2013-04-06

Aminokwasy egzogenne (niezbdne) (musz by dostarczane w diecie) vs.

aminokwasy endogenne (s syntetyzowane w organizmie czowieka)

ZWIZKI AZOTOWE
AMINOKWASY

Losy azotu biakowego deaminacje, transaminacje

(transdeaminacja), cykl mocznikowy, Glu, Gln, Ala,

Gluko- i ketogenno szkieletw wglowych; aminokwasy

endogenne

witaminy (koenzymy) niezbdne w metabolizmie tej grupy

zwizkw
przemiany wybranych aminokwasw (aminokwasy siarkowe
metionina, cysteina; seryna (jednostki 1C), glicyna; arginina;
aminokwasy aromatyczne fenyloalanina, tyrozyna, tryptofan

*s syntetyzowane w komrkach
ssakw, ale w iloci niewystarczajcej

*Cys i Tyr s niezbdne tak dugo, jak

schorzenia zwizane z metabolizmem aminokwasw choroba

syropu klonowego, metylomalonyloaciduria, fenyloketonuria,
alkaptonuria, albinizm, schorzenie Harnupta

Biaka powstaj i ulegaj degradacji.

W organizmie zdrowego dorosego czowieka
szybko syntezy rwnoway szybko degradacji.

dugo Met i Phe s dostarczane w

diecie

Proteoliza
biaek
pokarmowych

Pokarm

Biaka diety
~100g dziennie

odek

pepsyna

biako

Synteza
aminokwasw
endogennych

Biaka
ustrojowe
~400g dziennie

N-koniec
aminopeptydazy

trzustka

trypsyna

Peptydy
chymotrypsyna

Pula aminokwasw ~100g

Biaka ustrojowe
~400g dziennie

Synteza: porfiryn,
kreatyny,puryn, pirymidyn,
neurotransmiterw i innych
zwizkw zawierajcych azot

Jelito
cienkie
aminopeptydazy

Glukoza,
glikogen

Aminokwasy mog by
wykorzystywane jako rdo energii

KREW

di-i tripeptydazy

ciaa ketonowe,steroidy,
kwasy tuszczowe,
CO2

elastaza

Aminokwasy
Amino
kwasy

karboksypeptydazy
C-koniec

K-ki nabonka jelita

2013-04-06

TRAWIENIE BIAEK w PRZEWODZIE POKARMOWYM

TRZUSTKA WYDZIELANIE PROPEPTYDAZ Enterokinaza
jelitowa - KLUCZOWA ROLA TRYPSYNY
W AKTYWACJI ZYMOGENOWEJ W WIETLE JELITA
(proteolityczne usunicie fragmentu acucha polipeptydowego)
CHYMOTRYPSYNA, ELASTAZA, KARBOKSYPEPTYDAZY

Wchanianie aminokwasw w jelicie

System transportu

Transportowane aminokwasy

Zaburzenia
choroba Hartnupw

aminokwasw
obojtnych

NABONEK JELITOWY AMINOPEPTYDAZY, DIPEPTYDAZY

PRODUKTEM DZIAANIA PROTEAZ i PEPTYDAZ PRZEWODU
POKARMOWEGO jest MIESZANINA aminokwasw oraz

di- i tripeptydw wchanianych przez nabonek jelitowy.

**

aminokwasw
dwuzasadowych
aminokwasw
dwukarboksylowych
glicyny i iminokwasw

*niacyna

Wchanianie aminokwasw

aminokwas

WIATO
JELITA

Uatwiona
dyfuzja

Kapilary: 0.14 M

aminokwas

Aktywny
transport
ATPaza Na+/K+

Dyfuzja uatwiona
aminokwas

Katabolizm aminokwasw wchanianych przez y wrotn do wtroby

1. Po wchoniciu w jelicie aminokwasy transportowane

s y wrotn do wtroby.
2. Wtroba jest gwnym miejscem metabolizmu
szkieletu wglowego i azotu aminokwasw oraz jest
organem najbardziej zaangaowanym w syntez
i katabolizm aminokwasw.

wiato jelita: 0.14 M

Komrki nabonka: 0.03 M

**penicylamina

ya wrotna

3. Azot aminokwasowy w znacznej czci

usuwany jest przez enzymy wtrobowe
w reakcjach transaminacji lub
w reakcjach, ktrych produktem
jest amoniak - deaminacje.

2013-04-06

DEAMINACJA AMINOKWASW
Deaminacja nieoksydacyjna
OKSYDAZA
D-AMINOKWASW

Dehydrataza serynowo-treoninowa

GLICYNA
Seryna

pirogronian

SZCZAWIAN

Szczawiany wapnia stanowi okoo 70% tzw. kamieni

nerkowych, zogw mineralnych powstajcych w
miedniczkach i kielichach nerkowych, ktre w
mniejszym lub wikszym stopniu blokuj drono drg
moczowych oraz wywouj bardzo silne ble (kolka
nerkowa).

