Taksonomia funkcjonalnych

kompetencji cyfrowych oraz

metodologia pomiaru poziomu
funkcjonalnych kompetencji
cyfrowych osb z pokolenia 50+

1|St r o n a

Taksonomia funkcjonalnych kompetencji cyfrowych oraz metodologia pomiaru poziomu funkcjonalnych

kompetencji cyfrowych osb z pokolenia 50+.

Autorzy: dr Alek Tarkowski, dr Anna Mierzecka, dr Justyna Jasiewicz, dr hab. Mirosaw Filiciak, prof. SWPS, dr hab.
Magorzata Kisilowska, Andrzej Klimczuk, dr Elbieta Bojanowska

Konsultacje: Krzysztof Gomb, Artur Krawczyk, dr ukasz Srokowski, dr ukasz Tomczyk

Redakcja: dr Anna Mierzecka, dr Alek Tarkowski
Projekt graficzny: Joanna Tarkowska

WYKONAWCA
Centrum Cyfrowe Projekt: Polska
ul. Andersa 29
00159 Warszawa
e-mail: kontakt@centrumcyfrowe.pl
www.centrumcyfrowe.pl

ZAMAWIAJCY
Stowarzyszenie Miasta w Internecie
ul. Krakowska 11A
33100 Tarnw
e-mail: biuro@mwi.pl
www.mwi.pl

Stowarzyszenie Miasta w Internecie, 2015

Raport powsta w ramach Projektu systemowego dziaania na rzecz rozwoju szerokopasmowego Internetu,
realizowanego przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji oraz Stowarzyszenie Miasta w Internecie pod hasem POLSKA
CYFROWA RWNYCH SZANS.

2|St r o n a

Wstp .......................................................................................................................................................................... 5
Cz I. ANALIZA BADA I LITERATURY PRZEDMIOTU ...................................................................................... 8
1.

2.

3.

Pokolenie 50+ starzenie si i technologie cyfrowe .......................................................................................... 8

1.1.

Periodyzacja okresu staroci .................................................................................................................... 8

1.2.

Demografia i charakterystyka pokolenia 50+ .......................................................................................... 11

1.3.

Potrzeby osb starszych i gerontechnologie .......................................................................................... 17

1.4.

Specyfika procesu uczenia si w odniesieniu do wieku ......................................................................... 22

Kompetencje cyfrowe przegld literatury ...................................................................................................... 27

2.1.

Kompetencje cyfrowe definicje i zakres pojcia .................................................................................. 27

2.2.

Systematyki kompetencji cyfrowych ....................................................................................................... 31

2.3.

Modele zachowa informacyjnych .......................................................................................................... 41

2.4.

Wielowymiarowy model wykluczenia cyfrowego i wyanianie si wykluczenia robotycznego ................ 49

2.5.

Wskaniki pomiaru kompetencji cyfrowych ............................................................................................ 53

2.6.

Podsumowanie ....................................................................................................................................... 57

Korzystanie z technologii informacyjno-komunikacyjnych ................................................................................ 57

3.1.

Uwarunkowania korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych w Polsce............................. 57

3.1.1.

Dostp do komputerw i internetu ..................................................................................................... 57

3.1.2.

Dostp do technologii Informacyjno-komunikacyjnych i korzystanie z nich uwarunkowania ......... 62

3.1.3.

Poziom kompetencji cyfrowych w Polsce .......................................................................................... 65

3.2.
polskich

Osoby z pokolenia 50+ jako uytkownicy technologii informacyjno-komunikacyjnych w warunkach

................................................................................................................................................................ 68

3.3.

Badania zagraniczne korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych przez osoby starsze ... 71

3.4.

Podsumowanie ....................................................................................................................................... 77

CZ II. TAKSONOMIA FUNKCJONALNYCH KOMPETENCJI CYFROWYCH POKOLENIA 50+ ...................... 79

4.

Relacyjny model kompetencji cyfrowych .......................................................................................................... 80

5.

Koncepcja funkcjonalnych kompetencji cyfrowych ........................................................................................... 81

6.

Taksonomia obszarw ycia, korzyci i funkcjonalnych kompetencji cyfrowych ............................................. 83

Cz III. FUNKCJONALNE KOMPETENCJE CYFROWE POKOLENIA 50+ PROJEKT BADANIA ................. 114
7.

Pomiar funkcjonalnych kompetencji cyfrowych osb starszych zagadnienia metodologiczne ................... 114
7.1.

Jak mierzy funkcjonalne kompetencje cyfrowe? ................................................................................. 114

3|St r o n a

7.2.
osb starszych

Metodologie pomiaru zaawansowania funkcjonalnych kompetencji cyfrowych stosowane w badaniach

.............................................................................................................................................................. 119

8.

Opis procedury badawczej ............................................................................................................................. 122

9.

Schemat doboru prby ................................................................................................................................... 123

10.

Projekt badania.......................................................................................................................................... 124

11.

Schemat odniesie do spoecznych, psychologicznych i technicznych uwarunkowa korzystania z

Internetu

................................................................................................................................................................... 127
ANEKS. Kompetencje informatyczne Digital Competence Framework ............................................................... 130
1.

Informacja ............................................................................................................................................. 130

2.

Komunikacja ......................................................................................................................................... 133

3.

Tworzenie treci ................................................................................................................................... 140

4.

Bezpieczestwo .................................................................................................................................... 144

5.

Rozwizywanie problemw .................................................................................................................. 148

Bibliografia .............................................................................................................................................................. 152

O wykonawcach ...................................................................................................................................................... 160
Centrum Cyfrowe Projekt: Polska ....................................................................................................................... 160
Zesp badawczy ................................................................................................................................................ 161

4|St r o n a

Wstp

Polskie spoeczestwo jest dzi podzielone na dwie grupy: osoby korzystajce coraz intensywniej z technologii
cyfrowych i osoby z nich niekorzystajce, cyfrowo wykluczone, yjce nadal w rzeczywistoci tradycyjnej, analogowej,
dwudziestowiecznej. Technologie cyfrowe, cho nieobecne w yciu tych osb, wpywaj na wiat, ktry je otacza, w coraz
wikszym stopniu stanowi bowiem integraln cz polskiego spoeczestwa.
Granica ta nie jest sztywna, wykluczenie cyfrowe za i bdca jego przeciwiestwem partycypacja cyfrowa ma
wiele wymiarw. Wykluczenie cyfrowe to nie tylko kwestia braku dostpu do sprztu czy Internetu, ale przede wszystkim
brak odpowiednich motywacji i kompetencji albo odpowiedniego wsparcia w otoczeniu.
Szerokim wymiarem e-integracji jest nie tylko rosnca obecno, ale take konwergencja technologii informacyjnokomunikacyjnych (TIK). Wykluczenie cyfrowe stopniowo przestaje oznacza niekorzystanie z jednego medium, stajc si
przyczyn odcicia dostpu do caego medialnego ekosystemu. Coraz mniej treci i usug, nie tylko komercyjnych, ale take
publicznych, bdzie bowiem dostpnych w tradycyjnych kanaach analogowych (cho warte uwagi s dziaania
podejmowane na przykad w Wielkiej Brytanii dotyczce zapewnienia takiego dodatkowego kanau lub zaporedniczonych
usug osobom wykluczonym cyfrowo1). Rozwj Internetu rzeczy (Internet of Things, IoT) oznacza, e wykluczenie cyfrowe
bdzie obejmowa coraz szersze kategorie przedmiotw i usug (na przykad samochody).
Poziom kompetencji technologii cyfrowych i zwizana z nim jako korzystania z TIK to kluczowy aspekt eintegracji. Brak kompetencji cyfrowych znacznej czci Polakw, szczeglnie starszego pokolenia, i niskie kompetencje w
tym zakresie wielu osb ju korzystajcych to najwaniejsze wyzwania dla rozwoju spoeczestwa cyfrowego w Polsce.
Nierozwizane pozostaj rwnie kwestie zwizane z zapewnieniem dostpu, na przykad w kluczowych instytucjach
publicznych. Rozwj kompetencji cyfrowych wymaga wikszej uwagi administracji publicznej, ale take spojrzenia na to
zjawisko w szerokim ujciu rozwoju spoeczestwa cyfrowego.
Poziom kompetencji cyfrowych wywouje skutki na poziomie zarwno makro, przekadajc si na rynek pracy i
rozwj gospodarczy, czy mezo, wpywajc na aktywno obywatelsk i funkcjonowanie instytucji publicznych, jak i na
poziomie jednostkowym, decydujc o jakoci ycia. Poziom funkcjonalnych kompetencji cyfrowych przekada si przy tym na
aktywno w rnych obszarach ycia i nie moe by od nich oderwany.
To podstawowa teza niniejszego raportu, majcego na celu opracowanie modelu i katalogu funkcjonalnych
kompetencji cyfrowych. W publikacji tej pokazujemy, e dotychczasowe podejcia traktujce obszar e-kompetencji jako
autonomiczn sfer rozwoju i cel sam w sobie wymagaj dzi rewizji. Musimy patrze na e-integracj jak na czynnik
zaspokajania indywidualnych i zbiorowych potrzeb oraz osigania celw jednostkowych i oglnych. Tylko wtedy rozwj
kompetencji cyfrowych zapewni realne korzyci i bdzie suy rozwojowi kapitau spoecznego, gospodarczego,
intelektualnego czy kulturowego. Odwoujc si do ujcia Nicka Couldryego 2 , proponujemy przyjcie zaoenia
niemediocentrycznego traktujcego technologie cyfrowe nie jako centrum ycia spoecznego, ale jako narzdzia

Government approach to assisted digital https://www.gov.uk/government/publications/government-approach-to-assisted-digital [dostp:

1 lutego 2015 roku].
2 N. Couldry, Media w kontekcie praktyk, prze. A. Strzemiska, Kultura Popularna 2010, nr 1, s. 96113.
1

5|St r o n a

wykorzystywanego w innych obszarach dziaa. Zwrot w stron funkcjonalnie rozumianych kompetencji cyfrowych jest
przedmiotem bada nie tylko w Polsce zarwno teoretycznych, jak i dotyczcych praktyki e-integracji3, wynika rwnie z
praktyki dziaa Stowarzyszenia Miasta w Internecie i prac badawczych Centrum Cyfrowego Projekt: Polska.
Projekty majce na celu e-integracj w pierwszej fazie dotyczyy niemal wycznie likwidacji przeszkd w dostpie
do Internetu lub do sprztu. W drugiej fazie traktoway korzystanie z Internetu i TIK jako sfer autonomiczn, przez co
podniesienie umiejtnoci (przede wszystkim praktycznych) korzystania byo celem samym w sobie. Obecnie si przyjmuje,
e nabywanie kompetencji ma charakter narzdziowy i suy osiganiu rnych celw yciowych.
Przyjcie perspektywy funkcjonalnej pozwala na nowo odczyta wyniki bada, ktre wskazuj wspomniany
wczeniej brak dynamicznego wzrostu poziomu kompetencji cyfrowych Polakw. Jest take bardziej skuteczne ni
podanie tropem kolejnych poziomw wykluczenia cyfrowego, rozpatrywanych w oderwaniu od innych form wykluczenia.
W niniejszym raporcie katalog funkcjonalnych kompetencji cyfrowych jest ksztatowany z punktu widzenia
szczeglnej, przy tym kluczowej grupy spoecznej pokolenia 50+ 4 . W wypadku tej grupy podejcie funkcjonalne,
nazywane take relacyjnym, oznacza umieszczenie dziaa e-integracyjnych w szerszym wymiarze strategii aktywnego
starzenia si. Tymczasem dotychczasowe dziaania aktywizacyjne skierowane do osb starszych byy traktowane jako
oddzielna praktyka, prowadzona w oderwaniu od codziennych zaj i aktywnoci uczestnikw szkole.
Podejcie funkcjonalne oznacza rwnie nakierowanie dziaa na potrzeby uytkownika, dobrze znane midzy
innymi w projektowaniu usug sieciowych. Jestemy przekonani, e tak jak w wypadku innych obszarw dziaa czowieka,
rwnie i w tym zakresie uytkownicy kieruj si logik praktyki. Ta ostatnia w istocie oznacza, e wzrost kompetencji w
danym obszarze oraz motywacji do ich rozwijania i zdobywania jest zwizany z intensywnoci, czstotliwoci i, co
najwaniejsze, z zaangaowaniem w podejmowane dziaania. Dopiero wyrane wczenie pewnego rodzaju praktyk, na
przykad korzystania z TIK w rnych obszarach ycia, przynosi szersze rezultaty.
Celem niniejszego projektu jest wic stworzenie taksonomii funkcjonalnych kompetencji cyfrowych istotnych dla
pokolenia 50+, ktra ukazywaaby je w wymiarze bardziej rnorodnych kompetencji sucych osiganiu korzyci w rnych
obszarach ycia.
Raport przedstawiajcy rezultaty niniejszego projektu zosta podzielony na trzy gwne czci:

cz teoretyczn, zawierajc analiz bada i literatury przedmiotu, ktra pozwala nakreli to analizowanych
zagadnie i odnie si do rozwiza zaproponowanych we wczeniej prowadzonych projektach (rozdziay od
pierwszego do trzeciego),

cz wdroeniow, prezentujc przygotowan w ramach projektu taksonomi kompetencji cyfrowych i(rozdziay

od czwartego do szstego),

oraz projekt pomiaru funkcjonalnych kompetencji cyfrowych (rozdziay od sidmego do jedenastego).

Por. midzy innymi: J.A.G.M. van Dijk, Inequalities in the network society, [w:] Digital sociology: critical perspectives, red. K. OrtonJohnson, N. Prior, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2013, s. 105124; J.C. Witte, S.E. Mannon, The Internet and Social Inequalities,
Routledge, New York 2010.
4 W niniejszym opracowaniu pojcia grupa wieku, pokolenie i kategoria spoeczna s stosowane zamiennie. Szczegowe informacje
o rnicach midzy tymi pojciami por. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok,
Wiedza i Edukacja, Lublin 2012, s. 1923.
3

6|St r o n a

W rozdziale pierwszym przeprowadzono analiz bada i danych umoliwiajcych dokonanie charakterystyki

kategorii spoecznej osb 50+, ktra jest bardzo zrnicowana wewntrznie. W rozdziale drugim zajto si zagadnieniami
zwizanymi z kompetencjami cyfrowymi zarwno zakresem tego pojcia, jak i analiz istniejcych typologii e-kompetencji.
W rozdziale trzecim przedstawiono wyniki bada dotyczcych zagadnie korzystania z technologii informacyjnokomunikacyjnych oraz kompetencji cyfrowych pokolenia 50+. Prezentuj one rnorodno sposobw korzystania z
technologii informacyjno-komunikacyjnych w rnych krajach. Rozdzia czwarty rozpoczynajcy cz wdroeniow zawiera
opis podejcia relacyjnego w odniesieniu do kompetencji cyfrowych. W rozdziale pitym

wyjaniono koncepcj

funkcjonalnych kompetencji cyfrowych, a w rozdziale szstym zawarto szczegowy opis tych kompetencji, wyjaniajc
zaoenia przygotowanej taksonomii. W ramach niniejszego raportu przygotowano rwnie projekt badania dotyczcego
posiadania i zaawansowania funkcjonalnych kompetencji cyfrowych osb w wieku pidziesiciu i wicej lat na tle ich
spoecznych, psychologicznych i technicznych uwarunkowa korzystania z Internetu. W tym celu w rozdziale sidmym
omwiono problematyk metodologii pomiaru posiadania kompetencji cyfrowych. Rozdzia smy zawiera opis proponowanej
procedury badawczej, a rozdzia dziewity schemat doboru prby. Projekt badania umieszczony zosta w rozdziale
dziesitym. Ta cz raportu zakoczona jest opisem odniesie pomidzy korzystaniem z Internetu a spoecznymi,
psychologicznymi i technicznymi uwarunkowaniami. W aneksie do raportu zamieszczono szczegowy opis modelu
DIGCOMP Digital Competence Framework, ktry zawiera obszary kompetencji warunkujcych efektywne korzystanie ze
sprztu i z oprogramowania TIK, moe by wic traktowany jako komplementarny w stosunku do opracowanej systematyki.

7|St r o n a

Cz I. ANALIZA BADA
I LITERATURY PRZEDMIOTU

1. Pokolenie 50+ starzenie si i technologie

cyfrowe
Pokolenie 50+ to grupa wiekowa gboko zrnicowana obejmujca zarwno osoby pracujce i w sile wieku, jak i
osoby na emeryturze i w zaawansowanej staroci dlatego punktem wyjcia naszej analizy jest przedstawienie sposobw
periodyzacji tego okresu. Omawiamy rwnie potrzeby osb starszych, traktowane jako niezbdny szerszy wymiar mylenia
o korzystaniu z technologii cyfrowych przez przedstawicieli tego pokolenia (szczegowo zagadnienie wykorzystywania TIK
przez osoby pidziesicioletnie i starsze zostanie przedstawione w rozdziale trzecim). Kolejnym istotnym czynnikiem, na
ktrym si skupiamy, jest specyfika procesu przyswajania wiedzy przez osoby z pokolenia 50+.

1.1. Periodyzacja okresu staroci

W badaniach dotyczcych korzystania z Internetu w Polsce wiek jest najwaniejszym czynnikiem decydujcym o
byciu internaut. Osoby starsze s zdecydowanie czciej wykluczone cyfrowo, dlatego pokolenie 50+ jest kluczow grup
docelow dziaa e-integracyjnych. Przyjo si myle, e z Internetu nie korzystaj przede wszystkim przedstawiciele
najstarszych grup wiekowych to prawda. Ju jednak w stosunkowo modej grupie wiekowej od 55 do 64 lat, wedug bada
Eurostatu, ponad poowa osb nie korzystaa nigdy z Internetu5. W zwizku z tym zwyko si traktowa wiek 50 lat jako punkt
graniczny dla pokolenia 50+, cechujcego si wysok skal wykluczenia cyfrowego. Tak rozumiana staro cyfrowa
zaczyna si duo wczeniej ni tradycyjnie pojmowana staro. W Zaoeniach Dugofalowej Polityki Senioralnej w Polsce
na lata 20142020 przyjmuje si ukoczenie 60. roku ycia za prg staroci.
W wymiarze przedstawionego zrnicowania wewntrznego pokolenia 50+ pojawia si pytanie o to, jak naley
rozumie pojcie staroci i do jakiego stopnia charakteryzuje ono omawian grup. Wskazane zrnicowanie jest oczywicie
zjawiskiem zoonym, wynikajcym z rnic w cechach kulturowych i spoecznych oraz warunkach bytowych i zdrowotnych.
Wi si z nimi rnice w potrzebach i typowych formach aktywnoci, zalece midzy innymi od spoecznego statusu

European Commission: Digital Agenda Data, http://digital-agenda-data.eu [dostp: 28 lutego 2015 roku].

8|St r o n a

danej osoby, stanu zdrowia, warunkw mieszkaniowych i rodzinnych, opieki i pomocy udzielanej przez takie instytucje, jak
orodki pomocy spoecznej6.
Specyfik staroci jest oddziaywanie wczeniejszych etapw ycia czowieka. Helena Radliska uwaa, e na
przebieg staroci wpywaj wykonywany zawd, w tym wyksztacenie, i praca nad sob. W zawodach wymagajcych
wyksztacenia i pracy nad sob staro si opnia7. Wedug Anny Zawadzkiej, wczesny okres ycia czowieka warunkuje
jego jako i rodzaj aktywnoci w yciu pniejszym, stwarzajc moliwo podjcia wiadomego samowychowania i
samoksztacenia. Na rodzaj aktywnoci w starszym wieku maj ponadto wpyw czynniki psychospoeczne cechy
osobowoci poszczeglnych osb lub oglne przyzwolenie pracujcej czci spoeczestwa na wypoczynkowe,
autokreatywne i rozrywkowe zajcia prowadzone przez osoby starsze8.
Podstawowa klasyfikacja dzieli to pokolenie na osoby pracujce i osoby bdce na emeryturze. Tradycyjnie za
osoby w wieku produkcyjnym w statystyce publicznej uznaje si mczyzn w wieku od 18 do 64 lat i kobiety w wieku od 18
do 59 lat (naley oczekiwa, e okresy te bd si systematycznie wydua) 9. W tym ujciu przynajmniej cz osb z
pokolenia 50+ koncentruje swoj codzienn aktywno na rynku pracy, zatrudnienie stanowi za podstawowe rdo
dochodw. Aby podkreli rnic midzy modszymi i starszymi pracownikami, w ekonomii stosuje si niekiedy rozrnienie
na osoby mobilne zawodowo (od 25 do 44 lat), ktrych aktywno i zatrudnienie zwykle s najwiksze, i na osoby
niemobilne zawodowo (od 45 do 64 lat), ktre stopniowo ograniczaj zmiany zatrudnienia i wychodz z rynku pracy z
przyczyn naturalnych (na przykad wypadki, niepenosprawno, mier) lub pozanaturalnych (na przykad przejcie na
emerytur, zwolnienie z pracy i brak moliwoci zdobycia nowego zatrudnienia).
Powysze oznacza, e tym trudniej jest precyzyjnie zdefiniowa staro i osoby starsze jako kategori spoeczn.
Georges Minos pyta we wstpie do Historii staroci: Kiedy [...] czowiek zaczyna by stary? Gdy ma pidziesit pi lat?
Szedziesit pi lat? Siedemdziesit lat? [...] Nie ma nic bardziej pynnego ni granice staroci, zespou czynnikw
fizjologicznych, psychologicznych i spoecznych. [...] Jedyny rytua zwizany z przekroczeniem granicy to rytua wspczenie
stworzony i sztuczny: jest nim przejcie na emerytur, ktrego moment okrelaj raczej uwarunkowania spoecznoekonomiczne, a nie rzeczywisty wiek10. W kulturze spoeczestw zachodnich staro jest uznawana za naturaln faz ycia,
etap nieunikniony, trzeci po modoci i dojrzaoci. Istniej jednak rne periodyzacje okresu staroci. Stefan Krzymiski
zauwaa, e ludzie w podeszym wieku s znacznie bardziej zrnicowani ni postawa wobec nich11.
Paul B. Baltes, jeden z najbardziej wpywowych psychologw rozwojowych XX wieku, stwierdzi na podstawie
prowadzonych bada nad staroci, mdroci i procesami uczenia si, e ludzie starsi rni si w co najmniej takim
samym stopniu jak modzi, zwaszcza w pierwszych kilku, a nawet kilkunastu latach okresu staroci. Dlatego naley
wprowadzi podzia staroci na dwie fazy: trzeci wiek i czwarty wiek. Trzeci wiek dotyczy wczesnej fazy staroci, w
ktrej kady czowiek starzeje si w swoim tempie. Tymczasem czwarty wiek, czyli lata nastpujce po 75.80. roku ycia

N. Coni, W. Davison, S. Webster, Starzenie si, prze. J. Lipka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
H. Radliska, Owiata dorosych: zagadnienia, dzieje, formy, pracownicy, organizacja, Ludowy Instytut Owiaty i Kultury, Warszawa
1947, s. 12.
8 A. Zawadzka, Uwarunkowania wychowania do czasu wolnego w rodzinie i w rodowisku lokalnym ludzi III wieku, Edukacja Dorosych
1995, nr 2, s. 3952.
9 Pojcia stosowane w statystyce publicznej http://old.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=LST-POJ1.htm [dostp: 4 lutego
2015 roku].
10 G. Minos, Historia staroci. Od antyku do renesansu, prze. K. Marczewska, Volumen, Marabut, Warszawa 1995, s. 11.
11 S. Krzymiski, Zaburzenia psychiczne wieku podeszego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993, s. 85.
6
7

9|St r o n a

zrwnuj wszystkich ze sob ze wzgldu na czynniki genetyczne i a do mierci coraz bardziej deindywidualizuj ludzi
starych12.
Wojciech Pdzich wyrnia dwa okresy wczesn staro (do 75. roku ycia) i pn staro (powyej 75. roku
ycia). W okresie wczesnej staroci przewaaj problemy zdrowotne i psychologiczne, z kolei w okresie pnej staroci
wystpuj zaburzenia wzroku i suchu, ograniczenie mobilnoci, zmniejszenie tolerancji wysiku, zwaszcza za zaburzenia
adaptacyjne13. Takim podziaem posugiwa si rwnie Edward Rosset, wyrniajc wiek starszy (od 60 do 74 lat) i staro
(75 lat i wicej)14. Za typologi dwudzieln opowiedzia si rwnie Stefan Klonowicz, proponujc staro waciw (od 65 do
80 lat) i staro sdziw (powyej 80 lat)15.
Eksperci wiatowej Organizacji Zdrowia wyrnili wiek przedstarczy midzy 45. a 59. rokiem ycia, wiek
starzenia si, okrelany wczesn staroci midzy 60. a 74. rokiem ycia (w tym wieku znajduj si modzi starzy), wiek
starczy, nazywany pn staroci midzy 75. a 89. rokiem ycia (w tym wieku znajduj si starzy starzy), i
dugowieczno wiek 90 i wicej lat16.
W literaturze pojawia si rwnie rozrnienie na osoby w wieku przedsenioralnym, modszych starych i
starszych starszych17 (w odniesieniu do badanej grupy obejmujcej respondentw w wieku od 50 do 93 lat), a take
bardziej precyzyjny podzia na osoby w wieku od 50 do 64 lat, od 65 do 74 lat i powyej 75 lat18 grupa pierwsza to osoby w
wieku zbliajcym si do emerytalnego lub tu po zakoczeniu aktywnoci zawodowej (early retirement period), grupa druga
to emeryci, ktrych stan zdrowia pozwala na niezalene funkcjonowanie, grupa trzecia to osoby z postpujcymi problemami
zdrowotnymi i wynikajcymi std ograniczeniami, a take seniorzy zaleni w codziennym funkcjonowaniu od pomocy i opieki
innych19.
W midzynarodowych badaniach porwnawczych 20 zwracano uwag, e definiowanie granic wiekowych grupy
seniorw, take na potrzeby badawcze, ma charakter umowny. Cz problemw zdrowotnych (na przykad osabienie
wzroku) wystpuje u osb znacznie modszych, z kolei u respondentw z grupy od 25 do 60 lat zdolno do korzystania z
Internetu maleje w skali 0,8% rocznie. Z drugiej strony, szedziesiciopiciolatkowie nie zawsze s ju tradycyjnymi
seniorami, w czci krajw wysokorozwinitych s za modzi na emerytur, wielu z nich nie chce jeszcze rezygnowa z
pracy, ciesz si relatywnie dobrym zdrowiem i s aktywni.
Warto podkreli, e badacze coraz czciej, okrelajc wiek rozwojowy, patrz nie tylko na wiek chronologiczny i
biologiczny, ale take na takie czynniki, jak styl ycia, stopie aktywnoci (w tym zawodowej) czy kondycj

P.B. Baltes, Tajemnice czwartego wieku. Wywiad udzielony Annie Rubinowicz, Gazeta Wyborcza, 11 kwietnia 2001 roku.
W. Pdzich, Staro, [w:] Encyklopedia zdrowia, red. W.S. Gumuka, W. Rewerski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, t. 1,
s. 917.
14 E. Rosset, Dmographie de la vieillesse, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 1978, s. 8.
15 S. Klonowicz, Oblicza staroci. Wybrane zagadnienia gerontologii spoecznej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1979, s. 17.
16 A.A. Zych, Sownik gerontologii spoecznej, Wydawnictwo Naukowe ak, Warszawa 2001, s. 202.
17 B. Lee, Y. Chen, L. Hewitt, Age differences in constraints encountered by seniors in their use of computers and the internet, Computers
in Human Behavior 2011, t. 27, nr 3, s. 12311237.
18 L. Abad et al., Uses of Digital Tools among the Elderly, Comunicar 2014, nr 39, s. 177.
19 Ibidem.
20 J. Nielsen, Seniors as web users, Nielsen Norman Group, 2013 rok http://www.nngroup.com/articles/usability-for-senior-citizens
[dostp: 5 stycznia 2015 roku].
12
13

10 | S t r o n a

psychofizyczn21. To uzasadnia opnianie progu staroci, cho w wymiarze korzystania z TIK uzasadnia jednoczenie
przyjcie wczeniejszego wieku jako takiego progu ze wzgldu na duy stopie wykluczenia cyfrowego osb starszych.

Jak wida, nie ma uniwersalnej definicji i periodyzacji staroci. Syntetyzujc przytoczone wyej
propozycje periodyzacji, mona jednak wycign kilka podstawowych wnioskw. Po pierwsze, wiek od 60 do 65
lat jest powszechnie uznawany za pocztek staroci. To oznacza, e w pokoleniu 50+ znajduj si rwnie
osoby, ktre w najlepszym wypadku s w wieku przedstarczym tak naprawd naley uwaa, e s jeszcze w
sile wieku i w wieku produkcyjnym. Zaliczamy ich do grupy osb starszych ze wzgldu na podobny wysoki
poziom wykluczenia cyfrowego i specyfik korzystania wrd osb, ktre s internautami. Po drugie, kluczowy
podzia wewntrzny pokolenia 50+ dzieli je na osoby w wieku produkcyjnym i osoby w wieku emerytalnym ta
rnica istotnie warunkuje potrzeby, a co za tym idzie, rwnie formy korzystania z technologii cyfrowych. Po
trzecie, wiek od 75 do 80 lat to granica pnej staroci okresu, w ktrym ronie wpyw czynnikw
psychofizycznych i problemw zdrowotnych, znacznie ograniczajcych zdolno przyswajania nowej wiedzy, a
wic take korzystania z nowych technologii.
Co to oznacza dla projektw rozwijajcych kompetencje cyfrowe? Pokolenia 50+ nie mona traktowa
jako grupy jednolitej, dziaania za naley dostosowywa do rnych potrzeb poszczeglnych grup wiekowych.
Szczeglnie istotne jest uwzgldnienie ogranicze zwizanych z pn staroci.

1.2. Demografia i charakterystyka pokolenia 50+

W perspektywie do 2050 roku bdzie systematycznie wzrasta zarwno liczba, jak i odsetek ludnoci starszej w
Polsce. Polska ju w 1967 roku przekroczya prg staroci demograficznej, zdefiniowany przez UNESCO jako 7% udzia w
populacji osb w wieku powyej 65 lat. W 2050 roku prognozowana liczba ludnoci wyniesie 33,9 miliona osb. W
porwnaniu z 2013 rokiem oznacza to spadek liczby ludnoci o ponad 4,5 miliona osb. Osoby w wieku 65 i wicej lat bd
stanowiy blisko jedn trzeci populacji, a ich liczba wzronie o 5,4 miliona w porwnaniu z 2013 rokiem. Znaczny wzrost
odsetka tej grupy wiekowej jest ju notowany od 2010 roku, kiedy 65 lat ukoczyy pierwsze roczniki osb powojennego
wyu demograficznego po 1945 roku. W kolejnych latach populacj ludzi starszych bd zasilay kolejne bardzo liczne
roczniki wyu urodze z lat pidziesitych XX wieku22.
Wrd grupy osb pidziesicioletnich i starszych wikszo stanowi kobiety. Rosncy wraz z wiekiem udzia
kobiet w populacji jest konsekwencj nadumieralnoci mczyzn i zrnicowania parametrw trwania ycia kobiety

M. Szpunar, Seniorzy w rodowisku nowych mediw, [w:] Seniorzy w wiecie nowych technologii. Implikacje dla praktyki
edukacyjnej oraz rozwoju spoeczestwa informacyjnego, Biblioteka Gerontologii Spoecznej 2013, t. 2, red. . Tomczyk, A.
21

Wsiski.
22 Prognoza ludnoci na lata 20142050, Studia i Analizy Statystyczne, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2014.

11 | S t r o n a

osigajce wiek 65 lat maj przed sob o prawie pi lat wicej dalszego trwania ycia ni mczyni. Przewaga liczebna
kobiet wzrasta wraz z przechodzeniem do kolejnych grup staroci, na przykad w grupie wieku od 65 do 69 lat kobiety
stanowi 56% zbiorowoci, a wrd osb co najmniej osiemdziesicioletnich ju 70% to

kobiety.

Ilustracja 1. Ludno wedug pci i grup wieku w Polsce.

rdo: Osoby powyej 50. roku ycia na rynku pracy w 2012 r., Gwny Urzd Statystyczny, WarszawaBydgoszcz
2014, s. 24.

Analizujc zmiany zachodzce w strukturze ludnoci w Polsce wedug pci i wieku, mona zauway zarwno
wrd mczyzn, jak i wrd kobiet przesunicie najwikszej liczby ludnoci z grupy w wieku od 30 do 34 lat w 2012 roku
do grupy w wieku od 50 do 54 lat w 2035 roku. Powysze zmiany w strukturze wieku ludnoci mona wyjani, z jednej
strony, wzrostem przecitnego dalszego trwania ycia (z 72,7 roku dla mczyzn i 81 lat dla kobiet w 2012 roku do 77,1 roku
dla mczyzn i 82,9 roku dla kobiet w 2035 roku), z drugiej za strony nisk dzietnoci kobiet, ktra obecnie ksztatuje si
poniej dwjki dzieci na jedn kobiet w wieku od 15 do 49 lat, nie gwarantujc prostej zastpowalnoci pokole 23.
Osoby w wieku 50 i wicej lat maj najczciej ukoczone wyksztacenie podstawowe (28,3%), rednie (27,6%)
lub zawodowe (24,4%). Poziom wyksztacenia wyranie obnia si wraz z wiekiem zgodnie z danymi z raportu Aktywno
spoeczna osb starszych w kontekcie percepcji Polakw, w grupie osiemdziesiciolatkw i osb starszych odsetek osb z
wyszym wyksztaceniem wynosi tylko 11%24. Naley pamita, e w powojennej Polsce bya zauwaalna tendencja do

23

Osoby powyej 50. roku ycia na rynku pracy w 2012 r., Gwny Urzd Statystyczny, WarszawaBydgoszcz 2014, s. 24

J. Czapiski, P. Bdowski, Aktywno spoeczna osb starszych w kontekcie percepcji Polakw. Diagnoza Spoeczna 2013: raport
tematyczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Centrum Rozwoju Zasobw Ludzkich, Warszawa 2014, s. 27.
24

12 | S t r o n a

upowszechniania wyksztacenia wyszego i redniego, czego rezultatem jest rosncy systematycznie w miar upywu czasu
odsetek osb starszych majcych dyplom szkoy wyszej lub redniej.
Wedug danych badania Diagnoza Spoeczna 2013, midzy 2000 a 2013 rokiem poziom wyksztacenia osb w
wieku 60 i wicej lat wzrs a o 22%, w grupie osb w wieku od 60 do 69 lat o 18%, w grupie osb w wieku od 70 do 79
lat o 27%, z kolei w grupie osb w wieku 80 i wicej lat a o 37%. Analizujc te dane, Janusz Czapiski i Piotr Bdowski
zwracaj uwag, e moe to by w niedalekiej przyszoci przyczyna radykalnej zmiany w charakterystyce Polskich
emerytw, obejmujca midzy innymi istotn zmian potrzeb, oczekiwa i aspiracji osb starszych 25 . W zakresie
kompetencji cyfrowych, bdcych przedmiotem niniejszego raportu, naley sdzi, e omawiana tendencja bdzie rwnie
dotyczy poprawy umiejtnoci korzystania z TIK wrd pokolenia 50+ (umiejtno ta jest bowiem powizana z poziomem
wyksztacenia).
Poziom wyksztacenia wie si rwnie z aktywnoci zawodow. Grup osb pidziesicioletnich i starszych
rnicuje w duej mierze to, czy s nadal czynne zawodowo, czy te znajduj si na emeryturze. Wrd osb bdcych w
wieku emerytalnym dowiadczenie pracy zawodowej jest czym powszechnym, niezalenie od grupy wiekowej 26 . Dane
zgromadzone w trakcie realizacji projektu PolSenior pozwoliy dostrzec, e w wypadku osb urodzonych w pierwszej poowie
XX wieku bycie pracownikiem fizycznym ksztatowao si wrd badanych na staym poziomie niezaleenie od wieku,
widoczne byo jednak zmniejszanie si wrd osb wczeniej urodzonych czstoci pracy na roli, jednoczenie za szybko
zwikszaa si liczba jednostek deklarujcych wykonywanie w trakcie ycia gwnie pracy umysowej27. Naley ponadto
zauway, e wrd osb w wieku emerytalnym istnieje grupa pozostajca aktywna zawodowo (37% mczyzn i 13% kobiet
w wieku od 60 do 64 lat). Aktywno na rynku pracy po osigniciu ustawowego wieku emerytalnego wie si z poziomem
wyksztacenia28.
Z kolei w wypadku osb w wieku przedemerytalnym wspczynnik aktywnoci zawodowej wynosi odpowiednio
78,2% dla grupy w wieku od 50 do 54 lat, 62,4% dla grupy w wieku od 54 do 60 lat i 28,3% dla grupy w wieku od 60 do 64
lat29. Struktur zatrudnienia ilustruje tabela 1, sporzdzona na podstawie danych Gwnego Urzdu Statystycznego za trzeci
kwarta 2014 roku (dane obrazuj grup osb w wieku 45 i wicej lat, zgodnie z przyjmowanym przez Gwny Urzd
Statystyczny podziaem na grupy wiekowe), w ktrych uwzgldniono wybrane sektory zatrudnienia wedug Polskiej
Klasyfikacji Dziaalnoci 30 . Z przedstawionych statyk wynika, e w pokoleniu 45+ najwicej osb jest zatrudnionych w
przetwrstwie przemysowym (16,6%) oraz w rolnictwie, lenictwie, owiectwie i rybactwie (15,4%). Niestety, tak szeroko
zdefiniowane kategorie zatrudnienia, mimo e charakteryzuj badan grup, nie daj przesanek do wnioskowania o
posiadanym poziomie kompetencji cyfrowych jako umiejtnoci koniecznych do wykonywania danego zawodu.

Ibidem, s. 28.
P. Szukalski, Aktywno zawodowa, [w:] Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia si ludzi w Polsce,
red. M. Mossakowska, A. Wicek, P. Bdowski, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Pozna 2012, s. 407.
27 Ibidem, s. 413.
28 J. Czapiski, P. Bdowski, Aktywno spoeczna osb starszych w kontekcie percepcji Polakw. Diagnoza Spoeczna 2013: raport
tematyczny, op. cit., s. 30.
29 Aktywno ekonomiczna ludnoci Polski III kwarta 2014, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2015, s. 65.
30 Polska Klasyfikacja Dziaalnoci z 2007 roku zostaa opracowana na podstawie statystycznej klasyfikacji dziaalnoci gospodarczej
NACE Rev 2.
25
26

13 | S t r o n a

Tabela 1. Struktura zatrudnienia osb w wieku 45 i wicej lat w wybranych sektorach.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Aktywno ekonomiczna ludnoci Polski III kwarta 2014, Gwny
Urzd Statystyczny, Warszawa 2015, s. 87.
Pracujcy wedug wieku w danym sektorze (w %)31
Wybrane sektory zatrudnienia
od 45 do 55 lat

od 55 do 59 lat

60 i wicej lat

Ogem pokolenie 45 +

rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybactwo

14,8

14,3

19,4

15,4

przetwrstwo przemysowe

17,7

16,1

13,7

16,6

budownictwo

7,2

7,6

6,8

7,3

handel, naprawa pojazdw samochodowych

10,4

9,4

10,3

10,1

transport i gospodarka magazynowa

7,4

7,0

4,6

6,8

edukacja

10,6

9,2

7,5

9,7

opieka zdrowotna i pomoc spoeczna

7,7

7,7

8,1

7,8

Kolejnym wanym czynnikiem wpywajcym na zachowania osb z pokolenia 50+ jest stan zdrowia. W tym
wypadku rwnie mona mwi o bardzo duym zrnicowaniu, ktre uniemoliwia wyciganie oglnych wnioskw na temat
caej grupy. Prowadzone badania potwierdzaj do oczywist konstatacj, e czsto wystpowania niepenosprawnoci i
uzalenienia od pomocy osb drugich wzrasta wraz z wiekiem kalendarzowym w zakresie zarwno moliwoci
wykonywania bardziej zoonych czynnoci ycia codziennego, jak i zaspokajania podstawowych potrzeb 32 . Badania
dotyczce stanu funkcjonalnego obejmuj szczeglnie osoby, ktre ukoczyy 65. rok ycia, czego przykadem jest badanie
PolSenior, zgodnie z ktrym ponad 20% badanych w wieku 85 i wicej lat ma orzeczony znaczny stopie
niepenosprawnoci (pierwsz grup inwalidzk), co oznacza cakowit niezdolno do samodzielnej egzystencji 33 .
Rnorodno dolegliwoci jest bardzo dua 34, co jest istotne take w wymiarze korzystania z technologii informacyjnokomunikacyjnych. Postpujca niepenosprawno moe sta si czynnikiem motywujcym do korzystania z TIK w
czynnociach ycia codziennego, na przykad dokonywania zakupw online. Z drugiej jednak strony, moe by rwnie
utrudnieniem, jeli na przykad upoledzenie zdolnoci motorycznych utrudnia obsug myszki czy ekranw dotykowych. W
warunkach polskich nie prowadzono do tej pory bada dotyczcych korelacji midzy dolegliwociami dowiadczanymi przez
osoby starsze a poziomem wykorzystywania przez takie osoby technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Naley rwnie zwrci uwag na stan zdrowia psychicznego osb pidziesicioletnich i starszych. Pod
wzgldem wskanikw negatywnych (depresja i negatywne stany emocjonalne) dobrostanu psychicznego polska prba osb
w wieku 50 i wicej lat rni si od innych spoeczestw europejskich poziom tych wskanikw jest znacznie wyszy ni w

Dane procentowe s podawane w stosunku do liczebnoci grupy w danym przedziale wiekowym.

B. Wizner, A. Skalska, A. Klich-Rczka, K. Piotrowicz, T. Grodzicki, Ocena stanu funkcjonalnego u osb w starszym wieku, [w:] Aspekty
medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia si ludzi w Polsce, op. cit., s. 86.
33 Ibidem, s. 91.
34 J. Czapiski, P. Bdowski, Aktywno spoeczna osb starszych w kontekcie percepcji Polakw. Diagnoza Spoeczna 2013: raport
tematyczny, op. cit., s. 4345.
31
32

14 | S t r o n a

pozostaych regionach Europy35. Nasilenie symptomw depresji rwnie narasta wraz z wiekiem zgodnie z danymi z
badania Diagnoza Spoeczna, wskanik nasilenia symptomw depresji w grupie osiemdziesiciolatkw jest niemal
dwukrotnie wyszy ni w grupie szedziesiciolatkw 36 . Wzrost tych objaww jest istotnie statystycznie zaleny od
zadowolenia ze stosunkw z najbliszymi w rodzinie. W tym zakresie uwidacznia si potencjalnie istotna rola TIK w
uatwianiu komunikacji z rodzin, a co za tym idzie w poprawie dobrostanu psychicznego.
Interesujce s rwnie dane charakteryzujce pokolenie 50+ w zakresie sposobu spdzania wolnego czasu.
Szczeglnie dla osb w pniejszych okresach staroci, bdcych ju na emeryturze, czas wolny jest wsplnym
mianownikiem okrelajcym formy aktywnoci. Badania nad ludmi starszymi wyranie wskazuj, e zagospodarowanie
czasu wolnego przez osoby starsze jest cile skorelowane z wiekiem i poziomem wyksztacenia. Istotnym czynnikiem
warunkujcym jest take stan zdrowia. Wiedzy o aktywnoci seniorw dostarcza na przykad badanie zrealizowane w
ramach projektu Seniorzy partycypuj37. Badanie to przeprowadzono wprawdzie tylko w Biaymstoku, przyjmujemy jednak,
e wyniki do pewnego stopnia mona uoglni, uwzgldniajc jedynie specyfik populacji miejskiej. Badacze proponuj
podzia aktywnoci czasu wolnego na rekreacyjno-hobbystyczn, receptywn (telewizja, radio, ksiki), zorientowan
publicznie i integracyjn (spotkania towarzyskie, ycie rodzinne). Do najpowszechniejszych nale aktywnoci receptywne:
96% badanych oglda telewizj, 85% czyta, 81% sucha muzyki. Niemal rwnie czste s aktywnoci integracyjne 81%
respondentw spotyka si ze znajomymi w domu, 71% spotyka si poza domem, 79% chodzi do kocioa. Aktywnoci
hobbystyczne s rzadsze, tylko bowiem 47% ankietowanych powica si hobby, zajcia tego rodzaju, podobnie jak
aktywnoci integracyjna i recepcyjna, charakteryzuj si jednak bardzo du czstotliwoci. W ramach pozostaych
kategorii 41% badanych zajmuje si wnukami, jedynie 30% uprawia sport. Badani systematycznie powicaj rwnie czas
rodzinie, w tym opiece nad jej czonkami. Osoby starsze rzadko si angauj w dziaalno spoeczn i polityczn (deklaruje
to jedynie kilka procent seniorw), duo czciej za podejmuj nieformaln aktywno spoeczn pomoc znajomym (46%)
i ssiadom (40%).
Take z prowadzonych w latach 1998201038 bada Centrum Badania Opinii Spoecznej wynika, e starszy wiek i
bycie emerytem lub rencist s cechami negatywnie skorelowanymi z zaangaowaniem w prac spoeczn. Osoby z
najstarszej grupy (majce 65 lat i wicej) w ograniczonym zakresie uczestniczyy w formach dziaalnoci uznawanych za
przejaw aktywnoci spoeczestwa obywatelskiego, szczeglnie w dziaaniach na rzecz swojego najbliszego rodowiska i
osb potrzebujcych. Jeli jednak porwnamy emerytw i przecitnie modszych od nich rencistw, to si okae, e ci
pierwsi byli nieco bardziej aktywni w rodowisku lokalnym, ci drudzy za udzielali si czciej w organizacjach obywatelskich
realizujcych szersze, ponadlokalne wartoci, potrzeby i interesy. Niski poziom zaangaowania osb starszych moe si
wydawa paradoksalny z punktu widzenia duej iloci dostpnego im czasu wolnego, ale jest zwizany z oglnym,
wielowymiarowym wykluczeniem seniorw w spoeczestwie.

35

J. Czapiski, Dobrostan psychiczny i spoeczny Polakw w wieku 50 i wicej lat na tle wybranych spoeczestw

europejskich, CenEA Research Note Series RN01pl/09, s. 2 http://ibmed.ayz.pl/share/files/publikacje/cenea_rn01_09.pdf

[dostp: 23 lutego 2015 roku].
J. Czapiski, P. Bdowski, Aktywno spoeczna osb starszych w kontekcie percepcji Polakw. Diagnoza Spoeczna 2013: raport
tematyczny, op. cit., s. 40.
37 Seniorzy partycypuj, red. K. Sztop-Rutkowska, Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab, Biaystok 2014.
38 Aktywno Polakw w organizacjach obywatelskich w latach 19982010, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, luty 2010
roku http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2010/K_016_10.PDF [dostp: 2 stycznia 2015 roku].
36

15 | S t r o n a

Wyniki badania dotyczcego aktywnoci osb starszych w Biaymstoku s zgodne z wynikami oglnopolskich
bada osb starszych przeprowadzonych przez Gwny Urzd Statystyczny w 2011 roku39.

Tabela 2. Aktywnoci podejmowane w czasie wolnym przez osoby starsze (w wieku 65 i wicej lat).
rdo: Opracowano na podstawie: Jak si yje osobom starszym w Polsce?, Gwny Urzd Statystyczny,
Warszawa 2012, s. 8.
Raz na

Rzadziej ni

Nigdy lub

miesic i

raz w

prawie

czciej

miesicu

nigdy

(w %)

(w %)

(w %)

chodzenie do kina

1,6

9,3

89,1

chodzenie do teatru, na koncerty

1,2

11,4

87,4

zwiedzanie muzew, wystaw sztuki

1,1

10,3

88,6

chodzenie do czytelni, biblioteki

6,6

4,6

88,8

chodzenie na mecze, zawody sportowe

1,2

5,6

93,2

chodzenie na dyskoteki, dancingi

1,0

1,8

97,2

odwiedzanie znajomych, rodziny, przyjaci lub przyjmowanie ich u siebie

46,2

35,5

18,3

spotkania ze znajomymi, rodzin, przyjacimi w kawiarni, pubie, klubie

8,3

10,3

81,4

uprawianie sportu w czasie wolnym

9,1

3,2

87,7

chodzenie na spacery, spdzanie czasu na wieym powietrzu (na przykad

67,5

10,1

22,4

suchanie nagra muzycznych

28,9

7,3

63,8

ogldanie filmw na DVD lub z magnetowidu, przez Internet

9,9

6,0

84,1

hobby (poza czytelnictwem i wymienionymi formami wypoczynku)

18,8

4,9

76,3

Podejmowane aktywnoci

na dziace)

Ostatni istotn kwesti s potrzeby osb starszych bdziemy do nich wraca w drugiej czci niniejszej
publikacji, w ktrej prezentujemy katalog funkcjonalnych kompetencji cyfrowych dotyczcy tych potrzeb. Szczegowe dane
zawiera rwnie raport z realizacji przywoanego wczeniej projektu Seniorzy partycypuj40. Dobrym wskanikiem potrzeb
jest pytanie o brakujce usugi i produkty. W odpowiedzi na to pytanie badane osoby starsze wskazuj w pierwszej
kolejnoci usugi zdrowotne, opiekucze i hospitacyjne. Nie dziwi, e fundamentalne potrzeby seniorw dotycz dobrego

39

Jak si yje osobom starszym w Polsce?, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012, s. 8.

40

Seniorzy partycypuj, op. cit.

16 | S t r o n a

stanu zdrowia i waciwej opieki. Kolejn wskazywan kategori s jednak usugi i instytucje zwizane z pozyskiwaniem
informacji co trzeci badany potrzebuje informatora miejskiego dla seniorw, katalogu instytucji lub infolinii. Trzeci
wymienian kategori s usugi i oferta kulturalno-owiatowa przywouje j okoo 30% badanych. Te dwie ostatnie
kategorie to potrzeby, ktre mog by zaspokajane za pomoc technologii informacyjno-komunikacyjnych. Zapytani o
instytucje, z ktrych najczciej korzystaj, seniorzy wymieniaj sklep spoywczy, aptek, publiczn sub zdrowia, poczt i
inne miejsca opacania rachunkw, obiekty sakralne, komunikacj miejsk i oddziay banku.

1.3. Potrzeby osb starszych i gerontechnologie

Clark Tibbitts, amerykaski gerontolog, ktry w 1954 roku wprowadzi termin gerontologia spoeczna, stworzy
katalog najwaniejszych potrzeb osb w starszym wieku, obejmujcy:

potrzeb wykonywania dziaa spoecznie uytecznych,

potrzeb uznania za cz spoecznoci (spoeczestwa) i odgrywania w niej okrelonej roli,

potrzeb satysfakcjonujcego wypenienia powikszonego wolumenu czasu wolnego,

potrzeb utrzymania normalnych stosunkw towarzyskich,

potrzeb uznania jako jednostki ludzkiej, autoekspresji i poczucia dokona,

potrzeb odpowiedniej stymulacji psychicznej i umysowej,

potrzeb ochrony zdrowia i zapewnienia opieki spoecznej,

potrzeb odpowiednio ustalonego trybu ycia,

potrzeb utrzymywania stosunkw z rodzin,

potrzeb duchowej satysfakcji41.

Za jedn z definiujcych cech tej kategorii spoecznej Clark Tibbitts uzna jednoczenie brak moliwoci

odgrywania wanych (prestiowych) rl spoecznych.

Podobnie Elbieta Trafiaek wskazuje przejcie podczas starzenia si czowieka od potrzeb aspiracyjnych do
potrzeb materialnych, zwizanych z bezpieczestwem i akceptacj: Wraz z wiekiem wiksze znaczenie zaczynaj mie
potrzeby materialnego zaspokojenia bytu, bezpieczestwa i emocjonalnego wsparcia. Aspiracje prestiowe, zwizane z
wczeniejsz aktywnoci, sukcesywnie trac na znaczeniu na rzecz zwikszonego zapotrzebowania na akceptacj
otoczenia. Coraz wicej czasu pochaniaj codzienne obowizki, a uwaga coraz czciej skupiana jest na refleksyjnoci,
bilansowaniu ycia, deniu do pozostawienia po sobie tego, co byo w yciu najbardziej wartociowe. Strach przed mierci
i niepenosprawnoci, przed samotnoci, najwiksz rang nadaje potrzebom psychicznym: akceptacji, afiliacji i mioci 42.

41
42

C. Tibbitts, Handbook of Social Gerontology. Societal Aspects of Aging, University of Chicago Press, Chicago 1960.
E. Trafiaek, Polska staro w dobie przemian, Wydawnictwo Naukowe lsk, Katowice 2003, s. 106.

