Professional Documents
Culture Documents
WYDZIA HUMANISTYCZNY
Logopedia z Audiologi
Zakad Logopedii i Jzykoznawstwa Stosowanego
Praca licencjacka
napisana pod kierunkiem
prof. dr hab. Tomasza
Woniaka
Lublin 2011
SPIS TRECI
WSTP......4
ROZDZIA PIERWSZY
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.1.1.
1.1.2.
1.1.3.
1.1.4.
1.2.1.
1.2.2.
1.3.1.
1.3.2.
Mechanizm relaksacji. 15
Rodzaje
technik
relaksacyjnych
moliwych
do
zastosowania
terapii
logopedycznej. ....16
1.5.
1.4.1.
1.4.2.
1.4.3.
1.4.4.
Muzykoterapia. ...22
ROZDZIA DRUGI
2.1. Charakterystyka wybranych zaburze mowy, w ktrych moliwe jest zastosowanie relaksacji.
..29
2.1.1. Jkanie. ...29
2.1.2. Dyzartria. ....32
2.2. Znaczenie relaksacji dla wybranych zaburze mowy. ..35
2.2.1. Znaczenie relaksacji dla terapii jkania. ....35
2.2.2. Znaczenie relaksacji dla terapii dyzartrii w mzgowym poraeniu dziecicym. ...39
ROZDZIA TRZECI
3.1. Propozycje konspektw zaj relaksacyjnych. .43
3.1.1. Konspekt nr 1. ...43
3.1.2. Konspekt nr 2. ...46
3.1.3. Konspekt nr 3. ...48
3.1.4. Konspekt nr 4. ...50
3.1.5. Konspekt nr 5. ...52
3.1.6. Konspekt nr 6. ...54
3.1.7. Konspekt nr 7. ...57
3.1.8. Konspekt nr 8. ...59
3.1.9. Konspekt nr 9. .......62
3.1.10. Konspekt nr 10. .......64
3.1.11. Konspekt nr 11. ...67
3.1.12. Konspekt nr 12. ...69
PODSUMOWANIE ......72
BIBLIOGRAFIA .......73
WYKAZ STRON INTERNETOWYCH ....74
WSTP
Logopedia, jako nauka interdyscyplinarna, korzysta z dorobku innych dyscyplin naukowych,
takich jak nauki humanistyczne, spoeczne, medyczne: pedagogiki, psychologii, socjologii, neurologii,
foniatrii, laryngologii, lingwistyki oraz z niektrych ich pocze. W logopedii nieustannie stosowane s
programy, metody, techniki pracy oraz inne elementy wymienionych dziedzin. W terapii logopedycznej
niezbdne jest poczenie i wykorzystanie pewnego poziomu wiedzy pedagogicznej, psychologicznej i
jzykoznawczej. Profesja logopedy w sposb szczeglny czy w sobie te trzy dziedziny, korzystajc z
ich dorobku naukowego oraz metod specjalistycznych.
Stres jest zjawiskiem wystpujcym powszechnie. Niestety, jest to zjawisko, ktre czsto
utrudnia proces diagnozy, przeszkadza w terapii i wywouje dyskomfort psychiczny zarwno u pacjenta,
jak i samego terapeuty, wpywajc na relacj terapeutyczn wystpujc midzy obiema stronami.
Obecno stresu u pacjenta podczas bada logopedycznych moe mie istotny wpyw na postawienie
mylnej diagnozy przez logoped. Zachowania pacjenta podczas stresu mog by na tyle nienaturalne, e
logopeda moe si nimi mylnie zasugerowa i uzna, e pacjent moe cierpie na okrelone schorzenia
umysowe, psychiczne lub logopedyczne. Taka sytuacja nastrcza trudnoci nie tylko terapeucie, ale
rwnie samemu badanemu, wpywajc na relacj pacjent-logopeda. wiadomo istnienia stresu, jako
nieodcznego elementu kadej nieznanej, nowej, lub niepewnej sytuacji pozwala na przyjcie na siebie
pewnego dystansu i spojrzenie nie na czowieka, ale na sytuacj, z ktrej moe wypywa dane
zachowanie. Wiedza na temat stresu i jego psychologii pozwala na wiadome i tolerancyjne
ustosunkowanie si do wynikw wasnej obserwacji, co ma niebagatelne znaczenie w penieniu roli
logopedy. W terapii logopedycznej relacja midzy obiema stronami jest wana i powinna by pena
zrozumienia, empatii oraz wzajemnego zaufania. Stres uniemoliwia normalne funkcjonowanie pacjenta
nie tylko w samej relacji terapeutycznej, ale take w innych sytuacjach jego ycia spoecznego na kadym
etapie ycia, mogc powodowa rwnie powstawanie rozmaitych zaburze. Znaczenie stresu w
logopedii stao si dla mnie na tyle intrygujce, e skonio mnie do poszukiwa rozwizania tego
problematycznego zjawiska i stao si powodem do napisania niniejszej pracy.
Techniki relaksacyjne s jedn z wielu metod psychologicznych, ktre z powodzeniem znajduj
zastosowanie w terapii logopedycznej. Techniki relaksacyjne s odpowiedzi na zjawisko stresu i mog
by pomocne w logopedii zarwno z punktu widzenia terapeuty, jak i pacjenta. Rozmaito technik
stwarza moliwo wykorzystywania ich w rnorodnych okolicznociach oraz dostosowywania ich do
indywidualnych potrzeb pacjenta. Z punktu widzenia logopedycznego najbardziej zasadne jest
stosowanie dwch technik relaksacyjnych: Techniki prostej relaksacji fizjologicznej E. Jacobsona oraz
treningu autogennego J. Schultza i z tych wanie technik korzysta si najczciej. W rnych
przypadkach mona wykorzystywa jednak inne techniki, majc na uwadze indywidualne moliwoci i
zapotrzebowania pacjenta.
Charakter poszczeglnych technik jest rny, inaczej si je stosuje i dlatego te kierowane s do
rnych grup pacjentw. W pracy swojej wziam pod uwag dwie grupy pacjentw: osoby jkajce si
oraz osoby z dyzartri i pod ich ktem zostao opisane stosowanie oraz wpyw danych technik
relaksacyjnych na pacjenta, a take ich oddziaywanie na sam terapi logopedyczn.
Okrelone w pracy techniki relaksacyjne mog by stosowane u osb z zaburzeniami, ale take u
osb zdrowych, rwnie w profilaktyce stresu. Autorskie pomysy, przygotowane w oparciu o propozycje
zaj relaksacyjnych I.G. Wygotskiej w opracowaniu Z. Tarkowskiego (1985), znalazy odzwierciedlenie
w konspektach proponowanych zaj relaksacyjnych dla dzieci przedszkolnych, ktre uwzgldniaj
przebieg zaj relaksacyjnych przed waciwymi zajciami logopedycznymi. Wydaje si, e zajcia
relaksacyjne prowadzone przed zajciami logopedycznymi, stanowi doskonae uzupenienie
kompleksowej terapii i mog podnosi efektywno oddziaywa terapii logopedycznej.
W pracy odnosz si do twierdze oraz bada, dotyczcych wpywu relaksacji na pacjentw, ich
zaburzenia mowy oraz na sam terapi logopedyczn, autorw midzy innymi takich jak M. Chciek
(2010), A. Szyszko-Bohusz (1976, 1998), L. Kulmatycki (1999a, 1999b, 1993, 1995, 1997), Z. Tarkowski
(1999), A. Lewandowski i Z. Tarkowski (1989). Warte uwagi jest to, e tylko M. Chciek spord nich
wykorzystywa instrumenty do obiektywnych bada pomiaru stresu i stosowa je w terapii logopedycznej.
Pozostali badacze, ktrzy skupili si na oddziaywaniu relaksacji wykorzystywali badania ankietowe,
ktrych wyniki byy subiektywn ocen pacjentw. Wydaje si, e warto byoby wykorzysta badania
obiektywne do oceny wpywu technik relaksacyjnych na terapi logopedyczn zaburze mowy.
Praca niniejsza jest prb przedstawienia i oceny dotychczasowych teorii, metod oraz bada w
zakresie oddziaywania technik relaksacyjnych oraz ich wpywu na terapi logopedyczn. Skada si ona
z
trzech
czci:
- czci pierwszej, ktra obejmuje wielostronne przedstawienie zjawiska stresu, relaksacji, ich
mechanizmw
i
waciwoci
oraz
technik
relaksacyjnych;
- czci drugiej, ktra obejmuje przeoenie technik relaksacyjnych na grunt logopedyczny. W czci tej
omwione zostay zaburzenia mowy, w ktrych moliwe jest stosowanie technik relaksacyjnych oraz
zostay uwzgldnione uzasadnienia stosowania technik relaksacji w terapii wybranych zaburze mowy;
- czci trzeciej, w ktrej zebranych zostao dwanacie samodzielnie przygotowanych konspektw
proponowanych zaj relaksacyjnych dla dzieci w wieku przedszkolnym.
1.1
Czynniki wywoujce napicie psychiczne obecne s powszechnie i niemal przez cay czas
funkcjonowania czowieka. Na czynniki te reaguje nie tylko sfera psychiczna, ale take ukad somatyczny
czowieka, ktry zmienia funkcjonowanie poszczeglnych ukadw biologicznych.
Wrd naturalnych reakcji psychiki na bodce stresowe mona wymieni midzy innymi reakcje
widoczne w nastroju (zmienny nastrj, wybuchowo, znudzenie), zachowaniu (draliwo,
zniecierpliwienie, brak konsekwencji w okrelonych zachowaniach, podejmowanie decyzji w sposb
pochopny) czy reakcje powizane z prac umysow (problemy w koncentracji, chaos mylowy,
zagubienie, zapominanie) (L. Kulmatycki 1993). Wysoki poziom stresu, ktry - o ile w niewielkich
dawkach jest sprzyjajcy i z zasady pomocny czowiekowi - o tyle przewlekle utrzymujcy si, powoduje
niekiedy powane zaburzenia na tle psychicznym, wyraajce si w emocjonalnym i poznawczym
funkcjonowaniu
czowieka
oraz
jego
zachowaniu
(J.K.
Olszewski
2010).
Powszechnie znany jest fakt, e stres wpywa na funkcjonowanie nie tylko psychiczne, ale rwnie
somatyczne: spoywanie w nerwach i popiechu, powoduje wrzody odka, duej utrzymujce si
napicie powoduje oglne osabienie caego organizmu i zwiksza podatno na rozmaite czynniki
chorobowe. Kardiolodzy swoim pacjentom czsto proponuj zmian trybu ycia, rwnie uwzgldniajc
istotn rol stresu w procesach szkodzcych funkcjom niemal wszystkich, wspdziaajcych ze sob
ukadw biologicznych, takich jak: nerwowy, hormonalny, czy miniowy.
Poszukujc waciwej definicji tego, czym waciwie jest relaksacja, naley uprzednio
sprecyzowa: czym jest stres? Wwczas, poprzez odwrcenie mechanizmw stresogennych, odpowied
na pytanie: czym jest relaksacja? stanie si pewniejsza.
1.1.1.
Stres, jako nieodczny element ycia, wraz z relaksem to czynniki wzajemnie dopeniajce si.
Stres i relaks stanowi dwa aspekty tego samego zjawiska (L. Kulmatycki 1993).
Pojcie stresu przypisuje si lekarzowi fizjopatologowi i endokrynologowi kanadyjskiemu, H.
Selyemu. To wanie H. Selye, chocia okrela pocztkowo w swoich pracach stres jako syndrom
niespecyficznych odpowiedzi na zagraajce bodce, w pniejszych latach rozpowszechni termin
stresu, ktry zyska szczegln popularno po roku 1950. Wedug niego, stres to nieswoista reakcja
organizmu
na
stawiane
mu
zadanie
(L.
Kulmatycki
1999b:
10).
Jak naley rozumie wspomnian swoisto i nieswoisto reakcji? Swoista reakcja to inaczej
reakcja zindywidualizowana, ktrej towarzysz rnorodne, subiektywne uczucia i emocje, waciwe
danemu bodcowi, jego sile i towarzyszcym mu okolicznociom. Reakcja taka jest moliwa do
zauwaenia, a przy tym czowiek jest jej wiadomy. W przeciwiestwie do reakcji swoistej, reakcja
nieswoista to taka reakcja na rnorodne bodce, ktrej nie towarzysz subiektywne wraenia
emocjonalne i zwykle czowiek nie jest wiadomy faktu jej zaistnienia. Brak samowiadomoci w
przypadku reakcji nieswoistej wydaje si istotny w kontekcie niedostrzegania wystpienia reakcji
stresowej. Wane jest to, e w jej przypadku nie licz si osobiste odczucia, ale nasilenie reakcji
organizmu na dany bodziec. Dla przykadu, reakcje swoiste, jakie pojawi si w wyniku informacji o
wygranej na loterii to np. zaskoczenie, rado, podniecenie, poczucie bycia szczliwym. W tym samym
wypadku pojawi si reakcje nieswoiste takie jak przypieszenie ttna bicia serca, wzrost cinienia krwi,
wzmoone
pocenie
si
i
tak
dalej
(L.
Kulmatycki
1999b).
Definicj stresu w ujciu H. Selyego przedstawi nieco szerzej take J.K. Olszewski, ujmujc j
nastpujco: stres jest zespoem niespecyficznych (niezwizanych z istot stresora) zmian
fizjologicznych o charakterze przystosowawczym, ktre su obronie organizmu (J.K. Olszewski 2010:
45).
Okazuje si jednak, e termin stres, pojawi si ju wczeniej, w pracach Johna Mansona i
Waltera Canzona, ktrzy na okrelenie wszelkich napi psychicznych uywali odpowiednio pojcia
stresu
nerwowego
lub
stresu
emocjonalnego
(L.
Kulmatycki
1999b).
L. Kulmatycki pisze, e fizjologiczna koncepcja stresu, ktra dominowaa w latach 60. i 70., zacienia
pojcie
stresu
do
schematu
bodca
i
nastpujcej
po
nim
reakcji.
Richard Lazarus w swojej pracy Psychological Stress and the Copying Process (za: L. Kulmatycki 1999b:
9), uywa terminu stres psychologiczny, ktrego znaczenie jest szersze ni pojcie stresu w ujciu
biologicznym.
Interdyscyplinarno zjawiska sprawia, e pojawio si wiele zrnicowanych koncepcji stresu
psychologicznego, wskutek czego podanie precyzyjnej, jednoznacznej definicji stao si trudne. Spotyka
si w zwizku z tym liczne opisowe propozycje terminologiczne, takie jak sytuacja trudna, czy te
frustracja. Jak pisze L. Kulmatycki, wikszo z nich ujmuje stres psychologiczny jako zwikszenie
ktre postrzegaj rzeczywisto jako niesprzyjajc, maj wiksze skonnoci do wzmoonych reakcji
emocjonalnych, ktre wymagaj zastosowania pewnych mechanizmw obronnych, majcych na celu
podniesienie poziomu komfortu psychicznego. Spord wspomnianych mechanizmw obronnych mona
wymieni na przykad racjonalizacj, ktra opiera si na nieodpowiednim wyjanianiu i prbach
racjonalnego uzasadnienia sobie przyczyn swojego zachowania. Rwnie im lepiej subiektywnie
oceniane s wasne moliwoci pokonywania barier i osigania celw swoich dziaa, tym mniejszy jest
wpyw potencjalnych czynnikw stresowych. (A. Frczek i M. Kofta 1982).
Uwzgldniajc fakt, e dowolny stresor za kadym razem ma inny wpyw na poszczeglne
osoby, naley pamita, e sposb reakcji zaley od indywidualnej postawy kadego czowieka, oraz jego
stosunku do czynnika stresogennego. Sama interpretacja stresora staje si kluczowym elementem, ktry
ksztatuje podatno lub odporno jednostki na sytuacje trudne, co szerzej opisuj A. Frczek i M. Kofta:
Istotna bowiem jest nie tyle sia fizyczna bodca, ale jego znaczenie dla podmiotu. Stwarza to oczywist
trudno przy jakichkolwiek prbach wyliczania i systematyzowania czynnikw stresowych, albowiem
system dowiadcze czowieka, decydujcy o tym, jakie znaczenia bd miay dla niego rozmaite
sytuacje, jest w wysokim stopniu zindywidualizowany. Jednoczenie moe on zmienia si pod pewnymi
wzgldami, na przykad kiedy przechodzimy z jednego krgu kulturowego do drugiego, poniewa kady
z tych krgw ksztatuje u swych czonkw odmienne wzorce motywacyjne i odmienne systemy
oczekiwa (A. Frczek i M. Kofta 1982: 656).
L. Kulmatycki w swojej ksice Stres a joga podaje, e to wanie nastawienie, uprzedzenia i
predyspozycje wpywaj (...) na to, w jaki sposb reagujemy (L. Kulmatycki 1999b: 15). Natomiast to,
w jaki sposb czowiek reaguje, uzalenione jest od indywidualnego progu frustracji. Kady czowiek ma
inny prg frustracji. Wyrnia si wysoki prg frustracji, prg redni, oraz niski (L. Kulmatycki 1999b).
Niski prg frustracji charakteryzuje osoby stale zamartwiajce si czym, rozpamitujce wielokrotnie
zdarzenia
z
przeszoci,
pamitliwe,
nieskore
do
zmian.
Osoby z wysokim progiem frustracji to osoby o cechach skrajnie przeciwnych do osb o niskim progu
frustracji. Bd to osoby atwo rozstajce si z innymi, szybko zapominajce o przykrych przeyciach i
nieszczciach, atwo przystosowujce si do nowych sytuacji, nieprzejmujce si (L. Kulmatycki
1999b).
Wpyw na to, w jaki sposb odbierane s sytuacje stresowe bdzie mia take wiek, etap ycia, czy stany
emocjonalne (L. Kulmatycki 1999b).
Przyczyn stresu moe by zatem sama myl o stresujcym przeszym wydarzeniu, ktre mogo
mie miejsce w niezalenym od danej chwili momencie. Co wicej, kady czowiek posiada wasny
sposb przeywania stresu, a przy tym rne czynniki determinuj jego pojawienie si. Przyczyny stresu
mog by, zatem, zupenie nieznane osobom trzecim, mog by te dla nich cakowicie niezauwaalne,
lub postrzegane przez nie jako nieadekwatne do sytuacji. Fakt ten wydaje si wany w kontekcie
przeprowadzania procesu diagnozowania logopedycznego pacjentw zestresowanych i w znaczcym
stopniu wpywa na wynik procesu diagnostycznego.
W podsumowaniu naley stwierdzi, e istniej zatem czynniki, ktre ostatecznie sprawiaj, e
dystres wpywa na zmiany w funkcjonowaniu organizmu oraz w regulacji psychologicznych zachowa
czowieka.
Czynniki
te
to
midzy
innymi:
niski
poziom
indywidualnej
odpornoci
na
psychologiczny
stres
wykorzystywanie
niewaciwych
metod
walki
ze
stresem
- wysoki poziom stresu, ktry moe zagraa potrzebom i wartociom danej osoby
- trudne do wyeliminowania czynniki stresowe (A. Frczek i M. Kofta 1982)
Wane jest, aby zwrci uwag na pewn waciwo czynnikw stresowych: Moliwo, e
jaka sytuacja stanie si rdem stresu nie jest jej waciwoci immanentn, ale wynika z okrelonej
relacji midzy ow sytuacj a dziaajcym w niej podmiotem. W zalenoci od tego, jaki jest stosunek
pomidzy oddziaujcym na czowieka bodcem czy sytuacj a jego aktualnymi deniami, potrzebami,
schematami poznawczymi, waciwociami systemu wartoci, owe bodce i sytuacje mog stanowi
rdo stresu bd nie (A. Frczek i M. Kofta 1982: 658).
1.1.3. Waciwoci stresu.
Jeli mowa o waciwociach stresu, to nie sposb nie wspomnie o tym, e powszechnie stres
uwaany jest za zjawisko szkodliwe. Istotnie, wraz z postpem cywilizacyjnym zjawisko stresu nasilio
si, jednak czy aby rzeczywicie stres jest wycznie zjawiskiem szkodliwym?
Istotne jest to, e jeli stres jest krtkotrway i lekki lub saby i umiarkowany, to potrafi w szczeglny
sposb wzmacnia procesy poznawcze i umysowe, takie jak pami. Stres w takiej optymalnej dawce
staje si stymulujcy i sprawia, e czowiek staje si bardziej czujny i skoncentrowany (R.M. Sapolsky
2005).
W internetowej encyklopedii napisano, e stres umiarkowany zwiksza moliwoci radzenia sobie z
wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dziki czemu umoliwia rozwj psychiczny. Wielu badaczy
zjawiska okrela go jako podstawowy czynnik rozwoju (Wikipedia, haso: stres).
Stres taki spenia funkcj mobilizujc, wiksze bowiem wymagania nowej czy trudnej sytuacji
powoduj, e wydatkujemy wicej si i energii (L. Kulmatycki 1999a: 19). To pozwala pokonywa
przeszkody i dajc poczucie satysfakcji, jest dodatkowym czynnikiem motywujcym. Rodzaj takiego
pozytywnego
stresu
okrelany
jest
mianem
eustresu.
Mona zatem stwierdzi, e niewielki stres sprzyja czowiekowi i nie naley godzi si ze stanowiskiem,
e
stres
jest
wycznie
zjawiskiem
szkodliwym.
Naley rwnie mie na uwadze fakt, e ambiwalentny charakter stresu okrela take jego szkodliwe
waciwoci. Analogicznie do stresu dziaajcego krtko lub lekko, stres utrzymujcy si dugotrwale lub
stres silny okrela si mianem dystresu, czyli stresu negatywnego lub nadmiernego.
Stres taki pojawia si, gdy zostaje przekroczona granica eustresu. Poza tym, e zakca on
rwnowag, powoduje szkodliwe i nierzadko trwae zmiany w organizmie ludzkim. Dugotrway lub
silny stres upoledza i osabia te same procesy i czynnoci, ktre maa dawka stresu stymulowaa (R. M.
Sapolsky 2005).
eby rozpozna, czy sytuacja ma charakter dystresowy, czy te eustresowy, naley zastanowi
si przede wszystkim, czy skutki opisanego zdarzenia s na tyle przykre, nieprzyjemne, e wywouj
duy dyskomfort, a przy tym, nasze zachowanie lub sygnay dochodzce z wntrza organizmu mog to
sugerowa, czy te szybko zapominamy o trudnej sytuacji i powracamy do rwnowagi. (L. Kulmatycki
1999b)
Nasuwa si pytanie: co pomoe oceni, e sytuacja jest stresujca dla danej osoby? Wrd
najbardziej charakterystycznych objaww przeywanego stresu, wymienia si w pierwszej kolejnoci
objawy: fizyczne, fizjologiczne i psychiczne.
Spord fizycznych objaww zaznacza si wyrany bl i napicie poszczeglnych partii
miniowych, objawiajcych si m.in. blem i napiciem brzucha, blem plecw, sztywnoci karku,
napitymi miniami twarzy itp. Jeli chodzi o postaw, to zwykle jest to postawa zgarbiona, agresywna,
zamknita, przyjmujca charakter obronny. W zachowaniu ujawnia si niepokj, nerwowe tiki, czy ruchy.
W mowie daje si zauway brak pewnoci, objawy podobne do zaburze pynnoci mowy, takich jak
jkanie. Niekiedy mowa staje si agresywna.
Wrd objaww fizjologicznych, zdecydowanie najbardziej uwidacznia si przyspieszona praca
serca, podniesienie cinienia, obecno uczucia gorca lub/i zimna, przypieszone ttno, zaczerwienienie
twarzy, chodne donie lub stopy. Oddech staje si nieregularny, pytki, moe pojawia si sucho w
ustach. Mwic o hormonach, to najwaniejszym objawem fizjologicznym jest nadmierne wydzielanie
si tzw. hormonw stresowych ACTH, kortykosteroidw i katecholamin (adrenalina i noradrenalina) do
osocza krwi i moczu (L. Kulmatycki 1999b: 14). W wydzielaniu ujawnia si wwczas nacisk na
pcherz, rozwolnienie lub zatwardzenie.
Piszc o objawach psychicznych, naley uwzgldni te, ktre dotycz umysu, nastroju i
zachowania. W objawach zwizanych z umysem, zaznaczaj si trudnoci w koncentracji, bl gowy,
zapominanie, zagubienie, chaos mylowy i in. Nastrj staje si zmienny, osoba zestresowana moe by
znudzona, wybuchowa, egzaltowana itd. W zachowaniu uwidacznia si draliwo, zniecierpliwienie.
Osoba taka zaczyna zachowywa si pochopnie, lub niekonsekwentnie (L. Kulmatycki 1999b).
Trwajcy zbyt dugo lub nasilajcy si stres wpywa sprawia, e poziom wykonania w zakresie
rozmaitych czynnoci spada, a w zachowaniu pojawia si dezorganizacja. Ludzie zaczynaj mwi zbyt
szybko i troch niewyranie, ich motoryka nie ma ju takiej precyzji jak poprzednio, podejmuj decyzje
bez wystarczajcego rozeznania sytuacji, wykazuj czsto zmniejszon plastyczno w dziaaniu (w
niewystarczajcym stopniu uwzgldniajc zmiany w sytuacji). Jednoczenie obserwuje si wystpowanie
chwilowych zahamowa w postaci przerw w dziaaniu i myleniu (uczucie pustki w gowie ()).
