1.

1 Rytmika Dalcrozeowska
Rytmika E. Jaques Dlacrozea jest metod ksztacenia muzycznego, ktra
powstawaa na przeomie XIX i XX wieku, a cakowicie uksztatowaa si na
pocztku XX wieku. By to okres bardzo twrczy dla artystw z rnych
zaktkw wiata. Rozwijao si malarstwo, literatura, muzyka, taniec,
powstaway nowe nurty kadej z tych dziedzin sztuki (m.in. impresjonizm).
Take w szkolnictwie oraz wychowaniu nastpi przeom odrzucono szko
star z jej sztywnymi zasadami, a zaczto tworzy now szko na
miar dziecka.1 Z tego wszystkiego czerpa rwnie Emil Jaques
Dalcroze. Jego metoda wychowania muzycznego narodzia si jako wynik
dowiadcze yciowych oraz pedagogicznych jej twrcy, dlatego poniej
opisano najwaniejsze fakty z ycia ojca rytmiki.
Urodzony jako Emil Jaques, y w latach 1865 1950.
Ryc. 1 Portret Emila Jaques Dalcrozea2

fot. H. Roger - Viollet

By muzykiem wszechstronnie wyksztaconym, pianistk, pedagogiem i
kompozytorem. Ukoczy Uniwersytet oraz w Konserwatorium Muzyczne w
Genewie, a nastpnie swoj wiedz pogbia w Konserwatorium w
1

E. Claparde (1873 1940) [w] Cz. Kupisiewicz Podstawy dydaktyki oglnej Polska
Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1995, s. 40
2
http://www.britannica.com/EBchecked/media/12050/Emile-Jaques-Dalcroze

Wiedniu u Antona Brucknera oraz w Paryu, m.in. u Gabriela Faure.

Interesowa si oraz studiowa malarstwo oraz poezj, a take przeszed
kurs sztuki dramatycznej u aktora komedii francuskiej Talbota. By take
przez pewien czas kapelmistrzem w teatrze muzycznym w Algierze.
Prowadzi, obecnie odkrywan na nowo, dziaano kompozytorsk pisa
operetki i komedie muzyczne w lekkim francuskim stylu, utwory
symfoniczne, oratoryjne, kameralne. Jego zbir Ludowe pieni
normandzkie na chr, zyskay znaczny rozgos. W roku 1891 Emil Jaques
przyj nazwisko Dalcroze, aby odrni si od znanego wwczas w
Szwajcarii pianisty i kompozytora, rwnie Emila Jaquesa.3
Wszystkie te wydarzenia miay niebagatelny wpyw na uksztatowanie
osobowoci Dalcrozea oraz wypracowanie jego metody . Jako profesor
solfeu i harmonii w Konserwatorium w Genewie zwrci uwag na rol
rytmu w ksztaceniu muzycznym. Dalcroze postanowi rozbudzi w swoich
uczniach poczucie rytmiczne przez przeywanie rytmu ruchem caego ciaa
w przestrzeni. Zrodzia si w nim idea wykorzystania ruchu rytmicznego
jako wstpu do muzycznej edukacji. Przeprowadzi liczne prby w czasie
ksztacenia amatorw. Z tej koncepcji narodzia si gimnastyka
rytmiczna nazwana pniej rytmik. Ju w 1905 r. Emil Jaques wystpi
Zjedzie Kompozytorw Szwajcarii, gdzie zaprezentowa swoj metod, 4 a
w 1910 zostaa otwarta szkoa dla nauczycieli rytmiki w niemieckim
Hellerau pod Dreznem.
Ryc.2 Widok na szko rytmiki w Hellerau5

por. M. Bogdan, W. Rudziski, B. Wakar Emil Jaques Dalcroze. Pisma wybrane

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992 s. 7 8
4
M. Bogdan, W. Rudziski, B. Wakar Emil Jaques Dalcroze. Pisma wybrane
Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992, s. 7
5
http://www.hellerau.org/english/hellerau/history/the-institute-of-education/

