) opiniowanie programw szkolenia
aplikantw, zakresu oraz sposobu przeprowadzania egzaminw sdziowskiego i ustalania
jego wynikw, a take zasady oceny pracy asesorw sdowych, j) wyraanie opinii w
sprawach dotyczcych sdziw i sdw, wniesionych pod obrady Rady przez Prezydenta RP,
inne organy pastwowe, a take przez zgromadzenie oglne sdziw.
4. Trybuna Konstytucyjny
Istota i ewolucja kontroli konstytucyjnoci w Polsce
Sdowa kontrola konstytucyjnoci prawa uksztatowaa dwa zasadnicze systemy
amerykaski i europejski. Najistotniejsz cech amerykaskiego systemu kontroli
konstytucyjnoci prawa jest jej konkretny charakter. Europejski model kontroli
konstytucyjnoci prawa uksztatowaa si w ten sposb, ze nadrzdnej pozycji parlamentu
uchwalajcego ustawy, bdce aktami suwerennej woli narodu, przeciwstawiona zostaa
jurysdykcja konstytucyjna specjalnie w tym celu powoanego sdu konstytucyjnego,
usytuowanego poza systemem sdw powszechnych. Dopiero wprowadzenie do polskiego
systemu ustrojowego Trybunau Konstytucyjnego, jako instytucji realizujcej sdowy model
kontroli konstytucyjnoci prawa, stworzyo przesanki uksztatowania skutecznych gwarancji
przestrzegania Konstytucji w procesie tworzenia prawa. Do polskiego systemu prawa trybuna

37

Konstytucyjny wprowadzony zosta ustaw z 26 marca 1982 r. O zmianie Konst.

Rzeczpospolitej Ludowej.
Pozycja i ustrj Trybunau Konstytucyjnego
W dniu 1 sierpnia 1997 r. Sejm uchwali now ustaw o Trybunale Konstytucyjnym.
Umieszczenie przepisw dotyczcych Trybunau Konstytucyjnego w rozdziale Sdy i
Trybunay zasadniczo przesdza o wczeniu go do systemu organw wadzy sdowniczej.
Ustawa w art. 1 ust. 1 jednoznacznie okrela pozycj Trybunau jako organu wadzy
sdowniczej powoanego do badania zgodnoci z Konstytucj aktw normatywnych i umw
midzynarodowych oraz wykonywania innych zada okrelonych w Konstytucji. W wietle
art. 194 Konstytucji Trybuna Konstytucyjny skada si z 15 sdziw wybieranych
indywidualnie przez Sejm na 9 lat spord osb wyrniajcych si wiedz prawnicz.
Konstytucja ustanawia take zasad kadencyjnoci, przy czym ponowny wybr do skadu
Trybunau jest niedopuszczalny. Ustawa zakada w zwizku z tym, e kadencja sdziw moe
trwa 9 lat, bez wzgldu na to, kiedy ich wybr nastpi. Wybory nowych sdziw w
wietle ustawy dokonuje Sejm z pord kandydatw przedstawionych przez co najmniej 50
posw lub Prezydium Sejmu bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej
poowy oglnej liczby posw. Niezawiso sdziw Trybunau Konstytucyjnego na gruncie
przepisw konstytucyjnych wyznaczaj nastpujce gwarancje: a) podlegoci sdziw
wycznie Konstytucji (art.195 ust.1), b) zapewnieniu sdziom warunkw pracy i
wynagrodzenia odpowiadajcego ich urzdowi art. 195 ust. 1, c) nieusuwalno w okresie
kadencji poza cile okrelonymi w ustawie przypadkami wyganicia mandatu, d)
apolityczno oraz zakaz przynalenoci do zwizkw zawodowych, a take zakaz
prowadzenia innej dziaalnoci pozostajcej w sprzecznoci z zasad niezawisoci (art.195
ust.3) oraz e) immunitet uksztatowany analogicznie do immunitetu sdziowskiego (art.196).
Zarwno Konstytucja, jak i ustawa ustanawiaj dwa organy Trybunau Konstytucyjnego
Prezesa i Zgromadzenie Oglne Sdziw. Na podstawie art.194 ust.2 Prezesa i Wiceprezesa
Trybunau Konstytucyjnego powouje Prezydent spord dwch kandydatw
przedstawionych przez Zgromadzenie Oglne Sdziw na kade z obu stanowisk.
Zgromadzenie Oglne tworz wszyscy sdziowie Trybunau Konst. Do jego kompetencji
nale wszelkie sprawy dotyczce organizacji i trybu dziaania oraz budetu Trybunau.
Waciwoci i zakres kontroli trybunau Konstytucyjnego
I.
W wietle przepisw nowej Konstytucji naley stwierdzi, ze Trybuna
Konst. zachowaa swoj podstawow funkcj, polegajc na orzekaniu o
konstytucyjnoci i legalnoci aktw prawnych. Funkcj t realizuje on w
nastpujcych formach: Po pierwsze, Trybuna Konst. orzeka o zgodnoci
ustaw i umw midzynarodowych z Konstytucj (art. 188 pkt. 1). Po
drugie, Trybuna Konst. orzeka o zgodnoci ustaw z ratyfikowanymi
umowami midzynarodowymi, ktrych ratyfikacja wymagaa uprzedniej
zgody wyraonej w ustawie. Po trzecie, Trybuna Konst. orzeka o
zgodnoci przepisw prawa wydawanych przez centralne organy
pastwowe z Konst., ratyfikowanymi umowami midzynarodowymi i
ustawami (art. 188 pkt 3 Konst.). Po czwarte, Trybuna Konst. stwierdza na
wniosek Prezydenta, zgodnoci z Konstytucj ustawy przed jej
podpisaniem oraz umowy midzynarodowej przed jej ratyfikacj ( art. 122
ust.2 i art. 133 ust.2 Konst.) Wymienione wyej trzy formy kontroli maj
bowiem charakter kontroli nastpczej, ktra bya i jest zasadniczym oraz
podstawowym zadaniem Trybunau Konstytucyjnego. Kontrola wstpna
jest wyjtkow form kontroli konstytucyjnoci prawa, co wynika take z
formuowanych przy okazji kontroli wstpnej tez szeregu orzecze

