Rodzaje praw

pokrewnych i zasady ich

ochrony

Rodzaje praw pokrewnych i zasady ich ochrony

Okrelenie prawa pokrewne (prawa ssiednie) jest zbiorcz nazw

dla szeregu dbr niematerialnych objtych prawami wycznymi, ktrych
ochrona jest usytuowana w ramach ustaw autorskich.
Prawa pokrewne s ta prawa do artystycznych wykona, prawa do
fonogramw i wideogramw , prawa do nada, prawa do pierwszych
wyda oraz wyda naukowych i krytycznych. Do tych praw stosuje si
przepisy dotyczce dozwolonego uytku chronionych utworw.
Utwr Kady przejaw dziaalnoci twrczej o indywidualnym charakterze,
ustalony w jakiejkolwiek postaci niezalenie od wartoci przeznaczenia i
sposobu wyraenia.
Twrczo - to podporzdkowanie uzyskiwanego rezultatu wasnej wersji,
osobistemu ujciu elementw wykorzystywanych lub relacjonowanych choby elementy te zostay zaczerpnite z otaczajcego nas wiata lub
pochodziy z cudzego utworu.

1. Prawa do artystycznych wykona

Przepisy maj zastosowanie do tych artystycznych wykona, ktre
dokonane zostay przez obywatela polskiego albo osob zamieszka na
terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub przez obywatela pastwa
czonkowskiego Unii Europejskiej lub pastw czonkowskich Europejskiego
Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stron umowy o Europejskim
Obszarze Gospodarczym lub zostay ustalone po raz pierwszy na
terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, a take s chronione na podstawie
umw midzynarodowych w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych
umw.
Wykonanie to prba odtworzenia zamiaru autora. Uznano, e kade
dziaania aktorw, recytatorw, dyrygentw, instrumentalistw,
wokalistw, tancerzy i mimw oraz innych osb w sposb twrczy
przyczyniajcych si do powstania wykonania s uznane za artystyczne
wykonania. Ustawodawca nie wymieni wszystkich osb, ktre mogy by
dokona artystycznego wykonania, ich katalog pozostaje otwarty.
Warunkiem jest aby autorzy przyczynili si w sposb twrczy do powstania
wykonania.
Kade artystyczne wykonanie utworu lub dziea sztuki ludowej pozostaje
pod ochron niezalenie od jego wartoci, przeznaczenia i sposobu
wyraania.

Artycie, wykonawcy przysuguje wycznie prawo do :

ochrony dbr osobistych dotyczcych artystycznego wykonania,

korzystania z artystycznego wykonania i rozporzdzania nim na
poszczeglnych polach eksploatacji.
wynagradzania za korzystanie z artystycznego wykonania.

Wycznie prawo korzystania z artystycznego wykonania i

rozporzdzania do niego obejmuje prawo do :

utrwalenia, zwielokrotnienia okrelon technik

wprowadzanie do obrotu egzemplarzy, na ktrych artystycznie
wykonanie utrwalono, uyczenia lub najmu egzemplarzy,
nadawania, remitowania, odtwarzania, chyba e s one
dokonywane za pomoc wprowadzonego do obrotu egzemplarza,
publicznego udostpniania utrwalenie artystycznego wykonania
w taki sposb, aby kady mg mie do niego dostp w miejscu i
czasie przez siebie wybranym.

Jeeli umowa nie stanowi inaczej, zawarcie przez artyst wykonawc z

producentem utworu audiowizualnego umowy o wspudzia w realizacji
utworu audiowizualnego przenosi na producenta prawa do rozporzdzania
i korzystania z wykonania, w ramach tego utworu audiowizualnego, na
wszystkich znanych w chwili zawarcia umowy polach eksploatacji.
W przypadku zespoowego artystycznego wykonania umocowanym
do reprezentowania praw do tego wykonania jest kierownik zespou.
Prawo wyczne do wykonania wygasa z upywem 50 lat nastpujcych po
roku, w ktrym artystyczne wykonanie ustalono, albo utrwalono .

