Historia wina w staroytnoci 2, Grecja

Cho na terenach Grecji zamieszkiway mao znane plemiona od

20 tysicy lat, a moe i wczeniej, dopiero od najazdw plemion,
ktrych oryginalnych nazw nie znamy i o ktrych pochodzeniu, czasie
podbicia tych terenw do dzisiaj nie ma zgody midzy historykami, a
nazwy Achajowie, Doryjczycy (Dorowie) i inne zostay im nadane
pniej. Musiay to by plemiona o doj zawansowanej cywilizacji, bo
po wymieszaniu si z tubylcz ludnoci Grecji kraj ten sta si
liderem cywilizacyjnym Europy. Poczwszy od czwartego tysiclecia
przed nasz er zaczy powstawa na tych terenach trzy odrbne
cywilizacje: minojska,mykeska i wysp Cykladw. Cywilizacja minorska
obejmujca wiele wysp Morza Egejskiego, wrd nich Kret, a jej
stolica Knossos staa si gwnym centrum tej cywilizacji.
Zote lata tej cywilizacji trway od okoo 2000 do 1450 roku p.n.e.
Upada na skutek trzsienia ziemi, wybuchu wulkanu na wyspie Thira,
po ktrej pozostao obrzee w formie rogala, obecna Santorini.
Tsunami dokonao dalszych zniszcze. Dokoczy ten upadek najazd
ludw kultury mykeskiej z Peloponezu, bo wanie tu na terenie
kontynentalnej Grecji wyksztacia si, poczwszy od roku 1700 p.n.e.
ta cywilizacja (nazwa pochodzi od jej centrum - miasta Mykeny). Jej
mieszkacy wykorzystali tragedi ktra dotkna Kret, najechali j,
zniszczyli zabytki na wyspie, zostawili jednynie paac krlewski w
Knossos. Cywilizacja ta upada okoo roku 1100 p.n.e. na skutek wojen
midzy plemionami wspomnianego pwyspu, buntw mieszkacw
tych terenw przeciwko wadcom i prawdopodobnie najazdu z
zewntrz. Trzecia najmniej znana cywilizacja to cywilizacja archipelagu
wysp Cykladw pooonych take na Morzu Egejskim (220 wysp,
bardziej znanymi s wspomniane Santorini, Delos, Naxos, Myconos,
Milos, Andros). Upada w tym samym czasie co cywilizacja mykeska.
Po tym upadku cywilizacyjnym trwajcym okoo trzech wiekw nastay
tak zwane ciemne wieki. Dopiero okoo roku 800 p.n.e. nastpuje
ponowny rozwj tych terenw, szybki wzrost ludnoci i podbijanie
wielu regionw na obrzeach Morza Czarnego, oraz w basenia Morza
rodziemnego, midzy innymi na wybrzeach poudniowych Woch,
poudniowej Francji, Hiszpanii, oraz zajcie caej Sycylii. Grecy przejli
misj zasiedlania Europy i zakadania winnic na jej terenach po
Fenicjanach jakie p tysica lat pniej, ale tych kolonii mieli o wiele
wicej od tych pierwszych kolonizatorw. Patronem winnic i wina
nominowali pboga Dionizosa, syna Zeusa i miertelniczki, ktra
zgina w pomieniach gdy zazdrosna siostra i ona tego gwnego
boga ujawnia konkuretce obraz ludzki jej kochanka. Zeusowi udao

si ocali niemowle, wydoby je z ona umierajcej kochanki umieci

w swoim udzie, gdzie chopiec dojrza do dnia urodzin.

Grecy storzyli w ramach gatunku winoroli vitis vinifera szereg jej

odmian, ktre do dzisiaj, przewanie w formie nieco zmodyfikowanej,
rosn w niektrych winnicach Grecji. Najstarszy szczep istniejcy w
Grecji do czasw obecnych liczy prawie trzy tysice lat, wino z jego
winogron jest wspominane przez Arystotelesa jako wino lemnijskie
pochodzce z wysepki Limnos. Obecna nazwa szczepu to lemnio,
sigajc po nie degustujemy wino sprzed tysicy lat o smaku i
zapachu oregano i tymianku. Ze rde pisanych wiemy co nieco o
innych winach. Aikman, najprawdopodobniej Spartanin, jeden z
najwikszych poetw lirycznych Grecji, yjcy w VII wieku p.n.e., mwi
o winie Dnthis o zapachu kwietnym, produkowanym z winoroli
rosncej w krainie Mesenii, pooonej na poudniowych terenach
Peloponezu. Pierwszym znanym winem czerwonym (Grecy nazywali je
czarnym) byo wino Chian. Dodam, e staroytni Grecy pili duo wicej
wina biaego ni czerwonego. Innym winem znanym z nazwy byo
Coan, bardzo sone, bo zawsze mieszano je z wod morsk. O winie
Ciro dowiadujemy si z przekazu historycznego o synnym atlecie
Milonie z Krotony, ktry codziennie wypija dziesi litrw tego
kalabryjskiego wina. Dotaro ono do Kalabrii we Woszech z Grecji.
Gwnym skadnikiem tego wina byo i jest do dzisiaj wino Galiappo.
Wino trzymano i transportowano najczciej w amforach glinianych,
pojemnikach wyrniajcych si nie tylko wykwintn form, ale i