38

II.

III.

IV.

V.

Trybunau. Wycznym inicjatorem takiej kontroli jest Prezydent i moe on

take cofn wniosek, co skutkuje w umorzeniem postpowania. Kontrola
konstytucyjnoci prawa sprawowana przez Trybuna Konst. dokonywana
jest zarwno pod wzgldem materialnym, jak i formalnym. Kontrola
materialna oznacza badanie, czy dany akt prawny nie narusza Konst.,
ustawy lub ratyfikowanej umowy midzynarodowej przez tre norm w
nich zawartych. Kontrola formalna dotyczy oceny, czy dany akt prawny
zosta wydany przez kompetentny organ, czy nie zostay przekroczone
granice delegacji oraz czy dochowany zosta waciwy tryb wymagany do
wydania aktu. Kontrola konstytucyjnoci prawa ma charakter abstrakcyjny
lub konkretny. Ma on charakter abstrakcyjny wtedy, gdy okrelone w
Konst. podmioty wystpuj z wnioskiem o stwierdzenie niezgodnoci z
Konst. aktw prawnych, natomiast kontrola konkretna realizowana jest w
formie udzielania odpowiedzialnoci na pytania prawne oraz w formie
skargi konstytucyjnej.
Drug zasadnicz funkcj Trybunau Konst. jest orzekanie w sprawach
skarg konstytucyjnych. Jest to nowe uprawnienie Trybunau Konst.,
ktrego nie posiada on na gruncie przepisw poprzednio obowizujcych.
Skarga konstytucyjna spenia musi cznie dwa zasadnicze warunki po
pierwsze, suy obronie wycznie prawa lub wolnoci ustanowionych w
Konstytucji; po drugie, prawo do jej wniesienia przysuguje wycznie
podmiotowi, ktrego prawa lub wolnoci zostay naruszone.
Trzeci funkcj Trybunau Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach
zgodnoci z Konst. celw lub dziaalnoci partii politycznych w zakresie
tej waciwoci Trybuna utrzyma swoje dotychczasowe uprawnienia,
ktre uzyska w 1989r.
Waciwoci Trybunau Konst. zostaa na podstawie art. 189 rozcignita
take na rozstrzygnicia sporw kompetencyjnych pomidzy centralnymi
konstytucyjnymi organami pastwa. Jest to nowa funkcja Trybunau
Konstytucyjnego, ktrej nie posiada on na gruncie poprzednio
obowizujcych przepisw ustrojowych. Ustawa o Trybunale
Konstytucyjnym precyzuje pojcie sporu kompetencyjnego w ten
sposb, i spr kompetencyjny pozytywny to sytuacji , gdy dwa lub wicej
centralne konstytucyjne organy pastwa uznay si za waciwe dla
rozstrzygnicia tej samej sprawy lub wyday w niej rozstrzygnicia.
Trybuna Konst. rozstrzyga spory kompetencyjne wycznie pomidzy
centralnymi i jednoczenie konstytucyjnymi organami pastwa, co
oznacza, e jego ingerencja dotyczy sporu wycznie pomidzy organami
centralnymi ustanowionymi w Ustawie Zasadniczej.
Trybuna Konst. na podstawie art.. 131 ust. 1 rozstrzyga o stwierdzeniu
przeszkody w sprawowaniu urzdu prezydenta w sytuacji, gdy Prezydent
nie jest w stanie powiadomi Marszaka Sejmu o przejciowej
niemoliwoci sprawowania urzdu.

