Biuletyn Instytutu Zachodniego

Zakorzenione stereotypy,
czyli jak pracuj Niemcy i Polacy?
Niemiecki i polski rynek pracy
wobec wyzwa demograficznych
Tomasz Budnikowski
Nie trzeba by nazbyt wnikliwym specjalist w zakresie
psychologii spoecznej, aby mc zaobserwowa gbokie
pokady kompleksw, jakie drzemi wrd wikszoci obywateli
naszego kraju wobec zachodniego ssiada. U podstaw ley
niewtpliwie sukces gospodarczy osignity przez Republik
Federaln Niemiec, czego konsekwencj jest wysoki poziom
ycia jej obywateli. Nie kwestionujc bynajmniej tych osigni,

Nr 206/2015
161215
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

ktrych rde szuka naley w reformach zapocztkowanych

na pocztku lat pidziesitych ubiegego wieku przez Ludwiga
Erharda, nie mona jednoczenie zapomina, e a do
pocztkw lat dziewidziesitych istniao drugie pastwo
niemieckie.
W Niemieckiej Republice Demokratycznej zamieszkiwali wszak
rwnie Niemcy, a stan gospodarki w tym kraju, a w lad za

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

tym poziom ycia obywateli, w istotny sposb odbiega od

standardw znanych z Hamburga, Monachium czy Stuttgartu.
Dziao si tak, mimo i do tego kraju, okrelajcego si chtnie
jako pierwszy niemiecki kraj robotnikw i chopw, corocznie
z kasy federalnego ministerstwa finansw napyway miliardy
marek. Fundusze te przeznaczane nominalnie na utrzymanie
enerdowskich autostrad czy innych elementw infrastruktury
przekraczay nieraz wielokrotnie rzeczywiste koszty z tym

ISSN 2450-5080

zwizane.

Ich celem byo wspomoenie notorycznie kulejcej gospodarki komunistycznego

pastwa. Gdyby nie to trwajce latami dofinansowywanie, poziom ycia w NRD nie
byby pewnie wyszy od tego, jaki obserwowano w PRL. Trudno wic zgodzi si
z opiniami sugerujcymi szczegln pracowito naszych zachodnich ssiadw
z jednej i ograniczon gotowo do przepracowywania si przez Polakw z drugiej
strony. Jej nietrafno zdaje si potwierdza postp, jaki dokona si w ostatnich latach
w naszym kraju. Najlepiej pokazuje to tempo zmian produktu krajowego brutto
w przeliczeniu na jednego mieszkaca. Jeli przyj redni wielko tego wskanika
dla caej Unii Europejskiej jako 100, to w 2004 r., a wic wtedy kiedy wraz z innymi
dziewicioma krajami Polska przystpowaa do tego ugrupowania, wielko ta dla
zjednoczonych Niemiec ksztatowaa si na poziomie 116, dla Republiki Czeskiej 77,
a dla Polski wynosia jedynie 48. W cigu dekady 2004--2014 wskanik ten wzrasta
w naszym kraju wyjtkowo szybko. Po dziesiciu latach obecnoci Polski w Unii
Europejskiej przybra on warto 68. W tym samym czasie tempo przyrostu tego
decydujcego o jakoci ycia wskanika u naszych ssiadw byo zdecydowanie
wolniejsze. Nie we wszystkich krajach Unii zanotowano jednak spadek produktu
krajowego brutto w przeliczeniu na jednego mieszkaca. Wyrany wzrost zanotowano
m.in. we Woszech (z 112 do 117).
Olbrzymi postp, jaki dokona si w polskiej gospodarce w cigu ostatnich lat,
nie byby moliwy bez wielkiego zaangaowania obywateli naszego kraju, bez wielkiej
pracy. Warto w tym kontekcie przyjrze si niektrym aspektom aktywnoci
zawodowej Polakw, porwnujc j do sytuacji u naszego zachodniego ssiada. Na
pierwszy rzut oka szokowa musi niewielka na tle innych krajw gotowo do pracy
w ogle mierzona poziomem aktywnoci zawodowej. W grupie osb midzy 15 a 64
rokiem ycia czny odsetek pracujcych i bezrobotnych (zgodnie z praktyk
statystyczn take t grup zalicza si do kategorii aktywnych zawodowo) wynis
w Polsce w 2013 r. jedynie 68%. By o ponad trzy punkty procentowe niszy ni
rednio w 34 najbardziej rozwinitych gospodarczo krajach czonkowskich OECD.
W Niemczech ten wskanik ksztatowa si na poziomie 78%, a jeszcze wysze jego
wartoci notuje si tradycyjnie w krajach skandynawskich. Niepokojem napenia musi
take stosunkowo ograniczona aktywno zawodowa osb modych w przedziale
wiekowym 15-24 lat. W roku ubiegym odpowiedni wskanik wynis 34% wobec 50%
dla Niemiec. rednia dla pastw OECD wyniosa 47%. Na uwag zasuguje wyranie
take nisza na tle innych krajw aktywno zawodowa osb koczcych okres pracy
zawodowej (55-64), mimo e podobnie jak w niemal w kadym z nich mamy
w ostatnich kilkunastu latach do czynienia z istotnym wzrostem tego wskanika. Jest to

