LABORATORIUM 9-10/2012

| L A B O R ATO R I U M

RODOWISKOWE

Zanieczyszczenie metalami
ladowymi osadw
powodziowych w 2010 roku na rodkowym odcinku rzeki Odry. Cz. II
STRESZCZENIE

W pracy

przeanalizowano zmiany zawartoci

cakowitych (mineralizacja w HNO3)
oraz aktualnie (ekstrakcja 0,01 M CaCl2)
i potencjalnie dostpnych frakcji
(ekstrakcja 0,1 M HCl) kadmu,
chromu, miedzi, niklu, oowiu
i cynku w osadach uwialnych
rodkowego odcinka rzeki Odry przed
powodzi w 2009 r. i po powodzi
w 2010 r. Ponadto badano wartoci
parametrw zyczno-chemicznych
prbek oraz zaleno pomidzy nimi
a zawartociami badanych metali.
SOWA KLUCZOWE

metale ladowe,

dostpno, osady uwialne, rzeka Odra

SUMMARY

In this study changes

of the total (mineralized in HNO3), actual

available (0.05M CaCl2 extractable)
and potential available (0.1M HCl
extractable) concentrations of cadmium,
chromium, copper, nickel, lead and zinc
in uvial sediments of the Middle Odra
River before the ood in 2009 and after
the ood in 2010 were analyzed. The
physico-chemical properties of sediments
and their relationships with trace metal
concentrations were also investigated.
KEY WORDS

trace metals, availability,

uvial sediments, Odra River

mgr Aleksandra Ibragimow1

mgr Przemysaw Szymura1
mgr Mirosawa MalinowskaLimanwka1
opiekun naukowy:
prof. dr hab. in. Barbara Walna2
1

WYDZIA NAUK GEOGRAFICZNYCH I GEOLOGICZNYCH,

UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU,
STACJA EKOLOGICZNA W JEZIORACH

94

rodowisku wodnym 90% zawartoci metali ladowych jest

zwizane z zawiesin i osadami
fluwialnymi [1]. Zmiana warunkw fizyczno-chemicznych osadw fluwialnych, jaka
zachodzi midzy innymi podczas powodzi,
wpywa na uwalnianie metali ladowych
do rodowiska przyrodniczego [2]. Zjawisko to kontrolowane jest przez procesy:
sorpcji/desorpcji, wytrcania/rozpuszczania, koagulacji i reakcji kompleksowania [3]. Stwierdzono, i mobilno metali
ladowych w osadach fluwialnych warunkuj w najwikszym stopniu pH i potencja
utleniajco-redukcyjny (Eh), a take skad
granulometryczny, zawarto materii organicznej oraz wglanw [4, 5]. Dostpno
metali ladowych uzaleniona jest od formy chemicznej metali ladowych, w jakiej
wystpuj one w osadach [6]. Zagroenie
dla rodowiska przyrodniczego, lepiej ni
podajc cakowit zawarto metali ladowych, opisa mona, okrelajc aktualnie
i potencjalnie dostpne frakcje metali
[6, 7]. Zastosowanie procedur ekstrakcji
jednoetapowej pozwala na oznaczenie
form metali rozpuszczalnych w roztworach ekstrakcyjnych dobranych tak, aby
odzwierciedlay biologiczn przyswajalno
danego metalu dla rolin lub organizmw
(frakcje przyswajalne) oraz ich podatno
na wymywanie (gwnie gleb silnie zanieczyszczonych i odpadw) [8]. Stosuje si
przede wszystkim tzw. delikatne ekstrahenty, do ktrych zalicza si roztwory
soli obojtnych (np. CaCl2, KCl, NaNO3),
a take kwasy o rnym steniu (np.
0,1 M lub 1 M HCl) [7]. Ekstrakcja 0,01 M
CaCl2 umoliwia oznaczenie zawartoci
metali okrelanych jako frakcje aktualnie
dostpne zwizane w sposb wymienny
z trwaymi lub zmiennymi adunkami mineralnych i organicznych skadnikw staych osadu [9, 10]. Frakcje te mog zosta
uwolnione do wd w wyniku raptownej
zmiany parametrw fizyczno-chemicznych