Postpowanie przed Trybunaem Konstytucyjnym

I tak Konst. w zakresie kontroli konstytucyjnoci prawa utrzymuje, znany na gruncie
poprzednio obowizujcych przepisw, podzia podmiotw uprawnionych do wystpowania z
wnioskiem do Trybunau Konst. na podmioty uprawnione generalnie, podmioty uprawnione
szczegowo oraz podmioty uprawnione indywidualnie. Podmiotami uprawnionymi
generalnie, tj. bez adnych ogranicze s: Prezydent, Marszaek Sejmu, Marszaek Senatu,

39

Prezes RM, 50 posw, 30 senatorw, Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego, Prezes

Naczelnego Sdu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes NIK, RPO (art. 191 ust. 1
Konst.). Podmioty uprawnione szczegowo mog wystpowa z wnioskami do Trybunau
Konstytucyjnego tylko w tych wypadkach, jeeli akt normatywny dotyczy spraw objtych ich
zakresem dziaania (art. 191 ust. 1 pkt. 1-3, w zwizku z art. 192 sut.2). Do podmiotw tych
Konst. zalicza: a) organy stanowice jednostki samorzdu terytorialnego, b) oglnokrajowe
organy zwizkw zawodowych oraz oglnokrajowe wadze organizacji pracodawcw i
organizacji zawodowych, c) kocioy i inne zwizki wyznaniowe. Podmiotem uprawnionym
indywidualnie na podstawie art. 186 ust. 2 Konst. jest Krajowa Rada Sdownictwa w zakresie
aktw dotyczcych niezalenoci sdw i niezawisoci sdziw (art. 191 ust.1 pkt. 2 W
zwizku z art. 186 ust. 2 konst.) Z wnioskami o rozpatrzenie sporw kompetencyjnych do
Trybunau Konst. mog wystpowa : Marszaek Sejmu, Marszaek Senatu, Prezes RM,
Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego, Prezes Naczelnego Sdu Administracyjnego, Prezes
NIK (art. 192 Konst.).
Orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego
Zgodnie z treci art. 190 ust. 1 Konst. orzeczenia Trybunau Konst. maj moc powszechnie
obowizujc i s ostateczne. Z jednej strony bowiem, wraz z deklaracja ostatecznoci
orzecze Konstytucja w art. 190 ust. 2 zobowizuje do niezwocznego ogaszania takiego
ostatecznego orzeczenia w organie urzdowym w ktrym niezgodny z Konst akt by
ogoszony, lub w Monitorze Polskim, z drugiej jednak strony Ustawa zasadnicza okrela
pewne wyjtki od tej generalnej reguy. Po pierwsze, Trybuna Konst. moe okreli inny
termin wejcia w ycie utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego ni termin ogoszenia.
Po drugie , w przypadku stwierdzenia przez Trybuna Konst niekonstytucyjnoci aktu
prawnego, ktrego utrata mocy obowizujcej wie si z nakadami finansowymi nie
przewidzianymi w ustawie budetowej, Trybuna zobowizany jest zasign opinii RM
przed okreleniem terminu utraty mocy obowizujcej (art. 190 ust. 2). Po trzecie, na
podstawie art.239 ust.1 Konstytucja ustanowia, e w okresie 2 lat od dnia wejcia jej w ycie
orzeczenia Trybunau Konst. o niezgodnoci z Konstytucj ustaw uchwalonych przed dniem
jej wejcia w ycie nie s ostateczne i podlegaj rozpatrzenie przez Sejm, ktry moe
odrzuci orzeczenie wikszoci 2\3 gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej
liczby posw, przy czym nie dotyczy to orzecze wydanych w nastpstwie procedury pyta
prawnych. Od 17 padziernika 1999r. Orzeczenia Trybunau Konst. s ostateczne.
5. Trybuna Stanu
Istota odpowiedzialnoci konstytucyjnej
Odpowiedzialno konstytucyjna jest, obok kontroli konstytucyjnoci prawa i sdowej
legalnoci decyzji administracyjnych, jedn z podstawowych gwarancji praworzdnoci w
demokratycznym pastwie prawnym, przyjmujcym zasad trjpodziau wadzy.
Zakres odpowiedzialnoci konstytucyjnej
W wietle przepisw Ustawy zasadniczej odpowiedzialno konstytucyjna jest zrnicowana
podmiotowo (w zalenoci od kategorii osb podlegajcej odpowiedzialnoci), jak te
przedmiotowo (ze wzgldu na charakter czynu zabronionego, za ktry ponoszona jest
odpowiedzialnoci). Podmiotowo charakter odpowiedzialnoci ponoszonej przed Trybunaem
Stanu podzielno naley na odpowiedzialnoci ponosz przez: a) Prezydenta, b) Prezesa i
czonkw RM, c) Prezesa NBP, Prezesa NIK oraz czonkw Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji, d) posw i senatorw. Ad a) W wietle art. 145 ust.1 Konst. Prezydent moe by
pocignity do odpowiedzialnoci przed Trybunaem Stanu zarwno za czyn polegajcy na

