Tadeusz Teofil Kaczmarek

PODSTAWOWE ZASADY
INTERDYSCYPLINARNEGO ZARZDZANIA
RYZYKIEM1

1. Okrelenie

zasad zarzdzania ryzykiem

Pojcie interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem obejmuje prowadzanie

polityki zwizanej z eliminowaniem ryzyka z rnych obszarw dziaalnoci
czowieka, ale rwnie dotyczy szansy osignicia korzyci w formie zysku
zprowadzonej dziaalnoci. W odniesieniu do zarzdzania ryzykiem ekonomicznym mona zaproponowa nastpujc definicj: podstawowym celem
zarzdzania ryzykiem jest poprawa wynikw finansowych firmy oraz zapewnienia takich warunkw, aby firma nie ponosia strat. Chodzi oto, aby ryzyko
ogranicza izabezpiecza si optymalnie przed jego negatywnymi skutkami.
Zarzdzanie dotyczy rozpoznawania rnych rodzajw ryzyka, zjakimi przedsibiorstwo ma do czynienia, atake dokonywania pomiaru ikontrolowania
poziomu ryzyka. O zarzdzaniu ryzykiem mona mwi tylko wtedy, gdy
ryzyko moemy kwantyfikowa.
Ryzykiem mona zarzdza we wszystkich podstawowych obszarach dziaalnoci czowieka, czyli wprodukcji, handlu ifinansach szeroko rozumianych.
Przy okazji naley zauway, e pojmowanie zarzdzania ryzykiem jako korzystania zubezpieczenia (Insurance Management) nie wyczerpuje sprawy idlatego bdziemy posugiwa si pojciem normatywnego zarzdzania ryzykiem.
Pojcia te nie wykluczaj si, a wrcz przeciwnie uzupeniaj, obejmujc
rne strony tej wanej kategorii.
W zarzdzaniu ryzykiem istotne jest przyjcie spjnej koncepcji iuwiadomienie sobie tego faktu, e musimy stosowa si do obowizujcych regulacji
1

Problematyka ta zosta przedstawiona na zebraniu Katedry Bankowoci i Finansw

Uczelni azarskiego 15 grudnia 2010 roku. Za konstruktywne uwagi autor dzikuje
dr. Jarosawowi Nenemanowi kierownikowi Katedry oraz pracownikom Katedry.

38

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

prawnych, zasad gospodarki rynkowej istaych zmian, ktre przynosi postp

technologiczny. Istotnym elementem wzarzdzaniu jest ustalenie jednoznacznej odpowiedzialnoci menederw za kierowanie poszczeglnymi odcinkami
idziaami przedsibiorstwa. Najwaniejsze jest jednak posiadanie sprawnego
systemu wczesnego ostrzegania oryzyku zagraajcym przedsibiorstwu2.
Wane jest take uwzgldnianie mao prawdopodobnych lub wrcz nieprawdopodobnych w danej sytuacji zagroe3. Naley zawsze uwzgldnia
potencjalnie ekstremalne zagroenia. Dowiadczenie uczy, e najbardziej
dotkliwe s te nieprawdopodobne ryzyka, np. w ekspedycjach kosmicznych,
ktrych nikt nie przewidzia albo je zlekceway.
Majc na uwadze system zarzdzania ryzykiem, mona zdefiniowa ryzyko jako zagroenie dla osb, rzeczy i interesw przedsibiorstwa w ramach
prowadzonej dziaalnoci, istniejcych zalenoci, powiza iinnych zdarze.
Konsekwencj zaistnienia okrelonego ryzyka moe by powstanie szkody
lub straty rnych rozmiarw, zagraajcej majtkowi przedsibiorstwa ijego
zyskom. Idc dalej, interdyscyplinarne zarzdzanie ryzykiem mona zatem
zdefiniowa jako logicznie uporzdkowany zbir regu izasad, ktry wsposb
jednolity istay jest stosowany wodniesieniu do ryzyka zwizanego zprowadzon dziaalnoci biznesow.
Zarzdzanie ryzykiem obejmuje ryzyko wystpujce we wszystkich procesach decyzyjnych przedsibiorstwa lub innego podmiotu, podejmujcego
dziaania wwybranej dziedzinie gospodarki lub polityki. W celu rozszerzenia
i umocnienia skutecznoci funkcjonowania kategorii zarzdzania ryzykiem,
potrzebna jest spjna koncepcja, ktra byaby ukierunkowana na zapewnienie
bezpieczestwa caemu przedsibiorstwu. W takiej sytuacji to zadanie powinno by przypisane poszczeglnym czonkom zarzdu spki oraz redniemu
szczeblowi zarzdzania, co sprawi, e cele zarzdzania ryzykiem stan si
rwnoczenie ich celami zarzdczymi.
Proces zarzdzania ryzykiem mona wic scharakteryzowa w nastpujcy sposb: ryzykiem wfirmie zarzdza osoba, ktra bada ianalizuje prawdopodobiestwo wystpienia przypadkowej szkody lub straty, ktra moe
dotkn dan firm. Rwnoczenie ta osoba systematycznie doskonali system,
ktry pozwala rozpoznawa okrelone rodzaje ryzyka i moliwie skutecznie
je minimalizowa lub eliminowa wpaszczynie ekonomicznej. Nastpuje to
wdrodze redukcji ryzyka, przeniesienia go na osoby trzecie, poprzez przejcia
2

