Sonoma historyczna stolica winiarstwa USA

W ostatnich czterech latach odwiedziem dwa nasynniejsze obszary

winne w Kalifornii: doliny Napy i Sonomy, w kadej z nich spdziem cay
dzie. Kalifornia to nie tylko Dolina Krzemowa bdca wiatowym centrum
odkry elektronicznych i komputerowych, to nie tylko jeden ze stanw
USA ktrego warzywa i owoce znane s w caym wiecie, to nie tylko
turystyczna mekka, ale znany i ceniony region dostarczajcy Ameryce i
wiatu dobrego wina. Na pocztek co z historii winiarstwa w Sonomie, bo
by zrozumie teraniejszo prawie zawsze trzeba siga do przeszoci.
Kalifornia do poowy XVIII wieku bya dla Europejczykw prawdziwym
"dzikim zachodem" nie wzbudzajcym specjalnego zainteresowania.
Dopiero w poowie XVIII wieku krl Hiszpanii nakaza wicekrlowi swej
kolonii w Meksyku podbi i ucywilizowa te tereny. Wojsku towarzyszyli
misjonarze, franciszkanie. W kilkadziesit lat po zaoeniu pierwszej
kolonii zwanej misj w San Diego w roku 1769, posuwajc si na pnoc,
zaoono 21 misji; ostatni bya misja w Sonomie lecej kilkadziesit
kilomentrw na pnoc od San Francisco. Potrzebne byo wino do
odprawiania mszy, zakonnicy zakadali po drodze swych podbojw winnice
z jednego z odmian szczepu vitis vinifera (w jzyku polskim zwana
winorol prawdziw). W Dolinie Sonoma tak winnice zaoy w 1824
roku ojciec Jose Altamira, gdy Meksyk by ju wolnym krajem. Okazao si,
e wino to da si pi, wic 10 lat pniej gubernator tych ziem general
Vallejo odebra winnic zakonnikom i na swych rozlegych posiadociach
zaoy kolejne - wino z duym zyskiem sprzedawa kupcom z San
Francisco. Nie nacieszy si dugo swym nowym bogactwem, bo w roku
1846 kilkudziesiciu uzbrojonych rolnikw wzio generaa do niewoli,
przejo ca dolin. Nieco pniej ca Kaliforni ogoszono niezawisym
krajem dodajc do flagi podobnej do amerykaskiej rysunek niedwiedzia.
Niedugo potem Kaliforni przejy Stany Zjednoczone, ale niedwied do
dzisiaj pozosta na fladze stanowej.
Wino zakonnika dao pocztek potnemu przemysowi winnemu dolin
Sonomy i Napy. Faktycznie wina te pochodz z dwch okrgw
administracyjnych o tych nazwach, a dolin na tym terytorium jest wicej,
jedna z nich, mniej znana, Russian River, dorwnuje obszarem i wielkoci
produkcji dolin pooonym przy miastach Sonoma i Napa. Wspomniane
tereny to faktycznie jeden okrg winny, to doliny przylegajce do siebie,

produkuj identyczne wina. Znajduj si one u podna gr, ktre s

stosunkowo niskie, przewanie zalesione.
Do Sonomy zawi mnie pod koniec 2014 roku mj przyjaciel dr
Wojciech Zalewski, bibliotekarz-emeryt jednego z najsynniejszych
uniwersytetw wiata, Stanfordu. Z winami synnych dolin byem nieco
obeznany, bo trzy lata wczeniej spdzirm cay dzie z moj rodzin w
Napa. W Sonomie wybralimy dwie najbardziej charakterystyczne
winiarnie, znane nie tylko w Kalifornii, ale w caych Stanach
Zjednoczonych, obie istniejce od ponad sto lat: to Buena Vista i
Sebastiani. Ta pierwsza to jedyny w Stanach zakad produkujcy wino
bdcy historyczn pamitk - to California Historical Monument.