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

w duej mierze nastpstwem postpujcego wyduenia si ludzkiego ycia, co

obserwuje si we wszystkich rozwinitych gospodarczo pastwach. I tak po
osigniciu wieku 65 lat statystyczna Polka w 2011 r. miaa przed sob jeszcze
niemale 20 lat ycia, czyli a o 3 lata wicej ni jej starsza koleanka, ktra ten wiek
osigna 13 lat wczeniej. Wrd mczyzn okresy te s nieco krtsze, jakkolwiek
take i tutaj zauway mona identyczn prawidowo. O ile w 1998 r. statystyczny
Polak osignwszy 65. rok ycia doywa jeszcze dalszych 13 lat, to trzynacie lat
pniej jego modszy kolega mia przed sob okres ycia duszy co najmniej o dwa
lata. W lad za doywaniem coraz sdziwszego wieku idzie wyduenie okresu
aktywnoci zawodowej. Ludzie coraz pniej decyduj si na przejcie na emerytur.
O ile w okresie 1997-2002 pracujca Polka koczya okres aktywnoci zawodowej
w wieku 59 lat, to w latach 2007-2012 czynia to ponad rok pniej. W przypadku
mczyzn wiekiem granicznym okazay si odpowiednia 61,3 i 62,3 lat.
Analizujc intensywno pracy, nie mona pomija istotnego czynnika, jakim
jest tygodniowy czas pracy. Warto tu zauway, e wynegocjowany przez partnerw
umw zbiorowych wymiar jest w niemale we wszystkich krajach Europy Zachodniej
krtszy od pensum obowizujcego w krajach postkomunistycznych. W Polsce jest to
40 godzin, a w RFN przecitnie, w zalenoci od brany, 37,7 godziny. Warto przy tym
zauway, e pracownikowi niemieckiemu przysuguje a 30 dni urlopu wypoczynkowego, a wic 10 dni wicej ni w Polsce. Wyrazem postpujcego procesu
uelastyczniania niemieckiego rynku pracy jest ustawiczny odsetek osb pracujcych
na niepenym etacie. W wymiarze od 15 do 29 godzin tygodniowo w 2014 r. pracowao
38% kobiet. Na takich zasadach zatrudniona bya jedynie co dziewita Polka.
W przypadku mczyzn tego typu etaty s raczej rzadkoci i to w obydwu krajach.
W niepenym wymiarze czasu pracy zatrudniony jest jedynie co dziesity Niemiec i co
dwudziesty Polak.
Wszystko to sprawia, e obserwujemy znaczne i na pozr szokujce rnice
w dugoci przecitnego rocznego czasu pracy. W 2013 r. statystyczny Niemiec
spdzi w pracy 1388 godzin, a jego polski kolega a 1918. Z czysto rachunkowego
punktu widzenia oznacza to, e ten ostatni pracowa w roku dwa tygodnie duej.
W okresie 2000-2013 przecitny roczny czas pracy spad w Polsce o 3,6%,
a w Niemczech o 5,6%. Z drugiej jednak strony w krajach wysoko rozwinitych
obserwujemy, postpujcy z rn szybkoci, wzrost znaczenia pracy w yciu
obywateli. O ile w 2001 r. statystyczny mieszkaniec Unii Europejskiej wykazywa
aktywno zawodow przez 33 lata swego ycia, to dziewi lat pniej byo to
o ptora roku duej. Nie sposb w tym kontekcie nie zauway, e w Polsce okres

