USTALENIE DOKADNOCI REALIZACJI OBIEKTW

mgr in. Pelagia Gawronek

mgr in. Maria Zygmunt

LITERATURA
PRZEPISY PRAWNE

Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 9 listopada 2011 r. w

sprawie standardw technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarw sytuacyjnych i
wysokociowych oraz opracowywania i przekazywania wynikw tych pomiarw do
pastwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego. (Dz. U. 2011 nr 263, poz. 1572)
INSTRUKCJE I WYTYCZNE TECHNICZNE GUGIK
Stanowi uzupenienie treci zawartych w Rozporzdzeniu z dnia 9 listopada 2011 r.

Instrukcja techniczna G-3:1988 Geodezyjna obsuga inwestycji

Wytyczne techniczne G 3.1:2007 Pomiary i opracowania realizacyjne
Wytyczne techniczne G 3.2:1987 Pomiary realizacyjne
NORMY

PN-ISO-4463-1 Metody pomiarowe w budownictwie.

POZYCJE KSIKOWE

Czaja Jzef. Wybrane zagadnienia z geodezji inynieryjnej. Krakw: Skrypty Uczelniane

(Akademia Grniczo-Hutnicza im. Stanisawa Staszica) Krakw : Wydawnictwo Akademii
Grniczo-Hutniczej im. Stanisawa Staszica, 1993.
Goca Jan. Geodezja inynieryjno-przemysowa. Skrypty Uczelniane (Akademia GrniczoHutnicza im. Stanisawa Staszica) Cz. 1. Krakw : Wydawnictwo Akademii Grniczo-Hutniczej
im. Stanisawa Staszica, 1999.
Jagielski Andrzej. Podstawy geodezji inynieryjnej - standardy, pomiary realizacyjne, trasy,
objtoci. Krakw : Wydawnictwo: Geodpis, 2012.

ZASADY USTALANIA WYMAGA DOKADNOCI TYCZENIA

Wyjciowym parametrem okrelajcym wymagana dokadno geodezyjnych prac
realizacyjnych jest graniczna odchyka usytuowania tyczonego elementu obiektu dL.
Warto dL okrela graniczn niedokadno prac budowlanych i prac tyczeniowych, zatem
powinna by speniona nierwno:
gdzie:

-graniczna odchyka tyczenia

-graniczna odchyka wykonania prac budowlano-montaowych
Rozdzielenie granicznej odchyki dL na dwie rwne czci, wedug modelu probabilistycznego:
+

prowadzi do nastpujcego rozwizania:

= ,

Oglnie mona okreli graniczn odchyk tyczenia w postaci nierwnoci:

gdzie:

K - jest parametrem okrelajcym, jak czci granicznej odchyki usytuowania tyczonego

elementu obiektu dL moe by graniczna odchyka tyczenia dLt, warto parametru K
zaley od stopnia wanoci wyniku tyczenia, przyjmuje wartoci od 0,4 (przy wysokim
stopniu wanoci przedmiotu tyczenia) do 1,0 (przy niskim stopniu wanoci).

GRANICZNY BD TYCZENIA
Zgodnie z instrukcj techniczn G-3 i rozporzdzeniem MSWiA z 2011 r. naley stosowa
ogln zasad ustalenia dokadnoci tyczenia okrelanej granicznym bdem tyczenia - Mt
ustalanym na podstawie wzoru:
gdzie:

K-

jest parametrem okrelajcym, jak czci granicznej odchyki dl moe by graniczny

bd wytyczenia.

dL - jest graniczn odchyk usytuowania tyczonego elementu obiektu, ktrego warto

zaley od wymaganego prawdopodobiestwa poprawnoci wytyczenia oraz od
stopnia przypadkowoci bdw tyczenia.

Wedug wytycznych G-3.1:2007 bd graniczny tyczenia nie moe przekroczy wartoci

okrelonej wzorem:

gdzie:
Tp - tolerancja pooenia, przedzia w ktrym powinien znale si obiekt lub jego
element, aby nie spowodowa ujemnych skutkw dla prawidowoci montau,
dziaania, wytrzymaoci lub walorw architektonicznych.
B - wspczynnik bezpieczestwa tyczenia zaleny od stopnia wanoci tyczonego
elementu i zawiera si w granicach od 1,0 (wano niska) do 2,5 (wano wysoka).

BD REDNI TYCZENIA
Wedug rozporzdzenia MSWiA z 2011 r. miar dokadnoci tyczenia jest bd redni
tyczenia - mt . Warto mt okrela si na podstawie wzoru:
=

Mt - jest granicznym bdem tyczenia ustalanym przez wykonawc

gdzie:

r - jest wspczynnikiem, ktrego warto zaley od wymaganego prawdopodobiestwa

poprawnoci wytyczenia oraz od stopnia przypadkowoci bdw tyczenia.