osadw, tj. pH, Eh [11]. Stwierdza si,

i zawartoci metali ladowych oznaczone
po ekstrakcji 0,1 M CaCl2 odpowiadaj
zawartociom aktualnie dostpnym dla
rolin [12, 13, 14]. Natomiast zawartoci
metali ladowych ekstrahowane 0,1 M HCl
reprezentuj ich formy zwizane w osadzie
z frakcj wymienn, materi organiczn
oraz mineraami wtrnymi, tj. wglanami, tlenkami Fe i Mn [10]. Podkrela si
wielokrotnie, i ekstrahent ten w porwnaniu z roztworami soli obojtnych oraz
zwizkami kompleksujcymi ekstrahuje
najwiksze iloci metali ladowych [15].
Rekomendowany jest on take jako odczynnik ekstrahujcy sucy ocenie iloci
metali ladowych dostpnych dla rolin
w osadach [15, 16].
Celem niniejszego artykuu byo okrelenie zmian zawartoci cakowitych oraz
aktualnie i potencjalnie dostpnych form
kadmu, chromu, miedzi, niklu, oowiu
i cynku w osadach fluwialnych rodkowego odcinka rzeki Odry po powodzi
w 2010 r. Ponadto badano zalenoci pomidzy fizyczno-chemicznymi parametrami badanych osadw a oznaczonymi zawartociami badanych metali ladowych.
OBSZAR BADA I METODYKA
Obszar bada zlokalizowany jest na odcinku od 585 do 609 km biegu rzeki Odry.
Na odcinku tym w przeszoci wielokrotnie
miay miejsce zjawiska wezbraniowe oraz
powodzie [17], a ostatnia wystpia na przeomie maja i czerwca w 2010 r. Wwczas
to stan alarmowy wynoszcy 370 cm utrzymywa si przez 28 dni, a najwyszy odnotowany stan wd by rwny 574 cm.
Prbki osadw powodziowych pobierano w listopadzie 2009 r. oraz w listopadzie 2010 r. z warstwy powierzchniowej (0-30 cm). W kadym stanowisku
badawczym pobranych zostao opatk
plastykow pi prbek pierwotnych [18].
W terenie wykonywano take pomiary

L A B O R ATO R I U M R O D O W I S KO W E

Eh in situ w ukadzie: wielopunktowa elektroda platynowa i elektroda chlorosrebrowa RL-100 Hydromet z zastosowaniem miernika CX-701 Elmetron. Prbki transportowane byy w woreczkach
polietylenowych do laboratorium. Nastpnie przygotowywano
tzw. prbki oglne o masie ok. 1000 g poprzez poczenie piciu prbek z kadej z warstw kolejnych stanowisk badawczych.
Prbki homogenizowano [10] i dzielono na dwie czci. Jedna
cz zostaa wykorzystana do analizy granulometrycznej. Prbki osadw przesiewano przez zestaw sit o rednicy oczek (m):
4000, 2800, 2000, 1400, 1000, 800, 630, 500, 400, 315, 250, 200,
160, 125, 100, 90, 50 [19, 20, 21]. Nastpnie wydzielono frakcje
granulometryczne w oparciu o klasyfikacj Polskiego Towarzystwa
Gleboznawczego z 2008 r. [22], a wyniki analizy granulometrycznej
opracowano w programie Gradistat v. 6.0. Druga cz powietrznie suchych osadw bya przesiana przez sito o rednicy oczek
2 mm i wykorzystana do analiz fizyczno-chemicznych. Badania
osadw frakcji < 2 mm obejmoway: pomiar pH potencjometrycznie w H2O elektrod EH-02 Hydromet i miernikiem CX-701
Elmetron [23], oznaczenie: zawartoci materii organicznej jako
straty po praeniu [24], wglanw metod objtociow aparatem Scheiblera [25], cakowitej zawartoci metali po mineralizacji
stonym HNO3 [26], zawartoci aktualnie dostpnych frakcji
metali ladowych metod ekstrakcji jednoetapowej z zastosowaniem 0,01 M CaCl2 [10] oraz potencjalnie dostpnych frakcji metali metod ekstrakcji jednoetapowej z zastosowaniem
0,1 M HCl [10]. Dla kadej prbki osadw wykonane zostay
rwnolegle trzy oznaczenia poszczeglnych parametrw fizycznochemicznych, a wynik kocowy jest redni z trzech oznacze.
Stenia metali ladowych okrelono technik absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacj w pomieniu (F-ASA) wykorzystano szybkosekwencyjny spektrometr absorpcyjny SpectraAA
280 firmy Varian. W celu weryfikacji dokadnoci pomiarw
cakowitych zawartoci metali ladowych przeprowadzono
analiz materiau referencyjnego CRM055-050. Przyjte metody
roztwarzania pozwoliy na oznaczenie od 97,5 do 99,4% cakowitej zawartoci oznaczanych metali.
Analiza statystyczna wynikw wykonana zostaa w programie
Statistica v. 8.0. Obok podstawowych parametrw statystycznych
(rednia, minimum, maksimum), przeprowadzono analiz korelacji midzy zmiennymi przy poziomach istotnoci < 0,05.
Okrelenie miary si wspzalenoci nastpio w oparciu o wartoci wspczynnika korelacji, a korelacja wysoka okrelana bya
na podstawie wartoci r > 0,50 [18].