piknymi malowidami na emiliowanej powierzchni szcztki tych

amfor to jedno z gwnych rde wiedzy nie tylko o tym kraju, ale i o
jego winie, zanim pojawiy si pisane przekazy historyczne.
Wina w owych czasach smakoway gorzej ni wina dzisiejsze i nic
w tym dziwnego: nie wiedziano, e musi dojrzewa, i to najlepiej w
pojemnikach dbowych, nie znano metod filtracyjnych, nie umiano
uszlachetnia jego smaku i zapachu oraz odpornoci na zepsucie
przez odpowiednie kuparze rnych win, a take innymi znanymi dzi
metodami. Gdy w owych czasach mieszano rne wina to jedynie po
to, by ta mieszanka bya w miar przyjemna przy spoyciu. By
poprawi smak i zapach wina dawano te rne zioa - byo ich wiele,
przynajmniej kilkanacie - sodzono je miodem, a te najdrosze
cukrem z trzciny cukrowej, ktrego produkcja bya znana w
staroytnoci. Eksperymentowano by utrzyma wino w dobrym
stanie, ale to byy do prymitywne eksperymenty. Najczciej
stosowan praktyk zapoyczon od Persw: byo to mieszanie wina z
ywic drzew. Amfory na wino myto rozpuszczon ywic i nie
wypukiwano ich, lub po prostu dolewano rozpuszczon ywic do
modych win. Dziw nad dziwy e i w obecnych czasach Grecy do
niektrych win dodaj ywic, mimo e znane s inne, lepsze metody
ich konserwacji. To wspczesne wino z ywic nazywane jest retsina,
dla mnie o wprost nieznonym smaku i zapachu. Inne metody
konserwacji wina w staroytnej Grecji to dodawanie do niego gipsu,
wody morskiej, a nadmiern kwasot czciowo likwidowano przez
dosypywania wapna do pojemnikw z winem. Na pody smak wina
codziennego uytku miay wpyw take inne od amfor pojemniki w
ktrych je przechowywano, a wic bukaki z koziej skry lub wiskie
pcherze. Wina byy przewanie wysoko alkoholowe, niekiedy powyej
pitnastu procent. Nie dao si ich pi bez rozcieczenia wod,
miodem, innymi mniej odtrcajcymi smakowo winami. Wody w tej
mieszance byo zawsze wicej ni wina. Zrda donosz e bardzo
kwanym nierozcieczonym winem korynckim pojono przestpcw a
do ich przyznania si do winy. Musiaa to by nieza katorga. Owszem,
obok win o okropnym smaku, byy inne troch lepsze, a nawet cakiem
dobre. Znamy nazwy niektrych z tej wyszej klasy. Produkowano je
na wyspach Chios, Tasos, Rodos, Lesbos, na Krecie i na kilku innych.
Wina te byy lepsze, bo ich proces produkcji by bardziej higieniczny,
lepsze warunki pogodowe, moe szlachetniejsza odmiana winogron, a
w Lesbos fermentacja odbywaa si pod przykrywk z drody, jak w
produkcji dzisiejszego hiszpaskiego sherry. Nieco lepsze wina
sprowadzano take z terenw podbitych, szczeglnie z terenw
obecnych Woch, najczciej z Sycylii.

Jeli wina byy tak niedobre, dlaczego je pito? Oczywicie

chodzio o szmerek alkoholowy w gowie, by to take rodek
odkaajcy organizm i w przekonaniu staroytnych lek na prawie
wszystkie choroby i dolegliwoci, no i by to rodek rozywki, zblienia
midzy ludmi. Nasynniejszymi takimi okazjami byy tak zwane
sympozjony i dionizja, czyli witowanie na cze Dionizosa
Sympozjony byy organizowane czsto. mietanka towarzystwa,
oczywicie sami mczyni, byli zaproszani przez gospodarza domu,
by uczci jakie okazje czy wydarzenie, na przykad zwycistwo nad
nieprzyjacielem. Faktycznie gwnym powodem tych spotka byo to,
by sobie solidnie popi. Byy to spotkania tylko mczyzn, czyli w
owych czasach wyszej rasy ludzkiej, jedyn kobiet poza
obsugujcymi biesiadnikw niewolnicami waciciela domu bya
flecistka przygrywajca w czasie uczty na podwjnym flecie zwanym
aulos. Gospodarz wynajmowa do prowadzenia spotkania mistrza
ceremonii.

