Historia wina w staroytnoci 3, Rzym

Gdy Grecy upijali si winem z okazji sympozionw i dionizjw,

albo i bez okazji, na terenie kraju ktry cay wiat nazywa Itali, a
my Polacy cigle Wochami, tworzya si nowa pastwowo:
plemi celtyckie zamieszkujce tereny obecnego miasta Rzymu
zaczy podbija obszary bliskim im narodowociowo Italw
zamieszkujcych dzisiejsze Lacium oraz tereny Etruskw pooone
na pnoc od Rzymu. Prowadzili te zaarte i dugotrwae wojny z
walecznymi Samnitami zajmujcymi poudniowo-wschodnie tereny
Woszech. Po oczyszczeniu pwyspu z ludw pochodzenia
celtyckiego udao si nowym wadcom tej ziemi przepdzi z tego
terytorium take Grekw. W niecae dwiecie lat pniej Rzymianie
zajli Grecj, mimo e w tym samym czasie prowadzili trwajce
prawie sto lat wojny z potn Kartagin, pastwem afrykaskim
lecym na terenie dzisiejszej Tunezji. I chocia wdz tego pastwa
Hannibal dotar pod mury Rzymu, to go nie zdoby, bo wedug
legendy, a moe i w rzeczywistoci, ocaliy Rzym swym gganiem
gsi budzc ze snu wojownikw rzymskich. W roku 146 p.n.e.
Kartagina zostaa zdobyta i zrwnana z ziemia, a kilkadziesit lat
pniej staa si prowincj Rzymu. Po Grekach na terytorium
tworzcej si Republiki Rzymskiej zostay winnice.

Prace w winnicy staroytnego Rzymu, mozaika w jednym z

kociow rzymskich

Kartagina miaa winnice jeszcze z czasw zaoenia ich przez

Fenicjan tysic lat wczeniej, a wiedza o winie bya w tym kraju
do zaawansowana. Pierwsze dzieo o winie w pastwie rzymskim
przetumaczono z jzyka tego kraju na jzyk aciski, a potem wielu
wielkich Rzymian zajo si tym tematem w swych opasych
ksigach o rolnictwie. Wymieni tylko trzech: zdobywc Kartaginy
Katona, ktry w swym traktacie o rolnictwie duo miejsca powici
winu, Marcusa Varro i Pliniusza Starszego. Varro by pierwszym
wielkim i wszechstronnym uczonym wiata rzymskiego, od ktrego
pochodzi pomys liczenia czasu od zaoenia Rzymu, program
dwustopniowego nauczania modziey: trivium i quadrivium, (ktry
obowizywa w Europie przez prawie ptora tysiclecia do czasw
powstania uniwersytetw), dokona te szereg innych odkry. W
dziele Trzy ksigi o rolnictwie duo mwi o winie, dziki niemu
mamy rozeznanie jakie wina pito w jego czasach (I wiek p.n.e.). Ta
praca jako jedyna z jego 74 dzie zachowaa si do naszych czasw
w caoci, inne przepady, z niektrych zachoway si jedynie mae
fragmenty. Geniuszem by take Pliniusz Starszy, arystokrata,
osobisty przyjaciel cesarza Wespazjana, penicy wysokie funkcje
pastwowe w prowicjach, a take historyk i encyklopedysta od
ktrego dowiadujemy si wielu szczegw o winach okoo sto lat
pniej po dziele Marcusa Varro. Z informacji zebranych przez niego
z okoo 2 tysicy dzie innych pisarzy, stworzy pierwsz wielk
europejsk encyklopedi w 37 ksigach pod tytuem Historia
naturalna , ktra zachowaa si do naszych czasw. Zostaa
przetumaczona na wiele jzykw, take na polski w poowie XIX
wieku. Wyda j trzy lata przed mierci. Po wybuchu Wezuwiusza
w 79 roku naszej ery, jako dowdca floty z kilkoma statkami
wyruszy na pomoc mieszkacom Herkulanum, ktrzy uciekali przed
law w stron morza. Poumierali w czasie tej ucieczki zabici gazami
i gorcem, zamin dosiga ich lawa. Nie udao mu si nikomu
pomc, okrty odpyny, on pozosta na wybrzeu zafascynowany
tym niezwykym zjawiskiem natury. O jego mierci szczegowo
relacjonuje usynowiony przez niego siostrzeniec, Pliniusz Modszy,
w dwch dugich listach do przyjaciela, historyka Tacyta.
W dwch ostatnich wiekach starej ery winnice greckie i te
zaoone przez Rzymian dostarczay wystarczajco winogron do
produkcji wina nie tylko na potrzeby wewntrzne kraju, ale i na
eksport do innych krajw, szczeglnie do krainy Gallw. Dostawali w
zamian niewolnikw, ktrzy pracowali przewanie w przemyle
winnym. Gallowie kochali wino. Oni wynaleli beczk dbow jak
dzi znamy, co byo wielkim krokiem w rozwoju przemysu winnego.
Nowy najazd ludw z pnocy i ze wschodu na Europ doprowadzi