17 | S t r o n a

Wedug Barbary Szatur-Jaworskiej, cz potrzeb psychicznych wystpuje na podobnym poziomie i w zblionych

formach jak we wczeniejszych okresach ycia. Pojawiaj si jednak i takie potrzeby, ktre gwnie z powodu
niezadowalajcego stopnia ich zaspokojenia s odczuwane szczeglnie intensywnie. Nale do nich:

potrzeba bezpieczestwa (w starszym wieku nasilaj si niepokoje, wzrasta poczucie zagroenia),

potrzeba przynalenoci (zwizana ze spadkiem liczby kontaktw rozumianym jako samotno, niekiedy nawet z
problemem osamotnienia),

potrzeba niezalenoci,

jej przeciwiestwo potrzeba uzalenienia (dotyczca opieki),

potrzeba uytecznoci,

potrzeba prestiu43.
Wspczenie za podstawowe podejcie do potrzeb osb starszych uznaje si koncepcj czynnoci ycia

codziennego (activities of daily living, ADLs), ktra jest powszechnie stosowana w praktyce geriatrycznej, w pielgniarstwie,
pracy socjalnej i w organizowaniu usug publicznych dla osb starszych 44. Zakada si tutaj, e czynnoci ycia codziennego
obejmuj rne dziaania wykonywane spontanicznie przez ludzi w celu utrzymania dobrej kondycji fizycznej i kontaktw
spoecznych, na przykad wstawanie z ka, ubieranie si i pielgnowanie ciaa, toaleta i kpiel, przygotowanie posikw i
odywianie si, typowe zajcia domowe (prowadzenie i sprztanie domu), zaspokajanie potrzeby kontaktw spoecznych,
zaatwianie spraw finansowych, poruszanie si po domu i spacery, przyjmowanie lekw. Pierwsze skale suce do pomiaru
tych czynnoci opracowano po drugiej wojnie wiatowej, aby lepiej ukierunkowa wsparcie, leczenie i opiek nad osobami
starszymi. Ich wspln cech jest holistyczne podejcie do potrzeb jedna negatywnie oceniona czynno, z ktrej
wykonywaniem ma problemy dana osoba, z reguy rzutuje na sprawno w zaspokajaniu rwnie innych potrzeb.
Podstawowy podzia czynnoci ycia codziennego osb starszych obejmuje skal oceny aktywnoci ycia
codziennego (ADLs) i skal oceny instrumentalnych aktywnoci ycia codziennego (IADLs). Pierwsza skala dotyczy
umiejtnoci i kompetencji danej osoby zwizanych z zaspokajaniem potrzeb podstawowych, gwnie fizjologicznych, jak
moliwo samodzielnego mycia si i ubierania, czesania, jedzenia, przechodzenia z miejsca do miejsca i toalety. M. Powell
Lawton i Elaine M. Brody uznali takie podejcie za zbyt wskie i zaproponowali zwrcenie uwagi rwnie na czynnoci
instrumentalne, ktre s bardziej skomplikowane i wykorzystywane w szerszym zakresie ycia jednostki nie tylko w sferze
prywatnej ale take w yciu publicznym i zawodowym45. Skala IADLs obejmuje: zarzdzanie finansami, robienie zakupw,
umiejtno posugiwania si telefonem i korzystanie z innych form komunikacji, podrowanie, utrzymanie porzdku w
domu, przyjmowanie lekw zgodnie z zaleceniami lekarza, wykorzystanie technologii w pracy, posugiwanie si rodkami
transportu. Amerykaskie Stowarzyszenie Terapii Zajciowej wyrnia obecnie dwanacie rodzajw instrumentalnych
czynnoci ycia codziennego osb starszych (mog by one przy tym wykonywane z pomoc innych osb), midzy innymi
opiek nad innymi osobami (na przykad nad starszym maonkiem), w tym umiejtno wyboru i kontroli innych opiekunw,
dbanie o zwierzta, opiek nad dziemi (na przykad wnukami), zarzdzanie komunikacj, poruszanie si w spoecznoci

B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, Aspra-JR, Warszawa 2000, s. 45.
A.A. Zych, Leksykon gerontologii, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krakw 2007, s. 36.
45 M.P. Lawton, E.M. Brody, Assessment of Older People: Self-Maintaining and Instrumental Activities of Daily Living, The Gerontologist
1969, t. 3, cz. 1, s. 179186.
43
44

18 | S t r o n a

lokalnej (na przykad w najbliszej dzielnicy czy wsi), zarzdzanie finansami, zarzdzanie i utrzymanie zdrowia, zarzdzanie
domem i utrzymanie domu, przygotowywanie posikw i higien osobist, wykonywanie obrzdw religijnych, znajomo i
wykonywanie procedur bezpieczestwa i reakcji w sytuacjach awaryjnych, robienie zakupw46.
Z perspektywy aktywnoci ycia codziennego istotne jest wyrnienie technologii, ktre mog by stosowane jako
pomoce w wykonywaniu czynnoci ycia codziennego (aids for activities of daily living, AADLs). Wspczenie wyrnia si
ju okoo 40 tysicy produktw i usug opartych na zaoeniach gerontechnologii i zwizanych z ni koncepcji. Wiele z nich
stanowi elektroniczne pomoce w czynnociach ycia codziennego (electronic aids to daily living, EADLs), ktrych w
wypadku zrnicowanych potrzeb osb starszych nie mona zawa tylko do technologii informacyjno-komunikacyjnych47.
Naley jednak zaznaczy, e korzystanie z wielu tych produktw i usug wymaga podstawowej znajomoci obsugi TIK, ze
wzgldu choby na podobiestwo stosowanego jzyka i interfejsw (podobnie jak obsuga stron internetowych na
komputerze stacjonarnym i na smartfonie ma cechy wsplne, co wynika z konwergencji mediw). Przykadami pomocy w
wykonywaniu czynnoci ycia codziennego, w tym pomocy elektronicznych, s midzy innymi: wytyczne projektowania
dostpnych stron internetowych, internetowe usugi wsparcia opiekunw osb starszych, rozwizania z zakresu telepracy,
platformy e-learningu, telemedycyna, czujniki, alarmy, zestawy medyczne, suplementy diety, bezprzewodowe systemy
reagowania w sytuacjach awaryjnych, inteligentna odzie osobista, sprzt sportowy, ultralekkie wzki inwalidzkie, chodziki,
okulary dostosowane do potrzeb osb starszych, sprzt do poprawy suchu i wchu, systemy azienkowe (na przykad maty
antypolizgowe, alarmy), kuchenne systemy i czujniki informujce o zakoczeniu gotowania lub ulatnianiu si gazu, systemy
rozpoznawania mowy, przeczniki wiate zaprojektowane z myl o osobach z niepenosprawnociami, elektroniczne
systemy otwierania drzwi i okien, porcze schodowe, windy, podnoniki, pochylnie, rozwizania zwikszajce
bezpieczestwo jazdy samochodem, znaki drogowe widoczne dla osb starszych, poszerzone windy na wzki inwalidzkie i o
obnionych porczach, inteligentne klamki, obnione krawniki, awki uatwiajce siadanie i wstawanie osobom starszym.
Szczegow analiz oraz projektowaniem produktw i usug dla osb starszych zajmuj si specjalici ze
stosunkowo modej dyscypliny naukowej gerontechnologii, ktra najoglniej dotyczy bada nad technologiami sucymi
poprawie ycia codziennego seniorw. Dyscyplina ta, uformowana w latach dziewidziesitych XX wieku, stanowi
interdyscyplinarne podejcie do dbr i usug dla osb starszych, ktre dzieli przede wszystkim na pi obszarw: (1) zdrowie
i poczucie godnoci; (2) mieszkalnictwo i ycie codzienne; (3) mobilno i transport; (4) komunikacja i zarzdzanie; (5) praca
i wypoczynek48.Gerontechnologia szczeglnie zwraca uwag na obecne niedostosowanie wielu przedmiotw do moliwoci
i potrzeb osb starszych, ze wzgldu na midzy innymi zbyt mae przyciski lub litery, obce terminy, symbole, skomplikowane
instrukcje, niewyrane kolory, kody i hasa dostpu, nieporczno przedmiotw lub projektowanie z przeszkodami
architektonicznymi, ktre po wdroeniu rozwiza s pniej trudne do usunicia.
W tym miejscu wystarczy podkreli za Bernardem Rzeczyskim dwa wymiary gerontechnologii: utylitarny i
humanitarny49 . Pierwszy obejmuje ofert i wdraanie produktw i usug w celu pokonywania ogranicze w komunikacji
spoecznej i dostpie do rnych obiektw infrastruktury, drugi zmierza do przywracania seniorom produktywnoci w
spoeczestwie. Wedug Bernarda Rzeczyskiego, gerontechnologia znajduje take zastosowanie na dwch polach

S. Roley et al., Occupational Therapy Practice Framework: Domain & Process, 2nd Edition, American Journal of Occupational Therapy
2008, t. 62, nr 6, s. 625683.
47 F.G. Miskelly, Assistive Technology in Elderly Care, Age and Ageing 2001, t. 30, nr 6, s. 455458.
48 D.C. Burdick, Gerontechnology, [w:] Encyclopedia of Gerontology, red. J.E. Birren, Academic Press, Oxford 2007, s. 627629.
49 B. Rzeczyski, Gerontechnologia w perspektywie urbanistycznej, Acta Universitatis Lodziensis 2009, Folia Oeconomica, nr 231, s.
289.
46

19 | S t r o n a

technologicznych: indywidualnym i infrastrukturalno-organizacyjnym. Pierwsze obejmuje ofert instrumentw asystujcych i

wspierajcych, ktre maj przywraca lub agodzi skutki utraconej operatywnoci, drugie dotyczy rekonstrukcji funkcjonalnej
miejsca pobytu i przestrzeni urbanistycznej, w ktrych przebywaj osoby starsze. Jak zauwaa Emily M. Agree, technologie
dla osb starszych mona podzieli jeszcze inaczej na technologie medyczne (na przykad sprzt diagnostyczny i do
prowadzenia terapii), technologie ekologiczne (modyfikacje w rodowisku pobytu, miejscu zamieszania, urzdzenia
asystujce) i TIK (technologie komunikacyjne, komputery i usugi internetowe)50.
Obszary te podlegaj dalszemu zrnicowaniu i cz si z takimi koncepcjami, jak technologie dobrobytu (welfare
technologies), technologie asystujce (assistive technologies), starzenie si w miejscu zamieszkania, projektowanie
uniwersalne i projektowanie midzypokoleniowe 51 . W tym miejscu przybliymy oglnie tylko kilka z nich. Technologie
dobrobytu to koncepcja upowszechniona na przeomie XX i XXI wieku w krajach skandynawskich w zakresie rozwiza,
ktre mog by stosowane nie tylko przez osoby starsze, ale take przez innych uytkownikw usug i placwek publicznych,
jak szkoy, sklepy, urzdy, centra kultury, banki, szpitale. Zakada si tutaj, e technologie powinny pomaga w dostarczaniu
podstawowych usug i wiadcze, aby mona byo osign wysz efektywno kosztow w porwnaniu z tradycyjnymi
usugami medycznymi i opiekuczymi, ktre s obarczone wysokimi kosztami utrzymania budynkw i kadr 52. Na przykad
osoba starsza, ktra ma trudnoci z poruszaniem si, zgasza przez Internet zamwienie na usugi pielgnacyjne lub zakupy,
ktre s dostarczane bezporednio do domu. W rezultacie zmniejsza si popyt na orodki pomocy spoecznej osoby
niesamodzielne mog spdzi w nich mniej czasu, co ogranicza koszty utrzymania tych placwek, a take poprawia
samopoczucie seniorw (zmniejszenie negatywnych skutkw psychospoecznych zwizanych ze zmian miejsca
zamieszkania). Przykadami technologii dobrobytu s midzy innymi robotyka spoeczna i usugowa, inteligentne domy z
systemami kontroli i monitorowania wntrz oraz z automatyk, systemy opieki dugoterminowej, rehabilitacji czy terapii
fizycznej z wykorzystaniem gier komputerowych (tak zwane technologie perswazyjne), osobiste alarmy, detektory i
lokalizatory GPS, alarmy i dozowniki lekw53.
Odrbnym podejciem jest projektowanie uniwersalne, ktre dotyczy tworzenia produktw, usug, przestrzeni,
informacji, komunikatw i programw polityk publicznych w taki sposb, aby mogy by dostosowane do wszystkich osb
bez wzgldu na poziom sprawnoci w wykonywaniu czynnoci ycia codziennego 54. Co prawda podejcie to jest czsto
wizane z osobami z niepenosprawnociami lub starszymi, ale w praktyce zmierza do tego, aby rozwizania suyy
integracji wszystkich grup spoecznych. Poza tym moe by uznane za bardziej przyjazne, gdy nie wszyscy odbiorcy usug i
produktw chc by traktowani jako specjalne grupy odbiorcw, na przykad seniorzy czsto nie chc by oddzielani w
projektowaniu i uywaniu przedmiotw od osb modszych 55. Projektowanie uniwersalne staje si w ostatnich latach coraz
powszechniejszym podejciem, ze wzgldu nie tylko na rosncy rynek dbr dla osb starszych i osb z
niepenosprawnociami, ale take na zmiany w prawie (na przykad po ratyfikacji przez Polsk w 2012 roku Konwencji ONZ
o Prawach Osb Niepenosprawnych). Gwne wytyczne projektowania uniwersalnego zaproponowane na North Carolina

E.M. Agree, Technology and Aging, [w:] Encyclopedia of Aging, red. D.J. Ekerdt, Macmillan Reference, New York 2002, s. 1415.
Por. A. Klimczuk, Transfer technologii w ksztatowaniu srebrnej gospodarki, [w:] Transfer wiedzy w ekonomii i zarzdzaniu, red. M.
Grzybowski, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2011, s. 5775.
52 Intelligent Technologies for Bridging the Grey Digital Divide, red. J. Soar, R. Swindell, P. Tsang, Information Science Reference,
Hershey 2011.
53 T. Mrk, G. Vidje, Focus on Welfare Technology, Nordens Vlfrdscenter, Stockholm, Dronninglund 2010, s. 78.
54 E.M. Agree, Technology and Aging, op. cit., s. 1417.
55 O. Gassmann, G. Reepmeyer, Universal Design Innovations for All Ages, [w:] The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities
in an Era of Demographic Change, red. F. Kohlbacher, C. Herstatt, Springer, BerlinHeidelberg 2008, s. 126127.
50
51

20 | S t r o n a

State University (gdzie stworzono t koncepcj) obejmuj: identyczne zastosowanie (equitable use), elastyczno uycia
(flexibility in use), prost i intuicyjn obsug (simple and intuitive), zauwaaln informacj (perceptible information),
tolerancj dla bdw (tolerance for error), niski poziom wysiku fizycznego (low physical effort), wymiary i przestrze dla
podejcia i uycia (size and space for approach and use)56.
Zesp badaczy pod kierownictwem Hermana Boumy, jednego z pionierw gerontechnologii, zwraca uwag, e w
najbliszych latach powstanie jeszcze wiele bardziej skomplikowanych i zaawansowanych rozwiza dla osb starszych57,
midzy innymi biorobotyka (na przykad roboty zblione wygldem i zachowaniem do zwierzt, roboty suce przenoszce
przedmioty i odczytujce informacje ze stron internetowych), implanty, rozwizania do dzielenia zasobw (na przykad
hybrydowe systemy energetyczne), sprzt do samoleczenia. Obsuga tych urzdze bdzie wymagaa zarwno znajomoci
przynajmniej podstawowych kompetencji cyfrowych, jak i umiejtnoci posugiwania si i obcowania z zupenie innym
sprztem ni komputery stacjonarne, laptopy, tablety czy smartfony.
Powysze uwagi prowadz do wniosku, e najwikszym wyzwaniem w projektowaniu technologii dla osb
starszych jest nie tyle marketing i dostarczenie usug do odbiorcw, ile raczej zadbanie o to, aby seniorzy zrozumieli
konieczno i uznali zasadno korzystania z nowych rozwiza. Mona przyj, e przyczyn braku lub niskiego poziomu
korzystania z rnych technologii przez osoby starsze jest ich niska akceptowalno, wynikajca z tego, e nie zostay one
stworzone z udziaem osb starszych i nie bior w peni pod uwag ich potrzeb. Tym samym gerontechnologia podkrela
znaczenie stosowania podejcia okrelanego jako projektowanie zorientowane na uytkownika (user-centered design)58.
Przyjcie przez projektantw i inynierw tej perspektywy nastpuje dopiero w ostatnich latach i nie obejmuje jedynie
wczania osb starszych do udziau we wszystkich etapach projektowania produktw i usug, jak analiza popytu, studia
literaturowe, studia porwnawcze produktw, badania ankietowe, badania z uyciem prototypw, testy laboratoryjne i
terenowe, analizy obserwacji testw i przeksztacanie prototypw 59 . Podejcie zorientowane na uytkownika w zakresie
technologii dla osb starszych to proces, ktry powinien uwzgldnia take opiekunw osb starszych (formalnych i
nieformalnych), dostawcw usug, wszystkich interesariuszy procesu bada i rozwoju, a take etap wdraania rozwizania
oraz jego ewaluacji i poprawiania60. W tym celu zespoy projektowe mog stosowa midzy innymi warsztaty z udziaem
uytkownikw, pogbione wywiady jakociowe, grupy fokusowe, testy z uytkownikami kocowymi 61.

W.V. Patterson, Design for Accessibility. A Cultural Administrators Handbook, National Endowment for the Arts, National Endowment
for the Humanities, National Assembly of State Arts Agencies, Washington, DC 2003, s. 5558.
57 H. Bouma, J.L. Fozard, D.G. Bouwhuis, V.T. Taipale, Gerontechnology in Perspective, Gerontechnology 2007, t. 6, nr 4, s. 199210.
58 C. McCreadie, Technology and Older People, [w:] The Sage Handbook of Social Gerontology, red. D. Dannefer, C. Phillipson, Sage
Publications, LondonThousand Oaks 2010, s. 611612.
59 A.A. Sterns, H.L. Sterns, Developing Products for Seniors, [w:] Marketing in the 21st Century, t. 4: Integrated Marketing Communication,
red. B.D. Keillor, Praeger, Westport 2007, s. 90105.
60 A. Sixsmith, Technology and the Challenge of Aging, [w:] Technologies for Active Aging, red. A. Sixsmith, G.M. Gutman, Springer,
New York 2013, s. 1517.
61 K. Ala-Mutka, N. Malanowski, Y. Punie, M. Cabrera, Active Ageing and the Potential of ICT for Learning, Office for Official Publications
of the European Communities, Luxembourg 2008, s. 24.
56

21 | S t r o n a

Co to oznacza dla projektw rozwijajcych kompetencje cyfrowe? Klasyfikacje potrzeb

seniorw pokazuj, e dla osb starszych przestaj by istotne potrzeby aspiracyjne i zwizane z
yciem zawodowym, ronie za znaczenie potrzeb psychicznych zwizanych z byciem
akceptowanym czy z yciem w dobrostanie. Dziaania szkoleniowe zazwyczaj skupione na
przekazywaniu okrelonych umiejtnoci instrumentalnych musz uwzgldni zaspokajanie tych
potrzeb, aby byy skuteczne. To take kwestia odpowiedniego przeszkolenia kadr.
Traktowanie TIK jako pomocy w wykonywaniu czynnoci ycia codziennego wraz ze
zwrotem w projektowaniu, zmierzajcym do zorientowania na uytkownika oferuje nowe spojrzenie
na kwesti nabywania kompetencji cyfrowych. Przestaj by one koniecznoci zwizan z
obowizkiem nadania za rozwojem technologicznym. Na pocztku kadego projektu
szkoleniowego trzeba okreli, jak wykorzystanie danej technologii bdzie sprzyja osobom
starszym w zaspokajaniu ich potrzeb. Rwnie istotna jest wiadomo, e TIK bdce
przedmiotem niniejszej ekspertyzy s tylko jednym elementem z bogatego wachlarza gerontologii.
Szeroka perspektywa, wskazujca rosnc inteligencj wszystkich urzdze w ramach rozwoju
Internetu rzeczy, powinna by rwnie brana pod uwag, cho nie ma jeszcze biecego
przeoenia, ze wzgldu na ograniczon dostpno i niewielkie wykorzystanie tego rodzaju
rozwiza w spoeczestwie.

1.4. Specyfika procesu uczenia si w odniesieniu do wieku

Koncepcja aktywnego starzenia si (active aging), wypracowana przez wiatow Organizacj Zdrowia w latach
dziewidziesitych XX wieku, kadzie nacisk na zapewnienie jakoci ycia osb starszych przez optymalizacj szans
zdrowotnych oraz zwizanych z uczestnictwem i bezpieczestwem w celu polepszenia jakoci ycia, kiedy ludzie si
starzej 62 . Koncepcja ta opiera si na zaoeniu, e gwarancj jakoci ycia seniorw jest utrzymanie rnych form
aktywnoci i zaangaowania. Jednym z filarw tego modelu jest edukacja, penica cztery funkcje 63 . Funkcj waciw
edukacji jest aktualizowanie i uzupenianie wiedzy, z kolei funkcja zastpcza polega na nabywaniu wiedzy i umiejtnoci,
ktrych dana osoba nie zdobya w czasie nauczania szkolnego. Rwnie wana jest funkcja spoeczna, uczestnictwo w
dziaaniach edukacyjnych zapewnia bowiem poczucie inkluzji, pozwala utrzymywa i nawizywa nowe relacje spoeczne.
Edukacja zapewnia take osobom starszym poczucie niezalenoci, gwnie dziki nabyciu umiejtnoci samodzielnego
rozwizywania problemw. Tutaj istotn rol odgrywaj TIK, traktowane jako technologie asystujce. Edukacja ma ponadto
wymiar psychoterapeutyczny. Dwa ostatnie wymiary edukacji byy dotychczas zazwyczaj pomijane w dziaaniach eintegracyjnych, skupionych na funkcjach waciwych i zastpczych.

Active ageing. A policy framework, World Health Organization, Madrid 2002.

A. Richert-Kamierska, M. Forkiewicz, Ksztacenie osb starszych w koncepcji aktywnego starzenia si, Studia Ekonomiczne 2013, nr
131, s. 127139.
62
63

22 | S t r o n a

Oglny poziom uczenia si przez cae ycie osb dorosych jest w Polsce niski. W dowolnych dziaaniach
edukacyjnych, wedug danych za 2011 rok, uczestniczy 24% badanych w wieku od 16 do 74 lat (przy redniej unijnej 40%), z
kolei w dziaaniach typu lifelong learning 4,4% Polakw, w porwnaniu ze redni unijn na poziomie 8,9%. Co istotne,
zaangaowanie w dziaania edukacyjne maleje wraz z wiekiem64. W adnej formie ksztacenia, wedug danych z 2008 roku,
nie uczestniczy 78% osb w wieku od 55 do 59 lat i 84% osb w wieku od 60 do 64 lat, w porwnaniu ze redni unijn
wynoszc 64%65. Wysoki poziom tego wskanika dotyczy take wszystkich osb biernych zawodowo (84%). Najczciej
wymienianym powodem jest brak potrzeby, wskazujcy podstawowe przeszkody na poziomie motywacyjnym.
Badania Gwnego Urzdu Statystycznego potwierdzaj niskie zainteresowanie doskonaleniem rnych
umiejtnoci, jakie stanowi cz formalnych procesw ksztacenia przez cae ycie, w tym kompetencji cyfrowych wrd
Polakw. Z bada wynika, e w cigu ostatnich czterech tygodni przed badaniem ponad 95% osb w wieku 2464 lata nie
szkolio si pod kierunkiem nauczyciela bd instruktora w adnej dziedzinie. Dotyczy to nawet lekcji taca, karate, pywania,
gotowania czy nauki jazdy. Z kolei okoo 85% osb dorosych, ktre podejmoway trud nauki poza formalnym systemem
edukacji, twierdzio, e wysiek ten ma zwizek z prac zawodow. Mona wic wysnu wniosek, e praca nie stanowi
wystarczajcego bodca do dalszego ksztacenia dla wikszoci pracujcych66.
Ten szeroki wymiar wykluczenia osb starszych z procesw nauczania rzutuje na kwesti integracji cyfrowej
seniorw i nabywania przez nich kompetencji cyfrowych.
Jedn z waniejszych z punktu widzenia dziaa e-integracyjnych cech osb starszych jest specyficzny proces
przyswajania wiedzy. Wspczenie wyrnia si dwie wzajemnie powizane dziedziny naukowe dotyczce nauczania osb
starszych: andragogik i geragogik. Warto take wspomnie o wyaniajcym si podejciu edukacji i praktyki
midzypokoleniowej67.
Malcolm S. Knowles, jeden z twrcw nurtu bada nad edukacj osb dorosych, dziki ktremu wiadomo
rnic midzy nauczaniem osb dorosych i nauczaniem dzieci czy modziey staa si powszechniejsza, opracowa take
model procesu uczenia si dorosych, u ktrego podoa umiejscowi potrzeb i zdolno samodzielnego podejmowania
decyzji68. Wedug tego badacza, potrzeba ta nasila si z wiekiem, nowa wiedza jest za poznawana przez pryzmat wiedzy
ju posiadanej. Malcolm S. Knowles wyrni cztery gwne rnice midzy tradycyjnym nauczaniem dzieci (pedagogik) a
nauczaniem dorosych (andragogik).
Pierwsza rnica polega na odmiennym w obu wypadkach postrzeganiu osoby uczcej si i jej koncepcji siebie. W
andragogice uczcy si jest traktowany jako podmiot, osoba samokierujca i samodzielna nauczyciel jedynie wspiera
proces ujawniania si potrzeb edukacyjnych dorosego i pomaga w ich zaspokojeniu. Osoba dorosa powinna uczestniczy w
ksztatowaniu procesu edukacyjnego, tworzeniu programu nauczania czy doborze odpowiednich metod dydaktycznych.
Drugim elementem rnicym pedagogik i andragogik jest dowiadczenie, jakie posiada ucze. Dziecko w
procesie edukacyjnym jest cakowicie zalene od nauczyciela eksperta i od przekazywanej mu przez niego wiedzy.
Lifelong Learning Statistics, Eurostat, 2015 rok http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/Lifelong_learning_statistics [dostp: 2 lutego 2015 roku].
65 Ksztacenie dorosych, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2009.
66 Spoeczestwo informacyjne w liczbach 2014, red. V. Szymanek, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2014, s. 19.
67 Poniewa przedmiotem niniejszej ekspertyzy jest zakres nauczanych kompetencji, nie za charakter procesu uczenia si, sygnalizujemy
jedynie te zagadnienia, przedstawiajc je jako to tematyki podejmowanej w tej publikacji.
68 K. Mikoajczyk, Jak ucz si doroli, czyli co powinien wiedzie trener o specyfice ksztacenia uczestnikw szkolenia, E-mentor 2011,
nr 39 http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/39/id/831 [dostp: 2 lutego 2015 roku].
64

23 | S t r o n a

Dominujce metody przekazywania informacji s oparte na formie podajcej. W wypadku edukacji osoby szkolone
przywizuj ogromn wag do tego, czego dowiadczaj, wiksz ni do tego, czego s nauczane przez tradycyjny przekaz.
Z tego wzgldu w edukacji dorosych powinny dominowa techniki aktywizujce uczestnika i wykorzystujce jego
dowiadczenia, na przykad eksperyment, studium przypadku czy dyskusja.
Trzecia rnica dotyczy gotowoci do uczenia si. Nauczanie dzieci jest procesem zorganizowanym, podzielonym
na konkretne przedmioty, z akcentem na przekazywanie treci. Doroli z chci ucz si jedynie tego, co uznaj za
przydatne i potrzebne w radzeniu sobie z yciowymi problemami. Wynika z tego, e nauczanie dorosych powinno by
organizowane tak, aby zaspokajao ich indywidualne potrzeby, ale w rytmie dostosowanym do ich moliwoci i oczekiwa.
Czwart rnic jest sposb podejcia do nauki. Wedug Malcolma S. Knowlesa, dzieci ucz si tego, czego
oczekuj od nich doroli i za co mog zyska ich aprobat. Nieodcznym problemem zwizanym z tym procesem jest dla
dzieci strach przed popenieniem bdu i przed niepowodzeniami. Doroli potrzebuj z kolei odpowiednich kompetencji,
przydatnych w radzeniu sobie z wymaganiami wspczesnego ycia, we wspieraniu wasnego samorozwoju czy w
rozwizywaniu problemw. Dlatego musz dostrzega bezporedni przydatno i moliwo zastosowania nabytych
umiejtnoci i wiedzy w praktyce.
Z opracowania Malcolma S. Knowlesa wynika, e jeli uzna si dowiadczenie za wany czynnik w procesie
edukacyjnym, to szkolenie niewtpliwie powinno stwarza moliwo wymiany dowiadcze midzy jego uczestnikami.
Pozwoli to uczy si od siebie nawzajem i korzysta z dowiadcze innych osb. Aby wymiana dowiadcze bya moliwa,
dominujce powinny by metody aktywizujce, umoliwiajce konfrontacj wasnego dowiadczenia yciowego z
dowiadczeniem zdobywanym podczas szkolenia, co moe zapocztkowa proces zmiany. Ponadto wany jest klimat
zrozumienia, akceptacji i yczliwoci, gwarantujcy poczucie bezpieczestwa. Zdaniem Malcolma S. Knowlesa, gwn
motywacj osb dorosych jest zachta wewntrzna. Zewntrzne kary i nagrody wydaj si mniej skuteczne.
Malcolm S. Knowles zaproponowa rwnie andragogiczny model uczenia si. Okreli go mianem modelu
procesualnego, prezentujcego zestaw procedur angaujcych osoby uczce si w proces przygotowany na podstawie
nastpujcych elementw:

przygotowanie ucznia,

stworzenie atmosfery sprzyjajcej uczeniu si,

uruchomienie mechanizmw umoliwiajcych wsplne planowanie,

diagnozowanie potrzeb edukacyjnych,

formuowanie celw zaspokajajcych te potrzeby,

projektowanie wzoru dowiadcze edukacyjnych,

kierowanie dowiadczeniem za pomoc odpowiednich technik i rodkw,

ocena rezultatw ksztacenia i ponowne zdiagnozowanie potrzeb edukacyjnych.

Przedstawiony model zdecydowanie rni si od modelu pedagogicznego, ktry dotyczy jedynie przekazu wiedzy i

umiejtnoci, podczas gdy model procesualny skupia si na procedurach i zasobach wspomagajcych ucznia w
przyswajaniu wiedzy i umiejtnoci. Zgodnie z zasadami edukacji dorosych sformuowanymi przez Malcolma S. Knowlesa, o
skutecznoci uczenia si dorosych przesdzaj nastpujce czynniki:

nauka musi si odbywa przez dowiadczenie,

24 | S t r o n a

nauczenie si tematu powinno stanowi warto bezporedni,

proces uczenia si powinien mie form rozwizywania problemw, uczcy musz za wiedzie, dlaczego
potrzebuj si uczy.
Uwzgldniajc powysze informacje, mona wyrni trzy podstawowe zasady, jakimi naley si kierowa w pracy

z osobami dorosymi:

konieczno tworzenia zindywidualizowanych programw edukacyjnych, dostosowanych do rzeczywistych potrzeb

i oczekiwa osb szkolonych pod wzgldem zarwno treci, jak i wykorzystywanych metod, technik edukacyjnych,
a take odpowiedniej aranacji przestrzeni, w jakiej odbywaj si zajcia,

konieczno planowania pracy edukacyjnej tak, aby czas midzy zajciami by czasem edukacyjnie aktywnym
praca rozpoczta w trakcie zaj powinna si rozwija dopiero poza nimi, kiedy uczestnik szkolenia ma czas na
spokojn refleksj, wtedy bowiem nastpuje przepracowanie tego, co wydarzyo si w trakcie zaj (pozostawienie
czciowo otwartych problemw, tak aby uczestnik, mylc nad ich rozwizaniem, przygotowywa si do kolejnych
zaj oraz budowa motywacj do zmiany i rozlunienia struktur poznawczych),

konieczno traktowania kontroli i ewaluacji procesu dydaktycznego jako integralnych elementw w dokonywanej
ocenie opinia osoby powinna by wyranie oddzielona od oceny procesu dziaania i uzyskiwanych rezultatw
(odrbnie powinien by rwnie analizowany poziom wykonania zada i postp w sposobie ich wykonania).
O ile andragogika dotyczy oglnie edukacji osb dorosych, o tyle geragogika skupia si na procesach

edukacyjnych przeznaczonych dla osb starszych. Pojcie geragogiki wprowadzi w 1952 roku niemiecki neurolog i
psychiatra Ferdinand Adalbert Kehrer, aby podkreli odrbno potrzeb, postaw i moliwoci funkcjonowania
intelektualnego osb z najstarszych grup wiekowych69. Geragogika szczeglnie podkrela, e osoby te s mniej niezalene
od innych i niekoniecznie musz wyznacza sobie specyficzne cele zdobywania wiedzy, umiejtnoci i kompetencji w
momencie wchodzenia w sytuacje edukacyjne.
Wrd celw geragogiki wskazuje si midzy innymi utrzymanie sprawnoci psychicznej i fizycznej, rehabilitacj si
yciowych, zwikszanie psychologicznego poczucia satysfakcji z ycia, osiganie zrozumienia siebie, wiata i
spoeczestwa, kontrol nad wasnym yciem, bycie aktywnym w wiecie. Wyrnia si rwnie geragogik specjaln,
dotyczc problemw ksztacenia i wychowania niepenosprawnych osb starszych, a take motogeragogik, ktra dotyczy
psychomotorycznego leczenia i (lub) wspierania osb starzejcych si i starych70. David Battersby i Frank Glendenning
uznaj, e podstawowym zadaniem geragogiki jest dostarczanie osobom starszym moliwoci samodzielnej i krytycznej
oceny wasnego ycia i swoich dowiadcze, co w konsekwencji ma prowadzi do pobudzenia aktywnoci i refleksyjnoci71.
Brian Findsen i Marvin Formosa dziel za geragogik na programy skierowane do osb starszych, ktre chc si uczy, i
programy skierowane do edukatorw osb nauczajcych osoby starsze72.

A.A. Zych, Leksykon gerontologii, op. cit., s. 6263.

Ibidem.
71 D. Battersby, F. Glendenning, Reconstructing Education for Older Adults: An Elaboration of the Statement of First Principles, Australian
Journal of Adult and Community Education 1992, t. 32, nr 2, s. 120.
72 B. Findsen, M. Formosa, Lifelong Learning in Later Life, SensePublishers, Rotterdam, BostonTaipei 2011, s. 55.
69
70

25 | S t r o n a

W praktyce geragogika jest realizowana mniej lub bardziej zorganizowanie z udziaem andragogw i geragogw w
ramach takich instytucji, jak uniwersytety trzeciego wieku, ktre czsto prowadz take zajcia z zakresu technologii
informacyjno-komunikacyjnych. Przy czym naley zauway, e w ostatnich latach podmioty te mimo dynamicznego
rozwoju s rwnie krytykowane, gwnie ze wzgldu na skupienie si na przedstawicielach klas wyszych, stereotypowe
postrzeganie ich jako przeznaczonych dla zamonych osb starszych, ograniczenie oferowanej oferty do osb trzeciego
wieku, czyli ograniczenie dziaa wobec osb na przedpolu staroci (ktre s postrzegane jako za mode) i czwartego wieku
(ktre czciej cierpic na niepenosprawnoci i choroby niezakane nie s wystarczajco mobilne, aby uczestniczy w
zajciach uniwersytetw trzeciego wieku)73.
Naley rwnie zaznaczy, e przygotowywanie rnych form edukacyjnych dla osb pidziesicioletnich i
starszych powinno uwzgldnia rne zmiany zachodzce w okresie pnej dorosoci, w tym zmiany w zakresie
funkcjonowania spoecznego, dotyczce przede wszystkim redukcji liczby okazji do nawizywania kontaktw spoecznych.
Dlatego jedn z bardzo wanych koncepcji wykorzystywanych w analizie funkcjonowania seniorw jest stworzony przez
Paula i Margaret M. Baltesw model selektywnej optymalizacji poczonej z kompensacj (model of selective optimization
with compensation, SOC)74, zakadajcy, e te trzy mechanizmy (selekcja, optymizacja i kompensacja) odpowiadaj za
optymalne przystosowanie i moliwo rozwoju osb w tym okresie ycia. Selekcja jest zwizana z wyborem takich celw i
dziaa, ktre s moliwe do osignicia i realizacji. Jednoczenie nastpuje rezygnacja z dziaa, ktre s niemoliwe do
podjcia lub nieefektywne. Optymizacja polega na wyborze metod dziaania pozwalajcych osign stawiane sobie cele,
wic si z poszukiwaniem nowych lub udoskonalaniem ju wypracowanych sposobw dziaania. Kompensacja umoliwia
osiganie celw kompensujcych deficyty w innych sferach.
Jeszcze inne zaoenia legy u podstaw dynamicznie si rozwijajcej w ostatnich latach edukacji i praktyce
midzypokoleniowej (intergenerational learning and practice). Programy i projekty tego typu w mniej lub bardziej
zaplanowany sposb stanowi element stosowanej polityki relacji midzypokoleniowych, ktrych wsplnym hasem jest
dialog midzypokoleniowy. Czonkowie dwch lub wikszej liczby grup wieku, reprezentujcych rne pokolenia, wczaj
si we wsplne dziaania i s angaowani w projekty, ktre przynosz korzyci dla dobra wsplnego. Jednoczenie wielu
uczestnikw jest zmotywowanych zaistniaym udziaem do dalszego samorozwoju. Dziaania te opieraj si na zaoeniu, e
procesy uczenia si maj specyficzne cechy relacji midzypokoleniowych (socjalizacja generatywna), ktre mona rozumie
jako transmisj, przekazywanie i (lub) wymian postaw, wartoci, opinii i umiejtnoci. Dziaania te zyskuj dodatkow
donioso polityczn, gdy czsto opieraj si na inicjatywach obywatelskich. Innymi sowy s realizowane przez grupy
nieformalne, organizacje pozarzdowe i podmioty ekonomii spoecznej, przy czym jeli otrzymuj pomoc ze strony pastwa,
to gwnie ma ona charakter subsydiarny75.
W 2014 roku brytyjska Beth Johnson Foundation wraz z partnerami z Bugarii i Hiszpanii oraz ze Sowenii i Szwecji
podja prb opracowania europejskiego certyfikatu w zakresie edukacji midzypokoleniowej (european certificate in
intergenerational learning, ECIL)76. W projekcie tym przyjto, e relacje midzypokoleniowe s coraz waniejsze w realizacji

Por. A. Klimczuk, Kierunki rozwoju uniwersytetw trzeciego wieku w Polsce, E-mentor 2013, nr 4, s. 7277.
P. Baltes, M.M. Baltes, Plasticity and variablility in psychological aging: Methodological and theoretical issues, [w:] Determining the
effects of aging on the central nervous system, red. G. Guski, Schering, Berlin 1980, s. 4166.
75 K. Lscher, A. Hoff, G. Lamura, M. Renzi, M. Snchez, G. Viry, E. Widmer, A. Klimczuk, Pokolenia, relacje midzypokoleniowe, polityka
relacji midzypokoleniowych, Generationes International Network for the Study of Intergenerational Issues, KonstanzGrlitzGeneve
GranadaAnconaWarszawa 2015 [w druku].
76 http://www.ecileu.eu
73
74

26 | S t r o n a

programw ksztacenia przez cae ycie i w edukacji zawodowej. Tym samym zasadne jest opracowanie technik, narzdzi i
standardw dotyczcych przekazywania i wymiany zestaww umiejtnoci, postaw i kompetencji midzy przedstawicielami
rnych grup wieku. Kursy przygotowujce do zdobycia certyfikatu z zakresu prowadzenia zaj dla grup mieszanych
przewiduj zadania samodzielne, dyskusje, kurs e-learningowy oraz lektury i prace domowe.

Projekty majce na celu integracj cyfrow i podnoszenie kompetencji cyfrowych osb starszych musz
uwzgldnia zaoenia andragogiki i geragogiki. Wiele dotychczas realizowanych projektw szkoleniowych nie byo
metodologicznie dostosowanych do specyfiki uczenia si dorosych i seniorw, nie szkolono take odpowiednio osb
szkolcych. Zaoenia modelu selektywnej optymalizacji poczonej z kompensacj bd przywieca opisanej w drugiej
czci niniejszego raportu taksonomii kompetencji cyfrowych, zakadajcej, e kada osoba wybiera zindywidualizowany
zestaw kompetencji, jakie chce naby, wynikajcy z wasnych zainteresowa i potrzeb.

2. Kompetencje cyfrowe przegld literatury

2.1. Kompetencje cyfrowe definicje i zakres pojcia
Termin kompetencje cyfrowe (e-kompetencje) jest w literaturze przedmiotu stosowany stosunkowo rzadko,
czciej wystpujc w materiaach legislacyjnych, midzy innymi w przytaczanych w niniejszym rozdziale dokumentach i
opracowaniach europejskich. W dokumentach unijnych pojcie e-kompetencji (digital competences) jest osadzone w
koncepcji omiu kompetencji kluczowych, koniecznych do osobistej samorealizacji, bycia aktywnym obywatelem, spjnoci
spoecznej i uzyskania szans na zatrudnienie w spoeczestwie wiedzy77. Za kluczowe dla ksztacenia ustawicznego
(ksztacenia przez cae ycie lifelong learning) uznaje si kompetencje umoliwiajce rozwj i samorealizacj czowieka,
aktywno obywatelsk, penoprawne uczestniczenie w yciu spoecznym i podejmowanie pracy zawodowej, czyli na
przykad podstawowe umiejtnoci matematyczne, posugiwanie si jzykiem ojczystym, porozumiewanie si w jzykach
obcych, podstawowe umiejtnoci badawcze, umiejtno uczenia si, kompetencje spoeczne, przedsibiorczo,
kompetencje kulturowe (wiadomo kulturowa, umiejtno ekspresji). Kompetencje cyfrowe obejmuj umiejtne i
krytyczne wykorzystywanie technologii spoeczestwa informacyjnego (TSI) w pracy, rozrywce i porozumiewaniu si.
Definiuje si je podobnie jak w innych obszarach jako poczenie wiedzy, umiejtnoci i postaw waciwych dla
opisywanego obszaru. Opieraj si one na podstawowych umiejtnociach w zakresie TIK: wykorzystywania komputerw do
uzyskiwania, oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania si i
uczestnictwa w sieciach wsppracy za porednictwem Internetu.

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia si
przez cae ycie http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:32006H0962 [dostp: 4 lutego 2015 roku].
77

27 | S t r o n a

Pojcie kompetencji cyfrowych jest jednym z wielu terminw uywanych do opisania obszaru kompetencji
zwizanych z umiejtnoci korzystania z informacji, mediw czy technologii informacyjno-komunikacyjnych. W terminologii
europejskiej kluczowe pojcia dotyczce tego obszaru to kompetencje cyfrowe, umiejtnoci cyfrowe (digital skills, eskills) i alfabetyzacja cyfrowa (digital literacy). W Programie Operacyjnym Polska Cyfrowa stosuje si terminologie oparta
na pojciach stosowanych w Agendzie Cyfrowej dla Europy, w ktrej kluczowym terminem s kompetencje cyfrowe. Kirsti
Ala-Mutka78 proponuje kategoryzacj, ktra pokazuje relacj midzy kompetencjami informatycznymi (computer literacy),
kompetencjami sieciowymi (Internet, network literacy), kompetencjami informacyjnymi (information literacy),
kompetencjami medialnymi (media literacy) i kompetencjami cyfrowymi (digital literacy, e-literacy). Te ostatnie traktuje
si jako najbardziej pojemne, integrujce umiejtnoci przypisywane zazwyczaj wczeniej wymienionym kompetencjom.

Ilustracja 2. Zakresy pojciowe kluczowych terminw zwizanych z kompetencjami cyfrowymi

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: K. Ala-Mutka, Mapping digital competence: Towards a conceptual
understanding, JRC 67075, Luxembourg 2011.

Z kolei Alexander J.A.M. van Deursen, Ellen J. Helsper i Rebecca Eynon 79 stosuj podzia na kompetencje
informatyczno-sieciowe (medium-related Internet skills), ktre dotycz korzystania ze sprztu oraz z podstawowego
oprogramowania, i na kompetencje treciowe (content-related Internet skills), obejmujce kompetencje informacyjne,
komunikacyjne i tworzenia treci (tabela 3). Rozrnienie to jest przydatne do zrozumienia ogranicze nie tylko wielu
dotychczas realizowanych projektw, ale take wskanikw statystycznych rozwoju spoeczestwa cyfrowego, ktre
nadmiernie skupiay si na kompetencjach informatyczno-sieciowych kosztem kompetencji treciowych.

Tabela 3. Kompetencje treciowe.

rdo: A.J.A.M. van Deursen, E.J. Helsper, R. Eynon, Measuring digital skills. From digital skills to tanbigle

K. Ala-Mutka, Mapping digital competence: Towards a conceptual understanding, JRC 67075, Luxembourg 2011, s. 2329.
A.J.A.M. van Deursen, E.J. Helsper, R. Eynon, Measuring digital skills. From digital skills to tanbigle outcomes project report, 2014 rok
http://www.oii.ox.ac.uk/research/projects/?id=112 [dostp: 31 grudnia 2014 roku].
78
79

28 | S t r o n a

outcomes project report, 2014, s. 13 http://www.oii.ox.ac.uk/research/projects/?id=112 [dostp: 31 grudnia 2014

roku].
Kompetencje treciowe
kompetencje

Poszukiwanie informacji jest dla mnie atwe.

informacyjne

Powinienem skorzysta z kursu poszukiwania informacji online.

Wiem, jak uywa rnych strategii wyszukiwania informacji.
Trudno mi zdecydowa, jakich sw kluczowych uy w wyszukiwaniu online.
Nie mam problemu z wybieraniem z listy wynikw wyszukiwania.
Zazwyczaj sprawdzam wicej ni trzy pierwsze wyniki wyszukiwania.
Czasami trudno jest mi zweryfikowa znalezion informacj.
Umiem oceni, czy strona internetowa jest godna zaufania.
Najczciej porwnuj rne strony, eby sprawdzi, czy informacja jest prawdziwa.
Dokadnie sprawdzam informacje znalezione w sieci.

kompetencje

Wiem, kiedy mona, kiedy za nie naley dzieli si informacjami online.

komunikacyjne

Jestem ostrony w swoich komentarzach i zachowaniach, odpowiednio do sytuacji online.

Umiem wybra, z kim dziel si treciami (na przykad z przyjacimi, ich przyjacimi,
publicznie).
Wiem, jak usun kogo z listy znajomych.
Umiem pisa komentarze na blogu, stronie lub forum.
Umiem wybra, kogo ledzi online (w takich serwisach, jak Twitter lub Tumblr).
Wiem, jak korzysta z emotikonw.
Wiem, ktrymi informacjami mona, ktrymi za nie naley dzieli si w sieci.

kompetencje
treci

tworzenia

Nie mam problemu z dzieleniem si stworzonymi przeze mnie filmami w sieci.

Nie mam problemu z pisaniem i komentowaniem online.
Wiem, jak stworzy co nowego z dostpnych w sieci obrazw, plikw muzycznych lub
klipw filmowych.
Wiem, jak wprowadzi podstawowe zmiany w treciach przygotowanych przez innych
uytkownikw.
Umiem zaprojektowa stron internetow.
Wiem, jakie rodzaje licencji znajduj zastosowanie do treci internetowych.

29 | S t r o n a

Kompetencje cyfrowe (digital competence, digital literacy) definiuje si jako umiejtno rozumienia i wykorzystania
informacji dostpnej w rnych formatach i rdach elektronicznych. Najwaniejszym elementem e-kompetencji nie jest
jednak sprawne posugiwanie si narzdziami TIK, ale co jest mocno podkrelane przez wielu autorw80 umiejtno
krytycznego mylenia i oceny, warunkujca optymalne korzystanie z informacji, niezalenie od sposobu ich przedstawienia i
jakoci81. Innymi sowy chodzi tutaj o wiadomo, postawy i umiejtnoci odpowiedniego uycia narzdzi cyfrowych do
poszukiwania, dostpu, zarzdzania, integrowania, ewaluacji, analizy i syntezy zasobw cyfrowych, tworzenia nowej wiedzy,
prezentowania jej w rnych mediach i do komunikacji z innymi w konkretnych sytuacjach yciowych, w ramach
konstruktywnej aktywnoci spoecznej 82 . UNESCO zwraca uwag na rozwj kompetencji cyfrowych w wymiarze takich
wartoci, jak otwarto, pluralizm, wczenie i transparentno83.
Leopoldo Abad wyodrbnia trzy poziomy doskonalenia umiejtnoci cyfrowych: kompetencje cyfrowe (digital
competence), ich praktyczne zastosowanie (digital use) i transformacj (digital transformation) 84 . Kompetencje cyfrowe
obejmuj poszukiwanie informacji w Internecie, prac z dokumentami, komunikacj elektroniczn, tworzenie i obrbk zdj
cyfrowych, korzystanie z arkuszy kalkulacyjnych, tworzenie prezentacji, publikowanie sieciowe, tworzenie i korzystanie z baz
danych, gry komputerowe i sieciowe, tworzenie obiektw multimedialnych i edukacj online. Do drugiej kategorii zalicza si
wykorzystywanie powyszych umiejtnoci w konkretnych sytuacjach yciowych prywatnych i zawodowych,
indywidualnych, grupowych czy organizacyjnych. Trzecia kategoria dotyczy umiejtnoci twrczego i innowacyjnego
wykorzystania dostpnych aplikacji w celu spowodowania znacznych zmian w yciu osobistym lub szerszym wymiarze
spoecznym. Przykadem takiej transformacji moe by wykorzystanie posiadanych kompetencji do uruchomienia sklepu
online, ktry stanie si podstawowym rdem utrzymania, czy zintegrowanie lokalnej spoecznoci za pomoc narzdzi
spoecznociowych.

Por. na przykad: E.T. Arke, B.A. Primack, Quantifying media literacy: development, reliability, and validity of a new measure,
Educational Media International 2009, t. 46, nr 1, s. 5365; D. Batorski, D. Czerniawska, J. Jasiewicz, K. Peszat, A. Poszaj, Diagnoza i
rekomendacje w obszarze kompetencji cyfrowych spoeczestwa i przeciwdziaania wykluczeniu cyfrowemu w kontekcie
zaprogramowania wsparcia w latach 20142020, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012; Global Media and Information
Literacy Assessment Framework: Country Readiness and Competencies, UNESCO, Paris 2013
http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/resources/publications-and-communication-materials/publications/fulllist/global-media-and-information-literacy-assessment-framework [dostp: 4 lutego 2014 roku]; Study on Assessment Criteria for Media
Literacy Levels. Final Report, red. P. Celot, Brussels 2009; C.-S. Chang, E.-Z.F. Liu, C.-Y. Lee et al., Developing and validating a media
literacy self-evaluation scale (MLLS), The Turkish Online Journal of Educational Technology 2011, t. 10, nr 2, s. 6371
http://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ932226.pdf [dostp: 13 padziernika 2014 roku].
81 L. Abad et al., Uses of Digital Tools among the Elderly, op. cit., s. 193201.
82 MIL is defined as a set of competencies that empowers citizens to access, retrieve, understand, evaluate and use, create, as well as
share information and media content in all formats, using various tools, in a critical, ethical and effective way, in order to participate and
engage in personal, professional and societal activities (Global Media and Information Literacy Assessment Framework: Country
Readiness and Competencies, op. cit., s. 17). Por. take: L. Abad et al., Uses of Digital Tools among the Elderly, op. cit., s.
177.
83 Global Media and Information Literacy Assessment Framework: Country Readiness and Competencies, op. cit., s. 30.
84 L. Abad et al., Uses of Digital Tools among the Elderly, op. cit., s. 177.
80

30 | S t r o n a

Jak pokazuje powyszy przegld, istnieje wiele rnych siatek pojciowych i typologii
interesujcych nas kompetencji. Rnice midzy nimi i prymat jednego modelu nad drugim stanowi temat
licznych dyskusji. Na potrzeby niniejszego raportu i przygotowanej taksonomii posugujemy si pojciem
funkcjonalnych kompetencji cyfrowych przede wszystkim ze wzgldu na stosowanie tego terminu w
kluczowym wymiarze instytucjonalnym, jakim s dziaania polskiego rzdu na rzecz e-integracji. W
omwionych wyej modelach mona zauway istotne rozrnienie kompetencji bardziej podstawowych i
instrumentalnych oraz bardziej kontekstowych i zoonych (na przykad podzia Alexandra J.A.M. van
Deursena na kompetencje informatyczno-sieciowe i kompetencje treciowe). Rozrnienie to bdzie
kluczowe przy funkcjonalnym definiowaniu kompetencji. Zakadamy, e podstawowe kompetencje cyfrowe s
niezbdnym fundamentem rodkiem pozwalajcym na realizacj rnych dziaa, osiganie rozmaitych
celw i zaspokajanie zrnicowanych potrzeb, jednoczenie jednak nie stanowi celu samego w sobie.