Winiarnia Buena Vista

T pierwsz niemisyjn winiarni win europejskich w Kalifornii

zaoy w roku 1857 hrabia (z wasnego nadania) Agoston Haraszthy,
Wgier, ktry zjawi sii w Stanach w wieku 38 lat. To czowiek nieco
szalony, o niezwykym yciorysie i do spektakularnej mierci. We
wschodnich Stanach opracowywa plany budowy dzielnic kilku miast, mia
statek turystyczny kursujcy po jednej z wikszych rzek Stanw,
zorganizowa du grup chtnych do podboju "dzikiego Zachodu":

karawana przebia si bez uszczerbku przez niebezpieczne tereny

zamieszkae przez wrogich Indian, dotara do San Diego. Tu wdz teje
wyprawy osiad, zaplanowa budow najstarszej, centralnej dzielnicy tego
miasta. Po aneksji Kalifornii do Stanw zosta pierwszym szeryfem okrgu
San Diego, a take szefem policji w tym miecie. Brakowao mu dobrego
wina europejskiego: co prawda byo ju wino europejskie o nazwie Misyjne
produkowane jako wino mszalne, ale jego jako bya do pospolita w
ustach hrabiego. Jeszcze gorszymi winami byy inne produkty lokalne z
dzikich krzeww labrusca, riparia, vulpina. Zaoy wic wasn winnic,
obsadzi sadzonkami europejskimi dostarczonymi mu poczt z Europy i ze
wschodnich stanw USA. Nie doczeka si zbiorw, bo wielka gorczka
zota z roku 1849 cigna go do San Francisco. Tu mia kilka zaj,
midzy innymi sta si "ekspertem" od metalowych elementw konstrukcji.

Wreszcie odda si w peni tworzeniu nowego przemysu winnego

opartego na winogronach z okoo 300 krzeww nalecych do gatunku
vitis vinifera. Napisa pierwsz ksik, do cienk, bo 19. stronicow,
pod tytuem "Report on Grapes and Wine of California", uznawan za
pierwszy traktat enologiczny Stanw. W pniejszym latach publikowa
wiele na ten temat, jedna z jego ksiek liczya okoo 400 stron, bya
podpisana jego nazwiskiem, ale by to plagiat: zbir tumacze artykuw o

winie kilku europejskich pisarzy nie wymienionych w ksice. Nie

prnowa w sypialni. Mia szstk dzieci, dwch synw Arpada i Attil
wyda za dwie crki innego hochsztaplera, wspomnianego Mariano Vallejo.
Mieszkali w tym samym miasteczku. Vallejo by bardziej podnym od
Wgra, mia pitnacioro dzieci, chyba semka doya wieku dojrzaego.
Vallejo zainteresowa si nowymi rodzajami wina, i moe czciowo
dlatego by mie do nich darmowy dostp, zgodzi si na wspomniane
maestwa dwch crek. Gdy wacicielowi Buena Vista znudzio si
zajmowanie si winiarni, pisaniem, czy uczestnictwem w koferencjach
dotyczcych produkcji win, pod koniec ycia wyjecha do Nikaragui, kupi
tam tysic akrw (okoo 400 hektarw) ziemi, ktr obsadzi trzcin
cukrow. Zgina w pobliu swojej haciendy prbujc przepyn na pniu
drzewa rzek pen aligatorw. Ciaa nie znaleziono, bo nie szukano w
odkach tych bestii. Zmar w wieku 58 lat, dwa lata wczeniej straci
on, ktra zmara na t febr.
Winiarni Buena Vista zajy si jego dzieci i ich potomstwo. Jak
wszytkie winnice Kalifornii i prawie wszystkie winnice wiata, Buena Vista
ulega atakowi arocznej mszycy filoksery w ostatnich dekadach XIX
wieku. Trzeba byo stworzy nowy rodzaj krzeww hebrydowych o
korzeniach odporniejszych na atak tego szkodnika, zaoy nowe winnice,
czeka przynajmniej kilka lat zanim zaczn owocowa. Firma przetrwaa t
klsk. Zlikwidoway j na wiele lat dwa inne nieszczcia: wielka depresja
ekonomiczna w latach trzydziestych i prohibicja, ktra trwaa 14 lat do
roku 1932, nazwana piknie Nobel Experiment. Zakaz dotyczy produkcji,
sprzeday i rozprowadzania po kraju napojw alkoholowych. Zrobiono may
wyjtek odnonie wina: mona go byo produkowa na wasne potrzeby,
do celw liturgicznych i medycznych. Tylko bardzo nieliczne winiarnie
przetrway w Stanach, w miecie Sonoma i okolicach tylko winiarnia
Sebastiani, wszystkie inne upady, wiele z nich w latach trzydziestych
ubiegego wieku musiay zaczyna sw dziaalno od nowa.
W czwartym kwartale XX wieku wina obu wymienionych okrgw,
czyli Napy i Sonomy, stay si synne nie tylko w Stanach, i nie tylko
dlatego, e s do dobre, ale przede wszystkim dziki przemonej
reklamie w ktrej Amerykanie dominuj na wiecie. Nastpi najazd
milionw turystw oraz mieszkacw San Francisco i ssiednich miast do
tych miejsc. Gdy wielcy inwestorzy odkryli, e na winach pnocnej
Kalifornii mona duo zarobi, zaczto wykupywa synniejsze winiarnie i
winnice od rodzin i tak przemys rodzinny, w ktrym chodzio przede