Pojawiaj si trudnoci w koncentracji uwagi, przypominaniu, a take percepcji (A. Frczek i M. Kofta
1982: 661).
1.1.4. Skutki stresu
Oglnie rzecz ujmujc, kada sytuacja stresujca powoduje wzrost poziomu aktywnoci
organizmu. Bez wzgldu na czynniki, ktre wywouj stres, pocztkowo aktywno ta poprawia
sprawnoci wykonawcze i orientacyjne oraz poziom organizacji zachowa czowieka. Dopiero, gdy
przekroczona zostanie optymalna warto podatnoci czowieka na sytuacje stresowe, sprawno do
dziaa ulega pogorszeniu i dezorganizacji (E. Duffy; R.B. Malmo; R. S. Woodworth i H. Schlosberg za:
A. Frczek i M. Kofta 1982).
10
Wyraz relaks nie jest terminem ucilonym naukowo i jednoznacznym. Aby unikn wic
niejasnoci, w dalszej czci pracy termin ten oznacza bdzie zwolnienie psychofizyczne, czyli
wyeliminowanie naprenia mini przy rwnoczesnym wiadomym obnieniu aktywnoci myli (J.
Aleksandrowicz, S. Cwynar i A. Szyszko-Bohusz 1976: 6). W dalszej czci swoich prac przytacza
znaczenie relaksu jako dowolnego rozlunienia okrelonych mini (J. Aleksandrowicz, S. Cwynar i A.
Szyszko-Bohusz 1976).
Ze sownika wyrazw obcych PWN (2004), wynika, e relaks jest odpreniem fizycznym i
psychicznym, polegajcym na przybraniu odpowiedniej pozycji, rozlunieniu mini i zmniejszeniu do
minimum aktywnoci miniowej, za relaksacja to zmniejszenie napicia miniowego i
emocjonalnego, odprenie fizyczne i psychiczne osigane za pomoc specjalnych metod i wicze.
Pojcie <<relaks>>, bdce w powszechnym uyciu, czsto bywa stosowane nieprecyzyjnie, a
nawet bdnie. Termin ten zosta przyjty w Polsce z jzyka angielskiego, w ktrym w ostatnich latach
sta si bardzo popularny. Uywany jest on najczciej podobnie jak pochodny od niego wyraz
relaksacja (ang. relaxation) na okrelenie stanw lub czynnoci, w ktrych dominuje odpoczynek,
odprenie, zwolnienie psychofizyczne. Krtki sownik oksfordzki pynnej angielszczyzny okrela relaks
w sposb nastpujcy: <<Spowodowanie lub zezwolenie na stan rozlunienia, obwinicia, zwiotczenia,
ukojenia, osabienia, zwolnienia () Sowo to oznacza rwnie zmniejszenie napicia, surowoci,
ostroci, ceremonialnoci, sprystoci lub gorliwoci (). Relaksowi mog podlega wntrznoci,
muskuy, czyi uchwyt, karno, wiczenie, wychowanie, zasada, dyscyplina, czyja uwaga, wysiki ().
Relaksowi mona podda uchwyt, rce, surowo, rysy, zachowanie, usiowanie ()>> Termin
<<relaksacja>> okrelony jest tam jako <<Czciowe sfolgowanie (przebaczenie, odpuszczenie, ulga)
kary, obowizku, ustanie pracy, rozrywki, zabawy, zmniejszenie napicia (natenia, wytenia),
surowoci, dokadnoci itd.>> (J. Aleksandrowicz, S. Cwynar i A. Szyszko-Bohusz 1976: 5).
L. Kulmatycki podaje, e: Termin relaks pochodzi z jzyka aciskiego, a spopularyzowany zosta za
porednictwem jzyka angielskiego i analogicznie jak sowo relaksacja (relaxation), uywany jest do
okrelenia stanw i czynnoci, w ktrych dominuje odpoczynek, odprenie oraz zwolnienie
psychofizyczne (L. Kulmatycki 1999a: 9). Ten sam autor, zamieszcza definicje relaksu okrelone przez
innych
autorw:
Jeden z najwybitniejszych badaczy stanu relaksacji Schulz, okrela ten stan jako skoncentrowane
samoodprenie, podkrelajc, e osiga si je poprzez fizjologiczne, racjonalne wiczenia, ktre
powoduj ogln przemian, niejako przeczenie psychosomatyczne, poddawanych relaksacji osb. E.
Jacobson uwaa, e metoda relaksacji polega na kontynuacji redukcji napicia lub grup miniowych i
czci motorycznych ukadu nerwowego. Wedug J. Aleksandrowicza relaks naley rozumie jako
zwolnienie psychofizyczne, czyli wyeliminowanie naprenia mini przy rwnoczesnym wiadomym
obnieniu aktywnoci myli. Relaks nie jest tylko dowolnym rozlunieniem okrelonych mini, ale
rwnie wyniki bada potwierdzaj korzystny wpyw rozlunienia miniowego na stan osigania
rwnowagi emocjonalnej i obnienia aktywnoci mylowej (cyt. za: L. Kulmatycki 1999a: 9). Niektrzy
badacze uwaaj, e relaksacj mona okreli jako specyficzny stan wiadomoci (A. Kokoszka; W.
Romanowski; A. Szyszko Bohusz; T. Tart za: L. Kulmatycki 1999a).
Pojcie relaksu w terapii i rehabilitacji odnosi si do obniania poziomu napi o charakterze
psychofizycznym w ciele, uwzgldniajc minie, trzewia oraz psychik (Romanowski i Pasek za: L.
Kulmatycki 1999a) lub dotyczy zwolnienia psychofizycznego, wicego si bezporednio z
eliminowaniem napi miniowych, ale take ze wiadomym obnianiem aktywnoci mini (J.
Aleksandrowicz,
S.
Cwynar
i
A.
Szyszko-Bohusz
1976).
Potocznie, termin relaks dotyczy zatem zarwno okrelonej techniki, wywoujcej odprenie
psychosomatyczne, jak i wszelkich moliwych dziaa, oddziaujcych demobilizujco na czowieka i
dajcych poczucie oddalenia si od stresora (L. Kulmatycki 1999a).
Chaos terminologiczny uniemoliwia jednoznaczne zdefiniowanie poj relaks i relaksacja.
Powszechnie przyjmuje si jednak, e relaksacja to proces, ktry prowadzi do osignicia stanu relaksu,
czyli rozlunienia i odprenia. W takim aspekcie skojarzenia sowa relaksacja z rekreacyjnym
wypoczywaniem staj si jak najbardziej uzasadnione.
1.2.2. Waciwoci relaksacji.
Z czym jednak wie si sama relaksacja? Celem relaksacji jest wpywanie na osob poddajc
si zabiegom relaksacyjnym w taki sposb, aby obniy jej napicie psychiczne i miniowe, przy
rwnoczesnym ograniczeniu docierajcych bodcw do minimum (L. Kulmatycki 1995). W relaksacji
dy si do osignicia reakcji relaksacyjnej, o ktrej bardziej szczegowo bdzie mowa w kolejnym
rozdziale pracy. Wywoa to ma midzy innymi efekt stanu relaksacji, ktry ma znaczenie z kilku
wzgldw. Efekt ten uatwia rozlunienie dowolnie wybranych grup mini. Naley tutaj uwzgldni w
szczeglnoci te, ktre ulegaj duym przecieniom, lub w ktrych pojawiaj si objawy nadmiernego
napicia. Stan relaksacji szczeglnie korzystnie wpywa na reakcje wegetatywne ukadu kreniowego,
11
czy oddechowego, a take znosi uczucie lku poprzez stworzenie motywacji do uprawiania aktywnoci
ruchowej (L. Kulmatycki 1995, 1999a, 1999b). Biorc pod uwag waciwoci relaksacji pod ktem
psychologicznym, to dowiadczalnie zostaa potwierdzona teza, e rozlunienie napicia miniowego
daje w konsekwencji stan rwnowagi emocjonalnej i uspokojenie reakcji wegetatywnych (J.
Aleksandrowicz, S. Cwynar i A. Szyszko-Bohusz 1976: 7-8), co w swoich badaniach potwierdza S.
Kratochvil, wskazujc na zalenoci pomidzy relaksacj psychiczn a miniow (L. Kulmatycki
1999a).
Stan relaksu dziaa wic odwieajco na cay organizm i ma waciwoci regenerujce.
1.3. Jak dziaa mechanizm stresu i mechanizm relaksacji?
1.3.1 Mechanizm stresu.
Mechanizm stresu przede wszystkim opiera si na strachu, bdcym podstawowym bodcem,
wywoujcym stres (stresorze). To wanie strach wzbudza pierwotny instynkt przeycia, aktywujc
zaprogramowany mechanizm walki lub ucieczki i wywoujc szereg acuchowych reakcji fizyczno
chemicznych organizmu.
Reakcja walcz albo uciekaj (fight or flight), okrelana take mianem reakcji stresowej, zostaa
szerzej opisana przez Waltera Cannona. Wykaza on, e w reakcji stresowej podstawow rol spenia
autonomiczny ukad nerwowy, a szereg specyficznych dla niego procedur, pojawiajcych si w
odpowiedzi na szkodliwy bodziec, jest wanie okrelany jako reakcja walcz albo uciekaj (za: L.
Kulmatycki 1999b).
Mechanizm stresowy zapocztkowywany jest przez cz grzbietowo przyrodkow ciaa
migdaowatego, ktra spenia funkcj przenoszenia informacji do podwzgrza i rdzenia nadnerczy, gdzie
rozpoczyna si produkcja do krwioobiegu adrenaliny i noradrenaliny hormonw wywoujcych kolejne
reakcje ukadu kreniowego, takie jak: wzrost pojemnoci minutowej serca, cinienia ttniczego,
poziomu cholesterolu, wolnych kwasw tuszczowych oraz trjglicerydw w osoczu krwi, zmniejszenie
wiata ttnic, czy spadek przepywu krwi przez organy, tracce na znaczeniu w krytycznym dla
organizmu momencie, np. nerki (L. Kulmatycki 1999b; R.M. Sapolsky 2005).
Twrca teorii stresu, H. Selye, wysun koncepcj, zgodnie z ktr czynniki szkodzce
oddziauj na organizm, wywoujc w nim szereg fizjologicznych zmian niezbdnych do obrony
organizmu. Zjawisko to okreli stresem, za wspomniane zmiany uj w dwa zespoy: LAS (local
adaptation syndrome) oraz GAS (general adaptation syndrome). LAS, zwany take lokalnym zespoem
adaptacyjnym dotyczy obszarw bezporednio powizanych z czynnikiem szkodliwym (stresorem),
natomiast GAS, czyli oglny zesp adaptacyjny dotyczy wszelkich zmian caociowych, rwnie tych
porednio zwizanych z bodcem, ktre powstay wskutek oddziaywania stresora na organizm (A.
Frczek i M. Kofta 1982).
Zgodnie z t koncepcj okreli, jak powstaje reakcja stresowa, dzielc j na poszczeglne stadia.
Poniej przedstawi to zjawisko za A. Frczkiem i M. Koft:
Pierwsza faza stresu, to faza alarmowa. Jest to taka cz stresu, w ktrej organizm dopiero co
zosta zaskoczony i zaniepokojony now, nieznan sytuacj i podejmuje wysiki obronne. Faza ta
obejmuje dwie subfazy: stadium szoku, czyli wanie zaskoczenia, oraz stadium, w ktrym organizm ju
przeciwdziaa stresorowi, reagujc na niego w odpowiedni sposb. Etap alarmu pojawia si wraz z
momentem poczucia zagroenia. W fazie alarmowej organizm przystosowuje si do odparcia zagroenia i
uwolnienia
si
od
niego.
Opisujc t faz z punktu widzenia fizjologicznego, to wanie na tym etapie zaburza si rwnowaga
biochemiczna organizmu. Bodce odbierane s wszystkimi zmysami i przekazywane do mzgu, gdzie
nastpuje analiza i integracja przesanych informacji, oraz ich scalenie. Std informacja mwica o
zagroenia jest przesyana do poszczeglnych ukadw narzdw, m.in. do nadnerczy, odpowiedzialnych
za wydzielenie si hormonw adrenaliny i noradrenaliny do ukadu krwiononego. W ten sposb pojawia
si zwenie naczy krwiononych i w efekcie zwikszenie cinienia przepywu krwi, a take wzrost
poziomu cholesterolu i zmniejszenie przepywu krwi do niektrych narzdw. Og zmian zachodzcych
na tym etapie w organizmie nazywa si biochemicznym mechanizmem alarmowym (A. Frczek i M.
Kofta 1982).
Drugim etapem reakcji stresowej jest etap obrony (przystosowania, odpornoci), ktry stanowi
waciw faz pokonywania trudnoci. Biochemiczny mechanizm alarmowy zadziaa wanie po to, aby
na tym etapie organizm mia wystarczajce moliwoci do przeciwstawienia si zagroeniu walczc, lub
uciekajc. Na tym etapie organizm uczy si, w jaki sposb poradzi sobie ze stresorem. Od tego, czy
skutecznie poradzi sobie z sytuacj, czy te nie, zaley to, czy harmonia w organizmie zostanie
przywrcona,
czy
te
pojawi
si
trzeci
etap
reakcji
organizmu.
Poniewa mechanizm walki lub ucieczki, tak przydatny kiedy, zupenie nie spenia swojej roli w czasach
12
obecnych, ze wzgldu na czynniki takie jak m.in. zachowania akceptowalne spoecznie, nauczono si go
maskowa, lub tumi (A. Frczek i M. Kofta 1982).
Trzeci, ostatni etap reakcji stresowej, to etap rezygnacji (faza wyczerpania). Ujawnia si on
wtedy, gdy drugi etap, etap walki trwa tak dugo, e wyczerpuj si naturalne moliwoci obronne.
Mechanizm obronny jest, mona rzec, wyeksploatowany do tego stopnia, e organizm jest bardzo
wyczerpany. Eksploatacja mechanizmu obronnego nastpuje przez zbyt dugotrwae lub zbyt czste
naraanie na szkodliwy bodziec organizmu (A. Frczek i M. Kofta 1982).
Oglnie rzecz ujmujc, H. Selye tworzc zesp oglnej adaptacji zaoy, e organizm
utrzymuje i prbuje utrzymywa rwnowag tak dugo, jak tylko jest to moliwe, uruchamiajc i na
bieco zarzdzajc dodatkowymi rezerwami. Wielko tych rezerw uzaleniona jest od rozmaitych
czynnikw indywidualnych (L. Kulmatycki 1999b).
Co wic decyduje o tym, e stresor jest dla kadego organizmu bardziej lub mniej destrukcyjny?
Oczywicie, naley wzi pod uwag czynniki genetyczne, rodowiskowe, a take charakterystyczne
sposoby reagowania organizmu na bodce stresowe. W tym kontekcie istotne wydaj si cztery
mechanizmy determinujce powstanie zaburze psychosomatycznych.
Model behawioralnej interpretacji stresu Lachmana okrela, e czynnikiem majcym najbardziej
destrukcyjny wpyw na organizm jest odpowiednia intensywno, oraz utrzymywanie si reakcji
stresowych (L. Kulmatycki 1999b).
Model stereotypii reakcji Sternbacha bazuje na dwch innych elementach. Pierwszy to
<<stereotypia reakcji>>, czyli skonno jednostki do stereotypowego reagowania psychofizjologicznego
na rne bodce. (...). Drugi to skadnik <<aktywacji reakcji>> w narzdzie, ktry objty jest stereotypi,
czyli ulega stresowi (L. Kulmatycki 1999b: 12).
M. Friedman i R. H. Rosenman, amerykascy kardiolodzy prowadzili badania, na podstawie
ktrych dowiedli, e istnieje cisa zaleno pomidzy osobowoci czowieka (i odpowiadajcym jej
wzorcom zachowa) a wystpowaniem u niego chorb ukadu kreniowego. Przyczynkiem do bada
byo spostrzeenie M. Friedmana, ktry wymieniajc tapicerk na meblach w poczekalni swojego
punktu kardiologicznego zauway, e materia na meblach przeznaczonych do siedzenia jest
zniszczony w nietypowy sposb: przednia cz materiau siedze bya wytarta zdecydowanie mocniej,
ni jej inne czci, w dokadnie taki sposb, jakby pacjenci czciej lub chtniej siadali na samym brzegu
siedzisk. Spostrzeenie to stao si zalkiem do bada nad rnic w zachowaniach osb z chorobami
kardiologicznymi
i
osb
zdrowych
(R.
R.
Hock
2003).
W ten sposb powsta trzeci model model predyspozycji osobowociowych M. Friedmana i R. H.
Rosenmana, ktry mechanizm zaburze psychosomatycznych okrela od strony psychologicznej.
Model ten zakada, e istniej pewne predyspozycje osobowociowe, ktre determinuj bardziej
szkodliwy wpyw stresu, ni w przypadku osb o innych cechach osobowoci. Model ujmuje dwa,
odmienne typy osobowoci: Osobowo typu A oraz osobowo typu B (R. R. Hock 2003; L. Kulmatycki
1999b). Typ osobowoci najbardziej podatnej na stres okrelili jako typ osobowoci A, ktrej
charakterystycznymi
cechami
s:
1)
Silne
i
nieprzerwane
zmobilizowanie
do
osignicia
swoich
celw,
2) Silna tendencja oraz zapa do rywalizowania w rozmaitych okolicznociach,
3)
Nieustajca
potrzeba
awansu
oraz
uznania,
4)
Bezustanne
angaowanie
si
w
mnstwo
terminowych
aktywnoci,
5)
Naogowa
tendencja
do
popiechu
i
koczenia
dziaa,
6)
Nieprzecitne
przygotowanie
umysowo-fizyczne
(R.R.
Hock
2003).
Osoba typu A jest niecierpliwa, chce wszystkie problemu rozwiza od razu, znajduje si pod presj
czasu, cigle jest zagoniona, nigdy nie ma czasu na cich kontemplacj, rzadko spotyka si z ludmi w
celach towarzyskich, jest agresywna i ekstrawertywna, nie potrafi sucha, ma due poczucie zagroenia,
wysoki poziom lku w zwizku z moliwoci utraty poczucia wasnej wartoci, jest ambitna itp. (L.
Kulmatycki 1999: 12). Za osobowo typu B badacze uznali tak, ktra pozbawiona jest cech waciwych
dla osobowoci typu A (R. R. Hock 2003).
Czwarty mechanizm dotyczy teorii zaburzenia emocjonalnego A-B-C, stworzonej przez Alberta
Ellisa. Zgodnie ze swoj teori twierdzi on, e reakcja stresowa jest wynikiem postawy wobec stresora
(L. Kulmatycki 1999b: 12). Postawa ta determinowana jest za nastawieniem, przekonaniami i
subiektywn interpretacj, ktre okrelaj stopnie napicia i sposb oraz stopnie reakcji.
Naley pamita o tym, e kiedy czowiek przychodzi na wiat, to od pierwszych chwil swojego
ycia, przez proces rozwoju, wychowania i dowiadcze, wypracowuje sobie swj wasny mechanizm
obronny przed nadmiernym stresem. W pierwszych latach ycia mechanizm ten zaley w gwnej mierze
od wrodzonych osobowociowych predyspozycji, a take rodowisk, ktre ksztatuj postawy okrelonej
13
14
Reakcja relaksacyjna to stan przeciwny reakcji stresowej, ktry pojawia si w wyniku wiadomie
podjtych dziaa relaksacyjnych. Stan ten dotyczy pozytywnych zmian w kierunku zrwnowaenia,
integracji, oraz dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego (L. Kulmatycki 1995). Spord
synonimw terminu reakcja relaksacyjna wymieni mona takie okrelenia jak: wewntrzny spokj,
wewntrzne wyciszenie, odprenie, uspokojenie, wyciszenie, czy oddalenie si (L. Kulmatycki 1999a).
Reakcja ta moe by powizana z przeywaniem odmiennych stanw wiadomoci (altered state of
conciousness) (T. Tart; H. Benson za: L. Kulmatycki 1995) i nierzadko okrela si, e pojawia si ona
wskutek
wiadomej
deprywacji
sensorycznej.
Pod pojciem deprywacji sensorycznej rozumie si stan odcicia si od bodcw zewntrznych, waciwy
dla stanw takich jak gboka relaksacja, medytacja, lub koncentracja. Deprywacji sensorycznej
towarzyszy moe wyczenie percepcji rzeczywistoci. Mog by rne poziomy deprywacji
sensorycznej: gbsze, lub lejsze. Okrela si, e deprywacja sensoryczna pojawia si nawet wtedy, gdy
czowiek intensywnie rozmyla o czym lub mocno koncentruje si na czym i zapomina na ten moment
o tym, co dzieje si wok. Dla przykadu, silne zaangaowanie w jak aktywno, np. suchanie
muzyki,
moe
wywoa
efekt
deprywacji
sensorycznej.
Stan, w ktrym pojawia si deprywacja sensoryczna nazywa si stanem przepywu (state of flow),
stanem zapomnienia siebie (the flow experience), czy absorpcj. Jako pierwszy, zjawiskiem tym,
zajmowa si psycholog, Ronald Shor, badajc podatno ludzi na wpywy hipnotyczne. Osoby,
znajdujce si pod wpywem stanu przepywu staj si zdeterminowane do kontynuowania i
zakoczenia okrelonej aktywnoci; s zupenie pochonite czynnoci wykonywan w danym
momencie; maj poczucie kontroli nad swoj osob, a take sytuacj, w jakiej si znajduj, ale i
jednoczenie zatracaj wraenie swojej osoby jako jednostki (poczucie wasnego ja); trac poczucie
czasu; maj wyran wizj i cel, a take wgld w swoj aktywno (L. Kulmatycki 1999b).
1.4. Rodzaje technik relaksacyjnych moliwych do zastosowania w terapii logopedycznej.
Techniki relaksacyjne, czy te metody relaksacyjne, to inaczej sposoby, dziki ktrym poprzez
oddziaywanie na organizm, wpywa si na stany psychiczne i samopoczucie czowieka (L. Kulmatycki
1995). Mona powiedzie, e techniki te obejmuj proces stwarzania takich warunkw wewntrznych w
organizmie, poprzez oddziaywanie na niego, ktre umoliwi pojawienie si reakcji relaksacyjnej (L.
Kulmatycki 1995, 1999a, 1999b).
Metody relaksacyjne oparte s na twierdzeniu, e pomidzy napiciem miniowym,
czynnociowym stanem wegetatywnego ukadu nerwowego oraz napiciem psychicznym istnieje
wzajemna relacja (za: J. Aleksandrowicz, S. Cwynar i A. Szyszko-Bohusz 1976; S. Kratochvil 1984).
Przy rwnoczesnym istnieniu faktu, e napicie mini szkieletowych, jako mini zalenych od woli
ludzkiej, mona w sposb dowolny zmienia, to moliwe okazuje si wykorzystanie relaksacji
miniowej do wywarcia wpywu na funkcje tych narzdw, ktre kierowane s przez wegetatywny ukad
nerwowy,
a
take
do
osignicia
relaksacji
psychicznej
(S.
Kratochvil
1984).
Zaoenia te stay si podstaw do opracowania rnorodnych metod relaksacji dla potrzeb psychoterapii
i
higieny
psychicznej
(S.
Kratochvil
1984).
wiczenia relaksacyjno koncentrujce w gwnej mierze maj na celu wywoanie odprenia i
relaksacji, a ujmujc szerzej, su wzmacnianiu zdrowia. wiczenia te obejmuj rnorodne formy
aktywnoci, wrd ktrych wymienia si przede wszystkim: fizyczne wiczenia rozcigajce, wiczenia
koncentracji uwagi, obserwacji oddechu, wiczenia odwoujce si do wyobrae, wywoywania
pozytywnych myli (L. Kulmatycki 1999a) Uoglniajc, ten sam autor podaje, e rodzaje aktywnoci
mona podzieli na cztery rodzaje: wiczenia koncentrujce, odprajce, techniki relaksacyjne i techniki
medytacyjne (L. Kulmatycki 1995).
L. Kulmatycki wymienia rwnie waciwoci wicze relaksacyjno koncentrujcych, ujmujc
je w czterech punktach (L. Kulmatycki 1999a). Wedug niego wiczenia te:
1) Pomagaj rozadowywa stres, zwaszcza w sytuacjach egzaminacyjnych. Mog rwnie
odblokowywa
w
takich
sytuacjach
pami,
a
take
redukuj
uczucie
lku;
2) Pomagaj w koncentracji uwagi i lepszym zapamitywaniu. Autor powouje si na badania H. Temla,
ktry okreli, e po wykonaniu wicze relaksacyjnych liczba bdw ortograficznych w czasie dyktand
spada o 33 procent. Podobne rezultaty przedstawiaj badania E. B. Guttmanna i M. van Ecka, ktre
wskazuj, e przy zastosowaniu metody relaksacyjnej, szybko uczenia si, przyswajania informacji
wzrasta
o
32
procent
(za:
L.