Pocztkowo zaczynano je od wylewania nierozcieczonego wina

do ognia na cze bstw domowych, no i oczywicie Dionizosa, ale
poniewa tych bstw bywao wiele, wic w pniejszych czasach, by
zaoszczdzi na winie, wznoszono toast na cze poszczeglnego
bstwa i wino wypijano. Jeszcze wicej toastw wznoszono na tym
spotkaniu na cze wszystkich obiecnych i wielu nieobecnych
wanych w pastwie osb. Mimo e w tym rozcieczonym winie czsto
byo dwukrotnie wicej wody ni wina, towarzystwo upijao si w
czasie kilkudziesiciu wniesionych toastw. Potem nastpowaa
prawdziwa pijatyka: chyba z tego powodu biesiadnicy spoczywali w
czasie uczty na oach, by bez przemieszczania si mogli pniej

wytrzewie. Gdy towarzystwo byo jeszcze trzewe dyskutowanio i

plotkowano na rne tematy. Oczywicie nie krytykowano rzdcw
miasta, bo wtedy szansa dotrwania do nastpnego sympozjonu
malaa. W Grecji znane byy inne sympozjony organizowane w domach
najwyszej klasy prostytutek, utrzymanek najbogatszych ludzi w
miecie. Rol gospodarza penia wtedy pani domu uczestniczca w
uroczystoci, jej rola ograniczaa si tylko do przywitania goci. W
takich uroczystociach usugiwaa do stou jej niewolnicza druyna
kilkunastolatek i modych chopcw zwanych efebami, wszyscy na
golasa, by uczestnicy sympozjonu mogli wybra sobie odpowiedniego
partnera czy partnerk na noc.

Sztuka grana w czasie dionizjw wielkich w Atenach

Waniejsz uroczystoci zakrapian winem, otwart dla

wszystkich, byy rne formy dionizji. Nie wchodzc zbytnio w bardzo
rozbudowane tego typu uroczystoci powiem, e faktycznie mona je
podzieli z grubsza na dionizja mae i wielkie, te drugie odbyway si w
Atenach. Dionizja mae to przewanie procesje i uczty w porze
zimowej z racji otwarcia pojemnikw z nowym winem. Dionizja wielkie
rozpoczynay si w Eleuterach (sowo znaczy wolno) maej
miejscowoci pastwa ateskiego w ktrej znajdowaa si witynia
Dionizosa. Bya to bardzo kolorowa procesja na czele z dziewicami z
bogatych rodzin attyckich. W drodze do Aten niesiono drewniany
pomnik boga, ogromny wizerunek penisa, chleb, wod i wino.
Zatrzymywano si w przydronym parku, tu ucztowano, a pod wieczr
przy wietle pochodni docierano do teatru na Akropolu w Atenach.
Konieczne jest tu wyjanienie dlaczego w procesji niesiono posg

penisa. Niewiele mia on wsplnego z bogiem i nie bya to sugestia

powizania picia wina z rozpust. W dalekiej przeszoci mieszczacy
Eleuterw znajdujcego si w pastewku Beocji na granicy z Attyk,
zdecydowali si przenie sw miejscowo do tego drugiego
pastewka. Zjawili si z posgiem bstwa przed wadcami Aten, ci
odrzucili ich prob, wtedy do akcji wkracza Dionizos, rzuca kltw na
t wymienion cz ciaa Ateczykw, ci natychmiast ulegajc
szantaowi przyjmuj miasteczko w swe granice. Dopiero wtedy boek
uwolni ich od tej niedogodnoci i Ateczycy znowu stali si
penosprawnymi mczyznami. A wic nie bya to procesja na cze
penisa, tylko subtelne przypomnienie Ateczykom co ich moe
spotka, gdyby le potraktowali mieszkacw Eleuterw. W Atenach
uroczystoci trway jeszcze 6 dni. Najwaniejsz zdobycz kulturow
tej uroczystoci byo powstania pierwszego europejskiego teatru.
Budowla istniaa, ale do tej pory byo to miejsce wystpie chrw.
Powoli do wystpu przed publicznoci wprowadza si dialogi, inne
teksty, akcj, powstaj penokrwiste sztuki teatralne, ktre do dzi
wystawiane s w teatrach. Pierwszego dnia w Atenach poza uczt byy
prezentowane publicznoci krtkie oferty dramaturgw. W nastpnym
dniu odbyway si konkursy chrw chopicych. Dzie trzeci to
pokazy komedii, przewanie politycznych, ale niezbyt zoliwych, by
nikogo nie urazi. Najwybitniejszy przedstawiciel komedii greckiej,
Arystofanes, cho wystpowa w konkursie wiele razy, tylko raz zaj
drugie miejsce, bo by synem chopa i mieszka poza murami Aten. W
cigu ostatnich trzech dni uroczystoci teatr by miejcem wystawiania
na scenie tragedii. Cay jeden dzie w teatrze nalea do wybranego
w konkursie dramaturga. Najczstszymi zwycicami bya trjka
najwybitniejszych twrcw tragedii greckich, ktrzy nie tylko stworzyli
ten typ dramaturgii, ale doprowadzili j do perfekcji. Byli to Ajschylos
(Eschylos), Sofokles i Eurypides.