|LABORATORIUM

9-10/2012

do 250 m) byy istotnie nisze, natomiast wartoci udziau frakcji

piasku bardzo drobnoziarnistego (od 250 do 100 m) oraz pyu
i iu (<50 m) byy istotnie wysze (tab. 1). Podobne wnioski,
wiadczce o wzrocie zawartoci frakcji najdrobniejszej osadw,
wykazuje si dla osadw fluwialnych w literaturze [2, 28].
Przeprowadzone badania wykazay, i po powodzi w 2010 r. wartoci potencjau utleniajco-redukcyjnego charakteryzoway nisze rednie wartoci, aczkolwiek nie byy to zmiany istotne statystycznie (tab. 1). W literaturze podkrela si, i w trakcie powodzi
dochodzi do zmiany warunkw z aerobowych na anaerobowe
i redukcji oraz spadku wartoci Eh [29, 30], przy czym intensywno redukcji jest wysza przy obecnoci materii organicznej,
gdy spadek zawartoci O2 nastpuje w wyniku aktywnoci mikroorganizmw glebowych.
Po powodzi, jaka miaa miejsce na analizowanym obszarze bada, wykazano take, i wartoci pH(H2O) byy istotnie wysze
(tab.1). Jest to zwizane z faktem, i wraz ze spadkiem wartoci
Eh w trakcie powodzi nastpuje wzrost wartoci pH w kierunku
neutralnego [29, 30]. Wikszo reakcji redukcji powoduje zuycie
H+, co skutkuje wzrostem pH w glebach kwanych. W rzeczywistoci CO2 w redukowanych glebach buforuje pH w granicach
od 6 do 7 poprzez reakcje H2CO3-HCO3- [29].
Ponadto dla analizowanych w 2010 r. prbek osadw fluwialnych wykazano, i zawartoci materii organicznej w porwnaniu
z zawartociami wykazanymi w 2009 byy wysze (tab. 1). Istotno
statystyczna pomidzy wynikami zawartoci materii organicznej
nie zostaa jednak wykazana. Wielu autorw wskazuje na zmiany
w procesie dekompozycji materii organicznej osadw fluwialnych
reklama

PARAMETRY FIZYCZNO-CHEMICZNE OSADW

W prbkach osadw fluwialnych pobieranych po powodzi
w 2010 r. wykazano zmiany wartoci parametrw fizyczno-chemicznych w porwnaniu z wartociami stwierdzonymi w osadach
pobieranych w tych samych stanowiskach badawczych rok przed
powodzi w 2009 r. Stwierdzenie to jest odmienne od wynikw
bada osadw fluwialnych rodkowej Wisy prowadzonych po powodzi w 2010 r. [27], dla ktrych wykazano brak wpywu powodzi
na zmiany parametrw fizyczno-chemicznych osadw.
Wikszo prbek pobieranych w 2009 r. i 2010 r. klasyfikuje si
jako piaski gruboziarniste oraz rednioziarniste, ponadto charakteryzowao je sabe wysortowanie, symetryczna skono uziarnienia
oraz mezokurtyczny rozkad uziarnienia. Wykazano, i dla prbek
osadw pobieranych w 2010 r. wartoci udziau frakcji piasku gruboziarnistego (od 1000 do 500 m) i rednioziarnistego (od 500
95