2.2. Systematyki kompetencji cyfrowych85

Istnieje wiele rnych systematyzacji kompetencji cyfrowych (sposobw wyodrbnienia poszczeglnych
umiejtnoci, ujcia wskanikw czy poziomw zaawansowania), przy czym typologie te s tworzone dla caej populacji
zgadzamy si z zaoeniem, e powinny by one wsplne dla rnych grup spoecznych, a take z tym, e podstawowy
zestaw niezbdnych kompetencji powinien by jednolity dla wszystkich obywateli (z wyjtkiem osb, ktre obiektywnie nie s
w stanie samodzielnie korzysta z TIK i ktrym naleaoby w ramach dziaa e-integracyjnych zapewni dostp
zaporedniczony do tych technologii).
Poszczeglne grupy spoeczne, a nawet pojedyncze osoby, bd jednak miay inne priorytety w ramach takiego
wsplnego katalogu, z kolei pewne kompetencje nie bd ich dotyczy. Wynika to przede wszystkim ze zrnicowania
potrzeb, ktre maj by zaspokajane z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych. Na podstawie oglnych
katalogw kompetencji, danych na temat zrnicowania tych kompetencji ze wzgldu na wiek i danych o potrzebach osb
starszych mona zatem stara si zidentyfikowa kompetencje szczeglnie istotne lub przydatne dla osb w kolejnych
grupach wiekowych. Wyniki takich bada zostan przedstawione w ostatniej czci niniejszego rozdziau.
Przegld dotychczasowych ram kompetencji cyfrowych, przeprowadzony podczas realizacji unijnego projektu
DIGCOMP, pozwoli zidentyfikowa siedem oglnych obszarw kompetencji: zarzdzanie informacj, wspprac,
komunikacj i dzielenie si informacjami, tworzenie treci i wiedzy, etyk i odpowiedzialno, ocen i rozwizywanie

W niektrych koncepcjach przytaczanych w tym rozdziale jest stosowane pojcie kompetencji medialnych w miejsce przyjtego w
niniejszej ekspertyzie terminu kompetencji cyfrowych. Zachowujemy oryginaln terminologi, aby wiernie opisa te modele.
85

31 | S t r o n a

problemw, dziaania techniczne86. Ramy kompetencji cyfrowych (digital competencies framework) przygotowane w ramach
tego projektu obejmuj pi wymiarw (dimensions):

pi oglnych obszarw: informacj, komunikacj, tworzenie treci, bezpieczestwo, rozwizywanie problemw,

dwadziecia jeden kompetencji wyrnionych w tych obszarach, ktre: 1) ocenia si na trzech poziomach
(podstawowy, redni, zaawansowany), 2) z uwzgldnieniem przykadw i 3) zastosowa do konkretnych celw87.
Cele te mog dotyczy rnych aspektw codziennego ycia: kontaktw spoecznych, zakupw, wypoczynku,

uczenia si, zatrudnienia, dbania o zdrowie, aktywnoci obywatelskiej. W tabeli 4 zaprezentowano dwa podstawowe wymiary
modelu DIGCOMP zestaw dwudziestu jeden kompetencji w piciu obszarach.
Tabela 4. Ramy kompetencji cyfrowych
rdo: A. Ferrari, Digital competence in practice: An analysis of frameworks, JRC Technical Reports, Joint
Research Centre for the European Commission, Luxembourg 2012, s. 56.
Obszary

Kompetencje

kompetencji
informacja

1.1. Przegldanie, zbieranie i filtrowanie informacji

1.2. Ocena informacji
1.3. Przechowywanie i wyszukiwanie informacji online

komunikacja

2.1. Komunikacja z wykorzystaniem narzdzi cyfrowych i aplikacji

2.2. Dzielenie si informacjami i zasobami
2.3. Aktywno obywatelska online
2.4. Wsppraca z wykorzystaniem narzdzi cyfrowych
2.5. Netykieta
2.6. Zarzdzanie tosamoci cyfrow

tworzenie treci

3.1. Tworzenie treci

3.2. Integracja i przetwarzanie treci
3.3. Przestrzeganie prawa autorskiego i licencji
3.4. Programowanie

bezpieczestwo

4.1. Ochrona sprztu (urzdze mobilnych i stacjonarnych)

4.2. Ochrona danych osobowych

A. Ferrari, Digital competence in practice: An analysis of frameworks, JRC Technical Reports, Joint Research Centre for the European
Commission, Luxembourg 2012, s. 4.
87 Ibidem, s. 56.
86

32 | S t r o n a

4.3. Ochrona zdrowia fizycznego i psychicznego przed zagroeniami wynikajcymi z korzystania z

technologii
4.4. Ochrona rodowiska
rozwizywanie
problemw

5.1. Rozwizywanie problemw technicznych

5.2. Rozpoznawanie potrzeb i narzdzi niezbdnych do rozwizywania problemw
5.3. Innowacyjno i twrcze wykorzystywanie technologii
5.4. Rozpoznawanie brakw w zakresie kompetencji cyfrowych

W ramach projektu DIGCOMP dla czci opisanych wyej kompetencji opracowano wskaniki pomiaru 88 . Na
przykad dla kompetencji 1.1. Przegldanie, zbieranie i filtrowanie informacji oraz 1.3. Przechowywanie i wyszukiwanie
informacji online zaproponowano nastpujce wskaniki:
odsetek osb, ktre korzystay z Internetu w cigu ostatnich trzech miesicy w celu:
a) szukania informacji o towarach i usugach,
b) czytania lub pobierania informacji, gazet, czasopism,
c) uzyskiwania informacji ze stron internetowych wadz i instytucji publicznych,
d) szukania informacji zdrowotnej,
odsetek osb, ktre kopioway lub przenosiy plik albo katalog.
Dla obszaru komunikacji zaproponowano nastpujce wskaniki:
odsetek osb, ktre korzystay z Internetu w cigu ostatnich trzech miesicy w celu:
a) wysyania lub otrzymywania poczty elektronicznej,
b) telefonowania (z wykorzystaniem kamery),
c) udziau w sieciach spoecznociowych,
d) udziau w czatach,
e) publikowania wasnych treci.
W obszarze tworzenia treci uwzgldniono nastpujce wskaniki:
odsetek osb, ktre korzystay z Internetu w cigu ostatnich trzech miesicy w celu:
a) tworzenia i prowadzenia stron internetowych lub blogw,
odsetek osb, ktre:

Ibidem, s. 810. Por. take: Measuring digital skills across the EU: EU wide indicators of digital competence, DG CONNECT F4,
maj 2014 roku, s. 1013.
33 | S t r o n a
88

a) tworzyy prezentacje elektroniczne z wykorzystaniem odpowiedniego oprogramowania, w tym take obrazw,

dwikw, filmw lub wykresw,
b) uyway podstawowych formu matematycznych w arkuszach kalkulacyjnych,
c) kopioway i wklejay fragmenty, aby powiela lub przenosi informacje,
d) pisay program komputerowy w odpowiednim jzyku programowania.
W obszarze bezpieczestwa zaproponowano nastpujce wskaniki:
odsetek osb, ktre:
a) uyway oprogramowania lub narzdzi zabezpieczajcych (firewall, programy antywirusowe, programy
antyspamowe) w celu ochrony prywatnych danych i komputera,
b) aktualizoway co najmniej jeden produkt tego typu, przynajmniej od czasu do czasu.
W obszarze rozwizywania problemw opracowano nastpujce wskaniki:
odsetek osb, ktre:
a) podczay i instaloway nowe urzdzenia,
b) instaloway nowy lub wymieniay stary system operacyjny,
c) modyfikoway lub weryfikoway parametry konfiguracji oprogramowania,
d) kupoway lub zamawiay towary czy usugi na wasne potrzeby (w cigu ostatnich dwunastu miesicy) przez
Internet,
e) sprzedaway online,
f) szukay pracy, wysyay zgoszenia,
g) ksztaciy si online,
h) korzystay z bankowoci elektronicznej,
i) zapisyway si na wizyt lekarsk przez Internet.
Zaproponowany przez UNESCO zestaw kluczowych kompetencji medialnych i informacyjnych (ilustracja 3) jest
alternatywnym ujciem zakresu kompetencji. Obejmuje on trzy podstawowe grupy zwizane z trzema zadaniami: dostp i
wyszukiwanie informacji (access), rozumienie i ocena informacji (evaluation), tworzenie treci i dzielenie si nimi (creation).
W grupie pierwszej kompetencje obejmuj: nazwanie (zdefiniowanie) potrzeby informacyjnej, szukanie informacji, dostp do
niej oraz jej wstpn ocen i selekcj, w grupie drugiej rozumienie, ocen, ewaluacj i organizowanie znalezionych
informacji, w grupie trzeciej tworzenie treci, jej komunikowanie, udzia (aktywno) w sieci, monitoring wasnych zasobw.

34 | S t r o n a

Ilustracja 3. Kompetencje medialne i informacyjne.

rdo: Global Media and Information Literacy Assessment Framework: Country Readiness and Competencies,
UNESCO, Paris 2013, s.

Dodatkowo kompetencje te s powizane z trzema czynnikami poznawczymi:

szeroko pojtymi postawami (attitudes), obejmujcymi prawa, zasady, wartoci i postawy,

wiedz (knowledge),

umiejtnociami (skills),

i powinny znale praktyczne zastosowanie w rnych sytuacjach yciowych 89 . Posiadanie i wykorzystywanie

kompetencji z tej grupy jest oceniane na podstawie matrycy oceny (MIL Assessment Framework).
Na podstawie powyszego zestawienia opracowano szczegowe kompetencje medialne i informacyjne,
mieszczce si w kolejnych wymienionych ju kategoriach (tabela 5).

Tabela 5. Komponenty, obszary oraz kompetencje medialne i informacyjnerdo: Global Media and Information
Literacy Assessment Framework: Country Readiness and Competencies, UNESCO, Paris 2013, s. 59
Komponent MIL

89

Obszar

Kompetencje MIL

Global Media and Information Literacy Assessment Framework: Country Readiness and Competencies, op. cit., s. 47.
35 | S t r o n a

Osoba posiadajca te kompetencje

potrafi:
1.

Rozpoznanie

informacyjnej,

realizacja

potrzeby

1.1. Artykulacja i nazwanie potrzeby

1. Nazwa i okreli istot, cel i zakres

procesu

informacyjnej

treci informacyjnych i medialnych

wyszukiwawczego, dostp do treci i

ich przegldanie

dostpnych w rnych rdach

1.2. Wyszukiwanie oraz lokalizowanie

2. Szuka i lokalizowa treci

treci informacyjnych i medialnych

1.3. Dostp do treci informacyjnych i

3. Skutecznie, sprawnie i etycznie

medialnych

dociera do potrzebnych treci oraz

oraz

podmiotw

je

publikujcych

podmiotw je publikujcych

1.4. Dotarcie do zasobw i ich

4.

przechowywanie na wasne potrzeby

przechowywa na wasne potrzeby

Poszukiwa

czasowo

treci informacyjne i medialne, z

wykorzystaniem rnych metod i
narzdzi
2. Rozumienie, ocena, ewaluacja

2.1. Rozumienie informacji i mediw

informacji i mediw

5. Rozumie konieczno dostarczania

informacji i mediw spoeczestwu

2.2. Ocena treci i podmiotw je

6.

Ocenia,

analizuje,

porwnuje,

publikujcych

nazywa i stosuje wstpne kryteria

oceny znalezionej informacji i jej
rde, ocenia dostawcw informacji i
mediw w spoeczestwie

2.3. Ewaluacja treci i podmiotw je

7. Ocenia i sprawdza wiarygodno

publikujcych

rde informacyjnych i medialnych

oraz ich treci, a take podmiotw je
publikujcych

2.4.

3.

Tworzenie,

wykorzystywanie

monitorowanie treci informacyjnych i

Organizacja

zasobw

8. Syntetyzuje i organizuje zebrane

informacyjnych i medialnych

zasoby informacyjne i medialne

3.1. Tworzenie wiedzy, publikowanie

9.

rezultatw wasnej twrczoci

informacje, treci medialne i wiedz w

medialnych

Tworzy

okrelonym

produkuje

celu,

nowe

innowacyjnie,

etycznie i twrczo
3.2. Skuteczny i etyczny przekaz

10. Przekazuje treci informacyjne i

treci informacyjnych i medialnych

medialne

oraz wiedzy

zgodnie z prawem i skutecznie, z

oraz

wykorzystaniem

wiedz

etycznie,

odpowiednich
36 | S t r o n a

kanaw i narzdzi
3.3. Aktywne uczestnictwo w yciu

11. Kontaktuje si z podmiotami

spoecznym i publicznym

publikujcymi media i informacje w

celu prezentacji swojej twrczoci,
dialogu

midzykulturowego

aktywnoci

obywatelskiej,

wykorzystaniem

rnych

i
z

rodkw,

etycznie, skutecznie i sprawnie

3.4. Monitorowanie wpywu treci

12. Monitoruje wpyw stworzonych

informacyjnych

medialnych,

treci informacyjnych i medialnych

tworzenia i uywania wiedzy, a take

oraz wiedzy, wykorzystuje istniejcych

podmiotw je publikujcych

dostawcw informacji i mediw

Opisane w tabeli 5 kompetencje medialne i informacyjne s stopniowalne. Oznacza to, e mona okreli poziom
ich zaawansowania dla kadej osoby zgodnie ze wskazwkami sformuowanymi w tabeli 6.

Tabela 6. Poziomy zaawansowania kompetencji informacyjnych i medialnych.

rdo: Global Media and Information Literacy Assessment Framework: Country Readiness and Competencies,
UNESCO, Paris 2013, s. 60
Poziom podstawowy

Poziom redni

Poziom zaawansowany

Respondent ma podstawowy poziom

Respondent ma redni poziom wiedzy

Respondent ma bardzo duy zasb

wiedzy, przeszkolenia i dowiadczenia

wiedzy i umiejtnoci zdobytych na

w zakresie kompetencji medialnych i

szkoleniach

informacyjnych, co oznacza, e do

praktycznych z zakresu kompetencji

praktycznych z zakresu kompetencji

skutecznego

stosowania

informacyjnych i medialnych, ale

informacyjnych i medialnych

potrzebuje jeszcze wiele nauki i

take pewne braki w niektrych

wicze

obszarach

ich

umiejtnoci
i

zdobytych
w

na

dziaaniach

szkoleniach

dziaaniach

Na tym poziomie respondent potrafi:

Na tym poziomie respondent potrafi:
rozpoznawa

swoje

Na tym poziomie respondent potrafi:

potrzeby

okreli istot, rol i zakres swoich

nazywa

informacyjne i medialne, poszukiwa i

potrzeb informacyjnych i medialnych,

informacyjne i medialne, budowa na

zapisywa

aby

treci

informacyjne

zlokalizowa

wybra

ich podstawie konkretne strategie

rnych,

wyszukiwawcze, korzysta z rnych

odpowiednie

zlokalizowania

potencjalnie sprzecznych rde i od

potrzeby

medialne dostpne w atwych do

rdach,

treci

wasne

rde

odpowiednich

narzdzi

37 | S t r o n a

wykorzystaniem

podstawowych

narzdzi

rnych

dostawcw,

wyszukiwawczych,

uporzdkowanie,

wykorzystaniem rnych narzdzi,

skutecznie

przechowywa

przeszukiwa istniejce informacje w

te

treci,

przestrzegajc podstawowych zasad

jednoznacznie

celu ich dalszego wykorzystania

prawnych i etycznych
wybiera rda informacji bez jasno

analizowa i rozrnia jako i

sformuowanych

istotno

treci

interpretowa, porwnywa, ocenia

informacyjnych, rozumie spoeczn

krytycznie, sprawdza wiarygodno i

potrzeb

przechowywa

kryteriw,

ograniczonej
stosowaniu

przy

wiadomoci
podstawowych

i
zasad,

rde

oraz

obecnoci

dostawcw

danych

okolicznociach

informacje

funkcji i uwarunkowa dotyczcych

informacji i mediw, bez umiejtnoci

syntetyczne, treci informacyjne i

roli podmiotw publikujcych treci

nazwania rnych punktw widzenia,

medialne, rozumie i docenia prac

informacyjne

przechowywa wybrane treci do

ich autorw i dostawcw w wymiarze

dalszego stosowania

zrwnowaonego

spoeczestwie,
oceny

medialne
bez

umiejtnoci

wiarygodnoci

treci

rozwoju

spoeczestwa,

informacyjnych i medialnych

organizacji

lub

rodowiska lokalnego

organizowa i zapisywa na wasne

tworzy, produkowa i przekazywa

czy treci informacyjne i medialne

potrzeby wyszukane informacji, bez

treci informacyjne i medialne w

w celu tworzenia i produkcji nowej

ich syntetyzowania, z wykorzystaniem

nowych formach, z wykorzystaniem

wiedzy, z uwzgldnieniem spoeczno-

podstawowych narzdzi, przekazywa

odpowiednich kanaw i narzdzi, w

kulturowych

je bez przeprowadzenia krytycznej,

jasno okrelonych celach, angaowa

docelowego odbiorcy, a nastpnie

etycznej lub prawnej oceny, do

si

przy

przekazywa

ograniczonego stosowania

ograniczonej

jego

(odpowiednich)

dialog

innymi,

wiadomoci

prawnych i etycznych skutkw

uwarunkowa
je

rnych

formatach,

wykorzystaniem waciwych narzdzi,

w wielu okrelonych celach, etycznie,
skutecznie, zgodnie z prawem i w
otwarciu

na

innych,

take

monitorowa skutki swojego dziaania

W badaniu kryteriw oceny kompetencji medialnych 90 sponsorowanym przez European Association for Viewers
Interests (EAVI) wskazano potrzeb rozrnienia kompetencji indywidualnych, obejmujcych przygotowanie techniczne
dotyczce obsugi sprztu, ocen krytyczn i umiejtnoci spoeczne, od oddziaujcych na nie czynnikw rodowiskowych:
dostpnoci mediw, edukacji przedmiotowej, obowizujcej polityki krajowej i midzynarodowej, regulacji prawnych w tym
zakresie, a take zaangaowania innych podmiotw publicznych lub niepublicznych.

90

Study on Assessment Criteria for Media Literacy Levels. Final Report, op. cit., s. 2132.
38 | S t r o n a

Tabela 7. Kompetencje osobiste i spoeczne wedug European Association for Viewers Interests
rdo: Study on Assessment Criteria for Media Literacy Levels. Final Report, red. P. Celot, Brussels 2009, s. 34.
Kompetencje

Obszary dziaania

Rodzaje

umiejtnoci

Cele (powizane dziaania)

indywidualnych
kompetencje

uycie (korzystanie)

osobiste

umiejtnoci techniczne

korzystanie z mediw

Podstawowe operacje niezbdne

Uycie instrumentalne

do

korzystania

narzdzi

medialnych
rozumienie poczone z
ocen krytyczn

umiejtnoci poznawcze

ocena i rozumienie mediw i treci

Operacje na wiedzy, rozumienie

znacze:

kodowanie,

medialnych
wiadomo, rozumienie

dekodowanie, interpretacja, ocena

tekstw medialnych
kompetencje

komunikowanie

spoeczne

umiejtnoci

komunikacyjne

uczestnictwo (partycypacja)
Zdolno do interakcji z innymi,
utrzymywanie kontaktw

budowanie relacji spoecznych

Sieci medialne
uczestnictwo w yciu publicznym;
partycypacja obywatelska
Aktywne obywatelstwo
tworzenie i produkowanie treci
Tworzenie treci

Czynniki rodowiskowe stanowi podstaw i to rozwoju kompetencji medialnych. Wyrniono dla nich dwie
kategorie:
dostpno mediw, w tym urzdze mobilnych, radia, gazet, Internetu, telewizji i kina,
szeroko rozumiane dziaania promocyjne i zasoby medialne, w tym przemys medialny, edukacj medialn i
polityk rozwoju kompetencji medialnych.
Kompetencje indywidualne obejmuj:

umiejtnoci osobiste (jednostkowe) kompetencje niezbdne do korzystania z narzdzi i zasobw, w tym

kompetencje informatyczne (obsuga komputera i Internetu na poziomie podstawowym i zaawansowanym), a take
wiadome i zrwnowaone korzystanie z mediw, kompetencje informacyjne (krytyczne mylenie i ocena), midzy
innymi rozumienie treci medialnych, wiedz o mediach, zachowania sieciowe,

umiejtnoci spoeczne (komunikacyjne) budowanie i utrzymywanie relacji spoecznych, tworzenie treci,

aktywne uczestnictwo w yciu spoecznym (partycypacja).
39 | S t r o n a

Rozwijajc kompetencje cyfrowe (a take informacyjne i medialne), naley budowa umiejtnoci zwizane z
biernym korzystaniem z narzdzi i zasobw cyfrowych, nastpnie podejcie krytyczne wzgldem nich, na najwyszym
stopniu zaawansowania za aktywno zwizan z udziaem w kreatywnym tworzeniu, rozwijaniu i rozpowszechnianiu
informacji na rnych nonikach i formatach. W oglnej ocenie kompetencji medialnych wedug European Association for
Viewers Interests zaproponowano nastpujce proporcje poszczeglnych elementw 35% czynniki rodowiskowe i 65%
kompetencje indywidualne (w podziale: 77% kompetencje osobiste i 23% kompetencje spoeczne)91.
Kolejna typologia, ktrej nie mona pomin w przedmiotowej analizie, to Katalog kompetencji medialnych i
informacyjnych. Zawiera on zbir opisany na poziomie grup (kategorii) umiejtnoci, w podziale na etapy edukacyjne. Dla
ostatniego etapu, czyli ksztacenia ustawicznego, ktre obejmuje osoby starsze, s one nastpujce92:

korzystanie z informacji: rda informacji, wyszukiwanie informacji, podejcie krytyczne do informacji,

wykorzystanie informacji,

relacje w rodowisku medialnym (z innymi): wizerunek, komunikacja, otoczenie,

jzyk mediw: jzykowa natura rnych mediw, funkcje komunikatw medialnych, kultura komunikacji medialnej,

kreatywne korzystanie z mediw: tworzenie, przetwarzanie, prezentowanie,

etyka i wartoci w komunikacji i mediach: komunikacja i media jako przedmiot refleksji etycznej, wyzwania etyczne
a treci mediw i komunikacji, wyzwania etyczne w relacjach przez media, wyzwania etyczne a normy prawa w
mediach i komunikacji,

bezpieczestwo w komunikacji i mediach: ochrona prywatnoci i wizerunku, anonimowo, bezpieczestwo

komunikacji, pracy i transakcji, nadzr nad sieci, uzalenienia i higiena korzystania z mediw,

prawo w komunikacji i mediach: rodzaje, rda i praktyka stosowania prawa, media a prawa czowieka i
obywatela, prawa wyczne i monopole intelektualne, prawo telekomunikacyjne, prawo mediw i media publiczne,
prawa osb niepenosprawnych, ochrona danych osobowych,

ekonomiczne aspekty dziaania mediw: rynek mediw, informacja jako dobro ekonomiczne, finansowanie mediw
i wybrane sposoby zarabiania w nowych mediach, polityka medialna.
Katalog kompetencji medialnych i informacyjnych jest w zamierzeniu autorw narzdziem, ktre pozwala

zbudowa zestaw materiaw dydaktycznych do prowadzenia edukacji medialnej i informacyjnej na rnych etapach
nauczania oraz w ramach ksztacenia ustawicznego.

91

Ibidem, s. 54.

Cyfrowa przyszo. Katalog kompetencji medialnych i informacyjnych, red. D. Grecka, Fundacja Nowoczesna Polska, Warszawa 2012
http://nowoczesnapolska.org.pl/wp-content/uploads/2012/05/Cyfrowa-Przyszlosc-Katalog-Kompetencji-Medialnych-i-Informacyjnych1.pdf
[dostp: 15 padziernika 2014 roku].
92

40 | S t r o n a

Co to oznacza dla projektw rozwijajcych kompetencje cyfrowe?

Opisane wyej modele kompetencji (model DIGCOMP i model MIL) wykazuj wiele wsplnych
cech, ktre s istotne dla tworzenia naszej taksonomii kompetencji. Przede wszystkim definiowane
kompetencje maj charakter do oglny, nawet jeli w opisach zostaj pniej podane konkretne przykady
ich zastosowa. Jest to inne zaoenie ni w wypadku modelu opisujcego kompetencje w odniesieniu do
konkretnych potrzeb i obszarw ycia. Z kolei w opisanych modelach cenna jest ich zoona struktura, w
ktrej kada kompetencja ma okrelone rne poziomy zaawansowania i kryteria ich oceny.
Istotne jest rwnie zaoenie, e kompetencje cyfrowe nie mog by mierzone bez uwzgldnienia
lokalnych uwarunkowa, w ktrych mog by one ksztatowane i realizowane. Zazwyczaj czynnik ten nie jest
brany pod uwag w typologiach kompetencji cyfrowych (i pokrewnych koncepcjach), tymczasem powinien
by uwzgldniany w dziaaniach na rzecz standaryzacji i pomiaru dziaa e-integracyjnych. Rozwijanie
kompetencji cyfrowych nie moe by bowiem realizowane w oderwaniu od zapewnienia dostpu do
Internetu, odpowiedniego sprztu czy adekwatnych usug i treci. Oznacza to rwnie, e kluczowe
znaczenie maj czynniki mikkie, jak wsparcie spoeczne i zachta do nabywania nowych kompetencji.

2.3. Modele zachowa informacyjnych

Modele zachowa informacyjnych w przeciwiestwie do opisanych wczeniej systematyk kompetencji

koncentruj si na opisaniu procesw zwizanych z korzystaniem z rnego rodzaju rde, kanaw i narzdzi
informacyjnych. W literaturze przedmiotu brakuje modeli zachowa informacyjnych odzwierciedlajcych zachowania osb
pidziesicioletnich i starszych, istniej jednak modele obejmujce zachowania wystpujce w czasie aktywnoci ycia
codziennego, bdce przedmiotem analizy w niniejszym raporcie. W tym podrozdziale przedstawiono model Big6 Skills,
poniewa jest czsto wykorzystywany w procesie nauczania kompetencji cyfrowych, i dwa modele zachowa
informacyjnych, ktre kad nacisk na wpyw czynnikw zwizanych z yciem codziennym Thomasa D. Wilsona i Reija
Savolainena.
Model Big6 Skills, stworzony w 1990 roku przez Mikea Eisenberga i Boba Berkowitza, jest jednym z najbardziej
rozpowszechnionych modeli kompetencji informacyjnych, czsto take bywa prezentowany jako swoisty przewodnik
obrazujcy etapy wyszukiwania informacji 93 . Big6 Skills to rwnie jedna z najczciej stosowanych metod nauczania
umiejtnoci informacyjnych. Model ten jest ponadto wymieniany jako dobra praktyka w wielu dokumentach

D.V. Loertscher, B. Wools, Information Literacy. A Review of the Research: A Guide for Practitioners and Researchers, Hi Willow
Research and Pub., San Jose 2002, s. 109.
93

41 | S t r o n a

midzynarodowych i rzdowych 94 , z kolei w literaturze dotyczcej kompetencji informacyjnych wanie do tego modelu
badacze odwouj si najczciej. Big6 Skills jest zarwno programem nauczania information literacy, modelem
rozwizywania problemw informacyjnych oraz zestawem umiejtnoci niezbdnych do sprawnego i skutecznego
wypeniania potrzeb informacyjnych. Model moe by stosowany w szkole/uczelni, w yciu prywatnym i w pracy we
wszystkich dziedzinach i na wszystkich etapach edukacji95.
Model Big6 Skills obejmuje sze etapw procesu wyszukiwania informacji, z ktrych kady jest podzielony na dwa
kolejne:
1. zdefiniowanie zadania:
okrelenie problemu informacyjnego,
okrelenie potrzeb informacyjnych w celu wypenienia zadania (rozwizania problemu),
2. strategie wyszukiwania informacji:
rozwaenie wszystkich moliwych rde informacji,
wybr najwaciwszego rda,
3. lokalizacja i dostp:
lokalizacja rda,
wyszukiwanie informacji ze rde,
4. wykorzystanie informacji:
praca ze rdem (czytanie, suchanie, ogldanie, dotykanie),
uzyskanie odpowiednich informacji,
5. synteza:
uporzdkowanie informacji z rnych rde,
prezentowanie informacji,
6. ewaluacja:
ocena produktu lub wyniku (efektywno),
ocena procesu (wydajno)96.

L. Derfert-Wolf, Information literacy koncepcje i nauczanie umiejtnoci informacyjnych, Biuletyn EBIB 2005, nr 1, s. 3.
Ibidem, s. 3.
96 Za: ibidem, s. 2.
94
95

42 | S t r o n a

Ilustracja 4. Model Big6 Skills.

rdo: Opracowano na podstawie: L. Derfert-Wolf, Information literacy koncepcje i nauczanie umiejtnoci
informacyjnych, Biuletyn EBIB 2005, nr 1, s. 2.

Pierwszy etap polega na ocenie problemu informacyjnego i znalezieniu odpowiedzi na pytanie o to, jakie
informacje s niezbdne, aby ukoczy zadanie lub rozwiza problem. Drugi etap, podczas ktrego naley wybra
najwaciwsz strategi wyszukiwawcz, powinien uwzgldnia przede wszystkim rozwaenie wykorzystania wszystkich
rde informacji: ksiek, podrcznikw, wydawnictw multimedialnych, stron internetowych. Naley pamita, e
szczeglnie wane kryteria doboru rde informacji to ich dostpno (w tym atwo dostpu), wiarygodno i autorytet.
Istot trzeciego etapu poszukiwa jest zlokalizowanie wybranego rda i wyszukanie podanych informacji. Czwarty etap
obejmuje ju fizyczne obcowanie z potrzebnymi informacjami, czyli zapoznawanie si z nimi w procesie czytania, suchania,
ogldania lub dotykania wybranego rda w celu uzyskania podanych wiadomoci. Pity etap polega przede wszystkim
na uporzdkowaniu informacji i ponownym zaprezentowaniu zabranych wiadomoci. Proces ten nierzadko sprowadza si do
przekodowania jednego typu przekazu medialnego w drugi, na przykad tekstu pisanego w tekst mwiony lub mowy w
prezentacj multimedialn. Wane, eby na tym etapie wybra tak form prezentacji informacji, ktra bdzie najwaciwsza
43 | S t r o n a

dla odbiorcy, bez wzgldu na to, czy bdzie to sam uczestnik procesu wyszukiwania informacji, czy te osoba postronna.
Kluczowy dla omawianego modelu jest szsty etap, czyli ewaluacja zarwno wyniku poszukiwa pod wzgldem
efektywnoci, jak i caego procesu pod wzgldem jakoci. Wane, aby na tym etapie rozway, jak zadanie zostao
zrealizowane, czy proces realizacji zadania przebieg pomyle i czy cel zosta osignity97.
Szerokie zainteresowanie w rodowisku naukowym wzbudzi model opracowywany od poowy lat
dziewidziesitych XX wieku przez Reija Savolainena, przedstawiajcy zbieranie informacji podczas aktywnoci dnia
codziennego (everyday life information seeking, ELIS). Celem tego modelu byo zobrazowanie dziaa sucych zbieraniu
informacji niezbdnych do realizacji codziennych zada niezwizanych z aktywnoci zawodow (takich jak zakupy, zajcia
domowe, rozwijanie zainteresowa), przy uwzgldnieniu szerokiego ta czynnikw natury spoecznej i kulturowej.
Punktem wyjcia modelu ELIS (ilustracja 5) jest sposb ycia (way of life), okrelany przez porzdek rzeczy (order
of things), czyli postpowanie jednostki, ktra kierujc si swoimi przyzwyczajeniami, musi w codziennym yciu dokonywa
wyborw. Przyzwyczajenia s w tym wymiarze rozumiane jako przyswojony przez jednostk spoeczny i kulturowy system
mylenia, postrzegania i oceniania. Tworz one relatywnie stabilny system, ktry opierajc si na dowiadczeniach
uytkownika rzutuje na dokonywane wybory, midzy innymi wykorzystywanych kanaw i rde informacji. Porzdek
rzeczy jest tutaj pojmowany jako skonnoci (upodobania) do wykonywania aktywnoci zwizanych z yciem codziennym w
okrelony sposb, zgodnie z wypracowanym wzorcem postpowania, ktry jest postrzegany jako normalny. Najwaniejsze
czynniki wpywajce na porzdek rzeczy to budet czasu (time budget), okrelajcy relacje midzy czasem przeznaczonym
na prac i czasem wolnym, modele konsumpcji dbr i usug (models of consumptions of goods and services) oraz rodzaj
zainteresowa (nature of hobbies).
Aktywna dziaalno majca na celu uoenie wydarze w yciu, gotowo rozwizywania problemw zgodnie z
przyjtym sposobem ycia, to podejcie do ycia (mastery of life). Wyszukiwanie informacji jest jednym z jego komponentw,
poniewa suy poradzeniu sobie ze staym rozdwikiem midzy stanem rzeczywistym a oczekiwaniami jednostki. Reijo
Savolainen zdefiniowa cztery gwne rodzaje podejcia do ycia98:
Optymistyczno-poznawcze podejcie do ycia (optimistic-cognitive mastery of life) charakteryzuje si siln wiar
w moliwo pozytywnego rozwizania problemw. Jest rezultatem podejmowania prby zbadania (poznania) problemw i
wie si z systematycznym zbieraniem informacji z rnych kanaw i rde.
Pesymistyczno-poznawcze podejcie do ycia (pessimistic-cognitive mastery of life) zawiera zaoenie, e moe
nie istnie optymalna metoda rozwizania problemw. Mimo to jednak dziaania jednostki zbierajcej informacje mog mie
systematyczny charakter.
Zachowawczo-afektywne podejcie do ycia (defensive-affective mastery of life) rwnie charakteryzuje si wiar
w rozwizywalno problemw, ale dominujce w postrzeganiu problemu jest tutaj podejcie emocjonalne. Skutkuje to
unikaniem sytuacji wicych si z ryzykiem czy niepowodzeniem albo wymagajcych aktywnego zbierania informacji.

Za: T.E. Young Jr., The big three information literacy models, Knowledge Quest 1999, t. 27, nr 3, s. 3336.
R. Savolainen, Everyday life information seeking: Approaching information seeking in the context of way of life, Library & Information
Science Research 1995, t. 17, nr 3, s. 256.
97
98

44 | S t r o n a

Ilustracja 5. Model zbierania informacji ELIS Reija Savolainena

rdo: R. Savolainen, Everyday life information seeking: Approaching information seeking in the context of way of
life, Library & Information Science Research 1995, t. 17, nr 3 [przekad wasny].

Pesymistyczno-afektywne podejcie do ycia (pessimistic-affective mastery of life) jest waciwe dla jednostek,
ktre uwaaj, e s niezdolne do rozwizywania swoich codziennych problemw. W ich wypadku nie wystpuje
systematyczne zbieranie informacji, poniewa w ich zachowaniu dominuj reakcje emocjonalne i krtkowzroczno.
Sposb na ycie i podejcie do ycia wpywaj na siebie nawzajem. Dodatkowo oddziauj na nie jeszcze takie
czynniki, jak system wartoci (values, attitudes), obecna sytuacja yciowa (current situation of life), posiadane zasoby
materialne (material capital), kapita spoeczny (na przykad sie kontaktw), uwarunkowania kulturowe, moliwoci
poznawcze jednostki kapita kulturowy i kognitywny (cultural and cognitive capital). Sposb na ycie i podejcie do ycia
wyznaczaj jednak tylko oglne tendencje do okrelonych zachowa informacyjnych, ale nie pozwalaj na przewidzenie
uycia rde czy wyboru strategii wyszukiwawczych w konkretnych sytuacjach.
Jednostka, na ktr wpywaj omwione wyej czynniki, decyduje si zazwyczaj na podjcie dziaa majcych na
celu rozwizanie problemu (problem-solving behaviour). W ramach tych dziaa nastpuje ocena istotnoci problemu
(evaluation of the importance of problem at hand), selekcja rde i kanaw informacyjnych (selection of information sources
and channel) oraz gromadzenie praktycznych i ukierunkowujcych informacji (seeking of orienting and practical information).
45 | S t r o n a

Model ELIS jest wyrazem dominujcej wspczenie tendencji do podkrelania istotnoci zachowa informacyjnych
w yciu codziennym, na przykad dziaa wicych si z rozrywk czy obowizkami domowymi. Jest to model powszechnie
stosowany w badaniach i przywoywany w literaturze fachowej 99 . Jak stwierdzia Pamela J. McKenzie, model Reija
Savolainena raczej nie jest opisem konkretnego procesu, ale list wanych zagadnie, ktre naley bada, stosujc
technik pogbionych wywiadw100.
Inny model obrazujcy zbieranie informacji yciu codziennym, stworzony przez Thomasa D. Wilsona101, odwouje
si do bada midzy innymi z zakresu psychologii, socjologii, zachowa konsumentw i komunikacji.
Pierwszym elementem modelu s uwarunkowania potrzeby informacyjnej (ilustracja 6), ktrej subiektywny
charakter Thomas D. Wilson podkrela, zauwaajc, e potrzeba pojawia si w umyle uytkownika, jako taka nie moe by
za przedmiotem obserwacji. Mimo to opublikowano wiele prac zajmujcych si rnymi aspektami potrzeb informacyjnych,
ktrych twrcy opierali si na relacjach osb dowiadczajcych tych potrzeb albo dedukowali ich ksztat na podstawie
obserwacji dziaa tych osb. Definiujc uwarunkowania potrzeby informacyjnej, Thomas D. Wilson odwouje si do swojej
pracy z 1981 roku, w ktrej wskaza, e skadaj si na ni: rodowisko, rola spoeczna oraz fizjologiczne, emocjonalne i
poznawcze cechy waciwe jednostce.
Kolejnym elementem modelu s mechanizmy aktywujce (activating mechanism) jednostk do dziaania, gdy
zgodnie z zaoeniami Thomasa D. Wilsona ujawnienie si potrzeby informacyjnej nie jest jednoznaczne z podjciem
dziaania. Na tym etapie Thomas D. Wilson przywoa psychologiczn teori stresu (radzenia sobie), ktra wedug niego
tumaczy w duym stopniu, dlaczego niektre potrzeby informacyjne s bardziej stymulujce do rozpoczcia procesu
zbierania informacji ni inne. Zgodnie z teori stresu (radzenia sobie) (stress/coping theory)102, osoba uwiadamiajca sobie
luki w swojej wiedzy zaczyna odczuwa obaw (stres) przed popenieniem bdu. W zwizku z tym ronie jej motywacja do
podjcia aktywnoci redukujcej te luki, gdy wedug teorii jednym ze sposobw radzenia sobie ze stresem jest
poszukiwanie informacji pozwalajcej podj racjonaln decyzj.

E.A. Chatman, Framing social life in theory and research, New Review of Information Behaviour Research 2000, nr 1, s. 317; P.J.
McKenzie, A model of information seeking in accounts of everyday-life information seeking, Journal of Documentation 2003, t. 59, nr 1,
s. 1940; B. Kamiska-Czubaa, Zachowania informacyjne w yciu codziennym: wybrane aspekty teoretyczne, [w:] Midzy przeszoci a
przyszoci. Ksika, biblioteka, informacja naukowa funkcje spoeczne na przestrzeni dziejw, red. M. Prchnicka, A. Koryciska-Huras,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2007, s. 195202.
100 P.J. McKenzie, A model of information seeking in accounts of everyday-life information seeking, op. cit., s. 132.
101 T.D. Wilson, Information behaviour: An interdisciplinary perspective, Information Processing & Management 1997, t. 33, nr 4, s.
551572.
102 Ibidem.
99

46 | S t r o n a

Ilustracja 6. Model zbierania informacji Thomasa D. Wilsona z 1996 roku

rdo: T.D. Wilson, Information behaviour: An interdisciplinary perspective, Information Processing &
Management 1997, t. 33, nr 4 [przekad wasny].

Nastpnym elementem uwzgldnionym w modelu Thomasa D. Wilsona s czynniki wpywajce (intervening

variables) na zachowanie jednostki, ktre zastpiy bariery informacyjne wystpujce w modelu z 1981 roku (cho w
omwieniu modelu z 1996 roku autor uywa tych terminw zamiennie). Umieszczajc czynniki wpywajce w tym wanie
miejscu modelu, Thomas D. Wilson zastrzeg, e ich wpyw moe si ujawni na rnych etapach wyrnionych w modelu
zarwno wczeniejszych, jak i pniejszych. W schemacie obrazujcym model wyodrbniono pi rodzajw czynnikw:
psychologiczne, demograficzne, zwizane z odgrywan rol, rodowiskowe i charakterystyki rde, w omwieniu modelu
autor przedstawi jednak troch inny podzia czynnikw:
Cechy osobowe (personal characteristics), wrd ktrych mona wyodrbni zmienne zwizane z profilem
emocjonalnym jednostki (emotional variables), poziomem wyksztacenia (educational variables) i charakterystyk
demograficzn (demographic variables). W grupie charakterystyk emocjonalnych Thomas D. Wilson zwrci uwag na
poziom zdolnoci poznawczych jednostki i stosunek do przyswajania lub unikania nowych wiadomoci, z kolei w wypadku
poziomu wyksztacenia (wiedzy) spostrzeg, e rnica, ktra moe wystpowa midzy rzeczywistym poziomem wiedzy
jednostki a jej mniemaniem o swoich zasobach informacji, rwnie moe mie istotny wpyw na zachowania informacyjne.
Bariery w kontaktach interpersonalnych (social/interpersonal variables) wystpujce w sytuacji, kiedy rdem
informacji ma by osoba, lub wtedy, gdy kontakt interpersonalny jest niezbdny do zdobycia informacji.

47 | S t r o n a

Bariery ekonomiczne (economic variables), wrd ktrych Thomas D. Wilson wyrnia dwa rodzaje czynnikw
majcych wpyw na zachowanie uytkownika: bezporedni finansowy koszt zbierania informacji i nakady czasowe.
Bariery rodowiskowe (environmental/situational barriers), wrd ktrych istotny jest czas uzyskania informacji
(wczony przez autora do tej grupy czynnikw, cho by ju omawiany w grupie barier ekonomicznych), a take wpyw
rodowiska, w jakim funkcjonuje jednostka (na przykad inne wymagania maj osoby yjce na wsi, inne za mieszkacy
miasta, wana jest rwnie odmienno kulturowa czy narodowa).
Charakterystyka rde informacji (information source characteristics), zgodnie z ktr najistotniejsz cech
waciw dla rda jest jego dostpno, ponadto wana jest wiarygodno w oczach jednostki.
W dalszej czci modelu przedstawiono kolejne mechanizmy aktywujce, ktre odwouj si do teorii ryzyka i
nagrody (risk/reward theory), stosowanej w badaniach konsumentw103, i do wywodzcej si z dziedziny psychologii teorii
spoecznego uczenia si (social learning theory) 104 . Teoria ryzyka i nagrody powszechna w badaniach zachowa
konsumentw moe by, wedug Thomasa D. Wilsona, z poytkiem uyta w badaniach zachowa informacyjnych,
tumaczy bowiem, dlaczego uytkownik z wikszym lub mniejszym zaangaowaniem przystpuje do zbierania informacji i z
jakiego powodu niektre rda informacji s przez niego wykorzystywane czciej ni inne. Ryzyko przedsiwzite przez
jednostk mona analizowa w rnych wymiarach najczciej jest to ryzyko finansowe, ale w zalenoci od sytuacji moe
mie rwnie wymiar psychologiczny, spoeczny czy fizyczny. Kluczowym elementem teorii spoecznego uczenia si jest
przekonanie o wasnej efektywnoci (samoocena), ktre determinuje oczekiwania jednostki wobec wynikw wyszukiwania, a
co za tym idzie rwnie jej nastawienie do rozpoczcia podjcia zbierania informacji. Osoba o wysokiej samoocenie bdzie
chtniej podejmowaa aktywne dziaania i elastyczniej reagowaa na pojawiajce si trudnoci. Wysoka samoocena moe
by wypracowana w procesie spoecznego ucznia si, ktry odbywa si na podstawie obserwacji i naladownictwa
zachowa wybranej osoby. Wanym elementem jest motywacja w formie nagradzania i budowania pewnoci siebie osoby
uczcej si. Opisane przez Thomasa D. Wilsona mechanizmy aktywujce w zakresie zachowania jednostek naley rwnie
bra pod uwag przy projektowaniu dziaa zapobiegajcych wykluczeniu cyfrowemu.
Kolejnym elementem omawianego modelu jest zbieranie informacji. Thomas D. Wilson zaproponowa nastpujcy
podzia aktywnoci zaliczonych do tej kategorii:
Bierne przyswajanie informacji (passive attention), ktre odbywa si bez intencji zbierania informacji, na przykad
podczas suchania radia.
Bierne wyszukiwanie informacji (passsive search), ktre odbywa si podczas aktywnoci majcej zwizek ze
zbieraniem informacji, gdy jednostka natknie si na informacj, jak uzna za przydatn (aktywnoci niezwizane z obecn
potrzeb informacyjn).
Aktywne wyszukiwanie informacji (active search) odbywa si w sytuacji, kiedy jednostka podejmuje aktywne
intencjonalne dziaania majce na celu dotarcie do informacji.
Cige wyszukiwanie informacji (ongoing search) to dziaanie podejmowane przez jednostk w celu uaktualniania
swojej wiedzy zdobytej w procesie aktywnego wyszukiwania informacji.

103

Ibidem.

104

A. Bandura, Teoria spoecznego uczenia si, prze. J. Kowalczewska, J. Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

48 | S t r o n a

Kolejnym etapem zbierania informacji w omawianym modelu jest przetwarzanie informacji, czyli wczenie
zdobytych informacji w dotychczasowe struktury wiedzy, lub wykorzystanie informacji, ktre uwidacznia si przez zmian
dotychczasowego stanu wiedzy, dotychczasowych przekona lub dotychczasowej wiary (information processing and use).
Thomas D. Wilson zwraca uwag, e badania tego etapu s tak samo problematyczne, jak badania etapu formuowania
potrzeby informacyjnej, gdy procesy zachodzce na tym etapie maj subiektywny charakter i odbywaj si w umyle
jednostki.
Przedstawione w niniejszym rozdziale modele uzupeniaj przegld literatury. Ilustruj one mechanizmy rzdzce
zbieraniem informacji w yciu codziennym przy szczeglnym uwzgldnieniu roli czynnikw spoecznych, kulturowych i
psychologicznych. Ponadto w przyszoci mog one suy projektowaniu bada kompetencji cyfrowych skupionych przede
wszystkim na zachowaniach informacyjnych. Wybrano modele, ktrych przekrojowy, horyzontalny charakter powoduje, e s
kluczowe jako fundament wielu kompetencji funkcjonalnych. Ze wzgldu jednak na wspomniane zrnicowane sytuacji
poszczeglnych jednostek lub grup, ktrych zachowania informacyjne mog by przedmiotem analizy, nie daj one
bezporedniej odpowiedzi na pytanie o to, jak istotny jest wpyw poszczeglnych czynnikw na przykad w wypadku
pokolenia osb pidziesicioletnich i starszych. Odpowied na to pytanie mona uzyska, prowadzc badania wrd
respondentw reprezentujcych poszczeglne grupy, z kolei schematy doniesie przedstawiane w obrbie modeli bd
stanowi wskazanie, jakie elementy powinny by przedmiotem analiz.

2.4. Wielowymiarowy model wykluczenia cyfrowego i wyanianie si wykluczenia

robotycznego
Nabywanie kompetencji cyfrowych skutkuje e-integracj wczeniem osoby w procesy zwizane z
wykorzystaniem technologii cyfrowych w spoeczestwie. Jej odwrotnoci jest wykluczenie cyfrowe stan, w ktrym osoba
nie korzysta lub nawet nie ma moliwoci korzystania z tych technologii. Wykluczenie cyfrowe wie si czsto z innymi
formami wykluczenia spoecznego, na przykad ubstwem, niepenosprawnoci czy peryferyjnoci geograficzn.
Miny ju czasy, gdy wykluczenie cyfrowe uznawano jedynie za kwesti braku dostpu do odpowiedniego sprztu
lub poczenia z Internetem. Obecnie traktuje si je jako zjawisko wielowymiarowe, barierom zwizanym ze sprztem
nadajc znaczenie drugorzdne. Holenderski socjolog Jan van Dijk wyrni cztery poziomy dostpu i korzystania:
motywacyjny (motivational access), materialny (material access), kompetencyjny (skills access) i uytkowy (usage access),
przekadajce si na cztery typy barier i aspektw wykluczenia cyfrowego, ktre mog utrudni lub uniemoliwi korzystanie
z komputerw, Internetu i innych technologii informacyjno-komunikacyjnych:
- bariera majca charakter emocjonalny i psychologiczny,
brak materialnego dostpu (material access) do komputerw i czy internetowych,
brak dostpu do umiejtnoci (skills access),
brak wystarczajcego dowiadczenia w posugiwaniu si komputerami osobistymi i Internetem105.

105

J. van Dijk, The Deepening divide: inequality in the information society, Sage, London 2005, s. 239.

49 | S t r o n a

Szczeglnie interesujce jest to, e jednym z kluczowych czynnikw warunkujcych dostp do mediw cyfrowych
s wanie umiejtnoci korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Mimo e w modelu Jana van Dijka
poszczeglne poziomy nastpuj po sobie na zasadzie kolejnych stopni, stanowi one pewnego rodzaju zamknity cykl, w
ktrym pocztkiem nowej ptli s kolejne innowacje technologiczne.

Ilustracja 7. Poziomy dostpu do nowych mediw.

rdo: J. van Dijk, Spoeczne aspekty nowych mediw. Analiza spoeczestwa sieci, prze. J. Konieczny,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 250.
Jan van Dijk zwrci uwag, e podstawow kwesti jest motywacja (dostp motywacyjny) do korzystania z
technologii informacyjno-komunikacyjnych, od niej bowiem zale decyzje o zakupie komputera i poczenia sieciowego oraz
zdobywanie niezbdnych umiejtnoci do uywania odpowiednich aplikacji. Dopiero kolejn kwesti jest dostp do
komputerw i Internetu w domu, pracy, szkole lub innym miejscu (dostp materialny), a take samo korzystanie z nich, gdy
dostp nie musi jeszcze oznacza uytkowania (zwaszcza przy braku motywacji). Jako trzeci poziom cyfrowego
wykluczenia Jan van Dijk wyrni dostp kompetencyjny, szczeglnie interesujcy z punktu widzenia niniejszych rozwaa.
Wedug niego, korzystanie z komputerw i Internetu wymaga odpowiednich kompetencji do obsugi oprogramowania, ale
take umiejtnoci wyszukiwania informacji w sieci, oceny jej wiarygodnoci i przydatnoci oraz zdolnoci jej przetworzenia i
wykorzystania do wasnych celw. Czwarty poziom dostpu do TIK (dostp uytkowy) stanowi, wedug Jana van Dijka,
sposoby korzystania z komputerw i Internetu. W opinii badacza, najbardziej istotne jest to, jaki wpyw ma korzystanie z TIK
na sytuacj i szanse yciowe uytkownikw. Technologie te mog by bowiem wykorzystywane w rny sposb, zarwno
przynoszcy korzyci, jak i szkodzcy uytkownikom106.

106

Ibidem; D. Batorski, Wykluczenie cyfrowe w Polsce, Studia Biura Analiz Sejmowych 2009, nr 3, s. 226.
50 | S t r o n a

O ile na dwch pierwszych poziomach brak motywacji lub dostpu do odpowiedniego sprztu rzeczywicie
skutkuje wykluczeniem, o tyle na kolejnych dwch poziomach naley raczej mwi o ograniczonych formach dostpu.
Formalnie rzecz biorc, dana osoba korzysta bowiem z TIK, ale nie w penym wymiarze.
Wyrnione przez Jana van Dijka kluczowe obszary kompetencji warunkujcych efektywne wykorzystywanie
nowych mediw dotycz nastpujcych grup umiejtnoci:
operacyjnych (operational) umoliwiajcych sprawne korzystanie z komputera, zainstalowanego na nim
oprogramowania i Internetu,
informacyjnych (informational) umoliwiajcych sprawne wyszukiwanie informacji, pniejsz ich selekcj,
ocen przydatnoci i wiarygodnoci oraz dalsze ich przetwarzanie,
strategicznych (strategic) warunkujcych takie korzystanie z nowych mediw, ktre przynosi korzyci w rnych
sferach ycia.
Poszczeglne zespoy umiejtnoci s ze sob cile powizane kolejne grupy wynikaj z poprzednich.
Umiejtnoci zwizane z wykorzystaniem sprztu komputerowego i oprogramowania s podstaw rozwoju kompetencji
informacyjnych, te za stanowi fundament umiejtnoci strategicznych, ktre przynosz korzyci w rnych sferach ycia.
Analizujc problem wykluczenia, Jan van Dijk zwrci take uwag, e poziom opanowania tych trzech typw
kompetencji cyfrowych jest coraz bardziej nierwnomierny w spoeczestwie, dotyczy to zwaszcza umiejtnoci
informacyjnych i strategicznych. Nierwnoci w tym obszarze wynikaj rzecz jasna z nierwnej dystrybucji zasobw
intelektualnych (a nie materialnych): umiejtnoci zdobywania i przetwarzania informacji oraz pozycyjnych umiejtnoci
strategicznych. Osoby posiadajce dobrze opanowan umiejtno czytania i pisania wykazuj si rwnie wysokim
poziomem umiejtnoci informacyjnych. Drugim najwaniejszym typem zasobw wpywajcych na kompetencje cyfrowe s
zasoby kulturowe i spoeczne. Spoeczny kontekst, w jakim yj uytkownicy komputerw i Internetu, decyduje o
otrzymywanej przez nich liczbie szans na opanowania kompetencji cyfrowych. Wicej mog nauczy si z codziennej
praktyki i od innych osb nie dziki formalnej edukacji107.
Z perspektywy gerontologii spoecznej istotne jest podkrelenie, e wraz z rosncym zrnicowaniem moliwoci i
kanaw komunikacji, jakie oferuj technologie cyfrowe i nowe media, pojawiaj si kolejne formy wykluczenia cyfrowego,
ktrym musz sprosta nastpne pokolenia 108 . Dostosowanie do zmiany technologicznej jest szczeglnie trudne dla
czonkw starszych pokole ze wzgldu zarwno na ich przyzwyczajenia do starszych technologii, jak i na ich ograniczenia
(poznawcze, motoryczne) utrudniajce korzystanie z nowych technologii. Dla starzejcych si spoeczestw nowym
wyzwaniem staje si zjawisko wykluczenia robotycznego czy podziau robotycznego (robotics divide). Pojcie to
wprowadzili niezalenie Rune Ervik i zesp projektu ETHICBOTS (Emerging Technoethics of Human Interaction with
Communication, Bionic and Robotic Systems).
Rune Ervik na gruncie analizy polityki wobec starzenia si spoeczestw, rozwijanej przez Europejsk Komisj
Gospodarcz Organizacji Narodw Zjednoczonych (koncepcja spoeczestwo dla ludzi w kadym wieku) oraz Organizacj
Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (koncepcja y duej, pracowa duej), podkrela, e wypracowane dokumenty i

J. van Dijk, Spoeczne aspekty nowych mediw. Analiza spoeczestwa sieci, op. cit., s. 253.
L. Zacher, Transformacje spoeczestw. Od informacji do wiedzy interdyscyplinarne wykady, wpyw techniki i globalizacji,
Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 4142.
107
108

51 | S t r o n a

zwizane z innymi interwencje w niewystarczajcym stopniu uwzgldniaj innowacje technologiczne i przypisuj nadmierne
znaczenie wskanikowi obcienia osb w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym 109. Nie zwraca si w nich
choby uwagi na istniejce rozwizania z zakresu robotyki i automatyki dla osb starszych, do ktrych obsugi s niezbdne
pewne kompetencje cyfrowe. Tymczasem zesp projektu ETHICBOTS analizowa regulacje i opinie rad etyki w pastwach
Unii Europejskiej dotyczce integracji ludzi i technologii opartych na sztucznej inteligencji, w tym robotw i agentw
programowych110.
W obu wypadkach wykluczenie robotyczne jest rozumiane podobnie jako nierwny dostp do automatyki i
robotyki poszczeglnych krajw, ich regionw oraz spoecznoci lokalnych i grup spoecznych. Podziay te mog wyznacza
nowy wymiar stratyfikacji spoecznej, dotyczcy waciwie nie tyle do dostpu do samej technologii, ile do oferowanych przez
ni uatwie. W pierwszym podejciu do wykonywania czynnoci ycia codziennego, w drugim podejciu dodatkowo do
ich stosowania w konfliktach zbrojnych, kiedy technologie te mog sta si symbolem wyszoci dysponujcej nimi strony.
Twierdzenia zblione do obu tych podej przedstawia Cezary Zieliski, ktry analizujc bariery rozwoju robotyki w Polsce,
uznaje, e niedobr wykwalifikowanych kadr i ich przyciganie przez inne pastwa moe nie tylko uniemoliwi
przeciwdziaanie zagroeniom demograficznym, ale take zepchn kraj na margines wiatowej gospodarki111.
Mona si zgodzi z Rune Ervikiem, e uwzgldnianie przemian technologii powinno si przyczyni nie tylko do
lepszego rozpoznania ryzyka wykluczenia robotycznego, ale take do budowania bardziej optymistycznych polityk
publicznych i scenariuszy przyszoci112. Przykadem mog by strategie rozwoju wdraane w Japonii, kraju o najwyszym
na wiecie odsetku ludzi starych w populacji, gdzie due rodki s kierowane na prace badawczo-rozwojowe nad robotami
do zada okrelanych skrtem 4D: dull (nudne), dangerous (niebezpieczne), distant (odlege, w miejscach trudno
dostpnych) i dirty (brudzce)113.
Tym samym jest moliwe choby wyduenie aktywnoci zawodowej seniorw na rynku pracy, gdy osoby te s
wspierane przez nowoczesne urzdzenia robotyczne i automatyczne, na przykad do podnoszenia i przenoszenia cikich
przedmiotw, wykonywania czynnoci wymagajcych kucania i schylania si, jak mycie i sprztanie domu. W Japonii
znaczne postpy osignito w pracach nad humanoidalnymi robotami domowymi i maszynami automatycznymi, ktre maj
wspomaga osoby niepenosprawne, wiadczy proste usugi i samodzielnie wykonywa polecenia zlecone przez
uytkownika. Do sprzeday s rwnie wprowadzane roboty, ktre mog midzy innymi monitorowa starsze osoby,
dostarcza im rozrywki przez prowadzenie konwersacji, przypomina o harmonogramie dnia, przygotowywa posiki i
sprzta po nich, przynosi i odstawia przedmioty oraz sprawdza informacje w Internecie114.