40

naruszenia Konstytucji i ustaw, jak i za przestpstwo pospolite. Ad b) Czonkowie RM (w

tym Prezes) ponosz odpowiedzialno przed Trybunaem Stanu zarwno za naruszenie
Konst. i ustaw jak i za przestpstwo. Jednak nie jest to, jak w przypadku Prezydenta, kade
przestpstwo, a jedynie przestpstwo popenione w zwizku z zajmowanym stanowiskiem
(art. 156 ust. 1). Ad c) Prezes NBP i Prezes NIK oraz czonkowie KRRiT mog ponosi
odpowiedzialno wycznie za naruszenie Konst. i ustaw. Konstytucja nie przewiduje wobec
nich moliwoci odpowiadania przez nich za przestpstwo przed Trybunaem Stanu, tote
takiej odpowiedzialnoci nie bdzie moga na nich rozcign ustawa ( art. 198 ust.1). Ad d)
Posowie i senatorowie w wietle art. 198 ust. 2 w zwizku z art. 107 ponosz
odpowiedzialnoci konstytucyjn ograniczon wycznie za naruszenie zakazu prowadzenia
dziaalnoci gospodarczej z osigniciem korzyci z majtku Skarbu Pastwa lub samorzdu
terytorialnego albo nabywaniem tego majtku. W wietle przepisw Konst. i obecnie
obowizujcych ustaw zasadnicz form odpowiedzialnoci przed Trybunaem Stanu jest
odpowiedzialno konstytucyjna, ktra obejmuje czyny majce cznie nastpujce znamiona:
a) nie stanowi przestpstwa, b) popenione zostay przez osoby w zakresie swego
urzdowania albo w zwizku z zajmowanym stanowiskiem, c) maj charakter zawiniony, d)
naruszaj Konst. lub ustaw.
Organizacja Trybunau Stanu
Trybuna Stanu jest organem wadzy sdowniczej orzekajcym o odpowiedzialnoci
konstytucyjnej, a take wyjtkowo o odpowiedzialnoci za przestpstwa osb wskazanych
w Ustawie zasadniczej. W wietle art. 199 Konst. w skad Trybunau Stanu wchodz:
przewodniczcy, ktry z urzdu jest Pierwszym Prezesem Sdu Najwyszego, 2 zastpcw
przewodniczcego oraz 16 czonkw. Zastpcw przewodniczcego oraz czonkw wybiera
Sejm spoza posw i senatorw w trybie okrelonym Regulaminem Sejmu. Sejm na
pierwszym posiedzeniu nowej kadencji dokonuje wyboru bezwzgldnej wikszoci gosw,
w obecnoci co najmniej poowy oglnej liczby posw. Ustawa nie czyni zastrzeenia co do
ponownego wyboru osb, ktre wchodziy w skad Trybunau Stanu w poprzedniej kadencji.
Skad Trybunau Stanu ma charakter mieszany prawno-spoeczny. Jedynie zastpcy
przewodniczcego oraz co najmniej poowa czonkw Trybunau musz legitymowa si
kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania stanowiska sdziego, w stosunku do pozostaych
osb ustawa nie stawia nawet wymogu wyrniania si wiedz prawnicz. W skad Trybunau
Stanu wybrani mog by tylko obywatele polscy posiadajcy peni praw obywatelskich, nie
karani sdownie i nie zatrudnieni w organach administracji pastwowej.
Postpowanie w przedmiocie odpowiedzialnoci konstytucyjnej
Postpowanie w sprawie odpowiedzialnoci konstytucyjnej obejmuje trzy fazy: 1)
postpowanie przygotowawcze (wstpne), ktre odbywa si w Sejmie (w przypadku
Prezydenta przed Zgromadzeniem Narodowym), 2) postpowanie przed Trybunaem Stanu,
majce charakter dwuinstancyjny, 3) postpowanie wykonawcze). Postpowanie
przygotowawcze obejmuje: 1) zoenie wniosku wstpnego do Marszaka Sejmu, 2)
skierowanie tego wniosku przez Marszaka Sejmu do Komisji Odpowiedzialnoci
Konstytucyjnej, 3) ledztwo przed Komisj Odpowiedzialnoci Konstytucyjnej, 4) podjcie
przez Komisj uchway zawierajcej wniosek bd o pocignicie do odpowiedzialnoci
konstytucyjnej, bd o umorzenie postpowania i przedstawienie Sejmowi, 5) podjcie przez
Sejm uchway o postawieniu w stan oskarenia, wybranie dwch oskarycieli i skierowanie
uchway do Trybunau Stanu bd o podjcie uchway o umorzeniu postpowania. Wstpny
wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarenia moe by zoony do Marszaka Sejmu
przez 140 czonkw Zgromadzenia Narodowego. W stosunku do pozostaych osb wniosek