Z bdem rednim zwizany jest stopie zaufania do wyniku, okrelany wielkoci

prawdopodobiestwa Pr oznaczajcego, e czynno tyczenia dokonana zostanie z bdem nie
wikszym ni r-krotna wielko bdu redniego.
Najczciej uywane wielkoci Pr, obliczone przy zaoeniu rozkadu normalnego bdw
okrelaj wytyczne G-3.1:2007:
r
Pr

1,0
0,68

2,0
0,95

2,5
0,98

3,0
0,99

3,3
0,99

Wedug wytycznych technicznych G-3.1:2007 bd redni tyczenia, na podstawie

ktrego okrela si metody tyczenia i narzdzia wynosi:
=

BD REDNI TYCZENIA

Ustalony na podstawie:
granicznej odchyki usytuowania tyczonego elementu obiektu dL,
parametru K,
wspczynnika r
bd redni tyczenia mt daje podstaw do prowadzenia szczegowych analiz dokadnoci
prac tyczeniowych wedug zalenoci:
gdzie:

mr - redni bd tyczenia z tytuu niedokadnoci metody realizacji

mo - redni bd tyczenia z tytuu niedokadnoci osnowy realizacyjnej.
Powyszy wzr pozwala oszacowa redni bd mr jeli ustalona zostaa warto mt i znane s
parametry dokadnociowe osnowy realizacyjnej mo, a nastpnie dobra odpowiedni
metod tyczenia zabezpieczajc uzyskanie wymaganego mr.
W oparciu o powysz zaleno mona rwnie ustali niezbdn dokadno osnowy
realizacyjnej przy zaoonej metodzie realizacji punktw.

W analizach dokadnociowych wykorzystywane s macierze wariancyjno kowariancyjne wsprzdnych punktw tyczonych. Mog one charakteryzowa
dokadno tyczenia w rnych aspektach, a mianowicie:
z uwzgldnieniem tylko niedokadnoci metody tyczenia,
z uwzgldnieniem tylko niedokadnoci osnowy realizacyjnej,
z cznym uwzgldnieniem niedokadnoci metody tyczenia i osnowy
realizacyjnej.

BD REDNI TYCZENIA

Bd redni tyczenia moe dotyczy dokadnoci wyznaczenia:

poszczeglnych wsprzdnych tyczonego punktu,
pooenia tyczonego punktu,
odlegoci pomidzy dowolnymi punktami tyczonymi,
kierunku czcego dwa punkty tyczone,
kta pomidzy kierunkami czcymi punkty tyczone.

redni bd wsprzdnych i wynikajce z nich rednie bdy pooenia punktw uzyskuje

si bezporednio z macierzy wariancyjno - kowariancyjnej wsprzdnych punktw
tyczonych. Odpowiadaj im elementy na przektnej gwnej, czyli:
=

( )

( )

( )+ ( )

Ustalanie rednich bdw dugoci, kierunku i kta w oparciu o macierz wariancyjno = ! " # ( , )!
kowariancyjn punktw tyczonych wymaga realizacji zalenoci:
%
%

gdzie ! = $

&

%
%

&

%
%

&

%
( moe dotyczy funkcji dugoci, kierunku i kta.
% &

Poprawno doboru metody tyczenia jest oceniana za pomoc wspczynnika W

.=

Jeeli: W = 1 poprawny dobr metody tyczenia

W > 1 obrana metoda tyczenia wyznacza punkt zbyt dokadnie
W < 1 obrana metoda tyczenia wyznacza punkt za mao
dokadnie

gdzie Vmax to wariancja maksymalna

( )+ ( )

+ *+

( ) ( )
- +" # (

OMWIENIE TRECI ZADANIA

Analiz dokadnoci metod tyczenia wykona mona dwoma sposobami:
wedug prawa narastania bdw dla obserwacji zalenych; jeli konstrukcja wica osnow z punktem
tyczonym nie posiada obserwacji nadliczbowych;
w oparciu o wyrwnanie obserwacji zalenych;
Ustalenie dokadnoci realizacji obiektw w oparciu o wyrwnanie obserwacji zalenych polega na
utworzeniu macierzy wariancyjno - kowariancyjnej wsprzdnych tyczonego punktu wedug procedury
wyrwnania spostrzee poredniczcych, rozpoczynajc od uoenia rwna obserwacyjnych bez wyrazw
wolnych.

Na podstawie danych uzyskanych z tematu nr 2 naley okreli dokadno tyczenia wybranych punktw:
wierzchoka a dla obiektu realizowanego metod biegunow;
wierzchoka b dla obiektu realizowanego metod wcicia ktowego.