T.T. Kaczmarek, Zarzdzanie ryzykiem. Ujcie interdyscyplinarne. Wydawnictwo Difin

Warszawa 2010.
3 Por. E. Klich, Bezpieczestwo lotw wtransporcie lotniczym, Radom 2009, s. 17.

39

Podstawowe zasady interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem

Tabela 1
Sze faz procesu zarzdzania ryzykiem
Kolejne fazy

Wnioski ustalenia

1. Identyfikacja ryzyka,
w tym: budowanie
systemu wczesnego
ostrzegania

jaki to jest rodzaj ryzyka? Czy ryzyko globalne,

czy operacyjne?
Jakie s przyczyny wystpienia okrelonego ryzyka
czy wszystkie rodzaje ryzyka zostay wfirmie
zidentyfikowane?
jakie podmioty zostay dotknite danym
ryzykiem?

2. Analiza ryzyka

ustalenie, czy iw jakim stopniu okrelone ryzyka

zagraaj przedsibiorstwu?
jaka jest sia ich negatywnego raenia? albo
ustalenie, e zidentyfikowane ryzyka nie maj
istotnego wpywu na sprawne funkcjonowanie
przedsibiorstwa,
jakich metod analizy naley uy: czy ilociowych,
czy jakociowych?
jakich narzdzi zarzdzania ryzykiem naley uy?

3. Sformuowanie
wariantw zarzdzania
ryzykiem

ustalenie moliwych wariantw zarzdzania

ryzykiem
analiza kosztw inakadw potrzebnych do
realizacji poszczeglnych wariantw

4. Ocena ryzyka

ustalenie ipomiar faktycznego poziomu ryzyka

stwierdzenie gotowoci izdolnoci okrelonego
podmiotu (np. spki) do zarzdzania ryzykiem
zakwalifikowanie wybranych wariantw do
zarzdzania zidentyfikowanym ryzykiem

5. Zarzdzanie ryzykiem:
decyzje idziaania

wybr narzdzi zarzdzania ryzykiem:

podejmowanie ryzyka, unikanie, przenoszenie,
ograniczanie, kompensowanie, ubezpieczanie
ustalenie priorytetu uycia poszczeglnych
narzdzi
zastosowanie optymalnej kombinacji wariantw
inarzdzi

6. Kontrola, monitoring
iocena podjtych
dziaa

ocena skutkw podjtych dziaa ex post

nowe uformowanie procesu zarzdzania ryzykiem
w przypadku bdnej decyzji
dalsze korzystanie zmetod inarzdzi, ktre
zapewniy sukces wzarzdzaniu ryzykiem

rdo: opracowanie wasne. Por. Tadeusz T. Kaczmarek, Zarzdzanie ryzykiem. Ujcie

interdyscyplinarne, Difin, Warszawa 2010.