LABORATORIUM 9-10/2012

| L A B O R ATO R I U M

po powodzi [m.in. 27, 30]. Jednak oznaczone wartoci mediany (od 9,97%
do 16,7%) dla zawartoci materii organicznej dla prbek badanych osadw fluwialnych s znacznie wysze od wykazanych
w osadach fluwialnych rodkowej Wisy
pobieranych po powodzi w 2010 w okolicach Wilkowa i Janowca, wynoszcych
od 1,9% do 2,4% [27].
Take zawartoci CaCO3 po powodzi
byy wysze, aczkolwiek w przypadku tego
parametru rnice istotne statystycznie
nie zostay wykazane (tab. 1). Biorc pod
uwag fakt, i pH(H2O) analizowanych
prbek osadw pobieranych po powodzi w 2010 r. byo istotnie statystycznie
wysze, przy jednoczesnym wzrocie zawartoci CaCO3, mona spodziewa si
wyszych zawartoci metali ladowych
w analizowanych osadach fluwialnych.
Na zaleno tak wskazuj bowiem prowadzone w przeszoci badania zawartoci
metali ladowych w osadach [31].

dw fluwialnych po powodzi byy istotnie

nisze. Podobne zalenoci wykazywane
s w odniesieniu do osadw fluwialnych
rzek w Polsce, jak i w Europie [27, 29, 32,
33]. Spadek zawartoci badanych metali
w osadach fluwialnych po powodzi moe
by spowodowany porednio przez spadek wartoci Eh i w konsekwencji wzrost
rozpuszczalnoci Fe i Mn. Uwodnione
tlenki Fe i Mn mog natomiast wpywa na immobilizacj metali poprzez
ich sorpcj [34]. Przy czym podkrela
si, i na relacj Eh i dostpnoci metali wpywaj take takie czynniki, jak ich
wraliwo na zmiany wartoci Eh, pojemno buforowa osadw, aktywno
mikrobiologiczna, a take procesy diagenetyczne [35, 36]. Natomiast dla Cd, Cr,
i Pb wykazano wysze rednie zawartoci
cakowite w prbkach osadw fluwialnych
pobieranych w 2010 r. (tab. 2). W przypadku zawartoci Cd oznaczone zawartoci
w prbkach osadw pobieranych po powozi byy istotnie wysze. Stwierdzenie
to jest po czci niezgodne z wynikami
bada prowadzonymi na rodkowym
odcinku rzeki Odry przez Wojewdzki
Inspektorat Ochrony rodowiska w Zielonej Grze po powodzi w 1997 r. [37].
Wykazay one bowiem, i osady powo-

CAKOWITE
ZAWARTOCI METALI

Prbki osadw pobieranych w 2010 r. charakteryzoway nisze rednie zawartoci

Cu, Ni i Zn (tab. 2). Ponadto zawartoci
cakowite Ni oznaczone w prbkach osaROK POBIERANIA
PRBEK
2009

2010

RODOWISKOWE

PARAMETRY
STATYSTYCZNE

Eh
[mV]

pH
H2O

MO [%]