R. Ervik, A Missing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and International Organizations, Paper from ESPAnet
conference, Urbino 2009 http://www.espanet-italia.net/conference2009/paper/15%20-%20Ervik.pdf [dostp: 1 czerwca 2014 roku].
110 M. Nagenborg, Deliverable D4. Analysis of national and international EU regulations and ethical councils opinions related with
technologies for the integration of human and artificial entities, ETHICBOTS Project 2007 http://ethicbots.na.infn.it/restricted/doc/D4.pdf
[dostp: 5 lutego 2015 roku].
111 C. Zieliski, Roboty w subie ludzi starszych, [w:] Polska w obliczu starzenia si spoeczestwa, red. A. Karpiski, A. Rajkiewicz,
Polska Akademia Nauk, Komitet Prognoz Polska 2000 Plus, Warszawa 2008, s. 157, 169.
109

112

R. Ervik, A Missing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and International Organizations, op. cit.,

s. 22.
113 Ibidem, s. 910.
114 Por.: C. Zieliski, Roboty w subie ludzi starszych, op. cit., s. 154169; C. Usui, Japans Demographic Changes, Social Implications,
and Business Opportunities, [w:] The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change, op. cit., s.
7184; P. Mertens, S. Russell, I. Steinke, Silver Markets and Business Customers: Opportunities for Industrial Markets?, [w:] ibidem, s.
353370.

52 | S t r o n a

Wielowymiarowy model wykluczenia cyfrowego pozwala ulokowa kompetencje jako jeden z

czynnikw sucych e-integracji. Aby bya ona skuteczna, musz by jednak uwzgldnione take pozostae
wymiary wykluczenia. W wypadku wykluczonych cyfrowo osb starszych wyzwaniem nadal moe by kady
wymiar: motywacje, dostp do sprztu, moliwo uycia nabytych kompetencji w praktyce. Nakierowanie
nabytych kompetencji na praktyczne uycie jest kolejnym przykadem podejcia, ktre w dalszej czci
okrelamy jako relacyjne, i budowania na jego podstawie taksonomii kompetencji funkcjonalnych.
Uwzgldnienie perspektywy podziau robotycznego pozwala zwrci uwag na to, e wymagania w
zakresie kompetencji cyfrowych osb starszych nie s stae, ale si zmieniaj i upowszechniaj w miar
dostpnoci poszczeglnych technologii. Naley przy tym zaznaczy, e zgodnie z testowan przez ponad
pidziesit lat teori dyfuzji innowacji autorstwa Everetta M. Rogersa wszystkie rodzaje wykluczenia
technologicznego s wyjtkowo trudne do ograniczenia. Wikszo spoeczestw stanowi bowiem osoby
okrelane jako pna wikszo, ktre sceptycznie podchodz do akceptacji produktw po wyprbowaniu
ich przez innych, a take maruderzy, ktrzy obawiaj si zmian i nabywaj nowe rozwizania dopiero
wtedy, gdy s one ju powszechne lub niezbdne do wykonywania czynnoci, na przykad w sferze ycia
zawodowego115.

2.5. Wskaniki pomiaru kompetencji cyfrowych

Znaczne tempo przemian technologicznych i dyfuzji TIK w spoeczestwie, powizane z rwnie gwatownymi
zmianami relacji spoecznych, zachowa konsumenckich czy praktyk kulturowych, powoduj szybk dezaktualizacj
wskanikw statystycznych opisujcych rozwj spoeczestwa cyfrowego. Problemem jest sama kategoria korzystania z
Internetu i bycia internaut.
Podstawowy wskanik definiuje osob regularnie korzystajc z Internetu jako tak, ktra robi to przynajmniej raz
w tygodniu, jednoczenie osobny wskanik jest przeznaczony dla osb korzystajcych z sieci czsto (codziennie lub prawie
codziennie). Niemniej jednak Eurostat i Gwny Urzd Statystyczny nadal dokonuj pomiaru odsetka osb korzystajcych
przynajmniej raz w miesicu, mimo e wynik znajduje si na granicy bdu statystycznego. Wskanik ten mia sens na
przeomie XX i XXI wieku, gdy przy duo niszej skali korzystania z Internetu nawet okazjonalne uycie sieci wyrniao
osob relatywnie zaawansowan pod wzgldem wykorzystania Internetu. Duo bardziej przydatny jest kolejny wskanik,
mierzcy odsetek osb, ktre nigdy nie korzystay z Internetu.
Odsetek osb korzystajcych regularnie z sieci i odsetek osb, ktre nigdy nie korzystay z Internetu, stanowi
odporn na upyw czasu i zwizan z nim zmian technologiczn podstawow miar stopnia e-integracji obywateli.

115

E.M. Rogers, Diffusion of Innovations, Simon and Schuster, New York 2003.

53 | S t r o n a

Jednoczenie sam fakt korzystania niewiele nam dzi tumaczy, skrywa bowiem rnorodno form korzystania, dobrze
opisan przez taksonomi kompetencji przekadajcych si na formy korzystania czy wielowymiarowy model wykluczenia
cyfrowego.
Wskazane byoby przy tym rwnie wprowadzenie uzupeniajcego wskanika odsetka osb korzystajcych z
Internetu w sposb zaporedniczony, czyli niepotraficych samodzielnie uywa TIK, ale korzystajcych z pomocy bliskiej
osoby, ktra umie to robi. W Polsce kwesti t zbadano dokadniej w badaniu World Internet Project Poland 116.
Przydatne s ponadto pytania dotyczce przyczyn niekorzystania z Internetu, od lat dobrze mapujce rne
powody i formy wykluczenia, odpowiadajce modelom teoretycznym, takim jak opisany wczeniej model Jana van Dijka.
Wiksze wyzwanie stanowi jednak skonstruowanie wskanikw obejmujcych sposoby korzystania i
odpowiadajce im kompetencje cyfrowych. Jeszcze do niedawna Eurostat bada jedynie kompetencje informatyczne
dotyczce wykorzystania komputera i Internetu, pomijajc cay obszar kompetencji zmapowanych w projekcie DIGCOMP lub
okrelonych przez Alexandra J.A.M. van Deursena jako kompetencje treciowe 117 . Badania wsplnotowe opisuj
kompetencje przez pryzmat dwch wskanikw opartych na deklaratywnej czstotliwoci korzystania z komputera
(stosowany w badaniach do 2012 roku) i z Internetu (stosowany w badaniach do 2013 roku), definiowanych na podstawie
listy szeciu podstawowych umiejtnoci przykadowych. Indeks umiejtnoci komputerowych obejmuje kopiowanie i
przenoszenie plikw lub folderw, kopiowanie, wycinanie i wklejanie treci, uywanie funkcji matematycznych w arkuszu
kalkulacyjnym, kompresowanie plikw, podczanie i instalowanie urzdze, programowanie w specjalistycznym jzyku, z
kolei w indeksie umiejtnoci internetowych uwzgldnia si uywanie wyszukiwarki, wysyanie maili z zacznikami,
wysyanie wiadomoci na grupy czatowe lub fora dyskusyjne, wykonywanie rozmw telefonicznych za porednictwem
komputera, wymian plikw w serwisach peer-to-peer, tworzenie stron internetowych. Z czasem wskaniki te modyfikowano
o dodatkowe, ale wci podobne przykadowe umiejtnoci, na przykad umiejtno przenoszenia plikw nie w ramach
komputera, ale midzy komputerem i innymi urzdzeniami.
Podstawowym problemem by brak jakichkolwiek innych standardowych wskanikw e-kompetencji. W tej sytuacji
wymienione podstawowe, przede wszystkim za wybircze wskaniki stay si punktem odniesienia dla oglnych diagnoz
poziomu kompetencji i zaawansowania korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Te proste wskaniki
korzystania naley uzupeni o miary wskazujce powody, sposoby i rnorodno form korzystania ich skonstruowanie,
jak wspomniano, stanowi jednak wiksze wyzwanie.
W podejciu Unii Europejskiej do pomiaru kompetencji cyfrowych wida w ostatnich latach zmian, polegajc na
pooeniu nacisku na wskaniki relacyjnie traktujce e-umiejtnoci rozumiemy przez to traktowanie TIK i ich
wykorzystania w wymiarze wszystkich pozostaych sfer ycia. Uywanie TIK w ujciu relacyjnym nie jest celem samym w
sobie, ale suy zaspokajaniu potrzeb i osiganiu celw w innych obszarach. Przykadem tego nowego podejcia jest
zastpienie we wzorcowym kwestionariuszu ICT usage in households and by individuals z 2014 roku wskanika
mierzcego poziom umiejtnoci internetowych (stosowanego jako wskanik rezultatu w Programie Operacyjnym Polska
Cyfrowa) przez wskanik mierzcy rnorodno korzystania (Diversification index for the activities realised online by
internet users). Wskanik ten opiera si na zupenie innej licie umiejtnoci: wysyanie i odbieranie maili, zdobywanie
informacji o produktach i usugach, czytanie wiadomoci online, zdobywanie informacji o podrach, publikowanie

116

http://www.worldinternetproject.net

117

Spoeczestwo informacyjne w liczbach 2014, op. cit.

54 | S t r o n a

wiadomoci w mediach spoecznociowych, nawizywanie kontaktu z administracj publiczn, bankowo elektroniczna,

rozmowy online i telekonferencje, sprzeda dbr i usug, zakupy treci, zakupy produktw, zakupy usug.
Kady wskanik oparty na katalogu kilku lub kilkunastu umiejtnoci jest do pewnego stopnia arbitralny i nie naley
uwaa go za caociowy indeks korzystania z TIK przez jednostk, istotne jest jednak zastpienie umiejtnoci
informatycznych i informacyjnych kompetencjami, ktre w dalszej czci niniejszego raportu okrelamy jako funkcjonalne.
Podobne zaoenia przywiecaj badaniu opracowanemu przez Alexandra J.A.M. van Deursena, Ellen J. Helsper i Rebecc
Eynon na podstawie ich teoretycznego modelu relacyjnych e-kompetencji. W badaniu tym stworzyli oni katalog dwudziestu
jeden umiejtnoci podzielonych na pi kluczowych obszarw, opierajc si na czstkowych typologiach uycia Internetu
zawartych we wczeniejszych badaniach118.
Badania z cyklu Diagnoza Spoeczna s take przykadem powolnej zmiany paradygmatu pomiaru kompetencji
cyfrowych, w edycji z 2013 roku wprowadzono bowiem rozrnienie na umiejtnoci korzystania z Internetu i umiejtnoci
obsugi komputera119. Wrd badanych czynnikw znalazy si umiejtnoci podstawowe, jak organizacja systemu plikw
(kopiowanie, przenoszenie), instalowanie urzdze (drukarka, modem, skaner), programy biurowe (edytor tekstu, arkusz
kalkulacyjny, przygotowanie prezentacji), pisanie programw, ju jednak w wypadku korzystania z Internetu uwzgldniano
rne zachowania, kadc szczeglny nacisk na twrcze wykorzystanie sieci, komunikacj (czaty, komunikatory, telefonia
internetowa, poczta elektroniczna, fora dyskusyjne), zastosowania zwizane z prac i dziaaniami ekonomicznymi (szukanie
materiaw, bankowo, zakupy, poszukiwanie pracy) i z rozrywk (gry sieciowe, pobieranie filmw i muzyki, ogldanie w
sieci, suchanie muzyki i radia, korzystanie z serwisw spoecznociowych) 120 . Warto przy tym zauway, e
operacjonalizacja pojcia kompetencji cyfrowych zmieniaa si w kolejnych badaniach z cyklu Diagnoza Spoeczna.
Dobrym wzorem moe by take Midzynarodowe Badanie Kompetencji Osb Dorosych (Programme for the
International Assessment of Adult Competencies, PIAAC), w ktrym analizowano trzy podstawowe wymiary umiejtnoci
niezbdnych do funkcjonowania we wspczesnym wiecie: rozumienie tekstu, rozumowanie matematyczne i wykorzystanie
technologii informacyjno-komunikacyjnych. Oczywicie ze wzgldu na przedmiot niniejszego opracowania najistotniejszy jest
trzeci obszar badania, w ktrym eksperymentalnie badano umiejtnoci wykorzystania komputera i Internetu do
pozyskiwania i analizy informacji, porozumiewania si i wykonywania praktycznych zada w wymiarze prywatnym,
zawodowym i spoecznym 121 . Na ilustracji 8 przedstawiono poziomy umiejtnoci wykorzystywania TIK przyjte w
Midzynarodowym Badaniu Kompetencji Osb Dorosych, w ktrym podstawowe umiejtnoci s mierzone w ujciu bardziej
oglnych kompetencji informacyjnych.

118

A.J.A.M. van Deursen, E.J. Helsper, R. Eynon, Measuring digital skills. From digital skills to tanbigle outcomes

project report, op. cit.

D. Batorski, Polacy wobec technologii cyfrowych uwarunkowania dostpnoci i sposobw korzystania, [w:] Diagnoza
Spoeczna 2013. Warunki i jako ycia Polakw, red. J. Czapiski, T. Panek, Contemporary Economics 2013, t. 7, s. 336.
120 Ibidem, s. 337339.
119

121

Umiejtnoci Polakw wyniki Midzynarodowego Badania Kompetencji Osb Dorosych (PIAAC), Warszawa 2014, s. 1.

55 | S t r o n a

Ilustracja 8. Poziomy umiejtnoci wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych przyjte w

Midzynarodowym Badaniu Kompetencji Osb Dorosych.
rdo: Umiejtnoci Polakw wyniki Midzynarodowego Badania Kompetencji Osb Dorosych (PIAAC),
Warszawa 2014.

Wskaniki stosowane dotychczas przez Eurostat i Gwny Urzd Statystyczny nie powinny by
wykorzystywane zarwno do pomiaru oglnego poziomu kompetencji cyfrowych w spoeczestwie, jak i do
monitorowania lub ewaluacji realizacji projektw rozwijajcych kompetencje cyfrowe. Ich podstawow wad
jest wybirczy charakter, sprowadzajcy korzystanie z TIK do umiejtnoci informatyczno-technicznych lub
w najlepszym wypadku do podstawowych umiejtnoci informacyjnych. Jest to perspektywa traktujca
sfer TIK jako istotn sam w sobie. W dalszej czci niniejszego raportu proponujemy jako alternatyw
koncepcj funkcjonalnych kompetencji cyfrowych nakierowanych na osiganie celw w innych obszarach
ycia. Podejcie to zakada, e korzystanie z TIK niemal nigdy nie jest celem samym w sobie, w zwizku z
tym proste wskaniki umiejtnoci informatycznych w gruncie rzeczy nie mwi nam nic o zrnicowaniu i
zaawansowaniu korzystania z TIK przez Polakw.
Lista podstawowych umiejtnoci wykorzystywania TIK zamiast by traktowana jako wskanik
pokazujcy zrnicowanie kompetencji w spoeczestwie powinna by uznana za minimalny niezbdny
poziom podstawowych umiejtnoci, ktre pozwalaj rozwija bardziej zoone kompetencje. Lista taka
powinna by regularnie aktualizowana, nie moe take zawiera umiejtnoci powszechnie nieuywanych
(jak stosowanie funkcji w arkuszu kalkulacyjnym) lub zaawansowanych (jak programowanie).

56 | S t r o n a

2.6. Podsumowanie
Jak wynika z powyszego przegldu literatury, istnieje wiele rnych sposobw definiowania i kategoryzowania
kompetencji cyfrowych, okrelanych rwnie jako kompetencje medialne, informacyjne, sieciowe czy informatyczne.
Typologie te cho odmienne nie s ze sob sprzeczne. Ich podstawow cech jest duy poziom oglnoci opisu
kompetencji, rzadko bowiem katalogi te obejmuj szczegowe, precyzyjnie opisane umiejtnoci. Najczciej stosowane
rozrnienia dotycz podziau na z jednej strony sprawne posugiwanie si sprztem, programami i podstawowymi
usugami czy funkcjonalnociami sieciowymi z drugiej strony kompetencjami komunikacyjnymi, informacyjnymi czy
twrczymi. Rwnie czsty jest podzia na kluczowe obszary, jak informacja, komunikacja, bezpieczestwo, twrczo,
czasami praca i szeroko rozumiane rozwizywanie problemw. Tych kilka kategorii jest rwnie oglnych co
enigmatycznych, w niewielu rdach mona za znale przykady kompetencji funkcjonalnych, opisujcych przeoenie
oglnych kompetencji na praktyczne, konkretne dziaania, szczeglnie zwizane z codziennym korzystaniem z Internetu w
celu usprawnienia, wzbogacenia i uprzyjemnienia ycia prywatnego (codziennoci), spoecznego, obywatelskiego czy
zawodowego.
Z zaprezentowanych wczeniej katalogw kompetencji cyfrowych za najbardziej uyteczny i caociowy z punktu
widzenia niniejszej publikacji uznajemy katalog DIGCOMP, model ten jest bowiem opracowany jako synteza wielu uprzednio
przeanalizowanych katalogw kompetencji.
Jednoczenie, uwzgldniajc zaoenia prezentowanej ekspertyzy, musimy stwierdzi, e wszystkie powysze
kategoryzacje s niewystarczajce, gdy skupiaj si na kwestii korzystania z TIK jako celu samego w sobie. W drugiej
czci raportu zaprezentujemy podejcie alternatywne, ktre nazywamy podejciem relacyjnym lub koncepcj
funkcjonalnych kompetencji cyfrowych. Podejcie to zakada, e opisane wyej kompetencje korzystania z TIK s jedynie
narzdziami istotnymi w zaspokajaniu potrzeb i osiganiu celw w rnych obszarach ycia.

3. Korzystanie z technologii informacyjnokomunikacyjnych

3.1. Uwarunkowania korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych w
Polsce
3.1.1.

DOSTP DO KOMPUTERW I INTERNETU

Zgodnie z najnowszymi danymi Eurostatu, publikowanymi w ramach Digital Agenda Scoreboard, w 2014 roku 71%
gospodarstw domowych w Polsce miao dostp do Internetu szerokopasmowego (w tym dostp mobilny). Jednoczenie, jak
wskazuj badani z cyklu Diagnoza Spoeczna, posiadanie komputera jest w Polsce niemal rwnoznaczne z dostpem do
57 | S t r o n a

sieci. Warto zaznaczy, e cho wskaniki dostpnoci Internetu w domach stale rosn, to jednak tempo tego wzrostu w
ostatnich latach zmalao. W latach 20132014 wskanik ten zwiksza si o okoo 2 punkty procentowe rocznie, w
porwnaniu ze rednim wzrostem w latach 20042014 na poziomie okoo 6%. Tempo wzrostu maleje zreszt w caej
Europie.

Ilustracja 9. Odsetek gospodarstw z dostpem do Internetu szerokopasmowego w Polsce i Europie.

rdo: Dane Eurostatu.

To oznacza, e blisko 30% gospodarstw domowych nie ma ani komputera, ani dostpu do Internetu. Wrd
deklarowanych w tych gospodarstwach przyczyn braku dostpu najczciej i coraz czciej wymienia si brak takiej
potrzeby (65% gospodarstw bez dostpu w 2013 roku). Ronie deklarowany brak umiejtnoci (36%), ale spadaj
deklarowane problemy z kosztem sprztu i dostpu (odpowiednio 28% i 22%). Wida wic wyran zmian w obszarze
czynnikw uniemoliwiajcych pojawienie si TIK w gospodarstwach domowych. Jeszcze w 2006 r. bariery twarde, w tym
przede wszystkim brak rodkw finansowych, i przeszkody infrastrukturalne byy istotniejsze od braku kompetencji. Od 2009
roku mamy do czynienia z odwrceniem tej tendencji wyranie wzroso znaczenie barier mikkich. W 2013 roku brak
technicznych moliwoci podczenia do Internetu stanowi problem tylko dla 0,5% gospodarstw domowych w kraju 122
(wskanik ten moe zaskakiwa, jeli si uwzgldni, e 13% polskich gospodarstw domowych nie jest w zasigu adnej
usugi stacjonarnego dostpu szerokopasmowego). Co wicej, jak wynika z danych Gwnego Urzdu Statystycznego, od
kilku lat mona zaobserwowa sta grup gospodarstw domowych niezainteresowanych dostpem do sieci jest to okoo
18% wszystkich gospodarstw domowych w Polsce.
Technologie cyfrowe czciej s obecne w domach z dziemi w wieku szkolnym i w gospodarstwach, ktre
osigaj wysze dochody i znajduj si w wikszych miejscowociach (zrnicowanie geograficzne w tym zakresie wynika
take z kwestii infrastrukturalnych, wie si bowiem ze znacznymi rnicami w dostpnoci usug midzy terenami

122

Spoeczestwo informacyjne w liczbach 2014, op. cit., s. 33.

58 | S t r o n a

zurbanizowanymi i wiejskimi w najwikszych miastach dostp ma 78% gospodarstw, na wsi jedynie 61%123), znaczniej
rzadziej

za

gospodarstwach

jednoosobowych.

Ilustracja 10. Deklarowane przyczyny braku dostpu do Internetu w gospodarstwach domowych niekorzystajcych z
sieci.
rdo: Spoeczestwo informacyjne w liczbach 2014, red. V. Szymanek, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji,
Warszawa 2014.
Jednoczenie stale ronie poziom korzystania z telefonw komrkowych w Polsce jest obecnie uywanych blisko
140 aktywnych kart SIM na 100 obywateli. Jak pisze Dominik Batorski: Technologie informacyjno-komunikacyjne s nie
tylko coraz powszechniejsze, ale take wykorzystywane s w coraz wikszej liczbie miejsc i sytuacji. Ju nie tylko w domu i
pracy czy szkole, ale czsto rwnie w sposb mobilny i w trakcie przemieszczania si. Podstaw tego jest oczywicie
upowszechnienie rozwiza mobilnych

124

. Wprawdzie wiele osb ma w telefonie komrkowym dostp do

szerokopasmowego Internetu (80 aktywnych kart SIM na 100 obywateli), ale w 2014 roku jedynie 7% respondentw
deklarowao korzystanie z Internetu za porednictwem telefonii komrkowej (duo mniej ni unijna rednia 25%, przy tym
odsetek ten ronie w znacznie wolniejszym tempie). Warto zauway, e technologie cyfrowe nie wykluczaj si wzajemnie,
ale si dopeniaj, co jest zgodne z koncepcj konwergencji mediw. Niemal wszyscy uytkownicy komputerw (98%)
korzystaj rwnie Internetu i telefonu komrkowego, z kolei jedynie 24% obywateli korzysta tylko z telefonu komrkowego
(uznaje si te osoby za wykluczone cyfrowo, cho potencjalnie telefon komrkowy o ile zapewnia dostp do Internetu
moe by narzdziem e-integracji).
Co najwaniejsze, wedug danych z badania Diagnoza Spoeczna z 2013 roku, 11,6% Polakw nie miao telefonu
komrkowego i nie korzystao z komputera oraz Internetu osoby te yj w dwudziestowiecznym rodowisku medialnym.

123

D. Batorski, Polacy wobec technologii cyfrowych uwarunkowania dostpnoci i sposobw

korzystania, op. cit., s. 322.

124

Ibidem, s. 319.
59 | S t r o n a

Ilustracja 11. Odsetek osb w wieku od 16 do 74 lat regularnie korzystajcych z Internetu w Polsce i w Europie.
rdo: Dane Eurostatu.

W 2014 roku 63% Polakw regularnie korzystao z Internetu, przy czym uywanie komputera jest niemal zawsze
rwnoznaczne z korzystaniem z Internetu. W tej chwili dla duej czci uytkownikw komputer jest wycznie narzdziem
dostpu do Internetu [...]. Wiele osb korzysta tylko z niewielkiej czci moliwoci, jakie daje komputer125. Tempo wzrostu
tego wskanika, podobnie jak w wypadku dostpnoci Internetu w domach, rwnie zmalao w ostatnich latach do poziomu
od 1 do 3 punktw procentowych rocznie. Co interesujce, w ostatnich latach zaobserwowano szybszy wzrost w grupie
wiekowej od 55 do 64 lat (tabela 8).
Tabela 8. Odsetek osb korzystajcych z Internetu i zmiana odsetka wrd osb starszych.
rdo: Dane Eurostatu.
Rok

Grupa wiekowa

Wzrost z roku

Grupa wiekowa

Wzrost z roku

Grupa wiekowa

Wzrost

od 16 do 54 lat

na rok

od 55 do 64 lat

na rok

od 65 do 74 lat

roku na rok

2010

54,6

2011

57,9

3,3

29,7

5,6

10,2

2012

58,7

0,8

29,7

13,8

3,6

2013

59,9

1,3

32,4

2,7

15,2

1,4

2014

63,0

3,1

38,4

19

3,8

125

24,3

8,2

Ibidem, s. 336.

60 | S t r o n a

Jednoczenie 28% Polakw nie korzystao nigdy z Internetu wskanik ten od lat utrzymuje si na poziomie
wyszym o 10 punktw procentowych od redniej unijnej. Wskanik osb nigdy niekorzystajcych z sieci by znacznie
wyszy w grupie wiekowej od 65 do 74 lat (74%), wrd osb niepenosprawnych (63% dane Gwnego Urzdu
Statystycznego z 2013 roku), w grupie wiekowej od 55 do 74 lat (60%), wrd osb emerytowanych (58%), wrd osb z
niszym wyksztaceniem (51%) i wrd mieszkacw najuboszych gospodarstw domowych (48%). Starszy wiek jest
czynnikiem najsilniej warunkujcym wykluczenie cyfrowe. Powysze stwierdzenie potwierdzaj dane Gwnego Urzdu
Statystycznego, z ktrych wynika, e w 2013 roku w Polsce nie korzystao z sieci 9,8 miliona osb w wieku od 16 do 74 lat,
wrd ktrych zdecydowan wikszo (6,9 miliona) stanowi osoby w wieku 55 i wicej lat, a 6,4 miliona emeryci i
rencici. A trzy czwarte osb niekorzystajcych z Internetu w cigu ostatnich trzech miesicy jako powd wskazywao brak
odpowiednich umiejtnoci126.
Szczegln grup s osoby przestajce korzysta z TIK i osoby, ktre mimo posiadania dostpu do komputera i
Internetu w domu, nie korzystaj z tej moliwoci. Niestety, od kilku lat w wynikach badania Diagnoza Spoeczna mona
zaobserwowa rosnc liczb osb, ktre maj w domu dostp do TIK, a mimo to z nich nie korzystaj (w 2007 roku byo to
11% osb z dostpem do sieci, w 2013 roku ju 15% takich osb). Oznacza to, e ju ponad 40% Polakw, ktrzy nie
korzystaj z Internetu, to osoby majce w domu dostp do komputera i sieci. S to w przewaajcej mierze osoby starsze.
Jest to zatem grupa osb wykluczonych, w ktrych wypadku nie istniej przeszkody finansowe czy sprztowe. Zachcone do
korzystania, osoby te bd zapewne mogy korzysta z Internetu we wasnym domu.
Na ilustracji 12 mona przeledzi, jak wyrany w starszych grupach wiekowych jest rozdwik midzy
dysponowaniem moliwoci korzystania z TIK w domu i realnym korzystaniem 127. W grupach wiekowych starszych ni 35
40 lat ronie odsetek osb niekorzystajcych z TIK, ale majcych moliwo korzystania zjawisko niewyobraalne w
modszych grupach wiekowych, w ktrych osoby bez dostpu w domu korzystaj z Internetu w innych miejscach.

126

Spoeczestwo informacyjne w liczbach 2014, op. cit., s. 3637.

127

D. Batorski, Polacy wobec technologii cyfrowych uwarunkowania dostpnoci i sposobw

korzystania, op. cit., s. 326-327.

61 | S t r o n a

Ilustracja 12. Dostp do technologii informacyjno-komunikacyjnych i korzystanie z nich w 2013 roku.

rdo: Dane badania Diagnoza Spoeczna, 2013 rok.
Jak wczeniej wspomniano, z badania Diagnoza Spoeczna wynika, e cz osb rezygnuje z korzystania z
technologii informacyjno-komunikacyjnych. Na przykad w 2013 roku z sieci nie korzystao 9% osb, ktre w 2011 roku
deklaroway uytkowanie Internetu. Z korzystania z TIK najczciej rezygnuj osoby starsze i o niszym wyksztaceniu.
Przyczyny rezygnacji s najczciej zwizane z utrat dostpu ze wzgldu na zmian sytuacji yciowej, na przykad zmian
lub strat pracy, ukoczeniem edukacji, przeprowadzk lub wyprowadzeniem si z gospodarstwa domowego dzieci, ktre
byy uytkownikami i posiadaczami komputerw. Czasem wynikaj z niewielkiej potrzeby korzystania, ktre ju wczeniej
miao ograniczony charakter128.

3.1.2.

DOSTP DO TECHNOLOGII INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNYCH I KORZYSTANIE

Z NICH UWARUNKOWANIA

Na korzystanie z Internetu wpywa wiele kluczowych czynnikw, ale najwaniejszym z punktu widzenia niniejszej
publikacji jest wiek wspominalimy ju o tym, e czynnik ten najsilniej si wie z wykluczeniem cyfrowym. Z ilustracji 13
wynika, e w grupach wiekowych do 34 lat odsetek osb korzystajcych zblia si do 100% (jest nieco niszy w granicznej
grupie wiekowej od 35 do 44 lat). W najmodszych grupach wida ju jednak wyhamowanie tendencji wzrostowej. W grupach
powyej 45 lat poziom korzystania jest duo niszy i dopiero w ostatnich latach wida tendencj wzrostow w relacji do
modszych grup wiekowych do 2010 roku rnica midzy grupami do 45. roku ycia i powyej 45. roku ycia stale rosa.

128

Ibidem, s. 326.
62 | S t r o n a

Ilustracja 13. Odsetek Polakw w wieku od 16 do 74 lat korzystajcych z Internetu w podziale na grupy wiekowe.
rdo: Dane Eurostatu.

Dane zaprezentowane na ilustracji 14 pokazuj ogromn rozbieno midzy odsetkiem osb korzystajcych z
sieci w duych miastach i na wsi mimo staego wzrostu liczby osb korzystajcych z TIK, mamy tutaj do czynienia z
rnic niemal 30 punktw procentowych.

63 | S t r o n a

Ilustracja 14. Korzystanie z Internetu w rnych grupach klasa miejscowoci.

rdo: Dane badania Diagnoza Spoeczna, 2013 rok.
Z kolei pe ma nieznaczny wpyw na intensywno korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Od
kilku lat wyniki badania Diagnoza Spoeczna wskazuj, e z sieci korzysta nieznacznie wyszy odsetek mczyzn ni
kobiet w 2013 roku byo to odpowiednio 65% i 61%. Ta nieznaczna rnica procentowa utrzymuje si od lat na staym
poziomie i zapewne wynika z rnic kulturowych oraz rl spoecznych odgrywanych przez kobiety i mczyzn.
Drugim czynnikiem mocno wpywajcym na korzystanie z TIK jest wyksztacenie. Wyniki badania Diagnoza
Spoeczna wskazuj, e z TIK korzystaj niemal wszyscy uczcy si (uczniowie i studenci) oraz osoby z wyszym
wyksztaceniem. Tymczasem wrd osb z wyksztaceniem podstawowym nie korzysta a 88 proc. Rnice te s
niezmiennie bardzo due, a najwicej nowych uytkownikw przybyo wrd osb z wyksztaceniem rednim 129.
Due znaczenie dla korzystania z nowych mediw maj rwnie zamono i status spoeczno-zawodowy, cho
czynniki te nie determinuj korzystania z nowych mediw tak intensywnie, jak wiek i wyksztacenie. Z mediw cyfrowych
intensywnie korzystaj przede wszystkim osoby uczce si (uczniowie i studenci 99%) i aktywne zawodowo (prywatni
przedsibiorcy 89%, pracownicy sektora prywatnego 82%, pracownicy sektora publicznego 87%). Wykorzystanie
technologii informacyjno-komunikacyjnych jest nisze w wypadku osb bezrobotnych (65%) i biernych zawodowo (56%).
Interesujce, e rolnicy przecie aktywni zawodowo korzystaj z TIK niezbyt chtnie (43%). Korzystanie wrd emerytw
i rencistw jest najnisze wynosi odpowiednio 22% i 28%.

Ilustracja 15. Polacy wobec technologii cyfrowych status spoeczno-zawodowy.

rdo: Dane badania Diagnoza Spoeczna, 2013 rok.

129

Ibidem, s. 329.

64 | S t r o n a

3.1.3.

POZIOM KOMPETENCJI C YFROWYCH W POLSCE

Jak ju wspomnielimy wczeniej, stosowane dotychczas wskaniki nie zapewniaj czytelnego obrazu poziomu i
zrnicowania kompetencji cyfrowych przede wszystkim ze wzgldu na ich wybirczy charakter. Oglnie rzecz biorc,
kompetencje te trudno dobrze zmierzy za pomoc bada ilociowych, opartych wycznie na deklaracjach badanych.
Tymczasem wyniki tego rodzaju bada dominuj w publikacjach na temat mediw cyfrowych. Problem ten znajduje swoje
odzwierciedlenie w wynikach bada, ktre dostarczaj jedynie wiedzy fragmentarycznej. Wiele stosowanych wskanikw nie
przynosi przydatnej wiedzy na temat zrnicowania kompetencji Polakw, moe nawet prowadzi do bdnego wraenia, e
umiejtnoci techniczne s kluczowymi kompetencjami cyfrowymi. Niemniej jednak dane te, zbierane przez Eurostat i
Gwny Urzd Statystyczny, a take pozyskiwane w takich badaniach, jak Diagnoza Spoeczna rysuj pewien obraz
zrnicowania kompetencji cyfrowych.
Poziom kompetencji, jakie s badane przez Eurostat czy w Diagnozie Spoecznej, jest wewntrznie silnie
zrnicowany i uwarunkowany takimi samymi czynnikami, jak korzystanie z Internetu w ogle. W prowadzonych na potrzeby
statystyki unijnej badaniach Gwnego Urzdu Statystycznego stosuje si podzia na kompetencje informacyjne i
informatyczne (obejmujce umiejtnoci komputerowe i internetowe)130. Z kolei w badaniach z cyklu Diagnoza Spoeczna
niemal nie jest uwzgldniany wtek umiejtnoci efektywnego wykorzystania zasobw sieciowych. Jedynie w raporcie z
2011 roku znalaza si umiejtno okrelona jako uywanie wyszukiwarki internetowej (np. Google, Yahoo!) w celu
znalezienia informacji, ktr zadeklarowao wwczas a 91% uytkownikw technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Wynik ten jest wysoce wtpliwy ju samo okrelenie umiejtnoci jest niejednoznaczne, jak za wskazuj modele
teoretyczne i prace badawcze, efektywne korzystanie z zasobw informacyjnych sieci wymaga wielu umiejtnoci
warunkujcych sukces131.
Na wykresach zaprezentowanych na ilustracji 16 ujto odsetek Polakw posiadajcych dwa gwne typy
kompetencji informatycznych badanych przez Gwny Urzd Statystyczny i Eurostat, w podziale na poziomy ich
zaawansowania. Jak wida, w zakresie zarwno umiejtnoci komputerowych, jak i umiejtnoci internetowych tylko
niewielka grupa uytkownikw ma wysokie umiejtnoci, blisko jedna czwarta uytkownikw ma umiejtnoci rednie, a
jedna pita niskie. Niepokojco wysoki jest odsetek osb deklarujcych brak jakichkolwiek umiejtnoci komputerowych i
internetowych (odpowiednio 44% i 35%). W przyjtych przez Eurostat wskanikach s bowiem kompetencje, ktre naley
zaliczy do podstawowych i niezbdnych, nawet jeli stanowi punkt wyjcia nabywania kompetencji, jakie w dalszych
rozwaaniach okrelamy jako funkcjonalne.

130

Rozwinicie zagadnie istotnoci metodologii pomiaru kompetencji cyfrowych znajduje si w rozdziale czwartym.
131 Por. J. Jasiewicz, Kompetencje informacyjne modziey. Analiza stan faktyczny ksztacenie na przykadzie

Polski, Niemiec i Wielkiej Brytanii, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2011, s. 85125.

65 | S t r o n a

Ilustracja 16. Odsetek Polakw posiadajcych dwa gwne typy kompetencji informatycznych w podziale na
poziomy ich zaawansowania
rdo: Spoeczestwo informacyjne w liczbach 2014, red. V. Szymanek, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji,
Warszawa 2014.

Niski poziom zdolnoci do korzystania z TIK zosta rwnie zdiagnozowany w Midzynarodowym Badaniu
Kompetencji Osb Dorosych, prowadzonym w Polsce przez Instytut Bada Edukacyjnych. W badaniu tym wzio udzia 166
tysicy osb w wieku od 16 do 65 lat z 24 krajw (dodatkowe dziewi pastw uczestniczyo tylko w drugiej rudzie badania).
W Polsce przebadano 9 tysicy osb dorosych. Naley jednak podkreli, e w badaniu tym rwnie diagnozowano jedynie
wycinek kompetencji cyfrowych, jaki stanowi umiejtnoci korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych132. Jak
wspominalimy wczeniej, model badawczy Midzynarodowego Badania Kompetencji Osb Dorosych lokuje je jednak w
wymiarze szerszych kompetencji informacyjnych.
Sam fakt, e badanie przy komputerze przeprowadzono tylko wrd poowy populacji jest niepokojcy, oznacza
bowiem, e poowa respondentw nie przystpia do badania ze wzgldu na brak dowiadczenia w obsudze komputera,
niezaliczony test podstaw jego obsugi lub odmow. Informacja ta mwi wiele na temat poziomu kompetencji cyfrowych
badanych. Spord Polakw, wrd ktrych przeprowadzono pomiar umiejtnoci wykorzystywania TIK, 40% posiadao
wysoki (drugi lub trzeci) poziom tych kompetencji. Poniewa do testu komputerowego przystpia poowa badanych, z 40%
otrzymujemy 20% Polakw w wieku od 16 do 65 lat o wysokich umiejtnociach wykorzystywania technologii informacyjnokomunikacyjnych. W krajach, ktre wypady najlepiej w tej dziedzinie pomiaru w Szwecji, Finlandii, Holandii i Norwegii
ponad 40% respondentw osigno bardzo dobre wyniki133.
Warte uwagi s rwnie nowe wskaniki, wdraane obecnie przez Eurostat do statystyki unijnej. Pierwszy z nich to
syntetyczny wskanik umiejtnoci cyfrowych (digital skills indicator), badany pilotaowo w 2012 i 2014 roku (Eurostat
planuje jego wdroenie do bada od 2015 roku). Wskanik ten bada kompetencje w czterech obszarach informacja,

It is not a measurement of computer literacy, but rather of the cognitive skills required in the information age an age in which the
accessibility of boundless information has made it essential for people to be able to decide what information they need, to evaluate it
critically, and to use it to solve problems (Programme for the International Assessment of Adult Competencies
http://www.oecd.org/site/piaac/mainelementsofthesurveyofadultskills.htm [dostp: 15 stycznia 2015 roku]).
133 Ibidem, s. 9.
132

66 | S t r o n a

komunikacja, tworzenie treci, rozwizywanie problemw wrd osb korzystajcych z Internetu w ostatnich trzech
miesicach. Polska ma drugi od koca najgorszy wynik wrd wszystkich pastw europejskich.

Ilustracja 17. Odsetek osb z ponadpodstawowym poziomem wskanika umiejtnoci cyfrowych.

rdo: Dane Eurostatu, 2014 rok.

Polska wypada nie najlepiej take pod wzgldem drugiego nowego wskanika stosowanego przez Eurostat
indeksu zrnicowania aktywnoci online (diversification index of internet usage), opartego na zmodernizowanym katalogu
umiejtnoci.

Ilustracja 18. rednia liczba umiejtnoci z indeksu zrnicowania aktywnoci online posiadanych przez
Europejczykw.
rdo: Dane Eurostatu, 2014 rok.

67 | S t r o n a

3.2. Osoby z pokolenia 50+ jako uytkownicy technologii informacyjnokomunikacyjnych w warunkach polskich
Przegld bada dotyczcych osb pidziesicioletnich i starszych jako uytkownikw Internetu pokazuje podzia
na dwie grupy wiekowe, rnice si charakterystyk korzystania i kompetencjami internautw w wieku od 50 do 64 lat
oraz internautw szedziesiciopicioletnich i starszych134. Badanie Centrum Badania Opinii Spoecznej Internauci 2014
potwierdza, e wiek jest czynnikiem najsilniej determinujcym korzystanie z Internetu135. Liczba godzin spdzanych w sieci
rwnie jest zwizana z wiekiem. Badani w wieku do 34 lat korzystaj z Internetu najduej, z kolei starsi internauci
relatywnie krcej. Ponadto mczyni spdzaj online nieco wicej czasu ni kobiety (rednie wynosz odpowiednio 13
godzin i 10 godzin)136.

Ilustracja 19. Wiek uytkownikw Internetu a rednia liczba godzin w tygodniu spdzanych online.
rdo: Internauci 2014. Komunikat z bada, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, czerwiec 2014, s. 5.

Niemal wszystkie aktywnoci zwizane z komunikacj z innymi uytkownikami s wyranie czstsze wrd
modszych ni wrd starszych internautw najbardziej powszechne s wrd osb w wieku od 18 do 24 lat. Pewnym
wyjtkiem jest prowadzenie rozmw telefonicznych online, w ktrych wypadku wiek nie odgrywa a tak duej roli, co moe
wynika z tego, e na tle pozostaych jest to najbardziej tradycyjna forma interakcji, niernica si istotnie od normalnej

Por.: T.A. Keenan, Internet use among midlife and older adults, AARP bulletin poll, American Association of Retired
Persons, grudzie 2009 roku http://assets.aarp.org/rgcenter/general/bulletin_internet_09.pdf [dostp: 24 stycznia 2015
roku]; M. Madden, Older Adults and Social Media. Social networking use among those ages 50 and older nearly doubled
over the past year, Pew Internet and American Life Project, 2010 rok
http://www.pewinternet.org/files/oldmedia/Files/Reports/2010/Pew%20Internet%20%20Older%20Adults%20and%20Social%20Media.pdf
[dostp: 24 stycznia 2015 roku].
135 Internauci 2014. Komunikat z bada, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, czerwiec 2014 roku, s. 2.
136 Ibidem, s. 5.
134

68 | S t r o n a

rozmowy telefonicznej137. Ten nieco zaskakujcy wynik moe rwnie wiadczy o znaczeniu kontaktu z bliskimi dla osb
starszych, ktre s gotowe nauczy si relatywnie skomplikowanych czynnoci, aby go utrzyma (brak, niestety, bada
potwierdzajcych t hipotez). Nisza czstotliwo wykonywania rnych czynnoci oznacza rwnie, e poszczeglne
osoby starsze korzystaj z TIK w wszym zakresie ni osoby modsze wykonuj mniej rnorodnych czynnoci online.

Tabela 9. Osoby korzystajce z Internetu a formy komunikacji

rdo: Internauci 2014. Komunikat z bada, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, czerwiec 2014, s. 13.
Wiek

Internauci, ktrzy w cigu ostatniego miesica:

rozmawiali ze znajomymi za
porednictwem
komunikatorw (Gadu-Gadu,
Tlen)

prowadzili rozmowy
telefoniczne

(Skype,

dokonywali

wpisw

grali w sieci

na forach

Tlenofon)
(w %)

od 18 do 24 lat

91

50

62

41

od 25 do 34 lat

63

41

44

29

od 35 do 44 lat

48

36

26

13

od 45 do 54 lat

36

24

16

od 55 do 64 lat

36

39

65 i wicej lat

27

43

Z przywoywanego badania Centrum Badania Opinii Spoecznej wynika, e wystpuje istotna zaleno midzy
obecnoci na portalach spoecznociowych a wiekiem internautw wrd najmodszych jest ona niemal powszechna,
maleje jednak wraz z wiekiem138.
Dane badania Word Internet Project 2013139 rzucaj nieco wicej wiata na to, do czego osoby starsze uywaj
nowych technologii. Dane te potwierdzaj, e wiat nowych technologii jest zdominowany przez osoby modsze w grupie
respondentw w wieku od 20 do 29 lat z Internetu nie korzysta 8% osb, w grupie badanych szedziesicioletnich i
starszych a 80% osb. Starsi uytkownicy nie korzystaj z TIK przede wszystkim ze wzgldu na wystpowanie przeszkd
mikkich (brak potrzeby i motywacji do korzystania, brak odpowiednich umiejtnoci). Co wicej, w grupie osb
pidziesicioletnich i starszych mamy do czynienia ze zjawiskiem samowykluczenia mylenia o nowych technologiach
jako o czym niedostpnym w tym wieku. Jak pokazuj dane z badania Word Internet Project, w grupie osb niekorzystajcy
z sieci 27% twierdzi, e Internet nie jest dla ludzi w moim wieku, 21% za e Internet nie jest dla ludzi takich, jak ja.

Ibidem, s. 13.
Ibidem, s. 15.
139 World Internet Project. Poland 2013, Agora SA, Orange Polska, Warszawa 2013.
137
138

69 | S t r o n a

Osoby starsze najczciej korzystaj z Internetu za porednictwem komputera, ktry jest jedynym narzdziem
wykorzystywanym w tym celu. W niszych grupach wiekowych mamy obecnie do czynienia z niemal
czterdziestoprocentowym udziaem urzdze mobilnych (smartfonw lub tabletw). Tymczasem zaledwie 8% osb starszych
korzysta z komputera i telefonu w celu czenia si z Internetem. Seniorzy przeznaczaj take mniej czasu na korzystanie z
sieci osoby z grupy wiekowej od 25 do 29 lat spdzaj w sieci 18 godzin tygodniowo, podczas gdy osoby w wieku 50 i
wicej lat okoo 10 godzin.
Korzystanie z Internetu przez osoby pidziesicioletnie i starsze rwnie ma swoj specyfik mona je okreli
jako nieco bardziej pasywne. Przejawia si to choby w sposobach korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Na przykad osoby powyej 50. roku ycia zdecydowanie czciej od modszych uytkownikw wykorzystuj sie jako rdo
informacji ze wiata i z kraju (63% w grupie osb w wieku od 50 do 59 lat i 71% w grupie osb w wieku 60 i wicej lat) oraz
wiadomoci na temat wydarze lokalnych (odpowiednio 63% i 65%). Inne czynnoci jak poszukiwanie materiaw
rozrywkowych czy informacji o promocjach s znacznie czciej podejmowane przez osoby modsze.
Wykorzystywanie sieci do realizacji rnych codziennych spraw rwnie jest powszechniejsze wrd osb
modszych. Na przykad z bankowoci elektronicznej korzystaj najczciej osoby w wieku od 25 do 49 lat okoo 60% z
nich paci rachunki przez Internet, podczas gdy w grupie osb w wieku 50 i wicej lat dziaania takie podejmuje 40%
uytkownikw. Zakupy online s domen osb modszych robi je 37% osb w wieku od 25 do 29 lat i tylko 12% osb w
wieku 60 i wicej lat.
Wrd czynnoci komunikacyjnych najwiksz popularnoci seniorw cieszy si korzystanie z poczty
elektronicznej (78% uytkownikw sieci w wieku 60 i wicej lat sprawdza poczt elektroniczn, a 42% wysya wiadomoci z
zacznikami). Nieco rzadziej osoby szedziesicioletnie i starsze rozmawiaj za porednictwem komunikatorw
tekstowych (24%) lub telefonuj przez Internet (19%).
Interesujca jest specyfika korzystania z serwisw spoecznociowych przez osoby starsze. Przede wszystkim w
grupie osb w wieku 50 i wicej lat mamy do czynienia z tendencj odwrotn ni w niszych grupach wiekowych o ile
wrd osb poniej 50. roku ycia najpopularniejszym serwisem spoecznociowym jest Facebook, o tyle uytkownicy
pidziesicioletni i starsi korzystaj gwnie z serwisu nk.pl. Szczeglny jest rwnie sposb korzystania z serwisw tego
rodzaju przez osoby starsze serwisy spoecznociowe s najczciej wykorzystywane jako platforma dostpu do treci
publikowanych przez innych, w zwizku z czym osoby starsze przewanie po prostu czytaj pojawiajce si informacje lub
korzystaj z opublikowanych linkw, znacznie rzadziej ni osoby modsze publikuj za informacje, oznaczaj polubienie
treci lub aktualizuj swj status.

70 | S t r o n a

10

20

30

40

18-24 lata

60

70

80

90

100

92

25-34 lata

78

35-44 lata

56

45-54 lata

43

55-64 lata

65 lat i wicej

50

30

17

Ilustracja 20. Internauci zarejestrowani na portalach spoecznociowych wedug wieku (dane w %).
rdo: Internauci 2014. Komunikat z bada, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, czerwiec 2014, s. 15.

Biorc pod uwag rnice w korzyciach pyncych z uywania Internetu, Dominika Czerniawska, Wojciech
Fenrich i Marta Olco-Kubicka wyrnili wrd osb starszych dwie grupy. Pierwsza z nich to osoby w wieku od 50 do 65 lat
i aktywne zawodowo, ktre uywaj sieci przede wszystkim do celw profesjonalnych (poszukiwanie pracy, dostp do
zasobw, kontakt z klientami, reklama) i uatwie w yciu codziennym. Druga grupa to osoby powyej 65. roku ycia, ktrym
Internet suy przede wszystkim do poprawy dobrostanu psychicznego, zapewnienia kontaktu ze wiatem, pokonania
poczucia osamotnienia, poprawy satysfakcji z ycia przez podniesienie poziomu samooceny i poczucia sprawstwa 140.

3.3. Badania zagraniczne korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych

przez osoby starsze
W opisie kompetencji cyfrowych seniorw wane i czsto badane s motywacje oraz bariery w korzystaniu z
technologii informacyjno-komunikacyjnych 141 . Wrd tych drugich najczciej wymienia si przyczyny ekonomiczne,

D. Czerniawska, W. Fenrich, W. Olco-Kubicka, Internet wzbogaci moje ycie. Wpyw internetu na ycie codzienne osb 50+, Raport
Koalicji Dojrz@o w Sieci, Warszawa 2011 http://dojrzaloscwsieci.pl/raport-nt-korzysci.html [dostp: 2 lutego 2015 roku].
141 Por. na przykad: Y. Barnard, M.D. Bradley, F. Hodgson et al., Learning to use new technologies by older adults: Perceived difficulties,
experimentation behaviour and usability, Computers in Human Behavior 2013, t. 29, nr 4, s. 171524; D. Batorski, Polacy wobec
technologii cyfrowych uwarunkowania dostpnoci i sposobw korzystania, op. cit.; D. Batorski, P. Majnert, R. Machul, Internet dla
uytkownikw w wieku 50+, 2010 rok http://dojrzaloscwsieci.pl/raport-otwarcia.html [dostp: 16 padziernika 2014 roku]; N.G. Choi, D.M.
DiNitto, The Digital Divide Among Low-Income Homebound Older Adults: Internet Use Patterns, eHealth Literacy, and Attitudes Toward
Computer/Internet Use, Journal of Medical Internet Research 2013, t. 15, nr 5; S. Czaja, N. Charness, A.D. Fisk et al., Factors
predicting the use of technology: Findings from the center for research and education on aging and technology enhancement (CREATE),
Psychology and Aging 2006, t. 21, nr 2, s. 333352; A. Gonzalez, M. Paz Ramirez, V. Viadel, Attitudes of the Elderly Toward
Information and Communications Technologies, Educational Gerontology 2012, t. 38, nr 9, s. 585594; Y. Jung, W. Peng, M. Moran
et al., Low-Income Minority Seniors Enrollment in a Cybercafe: Psychological Barriers to Crossing the Digital Divide, Educational
140

71 | S t r o n a

dysfunkcje zdrowotne (niesprawno doni, choroby i osabienie narzdu wzroku, ble krgosupa), brak wiedzy technicznej i
przekonanie o braku kompetencji (wiedzy i predyspozycji tutaj mieszcz si stwierdzenia typu: jestem za stary, eby si
uczy nowych rzeczy), brak zaufania do Internetu i treci w nim zawartych. I odwrotnie aktywno yciowa, w tym aktywne
spdzanie czasu wolnego, sprzyja korzystaniu z Internetu, co pokazay badania fiskich seniorw z 2012 roku 142. Wrd
innych czynnikw sprzyjajcych aktywnoci sieciowej wymieniano wyksztacenie, pe (mczyni chtniej zagldaj do
Internetu), aktywno zawodow, dobry stan zdrowia143.
Zwraca si ponadto uwag, e swobodne korzystanie z Internetu do rnych celw ma znaczny wpyw na poziom
kapitau spoecznego seniorw i ich samoocen144. Wielu badaczy pyta osoby starsze o to, jakie potrzeby informacyjne
zaspokajaj w Internecie i w ktrych sferach ycia jest im on najbardziej przydatny. W analizie brytyjskiej na pierwszych
trzech miejscach znalazy si komunikacja, spdzanie czasu wolnego i aktywno zwizana z prac zawodow, na dalszych
e-bankowo i zakupy online145. Autorzy tej analizy podkrelali rwnie osabienie dotychczas silnych barier poczucia
braku bezpieczestwa i ochrony prywatnoci w sieci, proporcjonalne z poczuciem wygody, uytecznoci i oszczdnoci
czasu dziki przeniesieniu tych dziaa do Internetu.
W badaniu hiszpaskim z 2008 roku 146 wrd aktywnoci cyfrowych podejmowanych najczciej przez osoby
starsze wymieniono na pierwszych miejscach wyszukiwanie informacji i korzystanie z poczty elektronicznej. Duo niej na
licie pojawiy si konkretne czynnoci, takie jak szukanie informacji na temat zdrowia czy dziaa wadz, kupowanie towarw
i usug, pobieranie formularzy147. Badanie to zostao przeprowadzone ju ponad siedem lat temu, co przy zmieniajcych si
szybko moliwociach technologicznych oznacza, e jego wynikw nie mona dzi traktowa jako aktualnych, nadal jednak
obrazuje aktywnoci, ktre byy przedmiotem zainteresowania osb starszych.
Podobnie ma si rzecz z badaniami amerykaskimi przeprowadzonymi przed 2005 rokiem148, cho ich wyniki s
diametralnie inne 149 , pokazuj bowiem, e najpopularniejsze s zdrowie i opieka zdrowotna, podre i finanse (raczej

Gerontology 2010, t. 36, nr 3, s. 193212; . Kaczmarek, Zagroenia rozwoju w okresie pnej dorosoci perspektywa psychologii
pozytywnej, [w:] Zagroenia rozwoju w okresie pnej dorosoci, red. A.I. Brzeziska, K. Ober-opatka, R. Stec i K. Zikowska,
Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Pozna 2007, s. 1328; B. Lee, Y. Chen, L. Hewitt, Age differences in constraints
encountered by seniors in their use of computers and the internet, op. cit., s. 12311237; A.S. Melenhorst, W.A. Rogers, D.G.
Bouwhuis, Older adults motivated choice for technological innovation: Evidence for benefit-driven selectivity, Psychology and Aging
2006, t. 21, nr 1, s. 190195; C. Ng, Motivation among older adults in learning computing technologies: A grounded model, Educational
Gerontology 2008, t. 34, nr 1, s. 114; S.E. Peacock, H. Kuenemund, Senior citizens and Internet technology Reasons and correlates
of access versus non-access in a European comparative perspective, European Journal of Ageing 2007, t. 4, nr 4, s. 191200; N.
Shapira, A. Barak, I. Gal, Promoting older adults well-being through Internet training and use, Aging & Mental Health 2007, t. 11, nr 5,
s. 477484; W. Wilkowska, M. Ziefle, Which Factors Form Older Adults Acceptance of Mobile Information and Communication
Technologies?, HCI and Usability for E-Inclusion, Proceedings 2009, t. 5889, s. 81101.
142 M. Nasi, P. Rasanen, O. Sarpila, ICT activity in later life: Internet use and leisure activities amongst senior citizens in Finland,
European Journal of Ageing 2012, t. 9, nr 2, s. 169176.
143 Ibidem, s. 173.
144 Por.: N.G. Choi, D.M. DiNitto, Internet Use Among Older Adults: Association With Health Needs, Psychological Capital, and Social
Capital, Journal of Medical Internet Research 2013, t. 15, nr 5; S. Sum, M.R. Mathews, M. Pourghasem et al., Internet Technology and
Social Capital: How the Internet Affects Seniors Social Capital and Wellbeing, Journal of Computer-Mediated Communication 2008, t.
14, nr 1, s. 202220.
145 J. Choudrie, G. Ghinea, V.N. Songonuga, Silver Surfers, E-government and the Digital Divide: An Exploratory Study of UK Local
Authority Websites and Older Citizens, Interacting with Computers 2013, t. 25, nr 6, s. 417442.
146 Por. The Elderly People in Spain, IMSERSO, 2008 rok (za: L. Abad et al., Uses of Digital Tools among the Elderly, op. cit.).
147 L. Abad et al., Uses of Digital Tools among the Elderly, op. cit., s. 177.
148 S. Vuori, M. Holmlund-Rytknen, 55+ people as internet users, Marketing Intelligence & Plan 2014, t. 23, nr 1, s. 5876.