Kulmatycki
1999a).
3) Umoliwiaj rozwj fantazji, wyobrani, a take pozwalaj na kontakt z wasnym wiatem
wewntrznym. wiczenia te maj wpyw na zdolno do operowania wyobraeniami. Umiejtno
wywoywania i kontrolowania obrazw mentalnych wpywa na samopoczucie, a wiadomo takiej
zalenoci pozwala nauczy si oddziaywania na wasne samopoczucie poprzez zamian obrazw
negatywnych w wyobraenia i myli o charakterze pozytywnym. Porednio wiczenia relaksacyjne
podnosz
zatem
poziom
twrczego
i
abstrakcyjnego
mylenia;
15
4) Pozwalaj na peniejszy kontakt z samym sob, lepsze poznanie siebie, gbsz emocjonaln i
interpersonaln relacj z innymi (L. Kulmatycki 1999a).
Rnorodne wiczenia relaksacyjno - koncentrujce maj swoje rdo w praktykach
staroytnych Indw. wiczenia te wywodz si z systemu jogi, ktry stosowany jest w Indiach od ponad
2000 lat (A. Szyszko Bohusz 1998). L. Kulmatycki natomiast podaje, e techniki te s stosowane od
przeszo 2500 lat i dodaje, e to wanie indyjscy jogowie opracowali podstawy teoretyczno praktyczne
technik relaksacyjnych (L. Kulmatycki 1999a). Jeli mowa o wiecie zachodnim, to prekursorem wicze
relaksacyjnych by niemiecki neurolog i psychiatra, dr Johannes Schultz, ktry stworzy wasn metod
relaksacyjn, znan pod nazw treningu autogennego. Wszelkie kolejne techniki, metody, wiczenia
relaksacyjne, pojawiay si, lub zostay popularyzowane w cigu kilkudziesiciu ostatnich lat (L.
Kulmatycki 1999a).
Rnorodno metod i technik relaksacyjnych jest bardzo dua. Autorzy prac o tematyce
relaksacyjnej
wymieniaj
midzy
innymi
takie
techniki
relaksacyjne
jak:
psychosynteza
woskiego
psychologa
R.
Assagiollego;
- sofrologiczny relaks dynamiczny, opracowany przez psychiatr z Barcelony A. Caycedo;
bioenergetyk
A.
Lowena;
sugestologi
G.
ozanowa;
trening
relaksacyjny
wg
amerykaskiego
psychoterapeuty
A.
Lazarusa;
relaksacj
progresywn
amerykaskiego
lekarza
E.
Jacobsona;
psychocybernetyk
M.
Maltza,
chirurga
ze
Stanw
Zjednoczonych;
reakcj
relaksacyjn
H.
Bensona;
fizjologiczn
reakcj
W.
J.
T.
Mitchell;
metod
J.
Silvy,
inaczej
relaksacj
odnoszc
si
do
stanu
alfa;
metod
intuicyjn
G.
Aleksander;
medytacj
wedug
L.
Schwabisha
i
M.
Siemsa;
metod
relaksacji
H.
Wintreberta;
biofeedback
(sprzenie
zwrotne);
autosugestywn
metod
M.
Bernhardta;
- techniki relaksacyjne inspirowane systemami orientalnymi (medytacja transcendentalna wg
Maharishiego Manesh Jogi, shiatzu (akupresura), medytacja zen, joga klasyczna, medytacja w ruchu (taichi),
automasa
do-in,
chi-kung),
relaksacja
sofroniczna
(zwizana
z
modyfikacj
stanw
wiadomoci),
- trening psychotoniczny (z przeznaczeniem wykorzystania dla potrzeb sportu)
(za:
L.
Kulmatycki
1999a;
A.
Szyszko
Bohusz
1998).
Nierzadko dla potrzeb terapeutycznych, czy si poszczeglne metody relaksacyjne i wzbogaca je
dodatkowo elementami, ktre mog wspiera terapi relaksacyjn. W tym celu najczciej wykorzystuje
si m.in. terapi muzyk (muzykoterapi), terapi sztuk (arteterapi), bajkoterapi, wizualizacj.
Elementy te mog rwnie stanowi cz skadow pewnych technik relaksacyjnych, zwykle tych
opartych na sugestii sownej.
Rzecz oczywist jest, e pomimo duej liczby technik relaksacyjnych, nie wszystkie z nich
mog by stosowane na gruncie logopedycznym. Istotne jest, aby wybra te techniki, ktre sprawdz si
w danym przypadku pacjenta, uwzgldniajc rwnie jego indywidualne moliwoci, takie jak stan
zdrowia,
czy
osobowo.
Spord technik, ktre wspieraj terapi logopedyczn, G. Jastrzbowska i O. Pelc-Pkala wymieniaj:
relaks
progresywny
Jacobsona,
metod
relaksacji
H.
Wintreberta,
metod
treningu
autogennego
J.
Schultza,
metod
fizjologiczn
G.
Aleksander,
transcendentaln
medytacj
zblion
do
stanu
gbokiej
relaksacji,
technik
biologicznego
sprzenia
zwrotnego
G.
Murphyego,
- autogeniczny trening zwrotny (G. Jastrzbowska i O. Pelc-Pkala 2003).
Dla potrzeb niniejszej pracy zostan omwione jedynie te techniki, ktre s powszechnie
stosowane jako metody wspomagajce w praktyce logopedycznej. Dodatkowo, w pracy opisana zostanie
muzykoterapia jako jedna z technik doskonale uzupeniajcych techniki relaksacyjne.
1.4.1. Techniki relaksacyjne oparte na oddziaywaniu psychicznym.
Trening autogenny J. Schultza
Trening autogenny J. Schultza, tu obok relaksacji progresywnej stworzonej przez Edmunda
Jacobsona, jest technik najbardziej znan w psychoterapii. Wikszo metod relaksacyjnych wywodzi
si wanie z prac obu tych autorw. Prace obu tych autorw wykazuj rwnie zbienoci z systemami
indyjskiej jogi, ktre opieraj si na wiadomym opanowywaniu rytmu oddychania, krenia, oraz
16
powstanie;
fr.
autogne).
W tumaczeniu nazwa trening autogenny dotyczy wic treningu, ktry powstaje niejako samorzutnie
(S. Siek 1999; V. Albisetti 2005) i dotyczy sposobu oddziaywania na swj organizm: zarwno ciao
fizyczne, jak i ycie psychiczne, poprzez wyzwalanie u siebie reakcji odprenia i koncentracji. Reakcje
te modyfikuj prac organizmu powodujc zmiany w reakcjach fizjologicznych organizmu i w sposobie
postrzegania siebie (S. Siek 1999). Std wanie wywoany samorzutnie: czowiek samodzielnie
wpywa na swj organizm, ktry z kolei wpywa na samego czowieka. Mechanizm procesu autogennego
przypomina wic nieco zamknite koo, w ktrym czowiek wpywa sam na siebie i jest rdem
wasnych zmian (S. Siek 1999).
Johannes Schultz, niemiecki psychiatra, opracowa trening autogenny w latach 1908-1912,
opierajc si gwnie na wynikach bada Oskara Vogta nad snem i zjawiskiem hipnotycznym. O. Vogt
zauway, e osoby wprowadzane w stan hipnozy za pomoc oglnych polece relaksacyjnych
przejawiaj take inne wraenia, poza tymi sugerowanymi. Podczas naturalnego odprenia u badanych
pojawiay si wraenia cikoci, czy ciepa (V. Albisetti 2005). J. Schultz zauway ten fakt i okreli, e
istnieje cisa zaleno pomidzy stanem psychicznym i emocjonalnym a objawami somatycznymi.
Schultz tworzc swoj technik, wykorzysta t wiedz, uzupeniajc j technikami, majcymi swe rdo
w jodze indyjskiej (L. Kulmatycki 1995).
Trening autogenny skada si z dwch czci. Czci te to wiczenia nisze, ktre dotycz
ciaa oraz wiczenia wysze, dotyczce psychiki. Obie te czci oddziauj na siebie wzajemnie i
przenikaj si. Wane jest to, e nie mona przej do wicze psychicznych, wyszych, bez
wczeniejszego nauczenia si wicze niszych (V. Albisetti 2005). Trening niszego stopnia dotyczy
wicze standardowych, ktre powizane z sugestywnymi formukami, dopasowywanymi indywidualnie,
tworz tzw. modyfikacje autogenne. Wyszy stopie dotyczy autogennych medytacji (S. Grochmal 1993).
Wedug Schultza, trening autogenny to swego rodzaju gimnastyka psychiczna, przeznaczona w zasadzie
dla ludzi psychicznie i somatycznie zdrowych, ktra jednak moe by stosowana w leczeniu niektrych
zaburze somatycznych i psychicznych (S. Siek 1985).
Jak twierdz H. Klumbies i G. Kleinsorge, lekarze, ktrzy badali dziaanie treningu autogennego,
mechanizm treningu autogennego jest moliwy do wyjanienia od strony fizjologicznej w oparciu o
badania I. Pawowa i K. Bykowa. I. Pawow i K. Bykow podkrelili istotne znaczenie generalizacji
odruchw warunkowych w dziaaniu treningu J. Schultza, ktr potwierdza teoria promieniowania
pobudzenia
w
polu
nerwowym
(A.
Szyszko
Bohusz
1998).
Pobudzenie wywoane jest przez bodziec, ktry po raz pierwszy wie si z jak czynnoci
fizjologiczn, rozlewa si, promieniuje (reflektorish) i obejmuje ca stref pobudzenia. Podobnie
sprzenie zwrotne polega na tym, e w obrbie danego ukadu jakie zjawisko dziaa (zwrotnie) na jedn
z jego przyczyn i przez to umoliwia powstanie okrelonego efektu. Tak wic sugestia autogenna jestem
cakiem spokojny rozlewa si w korze mzgowej i wywouje w efekcie pragnienie realizacji tego stanu
a do uzyskania spokoju. Powstae pobudzenie zanika dopiero wwczas, gdy pragnienie zostanie
spenione, co tumaczy zasada homeostazji, czyli zdolnoci ywego organizmu do utrzymywania
wzgldnie staego stanu rwnowagi. Zaburzenie rwnowagi oraz jej przywrcenie moe si dokonywa
zarwno w paszczynie informacji pierwotnej, jak i przebiega w paszczynie informacji o charakterze
psychicznym. Wanie ten charakter ma autogenna sugestia jestem spokojny (za: A. Szyszko Bohusz
1998).
Relaks w ujciu treningu J. Schultza polega zatem na wykorzystaniu odruchw warunkowych,
umoliwiajcych wytworzenie stanu odprenia i spokoju, gdzie bodcem s pewne sugestie sowne.
Wskutek bodcw pojawiaj si okrelone reakcje fizjologiczne, takie jak odczuwanie ciepa, czy
cikoci. Stae powtarzanie tego mechanizmu sowo-bodziec, powoduje powstanie odruchu
warunkowego.
Podsumowujc, w treningu autogennym ze stanem relaksu, cz si trzy zjawiska: sprzenie zwrotne
(bodziec reakcja caociowa organizmu), promieniowanie bodca i dostosowanie homeostazja (A.
Szyszko
Bohusz
1998).
W tym ujciu istotnym czynnikiem treningu jest ywe odczuwanie wyobrae (wizualizacje), ktre
dobrane s w taki sposb, by wywoyway zmiany podane przez okrelonego pacjenta. Jak twierdz H.
Kleinsorge i G. Klumbies, zmiany te zale w duym stopniu od regularnego wykonywania wicze z
trenerem (dwa razy w tygodniu po godzinie) i samodzielnie w domu, a take konsekwentnej wsppracy
pacjenta i lekarza (A. Szyszko Bohusz 1998).
Trening autogenny ma doprowadzi do wolicjonalnego kontrolowania ukadu wegetatywnego
pacjenta, co prowadzi do uzyskania leczniczych efektw, takich jak zagodzenie napi emocjonalnych,
17
18
aktywnoci. Na tym etapie czowiek potrafi ju zauway i odrni napicie wywoane ruchem
fizycznym od wasnego napicia organizmu (L. Kulmatycki 1995).
Jeli chodzi o pozycj, w jakiej trening powinien by wykonywany, to zaznacza si, e
pocztkowo najlepiej, aby trening wykonywany by w pozycji lecej. Dopiero po jakim czasie moliwe
jest przejcie do treningu w pozycji siedzcej, a nastpnie trening mona stosowa podczas wykonywania
rozmaitych czynnoci dnia codziennego. (M. Jacenko 2008)
Metoda relaksacji H. Wintreberta
Drug, znan metod analityczn, ktra znalazaby zastosowanie w terapii logopedycznej, jest
metoda relaksacji H. Wintreberta, ktrej istot stanowi wykonywanie tak zwanych ruchw biernych.
H. Wintrebert, absolwent instytutu edukacji fizycznej, z zawodu neuropsychiatra dziecicy,
pracujc w gwnej mierze z dziemi upoledzonymi fizycznie lub dziemi opnionymi w oglnym
rozwoju, prbowa uzyska redukcj napicia miniowego u swoich pacjentw. Wykorzystywa w tym
celu rozmaite metody reedukacji psychomotorycznej. W swojej praktyce zauway, e nawet dzieci
bardzo spite i oywione, uoone w okrelonych, spoczynkowych pozycjach (na plecach, brzuchu, boku,
w pozycji siedzcej) na kilka minut w bezruchu, atwiej uzyskiway koncentracj uwagi. Zauwaono przy
tym, e kiedy zmieniano pooenie poszczeglnych czci ciaa dzieci celem przejcia od jednej pozycji
ciaa do drugiej, te same dzieci staway si odprone. Spostrzeenia te stay si pocztkiem pracy, ktrej
wynikiem byo opracowanie w latach 1951-1957 w paryskiej klinice dziecicej neuropsychiatrii La
Salpetriere autorskiej metody relaksacyjnej, powszechnie znanej pod nazwiskiem autora (J. Markiewicz
1967).
Metoda H. Wintreberta opiera si zatem na wykonywaniu ruchw biernych przez osob
prowadzc relaksacj na pacjencie znajdujcym si w pewnej pozycji spoczynkowej. Ruch bierny to
inaczej ruch okrelonej czci ciaa pacjenta, odbywajcy si w okrelonym stawie bd kilku stawach,
wykonywany
przez
terapeut
bez
jakiejkolwiek
aktywnoci
ze
strony
pacjenta
(http://rehabilitanci.xt.pl/slownik/view/haslo/294
08.06.2011). Metoda ma na celu wywoanie
podanego stanu rozlunienia miniowo psychicznego pacjenta. W relaksacji H. Wintreberta
wyklucza si, podobnie jak w przypadku treningu Jacobsona, wszelkie rodki psychiczne, wrd ktrych
wymieni mona m.in. sugesti, koncentracj umysow, czy hipnoz. W technice tej odrzucone s take
metody fizjologiczne te bowiem mog przyczynia si do wystpienia kopotliwych skurczw
miniowych (J. Markiewicz 1967).
Opisujc waciwoci, jakie nios ze sob ruchy bierne, na ktrych opiera si metoda H.
Wintreberta, to okazuje si, e owe ruchy bierne nie tylko powoduj osabienie napicia miniowo
psychicznego, ale maj take istotny wpyw na opanowywanie znajomoci schematu wasnego ciaa,
poprawiaj przestrzenno czasow orientacj i koordynacj nerwowo miniow. Ruchy bierne
wpywaj przy tym na lepsze funkcjonowanie w zakresie wykonywania elementw reedukacyjnych,
majcych miejsce po sesji z zastosowaniem ruchw biernych (J. Markiewicz 1967).
H. Wintrebert wymieni ukad ruchw biernych, ktry obejmuje w nastpujcej kolejnoci ruchy:
przedramion, ramion, barku rki dominujcej, szyi, twarzy, czoa, oczu, ust. Nastpnie w tej samej
kolejnoci ruchy przedramion, ramion, barku rki niedominujcej. Wane jest to, e ruchy bierne zawsze
naley zaczyna od dominujcej strony ciaa. W ten sam sposb wykonywane s ruchy ng, ktre
rozpoczyna si od stopy, przez podudzie, udo i koczy si je na stawie biodrowym.
Wrd rodzajw ruchw, jakie mog by wykonywane, wyrni obroty, hutania (balansowania),
krenia, bierne opuszczanie.
1.4.3. Inne techniki relaksacyjne
Wrd innych technik relaksacyjnych, ktre mona z powodzeniem stosowa w terapii
logopedycznej mona wymieni wiczenia relaksacji oddechowej, wiczenia koncentracji wizualnej,
ktra moe zawiera rwnie elementy wizualizacyjne, a take automasa relaksacyjny.
Automasa relaksacyjny
Technika automasau relaksacyjnego moe mie szerokie zastosowanie jako wiczenie
wprowadzajce do dowolnej sesji relaksacyjnej. Automasa ma te same waciwoci, co inne masae
usuwa napicie miniowe, powodujc szybsze i atwiejsze przeprowadzenie nastpujcych po nim sesji
relaksacyjnych. Dodatkow zalet jest fakt, e masa ten moe by wykonywany w dowolnych
warunkach i pozycjach. Podobnie jak inne metody relaksacyjne, wymaga skupienia uwagi i koncentracji.
W trakcie wykonywania automasau zaleca si zwolni proces oddychania i stosowa oddychanie
przeponowe, ktre zwalnia napicie mini klatki piersiowej. W przebiegu automasau relaksacyjnego
wyrnia si 8 zabiegw, zoonych z masowania kolejno: doni, ramienia, gowy, nosa, klatki piersiowej,
ng, kolan, oczu. Podczas masau zalecane jest, aby skupia uwag na punkcie znajdujcym si
19
pomidzy brwiami, oraz miejscu w okolicy ppka. Osobicie wydaje mi si, e skupienie myli na
dowolnym obiekcie, czynnoci, czy wyobraeniu daoby ten sam efekt (L. Kulmatycki 1995).
wiczenia relaksacji oddechowej
wiczenia te polegaj na uwiadomieniu sobie procesu oddychania, wasnego sposobu
oddychania i umiejtnoci samodzielnej dowolnej regulacji tego procesu. W odrnieniu do innych
wicze oddechowych, relaksacyjne wiczenia odchodz od zwikszenia poziomu wentylacji pucnej i
szybkoci w realizowaniu poszczeglnych wicze na rzecz wyciszenia organizmu i odcienia ukadu
nerwowego. Relaksacyjne wiczenia oddechowe stanowi dobry przykad wicze antystresowych.
Podczas ich wykonywania naley mie na uwadze to, aby nie pojawia si hiperwentylacja.
wiczenia te opieraj si o skupienie uwagi na procesie wasnego oddychania, modelowanie tego procesu
poprzez zmiany w dugoci faz wdechowych i wydechowych, wykonywanie pauz w przerwach pomidzy
okrelonymi fazami i tak dalej. Wane jest to, aby wiczenia wykonywa w skupieniu na pracujcych
miniach, biorcych udzia w procesie oddychania i zauwaa zmiany w cinieniu jam brzucha, czy
klatki piersiowej. Nabywanie zdolnoci penego oddychania powinno rozpoczyna si w pozycji lecej
na plecach, w ktrej wykonuje si kolejno oddychanie przeponowe, piersiowe i brzuszno-piersiowe.
Nastpnie wiczenie wykonywane jest w pozycji z siadu klcznego do skonu w przd i w pozycji
siedzcej. Podczas wicze z relaksacji oddechowej, stosuje si rnorodne kombinacje powizane z
oddychaniem nosem i ustami, pozycjami oddychania, szybkoci, rytmem i gbokoci oddychania,
rodzajami oddechw itd., co pomaga uwiadomi pacjentowi jakie moliwoci i ograniczenia niesie dany
sposb oddychania w jego wykonaniu (L. Kulmatycki 1995).
wiczenia koncentracji
wiczenia koncentracji s doskonaym uzupenieniem dla technik relaksacyjnych, ale same
rwnie maj znaczenie relaksacyjne. Skupienie uwagi na jakiej czynnoci przynosi podobne efekty do
tych uzyskiwanych przez relaksacj. Generalnie, wiczenia koncentracji polegaj na utrzymywaniu uwagi
przez okrelon chwil na dowolnym obiekcie, ktry staje si w tym wypadku przedmiotem koncentracji
(L. Kulmatycki 1995).
wiczenia relaksacyjne mini ocznych, ktre zalicza si do wicze koncentracyjnych,
pozwalaj na rozlunianie mini grnej czci twarzy poprzez uwalnianie napi w jej obrbie. Zwykle
s pocztkiem waciwych sesji koncentracyjnych. Wykonuje si je poprzez zakrywanie oczu domi,
nastpnie kierowanie wzroku w lew i praw stron, gr i w d, ruchy rotacyjne oczu, skupianie
wzroku na przedmiotach znajdujcych si w bliskiej i dalekiej odlegoci. Po kadym takim wiczeniu
wyranie odczuwalne jest napicie mini, a 30-sekundowy odpoczynek pozwala na odczucie rnicy
pomidzy ich napiciem i rozlunieniem. wiczenia te mona porwna do treningu Jacobsona,
wykonywanego na mniejsz skal (L. Kulmatycki 1995).
W wiczeniach koncentracji pojawiaj si take wiczenia koncentracji wizualnej, ktre polegaj
na skupieniu uwagi na pewnym wyobraeniu. Wyobraenia te mog dotyczy rozmaitych aktywnoci,
kolorw, obiektw, liczb i opieraj si na ich modelowaniu, zmienianiu perspektyw w spogldaniu na nie
itd. (L. Kulmatycki 1995).
1.4.4. Muzykoterapia
Od samego pocztku istnienia ludzkoci muzyka towarzyszya czowiekowi. Bez wzgldu na
podziay etniczne, czy kultur, muzyk zawsze traktowano w sposb znaczcy, szczeglnie ze wzgldu
na jej rnorodne funkcje. Muzyka uznawana jest m.in. za rodek ekspresji emocjonalnej, sposb
prezentowania rozmaitych znacze, rodek komunikacji, czynnik, ktry pomaga w umacnianiu
zwyczajw oraz form spoecznych, form, ktra podkrela stabilizacj kulturow i istot danego
spoeczestwa. Muzyk uznaje si take za czynnik, ktry umoliwia integracj spoeczestwa, ale
rwnie rodzaj przeycia estetycznego (W. B. Davis i wsp. za: M. Kronenberger 2004). Wymienione
funkcje maj swoje odpowiednie zastosowanie w muzykoterapii.
Pierwsz koncepcj, zwizan z leczniczym zastosowaniem muzyki, stworzy Platon, ktry w
tym celu zaproponowa wykorzystanie tzw. profilaktyki psychohigienicznej. Polegaa ona na
zastosowaniu muzyki do ksztatowania osobowoci ludzkiej (M. Kronenberger 2004a). Kontynuatorem
tej idei by Arystoteles, ktry zauway zwizki pomidzy muzyk i reakcjami czowieka o podou
fizycznym i psychicznym. Zapocztkowa on stosowanie seansw muzycznych, ktre z zaoenia
obmyway czowieka z jakichkolwiek nieczystoci (M. Kronenberger 2004a). Z czasem zaczy
pojawia si nowe odkrycia z dziedziny zastosowania muzyki w medycynie i zaczy powstawa nowe
koncepcje w leczniczych dziaaniach muzyk, np. jatromuzyka (jatro wntrze), ktra dotyczya
powiza muzyki nacechowanej okrelonym adunkiem emocjonalnym z rzeczywist, odpowiadajc jej
charakterowi reakcj emocjonaln czowieka. W ramach tej koncepcji prbowano wywoywa pewne
stany emocjonalne poprzez zastosowanie muzyki o cile okrelonej specyfice (M. Kronenberger 2004a).
20
W wieku XIX terapi muzyk stosowano gownie w psychiatrii. Tam muzykoterapia uwaana
bya za swego rodzaju narzdzie, pozwalajce na dotarcie do podwiadomoci. Szerzej opisywano te
wpyw percepcji danych utworw muzycznych na reakcje psychiczne. Do chwili obecnej muzyka
stanowi rodek komunikacji i kreatywnoci, pozwala na oddanie wewntrznej ekspresji, czy wiedzy.
Waciwoci te wykorzystuje si w terapii na wiele sposobw, ktre uj mona w form tworzenia
muzyki lub wspdziaania z ni (M. Kronenberger 2004a).