CaCO3
%

minimum
maksimum
rednia
minimum
maksimum
rednia

285
422
360
172
426
314

5,52
7,52
6,21
5,74
7,20
6,43

3,4
21
11
5,1
20
13

2,0
5,4
3,2
2,2
4,9
3,4

dziowe rodkowego odcinka Odry badane

w 1997 r. charakteryzoway wysokie, ale
nie istotnie statystycznie wysze zawartoci Cd, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn. Wykazano
take, i podczas wielkich powodzi zanieczyszczenia pochodzce z punktowych
i niepunktowych rde zanieczyszcze
zostaj rozcieczone i w konsekwencji
moe zmniejsza si w osadach korytowych oraz w osadach teras zalewowych
zawarto metali ladowych [28]. Ponadto, badania zanieczyszczenia osadw
powodziowych Odry oraz zalanych
podczas powodzi gleb uprawnych dawnych obszarw zalewowych po powodzi
w 1997 r. wskazuj, i zawartoci metali
ladowych nie wzrastaj [38, 39].
Dla cakowitych zawartoci kadego z analizowanych metali ladowych
stwierdzono dla prbek osadw pobieranych przed i po powodzi wysok dodatni korelacj z udziaem frakcji bardzo gruboziarnistej osadw od 2000 m
do 1000 m (r od 0,65 do 0,87) oraz,
poza Cd, z zawartoci materii organicznej
(r od 0,56 do 0,73). Wykazano take wysok ujemn korelacj z udziaem frakcji
piaskw rednioziarnistych od 500 m
do 250 m. Wzrost zawartoci materii
organicznej w osadach fluwialnych ana-

UDZIA PROCENTOWY FRAKCJI GRANULOMETRYCZNYCH M

20001000 1000500
500250
250100
10050
1,50
5,00
15,0
4,1
0,42
43,5
47,6
44,8
41,1
5,30
21,2
28,2
31,1
16,3
2,01
5,60
13,3
7,96
3,37
1,00
33,2
44,5
40,1
42,6
5,02
17,1
22,5
26,6
17,7
3,02

<50
0,18
2,30
0,87
0,43
2,18
1,31

Tab. 1. Charakterystyka fizyczno-chemiczna osadw fluwialnych, MO zawarto materii organicznej

EKSTRAHENTY
Cakowite
(HNO3)
Aktualnie
dostpne
(0,01 M CaCl2)
Potencjalnie
dostpne
(0,1 M HCl)

PARAMETRY STATYSTYCZNE
minimum
maksimum
rednia
minimum
maksimum
rednia
minimum
maksimum
rednia

Cd
3,32
20,2
9,60
0,15
0,23
0,20
0,60
3,51
1,66

Cr
5,45
83,5
36,9
0,00
0,09
0,03
0,15
2,32
1,09

2009
Cu
Ni
21,8
17,0
243
96,8
106
49,1
0,07
0,22
0,53
1,67
0,27
0,90
9,95
2,80
83,58
14,6
41,48
7,26

2010
Pb
44,8
340
177
0,13
3,03
0,93
6,84
287
103

Zn
186
1270
589
1,19
44,1
12,4
94,5
321
172

Cd
20,1
86,7
47,7
0,06
0,45
0,21
0,59
6,88
2,92

Cr
9,93
133
57,2
0,03
0,18
0,08
0,34
3,45
1,80

Cu
26,0
234
97,1
0,06
0,33
0,15
18,3
97,2
52,7

Ni
14,3
80,2
39,9
0,46
1,71
0,84
6,30
28,4
15,0

Pb
54,7
404
185
0,82
2,05
1,28
17,0
57,8
35,8

Zn
179
1544
587
0,89
35,2
7,79
75,9
734
314

Ni
0,1
4,1
1,6
29
54
41

Pb
0,0
0,0
0,0
7,2
57
24

Zn
0,1
2,7
0,9
38
80
55

Tab. 2. Zawartoci cakowite, aktualnie i potencjalnie dostpnych form [mg/kg s.m.] metali ladowych w prbkach osadw pobieranych w 2009 i 2010 r.

FORMY METALI

PARAMETRY STATYSTYCZNE

Aktualnie
dostpne
(0,01 M CaCl2)
Potencjalnie
dostpne
(0,1 M HCl)

minimum
maksimum
rednia
minimum
maksimum
rednia

2009
Cd
0,9
5,8
2,9
4,5
33
20

Cr
0,0
0,3
0,1
0,0
15
5,3

Cu
0,1
1,1
0,4
28
59
42

2010
Ni
0,4
6,0
2,5
3,5
32
17

Pb
0,1
2,9
0,8
13
36
24

Zn
0,2
14
3,5
14
58
34

Cd
0,1
0,9
0,5
1,0
8,8
6,1

Cr
0,1
0,5
0,2
1,1
7,9
3,8

Cu
0,0
0,8
0,2
29
83
60

Tab. 3. Wartoci udziau procentowego [%] dla aktualnie i potencjalnie dostpnych form metali ladowych w prbkach osadw pobieranych w 2009 i 2010 r.