2. Prawo do fonogramw i wideogramw

Fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dwikowej
wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych.
Wideogramem jest pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych
obrazw, z dwikiem lub bez, niezalenie od tego , czy stanowi ono utwr
audiowizualny (art. 94 ust. 1-2 PrAut).
Producentem fonogramu lub wideogramu jest ten, pod czyim
nazwiskiem lub firm (nazw) fonogram lub wideogram zosta po raz
pierwszy sporzdzony.
Producentowi przysuguje wycznie prawo do rozporzdzania i
korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie:

Zwielokrotniania okrelon technik,

Wprowadzenia do obrotu,
Najmu oraz uyczenia egzemplarzy,
Publicznego udostpniania fonogramu lub wideogramu w taki
sposb, aby kady mg mie do nich dostp w miejscu i czasie
przez siebie wybranym.
W przypadku nadawania lub publicznego odtwarzania
wprowadzanego do obrotu fonogramu lub wideogramu producentowi
przysuguje prawo do stosownego wynagrodzenia.
Jeeli na egzemplarzu fonogramu lub wideogramu nie ma
nazwiska lub formy producenta albo w przypadku utrwalenia nadania
nazwy organizacji radiowej lub telewizyjnej uwaa si, e taki
egzemplarz sporzdzono bezprawnie.
Prawo wyczne ganie z upywem 50 lat nastpujcych po
roku, w ktrym fonogram lub wideogram zosta sporzdzony.

3. Prawa do nada programw

Ustawa nie okrela sposobu nadawania, z czego wynika, i moe on
by nadawany za pomoc dowolnych technik. Std wiadomo, e takiej
ochrony doznaj rwnie programy przesyane w sieci komputerowej.
Organizacji radiowej lub telewizyjnej przysuguje wycznie prawo do
rozporzdzania i korzystania ze swoich nada programw w zakresie:

Utrwalania,
Zwielokrotniania okrelon technik,
Nadawania przez inna organizacj radiow lub telewizyjn.
Reemitowania,
Wprowadzenia do obrotu ich utrwale,
Odtwarzania w miejscach dostpnych za opat wstpu,
Udostpnianie ich utrwale w taki sposb, aby kady mg mie do
nich dostp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.

Prawo wyczne ganie z upywem 50 lat nastpujcych po roku

pierwszego nadania programu.

4. Prawa do pierwszych wyda oraz wyda

naukowych i krytycznych

Wydawcy, ktry jako pierwszy opublikowa lub w inny sposb

rozpowszechni utwr, ktrego czas ochrony ju wygas, a jego
egzemplarze nie byy jeszcze publicznie udostpniane, przysuguje prawo
wyczne do rozporzdzania tym utworem i korzystania z niego przez
okres 25 lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechniania.
Temu, kto po upywie czasu ochrony prawa autorskiego utworu
przygotowa jego wydanie krytyczne lub naukowe przysuguje prawo
wyczne do rozporzdzania takim wydaniem i korzystania z niego przez
okres 30 lat od daty publikacji.
Spory dotyczce praw pokrewnych nale do waciwoci sdw
okrgowych.

5. Ochrona praw pokrewnych

Za osob uprawnion do korzystania z praw pokrewnych i ich
ochrony uwaana jest osoba, ktrej nazwisko w tym charakterze
uwidocznione na egzemplarzach dziea zaliczanego do artystycznych
wykona, fonogramw i wideogramw oraz nada, jak i rwnie
pierwszych wyda naukowych oraz krytycznych lub ktrej autorstwo
podano publicznej wiadomoci w jakikolwiek inny sposb w zwizku z
rozpowszechnianiem utworu. Jeeli nie ujawniono osoby uprawnionej do
korzystania z ochrony praw pokrewnych w wykonaniu prawa zastpuje go
producent lub wydawca, a w razie ich braku waciwa organizacja
zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi.