40

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

ryzyka na firm i wreszcie pokrycie skutkw ryzyka przez przedsibiorstwo

ubezpieczeniowe.
W pierwszej czci definicji mona wyrni pewne elementy pocztkowej
fazy procesu decyzyjnego wzarzdzaniu ryzykiem, awjej drugiej czci elementy realizowanej polityki wobec ryzyka. W ten sposb dochodzimy do strategii
stosowanej wobec ryzyka. Jak wspomnielimy, nie moe ona by wydzielonym
zadaniem dla menedera do spraw ryzyka, ale powinna by wpisana wzakresy obowizkw menederw operacyjnych dziaw. Stanowi ona integraln
cz procesu planowania, kierowania i raportowania w przedsibiorstwie.
Zakres zarzdzania i raportowania, na kadym poziomie kierowniczym,
powinien by ujty i wyraony w wartociach progowych. Warto progowa
to warto ustalona wodpowiedniej proporcji do zysku operacyjnego przedsibiorstwa, ktra okrela, od jakiej wartoci dane ryzyko dla poszczeglnych
dziaw firmy staje si znaczce lub grone. W ten sposb warto progowa
okrela odpowiedzialno poszczeglnych menederw, a take uwzgldnia
wymagania zarzdw przedsibiorstw wtym zakresie. Kady dzia przedsibiorstwa ustala dla siebie wartoci progowe z uwzgldnieniem faktycznego udziau w cznym wolumenie przychodw przedsibiorstwa. Natomiast
zarzd firmy przydziela jednostkom roczne zadania, jednak zuwzgldnieniem
przedoonych propozycji.
Porzdkujc kolejne fazy zarzdzania ryzykiem, mona dokona systematyki tego procesu. Ponisza tabela stanowi tak prb, gdzie proces decyzyjny
obejmuje sze istotnych faz, amianowicie: identyfikacj ryzyka, jego analiz,
wskazanie wariantw, ocen, decyzje w obszarze ryzyka i kontrol procesu
zarzdzania ryzykiem. Prezentowane fazy odnosz si do zarzdzania ryzykiem w kadej dziedzinie dziaalnoci czowieka. Z uwagi na to, e ryzyko
powoduje mierzalne skutki finansowe, najczciej straty materialne, wdalszej
czci artykuu bdziemy uwzgldnia ten aspekt, nie lekcewac innych.
Poniej scharakteryzowane zostan wybrane fazy procesu zarzdzania
ryzykiem wujciu zaprezentowanym wpowyszej tabeli.

1.1. Identyfikacja ianaliza ryzyka

Pierwsza faza zarzdzania ryzykiem rozpoczyna si z chwil jego identyfikacji. Identyfikujc ryzyko, naley ustali przyczyny jego wystpowania,
przewidzie moliwe nastpstwa, zrozumie iobserwowa ryzyko wystpujce w rnych czciach przedsibiorstwa. Nastpnie trzeba oceni wielko
zaistniaej szkody ikonsekwencje. W celu ustalenia rozmiarw ryzyka, mona
dodatkowo skorzysta zdanych statystycznych firm ubezpieczeniowych. Sta-

Podstawowe zasady interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem

41

nowi one czsto podstaw ustalenia kosztw. W oparciu o analiz danych

statystycznych z przeszoci mona wyliczy kocowe szkody. Zakres posiadanych informacji wyznacza kierunek skutecznego zarzdzania ryzykiem4.
Zatem celem identyfikacji ryzyka jest relatywnie wczesne stwierdzenie
zagroe dla dalszego istnienia przedsibiorstwa. Do nich mona zaliczy
transakcje obcione duym ryzykiem, nieprawidowoci w sprawozdaniach
finansowych (kreatywna ksigowo), naruszenie przepisw prawnych, ktre
mog mie istotny wpyw na majtek firmy, jej finanse i wielko zysku lub
straty. W przedsibiorstwie powinien funkcjonowa skuteczny system wczesnego ostrzegania ozagraajcych rodzajach ryzyka.