H2O

treonina

GLIOKSALAN

alfa-ketomalan

Zaburzony metabolizm wapnia wzrost stnia w krwi;

odwodnienie; dieta bogata w szczawiany (niektre jarzyny, owoce)

Deaminacja oksydacyjna
Dehydrogenaza glutaminianowa

OKSYDAZY D- i L-AMINOKWASW

(inny sposb oksydacyjnej deaminacji)

FMN
(L-) FAD
(FADH2) FMNH2

FMNH2
FADH2
FMN
KATALAZA

glutaminian

a-ketoglutaran

Jest to bardzo wana reakcja metabolizmu azotu

2013-04-06

TRANSAMINACJA - Wszystkie aminokwasy z

wyjtkiem: lizyny, treoniny, proliny i hydroksyproliny mog by
substratami w reakcjach transaminacji.
Aminotransferaza alaninowa katalizuje przeniesienie grupy
aminowej na pirogronian (ALT, SGPT)
Aminotransferaza asparaginianowa katalizuje przeniesienie grupy
aminowej na szczawiooctan (AST, SGOT)
Aminotransferaza glutaminianowa na -ketoglutaran.
Kada transaminaza jest specyficzna dla pary
substratw aminokwas-ketokwas.

zwizek poredni zasada Schiffa

1. Transaminacje (aminotransferazy)
2. Dekarboksylacje (dekarboksylaza histydyny)
3. Reakcje eliminacji przy wglu beta (dehydratazy seryny
i treoniny)

Aminotranferaza

4. Rozpad aldolowy (aldolaza fruktozo-bis-fosforanu)

5. Donacja protonu (fosforylaza glikogenowa)

L--aminokwas

-ketokwas

Koenzymem wszystkich aminotransferaz (transaminaz) jest

fosforan pirydoksalu, pochodna witaminy B6

Aminotransferazy i glutaminian
Aminokwas

glutaminian
Fosforan pirydoksalu

Reakcje przebiegajce z udziaem fosforanu pirydoksalu

lub fosforanu pirydoksaminy
Aminokwas

Fosforan pirydoksalu

2- ketokwas

-ketokwas

Fosforan pirydoksaminy

-ketoglutaran

Fosforan pirydoksaminy

2013-04-06

Cytozol
-aminokwas

A.

-ketoglutaran
Wykorzystanie jonw amonowych:

Aminotransferaza
-ketokwas

glutaminian

Mitochondria

1. Synteza glutaminianu i innych aminokwasw

2. Synteza glutaminy i nukleotydw
3. Synteza mocznika

B.
Dehydrogenaza

glutaminian glutaminianowa
Suma A i B

-ketoglutaran

reakcja transdeaminacji

Reakcja katalizowana przez dehydrogenaz glutaminianow

jest odwracalna
1. Jest to jedna z przyczyn toksycznoci amoniaku
2. Umoliwia wprowadzenie grupy aminowanej do aminokwasw
syntetyzowanych endogennie

Reakcja katalizowana przez dehydrogenaz

glutaminianow jest odwracalna

-ketoglutaran

Aktywowana
przez ADP i GDP

Aktywowana
przez ATP i GTP

Dehydrogenaza

glutaminian glutaminianowa

-ketoglutaran

glutaminian
Dehydrogenaza glutaminianowa jest enzymem allosterycznym

2013-04-06

Regulacja katalitycznej aktywnoci adenylotransferazy

modyfikacja kowalencyjna:
- urydylacja (reszty tyrozyny)
- deurydylacja

Syntetaza
glutaminy

glutaminian

urydylotransferaza
glutamina

Regulacja katalitycznej aktywnoci syntetazy

glutaminowej modyfikacja kowalencyjna:
- adenylacja (reszty tyrozyny)
- deadenylacja

Allosteryczna regulacja
katalitycznej aktywnoci
syntetazy glutaminowej

adenylotransferaza

2013-04-06

Cykl mocznikowy

Fumaran

Niezbdny dla usuwania azotu aminokwasowego

u zwierzt

Arginina

Mocznik
Argininobursztynian

Ornityna

Zachodzi w wtrobie
Asparaginian

Macierz
mitochondrium

Reakcje rozdzielone s pomidzy mitochondria

i cytoplazm

Mitochondrialna syntetaza karbamoilofosforanu I

aktywowana jest przez N-acetyloglutaminian

Karbamoilofosforan

Cytrulina

W macierzy mitochondrialnej hepatocytw

Karbamoiltranferaza
ornitynowa

Wodorowglan

Karboksyfosforan Kwas karbaminowy

Karbamoilofosforan
Ornityna

Karbamoilofosforan

Cytrulina

HCO3- + NH4+ + 2ATP karbamoilofosforan + 2ADP + Pi

2013-04-06

Syntetaza
karbamoilo
fosforanu

WYDALANIE AZOTU

Karbamoilotransfe
-raza ornitynowa

Ornityna

Metabolit wydalany z moczem

Cytrulina
ASP
Syntetaza
argininobursztynianu

Asparaginian

Arginaza

g/24 godz.

% cakowitego

mocznik

GLU

Mocznik

jony amonowe
kreatynina

Liaza
argininobursztynianowa

Arginina

kwas moczowy
Argininobursztynian
H

Fumaran

Cytosol

4 ATP/ 1 mocznik

Koszt syntezy mocznika

2NH4+ + HCO3- + 3ATP4- + H2O
Mocznik + 2 ADP3- + 4 Pi2- + AMP2- + 5H+
Cztery wysokoenergetyczne wizania
fosforanowe s wykorzystywane do syntezy
mocznika, a z asparaginianu powstaje fumaran
*z

fumaranu moe powsta szczawiooctan:

FUMARAN
JABCZAN
SZCZAWIOOCTAN

co wie si z powstaniem NADH z NAD+
uywanego przez DEHYDROGENAZ
JABCZANOW co moe prowadzi do
wytworzenia 2.5 ATP

Regulacja intensywnoci cyklu mocznikowego

Dorana
Aktywacja allosteryczna mitochondrialnej syntetazy
karbamoilofosforanu przez N-acetyloglutaminian.
Wzrost stenia argininy stymuluje syntez
N-acetyloglutaminianu.
Dugotrwaa
Dieta bogata w biako indukuje syntez enzymw cyklu
mocznikowego. Dieta uboga w biako-odwrotnie.