ZAOENIA (Zgodnie z rysunkiem)

punkt ozn. W jest punktem wyznaczanym,
dla metody biegunowej punkt nr 2 jest stanowiskiem, a punkt nr 1 nawizaniem,
punkt nr 1 jest punktem o staych wsprzdnych (bezbdnych).

2
1

OMWIENIE TRECI ZADANIA

DANE
(Oznaczenia poniej: n to numer studenta w grupie; nrgr to oznaczenie grupy wiczeniowej)

Dla punktu 2 znana jest macierz wariancyjno-kowariancyjna:

10 8 0.1 6
/21234 = 5
; 105
6
8
10
5
/2=>23> = 5
; 105
5 8 + 8 0.1

Graniczna odchyka usytuowania dL

?@ = 0.015 + 8 A 0.001 [C]

Parametr K okrelajcy, jaka czci granicznej odchyki dL moe by graniczny bd tyczenia

K = 0.7
Wspczynnik prawdopodobiestwa r okrelajcy poziom ufnoci (dla rozkadu normalnego)
r = 2.5
Bd redni realizacji dugoci md:

Bd redni realizacji kta m:

C? = 0.002 + 8 0.0001 [C]

CF = 10 + 8 2[>>]

ETAPY ROZWIZANIA ZADANIA

1. Obliczy graniczny bd tyczenia Mt
2. Obliczy redni bd tyczenia mt (podana warto bdu tyczenia):
3. Dla wielkoci tyczonych (spostrzee) uoy rwnania bdw i stworzy macierz
wspczynnikw A, oraz macierz wag P

Metoda biegunowa:

Metoda wcicia ktowego w przd:

W

P/j

C/i

Spostrzeenia:
Kt
Odlego d

Spostrzeenia:
Kt
Kt

RWNANIA BDW DLA KTA- POWTRKA

L

Rwnanie bdw dla kta:

1. Ukadamy rwnanie obserwacyjne dla kta:
F + GF = HIJ HI@

NJ NI
N@ NI
= KL>M4

KL>M4
2
2
?IJ
?I@

C
P

2. Przeprowadzamy linearyzacj rwnania obserwacyjnego rozwijajc je w Szereg

Taylora; zlinearyzowane rwnanie obserwacyjne przeksztacamy do postaci rwnania
bdw:
GF = ) P@ +

Q@ )R PJ

QJ + )S PI +

QI + TF

3. Obliczamy wspczynniki rwnania bdw dla kta (wspczynniki potrzebne do

utworzenia macierzy A)
)U =

US

)S = )R )

=
S

US

RWNANIA BDW DLA DUGOCI- POWTRKA

Rwnanie bdw dla dugoci:
d

1. Ukadamy rwnanie obserwacyjne dla dugoci:

? + G? = XYZ[ Z2 \ + (N[ N2 )2
2

2. Przeprowadzamy linearyzacj rwnania obserwacyjnego rozwijajc je w Szereg

Taylora; zlinearyzowane rwnanie obserwacyjne przeksztacamy do postaci rwnania
bdw:
G? = " ]^U_ P[ + ]U8^U_ Q[ " ]^U_ P2 ]U8^U_ Q2 + T?

3. Obliczamy wspczynniki rwnania bdw dla dugoci (wspczynniki potrzebne do

utworzenia macierzy A)
]U8^U_ =

`_ `U
U_

" ]^U_ =

a_ aU
U_

RWNANIA BDW DLA METODY BIEGUNOWEJ

GF = K@ P@ + 1@ Q@ KJ PJ 1J QJ + KI PI + 1I QI + TF

G? = >bcH2[ P[ + c2dH2[ Q2[ >bcH2[ P2 c2dH2[ Q2 + T?

GF = )& 0 +
G? = " ]^

Wspczynniki z
rwnania bdw
kta
Wspczynniki z
rwnania bdw
dugoci

Wspczynniki dla
bdnego punktu
osnowy (punkt nr 2)

&

0). Pe

Pe + ]U8^

xw

yw

x2

).

" ]^

0
0

]U8^

" ]^

Qe + ) P2 +

Qe " ]^

]U8^

0
1

P2 ]U8^

&

Dokadno
punktu 2

d
C/i

Q2 + TF

y2

P/j

1
L

Q2 + T?
d

&

WYRAZY WOLNE
0
POMIJAMY

Dokadno punktu 2

UA

&

RWNANIA BDW DLA METODY WCICIA KTOWEGO W PRZD

(PRZYPADEK 1.)