1.2. Ocena ryzyka isformuowanie wariantw

Skuteczne zarzdzanie ryzykiem wymaga spenienia wielu warunkw.
Przede wszystkim trzeba do nich zaliczy dwie nieraz wzajemnie wykluczajce
si moliwoci dziaania. Decydent musi je zna, azastosowanie okrelonego
rozwizania musi suy kwestii bezpieczestwa firmy i dziaajcego podmiotu. Dopiero posiadanie sensownej alternatywy prowadzi do aktu wyboru
i podjcia waciwej decyzji5. Podstaw tego procesu jest wnikliwa analiza
prawdopodobnych wariantw, co prowadzi do wyboru jednego optymalnego
wariantu. Przez pojcie wariantw rozumie si rne metody rozwiza.
Charakteryzuj si one tym, e mog by zrealizowane tylko niezalenie od
siebie, natomiast nigdy razem ito nawet wsytuacji, kiedy przedsibiorca ma
dostateczn ilo potrzebnych rodkw, aby je rwnolegle zrealizowa.
Proces decyzyjny rozpoczyna si od opracowania wariantw moliwych
rozwiza (niekiedy alternatyw), ktre mog posuy do podjcia waciwej
decyzji. Te warianty powinny obejmowa pozyskanie iocen moliwych optymalnych rozwiza. W idealnej sytuacji decydent ma do dyspozycji odpowiedni sposb postpowania dla kadej konstelacji ryzyka. Moe to by przejcie
na siebie ryzyka, zastosowanie polityki ukierunkowanej na ograniczenie lub
wyeliminowanie jego przyczyn iwreszcie polityka nastawiona na ubezpieczenie przed skutkami ryzyka. Podstaw dalszego postpowania jest stwierdzenie, e zarzdzanie ryzykiem, obok instytucjonalnych uwarunkowa, zaley
od przyjtych celw, a zwaszcza postrzegania kategorii ryzyka i oczekiwa
kierownictwa firmy. Decydenci zreguy zniechci podchodz do ryzyka.
4

Por. M. Weber, Risikoentscheidungskalkle in der Finanzierungstheorie, Stuttgart 1990,

s.55.
5 Alternatywa, to istnienie dwch wyczajcych si moliwoci, czyli sytuacja wyboru
midzy dwiema wyczajcymi si wzajemnie moliwociami.

42

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

Jedn zmoliwoci jest przejcie na siebie ryzyka ijego skutkw. Przejcie ryzyka bez dalszych dziaa wie si z poniesieniem caego ciaru, co
nie jest dobrym rozwizaniem. Przedsibiorca powinien najpierw stara si
stwierdzi, czy jaka szkoda rzeczywicie powstaa. Pozostawienie tego faktu
poza obszarem badania i wasnej decyzji moe oznacza, e przedsibiorca
bez uzasadnienia oczekuje bliej niesprecyzowanego pozytywnego dla przedsibiorstwa rozwizania. Oznacza to zwykle wystawienie wasnej firmy na
losowe zdarzenia zewntrzne. Cakowite przejcie zaistniaego ryzyka na siebie, bez podjcia dalszych dziaa, tylko wwczas stanowi dobre rozwizanie,
kiedy jego przejcie daje przedsibiorcy pewno uniknicia strat.
Badajc sposoby skutecznego zarzdzania ryzykiem, zajmiemy si nastpujcymi zagadnieniami: rol iznaczeniem informacji wzarzdzaniu ryzykiem,
przeciwdziaaniem ryzyka, w tym kwesti przeniesienia ryzyka, i wreszcie
trudnociami wystpujcymi wmaych irednich firmach waspekcie radzenia
sobie zryzykiem.