Muzykoterapia jest zjawiskiem, ktre wpywajc w sposb wszechstronny na czowieka
wprowadza na nowo rwnowag w funkcjonowaniu organizmu na poziomie psychicznym, fizycznym,
umysowym i emocjonalnym. Wieloletnie dyskusje terminologiczne oraz trudnoci wynikajce z
rozpatrywania muzykoterapii pod ktem zrnicowanych dyscyplin, uniemoliwiaj podanie jednej,
precyzyjnej definicji muzykoterapii. Uznaje si jednak, e muzykoterapia obejmuje w swoim zakresie
wszystkie te dziaania, ktre powizane s z zastosowaniem muzyki w procesach takich jak leczenie,
terapia, czy wychowanie. Przyjmuje si, e muzykoterapia jest systematycznym procesem
interwencyjnym, w ktrym terapeuta pomaga klientowi w przywrceniu zdrowia, wykorzystujc
dowiadczenia muzyczne, poprzez ktre ksztatuj si dynamiczne siy powodujce wystpowanie
okrelonych zmian. (K. Bruscia za: M. Kronenberger 2004a: 17)
Terapia muzyk znajduje zastosowanie o charakterze leczniczo terapeutycznym w wielu,
rnorodnych dziedzinach. Najczciej wykorzystuje si j jako form psychoterapii, przy uwzgldnieniu
szerokiego zakresu tego oddziaywania. Powszechnie, ale i coraz czciej zauwaa si stosowanie
muzykoterapii w rehabilitacji i wspomaganiu leczenia wszystkich osb wymagajcych specjalnej opieki.
Niezalenie od przyczyn, czy zasigu oddziaywania niepenosprawnoci, muzykoterapia
wykorzystywana jest we wspieraniu leczenia pacjentw szpitalnych o rozmaitych schorzeniach, w terapii
dzieci o trudnociach w funkcjonowaniu spoecznym. Stosuje si j jako uzupenienie lecznictwa
sanatoryjnego, sposb leczenia w zakadach psychiatrycznych, w psychoterapii, w pracy z ludmi z
rodzin patologicznych, o rnorakim stopniu oligofrenii, zaburze zachowania, lub pacjentami
rehabilitowanymi (w rehabilitacji oddechowej, kardiologicznej i tym podobne), w terapii z dziemi
autystycznymi, lub z modzie i dziemi z wadami postawy, w terapii osb uzalenionych naogowo, w
terapii schorze nerwicowych o rnym pochodzeniu, w dziaaniach rewalidacyjnych, czy resocjalizacji.
Muzykoterapia ma take zastosowanie w profilaktyce przy zapobieganiu moliwoci wystpienia
okrelonych schorze psychicznych, a w szczeglnoci tych silnie skorelowanych ze stresem. W takich
przypadkach terapia muzyk sprzyja wyciszeniu i dziaa uspokajajco. Materia muzyczny wykorzystany
w pracy przeciwdziaajcej stresowi pozwala na pogodne i optymistyczne usposobienie pacjenta, uatwia
oderwanie si od obowizkw codziennych i pozwala si zrelaksowa (M. Janiszewski, H. Kuski za: M.
Kronenberger 2004a).
Wymieniono w zwizku z tym cztery podstawowe kierunki rozwojowe muzykoterapii okrelone
w czterech aspektach: w aspekcie psychosomatycznym dla psychicznego podtrzymywania pacjenta i
regulacji funkcji wegetatywnych organizmu; w aspekcie psychologicznym, umoliwiajcym wpywanie
na funkcjonowanie pacjenta w zakresie komunikacyjnym, interakcyjnym, emocjonalnym,
humanistycznym, czy poznawczym; w aspekcie psychomotorycznym, w leczeniu trudnoci zwizanych z
motoryk ciaa, czy wykorzystywaniu muzyki jako czynnika wywoujcego i organizujcego ruch; a
take w aspekcie pedagogicznym jako czynnik terapeutyczny w pracy z dziemi o rozmaitych
dysfunkcjach psychofizycznych, a take w problemach o charakterze dydaktyczno wychowawczym (M.
Kronenberger 2004a).
Na tej podstawie stwierdzono, e muzykoterapia moe by z powodzeniem stosowana w rnych
ujciach i utworzone zostay gwne koncepcje muzykoterapii: koncepcja E. Galiskiej, zgodnie z ktr
muzyka moe by uyta jako metoda psychoterapeutyczna w leczeniu nerwic; koncepcja
muzykoprofilaktyki M. Kierya, okrelana take jako Mobilna Reakcja Muzyczna; koncepcja A.
Janickiego, w ktrej muzyka jest wykorzystywana w komunikacji niewerbalnej z pacjentami cierpicymi
na zaburzenia o podou psychicznym; koncepcja Z. Hory, M. Janiszewskiego, A. Drozdowskiej, ktra
opiera si na wykorzystaniu muzyki w leczeniu rozmaitych chorb narzdowych poprzez powizywanie
ruchw ciaa z ruchem w muzyce (M. Janiszewski 1998 za: M. Kronenberger 2004).
Wraz z konsekwentnym rozwojem bada, rozpocztych na pocztku XX wieku, wyaniay si
kolejne spostrzeenia, wskazujce na pozytywne rezultaty, wynikajce ze stosowania terapii muzyk. Z
czasem okrelono rnorodne techniki oddziaywania muzykoterapii, np. muzyczny trening
uwraliwiajcy, techniki odreagowujco-wyobraeniowe, aktywujce emocje; dziaania treningowe,
czsto wykorzystywane w przypadku terapii o charakterze behawioralnym; relaksacyjne, stosowane
najczciej w medycynie; komunikatywne; kreatywne; psychodeliczne, ekstatyczne, kontemplacyjne, czy
wpywajce na estetyk.
Pojawiy si take teorie dotyczce oddziaywania muzyki na czowieka, ktre rozpatrywano na
trzech poziomach: poziomie psychicznym, ktry skupia si na przeciwdziaaniu, leczeniu, korygowaniu
21
22
emocjami suchacza (M. Janiszewski za: M. Kronenberger 2004). Najczciej wykorzystuje si j aby
osabi lub usun pewne objawy, wspwystpujce z okrelon chorob. Muzykoterapi receptywn
stosuje si take celem udoskonalenia osobowoci, przy uwzgldnieniu funkcji komunikacyjnych i
rozwojowych. Jak pisze M. Kronenberger, Proces muzykoterapii receptywnej moe stanowi podstaw
dziaa i by ukierunkowany tylko na jeden, cile okrelony cel. Moe by on rwnie zastosowany jako
technika wspierajca bd uzupeniajca inne techniki terapeutyczne. Ch. Schwabe proponuje, by
muzykoterapia receptywna bya take realizowana w postaci zorganizowanych imprez kulturalnych,
koncertw, prelekcji muzycznych, recitali itp. Wwczas jej celem jest wywoanie przyjemnych przey i
dozna estetycznych oraz odwrcenie uwagi pacjenta od nadmiernej koncentracji na wasnej osobie lub
schorzeniu
(cyt.
za
M.
Kronenberger
2004a:
31).
Oglnie w toku zaj pasywnych odpowiednie dobranie utworw, ich waciwe zestawienie, a take
rodzaj przeprowadzonej dyskusji s zalene od celw terapii, jej wskaza i przeciwwskaza, programu i
etapw, a take kryteriw obecnych podczas diagnozy oraz preferencji muzycznych, jakie pacjent
posiada.
Powszechnie znany jest fakt, e muzyka wpywa na organizm ludzki. Oddziauje na procesy w
poszczeglnych ukadach narzdw, regulujc prac wegetatywnego ukadu nerwowego, czy
ujednolicajc prac ukadu miniowego poprzez zmienianie napicia w miniach. Muzyka wpywa na
pojawienie si zmian w gospodarce wydzielania wewntrznego w ukadzie trawiennym, powoduje
zmiany w parametrach pulsu, oddechu, cinienia krwi i tak dalej. M. Kronenberger, powoujc si na D.
Goleman podaje, e tak obszerny zakres oddziaywania muzyki jest moliwy dziki bliskiemu pooeniu
receptorw suchowych i tzw. mzgu emocyjnego, na ktry skadaj si: ukad limbiczny, siateczkowaty,
wzgrzowo podwzgrzowy oraz kora pata skroniowego (cyt. za: M. Kronenberger 2004a: 42) i
dodaje, e rozmaite bodce akustyczne, ktre pojawiaj si, przechodz drog suchow do pobliskich
struktur nerwowych. Okrela, e wanie na tym rodzaju przewodnictwa niezbdnego w percepcji muzyki
opiera si muzykoterapia, ze szczeglnym uwzgldnieniem jej form pasywnych.
Poszukujc rnorodnych informacji o tych zalenociach, okazuje si, e istniej rne teorie
opisujce korelacje wystpujce pomidzy muzyk a organizmem czowieka. Jedn z najwaniejszych
jest teoria L. B. Meyera, zgodnie z ktr oddziaywanie muzyki na emocje jest analogiczne do zaoenia,
e okrelona emocja powstaje wskutek odpowiedzi na bodziec lub wskutek prby uniknicia reakcji na
bodziec. Wedug teorii L. B. Meyera, pewne kolejnoci dwikw, brzmie, czy choby rytmw s
traktowane w okrelonych kulturach w sposb naturalny, poniewa obejmuj takie schematy muzyczne,
ktre zgodne s z dotychczasowym, znajomym dowiadczeniem muzycznym. To, co znane, nie jest
zaskakujce, a zatem nie wywouje reakcji emocjonalnych. Opierajc si na tym zaoeniu, L. B. Meyer
twierdzi, e intensywne emocje wywouje jaka zmiana w sekwencji muzycznej, ktra w pewien sposb
zaskakuje suchacza, jest nietypowa lub niezgodna z oczekiwanym przebiegiem. Schematy muzyczne o
nieznajomym dotychczas dla suchacza brzmieniu, konstrukcje formalne, nieznane ukady dwikw to
wszystko przedua czas, w ktrym nastpuje oczekiwanie odpowiedzi, a zatem powoduje odprenie i
wyzwolenie rnorodnych reakcji. Zgodnie z teori, rdem emocji i przey emocjonalnych
pojawiajcych si w trakcie percypowania muzyki jest mimowiedne wyapywanie i porwnywanie
pojawiajcych si napi kulminacyjnych czy ich rozwiza do znanych ju sobie wczeniej. Z takiej
analizy porwnawczej wynika, e szybko narastania napi kulminacyjnych wyranie wpywa na
pojawienie si zmian w reakcji (M. Kronenberger 2004a). Jak podaje M. Kronenberger, Jeeli narastanie
kulminacji jest niewielkie, to nie powoduje ono istotnych zmian w reakcji, a stany napicia i rozlunienia
przebiegaj agodnie. Jeeli natomiast napicie wzrasta w sposb znaczny, to rozlunienie rwnie jest
bardziej odczuwane, gdy jest ono bezporednio zwizane z uzyskaniem dugo oczekiwanego odprenia
umysowego
(M.
Kronenberger
2004a:
24).
Warto zauway, e w podobny sposb dziaa reakcja fight or flight, na ktrej najprawdopodobniej
wzorowa si L. B. Meyer, tworzc wasn teori.
Dotychczasowe badania skoncentrowane na wykorzystaniu muzyki w medycynie pokazuj, e
muzyka przyczynia si do pojawienia si pewnych emocji, ktre z kolei wpywaj na funkcjonowanie
organw wewntrznych. Reakcje organizmu dotycz w szczeglnoci zmian w ukadzie krenia, takich
jak: warto cinienia krwi, czstotliwo akcji serca, temperatura ciaa, minutowe zuycie tlenu,
elektrokardiograficzne wyznaczniki napi wystpujcych w ukadzie wegetatywnym, ale take
podstawowej przemiany materii, pojemnoci minutowej objtoci puc, czy wielkoci samych oporw w
drogach oddechowych (B. Brocklehurst; M. Janiszewski; T. Natanson i Z. Hora; W. I. Makolkin i wsp; A.
i A. Metera za: M. Kronenberger 2004a). Muzyka wywouje te zmiany widoczne w reakcjach skrno
galwanicznych organizmu, czy zmiany rejestrowane przez elektroencefalograf w zakresie fal mzgowych
(M. Kronenberger 2004a). Oddziaywanie muzyki uwidacznia si rwnie w toku procesw
neurofizjologicznych i poznawczych poprzez aktywowanie czynnoci mzgu o charakterze
bioelektrycznym (M. Janiszewski za: M. Kronenberger 2004a). Identyczn drog moliwe jest
odczuwanie stanw odprenia o rnym stopniu. Z uwagi na fakt, e muzyka wpywa na paszczyzn
23
24
przede wszystkim na zmiany emocjonalne, ktre zauwaalne s podczas suchania muzyki i przejawiaj
si przeywaniem takich stanw jak zdenerwowanie, rado, smutek, strach lub wyciszenie. Emocje
odzwierciedlaj kondycj ciaa i mog w ten sposb nie umysowi informacj o ciele (A. Damasio za:
M. Kronenberger 2004). To, w jaki sposb muzyka potrafi oddziaywa na uczucia, pozwala na
uksztatowanie si pewnych sposobw na przeywanie muzyki, ktre s odmienne u kadego suchacza.
Muzyka nie musi uczu zawiera, a mimo to moe wywoywa uczucia skrajnie rne u konkretnych
odbiorcw (M. Przychodziska-Kaciczak za: M. Kronenberger 2004).
Bez wzgldu na to, jaki sposb aktywizowania muzycznego w terapii zostanie zastosowany,
muzyka pozwala na zharmonizowanie ycia psychicznego. Naley jednak pamita, e emocje, jakie
wywoa dana muzyka, przyczyniaj si do zmian fizjologicznych organizmu pozytywnych lub
negatywnych.
25
Przyjmuje si, e dostosowanie otoczenia dla celw relaksacyjnych ma tym wikszy wpyw, im
bardziej grupa pacjentw jest niedowiadczona. W pomieszczeniu waciwie przygotowanym do celw
relaksacyjnych rwnie osoby o niskim progu pobudliwoci i majce trudnoci w pohamowaniu wasnej
aktywnoci, atwiej daj sobie rad. Co wicej, do obu tych kategorii mona zaliczy modzie w wieku
dorastania i dzieci (L. Kulmatycki 1995).
Drugim warunkiem, niezbdnym do spenienia przy stosowaniu technik relaksacyjnych jest
przyjcie przez pacjenta pozycji, od ktrej zaley umiejtno wyuczonego wiadomego i
natychmiastowego
rozlunienia
masy
miniowej.
Wane, aby pozycja taka bya wygodna, nie krpowaa ruchw, nie sprzyjaa napiciom miniowym.
Powinna by rwnie dopasowana do moliwoci pacjenta. Poszczeglne treningi opisuj konkretne
pozycje niezbdne w przebiegu procesu relaksacyjnym, jednak generalnie stosuje si jedn z piciu
uniwersalnych
pozycji.
Pierwsza pozycja to pozycja leca na plecach. W tym uoeniu ramiona le wzdu tuowia z domi
opartymi grzbietow stron o podoe. Donie powinny zosta otwarte i nie powinny by zacinite w
pici. Nogi le pasko na ziemi, w odlegoci okoo 30 cm od siebie, ze stopami skierowanymi
paluchami na zewntrz. Gowa powinna by utrzymana prosto, bez zbdnego odchylania w ty,
kierowania jej na boki, czy przycigania podbrdka do okolic szyi. W tej pozycji oczy pozostaj
zamknite, za plecy przylegaj do podogi. Pozycja leca na plecach jest pozycj najbardziej wygodn i
uniwersaln i sprawdza si przy tym w kadym rodzaju stosowanej techniki relaksacyjnej.
Drug pozycj jest pozycja leca na brzuchu, w ktrej to klatka piersiowa przylega do podoa, rce s
ugite w stawach okciowych, za donie stanowi oparcie dla policzka, przylegajc stron chwytn do
ziemi. Gowa obrcona w bok spoczywa na doniach. Nogi w tym ustawieniu spoczywaj w odlegoci na
szeroko bioder od siebie, za stopy skierowane s paluchami do rodka. Oczy rwnie s zamknite.
Trzeci pozycj jest pozycja psiedzca, ktr z reguy wykonuje si na pododze, opierajc si o cian,
ale mona take wykonywa j opierajc si o zagwek fotela z nogami opartymi o przysunite krzeso.
W pozycji tej pacjent przysunity jest jak najbliej ciany, o ktr opiera plecy oraz utrzymywan prosto
gow. Nogi le pasko na ziemi, za donie spoczywaj otwarte na udach lub na pododze. Oczy take
s
zamknite.
Czwarta pozycja to pozycja siedzca na krzele z oparciem, w ktrej o oparcie oparta jest jak najwiksza
cz plecw, za gowa moe by utrzymywana prosto lub opuszczona nieco w d. Stopy oparte s na
pododze, rozstawione na szeroko bioder, a donie le swobodnie na udach, stykajc si z nimi czci
grzbietow. Oczy rwnie przymknite.
Pita pozycja to pozycja siedzca bez oparcia, popularna pod nazw pozycji dorokarskiej lub wonicy.
W przeciwiestwie do pozycji lecej na plecach, pozycji tej raczej nie zaleca si do stosowania dla osb
pocztkujcych. Nie ulega jednak wtpliwoci, e pozycja ta jest moliwa do wykorzystania niemal w
kadym miejscu. Zastosowanie pozycji uatwia wyobraenie sobie bycia zmczonym lub znuonym,
zasypiajcym dorokarzem. Istniej dwie wersje pozycji wonicy. Obie zakadaj, e pacjent siada w
dowolnym miejscu pozbawionym oparcia. W pierwszej wersji pozycji nogi s niewiele rozchylone i
zgite w kolanach pod ktem prostym, a stopy oparte o podoe. Grna cz ciaa pacjenta i jego gowa
s nieco pochylone, a barki lekko opadaj do przodu. Rce le ukonie, oparte przedramionami o uda,
za donie zwisaj w sposb swobodny pomidzy udami. W drugiej wersji uoenie ng nie zmienia si,
natomiast grna cz ciaa jest pochylona do przodu, za gowa swobodnie opada. W tej pozycji okcie
oparte s na kolanach i stanowi podpor dla wychylonego w przd ciaa. Donie zwisaj swobodnie (L.
Kulmatycki 1995).
Kiedy spenione s ju warunki dotyczce otoczenia, a pacjent spoczywa w odpowiedniej
pozycji relaksacyjnej, wane staje si skupienie uwagi pacjenta. Terapeuta moe skupi uwag pacjenta
za pomoc sw, ktre do niego kieruje. W przebiegu relaksacji zarwno sugestywnych, jak i tych
opartych o dziaanie fizyczne, wypowiadanie polece staje si spraw kluczow. Wane jest, aby
wypowiedzi kierowane do pacjenta miay form prost i byy krtkie, za gos skupia uwag pacjenta,
stanowic to dla wykonywanych przez niego czynnoci. Generalnie gos taki powinien brzmie
przyjanie, melodyjnie i spokojnie, a frazy wypowiadane przez terapeut powinny by spowolnione.
Natenie gosu powinno by umiarkowane, dopasowane do odbiorcy. Wszystkie elementy gosowe maj
za zadanie zsynchronizowa funkcjonowanie organizmu odbiorcy z nastrojem spokoju, relaksu,
rejestrowanego w gosie terapeuty. Stanowi take drog do pasywnej i obserwujcej postawy pacjenta.
W takim wypadku rol pacjenta jest jedynie dostosowanie si do polece wybrzmiewajcych z gosu
terapeuty, co wywouje postaw poddania si kontrolujcemu sytuacj terapeucie.
Podobnie, jak w przypadku kadej terapii, przy stosowaniu technik relaksacyjnych mog pojawi
si pewne utrudnienia, ktre L. Kulmatycki (1995) ujmuje w trzy kategorie. Pierwsza kategoria wie si
z zastosowaniem technik relaksacyjnych po raz pierwszy, gdzie niejednokrotnie pojawia si atmosfera
nietypowego rozlunienia, skutkujca miechem ze strony uczestnikw. Autor proponuje, aby w takich
przypadkach zastosowa par metod, eliminujcych takie zachowanie, o ktrych szerzej pisze w swojej
26
27
28
29
30
31
32
dzieli objawy psychiczne na zaburzenia pierwotne i wtrne. Spord pierwotnych wymienia upoledzenie
umysowe, padaczk i zaburzenia emocjonalne, spord wtrnych, natomiast, zaburzenia adaptacyjne,
specyficzne odchylenia od normy, zaburzenia zachowania wraz z niewaciwie rozwijajc si
osobowoci, zespoy nerwicowe oraz zespoy psychotyczne. Z kolei pewne problemy natury
psychospoecznej prowadzi mog do innych objaww. Do niektrych z nich zaliczane s rwnie
mikrodeficyty, takie jak: zaburzenia orientacji wasnego ciaa, zaburzenia koncentracji uwagi i zaburzenia
mylenia.
Naley zatem zwrci uwag, e zarwno z powodw fizjologicznych (due napicie
miniowe), jak i emocjonalnych, stosowanie technik relaksacyjnych jest wskazane w dyzartrii, a w
szczeglnoci w przypadkach wystpowania tego zaburzenia wskutek mzgowego poraenia dziecicego.
2.2. Znaczenie relaksacji dla wybranych zaburze mowy.
2.2.1. Znaczenie relaksacji dla terapii jkania.
Jkanie jest zjawiskiem opisywanym przez wielu badaczy jako dynamiczny i zmieniajcy si
proces, przebiegajcy rwnolegle w paszczyznach: psychologicznej, fizjologicznej, socjologicznej,
lingwistycznej, ujawniajcy si jako swoisty obraz objaww waciwych dla danej jednostki. Na obraz
ten wpywa w duym stopniu aspekt psychologiczny, ktry uwzgldnia wpyw negatywnych emocji:
strachu, czy zdenerwowania, na ktrych opiera si stres. Objawami zauwaalnymi jest niepynno
mowy, ktrej towarzyszy nadmierne napicie mini caego ciaa: w tym take mini narzdw mowy.
Jkanie jest jednak przede wszystkim zaburzeniem somatopsychicznym (Z. Tarkowski 1999). Mona
zatem powiedzie, e jkaniu zawsze towarzyszy nadmierne napicie, ktre rozpatrywa naley w dwch
aspektach: psychologicznym i fizjologicznym.
Napicie psychologiczne wynika z nieustannego oddziaywania stresu na osob jkajc si.
Badacze mwi tutaj zarwno o wpywach rodowiskowych od najmodszych lat momentu pojawienia
si niepynnoci, jak i o szeregu negatywnych emocji towarzyszcych jkaniu, ktre mog skutkowa:
nadmiern kontrol przebiegu procesu swojej wypowiedzi, wypracowywaniu rnorakich mechanizmw
obronnych (mogcych w postaci wycofywania si doprowadzi nawet do logofobii), a take
zauwaalnymi
wspruchami.
O tle emocjonalnym jkania, ktre podkrelaj znaczenie psychicznego napicia, mwi zarwno teorie
rozwojowe, organiczne, neurotyczne, psychologiczne, jak i fizjologiczne pochodzenia jkania (M.
Chciek 2010). Badacze rnych dziedzin zgadzaj si co do tego, e napicie emocjonalne i wicy si
z nimi stres, s cile powizane z jkaniem. Z. Engiel pisze: Niezaprzeczalny jest zwizek jkania z
afektem, emocj, ale co jest przyczyn, a co skutkiem? Dziaa tu wyranie mechanizm zwrotny (Z.
Engiel 1976: 60). J. Kauyski podaje: Jkanie ma cisy zwizek z emocjami, ktre je wywouj lub
nasilaj (emocje negatywne) lub ktre je obniaj lub eliminuj (emocje pozytywne) (J. Kauyski za:
Z. Tarkowski 1987: 66).
Wtpliwoci dotycz jedynie tego, czy to zaburzenia natury emocjonalnej i stres mog by
czynnikiem wyzwalajcym pojawienie si i utrwalenie jkania w aspekcie fizjologicznym, czy te
objawy fizjologiczne jkania wyzwalaj napicie emocjonalne i stres. Trudno zatem dotyczy tego, co
uzna za przyczyn, a co za objaw. Pierwsz wersj utrzymuj przedstawiciele teorii psychologicznych,
drug przedstawiciele teorii fizjologicznych. Przedstawiciele teorii psychologicznych uwaaj, e w
przypadku jkania w terapii gwny nacisk naley ka na osobowo i generalnie aspekt psychiczny
osoby jkajcej si, drugorzdnie natomiast rozpatrywa elementy fizjologiczne, ktre w tym wypadku
stanowi objaw. Przedstawiciele teorii fizjologicznych gwny nacisk kad na terapi uwzgldniajc
mechanizm zaburze czynnoci powizanych z
mow, traktujc psychoterapi jako element
wspomagajcy.
Jak do tego ma si relaksacja? Ot relaksacja, o ktrej szerzej bya mowa w pierwszej czci
niniejszej pracy, bezporednio odpowiada na potrzeby osb jkajcych si. Zasadniczym zadaniem
relaksacji jest oddziaywanie na napicie psychiczne i miniowe osoby, ktra jest jej poddawana.
Szczeglnie zaleca si stosowanie technik relaksacyjnych w przypadku wzmoonego napicia lub
nadmiernego przecienia zarwno miniowego, jak i psychicznego. Jak nietrudno zauway, oba
rodzaje
tych
napi
s
obecne
w
jkaniu.
Relaksacja zakada, e istnieje zaleno midzy napiciem miniowym, psychicznym i stanem
wegetatywnego ukadu nerwowego, co w swoich badaniach potwierdzi S. Kratochvil (L. Kulmatycki
1999a). Z powizania tego jednoznacznie wynika, e istnieje moliwo oddziaywania na poziom
psychiczny czowieka i reakcje wegetatywne jego organizmu poprzez zmian napicia zalenych od woli
ludzkiej mini szkieletowych. W gwnej mierze wanie na tym opiera si relaksacja progresywna E.