96

L A B O R ATO R I U M R O D O W I S KO W E

lizowanego odcinka bada po powodzi

w 2010 r. mg warunkowa wzrost zawarto Cr i Pb. Nie wykazuje si natomiast
istnienia dodatniej korelacji dla zawartoci Cd i zawartoci materii organicznej,
a stwierdzone istotnie wysze zawartoci
tego metalu w prbkach osadw pobieranych po powodzi wiadcz o duej
mobilnoci tego metalu. Uzyskane wyniki
s zgodne z prowadzonymi w przeszoci
badaniami osadw fluwialnych, z ktrych
wynika, i wraz ze wzrostem zawartoci
materii organicznej i spadkiem wartoci
udziau osadw rednioziarnistych osadw (od 500 do 250 m) mog wzrasta zawartoci cakowite metali ladowych [4, 30].
ZAWARTOCI AKTUALNIE
DOSTPNYCH
FRAKCJI METALI

rednie zawartoci aktualnie dostpnych frakcji metali ekstrahowanych

0,01 M CaCl2 po powodzi w 2010 r. byy
poza zawartociami Cd, Cr i Pb nisze
w stosunku do zawartoci oznaczonych
w roku 2009 (tab. 2). Stwierdzone zmiany zawartoci Cr, Cu i Pb byy istotne
statystycznie. Ponadto wykazano, i nie
istnieje wysoka zaleno liniowa dla zawartoci aktualnie dostpnych frakcji kadego z analizowanych metali ladowych
i ich zawartoci cakowitych. Wykazuje si
take, i wartoci udziau procentowego
dla Cd i Pb, obliczone przez porwnanie zawartoci ich aktualnie dostpnych
frakcji z zawartociami cakowitymi, byy
istotnie nisze dla prbek analizowanych
osadw pobieranych w 2010 r. (tab. 3).
Natomiast rednie zawartoci cakowite
Cd i Pb oraz zawartoci ich aktualnie
dostpnych frakcji byy w tych osadach wysze (tab. 2). Wzrost zawartoci tych metali by zatem jednoznaczny
z ich unieruchomieniem. W przypadku
Cu i Zn wykazano, i w prbkach osadw
pobieranych po powodzi w 2010 r. nastpi istotny spadek wartoci ich udziau
procentowego przy jednoczesnym spadku
ich rednich zawartoci cakowitych oraz
zawartoci frakcji aktualnie dostpnych
(tab. 2, 3). Dla Cr wykazano natomiast,
i wraz z istotnym wzrostem jego zawartoci nastpi istotny wzrost wartoci udziau
procentowego (tab. 3). Ponadto wykazano
take, i istnieje wysoka dodatnia korelacja
jedynie dla Cr i zawartoci CaCO3 (r =
0,68). Okazuje si zatem, i jedynie dla
aktualnie dostpnych frakcji Cr prawdzi-

we okazuje si stwierdzenie, i raptowna

zmiana parametrw fizyczno-chemicznych
osadw, tj. pH, Eh oraz wzrost zawartoci
CaCO3, jakie zachodz podczas powodzi,
mog powodowa wzrost aktualnie dostpnych frakcji metali ladowych ekstrahowanych 0,01 M CaCl2 [11]. Dla aktualnie
dostpnych frakcji badanych metali ladowych nie wykazano natomiast zwizku
z zawartociami materii organicznej oraz
z udziaem najdrobniejszych frakcji osadw
(<50 m), na co wskazuje wielu badaczy
[m.in.: 2, 40, 41]. Brak zalenoci pomidzy zawartociami aktualnie dostpnych
frakcji metali z najdrobniejszymi frakcjami
osadw moe by spowodowany faktem,
i w przypadku analizowanych prbek
osadw fluwialnych udzia tych frakcji
by bardzo niski (tab. 1).
ZAWARTOCI POTENCJALNIE
DOSTPNYCH
FRAKCJI METALI