GF = K@ P@ + 1@ Q@ KJ PJ 1J QJ + KI PI + 1I QI + TF
2

G = ). Pe +

G = ) P2 +

Qe K1 0 11 0 + ) P2 +

Q2 ). Pe

Q2 + TF

Qe + K1 0 + 11 0 + TF

WYRAZY WOLNE
0
POMIJAMY

Na podstawie rwna bdw naley stworzy macierz wspczynnikw A dla

metody wcicia ktowego w przd.

Korzystajc z charakterystyki dokadnociowej spostrzee ktowych oraz macierzy

wariancyjno kowariancyjnej punktu 2 naley stworzy macierz P.

RWNANIA BDW DLA METODY WCICIA KTOWEGO W PRZD

(PRZYPADEK 2.)

GF = K@ P@ + 1@ Q@ KJ PJ 1J QJ + KI PI + 1I QI + TF

G = K1 0 + 11 0 ). Pe

G = ) P2 +

Qe + ) P2 +

Q2 ). Pe

Q2 + TF

Qe + K1 0 + 11 0 + TF

WYRAZY WOLNE
0
POMIJAMY

Na podstawie rwna bdw naley stworzy macierz wspczynnikw A dla

metody wcicia ktowego w przd.

Korzystajc z charakterystyki dokadnociowej spostrzee ktowych oraz macierzy

wariancyjno kowariancyjnej punktu 2 naley stworzy macierz P.

ETAPY ROZWIZANIA ZADANIA c.d.

Kolejne czynnoci rozwizania zadania naley wykona zarwno dla metody biegunowej, jak i dla
metody wcicia ktowego w przd.
4.

Obliczy macierz normaln N:

N = ATPA

5.

Obliczy macierz R, RT:

N = R2
Macierz R, oraz macierz RT naley obliczy korzystajc z rozkadu macierzy N na czynniki trjktne:
N = RT R

6.

Obliczy macierz (RT)-1

7.

Z macierzy (RT)-1 wyznaczy macierz q1, oraz macierz q12

( RT)-1 =

q1
q12

ETAPY ROZWIZANIA ZADANIA c.d.

8. Obliczy macierze: q12 (q12 = q1T q1 ) oraz q122: (q122 = q12T q12)
q1 2

- Macierz charakteryzujca dokadno metody tyczenia punku

q122

- Macierz charakteryzujca wpyw osnowy na dokadno tyczenia punktu

9. Obliczy macierz wariancyjno - kowariancyjn dla wyznaczanego wierzchoka W

2
/e = 12 + 12
=

(P)
>bG(P, Q)

>bG(P, Q)

(Q)

10. Obliczy wariancj maksymaln Vmax

11. Obliczy wspczynnik W dla tyczonego punktu
12. Analiza wynikw ustalenia dokadnoci:
W = 1 - poprawny dobr metody tyczenia
W > 1 - obrana metoda tyczenia wyznacza punkt zbyt dokadnie
W < 1 - obrana metoda tyczenia wyznacza punkt zbyt niedokadnie

SKAD SPRAWOZDANIA
Sprawozdanie techniczne z opisem wykonanych czynnoci;
Dane niezbdne do wykonania zadania;
Szkice obiektw, dla ktrych ustalono dokadno realizacji;
Obliczenia dokadnoci realizacji obiektw dla dwch metod;
Wnioski.

DANE
Na podstawie danych uzyskanych z tematu nr 2 naley okreli dokadno tyczenia wybranych punktw:
wierzchoka a dla obiektu realizowanego metod biegunow;
wierzchoka b dla obiektu realizowanego metod wcicia ktowego.
ZAOENIA (Zgodnie z rysunkiem)
punkt ozn. W jest punktem wyznaczanym,
dla metody biegunowej punkt nr 2 jest stanowiskiem, a punkt nr 1 nawizaniem,
punkt nr 1 jest punktem o staych wsprzdnych (bezbdnych).

DANE
(n to numer studenta w grupie; nrgr to oznaczenie grupy wiczeniowej)
Dla punktu 2 znana jest macierz wariancyjno-kowariancyjna:
10 8 0.1 6
; 105
6
8
10
5
= 5
; 105
5 8 + 8 0.1

/21234 = 5

/2=>23>

Graniczna odchyka usytuowania dL

?@ = 0.015 + 8 A 0.001 [C]

Parametr K okrelajcy, jaka czci granicznej odchyki dL moe by graniczny bd tyczenia K = 0.7
Wspczynnik prawdopodobiestwa r okrelajcy poziom ufnoci (dla rozkadu normalnego) r = 2.5
Bd redni realizacji dugoci md: C? = 0.002 + 8 0.0001 [C]
Bd redni realizacji kta m:

CF = 10 + 8 2[>>]