2013-04-06

+
CPS-I

Gln i Ala s gwnymi przenonikami

azotu biakowego w organizmie
Glutamate
glutaminian
Syntetaza N-acetyloglutaminianu

Karbamoilofosforan
N-acetyloglutaminian
CPS-I nie jest aktywna przy braku
N-acetyloglutaminianu. Stenie
N-acetyloglutaminianu zaley od
stenia acetylo-CoA, glutaminianu
i argininy, ktra jest allosterycznym
aktywatorem syntetazy Nacetyloglutaminianu.

Mocznik

Glutamina jest powszechnym przenonikiem

azotu z wikszoci tkanek

Alanina jest wykorzystywana do

przenoszenia pirogronianu z mini do wtroby
celem wykorzystania jego szkieletu do syntezy
glukozy na drodze glukoneogenezy
(CYKL GLUKOZOWO-ALANINOWY)

Biaka wewntrzkomrkowe
Biaka z poywienia
Biosynteza
aminokwasw,
nukleotydw i amin
biogennych

Aminokwasy
Szkielety wglowe
aminokwasw

karbamoilofosforan

Cykl
mocznikowy

Glukagon stymuluje pobieranie Gln i Ala

oraz katabolizm aminokwasw w wtrobie

-ketokwasy
Pomost
asparaginian
-argininobursztynian

Cykl kwasu
cytrynowego

Mocznik

Szczawiooctan

wydalanie
azotu
aminokwasw

Glukoza syntetyzowana

Podwyszony poziom glukagonu prowadzi do

zwikszonego wchaniania AA przez wtrob co
powoduje obnienie ich stenia w osoczu.
Proteoliza biaek mini nasila si w odpowiedzi
na zmniejszone stenie krcych AA.
Minie s gwnym rdem azotu; miejsce
katabolizmu wikszoci aminokwasw

w glukoneogenezie

2013-04-06

CYKL
GLUKOZOWO-ALANINOWY

Biaka
mini

Wtroba

glutaminian
Glukoza we krwi

Wtroba

Alanina we krwi

Mocznik

Alanina

Pirogronian

Misie

Glutaminaza
(mitochondria
wtroby,nerki)

Glutaminian

Alanina

10

2013-04-06

rda jonw amonowych:

1. Transaminacje aminokwasw skojarzone z dehydrogenaz
glutaminianow (transdeaminacja)
2. Oksydazy aminokwasw

NH3 w wikszym steniu jest

bardzo toksyczny

Wpywa na pH krwi i pynu midzykomrkowego

Najpowaniejszy wpyw na OUN:

3. Hydroliza glutaminy w jelicie i nerkach

utrata energii spada poziom a-KG z powodu

syntezy Glu;

4. Rozpad glicyny przy udziale tetrahydrofolianu

5. Deaminacja puryn i pirymidyn

Stenie jonw amonowych w osoczu: 10-20 g/dL

-spada poziom Glu w wyniku syntezy Gln;

utrata Glu wany neurotransmiter

Uwaga! Jony amonowe s toksyczne!

BIAKA EGZOGENNE
(DIETA) ~100g/DZIE

Detoksykacje amoniaku
1.

2.

3.

Synteza glutaminianu
(aminotransferaza) i innych
aminokwasw

20-30g/DZIE

PULA
AMINOKWASW

NH3

20-30mg/dL (KREW)

mzg
BIAKA ENDOGENNE
~200-300g/DZIE

Synteza glutaminy (syntetaza glutaminy)

i nukleotydw
Synteza mocznika (cykl mocznikowy)

MOCZNIK

ZWIZKI AZOTOWE

wtroba

PURYNY
PIRYMIDYNY
PORFIYNY
HORMONY
NEUROTRANSMITERY
FOSFOLIPIDY
KOENZYMY BARWNIKI
KREATYNA i inne

CIAA KETONOWE
KWASY TUSZCZOWE
ACETYLO-CoA
SZKIELETY WGLOWE
(C-SZKIELETY)
METABOLITY
GLIKOLIZY
i
CYKLU KREBSA

E
N
E
R
G
I
A

GLUKOZA i GLIKOGEN

11

2013-04-06

ALANINA
GLICYNA
CYSTEINA
SERYNA
TREONINA
TRYPTOFAN

GLUKOZA

AMINOKWASY
PHE

GLUKOGENNE

PIROGRONIAN

ACETYLO
-CoA

ASPARAGINIAN

LEUCYNA
TRYPTOFAN
TREONINA
IZOLEUCYNA
IZOLEUCYNA

BURSZTYNIAN

WALINA
METIONINA
TREONINA
IZOLEUCYNA

GLUTAMINAN
GLUTAMINA
HISTYDYNA
PROLINA
ARGININA

C
K

-KETO
GLUTARAN

MOCZNIK

GLN

GLU

HOMOSERYNA

HIS
PRO

HIS

ORNITYNA

TRP

THR

ILE

MOCZNIK

GABA

ARG
FOSFOKREATYNA

GSH
FOLIAN

POLIAMINY

3-FOSFOGLICERYNIAN

PIROGRONIAN

MET

Dehydrogenaza glutaminianowa

FH4*

ALA
SER

GLY

TRP

CYS

(2)

ASN

LYS

NO

(4)

(6)
(5)

ASP

(3)

NUKLEOTYDY

TYR

(6)

SZCZAWIO
OCTAN

PUTRESCYNA

GLUKOZA

PHE

CYS

ASN

MET

LEUCYNA
LIZYNA
FENYLOALANINA
TYROZYNA

-KETOGLUTARAN

FENYLOALANINA
TYROZYNA

CIAA
KETONOWE

ACETOOCTAN

GLY

MET
(6)