72 | S t r o n a

kupowanie w tej kategorii podre, inwestycje, ksiki, komputery i produkty zdrowotne ni tylko surfowanie po
Internecie). W pniejszych badaniach, z 2008 roku150, na czoowe miejsca wysuny si nastpujce aktywnoci: poczta
elektroniczna, finanse (bankowo, zakupy i sprzeda), pisanie tekstw, gry, hobby, zdrowie, komunikacja, rozrywka i
informacja. Badania Michaela T. Brauna na grupie amerykaskich respondentw w wieku od 60 do 90 lat wykazay, e wiek
nie wpywa negatywnie na poziom korzystania z serwisw spoecznociowych 151, jest ono bowiem skorelowane pozytywnie
z czstotliwoci korzystania z Internetu w ogle. Zacht do korzystania z tych serwisw bdzie wic aktywizacja osb
starszych, pomoc w rozpoczciu dziaa, stworzenie moliwoci zdobycia dowiadcze w tym zakresie, zapewnienie
bezpieczestwa.
W przywoanych wczeniej badaniach porwnawczych starszych uytkownikw sieci (osb w wieku 65 i wicej lat
najstarszy respondent mia 89 lat)152 dowiedziono, e znacznie wolniej poruszaj si oni w Internecie ni osoby mode i w
rednim wieku (od 21 do 55 lat). Kolejne tury tego badania przeprowadzono w 2002 i 2013 roku, obejmujc nim
respondentw ze Stanw Zjednoczonych, z Australii, Niemiec, Japonii i Wielkiej Brytanii. Wykazano wwczas, e s oni
skuteczniejsi w dziaaniach sieciowych i popeniaj coraz mniej bdw, cho zajmuje im to wicej czasu. Moe to oznacza,
e poprawia si oferta usug elektronicznych skierowana precyzyjnie do osb starszych, ale rosn take ich kompetencje. W
omawianym badaniu wrd tematw najchtniej poszukiwanych online znalazy si: zdrowie, podre, hobby, informacje
(newsy), sprawy finansowe, zakupy i utrzymywanie kontaktw spoecznych.
Z kolei najczciej podejmowane dziaania cyfrowe to, wedug Susany Agudo, ksztacenie kompetencji cyfrowych
(66,1%), wyszukiwanie informacji (47%), komunikacja (24,9%) i rozrywka (18,7%) 153. Wyszukiwanie informacji obejmuje te
same zagadnienia co w innych grupach wiekowych, ale szczegln uwag seniorzy zwracaj na kwestie zwizane z ich
etapem yciowym (emerytura sytuacja finansowa, zdrowie). Bardzo wygodne, zwaszcza dla osb z problemami
zdrowotnymi, s transakcje elektroniczne, czyli zakupy i patnoci154. W komunikacji dominuj kontakty z rodzin i bliskimi,
co ma pozytywny wpyw na seniorw (poczucie wasnej wartoci, motywacja, rozwj umiejtnoci spoecznych, satysfakcja).
W badaniu szwedzkim, ktre koncentrowao si na korzyciach, jakie pyn z korzystania z Internetu przez
seniorw (do korzyci tych zaliczono midzy innymi poczucie przynalenoci do nowoczesnego spoeczestwa, poczucie
sprawstwa, pozytywn samoocen i utrzymywanie kontaktw z innymi), uwzgldniono nastpujce rodzaje kompetencji
cyfrowych: korzystanie z poczty elektronicznej i forw dyskusyjnych, czytanie gazet, wyszukiwanie informacji i dzielenie si
ni, korzystanie z komunikatora Skype, wyszukiwanie ofert i dokonywanie rezerwacji zwizanych z podrowaniem,

Przyczyn rnic mona upatrywa w wielu czynnikach, poczwszy od rnego stopnia rozwoju informatyzacji w obu krajach,
skoczywszy za na odmiennociach stosowanej metodologii badawczej wyniki nie mog by w zwizku z tym przedmiotem
porwnania.
150 Por. S.L. Gatto, S.H. Tak, Computer, internet, and e-mail use among older adults: Benefits and barriers, Educational Gerontology
2008, t. 34, nr 9, s. 800811.
151 M.T. Braun, Obstacles to social networking website use among older adults, Computers in Human Behavior 2013, t. 29, nr 3, s.
673680.
152 J. Nielsen, Seniors as web users, op. cit.
153 S. Agudo, M.. Pascual, J. Fombona, Uses of Digital Tools among the Elderly, Comunicar 2012, t. 20, nr 39, s. 193201.
154 Ibidem, s. 197198.
149

73 | S t r o n a

rezerwowanie innego rodzaju biletw, bankowo elektroniczna, zakupy i sprzeda online, tworzenie stron internetowych,
poszukiwania genealogiczne, suchanie muzyki i ogldanie filmw, surfowanie, wykonywanie innych dziaa155.
W Izraelu najpopularniejsze aktywnoci to korzystanie z poczty elektronicznej, edytora tekstw oraz gry
elektroniczne i sieciowe156, z kolei w Australii poszukiwanie informacji, rozrywka, handel, komunikacja i nawizywanie
kontaktw157, czyli jak najdusze zachowanie samodzielnoci i funkcjonowania niezalenego od pomocy innych osb, a
take utrzymanie relacji spoecznych.
Osoby w wieku 55 i wicej lat w Finlandii maj preferencje podobne jak modsze pokolenia korzystanie z poczty
elektronicznej, wyszukiwanie informacji, bankowo online. Zdecydowanie mniejszym zainteresowaniem cieszyy si
rozrywka, zakupy w sieci, czytanie, kupowanie biletw czy korzystanie z usug specjalistycznych 158 . Badacze w tym
projekcie uznali za wane podkrelenie, e wszyscy respondenci byli zadowoleni ze swojej sytuacji i oglnie cieszyli si
yciem.
Susana Agudo, M. ngeles Pascual i Javier Fombona wyodrbnili cztery podstawowe zakresy korzystania przez
seniorw z komputerw i Internetu w Hiszpanii: edukacja, informacja, komunikacja i rozrywka 159 , stwierdzajc znaczny
wpyw poziomu wyksztacenia na aktywno cyfrow. W szerszym wymiarze poziom wyksztacenia moe by skorelowany z
ciekawoci wiata i wiksz rnorodnoci oraz intensywnoci potrzeb we wspomnianych czterech obszarach. Podobne
wyniki uzyskano w badaniach polskich160.
W tabeli 10 przedstawiono porwnanie wynikw omwionych bada w zakresie obszarw zastosowa kompetencji
cyfrowych w grupie osb pidziesicioletnich i starszych. Obszary (kolumna lewa) uporzdkowano wedug czstotliwoci
wystpowania w cytowanych analizach, cyfry oznaczaj za czstotliwo, z jak respondenci uywali kompetencji
cyfrowych w poszczeglnych obszarach (w badaniach fiskich i hiszpaskich z 2012 roku autorzy podali wybory pierwsze i
nastpne, std przeskok numeracji). W badaniach szwedzkich (oznaczenia x) nie podano skali zainteresowania, okrelono
tylko, o jakie obszary seniorzy byli pytani. Cyfry zamieszczone w tabeli obrazuj, jak zmienne s wybory respondentw te
same kompetencje byy przez uytkownikw z rnych krajw w tych samych latach uywane z rn czstotliwoci. Wida
rwnie, e w badaniach prowadzonych w tych samych krajach w rnych latach wybory respondentw s rne. Pokazuje
to dobrze dynamik zmian, jakim podlega wykorzystywanie kompetencji cyfrowych wraz z upywem czasu, a take zaleno
od czynnikw rodowiskowych respondentw.

E. Larsson, M. Larsson-Lund, I. Nilsson, Internet Based Activities (IBAs): Seniors Experiences of the Conditions Required for the
Performance of and the Influence of these Conditions on their Own Participation in Society, Educational Gerontology 2013, t. 39, nr 3, s.
155167.
156 T. Heart, E. Kalderon, Older adults: Are they ready to adopt health-related ICT?, International Journal of Medical Informatics 2013, t.
82, nr 11, s. E209E231.
155

S. Sum, M.R. Mathews, M. Pourghasem et al., Internet Technology and Social Capital: How the Internet Affects Seniors
Social Capital and Wellbeing, op. cit.; S. Sum, R.M. Mathews, I. Hughes, Participation of older adults in cyberspace: How Australian
older adults use the Internet, Australasian Journal on Ageing 2009, t. 28, nr 4, s. 189193.
158 S. Vuori, M. Holmlund-Rytknen, 55+ people as internet users, op. cit.
159 S. Agudo, M.. Pascual, J. Fombona, Uses of Digital Tools among the Elderly, op. cit. Por. take: S. Sum, R.M. Mathews,
I. Hughes, Participation of older adults in cyberspace: How Australian older adults use the Internet, op. cit.
160 Por. D. Batorski, Polacy wobec technologii cyfrowych uwarunkowania dostpnoci i sposobw korzystania, op. cit.
74 | S t r o n a
157

Tabela 10. Obszary zastosowa kompetencji cyfrowych wrd osb pidziesicioletnich i starszych porwnanie wynikw omwionych bada
rdo: Opracowanie wasne.
Finlandia20

Hiszpania

Hiszpania

05

2008

2012

wyszukiwanie informacji

gry, rozrywka (w tym filmy,

USA 2005

USA 2008

USA 2013

Australia

Szwecja

2009

2013

Izrael 2013

Czerniawsk
a 2011

muzyka), hobby
zakupy i sprzeda online

komunikacja

poczta elektroniczna

finanse (bankowo)

zdrowie i opieka zdrowotna

podre

75 | S t r o n a

pisanie tekstw

pobieranie formularzy

ksztacenie

kompetencji

cyfrowych
tworzenie stron www

poszukiwania genealogiczne

praca

codzienne obowizki

76 | S t r o n a

Niestety, z takiego przegldu literatury nie pyn jednoznaczne wnioski, co w duej mierze wynika z odmiennych
metodologii. Pewne znaczenie moe mie ponadto realizowanie bada w rnych latach. Trudno take okreli, w jakim
stopniu istotne s rnice midzy poszczeglnymi pastwami, ktre na pewno istniej. Niemniej jednak wedug
czstotliwoci aktywnoci uwzgldnianych w omwionych badaniach dominuj wyszukiwanie informacji, rozrywka, zakupy i
komunikacja, z kolei pod wzgldem wyborw respondentw s preferowane poczta elektroniczna, wyszukiwanie informacji,
zdrowie, komunikacja i rozrywka161.

3.4. Podsumowanie
Wykluczenie cyfrowe znacznej czci osb starszych nie oznacza, e technologie informacyjno-komunikacyjne nie
maj wpywu na ich ycie. W spoeczestwie cyfrowym brak dostpu jest czynnikiem warunkujcym jako ycia, sposoby
szeroko pojtego zaangaowania czy autonomi jednostki. Technologie informacyjno-komunikacyjne odgrywaj przy tym
kluczow rol, wystpujc we wszystkich sferach ycia i bdc narzdziami o uniwersalnym charakterze komunikacja czy
wyszukiwanie informacji jest podstawow czynnoci przydatn w wielu obszarach ycia.
Warto tutaj przypomnie Georga Simmla, ktry w 1907 roku pisa, e rozwojowi nauki i wzrostowi znaczenia
wiedzy naukowej w yciu spoecznym bdzie towarzyszy narastanie dystansu midzy osobami dysponujcymi dostpem do
wiedzy i osobami pozbawionymi tego dostpu162. Zdaniem Dominika Batorskiego, midzypokoleniowe rnice w korzystaniu
z sieci mog by rdem negatywnych zjawisk spoecznych. Jeli Internet staje si w coraz wikszym stopniu rdem
informacji z zakresu rnych obszarw ycia, to osoby niekorzystajce z niego maj utrudnione, a nawet ograniczone
moliwoci korzystania z tych sfer 163 . Tomasz Drabowicz zwraca uwag, e wyksztacenie, posiadane kompetencje i
kwalifikacje oraz umiejtno posugiwania si nowymi technologiami stay si wanymi czynnikami przy okrelaniu szans
danej jednostki lub grupy na rynku pracy, w konsekwencji za miejsca w strukturze spoecznej164.
Dystans midzypokoleniowy w obszarze wykorzystania TIK moe prowadzi take do wzmacniania i
upowszechniania si negatywnych stereotypw staroci i uprzedze wobec osb starszych. Wyobraenia takie s
przeksztacane w negatywne opinie, postawy i dziaania dotyczce seniorw, okrelane mianem ageizmu lub dyskryminacji
ze wzgldu na wiek. Wedug Edwarda Thorpe, moemy wyrni trzy formy ageizmu: bezporedni, poredni i
zwielokrotnion. Pierwsza dotyczy mniej przychylnego traktowania jednych osb w okrelonej sytuacji ni pozostaych w
porwnywalnych warunkach (na przykad technologie niedostosowane do moliwoci poznawczych i ruchowych osb
starszych, sposb porozumiewania si na forach internetowych, ktry moe wyklucza seniorw). Druga dotyczy stosowania
wobec wszystkich pozornie neutralnych warunkw, kryteriw lub praktyk, ktre jednak szczeglnie dotykaj konkretn grup
Digital literacy training for adults: initiatives, actors, strategies. Guidelines concerning adult literacy teaching strategies for people aged
over 55, Grandparents & Grandchildren Project, 2007 rok, s. 29.
162 G. Simmel, Philosophy of Money, Routledge, London 1978, s. 512.
163 D. Batorski, Polacy wobec technologii cyfrowych uwarunkowania dostpnoci i sposobw korzystania, op. cit., s. 367368.
164 T. Drabowicz, Nierwnoci cyfrowe a staro. Przypadek Polski na tle innych krajw Unii Europejskiej, [w:] Staro i starzenie si jako
dowiadczenie jednostek i zbiorowoci ludzkich, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Zakad Demografii Uniwersytetu dzkiego, d 2006,
s. 325.
161

wiekow i nie mog by obiektywnie uzasadnione (na przykad sposb obsugi klienta, maa czcionka utrudniajca
odczytanie komunikatw). Do dyskryminacji zwielokrotnionej dochodzi za wtedy, gdy jednoczenie nakadaj si na siebie
rne przyczyny dyskryminacji, jak wiek, pe, orientacja seksualna, niepenosprawno, rasa, pochodzenie etniczne (na
przykad prowadzenie spotka i szkole dla seniorw, przy czym okrelenie to moe implikowa skierowanie zaproszenia
do samych mczyzn i pominicie seniorek, organizacja spotka dla grup wieku, nie za dla grup midzypokoleniowych,
nieuwzgldnianie aktywizacji osb z najstarszych grup wieku, najbardziej naraonych na niepenosprawnoci utrudniajce
kontakt z innymi w przestrzeni publicznej)165.
Raporty traktujce o poziomie kompetencji cyfrowych w spoeczestwie donosz o niszych umiejtnociach w tym
zakresie wrd osb starszych i o spadku sprawnoci cyfrowej wraz z wiekiem 166 . Ma na to wpyw zarwno zakres
umiejtnoci i dowiadczenia (czsto niszy ni u osb modszych), jak i spadek sprawnoci fizycznej, w tym trudnoci z
prac na klawiaturze (choroby narzdu ruchu, koczyn grnych) czy osabienie wzroku. Do pozostaych zmiennych
ksztatujcych kompetencje i zachowania cyfrowe nale: potrzeby i potencjalne korzyci z korzystania z TIK, postawy i styl
ycia (czsto odmienne w poszczeglnych grupach wiekowych), sytuacja rodzinna (wiksza aktywno i zainteresowanie
osb yjcych w zwizkach ni samotnych). Ich dokadne opisanie wymaga dalszych bada, ktre dostarczyyby przydatnej
wiedzy do realizacji praktycznych dziaa e-integracyjnych.
W wypadku polskich uytkownikw w wieku 50 i wicej lat Internet przede wszystkim zaspokaja podstawowe
potrzeby informacyjne jest oknem na wiat, narzdziem kontaktu i podtrzymywania relacji. Osoby aktywne zawodowo
korzystaj z niego rwnie w celach profesjonalnych, a take wwczas, gdy stanowi on uatwienie w realizacji codziennych
obowizkw. Seniorzy za porednictwem sieci utrzymuj kontakty z bliskimi i znajomymi, zyskuj ponadto poczucie bycia
na bieco, bycia penoprawnym czonkiem spoeczestwa167. Obszar zainteresowa polskich srebrnych internautw jest
bardzo zmienny. Jeszcze w 2006 roku 168 respondenci z tej grupy szukali przede wszystkim informacji dotyczcych
motoryzacji, bankw, ubezpiecze, prasy online i komunikacji z rodzin.

E. Thorpe, Dyskryminacja ze wzgldu na wiek w Unii Europejskiej, [w:] My te! Seniorzy w Unii Europejskiej, red. B. Tokarz, Akademia
Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa 2004, s. 51.
166 Por. na przykad: M. Woejko, Internet medium dla seniorw. Raport firmy Gemius SA, Warszawa 2007
http://pliki.gemius.pl/Raporty/2007/Gemius_SA_Internet_dla_seniorow.pdf [dostp: 16 padziernika 2014 roku]. Wiele informacji na ten
temat przynosz take kolejne edycje badania Diagnoza Spoeczna.
167 D. Czerniawska, W. Fenrich, W. Olco-Kubicka, Internet wzbogaci moje ycie. Wpyw internetu na ycie codzienne osb 50+ ,
op. cit., s. 6; Cyfrowa przyszo. Edukacja medialna i informacyjna w Polsce. Raport otwarcia, red. J. Lipszyc, Fundacja Nowoczesna
Polska, Warszawa 2011, s. 57 i n. http://nowoczesnapolska.org.pl/wp-content/uploads/2012/01/Raport-CyfrowaPrzysz%C5%82o%C5%9B%C4%87-.pdf [dostp: 14 padziernika 2014 roku].
168 M. Woejko, Internet medium dla seniorw. Raport firmy Gemius SA, op. cit.
165

CZ II. TAKSONOMIA
FUNKCJONALNYCH
KOMPETENCJI CYFROWYCH
POKOLENIA 50+

W pierwszej czci niniejszego raportu omwilimy specyfik i uwarunkowania osb starszych jako uytkownikw
technologii cyfrowych. Jednoczenie zaprezentowalimy wiele rnych modeli i taksonomii szeroko pojtych kompetencji
cyfrowych, poddajc krytyce te modele kompetencji i powizane z nimi wskaniki wykorzystywane w badaniach, ktre w zbyt
duym stopniu (lub wycznie) skupiaj si na umiejtnociach informatycznych. Niewystarczajce s take modele
kompetencji informacyjnych, cho traktujemy je jako przydatne, gwnie ze wzgldu na definiowanie podstawowego zestawu
kompetencji. Celem tej czci jest przedstawienie alternatywnego podejcia, opartego na koncepcji funkcjonalnych
kompetencji cyfrowych.
Prezentowane w rozdziale drugim modele szeroko pojtych kompetencji cyfrowych s przykadami tradycyjnego
ujcia katalogowego. Cech takiego podejcia jest niezmienny katalog kompetencji, bdcy punktem odniesienia integracji
cyfrowej osb indywidualnych. Dodatkowo ksztatowanie kompetencji w projektach opartych na takich katalogach ogranicza
si do funkcji waciwej dla procesu edukacyjnego, czyli na przekazaniu okrelonych umiejtnoci. Przedstawione wczeniej
ujcia, nawet jeli odchodz od czysto instrumentalnych umiejtnoci korzystania ze sprztu (komputera lub narzdzi
internetowych), skupiaj si na kompetencjach zwizanych bezporednio z wykorzystaniem TIK, rozszerzajc je o zakres
kompetencji informacyjnych i medialnych.
Zagadnienie rozumienia funkcjonalnej natury kompetencji cyfrowych zyskuje w ostatnich latach na znaczeniu.
Wida to na poziomie prac teoretycznych, w ktrych coraz czciej kompetencje cyfrowe nie s ju traktowane jako
autonomiczna sfera umiejtnoci. Zmiana jest rwnie dostrzegalna na poziomie dokumentw strategicznych w Unii
Europejskiej kompetencje cyfrowe s jednym z elementw szerszego modelu kluczowych kompetencji. Rwnie na poziomie
wskanikw stosowanych na potrzeby Cyfrowej Agendy dla Europy wskanik e-skills, oparty na katalogu umiejtnoci
korzystania z TIK, zosta ostatnio zastpiony indeksem rnorodnoci korzystania z Internetu, opartym na katalogu
sformuowanym relacyjnie.

4. Relacyjny model kompetencji cyfrowych

Odmienne podejcie relacyjne kadzie nacisk na indywidualne potrzeby i motywacje uytkownikw TIK,
definiowane w odniesieniu do potrzeb i korzyci dotyczcych wszystkich sfer ycia. Relacyjne ujcie kompetencji to
stosunkowo nowa koncepcja, rozwijana jako odpowied na niedostatki wczeniejszych podej, traktujcych kompetencje
jako zamknity wykaz umiejtnoci niezbdnych kademu obywatelowi. Koncepcja ta wie si silnie z opisanym wczeniej
zwrotem w projektowaniu skierowanym na uytkownika (user-oriented design). Wynika rwnie z tego, e coraz
powszechniejsze i wszechobecne technologie trudno jest traktowa jako wydzielon sfer ycia, jak to byo w pierwszym
okresie popularyzacji Internetu (co uosabiaa rozpowszechniona w dyskursie publicznym dychotomia realnego i
wirtualnego).
W podejciu relacyjnym technologie informacyjne nie s osobnym obszarem znajdujcym si poza sfer ycia
codziennego, ale wymiarem ycia spoecznego przecinajcym wszystkie jego obszary. To przesunicie w perspektywie
relacyjnej obrazuje diagram zaprezentowany na ilustracji 21, pokazujcy, e umowny Internet (symbolizujcy wszystkie
nowoczesne technologie komunikowania, coraz czciej czce si w jedn sie) jest traktowany nie jako odrbny obszar
ycia, ale jako wymiar obecny w innych obszarach i uatwiajcy funkcjonowanie w nich.

Ilustracja 21. Nierelacyjny i relacyjny model kompetencji cyfrowych

rdo: Opracowanie wasne.
Najwaniejszym elementem modelu relacyjnego jest zaoenie, e integracja cyfrowa musi polega na wczeniu
wykorzystania TIK w codzienne ycie, a wic osadzi je w potrzebach zwizanych z rnymi obszarami funkcjonowania
jednostek. Celem jest to, co Jan van Dijk nazywa umiejtnociami strategicznymi zwizanymi z TIK (wieczcymi model, w
ktrym znajduj si rwnie umiejtnoci operacyjne, formalne, informacyjne i komunikacyjne). S to umiejtnoci osigania
okrelonych (zdefiniowanych) celw za pomoc Internetu i TIK, aby uzyska rne korzyci.
W konsekwencji podejcie relacyjne zakada, e aby interwencja bya skuteczna, musi uwzgldnia motywacje
jednostki i spoeczne zrnicowanie zarwno pomidzy grupami spoecznymi, jak i na poziomie indywidualnym. W ujciu
relacyjnym kompetentne uycie Internetu jest definiowane jako takie, ktre moe si przyczyni do poprawy jakoci ycia
jednostki, a tym samym usprawni (uatwi) jej funkcjonowanie w istotnym dla niej obszarze. Tymczasem w wielu

dotychczasowych dziaaniach z zakresu integracji cyfrowej nabycie umiejtnoci korzystania z TIK jest traktowane jako cel
sam w sobie. W ujciu relacyjnym przeciwnie, kluczowa jest bowiem perspektywa uytkownikw. Integracja cyfrowa ma
konsekwencje ekonomiczne, spoeczne, polityczne, kulturowe i instytucjonalne, czyli obserwowane w wymiarze makro, ale
podstawowym podanym skutkiem jest jednostkowa zmiana 169.
Podejcie relacyjne nie jest cakowicie sprzeczne z podejciem katalogowym, ale w szerszym ujciu relacyjnym
katalog wsko rozumianych kompetencji korzystania z TIK stanowi podstaw nabywania kompetencji funkcjonalnych. W
ujciu tym duo istotniejsze jest take rzeczywiste wykorzystanie nabytych kompetencji oraz osignicie za ich pomoc
rnych celw i korzyci samo nauczenie si umiejtnoci zwizanych z TIK nie wystarczy.

5. Koncepcja funkcjonalnych kompetencji

cyfrowych
Przyjmujc podejcie relacyjne, opowiadamy si wic za uznaniem funkcjonalnych kompetencji cyfrowych za
podstaw integracji cyfrowej. Rozumiemy przez nie poczenie wiedzy, opartych na niej umiejtnoci i motywacji
dotyczcych wykorzystania technologii cyfrowych w celu biecego zaspokajania potrzeb i uzyskiwania mierzalnych
korzyci. S to zatem kompetencje istotne jedynie w perspektywie funkcjonalnej, w ktrej su one zaspokajaniu rnych
potrzeb i osiganiu rozmaitych celw przez uytkownikw technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Stopie funkcjonalnoci kompetencji cyfrowych ocenia si po tym, w jakiej mierze dana osoba jest w stanie
zastosowa posiadane przez siebie umiejtnoci w celu waciwego funkcjonowania w danej grupie lub spoecznoci, a
take dla rozwoju wasnego i wspomnianej grupy 170 . Posiadanie funkcjonalnych kompetencji cyfrowych w rozumieniu
przyjtym w niniejszym raporcie oznacza zdolno do zaspokajania swoich potrzeb i osigania korzyci z pomoc
technologii cyfrowych.
Odwoujc si do opisanego wczeniej modelu wykluczenia cyfrowego Jana van Dijka, pragniemy podkreli, e
rozwj kompetencji cyfrowych naley ujmowa w szerszym wymiarze, na ktry skadaj si rwnie motywacje, kwestie
dostpowe w tym dostp do Internetu, dostp do sprztu oraz dostpno (accessibility) i uyteczno (usability) treci i
usug cyfrowych. Istotne jest rwnie uywanie TIK, a wic rzeczywiste wykorzystywanie nabytych kompetencji.
Jednym z podstawowych problemw, z ktrym musielimy si zmierzy, przystpujc do pracy nad taksonomi
funkcjonalnych kompetencji cyfrowych osb pidziesicioletnich i starszych, byo okrelenie stosunku midzy
kompetencjami funkcjonalnymi i kompetencjami podstawowymi, wrd ktrych za Alexandrem J.A.M. van Deursenem
rozrniamy kompetencje informatyczno-sieciowe (zwizane z wykorzystywaniem sprztu) i kompetencje treciowe (w tym
kompetencje informacyjne, komunikacyjne i tworzenia treci). Alternatywnie mona rozrnia kompetencje informatyczne i
informacyjne.

169

Za: A.J.A.M. van Deursen, J. van Dijk, E.J. Helsper, Investigating Outcomes of Online Engagement, Media@LSE Working Paper 2014, nr 28, s. 57.

UNESCO recommendation concerning the International Standardisation of Educational Statistics, UNESCO, 2010 rok
http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=13136&URL_DO=DO_PRINTPAGE&URL_SECTION=201.html [dostp: 31 grudnia 2014
170

roku].

Z jednej strony, istot przyjtego przez nas podejcia relacyjnego jest postrzeganie TIK jako jednego z naturalnie
wystpujcych elementw ycia kadego czowieka. Technologie cyfrowe (w tym Internet) i czynnoci realizowane za ich
porednictwem przestaj by postrzegane jako co istniejcego obok pozostaych obszarw aktywnoci. Tym samym
edukacja cyfrowa wykracza daleko poza nabywanie instrumentalnych kompetencji informatycznych (czyli sprztowotechnicznych) w ramach jednej, niezalenej sfery ycia, kompetencje te maj bowiem charakter horyzontalny i przecinaj si
z innymi obszarami ludzkiej egzystencji. Przyjmujc takie podejcie, nie naley ka nacisku na kompetencje informatycznosieciowe.
Z drugiej jednak strony, posiadanie i nabywanie kompetencji funkcjonalnych nie jest moliwe bez umiejtnoci
obsugi TIK: sprztu, oprogramowania i usug sieciowych, a take bez rnych podstawowych kompetencji, zwizanych na
przykad z komunikacj czy prac z informacj (nawizanie kontaktu z bliskimi wymaga umiejtnoci korzystania z poczty
elektronicznej, to z kolei podstawowych umiejtnoci korzystania z komputera podczonego do Internetu i przegldarki lub
klienta poczty elektronicznej). Zakadamy wic, e fundamentem nabywania funkcjonalnych kompetencji cyfrowych jest
posiadanie zestawu podstawowych (bazowych) kompetencji informatyczno-sieciowych. Funkcjonalne kompetencje cyfrowe
dotycz praktycznego zastosowania tych umiejtnoci w sytuacjach ycia codziennego.
W ramach taksonomii kompetencji funkcjonalnych podstawowe (bazowe) kompetencje cyfrowe mog by albo
jednym z wielu zespow kompetencji funkcjonalnych (co w gruncie rzeczy przeczy istocie modelu relacyjnego), albo
stanowi niezbdn podstaw zdobywania kolejnych kompetencji. Zdecydowalimy si na to drugie podejcie. W
trakcie przegldu i analizy literatury przedmiotu spomidzy kilkunastu typologii kompetencji, ktre poddalimy badaniu,
wybralimy model DIGCOMP Digital Competence Framework, ktry zawiera wszystkie obszary kompetencji
podstawowych. Zalet tego modelu jest jego syntetyczny charakter, zosta bowiem wypracowany na podstawie analizy
kilkunastu wczeniejszych modeli kompetencji cyfrowych. Zaoenia modelu DigComp przedstawilimy w podrozdziale
Systematyki kompetencji cyfrowych, sam model prezentujemy w caoci w Aneksie na kocu niniejszego raportu. Wrd
kompetencji cyfrowych mona dodatkowo wyrni kompetencje najbardziej podstawowe, traktowane jako minimum
niezbdne do rozwijania dalszych kompetencji funkcjonalnych. Takie zaoenie zostao przyjte w Wielkiej Brytanii w ramach
opracowywania zestawu Basic Digital Skills171.
Najwszym i najbardziej podstawowym poziomem s umiejtnoci wykorzystania TIK, zazwyczaj ju
nieujmowane w taksonomiach kompetencji. Naley zaznaczy, e ze wzgldu na nastpujc zmian technologiczn zbir
tych kompetencji nie jest stay. Korzystanie z urzdze mobilnych wymaga przyswojenia innych umiejtnoci ni korzystanie
z komputerw, z kolei urzdzenia wpisujce si w tendencj Internetu rzeczy bd wymagay jeszcze innych,
zrnicowanych umiejtnoci. Oswojenie si z interfejsami sprztowymi i zdolno korzystania z nich stanowi wsplny
mianownik tych umiejtnoci sprztowych.
Ostatecznie proponowany przez nas model kompetencji cyfrowych skada si z trzech poziomw (ilustracja 22).

171

http://www.go-on.co.uk/basic-digital-skills

Ilustracja 22. Trzy poziomy kompetencji cyfrowych.

rdo: Opracowanie wasne.

6. Taksonomia obszarw ycia, korzyci i

funkcjonalnych kompetencji cyfrowych
Wrd istniejcych modeli kompetencji cyfrowych nie znalelimy wielu przykadw takich rozwiza, ktre
opierayby si na podejciu relacyjnym. Modele teoretyczne kompetencji operuj jedynie na poziomie oglnie definiowanych
obszarw i przykadowych kompetencji, nie d jednak do tworzenia caociowej taksonomii kompetencji. Na przykad
Alexander J.A.M. van Deursen, Jan van Dijk i Ellen Helsper opracowali relacyjny model skutkw integracji cyfrowej,
obejmujcy pi kluczowych obszarw ycia spoecznego172:
ekonomiczny dotyczcy przede wszystkim kwestii zwizanych z zatrudnieniem i szukaniem pracy
oraz korzyci pyncych z dokonywania zakupw online,
spoeczny dotyczcy budowania wizi spoecznych i komunikacji interpersonalnej oraz zwizanego z
tym wzrostu kapitau spoecznego,
polityczny dotyczcy midzy innymi udziau w procesie politycznym (na przykad zwizanym z
wyborami) czy w polityce nieinstytucjonalnej (na przykad w debacie publicznej na tematy politycznej) oraz
aktywnoci obywatelskiej,

172

A.J.A.M. van Deursen, J. van Dijk, E.J. Helsper, Investigating Outcomes of Online Engagement, op. cit.

 kulturowy dotyczcy szeroko pojtej aktywnoci kulturowej, a take sfery edukacji,

instytucjonalny dotyczcy korzystania z publicznych usug i informacji, w tym z usug medycznych.
Inne taksonomie, takie jak opracowany na potrzeby Komisji Europejskiej model DIGCOMP, ograniczaj si do
poziomu kompetencji treciowych, ktre nadal traktujemy jedynie jako kompetencje podstawowe (bazowe). Brakujcym
elementem jest skatalogowanie poszczeglnych form uycia nakierowanych na osiganie celw w rnych obszarach ycia
codziennego.
Rzadki przykad takiego modelu zosta przedstawiony w przygotowanym dla wadz Londynu raporcie A benefits
framework for social inclusion initiatives 173 , w ktrym zaprezentowano typologi korzyci wynikajcych z walki z
wykluczeniem cyfrowym. Wyoniono j, biorc pod uwag takie czynniki, jak wpyw innych form wykluczenia w
spoeczestwie, potrzeby grup wykluczonych i priorytety pastwa (na poziomie centralnym i lokalnym). Co interesujce,
model korzyci pyncych z realizacji programw podnoszcych kompetencje medialne czy zwalczajcych wykluczenie
cyfrowe obejmuje take inne osoby i podmioty ni tylko bezporedni beneficjenci. W modelu tym opisano acuch wartoci
dodanej usug publicznych, pokazujcy powizane skutki dziaa na rnych beneficjentach, ktrymi maj by wykluczone
grupy i jednostki, ale take rodziny i opiekunowie wszystkich uytkownikw, z kolei na poziomie makro instytucje publiczne,
biznes i cae spoeczestwo.
W przywoywanym modelu wymieniono nastpujce spoeczne korzyci stosowania nowoczesnych technologii:
wstpne (enabler benefits) zwizane z obsug sprztu i oprogramowania,
podstawowe (foundation benefits) dobrostan (fizyczny i psychiczny), penoprawny udzia w yciu spoecznym,
rwno, poczucie sprawstwa,
wynikowe (priority outcome benefits) finanse online, korzystanie z kompetencji cyfrowych w yciu codziennym,
domowym, e-learning, sprawy zdrowotne i opieka zdrowotna, bezpieczestwo w sieci, praca zawodowa i dochody,
aktywno w spoecznoci lokalnej, dziaanie na rzecz rodowiska naturalnego.
Mona ten zestaw interpretowa jako hierarchi celw, jakie maj osiga osoby posiadajce kompetencje cyfrowe
na kolejnych szczeblach zaawansowania. Poziom wstpnych korzyci odpowiada w naszym modelu uzyskaniu kompetencji
podstawowych (bazowych). Poziom korzyci wynikowych to w naszym modelu poziom funkcjonalnych kompetencji
cyfrowych (opisanych poniej). Korzyci podstawowe s skutkami wykorzystywania kompetencji cyfrowych i jako takie
znajduj si poza naszym modelem. Szczeglnie nie uwzgldniamy elementw psychoterapeutycznych i spoecznych,
zwizanych na przykad z poczuciem akceptacji, autonomii, sprawczoci czy dobrostanu. Przyjlimy bowiem zaoenie, e
s to skutki horyzontalne, ktre trudno przypisa do okrelonych kompetencji, zale one bowiem od cech i potrzeb
jednostkowych.
Taksonomia funkcjonalnych kompetencji cyfrowych opiera si na zidentyfikowanych kluczowych sferach ycia, w
ktrych kompetencje te mog by wykorzystane. Obszary te wyoniono na podstawie wynikw badania opisanych w raporcie
Korzystanie z mediw a podziay spoeczne. Kompetencje medialne Polakw 174. W ramach tego projektu przeprowadzono

A benefits framework for social inclusion initiatives, City of London Digital Inclusion Team, Tech4I Ltd., 2010 rok, s. 918
http://www.esd.org.uk/esdtoolkit/communities/DigitalInclusion/Tools/Benefits%20Final%20Report%20-%20June%202010.pdf [dostp: 5
stycznia 2015 roku].
174 M. Filiciak, P. Mazurek, K. Growiec, Korzystanie z mediw a podziay spoeczne. Kompetencje medialne Polakw, Centrum
173

Cyfrowe, Warszawa 2013.

wywiady pogbione z osobami rekrutowanymi na podstawie segmentacji przygotowanej zgodnie z zaoeniami badania
European Social Survey. Uwzgldnienie segmentacji miao zagwarantowa, e badane osoby bd pochodziy ze
wszystkich grup spoecznych, take z grupy osb w rny sposb wykluczonych. Wywiady wyoniy obszary postrzegane
przez badanych jako istotne lub jako te, ktrym powicaj duo czasu (ten drugi element by kluczowy ze wzgldu na
przekonanie o tym, co moe by wane podczas bada niewiele osb zakwalifikuje do tej kategorii relaks, a take
zaatwianie codziennych spraw).

Ilustracja 23. Istotne obszary ycia.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: M. Filiciak, P. Mazurek, K. Growiec, Korzystanie z mediw a podziay
spoeczne. Kompetencje medialne Polakw, Centrum Cyfrowe, Warszawa 2013.

Na podstawie wynikw badania zdefiniowalimy osiem kluczowych obszarw aktywnoci yciowej: rozwj
zawodowy i osobisty, odpoczynek i zainteresowania, relacje spoeczne, sprawy codzienne, zdrowie, zaangaowanie
obywatelskie, finanse, religia i potrzeby duchowe. Nastpnie w kadym obszarze okrelilimy kilka najwaniejszych typw
korzyci, ktre mona w nim uzyska. W tak przygotowan ram wpisalimy funkcjonalne kompetencje cyfrowe dotyczce
konkretnych czynnoci ycia codziennego, ktre mog by realizowane za porednictwem technologii informacyjnokomunikacyjnych.
Naley zauway, e przedstawione obszary czsto wzajemnie si przenikaj. Ze wzgldu na konieczno
dokonania systematyki zaprezentowane podziay mog w okrelonych sytuacjach mie sztuczny charakter, na przykad jeli
po przejciu na emerytur kto wci interesuje si sprawami zawodowymi, to ten rodzaj zachowa wpisuje si ju nie w
rozwj zawodowy, ale w rozwj osobisty175.

175

D. Czerniawska, W. Fenrich, W. Olco-Kubicka, Internet wzbogaci moje ycie. Wpyw internetu na ycie codzienne osb 50+,

op. cit., s. 6.

Jak wykazalimy w pierwszej czci niniejszego raportu, brakuje danych, ktre pozwoliyby jednoczenie
przesdzi, jakie kompetencje s najwaniejsze lub najbardziej przydatne dla osb starszych, zwaszcza na takim poziomie
szczegowoci, jak w przedstawionej niej taksonomii.
Jest to oczywicie wynik przede wszystkim wewntrznego zrnicowania tej kategorii spoecznej. W literaturze
przedmiotu mona take znale rne wskazania w zalenoci od narodowoci badanej grupy (na przykad w Wielkiej
Brytanii na pierwszych trzech miejscach znalazy si komunikacja, spdzanie czasu wolnego i aktywno zwizana z prac
zawodow176, z kolei w badaniach amerykaskich z 2008 roku 177 poczta elektroniczna, finanse, bankowo, zakupy i
sprzeda, pisanie tekstw). Rny poziom szczegowoci prowadzonych bada przyczynia si do trudnoci w wyciganiu
oglnych wnioskw na podstawie porwnywania danych z nich pyncych.
Jeli chodzi o badania prowadzone w warunkach polskich, to dysponujemy jedynie oglnymi wskazwkami. Z
raportu Internet wzbogaci moje ycie wynika, e osoby do wieku od 50 do 65 lat korzystaj z TIK przede wszystkim w sferze
zawodowej (poszukiwanie pracy lub uatwie w pracy przez dostp do okrelonych zasobw, szybsza komunikacja ze
wsppracownikami, moliwo dotarcia do klientw i reklama swojej dziaalnoci), z kolei osoby szedziesiciopicioletnie i
starsze czerpi korzyci gwnie na paszczynie psychologicznej maj poczucie wczenia do spoeczestwa dziki
kontaktowi ze wiatem (komunikacja z innymi i informacje). Malejca rola potrzeb dotyczcych rozwoju zawodowego i
jednoczenie rosnce znaczenie kontaktw spoecznych i samorealizacji w wypadku osb w wieku emerytalnym to jedna z
niewielu mocnych tez wynikajcych z bada.
Naley rwnie podkreli, e wikszo realizowanych bada skupiao si w obszarze kompetencji informatycznosieciowych i treciowych, nie za kompetencji ujmowanych funkcjonalnie.
Aby uzyska dodatkowe wskazwki dotyczce znaczenia poszczeglnych obszarw, na potrzeby niniejszej
ekspertyzy przeprowadzono konsultacje wrd wolontariuszy projektu Polska Cyfrowa Rwnych Szans. Chcielimy
wykorzysta ich dowiadczenia i przemylenia zdobyte w czasie zaj z osobami z pokolenia 50+, poszukujc informacji
dotyczcych priorytetyzacji funkcjonalnych kompetencji cyfrowych w odniesieniu do potrzeb osb starszych. Wyniki badania
nie s reprezentatywne ani dla populacji osb szkolcych, ani dla populacji osb szkolonych, zapewniaj jednak przydatne
spojrzenie osb z dowiadczeniem w e-integracji seniorw. Wyniki tych konsultacji potwierdzaj zaoenia przyjte przy
tworzeniu naszej taksonomii.

J. Choudrie, G. Ghinea, V.N. Songonuga, Silver Surfers, E-government and the Digital Divide: An Exploratory Study of
UK Local Authority Websites and Older Citizens, op. cit., s. 417442.
177 S.L. Gatto, S.H. Tak, Computer, internet, and e-mail use among older adults: Benefits and barriers, op. cit., s. 800811.
176

Ilustracja 24. Zainteresowanie osb starszych wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych w

okrelonych obszarach ycia w opinii Latarnikw Polski Cyfrowej.
rdo: Opracowanie wasne.

Jak wynika z danych zaprezentowanych na ilustracji 24, najwaniejsze obszary, w ktrych wykorzystanie TIK jest
przedmiotem zainteresowania badanych, to: odpoczynek i zainteresowania, relacje spoeczne, sprawy codzienne i zdrowie,
ktre zostay przez respondentw ocenione jako niemal tak samo istotne. Na czwartym miejscu znalaz si obszar zwizany
z rozwojem zawodowym i osobistym. Naley sdzi, e w tym wypadku trzeba dokona rozrnienia midzy osobami
aktywnymi zawodowo i osobami na emeryturze (respondenci w wieku 65 i wicej lat), dla ktrych ten obszar ma sabnce
znaczenie (jak wskazuj to cytowane wczeniej badania).
Przeprowadzone konsultacje dotyczyy rwnie poziomu zainteresowania osb uczestniczcych w zajciach
prowadzonych przez Latarnikw Polski Cyfrowej osiganiem konkretnych korzyci przy wykorzystaniu technologii
informacyjno-komunikacyjnych.

Ilustracja 25. Zainteresowanie osb starszych osigniciem okrelonych korzyci przy wykorzystaniu technologii
informacyjno-komunikacyjnych w opinii Latarnikw Polski Cyfrowej.
rdo: Opracowanie wasne.

Zestawienie ujte na ilustracji 25 pokazuje, e najwaniejsze korzyci osigane przy uyciu technologii
informacyjno-komunikacyjnych (powyej 7 punktw) to:
utrzymuj i rozwijam relacje z bliskimi,
rozwijam swoje zainteresowania,
zapeniam wolny czas,
mam wiedz o gminie, kraju i wiecie,
dbam o rozwj osobisty,
planuj przejazdy i podre,
korzystam z opieki zdrowotnej (na przykad potrafi znale placwk opieki zdrowotnej, lekarza lub
specjalist, potrafi zapisa si do lekarza lub na badania),
prowadz zdrowy tryb ycia (na przykad potrafi znale w Internecie informacje na temat zdrowego
trybu ycia, potrafi korzysta z aplikacji mobilnych rejestrujcych moj aktywno fizyczn),
uzyskuj informacje i samopomoc zdrowotn.

Wida tutaj wskazan wczeniej tendencje do preferowania korzyci zwizanych z dobrostanem psychicznym
(relacje z bliskim, rozwijanie zainteresowa). Naley jednak pamita, e s to odpowiedzi udzielone na podstawie
kontaktw z osobami, ktre zdecydoway si na udzia w szkoleniach, tym samym obrazujce motywacj osb przekonanych
o pozytywnym wpywie wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Przedstawiona niej taksonomia ma wic trzy poziomy: obszar > korzy > kompetencja funkcjonalna,
powinna bowiem dotyczy konkretnych sytuacji ycia codziennego. Z tego powodu zdecydowalimy si uszczegowi
przygotowan taksonomi o szersze opisy poszczeglnych kompetencji wraz ze wskazaniem przykadowych serwisw, ktre
mog by wykorzystane w nabywaniu danej kompetencji cyfrowej. Naley jednak pamita, e na poziomie szczegowym,
ze wzgldu na indywidualno i zoono wielu sytuacji yciowych, systematyka nie dy do osignicia kompletnoci, ale
jedynie sygnalizuje typowe sytuacje i ich rozwizania. Podobnie wskazane serwisy i narzdzia s jedynie przykadami
staralimy si w kadym wypadku wybra najbardziej popularne rozwizania.
Zakadamy rwnie, e taksonomia dotyczy kompetencji, nie za praktyk seniorzy, posiadajc dan
kompetencj, powinni by w stanie wykona okrelone dziaania, ale sami podejmuj decyzje, czy w konkretnej sytuacji nie
powinni wybra rozwizania analogowego. Chodzi tutaj przede wszystkim o specyfik stylu ycia tej grupy, zwaszcza osb
nieaktywnych zawodowo, dla ktrych na przykad oszczdno czasu nie zawsze jest zyskiem, niekiedy bowiem stanowi
nawet problem. Podobnie zakupy przez Internet mog by traktowane jako rezygnacja z wizyty w sklepie, ktra jest czsto
po prostu okazja do wyjcia z domu i kontaktu z ludmi.
W tym sensie taksonomia kompetencji funkcjonalnych ma charakter opisowy, nie za normatywny. Pozwala
mapowa i identyfikowa rne korzyci i sposoby ich uzyskania za pomoc nabytych kompetencji cyfrowych, nie jest jednak
argumentem za koniecznoci ich nabycia.
Taksonomia moe wic by podstaw ksztatowania zakresu programowego dziaa szkoleniowych
poszczeglne kompetencje wymagaj wwczas opracowania scenariuszy standardowego ich wykorzystywania, ktre byyby
przekazywane w czasie szkole. Taksonomia moe rwnie suy pomiarowi poziomu kompetencji cyfrowych, midzy
innymi samoocenie (w tym celu w ostatniej czci prezentujemy propozycj metodologii pomiaru kompetencji cyfrowych).
Poniej przedstawiamy taksonomi funkcjonalnych kompetencji cyfrowych w formie syntetycznej tabeli,
uzupenionej o bardziej szczegow charakterystyk (zawierajc rozwinite opisy poszczeglnych kompetencji i
przykadowe narzdzia lub serwisy).

Tabela 11. Taksonomia funkcjonalnych kompetencji cyfrowych szczegowy opis

1.