wszystkim o produkcj dobrego wina, zmienia si w biznes zarobkowy w

ktrym gwnie chodzi o pienidze.
Zwiedzone przez mnie winiarnie Sonomy przestay by
przedsibiorstwami rodzinnymi. Reklama wzia gr nad jakoci
produktu - podam jako przykad fakt, e po winiarni Buena Vista
oprowadza grupy wizytujcych wynajty w tym celu i suto wynagradzany
znany aktor, a nie ekspert winny. Myl e taniej byoby zatrudni kipera,
czyli szefa produkcji win, ktry zadbaby o jako tworzonego przez siebie
produktu i oprowadza po winiarni. Winiarni Buena Vista od potomkw
Haraszthyego przeja rodzina Boisset. Rodzina ta to prawdziwa potga na
rynku win, majca obecnie 21 winiarni, kilka w pnocnej Kalifornii, inne we
Francji, Woszech i w Kanadzie. Ten klan rodzinny dba bardziej o dochody,
ni o jako swych win.
W drugiej winiarni, w Sebastiani, w czasie mojej wizyty trway
prace renowacyjne. Przejta zostaa w roku 2008 przez miliardera Billa
Foleya, ktry nie pretenduje nawet do bycia winiarzem. Jest
przedsibiorc, zrobi swj majtek w przemyle inwestycyjnym. Gdy
przysza moda na wina Kalifornii, szczeglnie te z okolic lecych na
pnoc od San Francisco; kupi tu kilka zakadw rodzinnych i ich winnice,
midzy innymi winiarni Sebastiani. Wkada ogromne pienidze w
doszykowaniu jej pod wzgldem estetycznym, uczyni z niej gwn
kwater swego przemysu winnego, ale czy wino tu produkowane bdzie
lepsze miem wtpi. Inwestuje w zakady winiarskie krajw, ktrych
wina stay si w ostatnich kilku, czy kilkunastu latach modne, na przykad
w przemys winny Nowej Zelandii, to sugeruje, e chodzi mu bardziej nie o
jako jego win, ale zarobek.

Zaoycielem przedsibiorstwa Sebastiani Winiary by Samuele

Sebastiani. W 1897 roku zjawi si w Kalifornii i zacz prac w swoim
zawodzie jako kamieniarz. By to czas ogromnej rozbudowy, a potem
przebudowy San Francisco po synnym trzsieniu ziemi w roku 1906.
Kamienie do budowy domw i do brukowania ulic brano z mao
zaludnionych wtedy terenw Sonomy. Ju w rok po trzsieniu ziemi kupi w
pobliu miasta Sonoma teren nadajcy si na zaoenie winnicy, i zrobi
to. Chocia Samuele to kamieniarz z zawodu, by take toskaczykiem, a
w tej piknej prowincji Woch kady mieszkaniec wie duo o winach, wic i
Samuele poczu si enologiem. Ledwo winnica zacza owocowa nasta
czas synnej prohibicji. Ambicj nowego winiarza byo utrzymanie
przedsibiorstwa za wszelk cen. Przerzuci si na produkcj wina
mszalnego i leczniczego ( nie wczytaem si w dokument o prohibicji, nie
wiem ktre wina uznano za lecznicze). Jest chyba ziarno prawdy w
powiedzeniu krcym w Sonomie, e w tym czasie wielu ludzi w tym
miecie stao si osobami bardziej religijnymi, a przynajmniej czciej
przychodzio do kocioa, bo byo tam serwowane wino mszalne produkcji
Samuela, i w wikszych ilociach ni przed i po prohibicji.