CYKL
KREBSA

FUMARAN

SER

KETOGENNE

OXALOACETATE

ASPARAGINIAN
ASPARAGINA

FH4*

ALA

(1)

PIROGRONIAN

GLUKOZA

3-FOSFOGLICERYNIAN

TYR

SZCZAWIO
OCTAN

ASP

LYS

(3)
C
K

-KETO
GLUTARAN

(1)

GLU

GLN

Glutaminian

MOCZNIK

HIS

-ketoglutaran

SYNTEZA AMINOKWASW ENDOGENNYCH

NUKLEOTYDY

MET
(7)

HOMOSERYN
A

PRO

ORNITYNA

TRP

THR VAL
LEU, ILEU,

Suma reakcji 1+2: ketokwas i amoniak do syntezy mocznika

ILE

MOCZNIK

GABA

ARG
PUTRESCYNA

NO

FOSFOKREATYNA

GSH
FOLIAN

POLIAMINY

Glutaminian
ketokwas

aminokwas

Glutamina

Prolina

Arginina

12

2013-04-06

SYNTETAZA
GLUTAMINY

Ornityna

NH3

Dekarboksylaza ornitynowa

GLUTAMINIAN

(PLP)

GLUTAMINA

Poliaminy

Putrescyna
SYNTETAZA
ASPARAGINY
GLN
(NH3)
ASPARAGINIAN

Putrescyna - prekursor spermidyny i sperminy

Poliaminy s polikationami, ktre stabilizuj konformacj
DNA (asocjuj z polianionami)
Synteza poliamin jest cile zwizana z proliferacj i
wzrostem komrek
Zdrowi ludzie wytwarzaj okoo 0.5 mmola sperminy
dziennie

ASPARAGINA

Biosynteza ornityny z N-acetyloglutaminianu

Glutaminian
N-acetyloglutaminian
KOLAGEN
4-OH Prolina

Prolina
Ornityna

13

2013-04-06

O2

NADPH

O2

NADPH

ArgininaArg
Tlenek azotu: lotny, atwo
dyfunduje do ssiednich
komrek i kontroluje ich metabolizm; uczestniczy w procesach
sygnalizacyjnych:
Syntaza
neuronalna transmisja
Tlenku azotu
Zmniejsza napicie mini
gadkich naczy (rozszerza
naczynia)

+ .NO

Glutaminian jest prekursorem:

-Aminomalanu (GABA) (neurotransmiter w OUN)

Glutaminian
Cysteina

glutationu (GSH)

-Glutamylocysteina
Glutaminian

Glicyna

Glu dekarboksylaza
(PLP)

-aminomalan

Cykl mocznikowy
Arginina

GSH:
antyoksydant (redukuje nadtlenki lub wolne
rodniki), chroni tiole przed utlenieniem do
disiarczkw) a Hb
MetHb
uczstniczy w procesach detoksykacji

Ornityna

Glutation
-glutamylocysteinyloglicyna

creatine

nerka

Biosynteza Kreatyny

wtroba

(SAM)

Histydyna

His

Katabolizm Histydyny

 kreatyna jest
magazynem fosoranu
wysokoenergetycznego
(~P) w miniach
nieodwracalna,
nieenzymatyczna

kreatyna

Kinaza
kreatynowa

kreatynina

Glutaminian

!!! Reakcja jest odwracalna,

przy wysokim zapotrzebowaniu
energetycznym (np.: misie
pracujcy) fosforan kreatyny
jest donorem ~P na ADP

fosfokreatyna

Ilo wytwarzanej kreatyniny jest proporcjonalna do masy mini i jest stosunkowo staa,
nie zmienia si z dnia na dzie

Kreatynina wydalana jest przez nerki jej poziom we krwi jest miar funkcji nerek
Kreatyna bywa przyjmowana przez sportowcw krtkotrwae nasilenie aktywnoci mini

14

2013-04-06

GLUKOZA

(6)

Dekarboksylacja histydyny tworzy histamin

PHE

3-FOSFOGLICERYNIAN

TYR

FH4*

ALA
(4)
PIROGRONIAN
(5)

MET

TRP

SER

GLY

CYS
(2)

ASN

SZCZAWIO
OCTAN

ASP

LYS

(3)

C
K

(1)
-KETO
GLUTARAN

MOCZNIK

Histamina

GLN

GLU
HIS

HIS

NUKLEOTYDY

MET

 uwalniana w miejscu uszkodzenia tkanek, w stanie zapalnym, reakcji alergicznej

 powoduje skurcz mini gadkich oskrzeli, naczy krwiononych, rozszerza naczynia
wosowate
 stymuluje wydzielanie soku odkowego i pepsyny
 neurotransmiter
Antyhistaminy blokuj wizanie histaminy z receptorami histaminowymi

GLUKOZA

PHE

3-FOSFOGLICERYNIAN

TYR

FH4*

ALA

(1)

SER
PIROGRONIAN

MET
(6)

ASN

GLY

ASP

LYS

C
K

-KETO
GLUTARAN

MOCZNIK
HOMOSERYNA

ORNITYNA

TRP

LEU, ILEU, VAL

THR

ILE

MOCZNIK

GABA

ARG
PUTRESCYNA

NO

FOSFOKREATYNA

GSH
FOLIAN

POLIAMINY

3-FOSFOGLICERYNIAN (GLIKOLIZA) wykorzystywany jest

do syntezy trzech endogennych aminokwasw

(3)

GLN

GLU
HIS

HIS

NUKLEOTYDY

MET

PRO

3-fosfoglicerynian

CYS
SZCZAWIO
OCTAN

(7)