41

taki moe by zoony przez Prezydenta i co najmniej 115 posw. W stosunku do

pozostaych osb objtych waciwoci Trybunau Stanu uchwa o pocigniciu do
odpowiedzialnoci podejmuje Sejm wikszoci 2\3 ustawowej liczby posw. Postpowanie
przed Trybunaem Stanu ma charakter dwuinstancyjny i obejmuje okres od wpynicia do
Trybunau uchway o pocigniciu do odpowiedzialnoci a do wydania prawomocnego
orzeczenia. Postpowanie przed Trybunaem Stanu jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji
Trybuna orzeka w skadzie przewodniczcy i 4 sdziw, w postpowaniu odwoawczym w
skadzie przewodniczcy i 6 sdziw, z wyczeniem sdziw orzekajcych w pierwszej
instancji. Orzeczenie zapade w postpowaniu odwoawczym jest prawomocne. W stosunku
do tak wydanych orzecze ustawa nie przewiduje instancji kasacji.
Organy kontroli pastwowej i ochrona prawa
Pojcie kontroli pastwowej
W terminologii prawniczej termin kontrola wystpuje w co najmniej w trzech znaczeniach.
Oznacza: a) funkcje korygujce w caoksztacie dziaalnoci danego organu, a wic cznie z
funkcj wadcz; b) dziaania korygujce, ktre podlegaj wycznie na badaniu i ocenianiu
dziaalnoci jednostki kontrolowanej, zbieraniu informacji o stanie faktycznym zwizanym z
t dziaalnoci oraz wydawaniu niewicych zlece, bez moliwoci podejmowania aktw
wadczych zmierzajcych do korekty zaistniaych dewiacji; c) kontrol prawn w obu tych
znaczeniach, dokonywan przez wyodrbnione i specjalnie powoane do tego celu instytucje,
np. Najwysz Izb Kontroli, izby obrachunkowe oraz organy sdowe i quasi-sdowe.
Organizacja Najwyszej Izby Kontroli
Dziaalnoci NIK kieruje Prezes, ktrego powouje i odwouje Sejm bezwzgldn wikszoci
gosw za zgod Senatu. Senat podejmuje uchwa dopiero po otrzymaniu uchway Sejmu o
powoaniu Prezesa NIK. Senat ma miesic na podjcie uchway. Niepodjcie jej w tym
terminie oznacza wyraenie zgody. Jeeli Senat odmwi wyraenia zgody na powoanego
przez Sejm Prezesa NIK Sejm powouje na to stanowisko kolejn osob, przy czym sprawa
podlega ponownemu rozpatrzeniu przez Senat. Powoanie i odwoanie Prezes NIK nastpuje
na wniosek Marszaka Sejmu lub grupy 35 posw. Prezes NIK bierze udzia w posiedzeniu
Sejmu oraz moe uczestniczy w posiedzeniach RM. Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat.
Wiceprezesw NIK w liczbie od 2 do 4 powouje i odwouje Prezydium Sejmu na wniosek
Prezesa NIK. Prezes jest przewodniczcym Kolegium NIK, w ktrego skad wchodz
ponadto: wiceprezesi, dyrektor generalny i 14 czonkw. Osoby wchodzce w skad
Kolegium w sprawowaniu swoich funkcji s niezawise. Ustawa wprowadza trzyletni
kadencj czonkw Kolegium z moliwoci odwoania w trakcie kadencji tylko wyjtkowo.

