Biuletyn Instytutu Zachodniego

Wspczesny terroryzm
stare wino w nowych butelkach
Sebastian Wojciechowski
Na pocztku grudnia 2015 r. Komisja Europejska przyja
kolejny pakiet rodkw zwizanych z zaostrzeniem walki
z terroryzmem. Bya to bezporednia odpowied na listopadowe zamachy w Paryu oraz wzrost terrorystycznego
zagroenia na terytorium Unii Europejskiej. Nowy pakiet dziaa
antyterrorystycznych UE obejmuje dwa gwne elementy.
Pierwszym z nich jest projekt dyrektywy w sprawie zwalczania
terroryzmu.

Ma

wykorzystywanych

ona

rozszerzy

rodkw

zestaw

mechanizmy

dotychczas
zwizane

ze ciganiem osb: podrujcych w celu odbycia szkolenia

Nr 211/2015
221215
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

terrorystycznego,

udzielajcych

pomocy

popenieniu

przestpstwa terrorystycznego, podegajcych do atakw lub

podejmujcych prby ich przeprowadzenia. Drugi komponent
to przyjty przez Komisj Europejsk plan dziaa, ktry
ma pomc w walce z terroryzmem i przestpczoci poprzez
ograniczenie dostpu do broni i materiaw wybuchowych
w kontekcie ich nielegalnego posiadania oraz przywozu

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

do Unii Europejskiej. Ustalono tutaj m.in. utworzenie przez

pastwa czonkowskie specjalnych punktw kontaktowych
zajmujcych si wymian informacji na temat broni palnej.
W kontekcie omwionych wyej inicjatyw Komisji Europejskiej
warto zwrci uwag na kilka oglnych spostrzee dotyczcych terrorystycznego zagroenia:
1. Odwoujc si do literackiej metafory stwierdzi mona,
i terroryzm przypomina ,,stare winno serwowane co jaki czas

ISSN 2450-5080

w nowych butelkach. Oznacza to, e mamy do czynienia z ponadczasowym i globalnym zjawiskiem, ktre wci podlega w wikszym lub mniejszym stopniu ewolucji.
Ewolucja

ta

dotyczy

zarwno

taktyki

oraz

strategii

dziaania

organizacji

terrorystycznych, ale te choby doboru celw ataku czy zasad funkcjonowania.

W przeszoci przykadem nowej struktury w obrbie terroryzmu byo powstanie oraz
funkcjonowanie Al-Kaidy, a obecnie jest to kazus ISIS. Globalny i destrukcyjny zakres
terroryzmu dobrze odzwierciedlaj statystyki, z ktrych wynika, i np. w 2014 r.
na skutek atakw terrorystycznych, ktre miay miejsc w 93 pastwach, zgino ponad
32 tys. osb. Oznacza to wzrost liczby ofiar, w porwnaniu do 2013 r., a o 80%.
cznie, jak wyliczyli eksperci z orodka analitycznego START, od 2000 r. na caym
wiecie miao miejsce ponad 60 tys. zamachw terrorystycznych, w ktrych stracio
ycie ponad 140 tys. osb!
2. Spoecznoci midzynarodowej pomimo wieloletnich prb wci nie udao si
wypracowa jednej uniwersalnej i powszechnie stosowanej definicji terroryzmu.
Nie posiadaj jej rwnie poszczeglne pastwa czonkowskie Unii Europejskiej.
Szacuje si, i obecnie na wiecie istnieje co najmniej 300 bardzo zrnicowanych
definicji terroryzmu i cay czas powstaj nowe. Co wicej, w niektrych pastwach
(choby w USA) funkcjonuje rwnoczenie kilka oficjalnych definicji tego pojcia
stosowanych przez rne instytucje rzdowe. W sposb znaczcy utrudnia to nie tylko
zdefiniowanie tego zjawiska, ale take podjcie ponadpastwowych dziaa antyi kontrterrorystycznych. W Polsce dodatkowo sytuacj komplikuje jeszcze brak
odpowiedniej ustawy dotyczcej zagroenia terroryzmem.
3. Pomimo faktu, i wci powstaj coraz to nowe opracowania czy analizy
powicone terroryzmowi nadal nie dysponujemy pen wiedz na temat tego
zjawiska. Dotyczy to na przykad takich kwestii, jak: ewolucja strategii i taktyki dziaania
terrorystw, ich wzajemnych powiza, zwizkw z tzw. terrorystycznym zapleczem
czy wieloaspektowoci przyczyn terroryzmu. Terroryzm, co naley mocno zaakcentowa, nie wynika przecie tylko z pobudek religijnych, politycznych czy etnicznych.
Jest on sum skadow szeregu bardzo rnych uwarunkowa, wrd ktrych
uwzgldni naley rwnie aspekty: kulturowe, historyczne, psychologiczne czy czsto
pomijane uwarunkowania spoeczno-ekonomiczno. Niejednokrotnie zaobserwowa
mona poredni lub bezporedni korelacj zachodzc pomidzy terroryzmem
a

ubstwem

czy

innymi

powanymi

problemami

spoeczno-ekonomicznymi

wystpujcymi na tym samym terytorium. Odzwierciedlaj to m.in. dane zamieszczone

w ,,Global Terrorism Index 2015, z ktrych wynika, e w ostatnich latach wrd
pastw o najwyszym wzrocie liczby osb zabitych na skutek atakw terrorystycz-