HOMOSERYNA

PRO

ORNITYNA

SERYNA

TRP

THR

ILE

MOCZNIK

GABA

ARG
PUTRESCYNA

NO

FOSFOKREATYNA

GLICYNA

CYSTEINA

GSH
FOLIAN

POLIAMINY

15

2013-04-06

Seryna powstaje w trzech etapach

Etap 1
3-fosfoglicerynian

Oxidation
in jako
Utlenianie
preparation
for do
przygotowanie
transamination
transaminacji

Dehydrogenaza
fosfoglicerynianiowa

SERYNA JEST
WYKORZYSTYWANA
DO SYNTEZY
FOSFOLIPIW BONOWYCH
1. Glicerofosfolipidy
2. Sfingolipidy

3-fosfohydroksypirogronian

Synteza seryny etapy 2 i 3

Etap 2

Seryna ulega przeksztaceniu do Gly

3-fosfohydroksypirogronian

SERYNA
Transaminatio
transaminacja

3-fosfoseryna

Etap 3

HYDROKSY METYLO
TRANSFERAZA
SERYNOWA

folian
Metylenotetrahydrofolian

3-fosfoseryna
Dephosphorylati
defosforylacja

GLICYNA

SERYNA

16

2013-04-06

SOLE KWASW
CIOWYCH

FH4
SERYNA

N5,N10CH2-FH4

CAA
CZSTECZKA

+ HN-CH -COO
3
2

GLUTATION
GSH

N5,N10-METENYLO-FH4

H
H

SERYNA
Glicyna

TETRAHYDROFOLIAN THF, FH4

TRYPTOFAN

TYMIDYNA

BIAKA

GLICYNA

PURYNY

GLIOKSALAN

KONJUGATY
CZ
CZSTECZKI

HCOO
MRWCZAN

COO
COO

CAA
CZSTECZKA

(DETOKSYKACJE)

SZCZAWIAN

HISTYDYNA

PURYNY

PORFIRYNY
(HEM)

N5,N10-METYLENO-FH4

N10-FORMYLO-FH4

METIONINA

PURYNY

KREATYNA

N5,N10-METENYLO-FH4
N5-METYLO-FH4

Gli
Glicyna jest katabolizowana w mitochondriach do NH3, CO2 i
N5,N10-metylenotetrahydrofolianu
Glicyna
tetrahydrofolian

SERYNA

FH4

GLICYNA

N5,N10-CH2-FH4

METYLOTRANSFERAZA
HOMOCYSTEINOWA

N5,N10-CH

2-FH4

N5-CH3-FH4
SYNTAZA
METIONINOWA

+ NH4+
N5,N10-metylenotetrahydrofolian

METIONINA

FH4
REGENERACJA FH4 Z METYLO-FH4

HOMOCYSTEINA

17

2013-04-06

Synteza i Regeneracja FH4 ( i SAM)

(Cykl Aktywnego Metylu)
CYJANOKOBALAMINA

FORMA KOENZYMU
SYNTAZY METIONINY

SAM
METYLOKOBALAMINA
DIMETYLOBENZIMIDAZOL

B12

IV
II
III

CYJANKOBALAMINA

SERYNA

Hcy

SAH

METIONINA

FH4

S-ADENOZYLOMETIONINA

B12

N5,N10METYLENOFH4
N5-CH3FH4

SYNTAZA
METIONINY

HOMOCYSTEINA

SYNTAZA
CYSTATIONINY

Objawy:
Opnienie umysowe
Zakrzepy
Osteoporoza
Leczenie suplementacja:
Wit B6
Kwasu foliowego
Wit B12

TRANSFER
GRUP
METYLOWYCH

B6

CYSTATIONINA

B6
CYSTEINA

HOMOCYSTEINURIA

18

2013-04-06

5 Deoksyadenozylokobalamina
HOMOCYSTEINA

SERYNA

SYNTAZA
CYSTATIONINY

Piercie
korrinowy

CYSTATIONINA

LIAZA
CYSTATIONINY

CYSTEINA

KETOMALAN

DEHYDROGENAZA

-KETOMALAN

DEKARBOKSYLACJA
OKSYDACYJNA

WALINA
IZOLEUCYNA
METIONINA
TREONINA

dioksygenaza
cysteinowa

PROPIONYLO-CoA

KARBOKSYLAZA
PROPIONYLO-CoA

CYSTEINA

TAURYNA

D-METYLOMALONYLO-CoA

Kwas
taurocholowy
OUN:
Antyoksydant,
Neurotransmiter,
Osmoregulator .....

UTLENIANIE
ACUCHA
BOCZNEGO

EPIMERAZA
METYLOMALONYLO-CoA

MPST
rodanaza

H2
L-METYLOMALONYLO-CoA

MUTAZA
METYLOMALONYLO-CoA

B12

Proteoglikany:
Siarczan keratanu,
dermatanu, chondroityny

Neuromodulator

5 Deoksyadenozylokobalamina

Detoksykacje
Biaka Fe-S
tionukleotydy

-ketomalan

KWAS ADENOZYNO-3-FOSFO5-FOSFOSIARKOWY (PAPS)

-KETOMALAN
BURSZTYNYLO-CoA

PAPS
Propionylo-CoA

19

2013-04-06

CYSTEINA

CYSTEINOSULFINIAN

FENYLOALANINA

HIPOTAURYNA
REDUKTAZA
DIHYDROBIO
PTERYNY

TETRAHYDROBIOPTERYNA

HYDROKSYLAZA
FENYLOALANINY

PIROGRONIAN

TYROZYNA

WODOROSIARCZYN

GLUTAMINIAN

DIHYDROBIOPTERYNA

TAURYNA

HIPERFENYLOALANINEMIA - defekt reduktazy dihydrobiopterynowej

WODOROSIARCZYN

OKSYDAZA
SIARCZYNOWA

GLUKOZA

(6)