NIK w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r.

Artyku 202 wyznacza pozycj ustrojow Izby ju w ustpie pierwszym, stanowic, e jest
ona naczelnym organem kontroli pastwowej. Kolejny ustp tego artykuu reguluje
podlego NIK Sejmowi. Jest to rozwiniecie zasady sprawowania przez sejm kontroli nad
rzdem, przy czym instytucjonaln gwarancj, szczeglnie w zakresie kontroli polityki
finansowej pastwa, jest kontrola Izby. Regua ta potwierdza zasad niezalenoci NIK od
rzdu. Gwn paszczyzn kontroli rzdu ze strony Izby pozostaje budet pastwa, a w
rezultacie instytucja absolutorium jako finaowego rozliczenia. Konst. w ust. 3 art. 202
przyjmuje zasad kolegialnoci, ktra wyraa si w powoywaniu Kolegium NIK. W zakresie

42

uprawnie w stosunku do organw administracji rzdowej, Narodowego Banku Polskiego,

pastwowych osb prawnych i innych pastwowych jednostek organizacyjnych Konstytucja
nie wnosi nic nowego. Wszystkie wyej wymienione organy i instytucje bd mogy by, w
myl art. 203 ust.1 Konst. kontrolowane w penym zakresie, to jest pod wzgldem legalnoci,
gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci. Art. 203 Ustawy zasadniczej w ust.2 ustala zakres
kontroli sprawowanej przez Izb w przypadku organw samorzdu terytorialnego,
komunalnych osb prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych. Zakres
dziaalnoci kontrolnej NIK w przypadku innych jednostek organizacyjnych i podmiotw
gospodarczych, w myl art.203 ust.3 mog one by kontrolowane z punktu widzenia
legalnoci i gospodarnoci w takim zakresie, w jakim wykorzystuj majtek lub rodki
pastwowe albo komunalne oraz wywizuj si z zobowiza finansowych na rzecz pastwa.
Kolejny art. Konst. (art.204) reguluje obowizki NIK wobec Sejmu. Punkt pierwszy
zobowizuje Izb do przekadania Sejmowi analizy wykonania budetu i zaoe polityki
pieninej. Dwa kolejne punkty ustpu 1 to postanowienia po raz pierwszy umieszczone
wrd przepisw konstytucyjnych, a bdce powtrzeniem regulacji nowej ustawy o NIK.
Artykuy 205 i 206 Konst. zwieraj postanowienia dotyczce Prezesa NIK. Stanowi one, i
jest on powoywany przez Sejm za zgod senatu, ze kadencja trwa 6 lat, a sprawowa t
funkcj moe tylko dwa razy z rzdu. Ustrojodawca wprowadzia take zakaz czenia
stanowiska Prezesa NIK z przynalenoci do partii politycznej i penieniem innych funkcji
publicznych, a take z dodatkowym zatrudnieniem, z wyjtkiem pracy w charakterze
nauczyciela akademickiego. Konst. ustanawia jednoczenie w art.206 immunitet formalny:
Prezes NIK nie moe by pocignity do odpowiedzialnoci karnej ani aresztowany lub
zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku i jeeli jego
zatrzymanie jest niezbdne do zapewnienia prawidowego toku postpowania. O zatrzymaniu
niezwocznie powiadamia si Marszaka Sejmu ktry moe nakaza natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego. Szczegowe postanowienia dotyczce organizacji oraz trybu
dziaania NIK ma okreli ustawa (art.207).
2. Rzecznik Praw Obywatelskich
Istota i znaczenie instytucji ombudsmana
Charakteryzujc uniwersalne cechy ksztatujce istot urzdu ombudsmana naley rwnie
stwierdzi, i zazwyczaj organ ten wypenia dwie podstawowe zadania. Po pierwsze, chroni
prawa i wolnoci obywatelskie oraz oglnoludzkie naruszone w wyniku nieprawidowych
decyzji, podjtych przede wszystkim, przez organy administracyjne, cho niekiedy take i
sdownicze. Po drugie ombudsman informuje parlament o stanie praworzdnoci w pastwie,
czym uatwia kontrol wadzy ustawodawczej nad aparatem administracyjnym.
Geneza i pozycja ustrojowa RPO
Rzecznik Praw Obywatelskich pojawi si w Polsce w 1987 r., jako instytucja zupenie nowa,
nie znana dotychczas polskiej tradycji ustrojowej. Rozpatrujc status ustrojowy Rzecznika
naley bra pod uwag trzy zasadnicze elementy: a) wymogi formalne stawiane kandydatowi
na ten urzd, b) zasady jego powoywania i odwoywania, c) usytuowanie wzgldem innych
organw pastwowych, ze szczegowym uwzgldnieniem parlamentu. Ustawa o RPO
stanowi, e urzd ten moe sprawowa obywatel polski wyrniajcy si wiedz prawnicza i
dowiadczeniem yciowym oraz wysokim autorytetem ze wzgldu na swe walory moralne i
wraliwo spoeczn. Zgodnie z art.209 ust. 1 Konst. Rzecznik powoywany jest przez Sejm
za zgod Senatu. Szczegowy tryb wyboru okrelony zosta zarwno w ustawie jak i w
regulaminach obu izb parlamentu. Kandydatw na urzd Rzecznika zgasza moe Marszaek
Sejmu oraz grupa posw w liczbie co najmniej 35. Uchwaa Sejmu w sprawie powoania