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

nych s: Irak, Nigeria, Afganistan, Pakistan, Syria czy Somalia. Nie oznacza
to oczywicie, e bieda czy olbrzymie dysproporcje spoeczne musz generowa
terroryzm. Mog one jednak stymulowa rnorodne postawy skrajne, w tym take i te
zwizane z terroryzmem. Stan ten okrelany jest mianem ,,spoeczno-ekonomicznej
koniunktury dla terroryzmu. Elementem tej ,,koniunktury' jest rwnie obserwowany
obecnie napyw do Europy setek tysicy imigrantw czy uchodcw.
4. Jak wynika z danych Europolu, najczstszym terrorystycznym zagroeniem
na obszarze Unii Europejskiej nie jest terroryzm inspirowany religi, lecz terroryzm
o charakterze separatystycznym. Co prawda zamachy przeprowadzane przez
islamskich fundamentalistw s wyjtkowo krwawe, spektakularne i przycigaj
szczegln uwag mediw, nie stanowi one jednak najczstszego zagroenia dla UE
(dla przykadu

w 2014 r. na 199 wszystkich odnotowanych w Unii Europejskiej

zamachw tylko 2 miay podoe religijne, a 67 separatystyczne, z kolei w 2013 r.

doszo do 152 zamachw, w

tym 84 o podou separatystycznym i adnego

o charakterze religijnym). W sposb znaczcy wzrasta natomiast w UE liczba osb

aresztowanych i oskaronych o terroryzm religijny. Na przykad w 2012 r. byo ich 159,
w 2013 r. 216, a w 2014 r. 395. W 2015 r. na skutek m.in. zamachw w Paryu
wskanik ten bdzie zapewne duo wyszy, o czym wiadczy fakt, i tylko we Francji
w pierwszych dniach grudnia zatrzymano ponad 200 osb.
5. Wbrew czsto powielanym bdnym opiniom tzw. Pastwo Islamskie w rozumieniu
prawa midzynarodowego oraz praktyki midzynarodowej nie jest pastwem.
Co prawda posiada takie elementy, jak: terytorium, zamieszkujc je ludno
i struktury wadzy, nie ma jednak zdolnoci do utrzymywania stosunkw midzynarodowych oraz nie spenia wymogu tzw. zewntrznej suwerennoci. Spenienie
wszystkich piciu kryteriw warunkuje pastwowo. Mona zatem mwi jedynie
o pewnych elementach pastwowoci, ale nie o pastwie jako podmiocie prawa
midzynarodowego i stosunkw midzynarodowych.
6. ISIS jest now form aktywnoci terrorystycznej, ktra wykracza poza
dotychczasowe struktury. W sposb hybrydowy czy cechy przypisywane: organizacji
terrorystycznej, grupie przestpczej, ,,strukturom pastwowym, sieci terrorystycznej
czy formacjom zbrojnym. Umiejtnie zespala aspekty: militarne, ideologiczne,
logistyczne, finansowe, spoeczne czy propagandowe. Jeszcze nigdy w historii adna
struktura terrorystyczna nie dysponowaa tak wielkim kapitaem i zwizanymi z tym
moliwociami dziaania. Jej finanse szacuje si na okoo 2 mld USD. Dla porwnania
inne organizacje terrorystyczne maj nastpujce rodki: Talibowie (okoo 500 mln
USD), Hezbollah (200-500 mln USD), Hamas (70 mln USD), Al-Kaida (15-50 mln

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

USD). Innym istotnym atrybutem ISIS oprcz kontrolowanego terytorium i duych

skadw broni jest umiejtno werbowania wci nowych rekrutw pochodzcych
z ponad 70 bardzo rnych pastw. Na przykad w szeregach Pastwa Islamskiego
walczy okoo 30 tys. ochotnikw z Unii Europejskiej, USA, Kanady czy Federacji
Rosyjskiej.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Sebastian Wojciechowski prof. zw. dr hab., pracownik Instytutu Zachodniego; kierownik

Zakadu Studiw Strategicznych na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM.
Ekspert OBWE ds. bezpieczestwa i terroryzmu. Autor licznych publikacji z zakresu
bezpieczestwa wewntrznego i midzynarodowego oraz terroryzmu.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4