Jacobsona. Trening autogenny Schultza dziaa z kolei w drug stron: oddziaujc na psychik poprzez
33
sugerowanie pewnych wrae, czowiek rzeczywicie zaczyna te wraenia odczuwa. Praktyka pokazuje
zatem
obustronn
zaleno
zjawisk
psychicznych
i
fizycznych.
Osiganie stanu relaksacji wpywa nie tylko na napicie psychiczne, fizyczne i funkcjonowanie ukadu
wegetatywnego, ale ma istotny wpyw na obnianie uczu lkowych, ktre obecne s w jkaniu poprzez
podnoszenie poziomu motywacji do wykonywania ruchw i rozadowywanie stresu (L. Kulmatycki
1999a). Eksperymentalne badania potwierdziy suszno tezy, e rozlunienie napicia miniowego
daje w konsekwencji stan rwnowagi emocjonalnej i uspokojenie reakcji wegetatywnych (J.
Aleksandrowicz, S. Cwynar i A. Szyszko-Bohusz 1976: 7-8). Jkanie rozpatruje si take pod ktem
socjologicznym. Mechanizmy obronne wyrastajce z lku przed mwieniem negatywnie oddziauj na
funkcjonowanie osoby jkajcej si w spoeczestwie. Relaksacja, obniajc uczucie lku, pozwala na
lepsze poznawanie siebie i moliwoci swojego ciaa, poprawia samopoczucie, a w konsekwencji
wpywa na popraw w relacjach interpersonalnych i emocjonalnych (L. Kulmatycki 1999a).
Stosowanie relaksacji w terapii jkania ma zatem uzasadnienie: wspomagajc terapi
logopedyczn technikami relaksacyjnymi, mona zmniejsza poziom napicia w miniach aparatu
mowy. Obnienie napicia w tych miniach powinno mie wyrany wpyw na pynno mwienia.
Poniewa relaksacja dziaa dwutorowo, nie ma potrzeby dziaa oddzielnie na fizjologi jkania i
oddzielnie na psychologi. Relaksacja rwnoczenie zmniejsza napicie miniowe i psychiczne,
poprawiajc samopoczucie i redukujc objawy lkowe. Wydaje si wic, e relaksacja ma take,
dodatkowo, uzasadnienie ekonomiczne.
Relaksacja jest wykorzystywana i szeroko opisywana w terapii jkania przez wielu badaczy,
ktrzy najprawdopodobniej z uwagi na dwojaki charakter zjawiska, jakim jest jkanie stosuj i
zalecaj przede wszystkim technik relaksacji progresywnej E. Jacobsona i trening autogenny J. Schultza.
Autork, ktra przedstawia propozycje zaj relaksacyjnych wykorzystujcych obie techniki
relaksacyjne, jest I. G. Wygotska i wspautorzy (1984). Przedstawia ona program relaksacji grupowej
dla
dzieci
w
wieku
przedszkolnym,
ujmujc
go
w
3
etapach.
Pierwszy etap, skadajcy si z 15 zaj, suy zapoznaniu dzieci z umiejtnoci rozrniania stanw
napicia i rozlunienia w poszczeglnych partiach ciaa. Rola logopedy ogranicza si do wyjanienia i
zademonstrowania poszczeglnych wicze oraz na kontrolowaniu ich poprawnoci w wykonaniu dzieci.
Napinanie i rozlunianie mini dotyczy kolejno: rk, ng, tuowia, brzucha i szyi. Do kolejnych czci
logopeda przechodzi dopiero wtedy, kiedy ma pewno, e wikszo dzieci poprawnie wykonuje zadane
wiczenie.
Drugi etap obejmuje 9 zaj. Etap ten autorka podzielia na dwa podetapy, z ktrych pierwszy obejmuje
wiczenia rozluniajce minie aparatu mowy: brzucha, szyi, szczk, warg oraz jzyka. Polecenia
wydawane s dzieciom w formie wierszowanej. Drugi podetap skada si z sugestii sownych,
polecajcych dzieciom rozlunienie i odprenie si. Drugi etap jest poczeniem relaksacji progresywnej
z
pierwszego
etapu
z
treningiem
autogennym
Schultza.
Trzeci etap obejmuje sugerowanie sowne dzieciom relaksacji miniowej i emocjonalnej, poczone z
formuami prawidowego mwienia. Ma to miejsce podczas wprowadzania dzieci w tak zwany
Czarodziejski
sen.
wiczenia na poszczeglnych etapach zadawane s do pracy w domu. Warto zauway, e wiczenia te
powinny by i s w tym wypadku wykonywane systematycznie, dwa-trzy razy dziennie, a poszczeglne
zajcia logopedyczne s poprzedzane dziesiciominutow relaksacj, ktra stanowi nieodczny element
stworzonej
przez
ni
kompleksowej
metody
usuwania
jkania.
Rwnie i autorka uzasadnia stosowanie dwch rodzajw technik relaksacyjnych w terapii jkania,
piszc, e u dzieci z problemami jkania osabiona jest sfera emocjonalno-wolicjonalna, objawiajca si
niepewnoci mwienia, niepewnoci mowy i brakiem zdolnoci do poddawania si dugotrwaym
wysikom. W ich przypadku pojawia si rwnie dugotrwae pobudzenie. Z tych powodw uwaa, e
stosujc techniki relaksacyjne naley dy do zmniejszenia napicia i miniowego, i emocjonalnego.
Badania ankietowe, ktre przeprowadzia, wykazay korzystny wpyw relaksacji na dzieci jkajce si.
Zauwaono, e pod wpywem zastosowania technik relaksacyjnych, poprawi si sen dzieci, one same
stay si spokojniejsze, zauwaono take korzystne zmiany w zakresie mowy (I. G. Wygotska i wsp.
1984).
Rwnie M. Chciek, w swojej pracy Jkanie. Diagnoza Terapia Program wielokrotnie
podkrela znaczenie relaksacji w logopedycznej terapii jkania. Bez wzgldu na podjty rodzaj techniki
logopedycznej, proponuje on czenie jej z wiczeniami relaksacyjnymi, ktre zwykle poprzedzaj
okrelon technik logopedyczn. W swojej terapii czy on rnorodne techniki logopedyczne z
relaksacj, podkrelajc, e wszelkie wiczenia oddechowe, ktre redukuj stres i napicie mini, maj
w przypadku jkajcych si niebagatelne znaczenie (M. Chciek 2010).
Proponuje wczenie takich technik jak prost relaksacj fizjologiczn, wiczenia rozluniajce
narzdw artykulacyjnych, wiczenia oddechowe, oddechowo-rozluniajco-koncentrujce i trening
34
35
36
37
38
mzgowym poraeniem dziecicym wiadomo ciaa nie rozwija si w sposb prawidowy. Zaburzony
schemat wasnego ciaa pojawia si wskutek uszkodzenia orodkw i drg pocze ruchowych,
wzrokowych, czuciowych i suchowych. Dzieci takie maj problemy w odczuwaniu wasnego ciaa. M.
Borkowska uwaa, e dowodem na istnienie problemw w schemacie swojego ciaa u dzieci z
mzgowym poraeniem dziecicym jest na przykad opnione uywanie zaimka <<ja>> () oraz ich
rysunki postaci ludzkiej, ktre czsto charakteryzuj si brakiem integracji elementw ciaa (M.
Borkowska 1989: 152).
L. Kulmatycki podaje, e wiczenia relaksacyjno-koncentrujce pozwalaj na peniejszy kontakt
z samym sob, lepsze poznawanie siebie oraz obejmuj swoim wpywem gbsze oddziaywanie na
emocjonaln oraz interpersonaln relacj z innymi (L. Kulmatycki 1999a). K. J. Zabocki potwierdza ten
fakt, piszc, e metody relaksacyjne sprzyjaj pogbianiu samowiadomoci, maj te due znaczenie w
samorealizacji czowieka (K. J Zabocki 1998: 107). W zwizku z tym wiczenia relaksacyjne pomagaj
rozwija wiadomo wasnego ciaa. Jest to drugi powd ktry potwierdza, e relaksacja moe mie
suszne zastosowanie w terapii dyzartrii na tle mzgowego poraenia dziecicego.
Relaksacja ma wpyw nie tylko na obnienie i wyrwnywanie napicia miniowego, czy
wiadomo wasnego ciaa i ksztatowanie orientacji w czasie i przestrzeni poprzez wykonywanie
polece w trakcie treningw relaksacyjnych. Istotne jest take to, e redukuj napicie psychiczne i
objawy lkowe, sprzyjajc lepszemu samopoczuciu. Odpowiadajc na potrzeby wynikajce z mzgowego
poraenia dziecicego, poprzez obnienie napicia psychicznego oraz wprowadzenie wyciszenia,
zmniejszaj objawy nadpobudliwoci psychoruchowej i zwikszaj odporno psychiczn, eliminujc w
efekcie zachowania agresywne wynikajce z przewlekego napicia emocjonalnego. Ponadto, wiczenia
relaksacyjne z natury maj za zadanie skupi uwag osoby pracujcej na danym elemencie: czy to
wyobraeniu w treningu autogennym J. Schultza, czy na danej czci ciaa w relaksacji progresywnej E.
Jacobsona, czy te na danej waciwoci wydechu w wiczeniach oddechowych, na odczuciach w
treningu H. Wintreberta i tak dalej. W zwizku z tym wyrabiaj umiejtno koncentracji uwagi, ktra
stanowi deficyt w przypadku dzieci starszych z mzgowym poraeniem (M. Borkowska 1989). Cechy
osobowociowe, takie jak nadmierna lkliwo, wraliwo, bezsilno, tchrzliwo, waciwe rwnie
dla dzieci starszych, u ktrych wyrana jest wiadomo ich zaburzenia, s rwnie rekompensowane
przez czynnoci wyciszania, uspokajania i rozluniania, ktrych w relaksacji nie brakuje. wiczenia
relaksacyjno-koncentrujce wpywaj na rozwj wyobrani dziecka i poprawienie kontaktw
intrapersonalnych, podniesienie poziomu samooceny i samopoczucia. Wpywa to motywujco na dzieci
bierne, podnoszc poziom twrczego mylenia i pobudzajc dziecic fantazj wyobraeniow. Fakty te
rwnie przemawiaj za tym, aby stosowa elementy relaksacji wspomagajc terapi logopedyczn
dyzartrii.
M. Borkowska pisze, e po kadym trudniejszym, bardziej intensywnym wiczeniu stosuje si
odpoczynek (relaks) w pozycji lecej na plecach, z rkami i nogami wyprostowanymi, lekko
odwiedzionymi, rozlunionymi (donie w pozycji poredniej, kciuk skierowany do sufitu, stopy lekko
odchylone na bok). Stopie rozluniania sprawdza si, unoszc lekko koczyn ku grze i opuszczajc j
do nagle. Rozluniona koczyna opada bezzwocznie na podoe. Jeli nie jest dostatecznie
rozluniona, dziecko usiuje kontrolowa ruch opadania koczyny. Duszy, 2-3 minutowy relaks dobrze
jest stosowa przy cichej, wolnej muzyce, stopniowo zwikszajc i nastpnie zmniejszajc natenie
dwiku. Mona take stosowa relaks podajc haso przerywajce bardziej intensywne wiczenia.
Wwczas wszyscy biorcy udzia w zajciach, bez wzgldu na to, w jakiej s pozycji, kad si na
kilkadziesit sekund na boku, brzuchu czy na plecach z koczynami uoonymi dowolnie i le w
bezruchu (M. Borkowska 1989: 67).
Wprowadzeniem do wicze kinezyterapii psychoruchowej s masae, ktrych zadaniem jest
rozluni wszystkie grupy miniowe obu koczyn. M. Borkowska pisze, e podczas masowania trzeba
utrzymywa z masowanym dzieckiem emocjonalne i sowne kontakty, ktre maj za zadanie rozwija
umiejtnoci interpersonalne dziecka, oraz uwiadamia poczucie schematu wasnego ciaa (M.
Borkowska 1989). wiczenia rozluniajce, jej zdaniem, maj na celu zmniejszenie psychofizycznego
napicia, ktre jest wywoane nadmiernie szybkim trybem ycia, zmczeniem, nauk, prac zawodow,
trudem dnia codziennego i innymi sytuacjami stresowymi (za: K. J. Zabocki 1998: 110)
M. Borkowska podkrela rwnie istotne znaczenie muzykoterapii w mzgowym poraeniu
dziecicym, ktra moe nie dziaanie relaksujce: U dzieci z poraeniem mzgowym dziecicym,
gdzie dominuje wzmoone napicie mini i czsto wspistniejca nadwraliwo na wszelkie bodce
zewntrzne oraz nage, nie kontrolowane ruchy, uzyskuje si dziki prawidowo dobranej i zastosowanej
muzyce rozlunienie mini, du pynno i harmonizacj ruchw (M. Borkowska 1989: 146). Twierdzi
ona, e wiczenia muzykoterapeutyczne maj aktywizujcy wpyw na psychofizyczny rozwj dziecka,
39
rozwijajc uczucia wysze, rozwijajc sfer intelektualn, ksztacc sprawnoci aparatu ruchowominiowego, uspoeczniajc (M. Borkowska 1989). Autorka zaleca ich stosowanie.
Zauwaa si wic, e relaksacja z powodzeniem znajduje zastosowanie zarwno po, przed, jak i
w trakcie wykonywania innych zada rehabilitacyjnych. M. Borkowska zaleca stosowanie przede
wszystkim wicze rozluniajcych napicia (gwnie masay) i elementw muzykoterapeutycznych w
terapii.
K. J. Zabocki w swojej pracy Mzgowe poraenie dziecice w teorii i terapii wrd metod
relaksacyjnych wymienia relaksacj progresywn E. Jacobsona, trening autogeniczny J. Schultza, metod
H.
Wintreberta
oraz
za
M.
Borkowsk
wiczenia
rozluniajce.
Podaje on, e metoda Jacobsona posiada due walory. Uatwia odpoczynek, uspokaja, obnia stany
napicia, poprawia funkcjonowanie organizmu i oglne samopoczucie czowieka (K.J. Zabocki 1998:
107) i podkrela, e istotnym elementem w tej metodzie jest tak zwana relaksacja zrnicowana, przez
ktr rozumie si zjawisko napicia zamierzonej grupy mini, podczas gdy pozostae partie miniowe
pozostaj w stanie rozlunienia. Dodaje za J. Bazylakiem, e dla wyciszenia aktywnoci umysowej,
prowadzi si wiczenia powizane z kontrol ruchu gaek ocznych. Obserwuje si, e wraz z ich zanikiem
zmniejsza si oraz zanika aktywno umysowa (chodzi tu o obnienie pracy wyobrani i wyciszenie
wntrza) (tame). Autor nie pisze o adnych przeciwwskazaniach do stosowania metody progresywnej.
Mona wic uzna, e relaksacja progresywna E. Jacobsona moe by z powodzeniem wykorzystywana
w
terapii
osb
z
mzgowym
poraeniem
dziecicym.
Trening autogenny J. Schultza, zdaniem K.J. Zabockiego uatwia osignicie stanu wewntrznego
spokoju i lepszego samopoczucia. agodzi stany lkowe, zmniejsza neurotyczn pobudliwo. Poprzez
nauk wgldu w siebie sprzyja ksztatowaniu osobowoci (K. J. Zabocki 1998: 108). Oceniajc, jaki jest
wpyw treningu autogennego, pisze: Obserwuje si u dzieci do wyrany i jednoczenie pozytywny
wpyw treningu autogennego. Budzi on zaufanie dziecka, dystansuje od problemw i trudnoci, przynosi
spokj, pozytywne myli. Prowadzony w grupie, uczy kontaktw spoecznych (K. J. Zabocki 1998:
109). Jedn z form treningu autogennego, ktra znajduje dobre zastosowanie u dzieci jest prowadzenie go
z wykorzystaniem bajek, co zdaniem M. Marchwickiej jest efektywne (za: K.J. Zabocki 1998).
Metoda treningu autogenicznego moe by wykorzystywana u osb cechujcych si dobrym zdrowiem
somatycznym i psychicznym, natomiast autor zastrzega, e metoda ta jego zdaniem nie powinna by
stosowana u osb zbyt emocjonalnych, o skonnociach do nerwic lub hipochondrii, ani u osb w stanie
gorczkowym (K. J. Zabocki 1998). Wydaje si zatem, e stosowanie tej metody w przypadku dzieci z
mzgowym
poraeniem
dziecicym
moe
by
obarczone
pewnym
ryzykiem.
Metoda H. Wintreberta zdaniem autora sprawdza si u dzieci, ktre s lkliwe, zahamowane, maj
skonnoci depresyjne i zaleca stosowanie tej metody midzy innymi osobom z jkaniem. Fakt, e ruchy
maj by wywoywane przez osob prowadzc relaksacj, nie za przez osob relaksujc si, moe
mie due zastosowanie w przypadku osb z dyzartri. Z uwagi na ograniczenie moliwoci
motorycznych osb z mzgowym poraeniem dziecicym, metoda ta moe by dobrze zastosowana, a
sprawdzenie stanu zrelaksowania u tych dzieci moe by stosunkowo atwe. Ju M. Borkowska
wykorzystywaa u dzieci z mzgowym poraeniem dziecicym technik unoszenia i bezwadnego
opuszczania koczyny dziecka, aby sprawdzi, na ile dziecko takie jest zrelaksowane (M. Borkowska
1989:
67).
wiczenia rozluniajce pozwalaj atwo nauczy si kontroli i wiadomego redukowania napicia
miniowego. Aby uzyska oglne rozlunienie, naley przyj wygodn pozycj: siedzc, lec lub
psiedzc. Dodatkowo w rozlunieniu pomaga wprowadzenie elementw takich jak: muzyka, ciepo,
niekrpujca odzie oraz odizolowanie od dodatkowych bodcw, takich jak: haas, czy race wiato. W
trakcie oglnego rozluniania zaleca si stosowanie wicze oddechowych. Du zalet w wiczeniach
rozluniajcych jest moliwo stosowania ich w dowolnym momencie, uwzgldniajcym
zapotrzebowanie czowieka. S proste w wykonywaniu, pozwalaj na szybkie osignicie stanu
odprenia caego organizmu. To wie si z pojawianiem si czynnika sprzyjajcemu rozwojowi
osobowoci (K. J. Zabocki 1998: 110), ktry jest niepodwaalnie potrzebny w przypadku osb z
mzgowym poraeniem dziecicym.
Na podstawie opinii, bada wymienionych autorw, zauwaa si, e relaksacja przynosi korzyci
osobom, ktre j stosuj. Znajduje zastosowanie u osb z jkaniem oraz z mzgowym poraeniem
dziecicym i przynosi dobre rezultaty. Naley si spodziewa, e oddziaywanie relaksacji na motoryk
du, przynosi dobre rezultaty rwnie dla motoryki maej u osb z mzgowym poraeniem dziecicym.
Niektre z technik relaksacyjnych, na przykad relaksacja progresywna E. Jacobsona mog oddziaywa
bezporednio nie tylko na motoryk du, ale take na motoryk ma, rozluniajc minie aparatu
mowy, co ma niebagatelne znaczenie w przypadku dyzartrii. Zredukowanie wzmoonego napicia mini
aparatu mownego bdzie rzutowao na wiksze i lepsze moliwoci do zastosowania wszelkich technik
logopedycznych. Z ca pewnoci uatwi prac nie tylko pacjentowi, ale take terapeucie. Stosowanie
40
technik relaksacyjnych ma znaczenie nie tylko lecznicze, ale take profilaktyczne. Z powodzeniem
techniki te mog by wykorzystywane przez szeroki og spoeczestwa. W szczeglnoci jednak
sprawdz si jako element wspomagajcy terapi logopedyczn, tworzc wikszy obszar manewru dla
zastosowania technik logoterapeutycznych.
3.1. Propozycje konspektw zaj relaksacyjnych.
Technika relaksacji progresywnej E. Jacobsona wydaje si jedn z najbardziej uniwersalnych
metod relaksacyjnych, ktra znajduje zastosowanie zarwno w jkaniu, jak i w niektrych przypadkach
dyzartrii, ale take w dziaaniach o charakterze profilaktycznym. W zwizku z tym faktem, konspekty,
zamieszczone w dalszej czci pracy skupiaj si przede wszystkim na rozlunieniu w oparciu o
wspomnian technik relaksacji neurominiowej. Zakada si, e wiczenia relaksacyjne powinny
odbywa si zwykle przed zajciami logopedycznymi. Pod takim ktem konspekty te zostay
sporzdzone. Obejmuj one nie wicej ni 15-minutowe wiczenia relaksacyjne dla dzieci w wieku
przedszkolnym. W zalenoci od potrzeb, wiczenia te mog by wykonywane take podczas innych
zaj albo po nich. Propozycje zaj relaksacyjnych zostay sporzdzone pod ktem relaksacji grupowej,
ale nie ma adnych przeciwwskaza, aby nie mogy by wykorzystywane w przeprowadzaniu tych
samych zaj w terapii indywidualnej. Wymagaj wwczas zmiany form gramatycznych z mnogich na
pojedyncze. Wrd konspektw podstaw stanowi wiczenia relaksacyjne oparte o metod E.
Jacobsona. Zostay one jednak wzbogacone o inne wiczenia relaksacyjne takie jak wiczenia oddechowe
i elementy muzykoterapii. W trakcie wicze jest moliwe, (ale nie jest obligatoryjne) wczenie muzyki
w tle. W zalenoci od potrzeb, mona z muzykoterapii zrezygnowa. Zostao to rwnie uwzgldnione
w konspektach. W trakcie wykonywania zada dzieci mog nie tylko skupia si na wraeniach
pyncych z napicia i rozlunienia poszczeglnych partii ciaa, ale moliwe jest odbieranie tych wrae
innymi zmysami: na przykad poprzez czucie dotykowe, lub uruchomienie zmysu wzroku. Po
pojedynczych zajciach relaksacyjnych w przebiegu zaj zostay rwnie uwzgldnione rozmowy z
dziemi na temat odczu, co dodatkowo ma wzmacnia i uwiadamia procesy zachodzce podczas sesji,
ktre mogy z rnych powodw nie zosta odpowiednio przez dziecko spostrzeone.
Wszystkie konspekty s pomysami autorskimi przygotowanymi samodzielnie w oparciu o
propozycje zaj relaksacyjnych I.G. Wygotskiej (1985) i zostay sporzdzone na potrzeby niniejszej
pracy.
3.1.1. KONSPEKT NR 1
Temat: Zabawa z Wrk (rozlunianie mini rk)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
- osignicie regeneracji psychicznej oraz zredukowanie lub przeciwdziaanie objawom zmczenia i
znuenia
2. Psychosomatyczne:
- wyrobienie zdolnoci do odczuwania, rozrniania i kontrolowania stanw napicia i rozlunienia w
obrbie caego organizmu oraz w obrbie poszczeglnych partii miniowych (w tym: w miniach
aparatu mowy)
- obnienie lub wyeliminowanie napicia miniowego i psychicznego (osignicie odprenia
psychofizycznego)
- wyrobienie lub wzmocnienie zdolnoci czucia kinestetycznego i odczuwania schematu wasnego ciaa
- rozbudzenie wiadomoci uczestnikw na temat procesu oddychania i wyrobienie umiejtnoci
kontrolowania go
3. Psychiczne:
- rozwijanie twrczej wyobrani uczestnikw
- wypracowanie umiejtnoci koncentrowania uwagi
Metody:
- relaksacja progresywna E. Jacobsona
- wiczenia rozluniajco-koncentrujce: wiczenia oddechowe
- muzykoterapia
41
Formy:
a) czynna:
- wykonywanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wykonywanie wicze relaksacyjnych
- koncentrowanie si na wraeniach pyncych z wasnego ciaa
- umiejtno komunikowania si sownego
b) bierna:
- wysuchiwanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wsuchiwanie si w muzyk puszczon w tle
Pomoce i narzdzia diagnostyczne oraz terapeutyczne:
- odtwarzacz CD
- pyty z muzyk relaksacyjn (najlepiej z dzwoneczkami w tle)
- karimaty, materace lub koce do uoenia na nich dzieci w przypadku pozycji lecej; w przypadku
pozycji siedzcej liczba krzese odpowiadajca liczbie uczestnikw;
- atrybut rdki w postaci drewnianego kijka
- tekst:
Dzieci, czy przypominacie sobie silne postacie z bajek? / Wanie teraz pobawimy si w siaczy i
mdrcw / Wiemy, jacy s mdrcy? / Skupieni, spokojni, wyciszeni / A zatem stajemy si najpierw
siaczami / Prosz Was, abycie z caych si zacisny rce w pistki/ A co to si stao? / Oh, przez
pomyk resztki kleju skleiy nam rce / Nie moemy ich otworzy / Pistki cay czas s zacinite /
Zawoam dobr wrk, aby rozkleia nasze rczki / A teraz przysza dobra wrka i rozkleja nam nasze
pistki / nasze rczki rozluniaj si, otwieramy powoli donie/ Pozostajemy tak przez chwil / Jakie to
przyjemne uczucie, e mamy swobodne donie / Nie musz by takie napite / Och, ale c to si stao?