43

RPO zapada bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy oglnej

liczby posw. Zasada nieodwoywalnoci Rzecznika przed upywem kadencji naley do
najpowaniejszych, cho nie jedynych gwarancji niezalenoci dziaa RPO wobec innych
organw pastwowych zostaa wyraona w art.210 Konst. Do podstawowych gwarancji tej
niezawisoci, okrelonych zarwno w Konst, jak i ustawie nale ponadto: a)
niepoczalno urzdu Rzecznika z jakimkolwiek innym stanowiskiem, z wyjtkiem
stanowiska profesora szkoy wyszej, oraz zakaz wykonywania innych zaj zawodowych
(art. 209 ust 2.), b) apolityczno oraz zakaz przynalenoci do zwizkw zawodowych i
prowadzenia dziaalnoci publicznej nie dajcej si pogodzi z godnoci tego urzdu (art.209
ust.3), c) immunitet formalny i nietykalno, wyraaj si tym, i RPO nie moe by, bez
uprzedniej zgody Sejmu pocignity do odpowiedzialnoci karnej ani pozbawiony wolnoci
(immunitet), jak rwniej nie moe by zatrzymany lub aresztowany (nietykalno), z
wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa w sytuacji gdy zatrzymanie jest
niezbdne do zapewnienia prawidowego toku postpowania (art.211). cisy zwizek
Rzecznika z parlamentem wyznacza ponadto, naoony na niego konstytucyjny obowizek
corocznego informowania obu izb o swej dziaalnoci (art.212), a take przedstawienie izbom
spraw z tej dziaalnoci wynikajcych czy te podejmowane czynnoci w okrelonych
sprawach na wniosek Marszaka Sejmu, o ktrych to obowizkach stanowi z kolei ustawa.
Zakres dziaania RPO
Zgodnie z art. 208 Konst. RPO stoi na stray wolnoci i praw czowieka i obywatela
okrelonych w Konst. oraz w innych aktach normatywnych. Ustawa zasadnicza stanowi, i
kady ma prawo wystpi do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolnoci lub
praw naruszonych przez organy wadzy publicznej. Zakres podmiotowy kompetencji RPO
obejmuje zarwno obywateli polskich jak i cudzoziemcw oraz bezpastwowcw, o ile ich
prawa i wolnoci gwarantowane przez polskie prawo, zostay naruszone dziaaniem lub
zaniechaniem ze strony organw wadzy publicznej. Szczegln ochron ze strony RPO
objte s: prawo do ycia i ochrony zdrowia dziecka, prawo do wychowania w rodzinie,
prawo do godziwych warunkw socjalnych oraz prawo do nauki.
3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Pozycja ustrojowa KRRiT
Zgodnie z art. 213 ust.1 Konst. KRRiT stoi na stray wolnoci sowa, prawa do informacji
oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.
Struktura KRRiT
KRRiT jest organem kolegialnym i pluralistycznym. Jej pluralistyczny charakter zapewniaj
przede wszystkim dwa czynniki tryb powoywania czonkw oraz dugo ich kadencji.
Konst. stwierdza w art.214, i czonkowie KRRiT s powoywania przez Sejm, Senat i
Prezydenta RP. To oglne sformuowanie znalazo rozwiniecie w art.7 ustawy, gdzie mwi
si, e w skad Rady wchodzi 9 czonkw: 4 powoywanych przez Sejm, 2 przez Senat i 3
przez Prezydenta, spord osb wyrniajcych si wiedz i dowiadczeniem w zakresie
rodkw masowego przekazu. KRRiT jest organem dziaajcym permanentnie, za jej skad
odnawiany jest co 2 lata, na zasadzie rotacji. Funkcjonuje natomiast kadencja czonkw Rady
i wynosi ona 6 lat, liczc od dnia powoania. Podstaw prawn dla okrelenia statusu
czonkw KRRiT stanowi aktualnie nie tylko, jak to byo dotychczas, art. 8 ustawy o
radiofonii i telewizji, ale rwnie art. 214 ust. 2 Konst. Ustrojodawca podnis bowiem do
rangi konstytucyjnej takie gwarancje niezalenoci czonkw Rady jak: apolityczno, zakaz
przynalenoci do zwizkw zawodowych oraz zakaz prowadzenia dziaalnoci nie dajcej