do wymieszania si ras, powstaa rasa germaska, do ktrej

naleeli take wspomnieni Gallowie, pradziadowie Francuzw.
Walczc z nimi, innymi Germanami i innymi ludami, wygrywajc
prawie wszystkie wojny, Imperium Rzymskie powikszao si
szybko, od Anglii do Hiszpanii i poprzez Afryk Pnocn, a do Azjii
Mniejszej. Najsynniejszym z tych bojownikw by Juliusz Cezar. Na
terenie Woch bogacze i ludzie przy wadzy wywaszczali rolnikw,
ci przenosili si do Rzymu, bo tu byli ywieni i zabawiani igrzyskami
przez wadcw kraju miasto to ju w I wieku naszej ery osigno
liczb miliona mieszkacw. Wszyscy rozkochali si w winie, wic
mimo powikszenia areaw winnych na pwyspie, skoczy si
eksport tego trunku, zaczto go importowa z Hiszpanii, Egiptu,
Grecji, Kartaginy, nawet z Galii, gdzie rosa winorol zwano biturica,
protoplasta francuskiego cabernet. Wina miejscowego nie
wystarczao, by zaspokoi zapotrzebowanie, szczeglnie po
wybuchu wulkanu, ktry zniszczy najlepsze winnice tego kraju.
Cesarz Domicjan w roku 92 n.e. wyda drakoskie rozporzdzenie
zakazujce zakadanie nowych winnic i nakazujce wykarczowanie
poowy istniejcych, by uzyskane w ten sposb tereny zamieni na
obszary rolnicze. Tylko obywatelom Rzymu pozwalano na
posiadanie winnic. Dopiero 220 lat pniej cesarz Karakalla znis
to prawo, nada obywatelstwo rzymskie wszystkim wolnym
mieszkacom Cesarstwa, czyli kady z nich mg by take
wacicielem winnicy i produkowa wino.
Wino w Rzymie mogli pi tylko mczyni, kobiety ktrym
udowodniono picie wina karano chost, a nawet mierci. W naszej
mentalnoci pocaunek kobiety i mczyzny w usta to akt miosny,
jego geneza jest do prozaiczna mczyzni wracajcy do domu
caowali ony w usta, by si przekona czy nie piy. Obecnie role
odwrciy si: najczciej kobieta cauje mczyzn, by si
eksperymentalnie dowiedzie czy pi i by mc ustali stopie
opilstwa.
Najbardziej znanym w Cesarstwie tanim winem dosadzanym
miodem i rozcieczanym wod, inaczej nie dao si go pi, byo
mulsum. Pi je plebs i onierze. Niewolnikom dawano okropno
zwan iora. Produkwano je z resztek masy winogronowej bdcej
pozostaoci po waciwej produkcji wina i z odyg kici winnych. I
dzisiaj Wosi uywaj t przegni bezwartociow mas winn do
produkcji grappy, ktr agencja winna Unii Europejskiej nazwaa
wdk, ubliajc tym prawdziwej wdce. Gdy brakowao lepszego
wina, podawano ior legionistom; ci woleli zaspakaja pragnienie
wod z octem winnym, ni bra to niby-wino do ust. Obok tych
prymityww winnych istniay ju inne wina lepsze, a nawet duo