Z powodu wybuchu I wojny wiatowej orodek w Hellerau zamknito, a

sam Dalcroze wrci do Genewy, gdzie utworzy Instytut E. Jaques
Dalcrozea.6
Ryc. 3 Dalcroze z uczniami, Genewa 1948 r.7

fot. Instytut Jaques Dalcrozea

W swoich licznych publikacjach na temat swojej metody wychowania
muzycznego, Dalcroze stwierdza e:
1.
2.
3.
4.
6

rytm jest ruchem

ruch ma charakter czysto fizyczny
wszelki ruch wymaga przestrzeni i czasu
fizyczne dowiadczenie ksztaci wiadomo muzyczn

por. M. Bogdan, W. Rudziski, B. Wakar Emil Jaques Dalcroze. Pisma wybrane

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992, s. 8
7
http://www.geneve.ch/Fao/2005/20050202.asp

5. praca nad doskonaleniem rodkw fizycznych zwiksza

wyrazisto postrzegania
6. praca nad doskonaleniem sposobu wykonywania ruchw w
czasie rozwija wiadomo rytmu muzycznego8
Rozwj i udoskonalenie tej metody stay si gwn treci dziaalnoci
muzycznej i pedagogicznej Emil Jaques Dalcrozea. Poprzez swoj metod
realizowa koncepcj nowego wychowania oraz jej postulaty o zniesienie
autorytaryzmu i rygoryzmu szkoy, ktra wg. Deweya powinna:
- uwzgldnia zainteresowania uczniw, rozwija wrodzone zdolnoci
- rozwija nie tylko umys, ale take emocje, uczucia
- uczy mylenia, twrczej pracy
- wdraa do dostrzegania, formuowania i rozwizywania problemw
teoretycznych i praktycznych
- uczy ycia w spoeczestwie
- ka nacisk na zajcia praktyczne
Zarwno Dewey jak i Dalcroze podkrelali przede wszystkim, e wiedza
teoretyczna moe by przekazana uczniom dopiero gdy dowiadczyli oni
danego zjawiska ( np. przy nauce wartoci rytmicznych dziecko powinno
wykona je najpierw ruchowo na wiele rnych sposobw, a dopiero potem
dowiedzie si jak si nazywa dana warto ) praktyka poprzedza teori. 9
System wychowania muzycznego Dalcrozea by konsekwentnie
przemylany. Opiera si na trzech zazbiajcych si elementach, s to:
1. wiczenia ruchowe ( rytmiczne ) wiczenia realizowane za

pomoc ruchw caego ciaa (gwnie rk i ng) do muzyki. Zadania

M. Bogdan, W. Rudziski, B. Wakar Emil Jaques Dalcroze. Pisma wybrane

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992, s. 18
9
por. Cz. Kupisiewicz Podstawy dydaktyki oglnej Polska Oficyna Wydawnicza BGW,
Warszawa 1995, s. 41 42

te zostay wzbogacone o 20 gestw plastique animee, ktre Dalcroze

zaczerpn z greckiej rzeby .
Klasyfikacja wicze obejmuje:
-wykonanie ruchowe tematw rytmicznych
- przeksztacenia metryczne
- acuchy realizacji
- podwjn szybko, podwjne zwolnienie
- polirytmi
- polimetri
- rytmy uzupeniajce
- kanony rytmiczne
Oprcz wymienionych wicze Dalcroze stosowa szereg innych zada
ruchowych. S to :
- wiczenia inhibicyjno incytacyjne
- wiczenia ksztacce niezaleno ruchw
- improwizacja ruchowa
- odzwierciedlanie ruchem ksztat linii melodycznej, frazowania
- odzwierciedlenie ruchem agogiki, dynamiki i artykulacji pojawiajcej si
w muzyce10
2. solfe metoda ksztacenia suchu opierajca si na systemie

absolutnym ( nazwy solmizacyjne przypisane do dwikw, 7 sylab

dla 12 wysokoci dwikw ).
Sam Dalcroze tak wypowiedzia si o solfeu:
10

por. M. Brzozowska-Kuczkiewicz Emil Jaques-Dalcroze i jego rytmika WSiP, Warszawa