44

si pogodzi z godnoci penienia tej funkcji. Naley przy tym podkreli, i Konst.
wprowadza bezwzgldny zakaz przynalenoci do partii politycznych i zwizkw
zawodowych, podczas gdy ustawa przewidywaa dotychczas jedynie konstrukcj zawieszenia
czonkostwa w tych organizacjach na okres kadencji. Konst. nie odniosa si natomiast do
pozostaych przypadkw, w ktrych ustawa stanowia dotd o zawieszeniu przynalenoci
czonka Rady, co oznacza, e czonkostwo we wadzach stowarzysze, zwizkw
pracodawcw, organizacji kocielnych lub zwizkw wyznaniowych nie stanowi
bezwzgldnej przeszkody w wykonywaniu funkcji czonka Rady. Organ uprawniony do
powoania czonka KRRiT moe go odwoa w przypadku: a) zrzeszenia si swej funkcji
przez czonka, b) choroby trwale uniemoliwiajcej sprawowanie funkcji , c) skazania
prawomocnym wyrokiem za popenienie przestpstwa z winy umylnej, d) naruszenia
przepisw ustawy stwierdzonego przez Trybuna Stanu.
Zakres kompetencji i tryb funkcjonowania Rady
Do zada KRRiT ustawa zalicza: a) projektowanie, w porozumieniu z Prezesem RM,
kierunkw polityki pastwa w dziedzinie radiofonii i telewizji, b) okrelone, w granicach
upowanie ustawowych, warunkw prowadzenia dziaalnoci przez nadawcw, c)
podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustaw, rozstrzygni w sprawach koncesji na
rozpowszechnianie i rozprowadzanie programw, d) sprawowanie, w granicach okrelonych
ustaw, kontroli dziaalnoci nadawcw, e) organizowanie bada treci i odbioru radiowych i
telewizyjnych, f) okrelanie opat abonamentowych, opat za udzielanie koncesji oraz wpis do
rejestru, g) opiniowanie projektw aktw ustawodawczych oraz umw midzynarodowych
dotyczcych radiofonii i telewizji, h) organizowanie i inicjowanie wsppracy z zagranic w
dziedzinie radiofonii i telewizji, i) inicjowanie postpu naukowo-technicznego i ksztacenia
kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji, j) wspprac z waciwymi organizacjami i
instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawcw, prawa producentw
oraz nadawcw programw radiowych i telewizyjnych. W art. 213 ust. 2 Konst. przyznaje
KRRiT prawo do wydawania rozporzdze oraz podejmowania uchwa w sprawach
indywidualnych. W formie rozporzdze Rada rozstrzyga m.in. takie kwestie, jak okrelanie
zasad dziaalnoci reklamowej w programach radiofonii i telewizji czy trybu
rozpowszechniania audycji mogcych zagraa zdrowiu fizycznemu i psychicznemu dzieci
oraz modziey.

45