lepsze - jednak nie dorwnyway jakociowo najprostszym

wspczesnym winom stoowym. Synnym byo wino faleriaskie,
ktre nie psuo si nawet przez 20 lat, jak zawiadcza Pliniusz
Starszy. Pili je i zachwalali cesarze, senatorowie, arystokracja
rzymska, wodzowie legionw. Powstaa legenda, by jeszcze bardziej
podkreli jako tego wina. Jej bohaterami s Bachus i stary rolnik
Falernus.
Bachus zjawi si w jego domu, zatai
swoje bstwo, wyglda jak obdarty
ebrak. Dobry czowiek nakarmi go.
Boek zamieni mleko w wino, ktre wypi
gospodarz, spi si i usn. W tym czasie
Bachus zaoy na zboczu gry Massico
winnic tego wina, a wic by to dar boski
noszcy nazw szczliwwego rolnika. Ju
w naszych czasach we Woszech
odtworzono to wino ma wysok
kwalifikacj jakociow jako DOC.
Winorol pochodzia z Grecji, std
wspczesna nazwa greco di tufo (tufa to
gleba wulkaniczna). Zachwyca si nim synny lekarz Grek Galen,
pocztkowo opiekun medyczny gladiatorw, potem osobisty lekarz
cesarza Marka Aureliusza (II wiek n.e.). Obmywa tym winem rany
gladiatorw, ktre si goiy, z wina tego spraparowa dla cesarza
odtrutk; ten popija j, a czy bya skuteczna nie wiemy, bo jako
nikt nie odway si poda temu cesarzowi-filozofowi trucizny. Innym
dobrym winem, zdaniem Pliniusza Starszego, byo ceacuban z
Lacjum, niewielu miao okazj delektowwa si nim, bo Neron
zniszczy jego winnice budujc poprzez ten teren kana od jeziora
Balae do Ostii. Byy i inne dobre wina, na przykad pierwszy z
cesarzy, Oktawian August, popija wino o nazwie setine. By
czowiekiem chorowitym, y jednak dugo, moe zawdzicza to
temu winu. Istniao jeszcze wicej rodzajw niezych win, jak wina z
podrzymskich wzgrz zwanych Colli Albani. Mieszkajc przez trzy
lata w Rzymie pijaem to tanie i do przyjemne wino z tego terenu ile w nim zostao walorw smakowo-zapachowych z wina
oryginalnego nie wiem. Te dobre dawne wina rzymskie nie
zachwycayby chyba naszych podniebie, bo nie dojrzeway tak jak
dzisiejsze wina, nie umiano je klarowa do komplikowanymi
wspczesnymi metodami, byy cikie, zbyt wysoko alkoholowe, nie
znano potrzeby i sposobu jego leakowania, chocia ju widziano,
e niektre wieloletnie wina smakuj lepiej ni nowe. Wikszo win
szybko zamieniao si w ocet. By wyduy ich zdatnoci do spoycia

uciekano si niekiedy do prymitywnych metod stosowanych

wczeniej przez Grekw, jak mieszanie ich z ywic, czy z jakimi
innymi zwizkami chemicznymi. Rzymianie pili prawie wycznie
wina biae, a na poudniu kraju jest zbyt gorco, by rosy tam biae
(faktycznie zielone) winogrona. Nie znali metody produkowania win
biaych z winogron czerwonych przez oddzielanie skrek gron przed
rozpoczciem fermentacji. Gdy brakowao win biaych odbarwiano
wina czerwone siarczan par. Trudno mi nawet wyobrazi sobie jak
ten zasiarczony preparat dao si pi. Inn metod konserwacji wina
byo umieszczanie jego pojemnikw pod sufitem gdzie gromadzi
si dym z paleniska. Dopiero w redniowieczu zakonnicy wpadli na
pomys eby wino przechowywa w beczkach w piwnicach czy
jaskiniach, w ktrych panowaa staa, do niska temperatura. By to
pocztkowo sposb chronienia go przed zodziejami czy
barbarzycami. Upyno troch czasu zanim zorientowali si e s
to najlepszy pojemnik na wino i miejsce jego dojrzewania. W
staroytnym Rzymie znana bya jeszcze inna metoda konserwacji
polegajca na gotowaniu wina i aromatyzowaniu go rnymi
zioami. Te wina z dodatkami zi posuyy do stworzenia wiele
lekarstw, na przykad wino nectaule zawierao oman o
waciwociach wyksztunych, inne wina miay w sobie mirt, byy
skuteczne na kolk i problemy ginekologiczne i tylko to wino mogy
pi Rzymianki; przypuszczam e czsto symuloway chorob, by
napi si wina bez obawy chosty czy nawet zabjstwa.
Ju w czasach wojen punickich z Kartagin zacz si szerzy
w Rzymie zwyczaj organizowania sympozjonw winnych, zwanych
tu commissationes, znanych bardziej pod nazw bachanalia. Te do
szybko zamieniy si w do prymitywne publiczne orgie, zabawy
nie tylko amoralne, ale i niebezpieczne, bo spity plebs i niewolnicy
powodowali burdy, nawet bunty przeciwko wadzy. Senat do
wczenie, jeszcze w II w. p.n.e., zabroni tych praktyk.
Przy piciu wina i
bardziej mocniejszych
alkoholi, w wielu jzykach
powstay okolicznociowe
powiedzonka, jak na
przykad polskie
chluniem, bo uniem,
tylko ludzie gupie nie
pij przy zupie, pijemy,
a olepniemy i tym podobne. Takie powiedzonka, nie zawsze
gupawe, znali take Rzymianie; niektre wymylone byy przez

najsynniejszych poetw rzymskich, jak choby przez Horacego czy

Owidiusza. Oto synne, uywane do dzi w wielu krajach zawoanie
tego drugiego, ktre w tumaczeniu na jzyk polski brzmi: Smutek
utopmy dzi w winie.