PHE

3-FOSFOGLICERYNIAN

TYR
(4)
PIROGRONIAN

(5)

FENYLOKETONURIA (PKU)

FH4*

ALA

MET

TRP

SER

GLY

FENYLOMLECZAN

CYS
(2)

ASN

SZCZAWIO
OCTAN

ASP

LYS

(3)

C
K

FENYLOALANINA

(1)
-KETO
GLUTARAN

MOCZNIK

GLN

GLU
HIS

HIS

NUKLEOTYDY

MET
(7)

HOMOSERYNA

PRO

ORNITYNA

TRP

LEU, ILEU, VAL

THR

ILE

MOCZNIK

GABA

ARG
PUTRESCYNA

NO

FOSFOKREATYNA

GSH
FOLIAN

POLIAMINY

FENYLOPIROGRONIAN
Hamuje dekarboksylaz
dekarboksylaz
pirogronianow
pirogronianow w mzgu
ale nie w wtrobie;
w trobie; defekt
defekt
w tworzeniu mieliny

FENYLOOCTAN

I. FENYLOKETONURIA KLASYCZNA
DEFEKT HYDROKSYLAZY FENYLOALANINY
1 : 10.000 URODZE
NIEDOROZWJ UMYSOWY
II. HIPERFENYLOALANINEMIE
DEFEKTY REGENERACJI
TETRAHYDROBIOPTERYNY

20

2013-04-06

TYROZYNA
TRANSAMINAZA
TYROZYNY

TYROZYNEMIA II

p-HYDROKSYFENYLO
PIROGRONIAN
TYROZYNEMIA
NOWORODKW

OKSYDAZA p-HYDROKSY
FENYLOPIROGRONIANU
askorbinian, O2

HOMOGENTYZYNIAN

ALKAPTONURIA
Ciemny mocz

OKSYDAZA
HOMOGENTYZYNIANU

MALEILOACETOOCTAN
IZOMERAZA

FUMARYLOACETOOCTAN
Po 2 godz. stania

LIAZA

FUMARAN

ACETOOCTAN

Po 15 min. stania ciemna warstwa na

powierzchni to
utleniony kwas
homogentyzynowy

TYROZYNA

AMINOTRANSFE
RAZA
TYROZYNOWA

p-HYDROKSYFENYLOPIROGRONIAN

Znane s defekty genetyczne

(sporadyczne przypadki) wikszoci
enzymw uczestniczcych w katabolizmie
FENYLOALANINY/TYROZYNY
Tyrozynemia II (ocznoskrna) defekt aminotransferazy Tyr. Symptomy to
zaburzenia widzenia, uszkodzenia skry i opnienia rozwojowe
Tyrozynemia noworodkw defect odsydazy p-hydroksyfenylopirogronianu,
zahamowanie na poziomie powstawania homogentyzynianu. W niektrych
przypadkach (pojedyncze stwierdzone) prowadzi to do uposledzenia funkcji
watroby i nerek (wtrobowo-nerkowa)
Alkaptonuria defekt oksydazy homogentyzynianu (pierwsza wykryta choroba
metaboliczna w XVI w, scharakteryzowana w XiX w).
Najmniej grone z tych schorze. Mocz pozostawiony na powietrzu zmienia kolor
na brzowy. Wynika to z obecnoci homogentyzynianu i jego utleniania.
Niezalenie z latami w wyniku akumulacji tych zwiazkw w stawach pojawia si
stan zapalny. Nastpuje te pigmentacja tkanki cznej (m.in. chrzstki
midzykrgowe) ochronoza

p-HYDROKSYFENYLOPIROGRONIAN

OKSYDAZA
pHYDROKSFENYLOPIROGRONIA
NOWA
HOMOGENTYZYNIAN

21

2013-04-06

Znane s defekty genetyczne

(sporadyczne przypadki) wikszoci
enzymw uczestniczcych w katabolizmie
FENYLOALANINY/TYROZYNY

Znane s defekty genetyczne

(sporadyczne przypadki) wikszoci
enzymw uczestniczcych w katabolizmie
FENYLOALANINY/TYROZYNY

Tyrozynemia II (ocznoskrna) defekt aminotransferazy Tyr. Symptomy to

zaburzenia widzenia, uszkodzenia skry i opnienia rozwojowe

Tyrozynemia II (ocznoskrna) defekt aminotransferazy Tyr. Symptomy to

zaburzenia widzenia, uszkodzenia skry i opnienia rozwojowe

Tyrozynemia noworodkw defect odsydazy p-hydroksyfenylopirogronianu,

zahamowanie na poziomie powstawania homogentyzynianu. W niektrych
przypadkach (pojedyncze stwierdzone) prowadzi to do uposledzenia funkcji
watroby i nerek (wtrobowo-nerkowa)

Tyrozynemia noworodkw defect odsydazy p-hydroksyfenylopirogronianu,

zahamowanie na poziomie powstawania homogentyzynianu. W niektrych
przypadkach (pojedyncze stwierdzone) prowadzi to do uposledzenia funkcji
watroby i nerek (wtrobowo-nerkowa)

Alkaptonuria defekt oksydazy homogentyzynianu (pierwsza wykryta choroba

metaboliczna w XVI w, scharakteryzowana w XiX w).
Najmniej grone z tych schorze. Mocz pozostawiony na powietrzu zmienia kolor
na brzowy. Wynika to z obecnoci homogentyzynianu i jego utleniania.
Niezalenie z latami w wyniku akumulacji tych zwiazkw w stawach pojawia si
stan zapalny. Nastpuje te pigmentacja tkanki cznej (m.in. chrzstki
midzykrgowe) ochronoza