6. Konwencje midzynarodowe

Konwencja berneska

W 1886 r. w Brnie przyjto wielostronn midzynarodow umow

o ochronie dzie literackich i artystycznych.
Przy wyznaczniku zasigu dziaania konwencji uwzgldnione s
czniki dotyczce autora oraz dziea. Konwencja jest stosowana:
a) gdy autor dziea jest obywatelem ktregokolwiek z pastw nalecych do
Zwizku Brneskiego
b) gdy ma w jednym z nich miejsce staego pobytu
c) gdy miejscem pierwszej publikacji lub publikacji rwnoczesnej jest jeden
z krajw Zwizku

Konwencja berneska jest oparta na dwch gwnych zasadach:

1. Konwencyjnego minimum ochrony
2. asymilacji
W odniesieniu do wszystkich rodzajw dzie przyznaje nastpujce
prawa o charakterze majtkowym:
a)
b)
c)
d)

prawo
prawo
prawo
prawo

reprodukcji
radiowo-telewizyjne
do adaptacji
filmowe

Zasada asymilacji- kady autor utworu, do ktrego znajduje

zastosowanie konwencja powinien by w pastwie dochodzenia ochrony,
niezalenie od swojej narodowoci, traktowany jak obywatel tego kraju, i to
bez wzgldu na to czy prawo tego kraju przyznaje ochron bardziej lub
mniej intensywn ni przewidziana konwencj.

Konwencja rzymska

Konwencja rzymska swym zakresem obejmuje trzy postacie praw

pokrewnych:

prawa artystw wykonawcw

prawa producentw fonogramw
prawa do nada
Dwie podstawowe zasady konwencji to:

1. Zasada asymilacji
2. Zasada minimum ochrony.

7. Odpowiedzialno karna

W polskim prawie reguluje je ustawa z 4 lutego 1994 o prawie

autorskim i prawach pokrewnych. Karami za naruszenia praw autorskich
s: kara grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci.
Ustawa przewiduje midzy innymi kary za :

Przywaszczenie autorstwa cudzego utworu albo artystycznego

wykonania do 3 lat pozbawienia wolnoci,
Rozpowszechnianie cudzego utworu, artystycznego wykonania,
fonogramu, wideogramu albo nadania bez podania nazwiska lub
pseudonimu twrcy do 3 lat pozbawienia wolnoci,
Rozpowszechnianie bez uprawnienia cudzego utworu, artystycznego
wykonania, fonogramu, wideogramu lub zwielokrotnianie w celu
rozpowszechnienia cudzego utworu, artystycznego wykonania,
fonogramu, wideogramu albo nadania do 3 lat pozbawienia
wolnoci,
Nabycie lub pomoc w zbyciu albo przejcie lub pomoc w ukryciu
przedmiotu bdcego nonikiem utworu, artystycznego wykonania,
fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego
bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom, w celu osignicia
korzyci do 5 lat pozbawienia wolnoci.
Dozwolony uytek wasny (osobisty) oznacza dopuszczenie
moliwoci nieodpatnego korzystanie, bez zezwolenia twrcy, z ju
rozpowszechnionego utworu dla wasnych celw, na wasne potrzeby
albo przez krg osb pozostajcych w zwizku osobistym lub
stosunku towarzyskim z osob, ktra nabya prawa do korzystania z
egzemplarza utworu. Jednake dozwolony uytek osobisty nie
dotyczy programw komputerowych, budowania wedug cudzego
utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz
do korzystania z elektronicznych baz danych speniajcych cechy
utworu.

rda :
J. Barta, R. Markiewicz, Prawa autorskie i prawa pokrewne, Warszawa 2006.
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
P. Wo, Krtkie opracowanie problematyki egzaminacyjnej z zakresu Prawo
autorskie i prawa pokrewne.
R. Zawadzka, Materiay pomocnicze do wykadw z przedmiotu Ochrona wasnoci
intelektualnej, Szczecin 2008.