Dobra wrka przypadkiem upucia rdk i zamienia nas w siaczy / Zaciskamy wic znowu z caych
si rce w pistki / Jestemy siaczami, ktrzy przygotowuj si do walki / Wrko, gdzie Twoja
rdka? / Dzieci, wytrzymajmy tak chwilk, dopki wrka nie znajdzie swojej czarodziejskiej rdki /
I udao si / Wrka odnajduje swoj rdk / zamienia nas z powrotem w Mdrcw / Otwieramy donie
i pozostawiamy je tak otwarte / Pozostacie takimi Mdrcami przez chwil / Czy czujecie delikatne
mrowienie w rczkach? / Bo oto pojawia si Wrka lecz co tym razem si stao? / Pomylia rdki i
znw zamienia nas w siaczy / Wrka jest dzi bardzo roztargniona / Wrko, gdzie Twoja waciwa
rdka / Spjrz w jakich siaczy nas zamienia / Zaciskamy pistki z caych si / Nasze paluszki a
bledn / Szukaj szybko swojej rdki / Jest / Jest rdka / Wrka zamienia nas znowu w sabych
mdrcw / Nasze donie rozluniaj si / Ach, jakie przyjemne rozlunienie / Czy czujecie jakie ciepo
bije z Waszych rk? / To wrka obdarzya nas swoj siln energi / Energia ta rozprzestrzenia si, wic
znw zamieniamy si w siaczy / z caych si ciskamy donie / Jeszcze, jeszcze, jeszcze / Musimy je
zaciska bardzo mocno, bo siacze s bardzo rozgniewani / Ca swoj si skupiaj w zacinitych
piciach / Bardzo dobrze / I rozluniamy pistki, bo dobra wrka wanie znw dotyka nas swoj
rdk [logopeda wykonuje ruch] i zamienia z powrotem w ludzi / Wrce znudzia si ju ta zabawa /
egna si z nami do kolejnego spotkania / I my te jestemy ju zmczeni / Bardzo si nasiowalimy /
Bierzemy gboki oddech / Westchnijmy sobie raz jeszcze / To bya wspaniaa przygoda /
Przewidywany czas trwania zaj: 12-14min
Liczba uczestnikw: 1-15 osb
Przebieg zaj:
Lp.
1.
2.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o
Dzieci przyjmuj pozycj, o
przyjcie przez nie odpowiedniej ktr prosi je terapeuta
pozycji relaksacyjnej. W
pocztkowych etapach powinna
to by pozycja leca, w
kolejnych moe to by pozycja
siedzca na krzele, w
pniejszym czasie wiczenia
mog by realizowane w trakcie
wykonywania innych czynnoci.
Terapeuta wyjania dzieciom, jak
powinna wyglda oczekiwana
Uwagi oglne
Brak
Potrzebne materace, karimaty lub
koce w przypadku pozycji
lecej uczestnikw; w
przypadku pozycji siedzcej
liczba krzese odpowiadajca
liczbie uczestnikw. Dzieci
powinny lee / siedzie obok
siebie w odlegoci nie mniejszej
ni metr
42
3.
4.
5.
6.
Brak
3.1.2. KONSPEKT NR 2
Temat: Rosnce drzewo (rozlunianie mini rk)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
- osignicie regeneracji psychicznej oraz zredukowanie lub przeciwdziaanie objawom zmczenia i
znuenia
2. Psychosomatyczne:
- wyrobienie zdolnoci do odczuwania, rozrniania i kontrolowania stanw napicia i rozlunienia w
obrbie caego organizmu oraz w obrbie poszczeglnych partii miniowych (w tym: w miniach
aparatu mowy)
43
Czynnoci terapeuty
Przywitanie si z dziemi
Czynnoci pacjenta
Dzieci (dziecko) witaj si z
Uwagi oglne
Brak
44
2.
3.
4.
5.
6.
(dzieckiem) (30s)
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o
Dzieci przyjmuj pozycj, o
Potrzebne materace, karimaty lub
przyjcie przez nie lecej
ktr prosi je terapeuta
koce w przypadku pozycji
pozycji relaksacyjnej. Terapeuta
lecej uczestnikw; w
wyjania dzieciom, jak powinna
przypadku pozycji siedzcej
wyglda oczekiwana przez
liczba krzese odpowiadajca
niego pozycja. W pozycji lecej
liczbie uczestnikw. Dzieci
dziecko uoone jest na wznak, z
powinny lee / siedzie obok
rozchylonymi nogami na
siebie w odlegoci nie mniejszej
szeroko bioder, oraz rkami
ni metr.
pooonymi wzdu tuowia.
(30s)
Terapeuta sprawdza poprawno Dzieci spokojnie czekaj w
Brak
przyjtych przez dzieci pozycji przyjtej pozycji na dalsze
relaksacyjnych i w przypadku
polecenia terapeuty
braku ich poprawnoci, koryguje
ich uoenie (30s)
Logopeda wcza muzyk
Dzieci spokojnie czekaj w
Potrzebny odtwarzacz CD i pyta
relaksacyjn (30s)
przyjtej pozycji na dalsze
z muzyk relaksacyjn (najlepiej
polecenia terapeuty
z odgosami natury w tle).
Logopeda wygasza tekst
Dzieci dostosowuj si do
Brak
zaczony do konspektu. Znak polece wydawanych przez
/ w tekcie oznacza pauz.
terapeut oraz udzielanych przez
Terapeuta w trakcie czytania
niego wskazwek i korekt.
tekstu powinien wyjania i
demonstrowa dzieciom
poszczeglne czynnoci, a
nastpnie kontrolowa ich
poprawne wykonanie. (8-10min)
Rozmowa logopedy z dziemi na Wypowiadanie si dzieci na
Brak
temat odbieranych przez nich
temat rnic w odczuciach
wrae napiciowych.
pyncych z ciaa, ktre wynikaj
Okrelenie rnic pomidzy
z napi i rozlunie stanw
oboma stanami. Prowokowanie miniowych. Dzieci opisuj ich
sytuacji opisywania obu stanw osobiste nastawienie do
przez dzieci poprzez zadawanie poszczeglnych stanw, wasne
im pyta powizanych
stany emocjonalne.
tematycznie z relaksacj. (2min)
3.1.3. KONSPEKT NR 3
Temat: Mapki w dungli (rozlunianie mini ng)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
- osignicie regeneracji psychicznej oraz zredukowanie lub przeciwdziaanie objawom zmczenia i
znuenia
2. Psychosomatyczne:
- wyrobienie zdolnoci do odczuwania, rozrniania i kontrolowania stanw napicia i rozlunienia w
obrbie caego organizmu oraz w obrbie poszczeglnych partii miniowych (w tym: w miniach
aparatu mowy)
- obnienie lub wyeliminowanie napicia miniowego i psychicznego (osignicie odprenia
psychofizycznego)
- wyrobienie lub wzmocnienie zdolnoci czucia kinestetycznego i odczuwania schematu wasnego ciaa
- rozbudzenie wiadomoci uczestnikw na temat procesu oddychania i wyrobienie umiejtnoci
kontrolowania go
45
3. Psychiczne:
- rozwijanie twrczej wyobrani uczestnikw
- wypracowanie umiejtnoci koncentrowania uwagi
Metody:
- relaksacja progresywna E. Jacobsona
- wiczenia rozluniajco-koncentrujce: wiczenia oddechowe
- muzykoterapia
Formy:
a) czynna:
- wykonywanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wykonywanie wicze relaksacyjnych
- koncentrowanie si na wraeniach pyncych z wasnego ciaa
- umiejtno komunikowania si sownego
b) bierna:
- wysuchiwanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wsuchiwanie si w muzyk puszczon w tle
Pomoce i narzdzia diagnostyczne oraz terapeutyczne:
- odtwarzacz CD
- pyty z muzyk relaksacyjn (najlepiej z odgosami natury lenej w tle)
- karimaty, materace lub koce do uoenia na nich dzieci w przypadku pozycji lecej; w przypadku
pozycji siedzcej liczba krzese odpowiadajca liczbie uczestnikw
- tekst:
Kochane dzieci, dzi wyruszamy w podr do afrykaskiej dungli / Bdziemy uczy si razem z maymi
mapkami jak zwinnie i szybko porusza si po drzewach / Chcecie nauczy si biega po konarach
drzew i przeskakiwa z jednej gazi na drug tak dobrze, jak robi to due, dorose mapy? / Sprbujmy
wic im dorwna / Na pocztek kadziemy si na pododze, zamykamy oczy i wyciszamy si /
Koncentrujemy si na swoim oddechu / Wsuchujemy si w bicie swojego serduszka i odpoczywamy /
Zbieramy siy do wytonej pracy / Odpoczywamy, leymy spokojnie i czekamy na pierwsz lekcj / I
uwaga, zaczynamy / Tak, jak wszystkie mae mapki na pocztku musimy nauczy si mocno chwyta
swoimi palcami stp gazie drzew / Zginamy powoli wszystkie paluszki stp, najpierw lekko potem
coraz mocniej / Teraz zaciskamy ze wszystkich si zgite palce i czekamy chwil / Czujemy jak nasze
stopy ciko pracuj / Jeszcze troch i powoli rozluniamy swoje paluszki i odpoczywamy / Pozwalamy
im si rozluni i nabra siy do kolejnej prby / Powoli oddychamy i relaksujemy si przed nastpn
prb / I uwaga, wszystkie mapki ponownie powoli zginaj swoje palce stp / Zginamy, zginamy,
czekamy, czekamy, jeszcze chwil i rozluniamy nasze pracowite stopy / A teraz, drogie dzieci, nastpne
wiczenie / Jak wiemy wszystkie mapki potrafi swoimi stopami bardzo dobrze chwyta liany, dlatego
bdziemy teraz prbowali rozciga swoje palce u stp na boki / I zaczynamy, najpierw lewa stopa,
prawa odpoczywa i czeka na swoj kolej / Napramy minie stopy tak, eby jak najmocniej rozcign
swoje paluszki / Napramy je, czekamy i powoli rozluniamy / Bierzemy gboki oddech / Teraz prawa
stopa, napramy palce ze wszystkich si, jeszcze chwilk, czekamy, czekamy i rozluniamy stop /
Piknie / Bardzo dobrze / Odpoczywamy, zamykamy oczy i wsuchujmy si w swj oddech / Teraz pora
na nasze ydki, ktre musz by silne i mocne, ebymy tak jak mapki zwinnie skakali po drzewach / I
zaczynamy / Poruszamy palcami u stp, tak, piknie / I na sowo: GRA staramy si jak dalej sign
paluszkami w stron naszej gowy / Uwaga: GRA! / Ale nie odrywamy stp od podogi / Nasze pity
dotykaj ziemi a my jak najlepiej potrafimy wychylamy nasze palce stp w kierunku gowy / Tak, brawo /
I trzymamy tak napite palce, trzymamy, trzymamy / I powoli rozluniamy stopy / Chwila odpoczynku /
A teraz wyobraamy sobie, e pod naszymi stopami ley ga, ktr staramy si dosign / Wychylamy
nasze palce stp w drug stron / Nie odrywajc pit od podogi staramy si dosign nimi konar /
Napramy paluszki z caych si / O tak / Jeszcze prbujemy, czekamy, czekamy i powoli rozluniamy
nasze zmczone stopy / I ponownie wsuchujemy si w nasz oddech i odpoczywamy / Wszystkie mapki
odpoczywaj razem z nami / Widz, e due mapy s z nas bardzo zadowolone //
Przewidywany czas trwania zaj: 12-14min
Liczba uczestnikw: 1-15 osb
Przebieg zaj:
Lp.
1.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
terapeut
Uwagi oglne
Brak
46
2.
3.
4.
5.
6.
3.1.4. KONSPEKT NR 4
Temat: Siedmiomilowe buty (rozlunianie mini ng)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
- osignicie regeneracji psychicznej oraz zredukowanie lub przeciwdziaanie objawom zmczenia i
znuenia
47
2. Psychosomatyczne:
- wyrobienie zdolnoci do odczuwania, rozrniania i kontrolowania stanw napicia i rozlunienia w
obrbie caego organizmu oraz w obrbie poszczeglnych partii miniowych (w tym: w miniach
aparatu mowy)
- obnienie lub wyeliminowanie napicia miniowego i psychicznego (osignicie odprenia
psychofizycznego)
- wyrobienie lub wzmocnienie zdolnoci czucia kinestetycznego i odczuwania schematu wasnego ciaa
- rozbudzenie wiadomoci uczestnikw na temat procesu oddychania i wyrobienie umiejtnoci
kontrolowania go
3. Psychiczne:
- rozwijanie twrczej wyobrani uczestnikw
- wypracowanie umiejtnoci koncentrowania uwagi
Metody:
- relaksacja progresywna E. Jacobsona
- wiczenia rozluniajco-koncentrujce: wiczenia oddechowe
- muzykoterapia
Formy:
a) czynna:
- wykonywanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wykonywanie wicze relaksacyjnych
- koncentrowanie si na wraeniach pyncych z wasnego ciaa
- umiejtno komunikowania si sownego
b) bierna:
- wysuchiwanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wsuchiwanie si w muzyk puszczon w tle
Pomoce i narzdzia diagnostyczne oraz terapeutyczne:
- odtwarzacz CD
- pyty z muzyk relaksacyjn (najlepiej klasyczn)
- karimaty, materace lub koce do uoenia na nich dzieci w przypadku pozycji lecej; w przypadku
pozycji siedzcej liczba krzese odpowiadajca liczbie uczestnikw
- tekst:
Dzieci, czy syszaycie o siedmiomilowych butach? / A czy chciaybycie zaoy je dzi i wyprbowa
w podry? / To zapraszam do wdrwki / Na pocztek jednak do takiej wdrwki musimy si
odpowiednio przygotowa / Chodzenie w siedmiomilowych butach wymaga nie lada kondycji i silnych
ng, ktre unios ich ciar / Dlatego najwyszy czas o nie zadba / Kadziemy si na pododze i
spokojnie oddychamy / Wsuchujemy si w swj oddech i zamykamy oczy / Odpoczywamy, nabieramy
siy do pracy / A wic zaczynamy / Na pocztek czymy, drogie dzieci, ze sob nogi i mocno je ciskamy
/ Staramy si wytrzyma tak jak najduej / Tak dugo a poczujemy drganie naszych mini / To bdzie
znak, e naley rozluni nasze nogi i odpocz / O tak, wanie, dobrze / Teraz czas na odpoczynek i
chwil oddechu / Ponownie wsuchujemy si w swj oddech i relaksujemy si / Po takich wiczeniach
bdziemy mogli midzy innymi ju niedugo nie tylko chodzi w naszych siedmiomilowych butach ale
take skaka i przemierza w ten sposb bardzo dalekie odlegoci / A teraz kochani pora na kolejne
wiczenie / Ukadamy nki wyprostowane, rwniutko jedna obok drugiej / Staramy si napi minie
ng / Napinamy, powoli / A teraz wyobraamy sobie, e u naszych stp ley klucz do szafy, w ktrej
znajduj si nasze siedmiomilowe buty / Koniuszkami palcw u stp prbujemy sign po ten klucz /
Wycigamy jak najlepiej potrafimy nasze stopy i.. udao si! / Klucz zdobyty / Uff.. / Po tak
wyczerpujcym zadaniu czas na zasuony wypoczynek / Rozluniamy nki, zamykamy oczy i
spokojnie oddychamy / Nasze nogi s coraz silniejsze a do tego mamy ju dostp do szafy w ktrej ukryte
s upragnione buty / Nie tracimy jednak czasu i ponownie zabieramy si do treningu / Czas na ostatnie
wiczenie, dziki ktremu staniemy si supersprawni / Lec, rozkadamy nasze nogi wszerz / Prawa
nka przesuwa si powoli w prawo a lewa w lewo / Brawo, a teraz napinamy minie naszych ng i
rozluniamy / Napinamy i rozluniamy / I jeszcze raz, napinamy i rozluniamy / Piknie / I jeszcze raz,
napinamy i rozluniamy / Brawo / A teraz spokojnie, czymy nki / Powoli przesuwamy je
wyprostowane do siebie / O tak / Dziki temu wiczeniu bdziemy mogli przeskakiwa w naszych
siedmiomilowych butach ju nie tylko kaue ale wielkie jeziora a nawet morza / A teraz odpoczywamy /
Zamykamy oczy i oddychamy / To by naprawd wyczerpujcy trening //
48
3.
4.
5.
6.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Uwagi oglne
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
Brak
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o
Dzieci przyjmuj pozycj, o
Potrzebne materace, karimaty lub
przyjcie przez nie odpowiedniej ktr prosi je terapeuta
koce w przypadku pozycji
pozycji relaksacyjnej. W
lecej uczestnikw; w
pocztkowych etapach powinna
przypadku pozycji siedzcej
to by pozycja leca, w
liczba krzese odpowiadajca
kolejnych moe to by pozycja
liczbie uczestnikw. Dzieci
siedzca na krzele, w
powinny lee / siedzie obok
pniejszym czasie wiczenia
siebie w odlegoci nie mniejszej
mog by realizowane w trakcie
ni metr
wykonywania innych czynnoci.
Terapeuta wyjania dzieciom, jak
powinna wyglda oczekiwana
przez niego pozycja. W pozycji
lecej dziecko uoone jest na
wznak, z rozchylonymi nogami
na szeroko bioder, oraz rkami
pooonymi wzdu tuowia. W
pozycji siedzcej dziecko siedzi
na krzele oparte plecami o jego
oparcie tak, aby kt pomidzy
powierzchni ud a powierzchni
tuowia wynosi okoo 90 stopni.
(30s)
Terapeuta sprawdza poprawno Dzieci spokojnie czekaj w
Brak
przyjtych przez dzieci pozycji przyjtej pozycji na dalsze
relaksacyjnych i w przypadku
polecenia terapeuty
braku ich poprawnoci, koryguje
ich uoenie (30s)
Logopeda wcza muzyk
Dzieci spokojnie czekaj w
Potrzebny odtwarzacz CD i pyta
relaksacyjn (30s)
przyjtej pozycji na dalsze
z muzyk relaksacyjn (najlepiej
polecenia terapeuty
klasyczn).
Logopeda wygasza tekst
Dzieci dostosowuj si do
Brak
zaczony do konspektu. Znak polece wydawanych przez
/ w tekcie oznacza pauz.
terapeut oraz udzielanych przez
Terapeuta w trakcie czytania
niego wskazwek i korekt.
tekstu powinien wyjania i
demonstrowa dzieciom
poszczeglne czynnoci, a
nastpnie kontrolowa ich
poprawne wykonanie. (8-10min)
Rozmowa logopedy z dziemi na Wypowiadanie si dzieci na
Brak
temat odbieranych przez nich
temat rnic w odczuciach
wrae napiciowych.
pyncych z ciaa, ktre wynikaj
Okrelenie rnic pomidzy
z napi i rozlunie stanw
oboma stanami. Prowokowanie miniowych. Dzieci opisuj ich
sytuacji opisywania obu stanw osobiste nastawienie do
przez dzieci poprzez zadawanie poszczeglnych stanw, wasne
im pyta powizanych
stany emocjonalne.
tematycznie z relaksacj. (2min)
3.1.5. KONSPEKT NR 5
49
50
Mocno, mocno, niech krl wie, na co nas sta / I utrzymajmy tak pozycj / Nie tylko krl potrafi
utrzyma si w takiej pozycji przez duszy czas / Powinien o tym wiedzie / Udowodnijmy mu, jacy
potrafimy by z siebie zadowoleni / Jeszcze chwilk utrzymajmy t pozycj / Bardzo dobrze / I
rozlunijmy si / Wemy sobie gboki oddech / Dalimy z siebie naprawd duo / I wypumy / Krl
umiecha si do nas serdecznie i wypina znw swoj pier / My jednak jestemy ju dosy zmczeni /
Potrzebujemy tak sobie posiedzie w tej przyjemnej, odprajcej pozycji / Jaki pyek pojawi si na
naszych bucikach / Chuchnijmy na niego / Westchnijmy sobie raz jeszcze / Krl jest z nas bardzo
zadowolony//
Przewidywany czas trwania zaj: 12-14min
Liczba uczestnikw: 1-15 osb
Przebieg zaj:
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Uwagi oglne
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
Brak
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o przyjcie Dzieci przyjmuj pozycj, o
Potrzebne krzesa. Dzieci
przez nie siedzcej pozycji
ktr prosi je terapeuta
powinny siedzie obok siebie w
relaksacyjnej. Terapeuta wyjania
odlegoci nie mniejszej ni metr
dzieciom, jak powinna wyglda
oczekiwana przez niego pozycja.
W pozycji siedzcej dziecko
siedzi na krzele oparte plecami
o jego oparcie tak, aby kt
pomidzy powierzchni ud a
powierzchni tuowia wynosi
okoo 90 stopni. (30s)
Terapeuta sprawdza poprawno Dzieci spokojnie czekaj w
Brak
przyjtych przez dzieci pozycji przyjtej pozycji na dalsze
relaksacyjnych i w przypadku
polecenia terapeuty
braku ich poprawnoci, koryguje
ich uoenie (30s)
Logopeda wcza muzyk
Dzieci spokojnie czekaj w
Potrzebny odtwarzacz CD i pyta
relaksacyjn (30s)
przyjtej pozycji na dalsze
z muzyk relaksacyjn (najlepiej
polecenia terapeuty
klasyczna).
Logopeda wygasza tekst
Dzieci dostosowuj si do
Brak
zaczony do konspektu. Znak polece wydawanych przez
/ w tekcie oznacza pauz.
terapeut oraz udzielanych przez
Terapeuta w trakcie czytania
niego wskazwek i korekt.
tekstu powinien wyjania i
demonstrowa dzieciom
poszczeglne czynnoci, a
nastpnie kontrolowa ich
poprawne wykonanie. (8-10min)
Rozmowa logopedy z dziemi na Wypowiadanie si dzieci na
Brak
temat odbieranych przez nich
temat rnic w odczuciach
wrae napiciowych.
pyncych z ciaa, ktre wynikaj
Okrelenie rnic pomidzy
z napi i rozlunie stanw
oboma stanami. Prowokowanie miniowych. Dzieci opisuj ich
sytuacji opisywania obu stanw osobiste nastawienie do
przez dzieci poprzez zadawanie poszczeglnych stanw, wasne
im pyta powizanych
stany emocjonalne.
tematycznie z relaksacj. (2min)
3.1.6. KONSPEKT NR 6
Temat: aboland (rozlunianie mini brzucha)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
51
52
teraz uwaajcie bo zrobi si bardzo gono / Zobaczcie jak szybko Krzykacz otwiera i zamyka usta kiedy
wydmuchuje powietrze / Sprbujmy i my / Na pocztek, tak jak wczeniej Kumkumak, nabieramy powoli
nosem powietrze / Nabieramy, jeszcze nabieramy / Tak / Czekamy, czekamy i uwaga / Szybko
wypuszczamy cae powietrze otwierajc i zamykajc przy tym buzi / Brawo / Bardzo szybko si uczycie
/ I jeszcze raz / Nabieramy powoli nosem powietrze / Wypeniamy brzuchy / Uwaga / I byskawicznie
wypuszczamy cae powietrze / Nie zapominamy o otwieraniu i zamykaniu ust / fantastycznie! / A teraz
ponownie przestawiamy si na swobodny oddech / Zamykamy oczy i odpoczywamy / licznie / Dzikuj
wam kochane dzieci / Jeszcze kilka takich wicze i wszyscy bdziemy rechota lepiej od ab //
Przewidywany czas trwania zaj: 12-14min
Liczba uczestnikw: 1-15 osb
Przebieg zaj:
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Uwagi oglne
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
Brak
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o
Dzieci przyjmuj pozycj, o
Potrzebne materace, karimaty lub
przyjcie przez nie odpowiedniej ktr prosi je terapeuta
koce w przypadku pozycji
pozycji relaksacyjnej. W
lecej uczestnikw; w
pocztkowych etapach powinna
przypadku pozycji siedzcej
to by pozycja leca, w
liczba krzese odpowiadajca
kolejnych moe to by pozycja
liczbie uczestnikw. Dzieci
siedzca na krzele, w
powinny lee / siedzie obok
pniejszym czasie wiczenia
siebie w odlegoci nie mniejszej
mog by realizowane w trakcie
ni metr.
wykonywania innych czynnoci.
Terapeuta wyjania dzieciom, jak
powinna wyglda oczekiwana
przez niego pozycja. W pozycji
lecej dziecko uoone jest na
wznak, z rozchylonymi nogami
na szeroko bioder, oraz rkami
pooonymi wzdu tuowia. W
pozycji siedzcej dziecko siedzi
na krzele oparte plecami o jego
oparcie tak, aby kt pomidzy
powierzchni ud a powierzchni
tuowia wynosi okoo 90 stopni.