Alkaptonuria defekt oksydazy homogentyzynianu (pierwsza wykryta choroba

metaboliczna w XVI w, scharakteryzowana w XiX w).
Najmniej grone z tych schorze. Mocz pozostawiony na powietrzu zmienia kolor
na brzowy. Wynika to z obecnoci homogentyzynianu i jego utleniania.
Niezalenie z latami w wyniku akumulacji tych zwiazkw w stawach pojawia si
stan zapalny. Nastpuje te pigmentacja tkanki cznej (m.in. chrzstki
midzykrgowe) ochronoza

HOMOGENTYZYNIAN
MALEILOACETOOCTAN

IZOMERAZA
MALEILOACETOOCTA
NOWA

DIOKSYGENAZA
HOMOGENTYZYNIAN
OWA

FUMARYLOACETOOCTAN
MALEILOACETOOCTAN

22

2013-04-06

SYNTEZA ADRENALINY
W RDZENIU NADNERCZY
TYROZYNA

FUMARYLOACETOOCTAN

LIAZA
FUMARYLOACETOOCTA
NOWA
ACETOOCTAN
FUMARAN

BURSZTYNYLO
-CoA
BURSZTYNIAN

HYDROKSYLAZA TYROZYNY
TETRAHYDRO
BIOPTERYNA

DIHYDROBIO
PTERYNA

DIHYDROKSYFENYLOALANINA
DOPA

PLP

Dopamina jest wanym neurotransmiterem, ktrej niedobr

charakteryzuje chorob Parkinsona
W chorobie Parkinsona, substancja czarna (substantia nigra)
podlega stopniowej degeneracji. Leczenie polega na podawaniu
L-DOPA, a nie dopaminy! Dopamina nie przechodzi przez
barier krewmzg, a L-DOPA tak!!!
Nadprodukcja dopaminy jest natomiast kojarzona ze
schizofreni

SAH
SAM

HYDROKSYLAZA
DOPAMINY

DOPAMINA
(Neurotransmiter)

Dopamina jest syntetyzowana w substancji czarnej mzgu

przez hydroksylacje Tyr do L-DOPA, a nastpnie przez jej
dekarboksylacje nieoksydacyjn (enzym wsppracuje z PLP
jako koenzymem)

ADRENALINA (Hormon)

DEKARBOKSYLAZA
DOPY

ACETOACETYLO-CoA

Tyrozyna jest prekursorem

KATECHOLAMIN

Analogi katecholamin,
takie jak meskalina i
amfetamina maj potencjalne
psychofarmakologiczne wasnoci

Wit. C

NORADRENALINA
(Neurotransmiter)

KATECHOLAMINY
NORADRENALINA i ADRENALINA powstaj z DOPAMINY.
Hydroksylacja przeksztaca dopamin w noradreanlin, natomiast
metylacja (SAM) noradrenaliny prowadzi do powstania adrenaliny
Obie aminy powstaj w rdzeniu nadnerczy, wi si do
receptorw adrenergicznych (
i ) i s bardzo wanym elementem
odpowiedzi na stres zarwno fizjologiczny (czstotliwo skurczu
serca, cinienie ttnicze) jak i metaboliczne (metabolizm glikogenu
w miniach i wtrobie; glikoliza w miniach; metabolizm kwasw
tuszczowych; synteza i wydzielanie hormonw trzustki)
Sekwencyjne powstawanie katecholamin stanowi mechanizm
determinujcy specyficzno sygnalizacji. O tym, ktry mediator
powstaje w danej tkance decyduje aktywno enzymw w rdzeniu
nadnerczy aktywne s enzymy caego szlaku biosyntezy, w istocie
czarnej hydroksylacja i metylacja nie zachodz, powstaje tylko
dopamina.

23

2013-04-06

Tyrozyna jest prekursorem barwnikw

MELANIN
Tyr is hydroksylowana przez Tyrozynaz w
melanocytach do L-DOPA, a nastepnie do melanin aromatycznych chinonw (udzia w tym procesie
tyrozynazy nie jest w peni rozpoznany)
L-DOPA (a wic

Tyr i porednio Phe) jest

prekursorem barwnikw melaninowych
Niedobr melanin z powodu defektu tyrozynazy jest
cecha charakterystyczna ALBINIZMU

Pacjenci PKU rwnie maja osabion pigmentacj

skry i wosw z powodu zaburze powstawania Tyr

MELANOCYTY
ALBINIZM
BRAK PIGMENTACJI
(SKRA, WOSY, OCZY)

TYROZYNA

SYNTEZA TYROKSYNY
W TARCZYCY
TYREOGLOBULINA
Tyroksyna i trijodotyronine powstaja
przez modyfikacje reszt tyrozynowych
peroksydaza
w biaku - tyreoglobulinie.
Degradacja tyreoglobuliny zwizan
jest z uwalnianiem wolnych hormonw
Synteza zachodzi w tarczycy, gdzie
magazynowane s jony jodkowe z krwi
Hormony te steruj przemian
materii we wszystkich narzdach i
PROTEOLIZA
tkankach organizmu.
Wpyw na przemian materii to
regulacja tzw. podstawowej
przemiany materii (czyli tempa
spalania rnych substancji i
TRIJODOTYRONINA T3
TYROKSYNA
tworzenia innych)