1991

Nauka solfeu rozbudza : poczucie stopni i stosunkw wysokociowych

midzy dwikami (tonacjami) oraz zdolno rozpoznawania ich barwy.
Pozwala opanowa umiejtno suchania i wyobraenia sobie melodii i
towarzyszcych im kontrapunktw z uwzgldnieniem rozmaitych tonacji i
ukadw harmonicznych oraz wszelkiego rodzaju ich kombinacji. Uczy
zarwno wokalnego odczytywania melodii, ich improwizowania jak i
komponowania i zapisywania11
Prof. A. Wilk z kolei pisze o solfeu Dalzrozea :
Solfe to gosowe studium gam, zawierajcych pewne moliwoci
improwizacji (...) Ksztacenie u uczniw suchu muzycznego polegao na
piewaniu rnych gam nie od toniki do toniki, lecz w obrbie, lecz w
obrbie oktawy razkrelnej (...)12 Wspomina take o dzieleniu gamy na
krtsze odcinki, oraz transponowaniu melodii gosem do innej tonacji.
3. improwizacja - w zakresie gry na fortepianie
Wg. Emila Jaques Dalcrozea improwizacja jest poczniem poj rytmiki i
solfeu, ktre muzycznie uzewntrznia za pomoc dotyku. 13
(...) rozbudza zmys dotykowo ruchowy, a take pozwala opanowa
umiejtno przekadania na instrument melodycznych, harmonicznych i
zrytmizowanych myli muzycznych14
W tym miejscu naley doda e zdolnoci improwizacji fortepianowej na
bardzo dobrym poziomie musia wykaza si sam nauczyciel. By to
podstawowy materia muzyczny z jakim stykali si uczniowie, co wedug Z.
Burowskiej [...] przyczynio si jedynie do wyksztacenia percypowania
muzyki okrelonego rodzaju i stylu [...]15 Obecnie na lekcjach rytmiki
11

M. Bogdan Emil Jaques Dalcroze. Pisma wybrane Wydawnictwo Szkolne i

Pedagogiczne, Warszawa 1992, s. 41
12
Wilk A. Metody ksztacenia suchu muzycznego dzieci w wieku szkolnym Wydawnictwo
Naukowe Akademii Pedagogicznej, Krakw 2003
13
M. Bogdan Emil Jaques Dalcroze. Pisma wybrane Wydawnictwo Szkolne i
Pedagogiczne, Warszawa 1992, s. 41
14

Ibidem, s. 41
Burowska Z. Wspczesne systemy wychowania muzycznego, Warszawa 1976 [w] Wilk
A. Metody ksztacenia suchu muzycznego dzieci w wieku szkolnym Wydawnictwo
15

wykorzystuje si nagrania muzyki klasycznej i nie tylko, w celu

urozmaicenia zaj oraz zapoznania uczniw z brzmieniem innych
instrumentw lub zespow intrumentalnych.
Oprcz podstawowego zadania, jakim jest ksztacenie muzyczne,
rytmika peni rwnie ogromn rol we wspomaganiu prawidowego
rozwoju fizycznego i psychicznego. Wpywa na uwag, koncentracj,
samokontrol i pami, poprawia koordynacj ruchow, pozwala pozna
swoje ciao. Poprzez kontakt z drugim czowiekiem rozwija integracj
spoeczn, wyobrani i wraliwo.

Rytmika nie zajmuje si specjalnie technik muzyczn

w sensie warsztatu. Nie zajmuje si specjalnie technik ruchu. Polega ona
na relacji
pomidzy muzyk a czowiekiem i aby t relacj uwidoczni, zakada
dziaanie naszego ciaa. () Rytm jest najbardziej widoczn, a zarazem
najbardziej charakterystyczn
i elementarn cech nauczania rytmiki. Stanowi on jednak tylko punt
wyjcia.16

Naukowe Akademii Pedagogicznej, Krakw 2003

16
M. Brzozowska-Kuczkiewicz Emil Jaques-Dalcroze i jego rytmika WSiP, Warszawa 1991,
s. 33