rednie zawartoci potencjalnie dostpnych

frakcji metali ladowych ekstrahowanych
0,1 M HCl poza Pb po powodzi byy
wysze (tab. 2). Zawartoci te byy istotnie
statystycznie wysze (tab. 2). Dla potencjalnie dostpnych frakcji Cd, Cr, Cu,
Ni i Zn wykazano istnienie wysokiej dodatniej korelacji z ich zawartociami cakowitymi (r od 0,71 do 0,95). Powd oraz zalewanie obszarw teras zalewowych wpywa
zatem moe na wzrost zawartoci potencjalnie dostpnych frakcji metali ladowych
ekstrahowanych 0,01 M HCl. Udzia procentowy potencjalnie dostpnych frakcji
metali oznaczonych 0,1M HCl okrelony
poprzez porwnanie ich zawartoci z zawartociami cakowitymi by po powodzi
istotnie wyszy dla Ni i Zn (tab. 3). Istotny spadek wartoci udziau procentowego
zosta natomiast okrelony w prbkach
popowodziowych dla Cd i Cr (tab. 3).
Przy czym naley podkreli, i zawartoci Cd istotnie wzrosy. Ponadto dla analizowanych prbek osadw fluwialnych
wykazuje si istnienie wysokiej dodatniej
zalenoci liniowej dla: Cd, Cr, Cu, Ni,
Zn i udziau frakcji osadw bardzo gruboziarnistych od 2000 m do 1000 m;
Cd, Ni, Zn i zawartoci materii organicznej
(r od 0,57 do 0,88) oraz Cr i zawartoci
CaCO3. Wysoka ujemna zaleno liniowa
wykazana zostaa natomiast dla wszystkich, poza Pb, badanych metali ladowych
i udziau frakcji osadw rednioziarnistych
od 500 do 250 m (r od -0,60 do 0,91).
Wykazanie wysokiej korelacji potencjal-

|LABORATORIUM

9-10/2012

nie dostpnych form metali ladowych

z zawartociami materii organicznej jest
zgodny z badaniami osadw fluwialnych
prowadzonych w przeszoci [42]. Nie
ma natomiast zbienoci z wynikami
bada, ktre wykazuj, e pomidzy potencjalnie dostpnymi formami Cr, Cu,
Ni i Pb a odczynem istnieje wysoka zaleno liniowa [43].
WNIOSKI
W prbkach osadw pobieranych po powodzi w 2010 r. wykazano zmian rednich
wartoci parametrw fizyczno-chemicznych, tj. udziau frakcji gruboziarnistych,
rednioziarnistych, drobnoziarnistych, pyw i iw, a take wartoci pH(H2O), zawartoci materii organicznej oraz CaCO3.
Po powodzi istotnie wzrosy zawartoci
frakcji aktualnie dostpnych (ekstrahowane 0,01M CaCl2) chromu i oowiu oraz
potencjalnie dostpnych (ekstrahowane
0,1 M HCl) kadmu, chromu, miedzi,
niklu i cynku. Wartoci udziau procentowego dla aktualnie dostpnych frakcji
chromu (ekstrahowanych 0,01 M CaCl2)
oraz potencjalnie dostpnych frakcji niklu i cynku (ekstrahowanych 0,1 M HCl)
byy istotnie wysze w prbkach osadw
pobieranych po powodzi w 2010 r. Ponadto wykazano istnienie wysokich korelacji dla zawartoci cakowitych oraz
aktualnie i potencjalnie dodatnich frakcji
badanych metali z udziaem frakcji osadw bardzo gruboziarnistych (od 2000
do 1000 m) oraz zawartoci materii
organicznej i wglanw.
Powyej prezentowane wyniki bada
byy finansowane w ramach Poddziaania
8.2.2 Regionalne Strategie Innowacji,
Dziaania 8.2 Transfer wiedzy, Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki
Programu Operacyjnego Kapita Ludzki,
wspfinansowanego z Europejskiego
Funduszu Spoecznego Unii Europejskiej, w ramach ktrego stypendystk jest
Aleksandra Ibragimow. Ponadto analizy
fizyczno-chemiczne osadw fluwialnych
wykonywane byy w laboratorium hydrochemicznym w Collegium Polonicum
w Subicach, wsplnej placwce naukowo-badawczej dwch partnerskich
uniwersytetw: Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu (UAM) oraz
Uniwersytetu Europejskiego Viadrina
we Frankfurcie n. Odr (UEV).

Pimiennictwo dostpne na
www.laboratorium.elamed.pl
97