Rozwj zawodowy i osobisty

1.1. Korzy: Znajduj prac

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi korzysta z serwisw porednictwa pracy (na przykad pracuj.pl) przeglda i wyszukiwa ogoszenia, odpowiada na interesujce oferty pracy
Rozszerzony opis kompetencji: umiem przeglda i wyszukiwa ogoszenia, odpowiada na interesujce oferty pracy
Przykadowe serwisy: pracuj.pl, gazeta.praca.pl

Potrafi zamieci swoj ofert pracy w serwisie porednictwa

Rozszerzony opis kompetencji: umiem wprowadzi dane na temat swojego dowiadczenia zawodowego lub swoich kwalifikacji do serwisu porednictwa pracy
Przykadowe serwisy: pracuj.pl moje konto, gazeta.praca.pl

Potrafi przygotowa (napisa i sformatowa) swoje CV i podanie o prac na komputerze

Rozszerzony opis kompetencji: umiem napisa i sformatowa dokument tekstowy w edytorze tekstu, dbajc o jego estetyk i przejrzysto
Przykadowe programy: Libre Office, MS Word

Potrafi wysa aplikacj o prac przez Internet

Rozszerzony opis kompetencji: umiem wysa wiadomo e-mail z zacznikiem w formie CV i (lub) listu motywacyjnego pod wskazany przez pracodawc adres
Przykadowe programy: MS Outlook, gmail.com

Potrafi umwi si na rozmow kwalifikacyjn, korzystajc wyczenie z Internetu

Rozszerzony opis kompetencji: umiem wymieni korespondencj mailow z potencjalnym pracodawc, korzystajc z opcji odpowiedz i (lub) odpowiedz wszystkim
Przykadowe serwisy: MS Outlook, gmail.com

1.2. Korzy: Podnosz kwalifikacje zawodowe

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi wyszuka online informacje na temat rnych form podnoszenia kwalifikacji zawodowych
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacje na temat standardw kwalifikacji zawodowych (na przykad na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki
Spoecznej) i sposobw ich podnoszenia (nabywania)
Przykadowe serwisy: www.mpips.gov.pl, www.infor.pl, http://szkolenia-i-studia.pracuj.pl/edukacja/szkolenia/r/m/o

Potrafi skorzysta z rnych form podnoszenia kwalifikacji zawodowych w internecie (e-learning)

Rozszerzony opis kompetencji: umiem wyszuka materiay szkoleniowe dostpne w Internecie i zapozna si z nimi, wspierajc w ten sposb swj rozwj zawodowy
Przykadowe serwisy: www.akademiaparp.gov.pl, www.kursyonline.puw.pl

Potrafi znale grupy dyskusyjne dotyczce podnoszenia i (lub) zdobywania nowych kwalifikacji zawodowych i uczestniczy w nich
Rozszerzony opis kompetencji: umiem wyszuka grup dyskusyjn powicon interesujcemu mnie zagadnieniu, doczy do niej i aktywnie w niej uczestniczy
(dodawa wypowiedzi, odpowiada innym, komentowa)
Przykadowe serwisy: www.forum.gazeta.pl, forum w serwisie www.money.pl

Potrafi znale informacje na temat rde finansowania rnych form podnoszenia kwalifikacji zawodowych w internecie
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacje na temat sposobw finansowania rnych form podnoszenia kwalifikacji zawodowych, na przykad przez
powiatowy urzd pracy lub pracodawc
Przykadowe serwisy: www.infor.pl, www.pup-wroclaw.pl

Potrafi wspiera swj rozwj zawodowy, nawizujc kontakty online, szczeglnie w powiconych temu serwisach
Rozszerzony opis kompetencji: umiem komunikowa si z innymi uytkownikami serwisw powiconych rozwojowi zawodowemu, dodajc ich do swoich kontaktw,
ledzc ich rozwj zawodowy

 Przykadowe serwisy: GoldenLine, LinkedIn

1.3. Korzy: Dbam o sprawy pracownicze
Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale, wypeni i przesa odpowiednie formularze (dokumenty) zwizane z ksztatowaniem mojej kariery zawodowej w miejscu pracy
Rozszerzony opis kompetencji: umiem wyszuka, wypeni i przesa elektronicznie druki i formularze dotyczce mojej pracy (formularze umw, powiadomienia)
Przykadowe serwisy: www.infor.pl/aktywne-druki-formularze

Potrafi wyszuka w Internecie porady w zakresie prawa pracy

Rozszerzony opis kompetencji: umiem wyszuka informacje z zakresu prawa pracy zwizane z interesujcym mnie zagadnieniem, zapozna si z nimi i wykorzysta
zgodnie z potrzebami
Przykadowe serwisy: www.mpips.gov.pl/prawo-pracy, www.prawopracy.org

Potrafi znale stron (forum, grup dyskusyjn) podejmujc problemy zawodowe, ktre mnie interesuj
Rozszerzony opis kompetencji: umiem wyszuka grup dyskusyjn powicon interesujcemu mnie zagadnieniu, doczy do niej i aktywnie w niej uczestniczy
(dodawa wypowiedzi, odpowiada innym, komentowa)
Przykadowe serwisy: www.forum.gazeta.pl, forum w serwisie www.money.pl

Potrafi nawiza kontakt z osobami majcymi podobne dowiadczenia w miejscu pracy

Rozszerzony opis kompetencji: umiem nawiza kontakt online (na przykad na forach internetowych) z osobami, ktre mog udzieli mi wsparcia
Przykadowe serwisy: GoldenLine, LinkedIn, www.forum.gazeta.pl, forum w serwisie www.money.pl

Potrafi znale wsparcie w trudnych sprawach zwizanych z yciem zawodowym (mobbing, trudnoci z uzyskaniem zasuonego awansu)
Rozszerzony opis kompetencji: umiem wyszuka informacje na temat praw przysugujcych mi w danej sytuacji, umiem skontaktowa si z osobami i (lub)
instytucjami udzielajcymi wsparcia

 Przykadowe serwisy: www.mpips.gov.pl/prawo-pracy, www.prawopracy.org, serwis Oglnopolskiego Stowarzyszenia Antymobbingowego OSA

1.4. Korzy: Dbam o rozwj osobisty
Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi zdobywa wiedz w interesujcych mnie obszarach, na przykad fotografii

Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale serwisy i strony internetowe dotyczce interesujcych mnie zagadnie, zapoznawa si z informacjami na nich
dostpnymi i wykorzystywa je zgodnie z moimi potrzebami
Przykadowe serwisy: serwisy powicone rozwojowi pasji i zainteresowa, na przykad www.pokochajftografie.pl

Potrafi znale rda informacji na temat kursw i zaj w interesujcych mnie obszarach, na przykad fotografii
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale w sieci informacje o kursach i zajciach na interesujce mnie tematy, potrafi nawiza kontakt z ich organizatorami i
si na nie zapisa
Przykadowe serwisy: strony lokalnego uniwersytetu trzeciego wieku, utw.pl

2. Relacje spoeczne
2.1. Korzy: Utrzymuj stosunki towarzyskie
Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi utrzymywa i rozwija relacje z bliskimi (rodzin, przyjacimi, znajomymi) za porednictwem sieci
Rozszerzony opis kompetencji: umiem wykorzystywa rne narzdzia komunikacji elektronicznej komunikacji z bliskimi w zalenoci od potrzeb
Przykadowe serwisy: Facebook, Gadu-Gadu, Skype, Messenger

Potrafi korzysta z narzdzi umoliwiajcych rozmow lub inne formy komunikacji online w celu rozwijania i utrzymywania relacji z bliskimi
Rozszerzony opis kompetencji: umiem nawiza poczenie gosowe, rozmawia (z wideo lub bez), a nastpnie zakoczy rozmow, umiem korzysta z
komunikatorw tekstowych, wysyajc i odbierajc wiadomo w czasie rzeczywistym

 Przykadowe serwisy: Facebook, Gadu-Gadu, Skype, Messenger

Potrafi wykorzystywa narzdzia komunikacji online, aby wymienia si informacjami biecymi

Rozszerzony opis kompetencji: umiem wysya krtkie informacje, umawia si na spotkania, informowa o najwaniejszych wydarzeniach
Przykadowe serwisy: Facebook, Gadu-Gadu, Skype, Messenger

Potrafi korzysta z serwisw powiconych poznawaniu osb

Rozszerzony opis kompetencji: umiem zaoy konto, doda do niego odpowiednie treci i wykorzystywa je w nawizywaniu nowych znajomoci, rwnie o
charakterze prywatnym
Przykadowe serwisy: nk.pl, edarling.pl, Facebook

Potrafi komunikowa si z nowo poznan osob, wykorzystujc funkcjonalnoci serwisw, dbajc o wasne bezpieczestwo i prywatno
Rozszerzony opis kompetencji: umiem odbiera i czyta otrzymywane wiadomoci oraz odpowiada na nie w zalenoci od potrzeb, umiem korzysta z
funkcjonalnoci serwisw wspierajcych komunikacj (zaczepianie, wysyanie umiechw)
Przykadowe serwisy: edarling.pl, sympatia.pl

2.2. Korzy: Dbam o prywatno

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi korzysta z ustawie prywatnoci w serwisach spoecznociowych

Rozszerzony opis kompetencji: umiem skonfigurowa ustawienia prywatnoci w serwisach spoecznociowych zgodnie z moimi potrzebami
Przykadowe serwisy: Facebook, Nasza Klasa, GoldenLine, Twitter
Sprzt: komputer stacjonarny, laptop, tablet, smartfon

Potrafi korzysta z trybu prywatnego w przegldarkach internetowych w zalenoci od potrzeb

 Rozszerzony opis kompetencji: umiem przej w prywatny tryb przegldarki internetowej, kierujc si dbaoci o swoj prywatno, gdy mam tak potrzeb
Przykadowe programy: Mozilla Firefox, Google Chrome, MS Internet Explorer, Safari

Potrafi zarzdza histori przegldanych stron w przegldarce internetowej

Rozszerzony opis kompetencji: umiem skorzysta z historii przegldanych stron, chcc wrci do interesujcej mnie strony lub skasowa j, gdy mam tak potrzeb
Przykadowe programy: Mozilla Firefox, Google Chrome, MS Internet Explorer, Safari

Potrafi zarzdza treciami publikowanymi przez innych w serwisach spoecznociowych

Rozszerzony opis kompetencji: umiem zareagowa, gdy publikowane przez innych treci nie odpowiadaj mi (korzystajc z takich opcji serwisu, jak ukrywanie
wiadomoci lub postw, blokowanie innych uytkownikw) lub kiedy chc je widzie zawsze (obserwowanie)
Przykadowe serwisy: Facebook, Nasza Klasa, GoldenLine, Twitter

2.3. Korzy: Zarzdzam swoim wizerunkiem i informacjami o mnie

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi ksztatowa swj wizerunek w Internecie w zalenoci od potrzeb i odbiorcw

Rozszerzony opis kompetencji: umiem zdecydowa, ktre z zamieszczanych przeze mnie treci powinny by dostpne dla znajomych i przyjaci, a ktre dla
kolegw z pracy i przeoonych, kierujc si przede wszystkim dbaoci o swoj prywatno
Przykadowe serwisy: Facebook, Nasza Klasa, GoldenLine, Twitter
Sprzt: komputer stacjonarny, laptop, tablet, smartfon

Potrafi zarzdza treciami publikowanymi przeze mnie w serwisach spoecznociowych

Rozszerzony opis kompetencji: umiem okreli, kto moe widzie publikowane przeze mnie treci (wszyscy, znajomi, wybrane osoby), korzystajc z moliwoci
serwisu
Przykadowe serwisy: Facebook, Nasza Klasa, GoldenLine, Twitter

3. Odpoczynek i hobby
3.1. Korzy: Zapeniam wolny czas
Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale informacje o ofercie kulturalnej i rozrywkowej w mojej okolicy

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi sprawdzi w Internecie aktywno orodkw, ktre odpowiadaj moim zainteresowaniom, i skorzysta z ich oferty:
organizowanych spotka klubu seniora, pielgrzymek, koncertw, pokazw filmowych
Przykadowe serwisy: www.goknieporet.pl/index.php, www.mozeszwiecej.waw.pl

Potrafi znale w Internecie serwisy wideo, filmowe, z muzyk i radio internetowe

Rozszerzony opis kompetencji: w zalenoci od swoich zainteresowa potrafi znale w Internecie serwisy, w ktrych legalnie i bezpatnie (lub uiszczajc
odpowiednie opaty) bd mg oglda filmy i sucha muzyki
Przykadowe serwisy: kana Sala kinowa na YouTube (www.youtube.com/channel/UCMy42eSUu30ULX_VmnxiQLA), Deezer (www.deezer.com), Spotify
(www.spotify.com/pl), www.polskieradio.pl

Potrafi znale rozrywk online

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi znale w Internecie gry towarzyskie online, zarejestrowa si i wybra odpowiedni dla mnie gr
Przykadowe serwisy: http://gryonline.wp.pl, http://darmowe.gry-online.pl

Potrafi znale informacje turystyczne o mojej okolicy (lub miejscu, w ktrym si znajduj)
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi korzysta z Internetu, aby odnale informacje o ciekawych miejscach w interesujcej mnie okolicy (godzinach otwarcia,
dojedzie, cenach biletu) i o odbywajcych si tam wydarzeniach
Przykadowe serwisy: Warszawska Informacja Turystyczna (www.warsawtour.pl), Arguido przewodnik turystyczny (aplikacja mobilna), Polskie Szlaki (portal i aplikacja
mobilna www.polskieszlaki.pl)

3.2. Korzy: Rozwijam swoje hobby

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale strony i serwisy z informacjami dotyczcymi moich zainteresowa

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi znale strony w Internecie zawierajce treci zgodne z moimi zainteresowaniami, na przykad dotyczce gotowania czy
wdkarstwa, umiem ledzi informacje pojawiajce si na tych stronach (za pomoc subskrypcji powiadomie w mediach spoecznociowych lub newsletterw, kanaw RSS)
Przykadowe

serwisy:

Kwestia

smaku

(www.kwestiasmaku.com),

Gotowanie

na

Ekranie

(www.youtube.com/watch?v=OahO1tJILqQ&list=PLER6LoGsMswtCSqtuXlfBCFWrv9TGKtnv), Wdkarstwo Lucio (www.youtube.com/user/grafiklogo), www.wedkuje.pl

Potrafi znale spoecznoci osb podzielajcych moje zainteresowania i uczestniczy w ich aktywnoci
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi znale strony internetowe, na ktrych mog nawiza relacj z osobami podzielajcymi moje zainteresowania, na przykad
zarejestrowa si i umieszcza wpisy na forach internetowych
Przykadowe serwisy: www.mojegotowanie.pl/forum/index.php, http://forum.wedkuje.pl/wedkarskie.html

Potrafi kupi online sprzt, materiay i pomoce (na przykad ksiki) potrzebne do rozwijania moich zainteresowa
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi naby przez Internet produkty, ktre pozwalaj mi rozwija mj zainteresowania: znale odpowiedni sklep, sfinalizowa
transakcj zgodnie z zasadami bezpiecznego przeprowadzania transakcji w Internecie; znam przysugujce mi prawa zwizane ze zwrotem produktw kupionych przez Internet
Przykadowe serwisy: www.kuchnieorientu.pl/, http://organic24.pl/, www.fishing-mart.com.pl/sklep/pl/index.html

Potrafi tworzy treci dotyczce moich zainteresowa i publikowa je w sieci

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi stworzy w Internecie miejsce, w ktrym opublikuj treci (na przykad dokumentacj fotograficzn, filmy instruktaowe,
porady) zwizane z moimi zainteresowaniami: profile, kanay w mediach spoecznociowych, strony lub blogi tematyczne, potrafi waciwie stworzy taki profil i publikowa na nim treci,
odpowiednio ustawiajc zasig ich widocznoci w Internecie (publiczny, widoczny dla okrelonego grona odbiorcw)
Przykadowe serwisy: profile na Facebooku, na przykad Kocham gotowa (www.facebook.com/kochamgotowac), blogi na www.blog.pl, na przykad
http://targsmaku.pl

4. Zdrowie
4.1. Korzy: Prowadz zdrowy tryb ycia
Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi porwna wyniki moich bada z optymalnymi dla mojej grupy wiekowej
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale strony podajce wiarygodne informacje na temat poprawnych wartoci wynikw bada kontrolnych, umiem znale
kalendarz bada okresowych waciwy dla mojej grupy wiekowej
Przykadowe serwisy: medonet.pl, poradnikzdrowie.pl

Potrafi znale w Internecie informacje na temat zdrowego trybu ycia, zdrowego odywiania
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacje dotyczce zdrowego stylu ycia, w tym zdrowego odywiania, oceni ich przydatno w mojej sytuacji
zdrowotnej, wybra odpowiednie do ewentualnego wykorzystania
Przykadowe serwisy: medonet.pl, portal.abczdrowie.pl, mz.gov.pl

Potrafi korzysta z aplikacji mobilnych rejestrujcych moj aktywno fizyczn, publikuj te dane na moim profilu lub blogu
Rozszerzony opis kompetencji: znam aplikacje mobilne pozwalajce rejestrowa aktywno fizyczn, korzystam z wybranych narzdzi tego rodzaju, publikuj
uzyskane wyniki w mediach spoecznociowych
Przykadowe serwisy: Fit App, Runtastic Me, Facebook

Potrafi znale, wybra i zapisa si w Internecie na zajcia sportowe (ruchowe) odpowiednie dla mojego stanu zdrowia
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale strony firm lub klubw prowadzcych zajcia sportowe, potrafi wybra ofert pasujc do moich potrzeb, umiem
zapisa si na takie zajcia online
Przykadowe serwisy: sportowa.warszawa.pl, senior.fit.pl

Potrafi wymienia si informacjami na temat zdrowego trybu ycia (publikuj posty lub komentarze na portalach, forach, grupach, blogach)

 Rozszerzony opis kompetencji: wypowiadam si na temat zdrowego stylu ycia w mediach spoecznociowych rnego typu: publikuj posty, odpowiadam na
komentarze, moderuj dyskusj
Przykadowe serwisy: klub.senior.pl, medonet.pl, blogseniora.pl

Potrafi prowadzi bloga, w ktrym pisz tylko (take) o zdrowym trybie ycia (ewentualnie stron lub serwis)
Rozszerzony opis kompetencji: prowadz bloga (stron) dotyczcego zdrowego trybu ycia: umieszczam posty, moderuj komentarze, organizuj treci, komunikuj
si z czytelnikami
Przykadowe serwisy: blogseniora.pl

4.2. Korzy: Korzystam z opieki zdrowotnej

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale placwk opieki zdrowotnej, z ktrej usug mog korzysta bezpatnie lub odpatnie
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi znale placwk opieki zdrowotnej publiczn lub niepubliczn odpowiadajc moim potrzebom zdrowotnym
Przykadowe serwisy: rpwdl.csioz.gov.pl, zip.nfz.gov.pl/GSL

Potrafi znale placwk opieki zdrowotnej (lekarza, specjalist), w ktrej mona skorzysta z usug opacanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale lekarza (placwk), ktry ma podpisany kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, wedug moich potrzeb
zdrowotnych
Przykadowe serwisy: zip.nfz.gov.pl/GSL, www.nfz-krakow.pl

Potrafi znale informacje dotyczce dostpnoci bezpatnych bada i szczepie wskazanych w mojej sytuacji
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacje dotyczce zalecanych w mojej sytuacji bada i szczepie, umiem znale informacje o dostpnoci
bezpatnych bada i szczepie
Przykadowe serwisy: zdrowie.trojmiasto.pl, seniorzy.uml.lodz.pl, aktywni-seniorzy.info, medonet.pl, szczepienia.pzh.gov.pl

Potrafi zapisa si do lekarza lub na badania (specjalistyczne) albo na zabiegi rehabilitacyjne (do sanatorium)
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacj (stron) i zapisa si (wypeni formularz) na poszukiwan usug (badania, rehabilitacja, sanatorium)
Przykadowe serwisy: www.rehabilitacja-mw.pl/kontakt/zapisy-on-line.html, www.sanatoria.org, www.sanatorium.mobi

Potrafi publikowa posty lub komentarze pomagam innym znale odpowiedniego lekarza (placwk, usug, zabiegi, badania)
Rozszerzony opis kompetencji: publikuj posty dotyczce dostpnoci opieki medycznej, publikuj komentarze i odpowiadam na komentarze osb poszukujcych
rnych form opieki medycznej
Przykadowe serwisy: seniorpodteleopieka.blox.pl

Potrafi korzysta z wybranych form i urzdze e-opieki, na przykad zdalnego przekazu wynikw monitorowania pracy serca
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacje na temat usug teleopieki, korzystam z teleopieki
Przykadowe serwisy: www.mopsgdynia.pl, teleopieka.net

4.3. Korzy: Uzyskuj informacje i samopomoc zdrowotn

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale informacje na temat obserwowanych u siebie lub u bliskich objaww oraz oceni ich wiarygodno
Rozszerzony opis kompetencji: umiem nazwa obserwowane objawy, umiem znale wiarygodne informacje na ich temat w sieci
Przykadowe serwisy: medonet.pl, portal.abzdrowie.pl

Potrafi znale informacje dotyczce zagroe wynikajcych z niezdrowych zachowa

Rozszerzony opis kompetencji: umiem nazwa zagroenia wynikajce z niezdrowych zachowa, znam konsekwencje niezdrowych zachowa, umiem znale
informacje dotyczce zagroe z tym zwizanych w sieci
Przykadowe serwisy: medonet.pl, eufic.org, poradnikzdrowie.pl

Potrafi znale informacje potrzebne w sytuacji zagroenia zdrowia lub ycia

Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacje dotyczce pierwszej pomocy w rnych sytuacjach zagroenia, umiem oceni ich wiarygodno
Przykadowe serwisy: www.mp.pl/pacjent/pierwsza_pomoc, pierwszapomoc.pck.org.pl, mz.gov.pl

Potrafi znale informacje na temat dziaania lekw, ktre mam przyjmowa (terapii lub zabiegw, ktrym mam si podda)
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacje na temat terapii (lekw), ktrej mam si podda, umiem oceni ich wiarygodno
Przykadowe serwisy: www.medonet.pl, www.doz.pl/leki, www.leki-informacje.pl, www.mz.gov.pl, medtube.com

Potrafi oceni wiarygodno informacji i rde informacji dotyczcych kwestii zdrowotnych

Rozszerzony opis kompetencji: umiem wskaza cechy strony internetowej wiadczce o wiarygodnoci informacji lub jej braku
Przykadowe serwisy: www.hon.ch/HONcode/Polish, www.discern.org.uk

Potrafi uczestniczy w wydarzeniach spoecznociowych (forach) dotyczcych interesujcej mnie tematyki zdrowotnej
Rozszerzony opis kompetencji: mam konto na portalach spoecznociowych, obserwuj interesujce mnie strony, komentuj wypowiedzi innych
Przykadowe serwisy: facebook.com, youtube.com

Potrafi prowadzi w mediach spoecznociowych profil (wydarzenie, kana) dotyczcy tematyki zdrowotnej
Rozszerzony opis kompetencji: mam konto na portalach spoecznociowych, umieszczam tam treci dotyczce zdrowia, moderuj i odpowiadam na komentarze
innych uytkownikw
Przykadowe serwisy: facebook.com, youtube.com

5. Finanse
5.1. Korzy: Zarzdzam swoimi finansami
Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi sprawdzi stan konta online

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi za pomoc strony internetowej, aplikacji mobilnej lub bankomatu sprawdzi stan rodkw znajdujcych si na moim rachunku
Przykadowe serwisy: ING BankOnLine, INGMobile, iPKO, IKO, bankomaty Euronet

Potrafi wykona przelew krajowy online

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi za pomoc strony internetowej lub aplikacji mobilnej przela rodki finansowe na inny rachunek krajowy
Przykadowe serwisy: ING BankOnLine, INGMobile, iPKO, IKO

Potrafi wykona przelew zagraniczny online

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi za pomoc strony internetowej lub aplikacji mobilnej przela rodki finansowe na inny rachunek zagraniczny, waciwie
wpisujc numer IBAN
Przykadowe serwisy: ING BankOnLine, INGMobile, iPKO, IKO

Potrafi ustawi (odwoa) polecenie zapaty

Rozszerzony opis kompetencji: w wypadku staych patnoci, ktrych wysoko ulega zmianie, potrafi zaatwi formalnoci zwizane z ustawieniem polecenia
zapaty i aktywowania (dezaktywowania) go online na stronie banku lub w aplikacji mobilnej
Przykadowe serwisy: ING BankOnLine, INGMobile, iPKO, IKO

Potrafi ustawi (odwoa) przelew cykliczny

Rozszerzony opis kompetencji: w wypadku staych patnoci, ktrych wysoko nie ulega zmianie, potrafi aktywowa (dezaktywowa) online na stronie banku lub w
aplikacji mobilnej przelew, ktry bdzie wysyany automatycznie z wymagan czstotliwoci (miesiczn, kwartaln, proczn)
Przykadowe serwisy: ING BankOnLine, INGMobile, iPKO, IKO

Potrafi zaoy (zerwa) e-lokat

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi za pomoc strony internetowej lub aplikacji mobilnej zaoy (zerwa) e-lokat

 Przykadowe serwisy: ING BankOnLine, INGMobile, iPKO, IKO

Potrafi znale informacje o korzystnych metodach inwestowania pienidzy: funduszach, lokatach, kursach giedowych
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi znale w internecie strony z informacjami na temat korzystnych sposobw lokowania pienidzy, potrafi oceni
wiarygodno zawartych tam informacji
Przykadowe serwisy: www.money.pl, www.bankier.pl

Potrafi wymieni walut online

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi wymieni walut, korzystajc z kantorw internetowych zaoy konto w danym serwisie i zleci zakup waluty, zachowujc
reguy bezpiecznych operacji finansowych w Internecie
Przykadowe serwisy: www.cinkicarz.pl, www.walutomat.pl

Potrafi zweryfikowa online informacje na temat korzystnych dla mnie kredytach lub poyczkach
Rozszerzony opis kompetencji: w wypadku wtpliwoci dotyczcych kredytw czy poyczek potrafi znale w Internecie portale, na ktrych mog szuka
odpowiedzi na moje pytania, zdaje sobie spraw, e wiarygodno tak zdobytych informacji musi by weryfikowana (potwierdzana)
Przykadowe serwisy: www.forum-kredytowe.pl

5.2. Korzy: Kupuj taniej

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale i porwna ceny rnych produktw w Internecie, wykorzystujc odpowiednie narzdzia
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi korzysta z serwisw porwnujcych ceny produktw w Internecie, aby znale najkorzystniejsz cen intersujcego mnie
przedmiotu
Przykadowe serwisy: www.ceneo.pl, www.skapiec.pl

5.3. Korzy: Zarabiam online

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi sprzeda przedmioty za porednictwem serwisw internetowych

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi korzysta z serwisw internetowych, aby sprzedawa przedmioty z zachowaniem zasad bezpieczestwa transakcji
finansowych w Internecie: potrafi zaoy konto na wybranym serwisie, wystawi przedmiot, sfinalizowa transakcj
Przykadowe serwisy: allegro.pl, olx.pl

Potrafi prowadzi sklep internetowy

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi wstawi zdjcia i opisy przedmiotw, ktre chc sprzeda w Internecie, na stron sklepu internetowego, potrafi prowadzi
niezbdn korespondencj mailow z klientami, potrafi sfinalizowa transakcj w Internecie z zachowaniem zasad bezpieczestwa, potrafi sformuowa i przestrzega regulamin sklepu
internetowego (zgodny z obowizujcym prawem)
Przykadowe serwisy: dowolne sklepy internetowe, na przykad http://firany.pl

Potrafi zamieci ogoszenia (reklamy) na temat moich produktw lub usug w Internecie
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi zredagowa reklam (zamwi przygotowanie reklamy) moich usug lub produktw i umieci j w Internecie, tak aby trafia
do potencjalnych klientw
Przykadowe serwisy: Google AdWords

6. Religia i potrzeby duchowe

6.1. Korzy: Zaspokajam potrzeby duchowe (religijne)
Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi odnajdowa i pozyskiwa materiay wspierajce rozwj duchowy lub religijny (na przykad teksty, filmy, ale take informacje o spotkaniach)
Rozszerzony opis kompetencji: znam strony powicone rozwojowi duchowemu i religijnemu, potrafi dotrze do informacji o yciu wsplnot, do ktrych nale lub
chciabym nalee

Przykadowe serwisy: deon.pl, opoka.org.pl, gosc.pl, joga-medytacja.pl, joga-joga.pl

Potrafi aktywnie korzysta z forw internetowych i serwisw spoecznociowych zwizanych z duchowoci (religijnoci)
Rozszerzony opis kompetencji: znam fora i grupy tematyczne oraz obowizujce w nich normy komunikacyjne, potrafi zabra gos, udziela odpowiedzi
Przykadowe serwisy: forum opoka.org.pl, grupy tematyczne w serwisie Facebook, na przykad Koci katolicki, forum joga-joga.pl

7. Sprawy codzienne
7.1. Korzy: Zaatwiam sprawy urzdowe bez wychodzenia z domu
Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi sprawdzi, czy interesujca mnie usuga jest dostpna jako e-usuga, i skorzysta z niej
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi odnale elektroniczne wersje usug oferowanych przez administracj publiczn przez sie i z nich skorzysta
Przykadowe serwisy: obecnie gwnie rozliczenie VAT i serwisy pojedynczych, take lokalnych, urzdw, w przyszoci powinno si to jednak zmieni

Potrafi wypeni odpowiednie formularze i je wysya, tak aby zaatwi spraw za porednictwem e-usugi
Rozszerzony opis kompetencji: po znalezieniu odpowiedniej e-usugi potrafi wypeni formularz i sprawdzi status sprawy online
Przykadowe serwisy: obecnie gwnie rozliczenie VAT i serwisy pojedynczych, take lokalnych, urzdw, w przyszoci powinno si to jednak zmieni

Potrafi znale w Internecie dane teleadresowe i godziny funkcjonowania intersujcej mnie instytucji (urzdu)
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi sformuowa zapytanie do wyszukiwarki internetowej lub za porednictwem lokalnej strony, na przykad gminy, potrafi
znale serwis potrzebnego urzdu, a w nim informacje o godzinach pracy
Przykadowe serwisy: wyszukiwarki internetowe, jak Google, serwisy lokalne (na przykad strona gminy, Biuletyn Informacji Publicznej urzdu)

7.2. Korzy: robi zakupy online

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi korzysta ze sklepw internetowych

Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale w Internecie sklep internetowy z interesujc mnie ofert, porwnywark cenow lub serwis aukcyjny, umiem znale
interesujce mnie produkty w tych serwisach
Przykadowe serwisy: allegro.pl, olx.pl serwis aukcyjny, ceneo.pl porwnywarka cenowa, empik.com, zalando.pl, okazje.pl

Potrafi bezpiecznie zapaci kart (przelewem) w Internecie

Rozszerzony opis kompetencji: umiem dokona patnoci w wybranym przez siebie sklepie internetowym lub serwisie aukcyjnym
Przykadowe serwisy: allegro.pl serwis aukcyjny, ceneo.pl porwnywarka cenowa, empik.com, zalando.pl, okazje.pl

Potrafi zasign porady na temat (znale recenzje) produktw, ktre mnie interesuj
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi znale w Internecie opinie i recenzje konsumenckie, w tym innych uytkownikw, umiem oceni wiarygodno tych recenzji
Przykadowe serwisy: allegro.pl serwis aukcyjny, ceneo.pl porwnywarka cenowa, empik.com, zalando.pl, okazje.pl

7.3. Korzy: Planuj przejazdy i podre

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale w Internecie, za porednictwem wyszukiwarki lub serwisw geolokalizacyjnych, adres miejsca, do ktrego chc dotrze, jeli jest ono dostpne, potrafi take obejrze

zdjcie lokalizacji
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi sformuowa poprawne zapytanie w wyszukiwarce, znam adresy serwisw geolokalizacyjnych i ich funkcjonalnoci
Przykadowe serwisy: google.com, maps.google.com, zumi.pl, targeo.pl

Potrafi wyznaczy tras przejazdu komunikacj publiczn lub innym rodkiem transportu
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi znale stron przewodnika i informacje na niej, potrafi take skorzysta z niezalenych od przewodnikw serwisw
wspomagajcych korzystanie z transportu publicznego i z serwisw geolokalizacyjnych
Przykadowe serwisy: jakdojade.pl, wymienione wczeniej serwisy geolokalizacyjne

Potrafi sprawdzi lokalizacj przystanku komunikacji publicznej i rozkad jazdy

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi wyszuka stron przewonika, odnale na niej rozkad jazdy i lokalizacj przystanku
Przykadowe serwisy: jakdojade.pl, serwisy lokalnych przedsibiorstw komunikacyjnych (na przykad ztm.waw.pl), wymienione wczeniej serwisy geolokalizacyjne

Potrafi sprawdzi ceny biletw komunikacji publicznej i kupi bilety przez Internet
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi znale odpowiedni lub oglnopolski serwis z informacjami o biletach i jeli istnieje taka moliwo dokona zakupu
online (wybra bilet, uregulowa patno, zapisa bilet elektroniczny)
Przykadowe serwisy: intercity.pl, polskibus.com, komunikacja lokalna (na przykad www.mpk.krakow.pl)

Potrafi korzysta z funkcji GPS w smartfonie

Rozszerzony opis kompetencji: potrafi znale aplikacj z mapami w serwisie Google Play lub iStore, potrafi j pobra i zainstalowa, potrafi wyszuka potrzebn
lokalizacj, wyznaczy tras do niej i korzysta z nawigacji podczas podry
Przykadowe serwisy: aplikacje typu Google Maps, Emapa

8. Zaangaowanie obywatelskie
8.1. Korzy: Zdobywam wiedz o gminie, kraju i wiecie
Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale serwisy informacyjne, w tym serwisy lokalne, i korzysta z nich

Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale serwisy urzdu gminnego lub miejskiego, lokalnych instytucji kulturalnych i spoecznych (na przykad szk, domw
kultury i bibliotek) oraz serwisw informacyjnych i korzysta z nich
Przykadowe serwisy: trzeba ustala lokalnie, na przykad www.nieporet.pl, spb.nieporet.pl

Potrafi znale informacje o interesujcych mnie wydarzeniach biecych

Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale serwisy informacyjne z wiadomociami z kraju i ze wiata oraz lokalne serwisy informacyjne i korzysta z nich

 Przykadowe serwisy: portale tematyczne, na przykad sport.pl, warszawa.gazeta.pl

Potrafi znale program telewizyjny i radiowy

Rozszerzony opis kompetencji: umiem korzysta z programu telewizyjnego lub radiowego dostpnego na stronie nadawcy lub w serwisach telewizyjnych, umiem
obejrze lub posucha wybranych audycji online, jeli s dostpne
Przykadowe serwisy: tv.wp.pl, programtv.onet.pl

8.2. Korzy: Uczestnicz w yciu obywatelskim

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale stowarzyszenia i fundacje dziaajce w miejscu mojego zamieszkania lub w interesujcym mnie obszarze tematycznym
Rozszerzony opis kompetencji: potrafi, korzystajc z wyszukiwarek, tak sformuowa zapytanie, aby znale strony czy informacje o interesujcych mnie
organizacjach
Przykadowe serwisy: google.pl, http://bazy.ngo.pl

Potrafi nawiza kontakt ze stowarzyszeniami i z fundacjami (na przykad mailowo lub przez serwis spoecznociowy)
Rozszerzony opis kompetencji: umiem odnale informacje kontaktowe wybranych organizacji lub ich konta w serwisach spoecznociowych i z ich pomoc
kontaktowa si z organizacj
Przykadowe serwisy: posugiwanie si poczt elektroniczn, formularzem kontaktu na stronie lub komunikatorami (Messenger)

Umiem znale informacje o biecych wydarzeniach i spotkaniach w mojej okolicy

Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacje o biecych wydarzeniach, na stronach (lub na kontach w serwisach spoecznociowych) midzy innymi
urzdu gminnego lub miejskiego, lokalnych instytucji kulturalnych i spoecznych (na przykad szk, domw kultury i bibliotek) oraz serwisw informacyjnych
Przykadowe serwisy: trzeba ustala lokalnie, na przykad www.nieporet.pl, spb.nieporet.pl

8.3. Korzy: Uczestnicz w yciu politycznym

Funkcjonalne kompetencje cyfrowe:

Potrafi znale strony instytucji publicznych dziaajcych w mojej okolicy

Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale i korzysta z serwisw urzdu gminnego lub miejskiego, lokalnych instytucji kulturalnych i spoecznych (na przykad
szk, domw kultury i bibliotek) oraz serwisw informacyjnych
Przykadowe serwisy: trzeba ustala lokalnie, na przykad www.nieporet.pl, spb.nieporet.pl

Potrafi nawiza kontakt z politykami online (na przykad mailowo lub przez serwis spoecznociowy)
Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale strony lub konta w serwisach spoecznociowych interesujcych mnie politykw oraz nawiza z nimi kontakt, midzy
innymi mailowo lub przez serwisy spoecznociowe, w ktrych s obecni
Przykadowe serwisy: poprawne posugiwanie si wyszukiwark i poczt elektroniczn, formularzem kontaktu na stronie lub komunikatorami (Messenger) oraz
serwisami, takimi jak www.czasdebaty.pl

Potrafi znale informacje wyborcze

Rozszerzony opis kompetencji: umiem znale informacje wyborcze, midzy innymi na stronie Pastwowej Komisji Wyborczej, na stronach lokalnych instytucji oraz
na stronach partii i organizacji politycznych
Przykadowe serwisy: pkw.gov.pl

Cz III. FUNKCJONALNE
KOMPETENCJE CYFROWE
POKOLENIA 50+ PROJEKT
BADANIA
Opracowany projekt badania sucego pomiarowi funkcjonalnych kompetencji cyfrowych jest autorsk koncepcj
badania jakociowego. Przedstawiony niej materia naley traktowa jako nowatorski koncept badawczy, w ktrym
wykorzystano wieloletnie dowiadczenie badawcze autorw i ich wiedz eksperck. Zgodnie z zaoeniami, poniszy projekt
nie zawiera scenariuszy badania ani arkuszy kodowania, obejmuje jednak opis procedury badawczej, schemat doboru prby,
przykadowe zadania, ktre pozwalaj okreli poziom kompetencji cyfrowych respondentw, a take schemat odniesie do
uwarunkowa technicznych, spoecznych i demograficznych. Przed przeprowadzeniem badania naley uzupeni pul zada
oraz opracowa metod kodowania i przetwarzania wynikw pomiaru.

7. Pomiar funkcjonalnych kompetencji cyfrowych

osb starszych zagadnienia metodologiczne
7.1. Jak mierzy funkcjonalne kompetencje cyfrowe?
Problem korzystania z technologii cyfrowych, w tym przede wszystkim z technologii informacyjno-komunikacyjnych,
jest obecny w literaturze przedmiotu i badaniach naukowych od kilkudziesiciu lat. Jeszcze dusza jest tradycja bada
potrzeb i zachowa informacyjnych pocztkowo skupiona gwnie na praktykach czytelniczych i bibliotecznych, dzi za
nieodcznie zwizana z nowymi mediami, ktre niemal cakowicie zastpiy ju podrczne ksigozbiory, sowniki i
encyklopedie.
Analiza literatury przedmiotu, ledzenie wynikw licznych zrealizowanych projektw i prowadzenie wasnych bada
pozwala nakreli tendencje w zakresie rozwoju bada dotyczcych korzystania z technologii informacyjnokomunikacyjnych. Wyranie jest widoczne przejcie od bada niemal wycznie dostpowych, koncentrujcych si na
fizycznej infrastrukturze korzystania z sieci, przez projekty eksplorujce demograficzne, ekonomiczne i infrastrukturalne
uwarunkowania dostpu (lub jego braku) do TIK, a po projekty dotykajce kwestii mikkich: uwarunkowa spoecznych oraz
motywacji i umiejtnoci w zakresie korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Istot pierwszej fali bada byo
po prostu okrelenie, w jakim stopniu polskie spoeczestwo jest wysycone nowymi mediami wtek ten jest zreszt wci

powszechny w badaniach sondaowych. W badaniach dotyczcych rnych uwarunkowa dostpu do TIK zwrcono uwag
na problem wykluczenia cyfrowego i jego czynnikw, wrd ktrych szczeglne znaczenie maj wiek, wyksztacenie i
miejsce zamieszkania.
Obecnie mona jednak dostrzec zwrot w kierunku bada eksplorujcych kolejne poziomy wykluczenia cyfrowego
lub nawet modyfikujcych spojrzenie na te kwestie przez wizanie problemu kompetencji uytkownikw z indywidualnymi
motywacjami osadzonymi w stylach ycia. Ten ostatni wtek, cho stanowi powane wyzwanie metodologiczne, w wietle
tematyki niniejszego opracowania wydaje si szczeglnie interesujcy. Stanowi on bowiem klucz do penego zrozumienia
problemu korzystania z nowych mediw przez osoby ze specyficznymi potrzebami, czsto odmiennymi od podejcia osb
projektujcych interwencje szkoleniowe jak pokazuj dowiadczenia ostatnich lat, w Polsce zwizane przede wszystkim
wanie z prbami wczenia do korzystania z TIK osb starszych, bez czego trudno bdzie mwi o skutecznej integracji i
aktywizacji cyfrowej.
Naley jednak w tym miejscu zaznaczy, e badania kompetencji cyfrowych nie tylko osb w wieku 50 i wicej lat
s trudne i kosztochonne. Wynika to z wielu czynnikw, wrd ktrych szczeglne znaczenie maj:
ograniczenia metod deklaratywnych,
wysoka kosztochonno metod eksperymentalnych,
trudnoci jzykowe,
osoba badacza.
Ze wzgldu na tematyk omawianego badania, prezentowane tutaj rozwaania bd dotyczy jedynie osb
pidziesicioletnich i starszych.
Ju na wstpie naley zaznaczy, e podkrelana niejednorodno przedstawicieli pokolenia 50+ jest dostrzegana
take przez badaczy zajmujcych si problemem kompetencji cyfrowych. W artykule powiconym metodologicznym
wyzwaniom bada kompetencji cyfrowych osb pidziesicioletnich i starszych Dominika Czerniawska-Szejda zauwaa, e
cho grupa 50+ jest czsto wykorzystywana w badaniach jako kategoria opisowa, jest ona w rzeczywistoci bardzo
zrnicowana. S w niej osoby aktywne zawodowo, jak i niepracujce, sprawne fizycznie i borykajce si z pojawiajcymi
si z wiekiem ograniczeniami fizycznymi, uksztatowane zawodowo przed transformacj 1989 roku, jak i po niej. Znajduj si
w niej zarwno osoby, ktre na skutek przemian pocztku lat 90. odeszy z pracy na wczeniejsz emerytur, jak i te, ktre
pierwsz prac po studiach rozpoczynay dopiero w 1989 roku 178 . Jest to pierwsze uwarunkowanie oddziaujce na
badania kompetencji cyfrowych w tej kategorii spoecznej, skadajcej si z rnych grup spoecznych i pokole kulturowych.
Zrnicowanie to ma oczywisty wpyw na podzia grupy osb pidziesicioletnich i starszych na kilka typw uytkownikw
TIK, wrd ktrych wyrniono nastpujce grupy:
poszukujcy,
zaspokajajcy potrzeby,
uzalenieni od innych,
niewykorzystujcy szansy,

178

D. Czerniawska-Szejda, Metodologiczne wyzwania badania kompetencji medialnych osb starszych [w druku].

 odizolowani179.
Oczywicie poza tym wymiarem mamy do czynienia z wieloma innymi czynnikami demograficznymi,
psychologicznymi, infrastrukturalnymi, rodowiskowymi i kulturowymi ktre nakadaj si na wspomniany wyej podzia.
Uwzgldniajc ten aspekt, warto powtrzy za Dominik Czerniawsk-Szejd pytanie o to, czy w ogle jest zasadne
stosowanie jednego narzdzia pomiaru kompetencji cyfrowych (czy jakichkolwiek innych umiejtnoci) w badaniach
empirycznych. Wydaje si bowiem, e wewntrzne zrnicowanie badanej grupy powinno implikowa wypracowywanie
rnych narzdzi badawczych. Jednoczenie mona si zastanawia, czy specyficzne narzdzia przeznaczone do badania
rnych podgrup seniorw nie wiadczyyby o do protekcjonalnym podejciu do tej grupy, ktr mona przecie traktowa
tak samo jak inne grupy wiekowe w polskim spoeczestwie. W tej perspektywie niespjna kategoria spoeczna osb
starszych jest taka, jak kada inna, tyle e pewne czynniki (wpywajce take na korzystanie z TIK), jak choby brak
aktywnoci zawodowej czy problemy ze zdrowiem, wystpuj w niej czciej ni w pozostaych. W proponowanym tutaj
rozwizaniu staramy si czy oba te spojrzenia.
Obok trudnoci wynikajcych z wewntrznej rnorodnoci kategorii spoecznej osb pidziesicioletnich i
starszych mamy rwnie do czynienia z trudnociami typowo metodologicznymi, obecnymi przy badaniu kompetencji
medialnych take innych kategorii spoecznych, w ktrych wykluczenie cyfrowe jest istotnym problemem. Jak si bowiem
okazuje, stosowane powszechnie badania oparte na metodach deklaratywnych (ankiety i wywiady) maj liczne ograniczenia,
ktre staj si szczeglnie wane wanie w wypadku bada kompetencji cyfrowych. Warto jednak zaznaczy, e metody te
zwaszcza ankiety maj rwnie wiele zalet: pozwalaj dotrze do duej grupy badanych przy zachowaniu niskich
kosztw badania, umoliwiaj stosunkowo atwe zgromadzenie wynikw reprezentatywnych dla caego spoeczestwa, same
za zbiory danych mona atwo poddawa licznym przeksztaceniom statystycznym 180. Istnieje rwnie wiele przesanek
przemawiajcych za prowadzeniem bada z wykorzystaniem wywiadw indywidualnych, pozwalaj one bowiem wnikn w
opinie i pozna przekonania badanych. Jednoczenie jednak wywiady jak si wydaje, wycznie poza wywiadami
swobodnymi stanowi zamknit struktur, ktra umoliwia uzyskanie ograniczonego zestawu kategorii odpowiedzi181.
Szczeglnie wane jest jednak to, e s to metody deklaratywne, w ktrych duego znaczenia nabiera umiejtno
obiektywnego okrelania poziomu wasnych umiejtnoci, ta za skrzyowana z powszechn niechci do przyznawania si
do brakw w jakichkolwiek obszarach, przynosi nierzadko wyniki daleko odbiegajce od rzeczywistoci. Gdy naoymy na to
nieostre lub niewystarczajco precyzyjne zadane pytanie, wwczas moemy mie do czynienia z sytuacj analogiczn do tej
z badania Diagnoza Spoeczna, kiedy badani zostali poproszeni o okrelenie, czy potrafi korzysta z wyszukiwarki
internetowej (Google, Yahooo!) w celu znalezienia informacji. Ponad osiemdziesicioprocentowy udzia pozytywnych
odpowiedzi oznaczaby, e Polska jak aden inny kraj nie potrzebuje edukacji cyfrowej, poniewa niemal wszyscy
korzystajcy z sieci umiej efektywnie wyszukiwa informacje. Oczywicie jest to nieprawda, co zostao dowiedzione midzy
innymi w badaniu Diagnoza kompetencji medialnych i informacyjnych Polakw. Ten zaskakujco wysoki odsetek
pozytywnych deklaracji moe wynika przede wszystkim z nieprecyzyjnie sformuowanego pytania (nie wiadomo, czy chodzi
o efektywne wyszukiwanie, zakoczone zaspokojeniem potrzeby informacyjnej, czy te o zwyk obsug wyszukiwarki na
poziomie narzdziowym), a take z niechci do przyznania si do brakw w zakresie kompetencji, niewtpliwie sprzonej

D. Batorski, P. Majnert, R. Machul, Internet dla uytkownikw w wieku 50+, op. cit.
A.J. Pickard, Research methods in information, Facet Publ., London 2008, s. 182.
181 N.K. Denzin, Y.S. Lincoln, Metody bada jakociowych, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 90.
179
180

czsto z brakiem refleksji nad wasnymi kompetencjami cyfrowymi. Ograniczenia te istotnie mog wpyn na interpretacj
wynikw bada i wypracowane na ich podstawie wnioski.
Kolejnym ograniczeniem, majcym due znaczenie przy stosowaniu metod deklaratywnych, s ograniczenia
jzykowe, i to rnego rodzaju. Jak zauwaa Dominika Czerniawska-Szejda, techniki badawcze wykorzystywane przy
badaniu kompetencji i spoecznych aspektw funkcjonowania technologii oparte s w zdecydowanej wikszoci na
specyficznym jzyku. Wykorzystanie takich technik daje uprzywilejowan pozycj grupom, ktre tym jzykiem lepiej
wadaj182. Problem ten ma przynajmniej trzy wymiary:
nierwny rozkad kompetencji jzykowych w spoeczestwie (wysze kompetencje wrd osb lepiej
wyksztaconych, o wyszym kapitale kulturowym),
ograniczone sownictwo dotyczce TIK wrd osb starszych (na przykad czste nazywanie pendrivea
paluszkiem),
korzystanie zaporedniczone, bezporednio zwizane z ograniczeniami jzykowymi.
Trudnoci te prowadz to tego, e w wyniku stosowania metod deklaratywnych szczeglnie wywiadw mona
pozna jedynie kompetencje tych osb, ktre potrafi o tym bez przeszkd i zahamowa opowiedzie. Oczywicie rezultaty
te nie obrazuj sytuacji caego spoeczestwa czy caej kategorii spoecznej osb pidziesicioletnich i starszych.
Ponadto na kopoty jzykowe nakada si problem badacza, od lat dogbnie eksplorowany szczeglnie przez
socjologi oraz antropologi i etnologi. Osoba badacza, wchodzcego do wiata badanego, ju w momencie wejcia
wprowadza zmiany badani czuj si skrpowani, zaciekawieni, nie zachowuj si naturalnie. Jest to nierozwizany
problem bada empirycznych. W wypadku bada deklaratywnych dotyczcych kompetencji cyfrowych osb pokolenia 50+
nabiera on jednak szczeglnego znaczenia, badania w tym zakresie s bowiem najczciej organizowane i prowadzone
przez mode, innowacyjne zespoy badawcze. Modzi badacze wchodz zatem nierzadko do domw osb w wieku swoich
rodzicw lub dziadkw. Powstaje wic sytuacja badawcza, w ktrej do osoby starszej (z duym prawdopodobiestwem
posiadajcej sabsze od badacza kompetencje w zakresie obsugi nowych technologii) przychodzi osoba moda o wysokich
kompetencjach. Nakadaj si na to stereotypy dotyczce technologii i osb starszych, ktre czsto podzielane s rwnie
przez samych respondentw, mwice o technologiach jako domenie wiata modych183.
Warto doda, e wyniki ankietowych bada kompetencji cyfrowych skrzywia rwnie sama sytuacja badania, w
ktrej gdy mwimy o osobach starszych przewanie modszy (co w potocznym myleniu o mediach oznacza take
bardziej kompetentny) od badanych ekspert przepytuje respondenta na temat jego umiejtnoci. To sytuacja potencjalnie
zawstydzajca dla ankietowanych, dlatego wielu z nich moe wiadomie zawya ocen swoich kompetencji, chcc dobrze
wypa w oczach osoby prowadzcej badanie. Odrbnym problemem s ograniczenia jzykowe, gdy zwaszcza w
wypadku TIK osoby wykluczone cyfrowo, w tym osoby starsze, mog mie problem z nazywaniem czynnoci lub urzdze,
co istotnie utrudnia komunikacj midzy badajcym a badanym.
Najwikszy wspczenie autorytet w kwestii badania umiejtnoci cyfrowych, Jan van Dijk, od lat rozwija
metodologi prowadzenia testw pomiarowych opartych na rozwizywaniu przez badanych zada praktycznych.

182
183

D. Czerniawska-Szejda, Metodologiczne wyzwania badania kompetencji medialnych osb starszych, op. cit.
Ibidem.

Opracowana przez tego badacza metodologia jest rozwijana przez zesp, ktry przygotowa raport Measuring digital skills.
Moemy w nim przeczyta o trzech metodach pomiaru:
ankietach, w ktrych badani s pytani o uycie Internetu i wykorzystywane aplikacje (majce by porednim
wyznacznikiem poziomu umiejtnoci),
najpopularniejszej metodzie badaniu ankietowym, w ktrym badani s pytani o ocen wasnych umiejtnoci,
testach prowadzonych w laboratorium lub innym kontrolowanym rodowisku, podczas ktrych jest moliwa ocena
umiejtnoci przez obserwacj sposobu, w jaki badani rozwizuj wyznaczone im zadania.
Gwny problem z pierwsz metod polega na tym, e zwizek midzy uyciem Internetu a umiejtnociami
internetowymi nie jest jasny. [...] Druga metoda rwnie jest problematyczna. Samoocena prowadzi do przeceniania lub
niedoszacowania wasnych umiejtnoci. [...] Spord trzech wymienionych metod ostatnia, czyli testy, wykazuje najwiksz
wewntrzn wiarygodno184. Na podstawie dowiadcze holenderskiego zespou Jana van Dijka i Alexandra J.A.M. van
Deursena s prowadzone eksperymentalne projekty badawcze w obrbie najwikszych europejskich bada tych segmentw
populacji, w ktrych wypadku istnieje szczeglnie wysokie ryzyko bdu w badaniach ankietowych (tak jest na przykad z
badaniem praktyk internetowych dzieci i modziey w wieku od 9 do 16 lat EU Kids Online 185 ). Wanie na takich
narzdziach byy rwnie oparte Midzynarodowe Badanie Kompetencji Osb Dorosych, Midzynarodowe Badanie
Kompetencji Komputerowych i Informacyjnych oraz badanie Diagnoza kompetencji medialnych i informacyjnych Polakw
swoiste benchmarki w Polskich badaniach kompetencji cyfrowych i zagadnie pokrewnych. Metody te polegaj po prostu na
przedstawieniu respondentowi zestawu zrnicowanych zada, ktre musi on rozwiza, korzystajc z komputera (lub nie,
jeli taka moliwo zostaa dopuszczona przez badaczy). Wpisuj si rwnie doskonale w relacyjne, oparte na
uwzgldnieniu yciowych potrzeb badanych, mylenie o kompetencjach cyfrowych. Naley jednak powtrzy, e s to
badania czasochonne i kosztowne sam wywiad moe trwa bardzo dugo, wymaga cierpliwoci i czujnoci badacza, ktry
nie tylko notuje odpowiedzi, ale take prowadzi obserwacj.
W wypadku projektu Polska Cyfrowa Rwnych Szans mamy jednak do czynienia ze specyficzn sytuacj, ktra
sprzyja prowadzeniu takiego rozpoznania. Eksperymentalne badanie kompetencji mona tutaj idealnie wkomponowa w
formu dziaania projektu, co nie oznacza, e dobry kontakt ze szkolonymi uniewania wszystkie uwagi zwizane z
trudnociami prowadzenia tego typu bada. Kopotliwe jest bowiem rwnie zakodowanie odpowiedzi tak, aby mona byo je
poddawa analizom jakociowym (i jeli liczebno prby na to pozwala ilociowym). W sytuacji, gdy badania te s
prowadzone z wykorzystaniem specjalnego oprogramowania komputerowego, ostatnia trudno nie ma wielkiego znaczenia
(dane s eksportowane bezporednio do pakietw statystycznych), cho samo przygotowanie odpowiednich skryptw
konsumuje wiksze rodki ni pniejsze kodowanie odpowiedzi. Wydaje si wic, e tylko korzystanie z metod
eksperymentalnych i etnograficznych moe doprowadzi do rozpoznania problemu kompetencji cyfrowych, wysiki za
take finansowe zwizane z przygotowaniem odpowiedniego narzdzia informatycznego do usprawnienia prowadzenia
pomiaru s uzasadnione.