MONOOKSYGENAZA

T4

DEKARBOKSYLAZA

SEROTONINA

TYROZYNAZA
DIHYDROKSYFENYLOALANINA
THB

TYROZYNAZA

PLP

DHB

BIOPTERYNA

DOPACHINON

TRYPTOFAN

SEROTONINA

ACETYLO-CoA

GWNIE OUN
WELL BEING HORMON

CYSTEINA

CoA

H3C

MELATONINA
EUMELANINY

SZYSZYNKA
HORMON RYTMW

NH SAH

SAM

NH

CO

CO

CH3

CH3

MELATONINA
FEOMELANINY

24

2013-04-06

SEROTONINA
Serotonina peni funkcj m.in. wanego neuroprzekanika
w orodkowym ukadzie nerwowym i w ukadzie pokarmowym
i wpywa na wiele procesw fizjologicznych

Odczucie blu

TRYPTOFAN

OKSYGENAZA
TRYPTOFANU

FH4

Regulacja snu
Regulacja cinienia krwi i temperatury
Skurcz mini gadkich
Tryptofan nie jest wytwarzany przez organizm czowieka, a jedynie
dostarczany jest z poywienia, istnieje ogromna zaleno
pomidzy tym co jemy, a tym jak si czujemy. Chodzi tu nie tylko o
samopoczucie fizyczne spowodowane dziaaniem tego hormonu
(regulacja apetytu, regulacja cinienia krwi, krzepnicie krwi,
proces trawienia, temperatura ciaa, proces dojrzewania i
odnawiania komrkowego), ale przede wszystkim samopoczucie
psychiczne (regulacja czynnoci orodkowego ukadu nerwowego).

MELATONINA
Odpowiada za regulacj dobowego cyklu snu i czuwania
oraz 'zegara biologicznego' (rytm pr roku).
Wytwarzanie melatoniny pozostaje pod hamujcym
wpywem wiata.

ACETOACETYLOCoA

ALANINA

KATABOLIZM AMINOKWASW
o ROZGAZIONYCH
ACUCHACH BOCZNYCH (BCAA)
Degradacja aminokwasw o rozgazionych acuchach
bocznych Val, Ile, Leu zachodzi gwnie w miniach.
Rwnie tkanka tuszczowa, mzg, nerki, ale w mniejszym
stopniu wtroba metabolizuje te aminokwasy.
Aminotransferaza rozgazionych aminokwasw jest bardzo
aktywna w tych tkankach. Ekspresja tego enzymu jest
indukowana w miniach w okresie godzenia.
Dehydrogenaza ketokwasw pochodnych aminokwasw o
rozgazionych acuchach bocznych (BCKADH) jest
regulowana przez fosforylacj w odpowiedzi na zmiany w
zawartoci BCAA w diecie. Enzym w minich jest
aktywowany w godzie; enzym w wtrobie w stanie
nasycenia (po odpowiednim posiku).

25

2013-04-06

Walina, leucyna, izoleucyna - wszystkie sa katabolizowane przez

transaminacj a nastpnie oksydacyjn dekarboksylacj
odpowiednich rozgazionych -ketokwasw.
+

1)

Valina

-keto acid

Izoleucyna

Isovalerylo-CoA
Isobutyrylo-CoA

Kwasica
izowalerianowa

transaminacja

Leucyna

-metylo-butyrylo-CoA

(+ glycine
isovalerylglycine,
water-soluble)

D e h y d r o g e n a cja (FAD)

+
Propionylo-CoA

2)

dehydrogenaza rozgazionych
-ketokwasw

Acyl-CoA
derivatives
Choroba syropu klonowego (czsto: 1:200 000) niedobr dehydrogenazy
-ketokwasw rozgazionych
poziom aminokwasw rozgazionych i ich -ketokwasowych analogw jest w osoczu i w moczu
podwyszony (charakterystyczny zapach)
neurologiczne problemy; krtki czas ycia
dieta obniajca poziom, powodujcych kwasic, rozgazionych ketokwasw

-keto acid

DEFEKT GENETYCZNY BCKADH

CHOROBA SYROPU KLONOWEGO
(ketoaciduria kwasw o rozgazionych acuchach)
Niedobr aktywnoci dehydrogenazy ketokwasw o
rozgazionych cuchach bocznych (pochodnych
aminokwasw Leu, Val, Ile) ma powane konsekwencje. W
szczeglnych przypadkach moe wystpi ketoaciduria,
konwulsje, opnienia rozwojowe prawdopodobnie w
wyniku akumulacji tych ketokwasw i ich pochodnych w
mzgu; moe prowadzic do mierci gdy nie leczona.
Nazwa pochodzi od zapachu moczu w zwizku z obecnoci
w nim tych ketokwasw i ich pochodnych.
Leczenie polega na ograniczaniu wystpowania tych
aminokwasw w diecie.

Acetylo-CoA

Acetoacetylo-CoA

karboksylaza propionylo CoA

Biotyna
Metylmalonylo-CoA
Niezdolno katabolizowania
Mutaza metylmalonylo CoA
propionylo-CoA ma powane
5-Deoxyadenosylcobalamin (B12)
konsekwencje
cika kwasica prowadzc do
Succinyl-CoA
obnienia pH krwi i uszkodzenia
centralnego systemu nerwowego

Cystynuria
Histydynemia

Fenyloketonuria
Niedobr mutazy
metylomalonyloCoA

Czsto wystpowania
chorb genetycznych
zwizanych z
metabolizmem
aminokwasw

Albinizm
Cystynuria jest najbardziej
powszechn chorob genetyczn,
zwizan z transportem
aminokwasw

Czsto (na 100,000)

Homocystynuria
Alkaptonuria
Choroba syropu klonowego
Cystationinuria
Podobna czsto wystpowania

26