Rzeba na drugiej co wielkoci beczce winnej wiata w winiarni Sebastiani

Inn wielk klsk, tym razem ekonomiczn, w Stanach i na wiecie

bya Wielka Depresja zapocztkowana panik na giedzie nowojorskiej 24
padziernika 1929 roku. Samuele, ten szanowany wielki patriota lokalny,
zatrudni wielu znajomych w swoich winnicach i przy produkcjii wina mimo
duo mniejszego popytu na ten produkt. Winem niemszalnym, robionym
na wasny uytek, czstowa nie tylko czonkw rodziny, ale i wielu
obywateli miasta, organizujc przyjcia - tego ustawa prohibicyjna nie
zabraniaa. Zaoy sady brzoskwi, nektarynek i grusz, zatrudnia wielu
mieszkacw swego miasta przy sadzeniu, palikowaniu rolin i przy innych
pracach ogrodniczych. Wybudowa w pobliu winiarni centrum handlowe,
kryte lodowisko, sal parafialn. Wielu ludzi przetrwao ten okropny czas
lepiej na tym terenie ni w innych miejscowociach Stanw
Zjednoczonych. Samuel zmar w 1944 roku.
Zarzdzanie przedsibiorstwem winiarskim przej jego syn August,
ju winiarz z prawdziwego zdarzenia. Idc ladami ojca zatrudnia wielu
obywateli swego miasta w swym przedsibiorstwie, midzy innymi
ludowego artyst Earla Browna, ktry na przestrzeni kilkunastu lat ozdobi
wiele beczek dbowych winiarni rzebami uywajc tylko duta i motka. I
dzisiaj mona podziwa te rzeby w piwnicach gdzie wino leakuje. Musia
duo si napracowa przy rzebieniu potnej beczki, (mwiono nam, e to
druga co do wielkoci na wiecie), ktra jest centralnym punktem do
robienia zdj przez grupy turystw - od dawna nie suy jako pojemnik do
dojrzewania win. August zmar w roku 1980.

Firm zaja si jego ona Sylwia, ich synowie Sam i Don, oraz crka
Mary Ann. Za ich kadencji Sebastiani Winery stao si jedn z wiodcych
winiarni na terenie Sonomy i Napy. Stworzono lini produkcyjn win
specjalnych dobrej jakoci pod nazw Turner Road Vintners, w samej
gwnej winiarni poprawiono jako produktw. Gdy sawa win
pnocnokalifornijskich zainteresowaa wielkich inwestorw, nastpia
ogromna presja na ten rodzinny biznes. Pierwszy wycofa si z interesu
Sam, zakadajc wasne mniejsze przedsibiorstwo, potem Don sprzeda
prawa do produkcji win specjalnych i ze szwagrem przenis si do swojej
maej winiarni. Mary Ann przetrwaa presj a do czasu odsprzedania
wszystkiego, czym dysponowaa jeszcze spka rodzinna, wspomnianemu
Billowi Forleyowi.

Brama z winiarni do winnic Sebastiani

Wspomniane dwie winiarnie to chyba najbardziej znane

przedsibiorstwa winne w caych Stanach Zjednoczonych. Walczyy
dzielnie o przetrwanie, poniosy klsk. Duo si pisao w prasie stanowej i
krajowej o tych przejciach przez wielkich przedsibiorcw, ale
niekoniecznie winiarzy. Takich zmian wacicieli na tych terenach jest duo
wicej; dla mediw to sprawa ju nieciekawa, wprost banalna, niekiedy
nawet nie informuje si obywateli o tych przejciach. Dla prawdziwych
winiarzy z tych synnych dolin soce zaczo zachodzi za horyzont,
przypuszczam, e nie pojawi si na powrt zbyt szybko.