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

ten jest stosunkowo krtki. W 2010 r. statystyczny obywatel naszego kraju pracowa
przez okres 31,5 lat ( wobec 31,4 w 2001 r.), Niemiec za a o ponad pi lat duej.
Analiza dotychczasowych tendencji, jakie w odniesieniu do aktywnoci
zawodowej obserwujemy w obydwu krajach oraz refleksja nad przewidywanymi
trendami demograficznymi upowania do sformuowania pewnych obaw odnonie do
przyszego rozwoju gospodarczego. Wydaje si, e s one bardziej uzasadnione
w Polsce ni u naszego zachodniego ssiada. Wedug tamtejszego Federalnego
Urzdu Statystycznego ludno Niemiec w 2030 r. zmniejszy si w porwnaniu z
rokiem ubiegym o milion. Analitycy renomowanego Instytutu Gospodarki Niemieckiej
(Institut der deutschen Wirtschaft) w Kolonii przewiduj, e spadek moe by jeszcze
wikszy. Oczekuje si jednoczenie, e liczba osb w wieku 65-70 zwikszy si o 2,5
mln. Bdzie temu towarzyszy ograniczony przyrost liczby ludnoci w wieku
produkcyjnym. Bdzie to oznacza powane

trudnoci dla tamtejszego systemu

ubezpiecze spoecznych. Zagroona by moe wypata emerytur na dotychczasowym, stosunkowo wysokim poziomie. Moe si okaza, e zabraknie ludzi do
pracy. Tak jest zreszt ju dzisiaj. Bezrobocie jest w Niemczech rekordowo niskie,
a pracodawcy coraz czciej skar si na brak fachowcw. Notorycznie poszukiwani
s

absolwenci kierunkw technicznych, informatycy, matematycy i absolwenci

kierunkw przyrodniczych. Majc na uwadze t budzc niepokj sytuacj na rynku

pracy, po przejciowym skrceniu wieku emerytalnego planuje si tu znw jego
wyduenie, co jest zreszt prawidowoci obserwowan w zdecydowanej wikszoci
pastw wysoko rozwinitych. Jednoczenie niemieccy ekonomici podkrelaj
olbrzymi szans jak w tym kontekcie stanowi napyw migrantw z krajw Bliskiego
Wschodu. Pewnym problemem, na ktry zwraca si przy tym uwag jest fakt, e
przewaaj wrd nich osoby bez naleytego wyksztacenia. Istniej jednak szacunki
wskazujce, e dla zachowania obecnej relacji osb po 65. roku ycia do populacji
w przedziale wiekowym 15-65 lat powinno do 2035 r. do tego kraju napyn ponad 32
mln cudzoziemcw.
Jak wynika z dugookresowych prognoz, rozwj ludnociowy z jakim
bdziemy mieli do czynienia w Polsce, nie odbiega zbytnio od przewidywa
dotyczcych Niemiec. Wedug Gwnego Urzdu Statystycznego w okresie 2014-2030
ludno Polski zmniejszy si o ponad milion (z 38,5 do 37,2 mln). Jednoczenie,
podobnie jak u naszego zachodniego ssiada, postpowa bdzie proces starzenia
si spoeczestwa. Odsetek osb, ktre osigny ju 65 lat, zwikszy si w tym
okresie z 22 do 24,5. Gwatownemu pogorszeniu ulegnie wspczynnik obcienia
odzwierciedlajcy udzia osb w wieku przed- i poprodukcyjnym w oglnej populacji.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Oznacza to bdzie, podobnie jak w Niemczech, olbrzymie wyzwanie dla systemu

ubezpiecze spoecznych.
Nie zwaajc na to, planuje si w Polsce powrt do wczeniejszej emerytury
przy jednoczesnym zamykaniu si naszego kraju na masowy napyw potrzebnych
gospodarce cudzoziemcw. Nic nie wskazuje przy tym na istotne ograniczenie
emigracji modych Polakw do krajw starej Unii Europejskiej. Trudno oczekiwa, aby
powstay w ten sposb niedobr rk do pracy mg by zrekompensowany imigracj
z Ukrainy czy Biaorusi.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst nawizuje do referatu wygoszonego podczas konferencji pt. Niemcy we wspczesnym

wiecie. Aspekt gospodarczy zorganizowanej 2 grudnia 2015 r. przez Instytut Zachodni
i Fundacj Konrada Adenauera.

Tomasz Budnikowski prof. dr hab., pracownik Instytutu Zachodniego, ekonomista,

zainteresowania badawcze: rynek pracy w Polsce i na wiecie, gospodarka Niemiec, katolicka
nauka spoeczna.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5