A.J.A.M. van Deursen, E.J. Helsper, R. Eynon, Measuring digital skills. From digital skills to tanbigle outcomes project report, op. cit.,
s. 1011.
185 Por. EU Kids Online. Best Practices Guide www.lse.ac.uk/media@lse/research/EUKidsOnline/BestPracticeGuide/FAQ/FAQ-32.pdf
[dostp: 2 lutego 2015 roku].
184

7.2. Metodologie pomiaru zaawansowania funkcjonalnych kompetencji cyfrowych

stosowane w badaniach osb starszych
Na potrzeby niniejszego opracowania dokonano przegldu literatury przedmiotu z lat 20002014 powiconej
problemowi korzystania z TIK przez osoby starsze. Ze wzgldu na problematyk badawcz kwerend objto teksty bdce
wynikiem bada dotyczcych zarwno bezporednio problemu kompetencji cyfrowych seniorw, jak i tematw pokrewnych,
w tym motywacji do korzystania z TIK czy zwizkw midzy aktywnoci w sieci a kapitaem spoecznym i kulturowym.
Szczegowej analizie poddano trzydzieci artykuw opublikowanych w jzyku angielskim w periodykach
naukowych, w ktrych omwiono wyniki bada dotyczcych wspomnianych wyej problemw, a take co szczeglnie
wane z punktu widzenia niniejszego opracowania metodologi prowadzenia tyche bada.
Wyniki przegldu stosowanych metod badawczych pozwoliy stwierdzi, e zdecydowanie czciej w badaniach
dotyczcych wykorzystania TIK przez osoby starsze s stosowne metody deklaratywne, wyranie za dominuj badania
ankietowe (midzy innymi CAWI). Jest tak w wypadku bada dotyczcych zarwno spraw prostych, na przykad okrelenia
intensywnoci korzystania z nowych mediw, przeszkd utrudniajcych lub uniemoliwiajcych wczenie cyfrowe, jak i
kwestii wysoce zniuansowanych, w tym zwizku midzy korzystaniem z TIK a kapitaem spoecznym. Zaledwie kilka bada
dotyczcych problemu korzystania z TIK przez osoby pidziesicioletnie i starsze oparto na metodach eksperymentalnych i
etnograficznych.
Niniejszy podrozdzia nie zawiera sprawozdania z wynikw przeprowadzanych bada, dotyczy bowiem tylko
kwestii metodologicznych. Dlatego uznano, e przedstawienie wszystkich analizowanych bada z perspektywy stosowanej
metodologii niej jest zasadne. Zdecydowano si jednak na omwienie trzech wybranych projektw, ktre zasuguj na
szczegln uwag ze wzgldu na zastosowane rozwizania metodologiczne.
Pierwsze z wybranych bada, dotyczce trudnoci w uczeniu si korzystania z TIK, przeprowadzono przy
wykorzystaniu metody eksperymentalnej186. Badanie to miao na celu okrelenie czynnikw odgrywajcych istotn rol w
procesie poznawania technologii informacyjno-komunikacyjnych i nauki korzystania z nich przez osoby starsze. W zwizku z
tym zastosowano triangulacj metodologiczn, polegajca na tym, e w jednym badaniu uyto rnych narzdzi
badawczych. W tym wypadku byy to wywiady indywidualne (prowadzone metod wywiadu swobodnego ze standaryzowan
list poszukiwanych informacji) i wywiady grupowe oraz co szczeglnie interesujce z punktu widzenia niniejszego
opracowania badanie eksperymentalne ukierunkowane na poznanie funkcjonalnych kompetencji cyfrowych i sposobu ich
nabywania w kontakcie ze sprztem.
Ta cz badania zostaa przeprowadzona na grupie trzynastu osb (siedmiu kobiet i szeciu mczyzn) w wieku
65 i wicej lat (rednia wieku wyniosa 68 lat). Poziom kompetencji cyfrowych diagnozowanych przed badaniem wrd
uczestnikw by bardzo rny w grupie tej znalazy si zarwno osoby posiadajce wysokie kompetencje cyfrowe
(codziennie korzystajce z Internetu w rnych celach) i rednie kompetencje cyfrowe (korzystajce z komputerw i
telefonw komrkowych niezbyt czsto i intensywnie), jak i osoby pocztkujce. Eksperyment polega na tym, e podczas
godzinnego spaceru po kampusie Uniwersytetu w Leeds badani mieli korzysta z tabletu (Samsung Galaxy Tab). Przed
spacerem respondentom pokrtce zaprezentowano moliwoci Google Maps, pokazujc tras spaceru. Nastpnie

Y. Barnard, M.D. Bradley, F. Hodgson et al., Learning to use new technologies by older adults: Perceived difficulties,
experimentation behaviour and usability, op. cit., s. 17151724.
186

respondenci i badacze (dwoje badaczy na jednego badanego) wyszli na spacer, podczas ktrego seniorzy korzystali z
nawigacji oferowanej przez Google Maps, szukali w sieci informacji na temat uniwersytetu, okolicznych sklepw i moliwoci
podroy powrotnej do domu (znalezienie najbliszego przystanku i optymalnego poczenia autobusowego), uywali rwnie
komunikatora Skype. Kade zadanie musieli wykona samodzielnie, korzystajc z tabletu. Podczas spaceru badacze
prowadzili z seniorami rozmow na temat ich opinii i dowiadcze w zakresie korzystania z TIK, cho nie tylko, respondenci
bowiem sami chtnie dzielili si informacjami na inne, rwnie osobiste tematy. Wane, e po badaniu respondenci zgodnie
twierdzili, e spdzili mie popoudnie, co jednoznacznie wiadczy o pozytywnym klimacie podczas eksperymentu.
Badanie to jest interesujce, poniewa moe by punktem odniesienia, jak naley prowadzi badania
eksperymentalne: w przyjaznej, niezobowizujcej atmosferze, bezporednio nawizujc do codziennych potrzeb badanych
(sprawdzenie informacji, okrelenie trasy dojazdu, korzystanie z nawigacji), a tym samym sprawdzajc ich funkcjonalne
kompetencje cyfrowe.
Inne rozwizanie metodologiczne, cho rwnie interesujce, wykorzystali badacze japoscy, zgbiajc temat
wpywu rodowiska spoecznego (w tym wypadku rodziny) na rozwj umiejtnoci korzystania z technologii informacyjnokomunikacyjnych. Badanie to dotyczyo bezporednio problemu nabywania przez osoby starsze umiejtnoci korzystania z
telefonw komrkowych i zwizku tego procesu z otoczeniem rodzinnym. Aby okreli zalenoci midzy najbliszym
otoczeniem osb starszych a procesem przyswojenia TIK, przeprowadzono trzytygodniowy eksperyment z udziaem
jedenaciorga respondentw, ktrzy nigdy wczeniej nie korzystali z telefonw komrkowych. Poowa badanych mieszkaa w
wielopokoleniowych gospodarstwach domowych, w ktrych yy rwnie ich dzieci i wnuki, poowa dzielia dom tylko z
maonkiem.
W badaniu tym mamy do czynienia z interesujcym poczeniem takich narzdzi badawczych, jak wywiady
indywidualne, ankiety, testy umiejtnoci i analiza wykorzystania telefonw (phone logs). Dodatkowo respondenci prowadzili
dzienniczki korzystania z telefonu komrkowego187.

Miejsce

Narzdzia badawcze

Liczba pomiarw

Czstotliwo

centrum badawcze

ankiety

co trzy, cztery dni

wywiady indywidualne

co trzy, cztery dni

analizy wykorzystania telefonw (phone logs)

co trzy, cztery dni

testy umiejtnoci korzystania z telefonu

raz w tygodniu

dzienniczki

21

codziennie

dom respondenta

K. Mori, E.T. Harada, Is learning a family matter?: Experimental study of the influence of social environment on learning by older adults
in the use of mobile phones, Japanese Psychological Research 2010, t. 52, nr 3, s. 244255.
187

Wyniki eksperymentu wykazay, e nabywanie kompetencji umoliwiajcych korzystanie z telefonu komrkowego

byo atwiejsze i przebiegao sprawniej w rodzinach wielopokoleniowych, szczeglnie w tych, w ktrych mieszka modzie.
Jak stwierdzili badacze, wyniki te wskazuj, e odmiennoci rodowiska spoecznego uytkownikw powoduj rnice w
zakresie wykorzystywania technologii i umiejtnoci w tym zakresie. Wniosek ten nie jest zaskakujcy, szczeglnie w wietle
nowszych bada, ale bardzo interesujce jest poczenie w jednym badaniu rnych narzdzi pomiaru, w tym metod
eksperymentalnych.
Ostatnim badaniem kompetencji cyfrowych osb starszych, jakie wybralimy na potrzeby niniejszego opracowania,
jest pomiar przeprowadzony w Holandii wrd 240 mieszkacw Maastricht w wieku od 64 do 75 lat 188 . Wszyscy
respondenci nie mieli adnych dowiadcze w zakresie korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Eksperyment rozpocz si od podzielenia uczestnikw na trzy grupy zajciowe, ktre przeszy krtki kurs podstawowej
obsugi komputera i korzystania z Internetu. Nastpnie badanym przekazano do uytku domowego komputery z dostpem
do Internetu i przez dwanacie miesicy wysyano im rne zadania za porednictwem poczty elektronicznej. W ten sposb
badacze pobudzali u respondentw potrzeb korzystania z Internetu. Same pomiary kompetencji cyfrowych byy
prowadzone w kilku turach: dwa razy w trakcie badania interwencyjnego, raz na pocztku i raz po dwunastu miesicach,
obejmoway za okrelenie sprawnoci technologicznej i wykorzystania TIK w codziennym yciu. W pierwszym obszarze
badania uczestnicy otrzymywali zestaw zada do wykonania, ktry kadorazowo trzeba byo przeprowadzi na czterech
urzdzeniach: dwch, z ktrych rzeczywicie korzystali badani (na przykad telefon komrkowy i laptop), i dwch bdcych w
uytku publicznym (biletomaty, infokioski). Przy ocenie kompetencji cyfrowych brano pod uwag czas potrzebny na
realizacj kadego zadania i liczb pomyek lub bdw popenianych podczas testu. Z kolei w badaniu w zakresie
codziennego wykorzystania nowych mediw respondentom przedstawiono kwestionariusz zawierajcy siedemnacie
podstawowych czynnoci zwizanych z wykorzystywaniem TIK, z ktrych kada bya zaopatrzona w dwie skale:
trudnoci piciostopniowa skala od bardzo atwe do bardzo trudne,
czstotliwoci wykonywania piciostopniowa skala od nigdy do co najmniej raz w tygodniu.
Badanie to stanowi przykad interesujcego rozwizana metodologicznego, w ktrym wykorzystano tradycyjny
pomiar sondaowy i badanie eksperymentalne. Na szczegln uwag zasuguje to, e w badaniu eksperymentalnym
posuono si nie tylko urzdzeniami rzeczywicie wykorzystywanymi przez badanych, ale take innymi, z ktrymi mog
mie styczno w przestrzeni publicznej.
Dynamiczne przeksztacenia przestrzeni informacyjno-komunikacyjnej i argumenty przemawiajce za tym, aby na
nowe technologie patrze szerzej ni tylko przez pryzmat komputera i Internetu, prowadz do wniosku, e jest to rozwizanie
z wielu wzgldw modelowe przy projektowaniu pomiarw kompetencji cyfrowych osb starszych.

K. Slegers, M.P.J. van Boxtel, J. Jolles, The effects of computer training and internet usage on the use of everyday technology by older
adults: A randomized controlled study, Educational Gerontology 2007, t. 33, nr 2, s. 91110.
188

8. Opis procedury badawczej

Niniejsze badanie jest badaniem jakociowym opartym na metodach jakociowych technikach eksperymentu
poczonego z obserwacj, jego przeprowadzenie wymaga zatem obecnoci badacza, ktry bdzie notowa i rejestrowa z
wykorzystaniem odpowiedniego sprztu dziaania respondentw. Badania nie naley przeprowadza metodami
deklaratywnymi (podczas wywiadu, sondau czy badania online), gdy w istocie bdzie to oznacza odejcie od
zaprezentowanej koncepcji badania. Trzeba podkreli, e badanie to, cho zawiera elementy procedury eksperymentu, nie
jest eksperymentem sensu stricto, gdy nie chodzi w nim o okrelenie, jaki jest wpyw uytkowania nowych technologii na
ycie seniorw, ale o stwierdzenie, czy posiadaj oni kompetencje cyfrowe. W zwizku z istot i celem badania nie ma wic
potrzeby powoywania grupy kontrolnej.
Poniszy schemat zawiera opis procedury badawczej. Jak wida, przed rozpoczciem waciwego badania
wskazane jest uzupenienie puli bada i opracowanie scenariuszy badania z uwzgldnieniem koniecznoci rotowana zada.
W obecnym ksztacie projekt badania zawiera dwadziecia cztery zadania. Jest to pula umoliwiajca zbudowanie dwch
rnych scenariuszy badania, obejmujcych od dziesiciu do dwunastu zada (czas realizacji kadego z nich szacuje si na
okoo 70 minut, przed waciwym badaniem konieczny jest pilota). W projekcie silnie s reprezentowane obszary ycia i
korzyci, ktre podczas konsultacji z Latarnikami Polski Cyfrowej zostay uznane za szczeglnie wane. S to:
obszary ycia:
odpoczynek i zainteresowania,
relacje spoeczne,
sprawy codzienne,
korzyci:
utrzymuj i rozwijam relacje z bliskimi,
rozwijam swoje zainteresowania,
zapeniam wolny czas,
mam wiedz o gminie, kraju i wiecie.
Dziki temu moliwe bdzie dokadne przyjrzenie si kluczowym obszarom ycia i korzyciom.

9. Schemat doboru prby

Proponujemy, eby badanie prowadzone wedug poniszego projektu byo badaniem jakociowym
ukierunkowanym na poznanie rzeczywistego poziomu funkcjonalnych kompetencji cyfrowych osb pidziesicioletnich i
starszych. W zwizku z wyborem metody badawczej opartej na technikach eksperymentalnych sugerujmy, aby prb
badawcz budowa nie tyle zgodnie z kryterium reprezentatywnoci (gdy nie taki jest cel bada jakociowych), ile w sposb
umoliwiajcy przebadanie moliwie zrnicowanej grupy.
Jak stwierdzono w rozdziale trzecim, czynnikami w najwikszym stopniu wpywajcymi na korzystanie z TIK s
wiek, wyksztacenie i miejsce zamieszkania. W zwizku z tym proponujemy, aby oprze si na tych podstawowych
determinantach korzystania z nowych technologii, ktre wyznaczaj w gruncie rzeczy granic midzy osobami
korzystajcymi i niekorzystajcymi z sieci, a take wyrni podstawowe osie podziau zgodnie z tymi liniami.
Sugerujemy, eby w procesie dobru prby krzyowa nastpujce grupy badanych:
wiek:
od 50 do 64 lat,
od 65 do 74 lat,
75 i wicej lat,
wyksztacenie:

 podstawowe,
zawodowe,
rednie,
wysze,
miejsce zamieszkania:
miasta mae (do 20 tysicy mieszkacw),
miasta rednie (od 20 do 100 tysicy mieszkacw),
miasta due (powyej 100 tysicy mieszkacw),
Warszawa,
status spoeczno-zawodowy:
pracownicy sektora publicznego,
pracownicy sektora prywatnego,
prywatni przedsibiorcy,
rolnicy,
rencici,
emeryci,
bezrobotni,
inni bierni zawodowo,
wczeniejsze dowiadczenia w korzystaniu z technologii informacyjno-komunikacyjnych:
tak,
nie,
dzielenie gospodarstwa domowego z dziemi (modzie):
tak,
nie,
przyczyna niekorzystania z komputera i Internetu:
brak potrzeby,
brak umiejtnoci,
brak odpowiedniego sprztu,
zbyt wysokie koszty dostpu,
wystarczajce moliwoci korzystania gdzie indziej,
brak moliwoci technicznych,
obawa o bezpieczestwo wasne i (lub) danych.

10. Projekt badania

1.

Rozgrzewka
1.1. Przedstawienie si osoby badajcej
1.2. Zaprezentowanie tematu i celu badania

2.

Pytania ankietowe
2.1. Metryczka
2.1.1. Wiek
2.1.2. Pe
2.1.3. Wyksztacenie
2.2. Zainteresowania
2.3. Dostpno TIK w domu
2.3.1. Czy korzysta z TIK w domu
2.3.2. Czy jest dostp do sieci i komputera (ile?)
2.3.3. Czy ma telefon komrkowy (smartfon)
2.4. Intensywno korzystania z rnych mediw
2.4.1. Czas przeznaczany na korzystanie z radia, telewizji, prasy, Internetu rednio w cigu typowego dnia

3.

Zadania eksperymentalne
3.1. Rozwj zawodowy i osobisty
3.1.1. Potrafi przygotowa (napisa i sformatowa) swoje CV i podanie o prac na komputerze
Mylisz o zmianie pracy (podjciu dodatkowego zajcia). Przygotuj swoje CV na komputerze, dbajc o
jego tre i form.
3.1.2. Potrafi wyszuka porady w zakresie prawa pracy
Niedugo urodzi ci si wnuk. Twj syn wspomina, e chce skorzysta z tak zwanego urlopu
tacierzyskiego, ale ty nie wiesz, na jakich zasadach jest on przydzielany. Sprawd w Internecie, jakie s regulacje
prawne w tym zakresie.
3.2. Relacje spoeczne
3.2.1. Potrafi utrzymywa i rozwija relacje z bliskimi (rodzin, przyjacimi, znajomymi) za porednictwem sieci
Chcesz si umwi ze swoj crk na spotkanie w sobot o 14.30 i widzisz, e jest aktywna na
Facebooku. Wylij jej wiadomo na temat miejsca spotkania.
3.2.2. Potrafi korzysta z narzdzi umoliwiajcych rozmow lub inne formy komunikacji online w celu rozwijania
i utrzymywania relacji z bliskimi
Chcesz porozmawia ze swoj wnuczk, ktra wyjechaa na kurs jzykowy do Londynu. Nawi z ni
wideopoczenie, korzystajc z komunikatora Skype.
3.2.3. Potrafi wykorzystywa narzdzia komunikacji online, aby wymienia si informacjami biecymi
Wrcia wanie ze wspaniaej wycieczki do Grecji i chcesz, eby twoi znajomi na Facebooku mogli
obejrze twoje zdjcia. Umie je na swoim profilu, dbajc, aby mogy je zobaczy tylko osoby z grona twoich
znajomych.
3.2.4. Potrafi zarzdza treciami publikowanymi przez innych w serwisach spoecznociowych
Masz konto na serwisie spoecznociom Facebook. Wrd twoich znajomych jest jedna osoba, ktrej
wpisy szczeglnie ci denerwuj. Co robisz?
3.3. Odpoczynek i zainteresowania
3.3.1. Potrafi znale informacje o ofercie kulturalnej i rozrywkowej w mojej okolicy
Jeste mieszkacem Nowej Wsi (gmina Michaowice) i chcesz skorzysta z dziaajcej tam biblioteki
publicznej, ale nie znasz godzin jej otwarcia. Sprawd, w jakich godzinach i w jakie dni jest otwarta ta biblioteka.
3.3.2. Potrafi znale w Internecie serwisy wideo, filmowe, z muzyk i radio internetowe

Popsuo ci si radio, ktrego od lat suchae w kuchni, ale wiesz od syna, e swojej ulubionej radiowej
Trjki moesz sucha rwnie przez Internet. Wcz Trjk w Internecie.
3.3.3. Potrafi znale informacje turystyczne o mojej okolicy (lub miejscu, w ktrym si znajduj)
Spdzasz weekend u rodziny w Warszawie i chcesz odwiedzi Muzeum Narodowe w sobot po
poudniu. Sprawd, jak dugo muzeum jest otwarte tego dnia i jaka jest bieca wystawa.
3.3.4. Potrafi znale w Internecie serwisy wideo, filmowe, muzyk, radio internetowe
Bardzo lubisz serial Rodzinka.pl. Po jednym z odcinkw wyemitowanych w telewizji usyszae, e
moesz obejrze go za darmo w Internecie. Znajd interesujcy ci odcinek.
3.3.5. Potrafi znale strony i serwisy z informacjami dotyczcymi moich zainteresowa
Twoja crka ostatnio przygotowaa wspaniae ciasto sernik dekadencki z przepisu dostpnego na
stronie www.kwestiasmaku.com. Teraz ty chcesz przygotowa to ciasto dla swoich goci, ale zgubia wydruk
przepisu, ktry daa ci crka. Znajd ten przepis w Internecie.
3.3.6. Potrafi kupi online sprzt, materiay i pomoce (na przykad ksiki) potrzebne do rozwijania moich
zainteresowa
Zamwie torb na swj aparat cyfrowy w sklepie internetowym merlin.pl, ale po odebraniu przesyki
okazao si, e ma ona uszkodzony suwak. Sprawd na stronie sklepu, jak moesz wymieni torb na now.
3.3.7. Potrafi kupi online sprzt, materiay i pomoce (na przykad ksiki) potrzebne do rozwijania moich
zainteresowa
Twoja malutka wnuczka przepada za mikkimi przytulankami. Syszaa o ksice Clementine Collinet
Przytulanki szmacianki, ktra zawiera schematy przygotowania takich zabawek. Znajd t ksik w Internecie i
zamw j do domu.
3.4. Zdrowie
3.4.1. Potrafi porwna wyniki moich bada z optymalnymi dla mojej grupy wiekowej
Wanie odebraa wyniki morfologi krwi i zaniepokoi ci wynik MCV (Mean Corpuscular Volume), ktry
wynosi 78fl i jest oznaczony jako nieprawidowy. Sprawd, jaki jest prawidowy wynik i z czego moe wynika jego
obnienie.
3.4.2. Potrafi znale, wybra, zapisa si w Internecie na zajcia sportowe (ruchowe) odpowiednie dla mojego
stanu zdrowia
Twoja znajoma powiedziaa ci o ciekawych zajciach ruchowych, prowadzonych specjalnie dla seniorw
w klubie PerfektFit w Pruszkowie. Ustal adres tego klubu, dzie i godzin zaj oraz znajd ich opis.
3.5. Finanse
3.5.1. Potrafi sprawdzi stan konta online
Sprawd stan swojego konta przez Internet.
3.5.2. Potrafi znale i porwna ceny rnych produktw w Internecie, wykorzystujc odpowiednie narzdzia
Chcesz kupi now pralk. Z opinii twoich znajomych wynika, e najlepszy model to Bosch Serie 4
VarioPerfect WAE20166PL. Sprawd, w ktrym sklepie moesz kupi t pralk najtaniej.
3.6. Religia i potrzeby duchowe
3.6.1. Potrafi odnajdowa i pozyskiwa materiay wspierajce rozwj duchowy (religijny)
Twoja znajoma bya ostatnio na wykadzie ojca Augustyna Pelanowskiego, ktry mwi o fragmencie
Ewangelii wedug witego ukasza. Bya oczarowana gwn myl tego wystpienia, zgodnie z ktr Bg wierzy

w czowieka. Powiedziaa ci, e nagranie tego wykadu bdzie dostpne w Internecie wanie pod tym tytuem w
popularnym serwisie zawierajcym klipy i filmy. Znajd to nagranie.
3.7. Sprawy codzienne
3.7.1. Potrafi wyznaczy tras przejazdu komunikacj publiczn lub innym rodkiem transportu
Wracasz z krtkiego wyjazdu do Trjmiasta musisz dotrze do Portu Lotniczego Gdask im. Lecha
Wasy z centrum miasta. W Puncie Informacji Turystycznej powiedziano ci, e jest dogodne poczenie z
przystanku Brama Wyynna. Ustal numer bezporedniej linii autobusowej i orientacyjny czas przejazdu.
3.7.2. Potrafi korzysta z funkcji GPS w smartfonie
Przyjechae do syna mieszkajcego w Warszawie i wybierasz si na przechadzk. Sprawd,
korzystajc z nawigacji w telefonie, jak przemieci si pieszo z placu Zbawiciela do azienek i ile czasu zajmie ci
taki spacer.
3.8. Zaangaowanie obywatelskie
3.8.1. Potrafi znale i korzysta z serwisw informacyjnych, w tym z serwisw lokalnych
Przeprowadzie si pod Warszaw, do Zielonki, i chcesz lepiej pozna problemy gminy, w ktrej teraz
mieszkasz. Ssiad wspomina ci, e biece informacje s zamieszczane na profilu gminy w serwisie Facebook.
Znajd i polub ten profil, aby ledzi biece wydarzenia.
3.8.2. Potrafi nawiza kontakt z politykami online (na przykad mailowo lub przez serwis spoecznociowy)
3.8.3. Jeste mieszkacem warszawskiej Woli, gdzie burmistrzem zosta niedawno Krzysztof Strzakowski, ktry
ma fanpage na Facebooku. Chcesz mu wysa wiadomo. Zrb to, korzystajc z Facebooka.
3.8.4. Potrafi znale stowarzyszenia i fundacje dziaajce w miejscu mojego zamieszkania lub w interesujcym
mnie obszarze tematycznym
Mieszkasz na jednym z warszawskich osiedli, na ktrym jest bardzo duo bezpaskich kotw. Syszae,
e pomoc takim zwierzakom zajmuje si Fundacja Jokot. Ustal, czy to prawda, a jeli tak znajd dane
kontaktowe tej fundacji.

11. Schemat odniesie do spoecznych,

psychologicznych i technicznych uwarunkowa
korzystania z Internetu
Jak stwierdzono w rozdziale trzecim, prezentujcym podstawowe uwarunkowania korzystania z TIK, czynnikami o
szczeglnym znaczeniu s:
wiek,
wyksztacenie,
miejsce zamieszkania,
status spoeczno-zawodowy.
Jednoczenie wiadomo, e w ostatnich latach spada znaczenie przeszkd zwizanych z dostpem do
infrastruktury telekomunikacyjnej czy sprztu, take na poziomie kosztw. W ogromnej wikszoci wypadkw gwn
trudnoci w korzystaniu z TIK nie jest brak rodkw czy moliwoci korzystania, ale s przeszkody mikkie, zwaszcza brak

odpowiednich umiejtnoci i deklarowany brak potrzeby korzystania. Ten ostatni powd czsto jest powizany z niskim
poziomem kompetencji i wynika z braku wiadomoci rozwiza oferowanych przez technologie informacyjnokomunikacyjne. W tym sensie mona mwi o samowykluczeniu, na ktre maj wpyw czynniki zewntrzne (spoeczne) i
indywidualne (na przykad brak zainteresowa czy predyspozycji). Czynniki zewntrzne to szczeglnie brak bodcw
motywacyjnych, w grupie osb starszych zwizany czsto z brakiem aktywnoci zawodowej jednego z kluczowych
elementw wspierajcych uczenie si dorosych. Negatywn rol czsto odgrywa rwnie rodzina, zwaszcza dzieci, ktre
niejednokrotnie nie wykazuj zrozumienia dla tempa przyswajania nowych umiejtnoci przez osoby starsze, czasem nawet
wykorzystujc proby o wsparcie jako okazj do okazania wasnej wyszoci. Trudno zreszt wyznaczy precyzyjn granic
midzy czynnikami zewntrznymi i indywidualnymi, poniewa te drugie s w praktyce waciwie zinternalizowan reakcj na
czynniki zewntrzne kiedy brak motywacji i jednoczenie odpowiedniego wsparcia, wwczas atwo doj do wniosku, e
nie ma si talentu albo e kto po prostu do czego si nie nadaje. Ludzie co jest przecie jak najbardziej racjonalne na
drodze yciowego treningu przestaj aspirowa do czego, co jest dla nich trudno osigalne. Z tego wanie wzgldu wane
jest rwnoczesne pokazanie perspektyw zwizanych z korzystaniem z TIK i zaproponowanie odpowiednio sprofilowanych
szkole, podczas ktrych bdzie minimalizowana presja na uczcych si seniorw. Co wicej, mona przekonywa, e
pokonanie przeszkd moe nie tylko podnie komfort codziennego funkcjonowania czy otworzy przed uytkownikami
nowe przestrzenie (zwizane choby z rozwojem zainteresowa), ale take by samo w sobie przedmiotem dumy i
satysfakcji, w badaniach czsto wyraanej jako satysfakcja z tego, e jeszcze nie jest ze mn tak le i jeszcze nadam.
Dlatego proponujemy, aby w ostatniej fazie pomiaru kompetencji cyfrowych podj prb naniesienia obserwacji
na schemat odniesie do uwarunkowa korzystania z Internetu. Podstaw dokonania takiego odniesienia jest okrelenie
wieku, poziomu wyksztacenia, miejsca zamieszkania i statusu spoeczno-zawodowego badanego (co jest moliwe dziki
zamieszczeniu odpowiednich pyta metryczkowych). Szczeglnie wan kwesti jest okrelenie w wywiadzie
rozgrzewkowym, jakie s bariery uniemoliwiajce lub utrudniajce korzystanie z TIK przez dan osob.
Jestemy przekonani, e zgromadzenie i naoenie na siebie informacji uzyskanych w toku wywiadu
metryczkowego umoliwi stworzenie ta, czego w rodzaju sylwetki badanego. Na poniszym schemacie przedstawiono, jak
wyglda naoenie na siebie danych uzyskanych w ramach tego pomiaru.

Modu ten wzbogaca wic badanie o wiedz przydatn w kontakcie midzy osob realizujc ankiet
(potencjalnym lub obecnym trenerem) a ankietowanym. Co wicej, oprcz zbierania danych wprowadza do badania element
interwencji, pozwalajc badanym uwiadomi sobie przyczyny niekorzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych.

ANEKS. Kompetencje
informatyczne Digital
Competence Framework
Analiza dotychczasowych ram kompetencji cyfrowych, przeprowadzona w ramach unijnego projektu DIGCOMP,
pozwolia przygotowa ramy kompetencji informatycznych i informacyjnych (Digital Competence Framework), ktre w
naszym odczuciu zawieraj wszystkie obszary kompetencji warunkujcych efektywne korzystanie ze sprztu i z
oprogramowania w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych. Model ten jest oparty na syntetyzujcej analizie
kilkunastu wczeniejszych modeli kompetencji cyfrowych189. Ramy kompetencji cyfrowych przygotowane w ramach tego
projektu s podzielone na pi wymiarw (dimensions):
pi oglnych obszarw: informacja, komunikacja, tworzenie treci, bezpieczestwo, rozwizywanie
problemw (dimension 1),
dwadziecia jeden kompetencji wyrnionych w tych obszarach (dimension 2), ktre podlegaj ocenie:
na trzech poziomach: podstawowy redni zaawansowany (dimension 3),
z uwzgldnieniem przykadw (dimension 4)
i z uwzgldnieniem zastosowa do konkretnych celw (dimension 5)190.

1.

INFORMACJA
I.

PRZEGLDANIE, SZUKANIE I FILTROWANIE INFORMACJI

Identyfikacja, lokalizacja, wyszukiwania, zapisywanie, organizacja informacji cyfrowej w zalenoci od istotnoci i

potrzeb.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

189

A. Ferrari, Digital competence in practice: An analysis of frameworks, op. cit., s. 4.

190

Ibidem, s. 56.

Umiem wyszukiwa informacje online, korzystajc z wyszukiwarek internetowych, wiem, e rne wyszukiwarki
mog generowa rne wyniki.
2)

POZIOM REDNI

Umiem przeglda informacje w Internecie i wyszukiwa informacje online, umiem wyrazi swoje potrzeby
informacyjne, umiem selekcjonowa waciwe informacje pord wynikw wyszukiwania.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umiem korzysta z szerokiego zakresu strategii podczas przegldania i wyszukiwania informacji online, umiem
selekcjonowa i ledzi otrzymywane informacje, wiem, kogo obserwowa w elektronicznych platformach wymiany informacji
(na przykad na mikroblogach).
PRZYKADY WIEDZA

Zna rnie wyszukiwarki internetowe

Wie, ktre wyszukiwarki (bazy danych) s odpowiednie do uzyskania konkretnych informacji

Wie, jak wyszukiwa informacje za pomoc rnych urzdze i mediw

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie korzysta z linkw i czyta nielinearnie

Umie korzysta z filtrw i agentw

Umie szuka za pomoc sw ograniczajcych liczb uzyskiwanych wynikw

PRZYKADY POSTAWY

Przejawia aktywn postaw wobec poszukiwania informacji

Poszukuje informacji potrzebnych do osigania rnych celw yciowych

Jest zainteresowany systemami informacji i ich dziaaniem

4) ZASTOSOWANIA DO KONKRETNYCH CELW

Poziom podstawowy umiem skorzysta z wyszukiwarki, aby dowiedzie si wicej na temat wybranego rodzaju
energii cieplnej

Poziom redni umiem znale wiele rde informacji na temat wybranego rodzaju energii cieplnej przez
wprowadzenie odpowiednich sw kluczowych, mog stosowa wyszukiwanie zaawansowane, eby zlokalizowa
najbardziej odpowiednie rda informacji

Poziom zaawansowany umiem znale wiele rde informacji na temat wybranego rodzaju energii cieplnej za
pomoc rnych wyszukiwarek i zaawansowanego wyszukiwania, umiem korzysta z baz danych online przez
powizane odnoniki
II.

OCENA INFORMACJI

Gromadzenie, przetwarzanie, rozumienie i krytyczna ocena informacji.

1)

POZIOM PODSTAWOWY

Wiem, e nie wszystkie informacje w Internecie s wiarygodne.

2)

POZIOM REDNI

Umiem porwna rne rda informacji.

3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Jestem krytyczny wobec informacji, umiem sprawdzi i oceni jej wano i wiarygodno.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, jak oceni i przeanalizowa otrzymane informacje

Wie, jak oceni zawarto komunikatw medialnych

Wie, jak oceni wano wiadomoci znalezionych online lub w mediach i jak je zinterpretowa

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Jest w stanie poradzi sobie z natokiem informacji

Ocenia przydatno, aktualno, dokadno i kompletno informacji

Odrnia informacje pochodzce z wiarygodnych i z niewiarygodnych rde

PRZYKADY POSTAWY

Jest wiadomy, e nie wszystkie informacje mona znale w Internecie

Jest krytyczny wobec informacji znalezionych online

Zdaje sobie spraw, e mimo globalizacji niektre kraje s bardziej reprezentowane w Internecie ni inne

4) ZASTOSOWANIA DO KONKRETNYCH CELW

Poziom podstawowy znalazem informacje na temat spoeczestwa w XVI wieku, pochodzce z rnych rde,
ale nie jestem pewien, jak oceni ich warto

Poziom redni znalazem informacje na temat spoeczestwa w XVI wieku, pochodzce z rnych rde, i
sprawdziem w oryginalnych materiaach ich wiarygodno

Poziom zaawansowany znalazem informacje na temat spoeczestwa XVI wieku, pochodzce z rnych rde,
sprawdziem oryginalne rda i cz z nich odrzuciem, poniewa ich akademickie pochodzenie jest niejasne,
sprawdziem szczegy w rnych rdach, aby si upewni co do ich wiarygodnoci
III.

PRZECHOWYWANIE I WYSZUKIWANIE INFORMACJI

Zapisywanie i przechowywanie informacji w celu atwiejszego wyszukiwania i organizowania informacji i danych.

1)

POZIOM PODSTAWOWY

Wiem, jak zapisa pliki i treci (na przykad teksty, zdjcia, muzyk, pliki wideo i strony internetowe). Wiem, jak
wrci do zapisanych plikw i treci.
2)

POZIOM REDNI

Wiem, jak zapisa, przechowywa i tagowa pliki, treci i informacje, mam swoje strategie przechowywania plikw i
treci. Wiem, jak organizowa zapisane pliki i treci oraz jak nimi zarzdza.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umiem stosowa rne metody i narzdzia organizowania plikw, treci i informacji, umiem zastosowa strategie
pobierania treci, ktre zostay zapisane przeze mnie lub przez inne osoby.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, jak przechowywa informacje na rnych urzdzeniach

Wie, jakie s rne media suce przechowywaniu informacji

Wie, e s rne sposoby przechowywania informacji, i umie wybra waciw

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Porzdkuje i kategoryzuje informacje w zalenoci od przyjtej metody

Korzysta z rnych sposobw kategoryzowania przechowywanych informacji

Umie tagowa informacje

PRZYKADY POSTAWY

Wie, jakie znaczenie ma tworzenie zapasowych kopii danych

Rozumie znaczenie wypracowania zrozumiaego i pragmatycznego sposobu przechowywania danych

Jest wiadomy konsekwencji przechowywania informacji w formacie publicznym i prywatnym

4) ZASTOSOWANIA DO KONKRETNYCH CELW

Poziom podstawowy stworzyem notatki o ciaach staych i zapisaem tekst oraz ilustracje na pulpicie

Poziom redni stworzyem notatki o ciaach staych i zapisaem je w rnych formatach, w odpowiednio
nazwanych folderach

Poziom zaawansowany stworzyem notatki o ciaach staych i zapisaem je w odpowiednio nazwanych folderach
na dysku oraz w sieci (na dysku sieciowym), tak aby atwy dostp do nich mieli inni uytkownicy i ebym ja rwnie
atwo mg korzysta z tych materiaw

2.

KOMUNIKACJA

Komunikowanie si w rodowisku sieciowym, dzielenie si zasobami z wykorzystaniem narzdzi sieciowych,

kontakt i wsppraca z innymi osobami za porednictwem mediw cyfrowych, interakcja i partycypacja w spoecznociach i
sieciach, wiadomo midzykulturowa.
IV.

KOMUNIKACJA Z WYKORZYSTANIEM NARZDZI CYFROWYCH I APLIKACJI

Interakcja przez rne urzdzenia i aplikacje cyfrowe, rozumienie, jak przebiega komunikacja w rodowisku
cyfrowym, umiejtno wyboru waciwych narzdzi komunikacji elektronicznej, poruszanie si midzy rnymi formatami
komunikacji elektronicznej, dostosowywanie strategii komunikacji do potrzeb odbiorcw.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Umiem kontaktowa si z innymi osobami za porednictwem narzdzi komunikacji elektronicznej (telefony

komrkowe, VoIP, czat, poczta elektroniczna.)
2)

POZIOM REDNI

Umiem korzysta z kilku narzdzi komunikacji elektronicznej, aby kontaktowa si z innymi osobami, stosujc
bardziej zaawansowane funkcje tych narzdzi.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Angauj si w korzystanie z szerokiego zakresu narzdzi komunikacji elektronicznej (poczta elektroniczna, czat,
blogi, mikroblogi, komunikatory), umiem zastosowa narzdzia komunikacji elektronicznej, dostosowujc je do celu dziaania,
umiem dostosowa narzdzia komunikacji do potrzeb odbiorcw, umiem odbiera rne rodzaje komunikatw.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, jak wiadomoci i maile s przechowywane i wywietlane

Wie, jakie s funkcje kilku pakietw komunikacji elektronicznej

Wie, jakie s zalety i wady poszczeglnych kanaw komunikacji, i wybiera odpowiedni w danej sytuacji
komunikacyjnej
PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie wysa maila, esemesa, pisa bloga

Umie wyszuka i skontaktowa si z innymi uytkownikami programu

Umie filtrowa otrzymywane komunikaty

PRZYKADY POSTAWY

Czuje si pewnie i komfortowo w komunikacji online

Zdaje sobie spraw z zagroe zwizanych z komunikowaniem si online z obcymi osobami

Jest zaangaowany w komunikacj online

4)

PRZYKADOWE ZASTOSOWANIA

Podstawowy korzystam z poczty elektronicznej i telefonu komrkowego, aby skontaktowa si z innymi osobami
i ustali szczegy podry subowej

redni podczas ustalania szczegw podry subowej korzystam gwnie z telefonu komrkowego, ale
rwnie z poczty elektronicznej i rozmw VoIP, umiem nawiza poczenie telekonferencyjne (z kilkoma
osobami), korzystajc z rozmw VoIP

Zaawansowany podczas podry korzystam z wielu narzdzi komunikacji (telefon komrkowy, VoIP, czat, poczta
elektroniczna), umiem nawiza poczenie telekonferencyjne (z kilkoma osobami), korzystajc z rozmw VoIP i
uywajc rnych funkcji (nagrywanie rozmowy, udostpnienie plikw i ekranw), umiem prowadzi
telekonferencj i moderowa jej przebieg
V.

DZIELENIE SI INFORMACJAMI I ZASOBAMI

Dzielenie si z innymi informacjami i zasobami, aktywna postawa wobec dzielenia si wiedz, materiaami,
zasobami i wystpowania jako porednik, umiejtno cytowania i wczania nowych informacji do posiadanego zasobu
wiedzy.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Umiem dzieli si plikami i treciami z innymi osobami za porednictwem prostych narzdzi (poczta elektroniczna,
przesyanie zacznikw).
2)

POZIOM REDNI

Umiem uczestniczy w networkingu i komunikacji sieciowej, przekazujc wiedz, treci i informacje.

3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umiem aktywnie dzieli si informacj, treciami i zasobami z innymi osobami w komunikacji sieciowej, pracy
zdalnej i na platformach dedykowanych wsppracy online.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, ktre treci (zasoby, informacje) mog by publicznie udostpnione

Wie, kiedy naley poda rdo, z ktrego zaczerpnito dane informacje

Wie, jak oceni warto rde i informacji

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie sprawdzi regulacje w zakresie prawa autorskiego danych treci

Umie dzieli si treciami sieciowymi (na przykad przez ich udostpnienie w serwisach spoecznociowych)

Umie wykorzysta potencja mediw spoecznociowych, aby lansowa wyniki swojej pracy
PRZYKADY POSTAWY

Przyjmuje aktywn postaw wobec dzielenie si zasobami, treciami i wiedz

Jest wiadom regulacji w zakresie prawa autorskiego

Ma ugruntowan wiedz i opini na temat praktyk dzielenia si zasobami, zalet, wad i ogranicze tego procesu

PRZYKADY ZASTOSOWA

4)

Podstawowy dziel si dokumentami z innymi osobami w firmie, przesyajc je jako zaczniki do maili

redni dziel si dokumentami z innymi osobami w firmie, przesyajc je jako zaczniki do maili lub udostpniam
na platformach wsppracy

Zaawansowany dziel si dokumentami z innymi osobami w firmie i jej otoczeniu, dostosowujc strategie
udostpniania do okolicznoci
VI.

AKTYWNO OBYWATELSKA ONLINE

Uczestniczenie w yciu obywatelskim przez zaangaowanie online, poszukiwanie okolicznoci sprzyjajcych

rozwijaniu i wzmacnianiu kompetencji cyfrowych, wiadomo moliwoci wykorzystania technologii do aktywnoci
obywatelskiej.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Wiem, e mona wykorzystywa TIK w dostpie do usug publicznych, i z niektrych pasywnie korzystam.
2)

POZIOM REDNI

Aktywnie korzystam z podstawowych funkcjonalnoci usug online (urzd, szpital, bankowo, usugi egovernance).
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Aktywnie uczestnicz w przestrzeniach online, wiem, jak si zaangaowa w dziaalno obywatelsk online,
umiem korzysta z wielu rnych serwisw.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, jak TIK moe by wykorzystywane w zaangaowaniu w spoeczestwie demokratycznym (lobbowanie,

petycje, parlament)

Wie, jak TIK i media mog wspiera rne formy zaangaowania obywatelskiego
PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie doczy do wanych serwisw sieciowych w zalenoci od potrzeb i celw

Umie znale waciwe stowarzyszenia, sieci i serwisy spoecznociowe odpowiadajce wasnym potrzebom i
zainteresowaniom

Umie skorzysta z rnych funkcjonalnoci TIK, mediw i e-usug

PRZYKADY POSTAWY

Ma wiadomo, jaki jest potencja TIK i mediw dla zaangaowania obywatelskiego

Krytycznie podchodzi do mediw spoecznociowych, networkingu i spoecznoci online

Angauje si w media uczestniczce

4) KONKRETNE ZASTOSOWANIA

Poziom podstawowy przegldam czasami strony zwizkw zawodowych reprezentujcych moje interesy
pracownicze i czytam wiadomoci tam zamieszczone

Poziom redni zoyem online aplikacj do zwizku zawodowego, korzystam z e-usug, na przykad news feed,
regularnie czytam wiadomoci dostpne w ten sposb

Poziom zaawansowany aktywnie uczestnicz w tworzeniu zasobw portalu zwizku zawodowego, angauj si
w dziaalno obywatelsk (na przykad wysyam petycje) i korzystam z usug online
VII.

WSPPRACA Z WYKORZYSTANIEM NARZDZI CYFROWYCH

Wykorzystanie TIK i mediw do pracy zespoowej, wsplnego tworzenia wiedzy, treci i zasobw.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Umiem wsppracowa z innymi osobami, korzystajc z ograniczonych moliwoci TIK (na przykad poczta
elektroniczna).
2)

POZIOM REDNI

Umiem tworzy i zmienia wyniki pracy zespoowej, korzystajc z prostych narzdzi pracy online.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Czsto korzystam z narzdzi wsppracy cyfrowej, czuj si pewnie w tym obszarze, wspierajc w ten sposb
wsplny proces tworzenia zasobw, treci i wiedzy.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, e proces wsppracy pozytywnie wpywa na tworzenie treci

Wie, kiedy wsppraca moe pozytywnie, kiedy za negatywnie wpyn na tworzenie treci

Wie, jaka jest dynamika wsppracy online i jakie znaczenie ma dzielenie si opiniami na temat jej wynikw
PRZYKAD UMIEJTNOCI

Umie dzieli si (dawa i przyjmowa) opiniami na temat wynikw pracy online

Umie pracowa zdalnie

Umie wykorzystywa media spoecznociowe w celach zwizanych z prac

PRZYKADY POSTAWY

Chtnie si dzieli i wsppracuje z innymi

Jest gotowy by czci zespou

Poszukuje nowych form wsppracy, ktre niekoniecznie s oparte na modelu pracy twarz w twarz

4) KONKRETNE ZASTOSOWANIA

Poziom podstawowy wiem, e mog skorzysta z TIK podczas pracy nad dokumentami finansowymi z innymi
osobami w mojej firmie

Poziom redni stworzyem projekt dokumentu finansowego i udostpniem go innym osobom, aby mogy
dodawa do niego treci i komentarze

Poziom zaawansowany stworzyem projekt dokumentu finansowego i udostpniem go innym osobom w

chmurze, abymy mogli nad nim pracowa wsplnie, bd otrzymywa powiadomienia o wprowadzanych
zmianach, eby pracowa rwnolegle
VIII.

NETYKIETA

wiadomo i znajomo norm obowizujcych w interakcjach online, wiadomo rnic kulturowych,

umiejtno ochrony siebie i innych osb przed zagroeniami mogcymi wynika z komunikacji w sieci, umiejtno
wypracowania strategii radzenia sobie z niewaciwymi zachowaniami w komunikacji online.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Znam podstawowe normy obowizujce w kontaktach z innymi online.

2)

POZIOM REDNI

Znam zasady netykiety i umiem je zastosowa we wasnych zachowaniach.

3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umiem zastosowa rne aspekty netykiety w rozmaitych przestrzeniach komunikacyjnych online, mam
wypracowane strategie radzenia sobie z niewaciwymi zachowaniami w komunikacji online.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, jakie s (bd) konsekwencje wasnego zachowania

Zna kwestie etyczne zwizane z korzystaniem ze rodowiska cyfrowego, na przykad cyberprzemoc, naraenie si
na niebezpieczne treci

Wie, e w rnych kulturach obowizuj odmienne praktyki komunikacyjne

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie ochroni siebie i innych przed zagroeniami wynikajcymi z komunikacji online

Umie zgosi naduycie i zagroenie

Umei stosowa strategie radzenia sobie z cyberprzemoc i niewaciwym zachowaniem online

PRZYKADY POSTAWY

Przestrzega zasad etycznych zwizanych z korzystaniem i publikowaniem informacji

Dostosowuje si do zmieniajcych si warunkw komunikacji elektronicznej

Akceptuje i docenia rnorodno

4) KONKRETNE ZASTOSOWANIA

Poziom podstawowy wiem, e komentarze zamieszczane na stronie firmowej nie powinny by obraliwie

Poziom redni zawsze kilka razy czytam wiadomoci na stronie firmowej, aby si upewni, e nie ma tam
obraliwych lub nieetycznych komentarzy, umiem zablokowa moliwo dodawania obraliwych lub nieetycznych
komentarzy ich nadawcom

Poziom zaawansowany znam oficjalny materia na temat etycznych praktyk, bior udzia w sesjach online, aby
by na bieco ze wszystkimi nowymi zagadnieniami, ktre si pojawiaj, szczeglnie w zakresie biznesu i handlu
IX.

ZARZDZANIE TOSAMOCI CYFROW

Tworzenie i ksztatowanie tosamoci cyfrowej (jednej lub kilku) oraz zarzdzania ni, umiejtno ochrony wasnej
reputacji, umiejtno zarzdzania danymi dostpnymi przez rne konta i aplikacje.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Wiem, jakie s zalety i zagroenia zwizane z tosamoci cyfrow.

2)

POZIOM REDNI

Umiem ksztatowa wasn tosamo wirtualn i ledzi moje lady w sieci.

3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umiem zarzdza kilkoma tosamociami wirtualnymi w zalenoci od okolicznoci i celu, umiem ledzi
informacje online pochodzce z rnych serwisw, jakie powstaj podczas interakcji z innymi osobami, wiem jak dba o swj
wizerunek w sieci.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, jakie s korzyci posiadania wicej ni jednej tosamoci cyfrowej

Rozumie poczenia midzy wiatem online i offline

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie chroni siebie i innych przed zagroeniami dla wizerunku online

Umie prowadzi profil odpowiadajcy wasnym potrzebom

Umie ledzi informacje pozostawiane przez siebie online

PRZYKADY POSTAWY

Ma wiadomo zalet i zagroe zwizanych z utrzymywaniem tosamoci cyfrowej

Nie boi si udostpnia pewnych informacji o sobie online

Rozwaa rne moliwoci prezentowania swojego wizerunku online

4) PRZYKADY ZASTOSOWA

Poziom podstawowy wiem, e mog mie profil publiczny dostpny w serwisach spoecznociowych
powiconych rozwojowi zawodowemu

Poziom redni mam profil w serwisie spoecznociowym, ktrego uywam w celach zawodowych, i zamieszczam
tam wycznie profesjonalne informacje

Poziom zaawansowany zarzdzam swoim profilem profesjonalnym i korzystam z usug sieciowych, aby ledzi
postpy w projektach, w jakie si angauj

3.

TWORZENIE TRECI
X.

TWORZENIE TRECI

Tworzenie treci w rnych formatach, w tym multimedialnych, edytowanie i poprawianie treci stworzonych
samodzielnie lub przez innych, twrcze wyraanie siebie przez media i technologie cyfrowe.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Umiem tworzy proste treci cyfrowe (na przykad tekst, tabela, obrazy, nagrania audio).
2)

POZIOM REDNI

Umiem tworzy treci cyfrowe w rnych formatach, w tym multimedialne (na przykad tekst, tabela, obrazy,
nagrania audio).
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umiem tworzy treci cyfrowe w rnych formatach, na rnych platformach i w rnych rodowiskach, umiem
wykorzysta rnorodne narzdzia cyfrowe, aby tworzy oryginalne treci cyfrowe.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, e treci cyfrowe mog by tworzone w rnych formatach

Wie, ktre programy i aplikacje su do obrbki poszczeglnych typw komunikatw

Wie, jak jest nadawane znaczenie przez multimedia

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie korzysta z podstawowych pakietw oprogramowania do tworzenia treci w rnych formatach (tekst,
zdjcia, audio, wideo)

Umie prezentowa wiedz, na przykad w formie map wiedzy lub diagramw, korzystajc z nowych mediw

Umie korzysta z rnych mediw, aby twrczo wyraa siebie

PRZYKADY POSTAWY

Poznaje nowe sposoby zapisu treci cyfrowych

Docenia znaczenie TIK dla procesu poznawania i tworzenia

Krytycznie podchodzi do procesu produkowania i konsumowania wiedzy za porednictwem technologii

informacyjno-komunikacyjnych

4) ZASTOSOWANIA DO KONKRETNYCH CELW

Poziom podstawowy musz zaprezentowa swoje pomysy w szkole i mog wykorzysta w tym celu nowe
technologie

Poziom redni musz zaprezentowa swoje pomysy w szkole i mog w tym celu wykorzysta odpowiednie
programy, ilustracje, wideo i muzyk, aby twrczo wykona to zadanie

Poziom zaawansowany musz zaprezentowa swoje pomysy w szkole i wiem, jak stworzy film, wykorzystujc
tekst, audio, ilustracje i muzyk
XI.

INTEGRACJA I PRZETWARZANIE TRECI

Zmienianie, przewarzanie i czenie istniejcych treci w celu stworzenia nowego, oryginalnego i relewantnego
przekazu.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Umiem wprowadza podstawowe zmiany do treci stworzonych przez innych.

2)

POZIOM REDNI

Umiem edytowa, przetwarza i modyfikowa treci stworzone przeze mnie lub przez innych.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umiem czy istniejce treci, aby tworzy nowe przekazy.

PRZYKADY WIEDZA

Wie, e zasoby mona tworzy ze zrnicowanych i z rozproszonych zasobw informacji

Wie, e rne bazy i zasoby mog by czone i ponownie wykorzystywane

Wie, e naley odwoywa si do wykorzystanych rde informacji

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie skorzysta z podstawowych funkcji sucych modyfikowaniu treci

Umie tworzy prezentacje wiedzy, na przykad mapy wiedzy lub diagramy, korzystajc z mediw cyfrowych

Umie skorzysta z waciwej licencji upowszechniania treci

PRZYKADY POSTAWY

Krytycznie wybiera informacje i zasoby do dalszego wykorzystania

Ocenia i ceni prac innych osb

Jest wiadomy istnienia cyfrowych repozytoriw

4) ZASTOSOWANIA DO KONKRETNYCH CELW

Poziom podstawowy umiem edytowa swoj prac, wprowadzajc poprawki nauczyciela umieszczone w trybie
ledzenia zmian

Poziom redni podczas przygotowywania pracy czsto wykorzystuj materiay (ilustracje, tabele) stworzone
przez inne osoby, wspierajc swoje argumenty

Poziom zaawansowany podczas przygotowywania pracy korzystam z oprogramowania, ktre pozwala mi na

zamieszczanie danych z istniejcych rde bez koniecznoci zapisywania ich, kopiowania i wklejania
XII.

PRZESTRZEGANIE PRAWA AUTORSKIEGO I LICENCJI

Rozumienie, jakie jest zastosowanie prawa autorskiego i licencji do informacji i treci.

1)

POZIOM PODSTAWOWY

Wiem, e jaka cz treci, z ktrych korzystam, moe by objta prawem autorskim.

2)

POZIOM REDNI

Posiadam podstawow wiedz na temat praw autorskich i wasnoci intelektualnej, umiem zastosowa wybrane
licencje do tworzonych przeze mnie treci.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Wiem, w jaki sposb rne rodzaje licencji wpywaj na informacje i zasoby, ktrych uywam i ktre tworz.
PRZYKADY WIEDZA

Zna przepisy prawa autorskiego i prawa dotyczcego licencji

Wie, e istniej rne sposoby licencjonowania tworzonych treci

Wie, jakie s rnice midzy prawem autorskim, dozwolonym uytkowaniem, otwartymi licencjami i copyleft
PRZYKADY UMIEJTNOCI

Wie, jak licencjonowa wyniki wasnej pracy w rodowisku cyfrowym

Wie, gdzie znale informacje na temat prawa autorskiego i licencji

XIII.

PRZYKADY POSTAWY

Przyjmuje krytyczn postaw wobec regulacji prawnych w zakresie wasnoci intelektualnej

Jest niezaleny i bierze odpowiedzialno za wasne wybory i zachowanie

4) ZASTOSOWANIA DO KONKRETNYCH CELW

Podstawowy wiem, e pewne zachowania (na przykad pobieranie treci chronionych prawem autorskim bez
zezwolenia) jest nielegalne

redni zdaj sobie spraw, ktre z wykorzystywanych przeze mnie rde s objte prawem autorskim i jak
naley si do nich odnie

Zaawansowany umiem zastosowa rne licencje do materiaw, ktre tworz, dokadnie przeanalizowaem
dostpne online informacje na temat nielegalnych praktyk edukacyjnych
XIV.

PROGRAMOWANIE

Wprowadzanie ustawie, programowanie zmian, programowanie aplikacji, tworzenie oprogramowania,

programowanie urzdze, rozumienie zasad programowania, rozumienie, co kryje si pod pojciem programowania.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Umiem zmienia proste funkcje oprogramowania i aplikacji (ustawienia podstawowe).

2)

POZIOM REDNI

Umiem wprowadzi pewne zmiany do oprogramowania i aplikacji (ustawienia zaawansowane, podstawowe zmiany
w programach).
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umiem wprowadza zmiany w (otwartym) oprogramowaniu, zmienia, modyfikowa, pisa kod rdowy, umiem
kodowa i programowa w kilku jzykach, znam i rozumiem, jakie s funkcje w programach.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, jak dziaa system cyfrowy

Wie, jak dziaa oprogramowanie

Wie, jak dziaa ekosystem technologiczny

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie tworzy zoone modele, symulacje i wizualizacje rzeczywistoci, korzystajc z informacji cyfrowych

Umie programowa i kodowa urzdzenia cyfrowe

Umie zmieni podstawowe ustawienia

PRZYKADY POSTAWY

Ma wiadomo, e moe wprowadzi zmiany do wikszoci istniejcego oprogramowania

Jest zainteresowany, jaki jest potencja TIK dla programowania i tworzenia

4) PRZYKADY KONKRETNYCH ZASTOSOWA

4.

Podstawowy umiem zmieni style formatowania w uywanym przeze mnie edytorze tekstu

redni umiem uywa otwartego oprogramowania, aby tworzy wasn bibliotek odniesie

Zaawansowany umiem stworzy nowe oprogramowanie i dostosowa je do moich potrzeb

BEZPIECZESTWO
Bezpieczestwo wasne, ochrona danych, ochrona wizerunku sieciowego, ustawienia bezpieczestwa, bezpieczne

i zrwnowaone uytkowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych.