(30s)
Terapeuta sprawdza poprawno Dzieci spokojnie czekaj w
Brak
przyjtych przez dzieci pozycji przyjtej pozycji na dalsze
relaksacyjnych i w przypadku
polecenia terapeuty
braku ich poprawnoci, koryguje
ich uoenie (30s)
Logopeda wcza muzyk
Dzieci spokojnie czekaj w
Potrzebny odtwarzacz CD i pyta
relaksacyjn (30s)
przyjtej pozycji na dalsze
z muzyk relaksacyjn (najlepiej
polecenia terapeuty
z odgosami natury w tle).
Logopeda wygasza tekst
Dzieci dostosowuj si do
Brak
zaczony do konspektu. Znak polece wydawanych przez
/ w tekcie oznacza pauz.
terapeut oraz udzielanych przez
Terapeuta w trakcie czytania
niego wskazwek i korekt.
tekstu powinien wyjania i
demonstrowa dzieciom
poszczeglne czynnoci, a
nastpnie kontrolowa ich
poprawne wykonanie. (8-10min)
Rozmowa logopedy z dziemi na Wypowiadanie si dzieci na
Brak
temat odbieranych przez nich
temat rnic w odczuciach
wrae napiciowych.
pyncych z ciaa, ktre wynikaj
Okrelenie rnic pomidzy
z napi i rozlunie stanw
oboma stanami. Prowokowanie miniowych. Dzieci opisuj ich
sytuacji opisywania obu stanw osobiste nastawienie do
przez dzieci poprzez zadawanie poszczeglnych stanw, wasne
53
im pyta powizanych
stany emocjonalne.
tematycznie z relaksacj. (2min)
3.1.7. KONSPEKT NR 7
Temat: Bardzo gruby w (rozlunianie mini szyi)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
- osignicie regeneracji psychicznej oraz zredukowanie lub przeciwdziaanie objawom zmczenia i
znuenia
2. Psychosomatyczne:
- wyrobienie zdolnoci do odczuwania, rozrniania i kontrolowania stanw napicia i rozlunienia w
obrbie caego organizmu oraz w obrbie poszczeglnych partii miniowych (w tym: w miniach
aparatu mowy)
- obnienie lub wyeliminowanie napicia miniowego i psychicznego (osignicie odprenia
psychofizycznego)
- wyrobienie lub wzmocnienie zdolnoci czucia kinestetycznego i odczuwania schematu wasnego ciaa
- rozbudzenie wiadomoci uczestnikw na temat procesu oddychania i wyrobienie umiejtnoci
kontrolowania go
3. Psychiczne:
- rozwijanie twrczej wyobrani uczestnikw
- wypracowanie umiejtnoci koncentrowania uwagi
Metody:
- relaksacja progresywna E. Jacobsona
- wiczenia rozluniajco-koncentrujce: wiczenia oddechowe
- muzykoterapia
Formy:
a) czynna:
- wykonywanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wykonywanie wicze relaksacyjnych
- koncentrowanie si na wraeniach pyncych z wasnego ciaa
- umiejtno komunikowania si sownego
b) bierna:
- wysuchiwanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wsuchiwanie si w muzyk puszczon w tle
Pomoce i narzdzia diagnostyczne oraz terapeutyczne:
- odtwarzacz CD
- pyty z muzyk relaksacyjn (najlepiej klasyczn)
- karimaty, materace lub koce do uoenia na nich dzieci w przypadku pozycji lecej; w przypadku
pozycji siedzcej liczba krzese odpowiadajca liczbie uczestnikw
- tekst:
Dzi pobawimy si w wia / w ten jest jednak bardzo gruby i leniwy / Ma potworne problemy z
poruszaniem si / w Edu jest te bardzo samotny i nikt go nie rozumie / Bardzo chciaby, aby kto
chocia raz postawi si w jego sytuacji i zrozumia, co czuje / Dzieci, czy chciaybycie pomc wiowi
Edusiowi? / Postawimy si wic w jego sytuacji / Jestemy bardzo grubymi wiami / A poniewa
54
jestemy grubi, niewiele si te poruszamy / / Odpoczywajmy chwil tak, jak to robi Edu / Takie
odpoczywanie moe by bardzo przyjemne / Wczujmy si teraz w sytuacj naszego wiego kolegi /
Sprbujmy si poruszy / nasz ruch zaczyna si od gowy / Przekrmy gow w praw stron i
wycignijmy j jak najmocniej do gry / Sprbujmy pocign za gow cae nasze ciao / Zrbmy to jak
najmocniej, jestemy przecie bardzo grubi / Z caej siy nacigamy szyj / I utrzymajmy j tak przez
moment / By moe za chwil pody za nami nasze ciao / To wymaga duej energii / Takie napicie jest
bardzo mczce, prawda? / Odpocznijmy sobie zatem i wyprostujmy gow / Rozlunijmy si / Czujecie
dzieci, jakie przyjemne jest rozlunienie? / w Edu bardzo lubi tak form odprenia / A teraz w
Edu wpad na pomys, aby najpierw i nie w praw stron, ale w lew / Wszystkie wiki przekrcaj
teraz wic gow w lew stron i zaczynamy cign za sob ciao / Napramy i wyduamy szyj z
caych si / Z caych si / Szyja jest bardzo napita / Bardzo twarda i duga / Nasze ciao ani drgnie / Niech
to, sprbujmy jeszcze mocniej / Wytrzymajmy tak jeszcze chwil / Tym razem te si nie udao /
Wyprostujmy gowy / Odpocznijmy i nabierzmy si / ycie wia Edusia nie jest proste / Czujemy, co
przeywa w Edu, kiedy stara si poruszy? Straszne, bardzo nieprzyjemne napicie / A kiedy
odpoczywa jest bardzo przyjemnie / Nabiera si do tego, aby znw mc si porusza / Od tego wysiku
udao nam si ju troch schudn / Jestemy bardzo dzielnymi wikami i nie poddajemy si tak atwo /
Pokaemy Edusiowi, e i jemu uda si w kocu poruszy, dobrze? / A zatem jeszcze raz przekrcamy
gow w prawo i z caych si wycigamy szyj / Napnijmy jej minie jak najmocniej / Niech nasza szyja
wyduy si jak sprynka / I cignijmy na niej ciao, cignijmy / Cignijmy nasz wielk skorup / O,
co si rusza / I udao nam si troch przekrci / Wic jeszcze trzymamy, trzymamy, trzymamy/
Bardzo zmczylimy si ju tym trzymaniem / Rozlunijmy znw szyj i wyprostujmy gow /
Westchnijmy sobie / Oh, jak ciko jest si tak napina / w Edu jest smutny, bo kiedy patrzy na nas,
wydaje mu si, e nigdy nie uda mu si ruszy swojego pancerza / Udowodnijmy mu, e wcale tak nie
jest / Wemy gboki oddech / I wypumy / Odetchnijmy sobie raz jeszcze / Bardzo dobrze / Czujemy,
e w trakcie takiego rozlunienia znw nabieramy si / Wic raz jeszcze przekrcamy gowy w lew
stron i cigniemy bardzo mocno szyj / Ze wszystkich si jakie mamy / Nie moemy pozwoli Edusiowi
zwtpi w swoje moliwoci / Jeszcze troszk, jeszcze troszk / Cigniemy, cigniemy / Bardzo dobrze /
Piknie! / Nasze skorupy poruszaj si / Ale jeszcze cignijmy, cignijmy / I udao si! / Przesunlimy
nasz skorup / Zasuylimy sobie na odpoczynek / Rozlunijmy nasze szyje / Ah, jaki przyjemny jest
ten odpoczynek / Rozumiemy ju co czuje nasz kolega, kiedy tak bardzo musi si napina / Edu jest
szczliwy, e kto go wreszcie rozumie / Ale i my wiemy od Edusia, e lepiej jest czu rozlunienie, ni
napicie w szyi / Dzikujemy za t lekcj, Edusiu //
Przewidywany czas trwania zaj: 12-14min
Liczba uczestnikw: 1-15 osb
Przebieg zaj:
Lp.
1.
2.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o
Dzieci przyjmuj pozycj, o
przyjcie przez nie odpowiedniej ktr prosi je terapeuta
pozycji relaksacyjnej. W
pocztkowych etapach powinna
to by pozycja leca, w
kolejnych moe to by pozycja
siedzca na krzele, w
pniejszym czasie wiczenia
mog by realizowane w trakcie
wykonywania innych czynnoci.
Terapeuta wyjania dzieciom, jak
powinna wyglda oczekiwana
przez niego pozycja. W pozycji
lecej dziecko uoone jest na
wznak, z rozchylonymi nogami
na szeroko bioder, oraz rkami
pooonymi wzdu tuowia. W
pozycji siedzcej dziecko siedzi
na krzele oparte plecami o jego
oparcie tak, aby kt pomidzy
powierzchni ud a powierzchni
tuowia wynosi okoo 90 stopni.
(30s)
Uwagi oglne
Brak
Potrzebne materace, karimaty lub
koce w przypadku pozycji
lecej uczestnikw; w
przypadku pozycji siedzcej
liczba krzese odpowiadajca
liczbie uczestnikw. Dzieci
powinny lee / siedzie obok
siebie w odlegoci nie mniejszej
ni metr
55
3.
4.
5.
6.
Brak
3.1.8. KONSPEKT NR 8
Temat: Spacer z psem (rozlunianie mini szczk)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
- osignicie regeneracji psychicznej oraz zredukowanie lub przeciwdziaanie objawom zmczenia i
znuenia
2. Psychosomatyczne:
- wyrobienie zdolnoci do odczuwania, rozrniania i kontrolowania stanw napicia i rozlunienia w
obrbie caego organizmu oraz w obrbie poszczeglnych partii miniowych (w tym: w miniach
aparatu mowy)
- obnienie lub wyeliminowanie napicia miniowego i psychicznego (osignicie odprenia
psychofizycznego)
- wyrobienie lub wzmocnienie zdolnoci czucia kinestetycznego i odczuwania schematu wasnego ciaa
- rozbudzenie wiadomoci uczestnikw na temat procesu oddychania i wyrobienie umiejtnoci
kontrolowania go
3. Psychiczne:
- rozwijanie twrczej wyobrani uczestnikw
- wypracowanie umiejtnoci koncentrowania uwagi
Metody:
- relaksacja progresywna E. Jacobsona
- wiczenia rozluniajco-koncentrujce: wiczenia oddechowe
- muzykoterapia
Formy:
a) czynna:
- wykonywanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wykonywanie wicze relaksacyjnych
56
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Uwagi oglne
57
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3.1.9. KONSPEKT NR 9
58
59
Piknie / Utrzymajmy jeszcze tak chwil nasze usta w dzibkach, aby Rybki Causki mogy si nacieszy
ich widokiem / Pod wod nie wszystko jest takie wyrane / Bardzo adnie / Widz, e przepywajce
wanie obok nas Rybki Causki te s pod wraeniem / Trzymamy jeszcze chwil nasze dzibki
wysunite / I rozluniamy je / Brawo, pyniemy dalej kochane dzieci / Musimy pamita, e w wodzie
oprcz agodnych rybek, yj take stworzenia grone i niebezpieczne, na ktre trzeba uwaa / No
prosz, wykrakaam / Uwaga dzieci, bo w nasz stron pynie wielki rekin / Musimy go szybciutko
odstraszy / Ale ma on wielkie zbiska i ogromn paszcz / Dzieci, na mj znak otworzymy mocno nasze
usta i szczerzymy zby / Razem uda nam si przeposzy rekina / Uwaga / teraz! / Mocno napinamy
nasze wargi i otwieramy usta / O tak, brawo / Nie przestajemy, cay czas trzymamy rozwarte szeroko usta
i czekamy / Napinamy bardzo mocno nasze usta i wyranie pokazujemy mu nasze zby / My take
potrafimy by groni / Trzymamy tak / Czekamy a zowrogo wygldajcy rekin odpynie w gbiny tam,
gdzie jego miejsce / Jeszcze chwil / Udao si! / Rekin odpywa / Ale my jeszcze dalej szczerzymy swoje
zbiska, a odpynie na bezpieczn odlego / Odpyn! / Brawo dzieci, udao nam si odstraszy
potwora / Moemy powoli rozluni nasze usta i odpocz / Wypumy sobie znowu kilka bbelek, bo
byo naprawd strasznie / Wemy gboki wdech / I wypumy z radoci nasze bbelki / Jeszcze raz
wdech / I znw wypuszczamy bbelki / Bardzo dobrze / Uff, wracamy do domu, kochane dzieci / Czy
buzie ju rozluniy si? / Bo oto jeszcze raz mijamy wanie Rybki Causki / Poegnajmy si jeszcze z
uradowanymi jak zwykle Rybkami Causkami, ktre bacznie przyglday si naszemu spotkaniu z
rekinem / I napinamy wszyscy razem na do widzenia nasze usta / O tak, bardzo dobrze / I wydajmy dla
nich specjalnie bardzo dugi odgos cmoknicia / I jeszcze raz dugo dla nich cmoknijmy / wietnie,
piknie poegnalimy si z Rybkami Causkami / Rozluniamy teraz nasze usta i pyniemy dalej / To bya
bardzo wyczerpujca wyprawa / Jestemy ju na miejscu / Dzikuj wam drogie dzieci za wspprac i
pomoc w odstraszeniu rekina / Ju niedugo spotkamy si ponownie / Do widzenia! //
Przewidywany czas trwania zaj: 12-14min
Liczba uczestnikw: 1-15 osb
Przebieg zaj:
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o
Dzieci przyjmuj pozycj, o
przyjcie przez nie odpowiedniej ktr prosi je terapeuta
pozycji relaksacyjnej. W
pocztkowych etapach powinna
to by pozycja leca, w
kolejnych moe to by pozycja
siedzca na krzele, w
pniejszym czasie wiczenia
mog by realizowane w trakcie
wykonywania innych czynnoci.
Terapeuta wyjania dzieciom, jak
powinna wyglda oczekiwana
przez niego pozycja. W pozycji
lecej dziecko uoone jest na
wznak, z rozchylonymi nogami
na szeroko bioder, oraz rkami
pooonymi wzdu tuowia. W
pozycji siedzcej dziecko siedzi
na krzele oparte plecami o jego
oparcie tak, aby kt pomidzy
powierzchni ud a powierzchni
tuowia wynosi okoo 90 stopni.
(30s)
Terapeuta sprawdza poprawno Dzieci spokojnie czekaj w
przyjtych przez dzieci pozycji przyjtej pozycji na dalsze
relaksacyjnych i w przypadku
polecenia terapeuty
braku ich poprawnoci, koryguje
ich uoenie (30s)
Logopeda wcza muzyk
Dzieci spokojnie czekaj w
relaksacyjn (30s)
przyjtej pozycji na dalsze
polecenia terapeuty
Logopeda wygasza tekst
Dzieci dostosowuj si do
Uwagi oglne
Brak
Potrzebne materace, karimaty lub
koce w przypadku pozycji
lecej uczestnikw; w
przypadku pozycji siedzcej
liczba krzese odpowiadajca
liczbie uczestnikw. Dzieci
powinny lee / siedzie obok
siebie w odlegoci nie mniejszej
ni metr
Brak
60
6.
3.1.10. KONSPEKT NR 10
Temat: Wyprawa jzyka (rozlunianie mini jzyka)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
- osignicie regeneracji psychicznej oraz zredukowanie lub przeciwdziaanie objawom zmczenia i
znuenia
2. Psychosomatyczne:
- wyrobienie zdolnoci do odczuwania, rozrniania i kontrolowania stanw napicia i rozlunienia w
obrbie caego organizmu oraz w obrbie poszczeglnych partii miniowych (w tym: w miniach
aparatu mowy)
- obnienie lub wyeliminowanie napicia miniowego i psychicznego (osignicie odprenia
psychofizycznego)
- wyrobienie lub wzmocnienie zdolnoci czucia kinestetycznego i odczuwania schematu wasnego ciaa
- rozbudzenie wiadomoci uczestnikw na temat procesu oddychania i wyrobienie umiejtnoci
kontrolowania go
3. Psychiczne:
- rozwijanie twrczej wyobrani uczestnikw
- wypracowanie umiejtnoci koncentrowania uwagi
Metody:
- relaksacja progresywna E. Jacobsona
- wiczenia rozluniajco-koncentrujce: wiczenia oddechowe
- muzykoterapia
Formy:
a) czynna:
- wykonywanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wykonywanie wicze relaksacyjnych
- koncentrowanie si na wraeniach pyncych z wasnego ciaa
- umiejtno komunikowania si sownego
b) bierna:
- wysuchiwanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wsuchiwanie si w muzyk puszczon w tle
Pomoce i narzdzia diagnostyczne oraz terapeutyczne:
- odtwarzacz CD
- pyty z muzyk relaksacyjn (najlepiej klasyczn)
61
- karimaty, materace lub koce do uoenia na nich dzieci w przypadku pozycji lecej; w przypadku
pozycji siedzcej liczba krzese odpowiadajca liczbie uczestnikw
- tekst:
Dzi jest, dzieci, bardzo wyjtkowy dzie / Nasze jzyczki postanowiy wybra si w podr, a nigdy
dotd tego nie robiy / Maj jednak w buzi, w swoim domku straszny baagan / Nie mog znale wielu
rzeczy / Pommy naszym jzyczkom je odszuka i wysa je na wypraw, o ktrej tak marz / Naszym
jzyczkom udao si co znale pod zbkami / Pomy czubek jzyka za dolnymi zbkami i z caych si
zrbmy jzyczkiem grzbiet [logopeda pokazuje] / Jzyczek napina si ze wszystkich si, aby wycign
co spod zbkw, prbuje si pod nie wczoga / Napnijmy jzyczek z caych si / Prawie mu si udao
wycign to, czego szuka / Napnijmy jeszcze mocniej / Sprbujmy utrzyma tak jzyczek / Bardzo
dobrze / Ju prawie sign / I udao si / Pozwlmy jzyczkowi sobie teraz polee i poodpoczywa /
Jzyczek bardzo si zmczy, naley mu si odpoczynek / Dzieci, czy cujecie przyjemne rozlunienie
jzyczka? / Kiedy jzyczek jest taki rozluniony, to sprawiamy mu wielk rado / Ale co to? / Jzyczek,
lec tak, zauway pod swoimi zbkami co jeszcze / Pommy mu wycign t rzecz / Jzyczek po
takim odpoczynku ma wiele entuzjazmu i siy / Pomy znw czubek jzyka za dolnymi zbkami i z
caych si naprmy plecy jzyczka / eby atwiej byo mu wej / Musimy zrobi to jak najsilniej / I
jeszcze troch / O, nie, przedmiot wylizgn si jzyczkowi / Musimy napi si jeszcze bardziej /
Jzyczek ju prawie dosign, ale teraz musimy mu pomc / Utrzymajmy jeszcze takie nieprzyjemne
napicie / Jzyczek wycign swj drugi przedmiot, ktrego tak potrzebowa / wietnie! / Teraz moemy
pozwoli jzyczkowi odpocz przed podr / Niech sobie poley w swoim cieplutkim pokoju
rozluniony / Nie ma ju w jzyczku adnego napicia / Takie rozlunianie jest naprawd bardzo
przyjemne / Jzyczek ju odpocz? Dobrze, w takim razie teraz jzyczek musi si spakowa / Pommy
jzyczkowi wcisn oba przedmioty do swojego bagau / Teraz wszystkie dzieci otwieraj jzyczkowi
bagae / Otwieramy delikatnie buzi / Tak, eby powstaa szczelina pomidzy grnymi i dolnymi
zbkami, przez ktr jzyczek bdzie mg przecisn swoje przedmioty do bagau [logopeda pokazuje
dzieciom] / Ale co to si stao? / Otwr jest zbyt may / Prbujemy przepchn jzyczek przez t
szczelin / Otwr w bagau si nie powiksza, nasze zbki zupenie si nie rozchylaj / Jzyczek napiera
na nasze zbki z caych si / Musimy uy duo wicej energii, eby zamek od bagau si rozsun /
Cinijmy jzyczkiem z caych si, jak tylko potrafimy / Wypychnijmy go bardzo mocno / Trzymajmy go
w takim napiciu chwil / Bardzo dobrze / Jeszcze chwil / I jzyczek odpuszcza sobie / Potrzebuje
nabra si przed kolejnym wyzwaniem / Wic pozwlmy mu pooy si i rozluni / I my jestemy
zadowoleni, kiedy nasz jzyczek tak odpoczywa, prawda? / Takie rozlunienia s naprawd przyjemne /
Nie tylko dla nas, ale i dla naszego jzyczka / Westchnijmy sobie, aby jzyczkowi zrobio si troch
chodniej / Czujecie to przyjemne powietrze na jzyczku? / Od razu jzyczkowi robi si chodniej /
Chuchnijmy raz jeszcze / Bardzo dobrze / Myl, e jzyczek jest ju gotowy do podjcia wyzwania i
spakowania swoich rzeczy / Pommy jzyczkowi raz jeszcze / Sprbujmy przepchn go przez t
szczelin jak najmocniej potrafimy / Jzyczek jest bardzo silny / I pchamy, pchamy, pchamy /
Utrzymajmy jzyczek w takim nieprzyjemnym napiciu / Oho, szczelina si powiksza / Niech jzyczek
wykorzysta ten moment i jeszcze mocniej napiera na zbki / I udao si! / Jzyczek przecign swoje
rzeczy! / Pozwlmy mu teraz odpocz / Rozluni si / Wemy gboki oddech / I wypuszczajmy jak
najduej powietrze, aby schodzi jzyczek / I jeszcze raz wemy oddech i wypumy jak powoli /
Bardzo dobrze / Jzyczek jest ju gotowy na podr swoich marze //
Przewidywany czas trwania zaj: 12-14min
Liczba uczestnikw: 1-15 osb
Przebieg zaj:
Lp.
1.
2.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o
Dzieci przyjmuj pozycj, o
przyjcie przez nie odpowiedniej ktr prosi je terapeuta
pozycji relaksacyjnej. W
pocztkowych etapach powinna
to by pozycja leca, w
kolejnych moe to by pozycja
siedzca na krzele, w
pniejszym czasie wiczenia
mog by realizowane w trakcie
wykonywania innych czynnoci.
Terapeuta wyjania dzieciom, jak
powinna wyglda oczekiwana
Uwagi oglne
Brak
Potrzebne materace, karimaty lub
koce w przypadku pozycji
lecej uczestnikw; w
przypadku pozycji siedzcej
liczba krzese odpowiadajca
liczbie uczestnikw. Dzieci
powinny lee / siedzie obok
siebie w odlegoci nie mniejszej
ni metr
62
3.
4.
5.
6.
Brak
3.1.11. KONSPEKT NR 11
Temat: Ogrodowy krasnoludek (rozlunianie mini twarzy)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
- osignicie regeneracji psychicznej oraz zredukowanie lub przeciwdziaanie objawom zmczenia i
znuenia
2. Psychosomatyczne:
- wyrobienie zdolnoci do odczuwania, rozrniania i kontrolowania stanw napicia i rozlunienia w
obrbie caego organizmu oraz w obrbie poszczeglnych partii miniowych (w tym: w miniach
aparatu mowy)
- obnienie lub wyeliminowanie napicia miniowego i psychicznego (osignicie odprenia
psychofizycznego)
- wyrobienie lub wzmocnienie zdolnoci czucia kinestetycznego i odczuwania schematu wasnego ciaa
- rozbudzenie wiadomoci uczestnikw na temat procesu oddychania i wyrobienie umiejtnoci
kontrolowania go
63
3. Psychiczne:
- rozwijanie twrczej wyobrani uczestnikw
- wypracowanie umiejtnoci koncentrowania uwagi
Metody:
- relaksacja progresywna E. Jacobsona
- wiczenia rozluniajco-koncentrujce: wiczenia oddechowe
- muzykoterapia
Formy:
a) czynna:
- wykonywanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wykonywanie wicze relaksacyjnych
- koncentrowanie si na wraeniach pyncych z wasnego ciaa
- umiejtno komunikowania si sownego
b) bierna:
- wysuchiwanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wsuchiwanie si w muzyk puszczon w tle
Pomoce i narzdzia diagnostyczne oraz terapeutyczne:
- odtwarzacz CD
- pyty z muzyk relaksacyjn (najlepiej klasyczna)
- karimaty, materace lub koce do uoenia na nich dzieci w przypadku pozycji lecej; w przypadku
pozycji siedzcej liczba krzese odpowiadajca liczbie uczestnikw
- tekst:
W moim ogrodzie stoi sobie krasnoludek / Niekiedy jednak mam wraenie, e krasnal oywa /
Oczywicie, zawsze zamiera z odpowiednim wyrazem twarzy tak, abym nie moga pozna, e oywa /
Ale zdradza si zmienionymi wyrazami twarzami / A czy wy wiecie, jakie wyrazy twarzy ma mj
krasnoludek? / Chciaybycie, dzieci, pobawi si w ogrdkowego krasnoludka, aby pniej sta si nimi
we wasnych ogrdkach? / Kiedy wczoraj weszam do ogrodu, zobaczyam, e mj krasnoludek bardzo
si czego przestraszy / Mia szeroko otwarte oczy, uniesione brwi i szeroko otwarte usta / Wyglda o
tak [logopeda pokazuje ] / Zrbcie dzieci dokadnie tak sam min / Otwrzcie oczy jak najszerzej / Jak
najszerzej z caych si / Do tego uniecie bardzo wysoko brwi / Jak najwyej / I otwrzcie usta / Bardzo
si czego boicie, wic usta s naprawd szeroko otwarte / wietnie, pozostacie teraz w tej pozycji /
Wanie takiego skrzata zastaam wczoraj / Utrzymujcie t pozycj dopki nie powiem / Rozejrzaam si
dokoa, ale nie byo w pobliu niczego, co mogoby mojego krasnoludka wystraszy / Wrciam wic do
domu / Kiedy weszam do domu, krasnoludek pewnie znw przybra neutralny wyraz twarzy / Dlatego
rozluniamy buzi / Brwi i oczka te s ju w normalnym uoeniu / Czujecie, e teraz na twarzy nie ma
takiego napicia? / Taki jest mj krasnal, kiedy nie ma mnie w pobliu / Wiem, bo widz, kiedy
wygldam przez okno mojego domu / Krasnal jednak te jest sprytny, bo jaki czas temu zorientowa si,
e patrz na niego rwnie przez okno / I przybiera wtedy bardzo szybko kolejny wyraz twarzy / Jest
bardzo zy, e przyapaam go, wygldajc przez okno / Kiedy krasnal jest zy. Bardzo mocno marszczy
brwi, spoglda do gry z opuszczon do dou gow i zaciska bardzo mocno usta / Wyglda dokadnie tak
[logopeda pokazuje] / Pokacie mi dzieci, jak bardzo krasnal potrafi si zezoci / Opucie delikatnie
gow do dou / A teraz z caych si zmarszczcie brwi / Utrzymajcie je chwil w takiej pozycji / Nie
przestawajcie marszczy brwi i spjrzcie do gry / Utrzymajcie taki wyraz i do tego mocno zacinijcie
wargi / Niech a pobielej / Jeszcze mocniej / A teraz utrzymajcie wyraz takiej twarzy, poniewa wanie
spoglda kto na was ze swojego okna i jestecie bardzo zdenerwowane / Czujecie, jakie nieprzyjemne
jest bycie takim zdenerwowanym i napitym? / Nasza buzia jest tak napita, e powinnimy unika takich
nieprzyjemnoci / Dlatego nie powinnimy si te tak bardzo denerwowa / Tak, wanie taki krasnal jest
zy, kiedy kto spoglda na niego przez okno / Bardzo dobrze, moecie ju rozluni buzi i przybra
normalny wyraz twarzy, bo przy oknie ju nikt nie stoi i nikt nas nie obserwuje / Wyprostowujemy gow,
mamy ju lun ca buzi / Bardzo dobrze / Ale chwileczk! / Kto nas teraz podglda przez szczelin
ogrodowych drzwi! / Ale ten kto zabawnie wyglda! / Rozbawia nas ten widok i bardzo chce nam si
mia / Nie jestemy w stanie powstrzyma naszego rozemianego wyrazu twarzy i rozchylamy buzi /
rozcigamy usta w szerokim umiechu / Mruymy oczy z caych si / Tak oto wyglda krasnal, kiedy kto
bardzo go rozbawi [logopeda moe pokaza] / Utrzymajmy taki wyraz, dopki ten kto nie przestanie nas
obserwowa / Nie moemy zmienia wyrazu naszej buzi, kiedy kto na nas patrzy / W kocu jestemy
przecie skrzatami, ktre nie yj / Powieki s bardzo mocno zacinite, z caych naszych si / Nasze usta
te nie mog ustpi / Buzia musi by bardzo mocno napita, aby utrzyma ten wyraz / wietnie / Oho,
64
udao nam si! / Ju nikt nas nie podglda / Moemy rozluni nasz buzi, ktra bya taka napita / Kto
zamkn drzwi na klucz / Wyglda na to, e dzi ju bdziemy sami w ogrodzie / To bardzo dobrze / Nie
musimy ju si w ogle spina / Moemy sobie odetchn / Westchnijmy sobie raz jeszcze / Bardzo
dobrze / Zamknijmy sobie delikatnie oczka i powygrzewajmy si na Socu//
Przewidywany czas trwania zaj: 12-14min
Liczba uczestnikw: 1-15 osb
Przebieg zaj:
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Uwagi oglne
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
Brak
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o
Dzieci przyjmuj pozycj, o
Potrzebne materace, karimaty lub
przyjcie przez nie odpowiedniej ktr prosi je terapeuta
koce w przypadku pozycji
pozycji relaksacyjnej. W
lecej uczestnikw; w
pocztkowych etapach powinna
przypadku pozycji siedzcej
to by pozycja leca, w
liczba krzese odpowiadajca
kolejnych moe to by pozycja
liczbie uczestnikw. Dzieci
siedzca na krzele, w
powinny lee / siedzie obok
pniejszym czasie wiczenia
siebie w odlegoci nie mniejszej
mog by realizowane w trakcie
ni metr
wykonywania innych czynnoci.
Terapeuta wyjania dzieciom, jak
powinna wyglda oczekiwana
przez niego pozycja. W pozycji
lecej dziecko uoone jest na
wznak, z rozchylonymi nogami
na szeroko bioder, oraz rkami
pooonymi wzdu tuowia. W
pozycji siedzcej dziecko siedzi
na krzele oparte plecami o jego
oparcie tak, aby kt pomidzy
powierzchni ud a powierzchni
tuowia wynosi okoo 90 stopni.
(30s)
Terapeuta sprawdza poprawno Dzieci spokojnie czekaj w
Brak
przyjtych przez dzieci pozycji przyjtej pozycji na dalsze
relaksacyjnych i w przypadku
polecenia terapeuty
braku ich poprawnoci, koryguje
ich uoenie (30s)
Logopeda wcza muzyk
Dzieci spokojnie czekaj w
Potrzebny odtwarzacz CD i pyta
relaksacyjn (30s)
przyjtej pozycji na dalsze
z muzyk relaksacyjn (najlepiej
polecenia terapeuty
klasyczna).
Logopeda wygasza tekst
Dzieci dostosowuj si do
Brak
zaczony do konspektu. Znak polece wydawanych przez
/ w tekcie oznacza pauz.
terapeut oraz udzielanych przez
Terapeuta w trakcie czytania
niego wskazwek i korekt.
tekstu powinien wyjania i
demonstrowa dzieciom
poszczeglne czynnoci, a
nastpnie kontrolowa ich
poprawne wykonanie. (8-10min)
Rozmowa logopedy z dziemi na Wypowiadanie si dzieci na
Brak
temat odbieranych przez nich
temat rnic w odczuciach
wrae napiciowych.
pyncych z ciaa, ktre wynikaj
Okrelenie rnic pomidzy
z napi i rozlunie stanw
oboma stanami. Prowokowanie miniowych. Dzieci opisuj ich
sytuacji opisywania obu stanw osobiste nastawienie do
przez dzieci poprzez zadawanie poszczeglnych stanw, wasne
im pyta powizanych
stany emocjonalne.
tematycznie z relaksacj. (2min)
65
3.1.12. KONSPEKT NR 12
Temat: Pinokio marionetka (zastosowanie relaksacji zrnicowanej: tworzenie kombinacji w stanach
napiciowych poszczeglnych partii miniowych)
Cele:
1. Psychohigieniczne:
- poprawa samopoczucia uczestnikw poprzez rozadowanie stresu i zmniejszenie uczu lkowych
- osignicie regeneracji psychicznej oraz zredukowanie lub przeciwdziaanie objawom zmczenia i
znuenia
2. Psychosomatyczne:
- wyrobienie zdolnoci do odczuwania, rozrniania i kontrolowania stanw napicia i rozlunienia w
obrbie caego organizmu oraz w obrbie poszczeglnych partii miniowych (w tym: w miniach
aparatu mowy)
- obnienie lub wyeliminowanie napicia miniowego i psychicznego (osignicie odprenia
psychofizycznego)
- wyrobienie lub wzmocnienie zdolnoci czucia kinestetycznego i odczuwania schematu wasnego ciaa
- rozbudzenie wiadomoci uczestnikw na temat procesu oddychania i wyrobienie umiejtnoci
kontrolowania go
3. Psychiczne:
- rozwijanie twrczej wyobrani uczestnikw
- wypracowanie umiejtnoci koncentrowania uwagi
Metody:
- relaksacja progresywna E. Jacobsona
- wiczenia rozluniajco-koncentrujce: wiczenia oddechowe
- muzykoterapia
Formy:
a) czynna:
- wykonywanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wykonywanie wicze relaksacyjnych
- koncentrowanie si na wraeniach pyncych z wasnego ciaa
- umiejtno komunikowania si sownego
b) bierna:
- wysuchiwanie polece osoby prowadzcej zajcia relaksacyjne
- wsuchiwanie si w muzyk puszczon w tle
Pomoce i narzdzia diagnostyczne oraz terapeutyczne:
- odtwarzacz CD
- pyty z muzyk relaksacyjn (najlepiej klasyczna)
- karimaty, materace lub koce do uoenia na nich dzieci w przypadku pozycji lecej; w przypadku
pozycji siedzcej liczba krzese odpowiadajca liczbie uczestnikw
- tekst:
Dzieci, dzi pobawimy si w Pinokio. Staniemy si drewnianymi marionetkami, ktre bd poruszane za
pomoc sznureczkw / Pamitajmy, e do kadego naszego paluszka: i u stpek, i u rczek mamy
przyczepione sznureczki, za ktre kto moe w kadej chwili pocign / Sznureczki przyczepione s
take do naszego nosa, do naszej gowy i kcikw ust / Jestemy gotowi do zabawy w Pinokio? /
Spoczywamy, drogie dzieci na pce starej, zakurzonej pki / Oddychamy sobie bardzo spokojnie i
powoli, bo otacza nas bardzo duo nieprzyjemnego kurzu, ktrym lepiej nie oddycha / Powietrze
wcigamy noskiem / i wypuszczamy ustami, aby oddali od siebie nieprzyjemny kurz / Ale uwaga! / Do
miejsca, w ktrym leymy wchodzi jakie dziecko / Zdejmuje nas z tej pki / Wyglda na to, e chce si
z nami pobawi / wietnie, my take bardzo chtnie si z nim pobawimy / Dziecko postanawia pokaza
nam swj dom / Popatrz mwi dziecko / tutaj po lewej jest mj pokj / Wic, dzieci, nasze gwki
przekrcaj si w lew stron jak najbardziej potrafi / jak to nie widzisz? pyta dziecko / musisz
troch bardziej wychyli gow mwi / Wic nasza gwka ju przekrcona w lewo musi jeszcze
mocno si wycign / Cigniemy gwk z caych si do gry / Jeszcze troch, jeszcze troch / Musimy
66
j jeszcze bardziej wycign do gry, bo cigle co nam zasania / Utrzymajmy tak nasz gow jeszcze
chwil / Moe za chwil uda nam si ujrze pokj dziecka / Jest niebieski? A moe ma inny kolor? /
Rozluniamy nasz szyj / Musimy sobie odpocz / Wyprostowujemy gow i rozluniamy szyj /
Zmczylimy si troch / Wic wemy wdech bardzo mocno wypychajc nasz brzuch / Utrzymajmy w
nim tak chwil powietrze / Brzuszek jest bardzo mocno napity, czujecie? / I wypuszczamy powoli
powietrze / jak to, dalej nie widzisz? pyta nas znw dziecko / A moe sprbuj wycign nie tylko
szyj, ale i sprbuj stan na paluszkach? mwi dziecko / Chyba ma racj / Przechylamy wic nasze
gwki w lew stron / Tam gdzie jest pokj dziecka / Nacigamy z caych si szyj / I teraz bardzo
wysoko stajemy na paluszkach / Jak najwyej / Utrzymajmy si w takiej pozycji / Jeszcze chwil /
Poczujmy ktre czci ciaa maj najwikszy wysiek / Nasze rczki pozostaj bardzo lune / Nie s nam
zupenie do niczego teraz potrzebne / Oho, wida pokj / Jaki pikny pokoik / Bardzo nam si podoba /
Teraz moemy rozluni nki, szyj i wyprostowa gwk / Bardzo dobrze / Taki pikny pokoik /
Jestemy pod wraeniem / Take chcielibymy mie taki pokoik / Westchnijmy sobie na t myl / W
takim pokoiku mona si naprawd wspaniale bawi / A tutaj, po prawej stronie jest nasza azienka
mwi dziecko / Odwracamy wic gwki w praw stron, mocno wycigamy je do gry, z caych si i jak
najwyej wspinamy si na paluszkach / Jeszcze troch, jeszcze troch / Prawie wida azienk / Musimy
si wspi jeszcze wyej i jeszcze mocniej wycign szyje / Wida! / Oh, jaka pikna azienka! /
Moemy ju rozluni nasz szyj, wyprostowa gow i rozluni nki / adna, prawda? A chcesz
umy sobie rczki? pyta dziecko / Pewnie, e chcemy / W kurzu, w ktrym leelimy byo bardzo
nieprzyjemnie / Mamy wic w rczkach troch mydeka w pynie i ruchem pulsacyjnym zaciskamy i
rozluniamy w pistki [logopeda pokazuje] / Nasze rczki s zoone cay czas w pistki / Teraz pistki s
rozlunione / I zaciskamy je z caych si / I znowu nasze pistki le swobodnie / Zacinijmy pistki znw
z caych si / I rozlunijmy pistki / Ale nie otwierajmy pistek, aby mydeko nie wypyno nam na
podog / Wyglda na to, e nasze rczki s ju odpowiednio namydlone / Teraz musimy je spuka /
Niestety, kran jest dosy wysoko, wic mocno wspinamy si na paluszki / Z caych si / I stoimy tak na
paluszkach / Bardzo dobrze / A teraz, stojc tak na paluszkach / Znw napinamy i rozluniamy pistki /
Napinamy / I rozluniamy / Napinamy / I rozluniamy / Napinamy pistki / I rozluniamy / Ale uwaamy,
eby cigle sta wysoko na paluszkach, ebymy mogli dosiga wody / Bardzo dobrze / Pracujemy tak
jeszcze chwil rczkami na napitych nkach / wietnie / Oh, jaka woda jest gorca! / Krzywimy si jak
najmocniej na buzi / Marszczymy z caych si oczka, rozcigamy usta i marszczymy brwi / Parzy, parzy! /
Trzeba nam bardzo szybko wyczy wod! / Utrzymujemy si jeszcze chwil w takiej pozycji / I ju /
Rozluniamy buzi / Tylko buzi / Teraz rozluniamy rczki / Ach, jak pachn! / I moemy ju rozluni
nki / Bardzo dobrze / Och, przepraszam mwi dziecko / Nie gniewamy si, ale jestemy ju troch
zmczeni / Chod, odpocznij sobie mwi do nas dziecko i rozkada nam wygodne miejsce / Ojej, jakie
to miejsce jest wygodne! / Rozlunijmy si na tym miejscu / Jest rzeczywicie bardzo wygodne / Nie
mamy adnych napi / Nasze rce s rozlunione / Nasze nogi take / Nasz buzia jest bardzo swobodna /
Naszym pleckom jest bardzo wygodnie / Nasz brzuszek te jest rozluniony / Westchnijmy sobie /
Wemy jeszcze gboki oddech / Wdech / I wydech / Powolutku wcigamy powietrze / Powoli je
wypuszczamy / Bardzo dobrze / Moglibymy tak zasn / Takie rozlunienie jest naprawd przyjemne //
Przewidywany czas trwania zaj: 12-14min
Liczba uczestnikw: 1-15 osb
Przebieg zaj:
Lp.
1.
2.
Czynnoci terapeuty
Czynnoci pacjenta
Przywitanie si z dziemi (30s) Dzieci (dziecko) witaj si z
terapeut
Terapeuta prosi dzieci o
Dzieci przyjmuj pozycj, o
przyjcie przez nie odpowiedniej ktr prosi je terapeuta
pozycji relaksacyjnej. W
pocztkowych etapach powinna
to by pozycja leca, w
kolejnych moe to by pozycja
siedzca na krzele, w
pniejszym czasie wiczenia
mog by realizowane w trakcie
wykonywania innych czynnoci.
Terapeuta wyjania dzieciom, jak
powinna wyglda oczekiwana
przez niego pozycja. W pozycji
lecej dziecko uoone jest na
wznak, z rozchylonymi nogami
na szeroko bioder, oraz rkami
Uwagi oglne
Brak
Potrzebne materace, karimaty lub
koce w przypadku pozycji
lecej uczestnikw; w
przypadku pozycji siedzcej
liczba krzese odpowiadajca
liczbie uczestnikw. Dzieci
powinny lee / siedzie obok
siebie w odlegoci nie mniejszej
ni metr
67
3.
4.
5.
6.
Brak
PODSUMOWANIE:
Zrozumienie zasad i mechanizmw dziaania relaksacji jest cile powizane ze zrozumieniem
zasad i mechanizmw dziaania stresu. Stres i relaksacja zwyky by rozwaane jako dwa, przeciwstawne
elementy jednego zjawiska, wzajemnie warunkujce si i wynikajce z siebie. W pracy tej nieodzowne
byo zatem przedstawienie zjawiska stresu, ktremu odpowiada relaksacja.
Celem niniejszej pracy byo ukazanie, e elementy psychoterapeutyczne, takie jak relaksacja
mog znajdowa uzasadnienie w zastosowaniu ich w terapii logopedycznej. Waciwoci samej relaksacji
mog znaczco wpywa na zmian objaww w poszczeglnych zaburzeniach mowy spotykanych w
logopedii, na przykad w jkaniu. Wydaje si, e relaksacja mogaby te mie uzasadnienie w terapii
68
logopedycznej dyzartrii. Rodzaj i specyfika danej patologii mowy, jak i wiek odbiorcy maj istotny
wpyw na dobranie odpowiednich metod oddziaywania na zaburzenie. W zalenoci od tych czynnikw
ma take znaczenie dobr technik relaksacyjnych w terapii logopedycznej. Istotne znaczenie peni
rwnie forma zastosowania okrelonej techniki relaksacyjnej. Wane jest w tym wypadku odpowiednie
podejcie pedagogiczne do dzieci, jak i odpowiednie dostosowanie formy wicze dla modziey i osb
dorosych.
Tematyka relaksacji jest do obszerna. Powszechnie istnieje wiele technik relaksacyjnych, ktre
mogyby mie wspomagajce znaczenie w prowadzeniu terapii logopedycznej. Najpowszechniej stosuje
si jednak dwie z nich: Trening autogenny J. Schultza oraz relaksacj progresywn E. Jacobsona. Metoda
E. Jacobsona wydaje si by bezpieczniejsza i bardziej uniwersalna. To na niej, w niniejszej pracy,
zostay oparte autorskie propozycje zaj relaksacyjnych dla dzieci przedszkolnych.
BIBLIOGRAFIA:
Albisetti V. (2005): Trening autogeniczny dla spokoju psychosomatycznego, Kielce, wyd. Jedno.
Aleksandrowicz J., Cwynar S., Szyszko-Bohusz A. (1976): Relaks. Wskazwki dla lekarzy i pedagogw,
Warszawa, wyd. PZWL.
Borkowska M. (1989): ABC rehabilitacji dzieci. Mzgowe poraenie dziecice. Cz. 2, Warszawa, wyd.
Pelikan.
Chciek M. (2010): Jkanie. Diagnoza, terapia, program, Krakw, wyd. Impuls.
Derra C. (2005): Trening autogeniczny dla kadego, Warszawa, wyd. Amber.
Engiel Z. (1976): Prba opracowania systemu wicze logopedycznych w rehabilitacji jkania, [w:]
Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne, nr 6, s.60-63.
Frczek A., Kofta M. (1982): Frustracja i stress psychologiczny, [w:] Tomaszewski T. (red), Psychologia,
Warszawa, wyd. PWN, s.651-678
Gamon D., Bragdon A.D. (2003): Trenuj swj mzg, Warszawa, wyd. Medium.
Grabias S. (1994): Logopedyczna klasyfikacja zaburze mowy, [w:] Audiofonologia, t. 6.
Grabias S. (2001): Perspektywy opisu zaburze mowy, [w:] Grabias S. (red.), Zaburzenia Mowy, Lublin.
Grochmal S. (1993): wiczenia relaksowo-koncentrujce, Warszawa, wyd. PZWL.
Hock R.R. (2003): Wycig z wasnym sercem, [w:] 40 Prac badawczych, ktre zmieniy oblicze
psychologii, Gdask, wyd. GWP, s.254-262.
Jacenko M. (2008): Antystres. Jak zmieni stres w relaksujc energi i odpry dokadnie cae ciao,
Warszawa, wyd. Lavenmint.
69
Jastrzbowska G., Pc-Pkala O. (2003): Metodyka oglna diagnozy i terapii logopedycznej, [w:]
Jastrzbowska G., Gakowski T. (red.), Logopedia pytania i odpowiedzi. Podrcznik akademicki,
Opole, t.2, s.339-341.
Kaja B. (2001): Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz, wyd. Akademii Bydgoskiej.
Kostecka W. (2004): Zintegrowany program terapii osb jkajcych si, Lublin, wyd. AWH Antoni
Dudek.
Kratochvil S. (1984): Psychoterapia. Kierunki, metody, badania, Warszawa, wyd. PWN.
Kronenberger M. (2004a): Muzykoterapia. Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w
profilaktyce stresu, Szczecin, wyd. Mediatour.
Kronenberger M. (2004b): Wykorzystanie technik aktywnych i receptywnych w profilaktyce stresu,
Szczecin, wyd. Global Enterprises.
Kulmatycki L. (1993): Stres. Joga. Relaksacja, Wrocaw, wyd. Wacaw Bagiski i Synowie.
Kulmatycki L. (1995): wiczenia relaksacyjne. Praktyczne techniki antystresowe dla dzieci i modziey,
Warszawa, wyd. Promo Lider.
Kulmatycki L. (1997): Trening relaksacyjny jogi i jego recepcja, Wrocaw, wyd. AWF.
Kulmatycki L. (1999a): Lekcja relaksacji, Wrocaw, wyd. AWF.
Kulmatycki L. (1999b): Stres a joga, Warszawa, wyd. Ksika i Wiedza.
Kurkowski Z.M., Szkiekowska A., Ratyska J., Markowska R., Mularzuk M. (2002): Zastosowanie
metody Tomatisa w terapii osb z zaburzeniami komunikacji jzykowej. Doniesienie wstpne, [w:]
Audiofonologia, t.22, s.203-210.
Lewandowski A., Tarkowski Z. (1989): Dyzartria. Wybrane problemy etiologii, diagnozy i terapii,
Warszawa, wyd. Centralny Orodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego Ministerstwa
Edukacji Narodowej
Markiewicz J. (1976): Metoda relaksacji wg. Wintreberta, [w:] Zdrowie Psychiczne 1967/1
Minczakiewicz E.M. (1996): Mowa. Rozwj, zaburzenia, terapia, Krakw, wyd. nauk. WSP.
Obrbowski A., Wonica B. (1997): Zaburzenia dyzartryczne u dzieci z mzgowym poraeniem
dziecicym, [w:] Mierzejewska H., Przybysz-Piwkowa M. (red.), Mzgowe poraenie dziecice.
Problemy mowy, Warszawa, wyd. DiG
Olszewski J.K. (2010): O zaradnoci obezwadnionych lkiem: osoby z nerwicowymi zaburzeniami
lkowymi a stres, Lublin, wyd. UMCS.
Sapolsky R.M. (2005): Zestresowana pami, [w:] wiat Nauki, nr 1(6), s.38-43.
Siek S. (1999): Autopsychoterapia, Warszawa, wyd. Akademia Teologii Katolickiej.
Styczek I. (1983): Logopedia, Warszawa, wyd. PWN.
Szyszko-Bohusz A. (1998): Nowoczesny relaks, Gorzw Wielkopolski, wyd. Wojewdzki Orodek
Metodyczny.
Tarkowski Z. (1999): Jkanie, Warszawa, wyd. PWN.
Wilczewski S. (1967): Teoretyczne zaoenia i metoda usuwania jkania, [w:] Logopedia 7, s.105-111.
Woniak T. (1993): Pojcie jkania a metodyka postpowania logopedycznego, [w:] Opuscula
Logopaedica, Lublin, wyd. UMCS.
Woniak T. (2002): Przyczyny i terapia jkania w wietle nowych bada, [w:] Biuletyn Logopedyczny, nr
3(9).
70
Woniak T. (2008): Standard postpowania logopedycznego w przypadku jkania, [w:] Logopedia 37,
Lublin, wyd. PTL.
Wygotska I.G., Piellinger E.., Uspienskaja .P. (1984): Terapia jkania w zabawie u dzieci w wieku
przedszkolnym, Moskwa, w opracowaniu Tarkowskiego Z.: Terapia jkania, Warszawa 1985, wyd.
Uniwersytet Warszawski. Pomagisterskie Studium Logopedyczne. Materiay dydaktyczne do uytku
wewntrznego.
Zabocki K.J. (1998): Mzgowe poraenie dziecice w teorii i terapii, Warszawa, wyd. Ak. AK
http://rehabilitanci.xt.pl/slownik/view/haslo/294 08.06.2011
71