XV.

NARZDZIA SUCE OCHRONIE

Ochrona wasnych urzdze, wiadomo zagroe i niebezpieczestw online, znajomo ustawie

bezpieczestwa.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Umiem wdroy podstawowe czynnoci, aby chroni moje urzdzenie (na przykad uywa oprogramowania
antywirusowego, stosowa hasa).
2)

POZIOM REDNI

Wiem, jak chroni swoje urzdzenia cyfrowe, rozwijam znane mi sposoby dbania o bezpieczestwo.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Czsto rozwijam znane mi sposoby dbania o bezpieczestwo, umiem si zachowa, gdy urzdzenie jest w jaki
sposb zagroone.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, e jest wiele ryzyk zwizanych z korzystaniem z technologii informacyjno-komunikacyjnych

Wie, jakie s aktualne sposoby unikania ryzyk zwizanych z korzystaniem z technologii informacyjnokomunikacyjnych

Rozumie ryzyka zwizane z korzystaniem z sieci

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie zainstalowa program antywirusowy

Umie chroni rne urzdzenia przed zagroeniami

PRZYKADY POSTAWY

Ma pozytywny, ale jednoczenie realistyczny, stosunek do korzyci i zagroe zwizanych z nowymi technologiami
PRZYKADY KONKRETNYCH ZASTOSOWA

Podstawowy mam silne haso na komputerze w pracy, dlatego tylko ja mog z niego korzysta

redni instalujc oprogramowanie pobrane z sieci, korzystam z serwisw, w ktrych mog przeskanowa plik
online

Zaawansowany korzystajc z usug w chmurze, szyfruj pliki zawierajce najbardziej poufne wyniki pracy
XVI.

OCHRONA DANYCH OSOBOWYCH

Rozumienie warunkw wiadczenia usug, aktywna ochrona danych osobowych, szanowanie danych osobowych
innych osb, ochrona przed oszustwami, zagroeniami i przemoc online.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Wiem, e mog dzieli si tylko pewnymi informacjami osobowymi (moimi lub innych osb) w rodowisku
sieciowym.
2)

POZIOM REDNI

Umiem zadba o ochron swoj i innych osb, rozumiem oglne zasady ochrony danych osobowych i mam
podstawowe rozeznanie, w jaki sposb moje dane s zbierane i wykorzystywane.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Czsto zmieniam domylne ustawienia prywatnoci online, aby podnie poziom ochrony, mam szerok wiedz i
odpowiednie zrozumienie spraw zwizanych z prywatnoci w sieci, wiem, jak moje dane s gromadzone i wykorzystywane.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, e wiele serwisw wykorzystuje informacje o nim w komunikacji reklamowej lub mniej widocznych kanaach

Rozumie zagroenia zwizane z kradzie tosamoci online

Wie, jak chroni dane osobowe innych osb z otoczenia (jako pracownik, rodzic, nauczyciel)
PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie zachowywa si rozwanie w sprawach zwizanych z ochron danych osobowych

Umie ledzi informacje na swj temat

Umie usun lub zmodyfikowa informacje na swj temat, za ktre jest odpowiedzialny
PRZYKADY POSTAWY

Jest wiadom zasad prywatnoci online wasnych i innych osb

Jest wiadom trwaoci i wpywu informacji zamieszczanych na wasny temat online

Krytycznie podchodzi do udostpniania informacji na wasny temat online

4) PRZYKADY ZASTOSOWA

Podstawowy wiem, ktrych informacji na swj temat nie powinienem udostpnia

redni mam intuicyjne rozeznanie, jak informacje bd przechowywane przez firm, wybieram wic odpowiednie
ustawienia prywatnoci podczas komunikacji prowadzonej na zewntrz

Zaawansowany wiem, jak dane s przetwarzane w mojej firmie i jakie s zasady dotyczce prywatnoci, czsto
sprawdzam i zmieniam swoje ustawienia prywatnoci, oprogramowanie suce ochronie danych aktualizowane
jest automatycznie, w razie zagroenia wiem, z kim si skontaktowa
XVII.

OCHRONA

ZDROWIA

WYNIKAJCYMI

FIZYCZNEGO

KORZYSTANIA

PSYCHICZNEGO
Z

PRZED

TECHNOLOGII

ZAGROENIAMI
INFORMACYJNO-

KOMUNIKACYJNYCH
Unikanie zagroe zdrowia wynikajcych z korzystania z TIK w wymiarze zdrowia zarwno fizycznego, jak i
psychicznego.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Wiem, jak unika cyberprzemocy, wiem, e nowe technologie mog negatywnie wpyn na moje zdrowie, jeli s
uywane niewaciwie.
2)

POZIOM REDNI

Wiem, jak chroni siebie i innych przed cyberprzemoc, rozumiem ryzyka dla zdrowia wynikajce z korzystania z
TIK (od ergonomii do uzalenienia od technologii).
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Wiem, jak waciwie korzysta z TIK, aby unika zagroe dla zdrowia, wiem, jak zachowa rwnowag midzy
wiatem online i offline.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, jakie s konsekwencje nadmiernego korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych

Wie o uzaleniajcych aspektach korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie poradzi sobie z rozproszeniem podczas pracy online

Umie podj dziaania majce na celu ochron zdrowia wasnego i innych osb, za ktre jest odpowiedzialny
PRZYKADY POSTAWY

Zachowuje zrwnowaone podejcie do korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych

4) KONKRETNE ZASTOSOWANIA

Podstawowy mam wiadomo, e korzystanie z TIK moe uzalenia

redni rozumiem, jakie s pozytywne i negatywne aspekty korzystania z technologii informacyjnokomunikacyjnych

Zaawansowany czytaem na temat pozytywnych i negatywnych aspektw korzystania TIK i rozmawiaem na ten
temat z innymi osobami
XVIII.

OCHRONA RODOWISKA

wiadomo wpywu TIK na rodowisko naturalne.

1)

POZIOM PODSTAWOWY

Staram si oszczdza energi.

2)

POZIOM REDNI

Rozumiem pozytywne i negatywne skutki korzystania z TIK dla rodowiska naturalnego.

3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Jestem poinformowany na temat wpywu TIK na ycie codzienne, konsumpcj i rodowisko naturalne.
PRZYKADY WIEDZA

Rozumie, jak dziaa rodowisko cyfrowe

Wie, jaki jest wpyw komputerw i innych urzdze na rodowisko naturalne

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie wykorzystywa TIK, jednoczenie nie bdc od nich cakowicie zalenym

Wie, jak korzysta z TIK efektywnie pod wzgldem czasu i kosztw

PRZYKADY POSTAWY

Ma pozytywny, ale realistyczny stosunek do korzyci i zagroe zwizanych z korzystaniem z technologii

informacyjno-komunikacyjnych

Zdaje sobie spraw, e wykorzystywane rodowisko technologiczne moe pozytywnie lub negatywnie wpywa na
rne sprawy, skutek za zaley od tego, jak TIK s wykorzystywane

Jest wiadom zwizku midzy TIK a rodowiskiem naturalnym

4) PRZYKADY ZASTOSOWA

Podstawowy wyczam komputer, gdy wychodz z biura

redni rozumiem, e moje potrzeby posiadania nowych urzdze do pracy mog mie wpyw na
rodowisko

Zaawansowany poszukuj najlepszych dostpnych urzdze i najlepszego dostpnego oprogramowania, zanim

poprosz o nowy komputer do pracy

5.

ROZWIZYWANIE PROBLEMW
Okrelanie potrzeb i zasobw cyfrowych niezbdnych do podejmowania wiadomych decyzji o wyborze najbardziej

odpowiednich narzdzi cyfrowych w zalenoci od celw i zapotrzebowania, rozwizywanie problemw koncepcyjnych za

pomoc rodkw cyfrowych, twrcze wykorzystanie technologii, rozwizywanie problemw technicznych, podnoszenie
kompetencji wasnych i innych osb.
XIX.

ROZWIZYWANIE PROBLEMW TECHNICZNYCH

Identyfikowanie problemw technicznych i ich rozwizywanie (od drobnych problemw po zoone trudnoci).
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Umie poprosi o wsparcie techniczne, kiedy TIK nie dziaaj zgodnie z oczekiwaniami albo kiedy korzysta z
nowych programw, urzdze lub aplikacji.
2)

POZIOM REDNI

Umie rozwizywa proste problemy, gdy TIK nie dziaaj zgodnie z oczekiwaniami.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umie rozwizywa zoone problemy wynikajce z wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych.

PRZYKADY WIEDZA

Wie, jak jest zbudowany komputer lub inne urzdzenie

Wie, gdzie szuka rozwizania problemw

Wie, jakie s rda informacji i gdzie znale pomoc w rozwizywaniu prostych problemw z technologiami
informacyjno-komunikacyjnymi
PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie korzysta ze zrwnowaonego zespou technologii cyfrowych i analogowych w rnych sytuacjach i jest w
stanie zmienia go dynamicznie w czasie

Jest w stanie rozwiza problem techniczny lub podj decyzj, co zrobi, gdy TIK nie dziaaj zgodnie z
oczekiwaniami
PRZYKADY POSTAWY

Przyjmuje aktywn postaw wobec rozwizywania problemw

Chtnie korzysta z rad podczas rozwizywania problemw

Siga po rozwizania bdce alternatyw w sytuacji, gdy musi co zrobi, problemu z TIK nie mona za
rozwiza

4) KONKRETNE ZASTOSOWANIA

Podstawowy umiem wyjani problem osobie pracujcej w pomocy technicznej, gdy co nie dziaa

redni umiem rozwiza okoo poowy pojawiajcych si problemw z TIK, czerpic z wasnych dowiadcze lub
korzystajc z pomocy technicznej

Zaawansowany jest niewiele problemw, z ktrymi nie umiem sobie w ogle poradzi, ale gdy takie si
pojawiaj, kontaktuj si z pomoc techniczn
XX.

ROZPOZNAWANIE

POTRZEB

NARZDZI

NIEZBDNYCH

DO

ROZWIZYWANIA

PROBLEMW
Ocena wasnych potrzeb w zakresie zasobw, narzdzi i rozwoju kompetencji, umiejtno dopasowania potrzeb i
moliwych rozwiza, dostosowanie narzdzi do indywidualnych potrzeb, krytyczna ocena moliwych rozwiza i narzdzi
cyfrowych.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Umie korzysta z TIK przy rozwizywaniu problemw w ograniczonym zakresie, umie wybra narzdzia cyfrowe do
wykonywania rutynowych zada.
2)

POZIOM REDNI

Rozumie ograniczenia TIK, umie rozwizywa nietypowe problemy, korzystajc z moliwoci TIK, umie wybra
odpowiednie narzdzie w zalenoci od celu i oceni skutki jego wykorzystania.
3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umie podejmowa wiadome decyzje o wyborze narzdzi, urzdze, aplikacji, oprogramowania przy realizacji
nowych zada, jest wiadom rozwoju TIK, rozumie, jak dziaaj TIK, krytycznie ocenia zastosowanie poszczeglnych
narzdzi do osigania rnych celw i realizacji rozmaitych zada.
PRZYKADY WIEDZA

Wie, e urzdzenia i zasoby cyfrowe maj zarwno potencja, jak i ograniczenia

Wie, jakie zadania mog by wykonane z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych

Wie, jakie s najbardziej odpowiednie i najbardziej popularne programy i urzdzenia wykorzystywane przez innych
PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie podejmowa wiadome decyzje o tym, czy i jak wykorzystywa TIK w wykonywaniu okrelonych zada

Umie dobra najlepsze rozwizanie technologiczne do danego problemu

PRZYKADY POSTAWY

Jest zainteresowany nowymi technologiami

Krytycznie ocenia moliwe rozwizania wykorzystujce technologie informacyjno-komunikacyjne

4) KONKRETNE ZASTOSOWANIA

Podstawowy korzystam z zasobw sieciowych do wykonywania pewnych

(rutynowych) zada

redni przystpujc do realizacji nowego lub nie do koca zdefiniowanego zadania, umiem wybra spord kilku
moliwoci najlepsze rozwizanie w zakresie narzdzia lub technologii

Zaawansowany pracujc, wybieram i zamawiam technologie czy narzdzia najbardziej odpowiednie do

zaspokojenia moich potrzeb zawodowych, umiem wybra spord kilku produktw taki, ktry bdzie najlepiej suy
moim potrzebom, planuj i monitoruj podjte dziaania
XXI.

INNOWACYJNO I TWRCZE WYKORZYSTYWANIE TECHNOLOGII

Innowacyjne podejcie do TIK, aktywne uczestniczenie we wsplnym tworzeniu nowych technologii i multimediw,
wyraanie siebie z wykorzystaniem mediw cyfrowych, tworzenie wiedzy i rozwizywanie problemw przy wsparciu
technologii informacyjno-komunikacyjnych.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Wiem, e TIK mog by twrczo uywane, i umiem je tak wykorzystywa w pewnym zakresie.
2)

POZIOM REDNI

Umiem twrczo wykorzystywa TIK w rozwizywaniu problemw, wsppracuj przy tworzeniu innowacyjnych i
kreatywnych rozwiza, ale nie przyjmuj roli lidera.

3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Umiem rozwizywa problemy koncepcyjne, korzystajc z technologii i narzdzi cyfrowych, uczestnicz w

tworzeniu wiedzy za porednictwem TIK, mog bra udzia w dziaaniach innowacyjnych i aktywnie wsppracowa z innymi
przy tworzeniu innowacyjnych i kreatywnych rozwiza.
PRZYKADY WIEDZA

Korzysta ze zrwnowaonego zespou rozwiza cyfrowych i analogowych, sigajc po rne moliwoci

rozwizania problemu

Wie, jak rozwiza problem, korzystajc z narzdzi cyfrowych

Wie, jak znale relewantne informacje przydatne do rozwizania danego problemu

PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie korzysta z potencjau TIK w procesie przedstawiania i rozwizywania problemw

Umie znale waciwe rozwizanie problemu, korzystajc z potencjau technologii informacyjno-komunikacyjnych

PRZYKADY POSTAWY

Chtnie zapoznaje si z moliwociami oferowanymi przez technologie informacyjno-komunikacyjne

Przyjmuje aktywn postaw podczas poszukiwania rozwiza problemw

Przyjmuje aktywn postaw podczas wsplnego rozwizywania problemw

4) PRZYKADY ZASTOSOWA

Podstawowy umiem korzysta z prostego oprogramowania w mojej firmie w sposb wykraczajcy poza
podstawowe zastosowania

redni umiem korzysta z oprogramowania wspierajcego zarzdzenie projektami (aby planowa i organizowa
zasoby oraz zarzdza nimi), umiem korzysta z oprogramowania i aplikacji wspierajcych wizualizacj i
organizacj zoonych zada

Zaawansowany wiem, e TIK mog pomc mi lepiej zrozumie, jak zarzdza zasobami (ludzkimi, finansowymi,
czasem), i korzystam z wyspecjalizowanego oprogramowania, aby planowa przyszo mojego zespou i projektu
XXII.

ROZPOZNAWANIE BRAKW W ZAKRESIE KOMPETENCJI CYFROWYCH

Rozumienie, ktre obszary wasnych kompetencji wymagaj rozwinicia, wspieranie innych osb w rozwijaniu ich
kompetencji, bycie na bieco z rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych.
1)

POZIOM PODSTAWOWY

Mam podstawow wiedz, ale zdaj sobie spraw z moich ogranicze w zakresie korzystania z technologii
informacyjno-komunikacyjnych.

2)

POZIOM REDNI

Wiem, jak si uczy nowych zastosowa technologii informacyjno-komunikacyjnych.

3)

POZIOM ZAAWANSOWANY

Czsto podnosz swoje kompetencje cyfrowe.

PRZYKADY WIEDZA

Wie, jak szeroki jest zakres TIK, wyraajcy si jako aspekt globalizacji i networkingu

Wie, jak powstaj TIK, w jakich celach i kto pracuje nad ich rozwojem

Ma wiedz eksperck na temat kluczowych rozwiza technologicznych stosowanych w obszarze swoich

zainteresowa
PRZYKADY UMIEJTNOCI

Umie podnosi swoje kompetencje cyfrowe

Umie zarzdza procesem zdobywania przez siebie kompetencji w zakresie korzystania z technologii
informacyjno-komunikacyjnych

Umie zdobywa now wiedz na temat TIK i integrowa j z posiadanymi kompetencjami

PRZYKADY POSTAWY

Jest pozytywnie nastawiony do poznawania wzrastajcych moliwoci technologii informacyjno-komunikacyjnych

Rozwija kompetencje cyfrowe zgodnie z wasnymi potrzebami

Jest wiadom najwaniejszych tendencji w zakresie TIK, nawet jeli nie jest ich uytkownikiem

4) PRZYKADY ZASTOSOWA

Podstawowy wiem, e w mojej firmie pracownicy wspieraj swoj prac przez TIK w sposb, z ktrego ja nie
korzystam

redni wiem, e s kursy online, podczas ktrych si dowiem, jak wspiera swoj prac przez technologie
informacyjno-komunikacyjne

Zaawansowany oczekuje si, e przynajmniej raz w roku bd uczestniczy w dobrym kursie, podczas ktrego
naucz si lepiej wykorzystywa TIK w swojej pracy

Bibliografia
Abad L. et al., Uses of Digital Tools among the Elderly, Comunicar 2014, nr 39.

A benefits framework for social inclusion initiatives, City of London Digital Inclusion Team, Tech4I Ltd., 2010 rok
http://www.esd.org.uk/esdtoolkit/communities/DigitalInclusion/Tools/Benefits%20Final%20Report%20%20June%202010.pdf [dostp: 5 stycznia 2015 roku].
Active ageing. A policy framework, World Health Organization, Madrid 2002.
Agree E.M., Technology and Aging, [w:] Encyclopedia of Aging, red. D.J. Ekerdt, Macmillan Reference, New York 2002.
Agudo S., Pascual M.., Fombona J., Uses of Digital Tools among the Elderly, Comunicar 2012, t. 20, nr 39.
Aktywno ekonomiczna ludnoci Polski III kwarta 2014, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2015.
Aktywno Polakw w organizacjach obywatelskich w latach 19982010. Komunikat z bada, Centrum Badania Opinii
Spoecznej, Warszawa, luty 2010 roku http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2010/K_016_10.PDF [dostp: 2
stycznia 2015 roku].
Ala-Mutka K., Mapping digital competence: Towards a conceptual understanding, JRC 67075, Luxembourg 2011.
Ala-Mutka K., Malanowski N., Punie Y., Cabrera M., Active Ageing and the Potential of ICT for Learning, Office for Official
Publications of the European Communities, Luxembourg 2008.
Arke E.T., Primack B.A., Quantifying media literacy: development, reliability, and validity of a new measure, Educational
Media International 2009, t. 46, nr 1.
Baltes P.B., Tajemnice czwartego wieku. Wywiad udzielony Annie Rubinowicz, Gazeta Wyborcza, 11 kwietnia 2001
roku.
Baltes P.B., Baltes M.M., Plasticity and variablility in psychological aging: Methodological and theoretical issues, [w:]
Determining the effects of aging on the central nervous system, red. G. Guski, Schering, Berlin 1980.
Bandura A., Teoria spoecznego uczenia si, prze. J. Kowalczewska, J. Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2007.
Barnard Y., Bradley M.D., Hodgson F. et al., Learning to use new technologies by older adults: Perceived difficulties,
experimentation behaviour and usability, Computers in Human Behavior 2013, t. 29, nr 4.
Batorski D., Polacy wobec technologii cyfrowych uwarunkowania dostpnoci i sposobw korzystania, [w:] Diagnoza
Spoeczna 2013. Warunki i jako ycia Polakw, red. J. Czapiski, T. Panek, Contemporary Economics 2013, t.
7.
Batorski D., Wykluczenie cyfrowe w Polsce, Studia Biura Analiz Sejmowych 2009, nr 3.
Batorski D., Czerniawska D., Fenrich W., Kowalik W., Kubicki P., Olco-Kubicka M., Zajc J., ychliska M., Midzy
alienacj a adaptacj. Polacy w wieku 50+ wobec internetu, UPC Polska Sp. z o.o., Warszawa 2010.
Batorski D., Czerniawska D., Jasiewicz J., Peszat K., Poszaj A., Diagnoza i rekomendacje w obszarze kompetencji
cyfrowych spoeczestwa i przeciwdziaania wykluczeniu cyfrowemu w kontekcie zaprogramowania wsparcia w
latach 20142020, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012.
Batorski D., Majnert P., Machul R., Internet dla uytkownikw w wieku 50+, 2010 rok http://dojrzaloscwsieci.pl/raportotwarcia.html [dostp: 16 padziernika 2014 roku].
Battersby D., Glendenning F., Reconstructing Education for Older Adults: An Elaboration of the Statement of First
Principles, Australian Journal of Adult and Community Education 1992, t. 32, nr 2.
Bouma H., Fozard J.L., Bouwhuis D.G., Taipale V.T., Gerontechnology in Perspective, Gerontechnology 2007, t. 6, nr 4.
Braun M.T., Obstacles to social networking website use among older adults, Computers in Human Behavior 2013, t. 29,
nr 3.
Burdick D.C., Gerontechnology, [w:] Encyclopedia of Gerontology, red. J.E. Birren, Academic Press, Oxford 2007.
Chang C.-S., Liu E.-Z.F., Lee C.-Y. et al., Developing and validating a media literacy self-evaluation scale (MLLS), The
Turkish Online Journal of Educational Technology 2011, t. 10, nr 2 http://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ932226.pdf
[dostp: 13 padziernika 2014 roku].

Charness N., Boot W.R., Aging and Information Technology Use: Potential and Barriers, Current Directions in
Psychological Science 2009, t. 18, nr 5, s. 253258.
Chatman E.A., Framing social life in theory and research, New Review of Information Behaviour Research 2000, nr 1.
Choi N.G., DiNitto D.M., Internet Use Among Older Adults: Association With Health Needs, Psychological Capital, and
Social Capital, Journal of Medical Internet Research 2013, t. 15, nr 5.
Choi N.G., DiNitto D.M., The Digital Divide Among Low-Income Homebound Older Adults: Internet Use Patterns, eHealth
Literacy, and Attitudes Toward Computer/Internet Use, Journal of Medical Internet Research 2013, t. 15, nr 5.
Choudrie J., Ghinea G., Songonuga V.N., Silver Surfers, E-government and the Digital Divide: An Exploratory Study of UK
Local Authority Websites and Older Citizens, Interacting with Computers 2013, t. 25, nr 6.
Coni N., Davison W., Webster S., Starzenie si, prze. J. Lipka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
Couldry N., Media w kontekcie praktyk [prze. A. Strzemiska], Kultura Popularna 2010, nr 1.
Cyfrowa przyszo. Edukacja medialna i informacyjna w Polsce. Raport otwarcia, red. J. Lipszyc, Fundacja Nowoczesna
Polska, Warszawa 2011 http://nowoczesnapolska.org.pl/wp-content/uploads/2012/01/Raport-CyfrowaPrzysz%C5%82o%C5%9B%C4%87-.pdf [dostp: 14 padziernika 2014 roku].
Cyfrowa przyszo. Katalog kompetencji medialnych i informacyjnych, red. D. Grecka, Fundacja Nowoczesna Polska,
Warszawa 2012 http://nowoczesnapolska.org.pl/wp-content/uploads/2012/05/Cyfrowa-Przyszlosc-KatalogKompetencji-Medialnych-i-Informacyjnych1.pdf [dostp: 15 padziernika 2014 roku].
Czaja S., Charness N., Fisk A.D. et al., Factors predicting the use of technology: Findings from the center for research and
education on aging and technology enhancement (CREATE), Psychology and Aging 2006, t. 21, nr 2.
Czapiski J., Dobrostan psychiczny i spoeczny Polakw w wieku 50 i wicej lat na tle wybranych spoeczestw
europejskich,
CenEA
Research
Note
Series
RN01pl/09

http://ibmed.ayz.pl/share/files/publikacje/cenea_rn01_09.pdf [dostp: 23 lutego 2015 roku].

Czapiski J., Bdowski P., Aktywno spoeczna osb starszych w kontekcie percepcji Polakw. Diagnoza Spoeczna
2013: raport tematyczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Centrum Rozwoju Zasobw Ludzkich,
Warszawa 2014.
Czerniawska D., Fenrich W., Olco-Kubicka W., Internet wzbogaci moje ycie. Wpyw internetu na ycie codzienne osb
50+, Raport Koalicji Dojrz@o w Sieci, Warszawa 2011 http://dojrzaloscwsieci.pl/raport-nt-korzysci.html
[dostp: 2 lutego 2015 roku].
Czerniawska-Szejda D., Metodologiczne wyzwania badania kompetencji medialnych osb starszych [w druku].
Definition
of
an
Older
or
Elderly
Person,
World
Health
Organization
http://www.who.int/healthinfo/survey/ageingdefnolder/en/index.html [dostp: 5 lutego 2015 roku].

Denzin N.K., Lincoln Y.S., Metody bada jakociowych, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Derfert-Wolf L., Information literacy koncepcje i nauczanie umiejtnoci informacyjnych, Biuletyn EBIB 2005, nr 1.
Deursen A.J.A.M. van, Dijk J. van, Helsper E.J., Investigating Outcomes of Online Engagement, Media@LSE Working
Paper 2014, nr 28.
Deursen A.J.A.M. van, Helsper E.J., Eynon R., Measuring digital skills. From digital skills to tanbigle outcomes project
report, 2014 rok http://www.oii.ox.ac.uk/research/projects/?id=112 [dostp: 31 grudnia 2014 roku].
Digital Agenda for Europe, A Europe 2020 Initiative. Measuring Digital Skills across the EU: EU wide indicators of Digital
Competence, European Commission http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/measuring-digital-skills-acrosseu-eu-wide-indicators-digital-competence [dostp: 13 stycznia 2015 roku].
Digital Agenda Data, European Commission http://digital-agenda-data.eu [dostp: 28 lutego 2015 roku].
Digital literacy training for adults: initiatives, actors, strategies. Guidelines concerning adult literacy teaching strategies for
people aged over 55, Grandparents & Grandchildren Project, 2007 rok.

Dijk J. van, Spoeczne aspekty nowych mediw. Analiza spoeczestwa sieci, prze. J. Konieczny, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2010.
Dijk J. van, The Deepening divide: inequality in the information society, Sage, London 2005.
Drabowicz T., Nierwnoci cyfrowe a staro. Przypadek Polski na tle innych krajw Unii Europejskiej, [w:] Staro i
starzenie si jako dowiadczenie jednostek i zbiorowoci ludzkich, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Zakad
Demografii Uniwersytetu dzkiego, d 2006.
ECIL A European Certificate in Intergenerational Learning http://www.ecileu.eu [dostp: 4 lutego 2015 roku].
Ervik R., A Missing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and International Organizations, Paper
from ESPAnet conference, Urbino 2009 http://www.espanet-italia.net/conference2009/paper/15%20%20Ervik.pdf [dostp: 1 czerwca 2014 roku].
EU Kids Online. Best Practices Guide www.lse.ac.uk/media@lse/research/EUKidsOnline/BestPracticeGuide/FAQ/FAQ32.pdf [dostp: 2 lutego 2015 roku].
Ferrari A., Digital competence in practice: An analysis of frameworks, JRC Technical Reports, Joint Research Centre for
the European Commission, Luxembourg 2012.
Filiciak M., Mazurek P., Growiec K., Korzystanie z mediw a podziay spoeczne. Kompetencje medialne Polakw,
Centrum Cyfrowe, Warszawa 2013.
Findsen B., Formosa M., Lifelong Learning in Later Life, SensePublishers, Rotterdam, BostonTaipei 2011.
Gassmann O., Reepmeyer G., Universal Design Innovations for All Ages, [w:] The Silver Market Phenomenon. Business
Opportunities in an Era of Demographic Change, red. F. Kohlbacher, C. Herstatt, Springer, BerlinHeidelberg
2008.
Gatto S.L., Tak S.H., Computer, internet, and e-mail use among older adults: Benefits and barriers, Educational
Gerontology 2008, t. 34, nr 9.
Global Media and Information Literacy Assessment Framework: Country Readiness and Competencies, UNESCO, Paris
2013 http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/resources/publications-and-communicationmaterials/publications/full-list/global-media-and-information-literacy-assessment-framework [dostp: 4 lutego 2014
roku].
Gomb K., Kompetencje cyfrowe jak je mierzy w rankingach?, 2015 rok
https://www.academia.edu/9276339/Kompetencje_cyfrowe_-_jak_je_mierzy%C4%87_w_rankingach [dostp: 15
lutego 2015 roku].
Gonzalez A., Paz Ramirez M., Viadel V., Attitudes of the Elderly Toward Information and Communications Technologies,
Educational Gerontology 2012, t. 38, nr 9.
Government approach to assisted digital https://www.gov.uk/government/publications/government-approach-to-assisteddigital [dostp: 1 lutego 2015 roku].
Heart T., Kalderon E., Older adults: Are they ready to adopt health-related ICT?, International Journal of Medical
Informatics 2013, t. 82, nr 11.
Individuals
level
of
computer
skills,
2014
rok

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=isoc_sk_cskl_i&lang=en [dostp: 26 grudnia 2014 roku].

Individuals
level
of
Internet
skills,
2014
rok

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=isoc_sk_iskl_i&lang=en [dostp: 26 grudnia 2014 roku].

Intelligent Technologies for Bridging the Grey Digital Divide, red. J. Soar, R. Swindell, P. Tsang, Information Science
Reference, Hershey 2011.
Internauci 2014. Komunikat z bada, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, czerwiec 2014 roku.
Jak si yje osobom starszym w Polsce?, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012.

Jasiewicz J., Kompetencje informacyjne modziey. Analiza stan faktyczny ksztacenie na przykadzie Polski, Niemiec i
Wielkiej Brytanii, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2011.
Jung Y., Peng W., Moran M. et al., Low-Income Minority Seniors Enrollment in a Cybercafe: Psychological Barriers to
Crossing the Digital Divide, Educational Gerontology 2010, t. 36, nr 3.
Kaczmarek ., Zagroenia rozwoju w okresie pnej dorosoci perspektywa psychologii pozytywnej, [w:] Zagroenia
rozwoju w okresie pnej dorosoci, red. A.I. Brzezinska, K. Ober-opatka, R. Stec i K. Zikowska, Wydawnictwo
Fundacji Humaniora, Pozna 2007.
Kamiska-Czubaa B., Zachowania informacyjne w yciu codziennym: wybrane aspekty teoretyczne, [w:] Midzy
przeszoci a przyszoci. Ksika, biblioteka, informacja naukowa funkcje spoeczne na przestrzeni dziejw,
red. M. Prchnicka, A. Koryciska-Huras, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2007.
Keenan T.A., Internet use among midlife and older adults, AARP bulletin poll, American Association of Retired Persons,
grudzie 2009 roku http://assets.aarp.org/rgcenter/general/bulletin_internet_09.pdf [dostp: 24 stycznia 2015
roku].
Klimczuk A., Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, Wiedza i Edukacja, Lublin
2012.
Klimczuk A., Kierunki rozwoju uniwersytetw trzeciego wieku w Polsce, E-mentor 2013, nr 4.
Klimczuk A., Transfer technologii w ksztatowaniu srebrnej gospodarki, [w:] Transfer wiedzy w ekonomii i zarzdzaniu, red.
M. Grzybowski, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2011.
Klonowicz S., Oblicza staroci. Wybrane zagadnienia gerontologii spoecznej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1979.
Krzymiski S., Zaburzenia psychiczne wieku podeszego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
Ksztacenie dorosych, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2009.
Larsson E., Larsson-Lund M., Nilsson I., Internet Based Activities (IBAs): Seniors Experiences of the Conditions Required
for the Performance of and the Influence of these Conditions on their Own Participation in Society, Educational
Gerontology 2013, t. 39, nr 3.
Lawton M.P., Brody E.M., Assessment of Older People: Self-Maintaining and Instrumental Activities of Daily Living, The
Gerontologist 1969, t. 3, cz. 1.
Lee B., Chen Y., Hewitt L., Age differences in constraints encountered by seniors in their use of computers and the
internet, Computers in Human Behavior 2011, t. 27, nr 3.
Lifelong
Learning
Statistics,
Eurostat,
2015
rok

http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/Lifelong_learning_statistics [dostp: 2 lutego 2015 roku].

Loertscher D.V., Wools B., Information Literacy. A Review of the Research: A Guide for Practitioners and Researchers, Hi
Willow Research and Pub., San Jose 2002.
Ludno. Stan i struktura demograficzno-spoeczna NSP 2011, Gwny Urzd Statystyczny http://stat.gov.pl/spisypowszechne/nsp-2011/nsp-2011-wyniki/ludnosc-stan-i-struktura-demograficzno-spoleczna-nsp-2011,16,1.html
[dostp: 12 stycznia 2015 roku].
Lscher K., Hoff A., Lamura G., Renzi M., Snchez M., Viry G., Widmer E., Klimczuk A., Pokolenia, relacje
midzypokoleniowe, polityka relacji midzypokoleniowych, Generationes International Network for the Study of
Intergenerational Issues, KonstanzGrlitzGeneveGranadaAnconaWarszawa 2015 [w druku].
Madden M., Older Adults and Social Media. Social networking use among those ages 50 and older nearly doubled over the
past
year,
Pew
Internet
and
American
Life
Project,
2010
rok

http://www.pewinternet.org/files/oldmedia/Files/Reports/2010/Pew%20Internet%20%20Older%20Adults%20and%2
0Social%20Media.pdf [dostp: 24 stycznia 2015 roku].
May rocznik statystyczny Polski 2011, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2011.

McCreadie C., Technology and Older People, [w:] The Sage Handbook of Social Gerontology, red. D. Dannefer, C.
Phillipson, Sage Publications, LondonThousand Oaks 2010.
McKenzie P.J., A model of information seeking in accounts of everyday-life information seeking, Journal of
Documentation 2003, t. 59, nr 1.
Measuring digital skills across the EU: EU wide indicators of digital competence, DG CONNECT F4, maj 2014 roku.
Melenhorst A.S., Rogers W.A., Bouwhuis D.G., Older adults motivated choice for technological innovation: Evidence for
benefit-driven selectivity, Psychology and Aging 2006, t. 21, nr 1.
Mertens P., Russell S., Steinke I., Silver Markets and Business Customers: Opportunities for Industrial Markets?, [w:] The
Silver Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change, red. F. Kohlbacher, C.
Herstatt, Springer, BerlinHeidelberg 2008.
Mikoajczyk K., Jak ucz si doroli, czyli co powinien wiedzie trener o specyfice ksztacenia uczestnikw szkolenia, Ementor 2011, nr 39 http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/39/id/831 [dostp: 2 lutego 2015 roku].
Minos G., Historia staroci. Od antyku do renesansu, prze. K. Marczewska, Volumen, Marabut, Warszawa 1995, s. 11.
Miskelly F.G., Assistive Technology in Elderly Care, Age and Ageing 2001, t. 30, nr 6.
Mori K., Harada E.T., Is learning a family matter?: Experimental study of the influence of social environment on learning by
older adults in the use of mobile phones, Japanese Psychological Research 2010, t. 52, nr 3.
Mrk T., Vidje G., Focus on Welfare Technology, Nordens Vlfrdscenter, Stockholm, Dronninglund 2010.
Nagenborg M., Deliverable D4. Analysis of national and international EU regulations and ethical councils opinions related
with technologies for the integration of human and artificial entities, ETHICBOTS Project 2007
http://ethicbots.na.infn.it/restricted/doc/D4.pdf [dostp: 5 lutego 2015 roku].
Nasi M., Rasanen P., Sarpila O., ICT activity in later life: Internet use and leisure activities amongst senior citizens in
Finland, European Journal of Ageing 2012, t. 9, nr 2.
Ng C., Motivation among older adults in learning computing technologies: A grounded model, Educational Gerontology
2008, t. 34, nr 1.
Nielsen J., Seniors as web users, Nielsen Norman Group, 2013 rok http://www.nngroup.com/articles/usability-for-seniorcitizens [dostp: 5 stycznia 2015 roku].
Osoby powyej 50. roku ycia na rynku pracy w 2012 r., Gwny Urzd Statystyczny, WarszawaBydgoszcz 2014.
Patterson W.V., Design for Accessibility. A Cultural Administrators Handbook, National Endowment for the Arts, National
Endowment for the Humanities, National Assembly of State Arts Agencies, Washington, DC 2003.
Peacock S.E., Kuenemund H., Senior citizens and Internet technology Reasons and correlates of access versus nonaccess in a European comparative perspective, European Journal of Ageing 2007, t. 4, nr 4.
Pdzich W., Staro, [w:] Encyklopedia zdrowia, red. W.S. Gumuka, W. Rewerski, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1995, t. 1.
Pickard A.J., Research methods in information, Facet Publ., London 2008.
Pojcia stosowane w statystyce publicznej http://old.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=LST-POJ1.htm
[dostp: 4 lutego 2015 roku].
Prognoza ludnoci na lata 20142050, Studia i Analizy Statystyczne, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2014.
Programme
for
the
International
Assessment
of
Adult
Competencies
http://www.oecd.org/site/piaac/mainelementsofthesurveyofadultskills.htm [dostp: 15 stycznia 2015 roku].

Radliska H., Owiata dorosych: zagadnienia, dzieje, formy, pracownicy, organizacja, Ludowy Instytut Owiaty i Kultury,
Warszawa 1947.

Richert-Kamierska A., Forkiewicz M., Ksztacenie osb starszych w koncepcji aktywnego starzenia si, Studia
Ekonomiczne 2013, nr 131.
Rocznik demograficzny 2011, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2011.
Rogers E.M., Diffusion of Innovations, Simon and Schuster, New York 2003.
Roley S. et al., Occupational Therapy Practice Framework: Domain & Process, 2nd Edition, American Journal of
Occupational Therapy 2008, t. 62, nr 6.
Rosset E., Dmographie de la vieillesse, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 1978.
Rzeczyski B., Gerontechnologia w perspektywie urbanistycznej, Acta Universitatis Lodziensis 2009, Folia
Oeconomica, nr 231.
Savolainen R., Everyday life information seeking: Approaching information seeking in the context of way of life, Library &
Information Science Research 1995, t. 17, nr 3.
Seniorzy partycypuj, red. K. Sztop-Rutkowska, Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab, Biaystok 2014.
Shapira N., Barak A., Gal I., Promoting older adults well-being through Internet training and use, Aging & Mental Health
2007, t. 11, nr 5.
Simmel G., Philosophy of Money, Routledge, London 1978.
Sixsmith A., Technology and the Challenge of Aging, [w:] Technologies for Active Aging, red. A. Sixsmith, G.M. Gutman,
Springer, New York 2013.
Slegers K., Boxtel M.P.J. van, Jolles J., The effects of computer training and internet usage on the use of everyday
technology by older adults: A randomized controlled study, Educational Gerontology 2007, t. 33, nr 2.
Spoeczestwo informacyjne w liczbach 2014, red. V. Szymanek, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2014.
Sterns A.A., Sterns H.L., Developing Products for Seniors, [w:] Marketing in the 21st Century, t. 4: Integrated Marketing
Communication, red. B.D. Keillor, Praeger, Westport 2007.
Stra-Romanowska M., Pna doroso. Wiek starzenia si, [w:] Psychologia rozwoju czowieka, red. B. HarwasNapieraa, J. Trempaa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Study on Assessment Criteria for Media Literacy Levels. Final Report, red. P. Celot, Brussels 2009
Sum S., Mathews R.M., Hughes I., Participation of older adults in cyberspace: How Australian older adults use the Internet,
Australasian Journal on Ageing 2009, t. 28, nr 4.
Sum S., Mathews M.R., Pourghasem M. et al., Internet Technology and Social Capital: How the Internet Affects Seniors
Social Capital and Wellbeing, Journal of Computer-Mediated Communication 2008, t. 14, nr 1.
Szatur-Jaworska B., Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, Aspra-JR, Warszawa 2000.
Szatur-Jaworska B., Uczestnictwo osb starszych w sferze publicznej, [w:] Stan przestrzegania praw osb starszych w
Polsce. Analiza i rekomendacje dziaa, Biuletyn RPO, Warszawa 2008.
Szpunar M., Seniorzy w rodowisku nowych mediw, [w:] Seniorzy w wiecie nowych technologii. Implikacje dla praktyki
edukacyjnej oraz rozwoju spoeczestwa informacyjnego, Biblioteka Gerontologii Spoecznej 2013, t. 2, red. .
Tomczyk, A. Wsiski.
Szukalski P., Aktywno zawodowa, [w:] Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia si
ludzi w Polsce, red. M. Mossakowska, A. Wicek, P. Bdowski, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Pozna 2012.
Szczerbiska K., Problemy opieki zdrowotnej nad ludmi w wieku podeszym, [w:] Zdrowie publiczne, red. A. Czupryn, S.
Padzioch, A. Ry, W.C. Wodarczyk, Vesalius, Krakw 2001, t. 2.
Thorpe E., Dyskryminacja ze wzgldu na wiek w Unii Europejskiej, [w:] My te! Seniorzy w Unii Europejskiej, red. B.
Tokarz, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa 2004.
Tibbitts C., Handbook of Social Gerontology. Societal Aspects of Aging, University of Chicago Press, Chicago 1960.

Tobiasz-Adamczyk B., Wybrane elementy jakoci ycia kobiet starszych wiekiem, Promocja Zdrowia. Nauki Spoeczne i
Medycyna 1999, nr 16.
Tomczyk L., Education of older people in the field of information technology on the example of Polish universities of the
Third Age, 3rd International Conference on New Horizons in Education Inte 2012 2012, t. 55.
Trafiaek E., Polska staro w dobie przemian, Wydawnictwo Naukowe lsk, Katowice 2003.
Umiejtnoci Polakw wyniki Midzynarodowego Badania Kompetencji Osb Dorosych (PIAAC), Warszawa 2014.
UNESCO recommendation concerning the International Standardisation of Educational Statistics, UNESCO, 2010 rok
http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=13136&URL_DO=DO_PRINTPAGE&URL_SECTION=201.html
[dostp: 31 grudnia 2014 roku].
Usui C., Japans Demographic Changes, Social Implications, and Business Opportunities, [w:] The Silver Market
Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change, red. F. Kohlbacher, C. Herstatt, Springer,
BerlinHeidelberg 2008.
Vuori S., Holmlund-Rytknen M., 55+ people as internet users, Marketing Intelligence & Plan 2014, t. 23, nr 1.
Wilkowska W., Ziefle M., Which Factors Form Older Adults Acceptance of Mobile Information and Communication
Technologies?, Hci and Usability for E-Inclusion, Proceedings 2009, t. 5889.
Wilson T.D., Information behaviour: An interdisciplinary perspective, Information Processing & Management 1997, t. 33,
nr 4.
Witte J.C., Mannon S.E., The Internet and Social Inequalities, Routledge, New York 2010.
Wizner B., Skalska A., Klich-Rczka A., Piotrowicz K., Grodzicki T., Ocena stanu funkcjonalnego u osb w starszym wieku,
Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia si ludzi w Polsce, red. M.
Mossakowska, A. Wicek, P. Bdowski, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Pozna 2012.
Woejko M., Internet medium dla seniorw. Raport firmy Gemius SA, Warszawa 2007
http://pliki.gemius.pl/Raporty/2007/Gemius_SA_Internet_dla_seniorow.pdf [dostp: 16 padziernika 2014 roku].

World Internet Project 2013 wyniki badania http://nowymarketing.pl/a/2500,world-internet-project-2013-wyniki-badania

[dostp: 24 stycznia 2015 roku].
Young T.E. Jr., The big three information literacy models, Knowledge Quest 1999, t. 27, nr 3.
Zacher L., Transformacje spoeczestw. Od informacji do wiedzy interdyscyplinarne wykady, wpyw techniki i
globalizacji, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2007.
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie
uczenia si przez cae ycie http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:32006H0962 [dostp: 4
lutego 2015 roku].
Zawadzka A., Uwarunkowania wychowania do czasu wolnego w rodzinie i w rodowisku lokalnym ludzi III wieku,
Edukacja Dorosych 1995, nr 2.
Zieliski C., Roboty w subie ludzi starszych, [w:] Polska w obliczu starzenia si spoeczestwa, red. A. Karpiski, A.
Rajkiewicz, Polska Akademia Nauk, Komitet Prognoz Polska 2000 Plus, Warszawa 2008.
Zych A.A., Sownik gerontologii spoecznej, Wydawnictwo Naukowe ak, Warszawa 2001
Zych A.A., Leksykon gerontologii, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krakw 2007.

O wykonawcach

Centrum Cyfrowe Projekt: Polska

Centrum Cyfrowe Projekt: Polska orodek badawczo-rozwojowy wchodzcy w skad Fundacji Projekt: Polska
pracuje od 2010 roku na rzecz zmiany spoecznej i zwikszenia zaangaowania obywatelskiego, wykorzystujc potencja
Internetu i technologii cyfrowych.
Skupiamy badaczy (socjologw, medioznawcw i kulturoznawcw, prawnikw i ekonomistw), ekspertw i
dziaaczy pracujcych w interdyscyplinarnych zespoach zajmujcych si formuowaniem polityk publicznych, badaniami,
dziaaniami edukacyjnymi i zwikszaniem wiadomoci obywateli. Wierzymy w tworzenie polityk publicznych na podstawie
solidnych dowodw, ktre wynikaj z realizowanych analiz i badan.
Wspzaoyciele Centrum Cyfrowego dr Alek Tarkowski i dr Justyna Hofmokl oraz kierujcy dziaem
badawczym dr hab. Mirosaw Filiciak od ponad dekady zajmuj si zagadnieniami dotyczcymi spoecznych aspektw
Internetu, w tym kompetencji cyfrowych. Nale do grupy z pokolenia modych badaczy, ktrzy pierwsi w Polsce zajli si
socjologicznymi i medioznawczymi badaniami technologii cyfrowych oraz ich wykorzystania w kraju. Zwizani z
Centrum Cyfrowym eksperci posiadaj wic unikaln wiedz i odpowiednie dowiadczenia z zakresu badania kompetencji
cyfrowych, ale take wspierania ich rozwoju i formuowania zaoe polityk publicznych zwizanych z rozwojem
spoeczestwa cyfrowego w Polsce.
Eksperci Centrum Cyfrowego szczeglnie Alek Tarkowski, czonek Zespou Doradcw Strategicznych przy
Prezesie Rady Ministrw, nastpnie Rady Informatyzacji przy Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji uczestniczyli w
ksztatowaniu dokumentw strategicznych dotyczcych rozwoju spoeczestwa cyfrowego (midzy innymi raportu
Polska 2030 wyzwania rozwojowe, Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju i redniookresowej Strategii Rozwoju Kraju,
strategii zintegrowanych, w tym Strategii Rozwoju Kapitau Spoecznego) i w tworzeniu polityk publicznych z obszaru
rozwoju spoeczestwa cyfrowego, e-integracji i rozwoju kompetencji cyfrowych. Wsppracowalimy rwnie przy
opracowaniu zaoe programu Cyfrowa szkoa, bdcego w ostatnich latach najwikszym programem podnoszenia
kompetencji cyfrowych w systemie owiaty zarwno nauczycieli, jak i uczniw.
Centrum Cyfrowe specjalizuje si w badaniach rnych aspektw kompetencji cyfrowych i ich rozwoju.
Prowadzilimy midzy innymi ewaluacj publicznych punktw dostpu do Internetu (PIAP), przegld projektw eintegracyjnych dla Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego i badania kompetencji zwizanych z prawnymi
aspektami wykorzystania technologii cyfrowych (przede wszystkim prawa autorskiego), przygotowalimy raport otwarcia dla
Mistrzw Kodowania duego projektu uczenia programowania w szkoach realizowanego przez Samsung Polska,
przeprowadzilimy badanie Technospoecznicy studium lokalnych liderw wykorzystujcych technologie cyfrowe do

budowania spoeczestwa obywatelskiego. Przez ostatnie dwa lata Centrum Cyfrowe prowadzio pod kierownictwem
Mirosawa Filiciaka due badanie majce na celu wypracowanie nowego modelu rozumienia kompetencji cyfrowych w
szerszym wymiarze przemian cywilizacyjnych i potrzeb indywidualnych uytkownikw. Badanie Poza stare i nowe media
kompetencje komunikacyjne Polakw obejmowao namys teoretyczny i badania empiryczne, zarwno jakociowe, jak i
ilociowe.
Dotychczas Centrum Cyfrowe wsppracowao i realizowao projekty badawcze zwizane z szeroko pojtym
rozwojem spoeczestwa cyfrowego, w tym wzrostu kompetencji cyfrowych, midzy innymi dla:
Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji,
Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju,
Ministerstwa Edukacji Narodowej,
Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego,
Fundacji Orange,
Orodka Rozwoju Edukacji,
Narodowego Instytutu Audiowizualnego,
Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zabytkw,
firmy Samsung Polska,
firmy UPC Polska.

Zesp badawczy
Niniejsze badanie zostao zrealizowane przez interdyscyplinarny zesp ekspertw zajmujcych si problemami
integracji cyfrowej, kompetencji cyfrowych i przeciwdziaania wykluczeniu cyfrowemu.
Funkcja

Czonek zespou

Dowiadczenie badawcze

kierownik

dr Alek Tarkowski

socjolog, doktor nauk spoecznych, dyrektor Centrum Cyfrowego Projekt: Polska,

badania

czonek Rady Cyfryzacji przy Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji, w latach 2008

2011 czonek Zespou Doradcw Strategicznych przy Prezesie Rady Ministrw.
Wspautor dokumentw strategicznych dotyczcych spoeczestwa cyfrowego, w tym
kompetencji cyfrowych, midzy innymi raportu Polska 2030 i Dugookresowej Strategii
Rozwoju Kraju. Wspautor bada i analiz powiconych korzystaniu z Internetu i
rozwoju kompetencji cyfrowych wsppracowa w tym zakresie midzy innymi z
Ministerstwem Edukacji Narodowej, Narodowym Instytutem Audiowizualnym i Fundacj
Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego

eksperci

dr hab. Mirosaw

medioznawca, dyrektor Instytutu Kulturoznawstwa Szkoy Wyszej Psychologii

Filiciak,

prof.

Spoecznej. Zwizany jako stay wsppracownik z dziaem bada Centrum Cyfrowego,

Wyszej

od lat zaangaowany w projekty powicone diagnozowaniu praktyk spoecznych

Szkoy

Psychologii

budowanych wok nowych mediw. Autor kilkudziesiciu publikacji powiconych tej

tematyce, redaktor kwartalnika naukowego Kultura Popularna (obecnie przygotowuje

Spoecznej

wsplnie z dr Justyn Jasiewicz wydanie powicone kompetencjom medialnym). Lista

kierowanych przez niego bada dotyczcych kompetencji cyfrowych obejmuje istotne w
skali kraju projekty, midzy innymi Modzi i media (2010), Tajni kulturalni (2013) czy
ostatnio Korzystanie z mediw a podziay spoeczne. Kompetencje medialne Polakw
w ujciu relacyjnym (2014).

dr

Anna

adiunkt w Instytucie Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytetu

Mierzecka

Warszawskiego, autorka publikacji Badania zachowa informacyjnych (2013), za ktr

(koordynator

otrzymaa Nagrod Naukow SBP im. Adama ysakowskiego 2013 i CLIO 2013, oraz

projektu)

licznych artykuw dotyczcych problemu korzystania z zasobw informacyjnych.

Specjalizuje si rwnie w badaniu potrzeb uytkownikw w zakresie usug eadministracji i zagadnie e-uczestnictwa. Czonkini zespow badawczych, w tym
projektw Kompetencje cyfrowe nauczycieli i wykorzystanie nowych mediw w
szkolnictwie podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym diagnoza, E-urzd
Biblioteka Obywatel, Academic Careers Understood through Measurement and
Norms (ACUMEN): Analysis of emerging reputation mechanisms for scholars

dr

Justyna

Jasiewicz

adiunkt w Instytucie Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytetu

Warszawskiego, autorka publikacji Kompetencje informacyjne modziey (2012) oraz
kilkunastu artykuw naukowych i popularnonaukowych dotyczcych problemu
kompetencji informacyjnych i cyfrowych, wspautorka pracy Informacja zdrowotna.
Oczekiwania i kompetencje polskich uytkownikw (2013). W 2013 roku wesza w skad
Rady Programowej Szerokiego Porozumienia na Rzecz Umiejtnoci Cyfrowych przy
Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji. Kierownik projektu Kompetencje cyfrowe
nauczycieli i wykorzystanie nowych mediw w szkolnictwie podstawowym, gimnazjalnym
i ponadgimnazjalnym diagnoza, czonkini licznych zespow badawczych, w tym
projektw MEDIA_STYCZNI. Kompetencje medialne i informacyjne Polakw, E-urzd
Biblioteka Obywatel.
bibliolog, pracownik Instytutu Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych

dr

hab.

Magorzata
Kisilowska

Uniwersytetu Warszawskiego. Wsppracowaa z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa

Narodowego oraz Narodowym Centrum Kultury. Prowadzi badania z zakresu ewolucji
bibliotek wynikajcej z przemian spoecznych i kulturowych, zajmuje si take
problematyk potrzeb i zachowa informacyjnych dotyczcych zdrowia jej artykuy na
ten temat ukazyway si w renomowanych czasopismach polskich i zagranicznych
socjolog, absolwent Wydziau Historyczno-Socjologicznego Uniwersytetu w Biaymstoku,
doktorant w Kolegium Ekonomiczno-Spoecznym Szkoy Gwnej Handlowej w

Andrzej Klimczuk

Warszawie. W latach 20022009 redaktor i korespondent wydawnictw o grach

komputerowych. Wolontariusz Fundacji Uniwersytetu w Biaymstoku, Akademii Rozwoju
Filantropii i Fundacji Dobra Sie. W latach 20112013 wiceprezes Fundacji
Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab. Wspzaoyciel Regionalnego

Obserwatorium Kultury w Biaymstoku, stanowicego wze w oglnopolskim

Obserwatorium ywej Kultury. Czonek wielu organizacji naukowych i rad redakcyjnych.
Autor ponad 80 prac naukowych z zakresu gerontologii, ludologii i polityki spoecznej,
midzy innymi ksiek Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw
miasta Biaystok (2012), Experts and Cultural Narcissism. Relations in the Early 21th
Century (2012)
dr

Elbieta

Bojanowska

socjolog, polityk spoeczny, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Kardynaa

Stefana Wyszyskiego w Warszawie. Gwne obszary badawcze: proces starzenia si
ludnoci i jego konsekwencje spoeczno-ekonomiczne, relacje midzypokoleniowe,
kwestie zwizane z niepenosprawnoci i niesamodzielnoci