1.3. Ograniczanie ieliminowanie przyczyn ryzyka

1.3.1. Zwikszenie zasobu informacji
Pozyskanie rnych informacji i ich odpowiednie przetworzenie prowadzi do podniesienia poziomu informacji decydenta. Pozyskiwanie informacji
nastpuje, zgodnie z potrzebami i moliwociami, metod delfick, metod wywiadw, ankiet i za pomoc takich metod, jak burza mzgw czy te
metody morfologiczne. Obszar niepewnoci, dotyczcy przyszych tendencji
i zdarze, mona ograniczy drog pozyskiwania coraz wikszego zasobu
informacji ospecyficznych problemach przedsibiorstwa ijego otoczenia. Co
wicej, poprzez waciw ocen zagraajcych firmie rodzajw ryzyka mona
zapobiec wystpieniu okrelonej szkody istraty.
Meneder powinien pamita otym, e denie do bezpieczestwa, jako
celu polityki prowadzonej wobec zagraajcego ryzyka, wymaga ponoszenia
okrelonych kosztw, poniewa rodki zmierzajce do ograniczenia niepewnoci, awtym szczeglnie nakady na badanie rynku, sprawdzanie wiarygodnoci kredytowej partnerw ina inne dziaania, zawsze powoduj powstanie
kosztw. Zatem potrzeba rozpoznania zagroe wotoczeniu powoduje koszty
zarwno wprzypadku pozyskania potrzebnych informacji we wasnej firmie,
jak iz innych rde.
Twierdzenie o tzw. ndzy informacyjnej, panujcym natoku informacji,
skania do stworzenia wewntrz zakadowego systemu wczesnego ostrzegania

43

Podstawowe zasady interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem

iwychwytywania nawet sabych sygnaw ostrzegawczych, przy uyciu odpowiednich narzdzi i technik. Do tego celu nadaj si wspomniane metody
analizowania sytuacji przedsibiorstwa ijego otoczenia, atake metody prognozowania, ktre su przewidywaniu moliwych skutkw wasnych dziaa
wprzyszoci6.
W istocie prognozy polegaj na identyfikowaniu linearnych powiza
i dlatego nadaj si do przetwarzania i porzdkowania zasobw informacji.
Decyzje, ktre opieraj si na prognozach, mog okaza si skuteczne weliminowaniu lub ograniczeniu ryzyka. Wane, aby informacje pozyskane przez
badacza lub decydenta zzewntrz iudostpnione wielu adresatom spowodoway, e prognoza si speni.
1.3.2. Skutki asymetrii informacji
Informacja jest niezwykle pomocnym narzdziem wpodejmowaniu decyzji przez podmioty dziaajce na rynku. Wystpuje tu jednak zjawisko asymetrii informacji, ktre przejawia si w tym, e zwykle jedna ze stron wie
wicej ni druga strona. Wystpowanie asymetrii niesie ze sob wiele problemw. Po pierwsze, menederowie musz uwiadomi sobie kwestie zwizane
z formuowaniem prawidowych wnioskw na podstawie zachowa innych
podmiotw. Po drugie, asymetria informacji moe by przyczyn zawodnoci
rynku, tj. moe utrudnia zawieranie opacalnych transakcji kupna-sprzeday.
Po trzecie, moe stwarza problem niespjnoci bodcw, poniewa jedna ze
stron uczestniczcych w procesie decyzyjnym moe podejmowa dziaania,
ktre s sprzeczne zinteresami drugiej strony. Zjawisko asymetrii informacji
mona przedstawi wnastpujcy sposb:
Rysunek 1
zakres
wadzy

kierownik

pracownik
zasb
informacji

rdo: opracowanie wasne.

Por. W.F. Samuelson, S.G. Marks, Ekonomia menederska, PWE, Warszawa 1998, s.400.

44

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

Z powyszego rysunku wynika, e zakres wadzy menedera jest duy,

natomiast zasb informacji jest relatywnie may. Odwrotna jest sytuacja
w przypadku pracownika. Ma to powane implikacje dla zarzdzania ryzykiem.
Meneder moe podj prawidow decyzj, kiedy waciwie wykorzysta
dostpne informacje. Jeeli jednak stwierdzi asymetri informacji, to powinien zda sobie spraw z moliwych nastpstw. Przede wszystkim powinien
stara si uzyska bardziej kompletne informacje, ktre uatwi mu rozpoznanie wystpujcych rodzajw ryzyka. Jednak asymetria informacji stwarza
te pewne problemy stronie posiadajcej przewag informacyjn, kiedy nie
bdzie moga ich wykorzysta zrnych powodw7. Sytuacja asymetrii informacji powoduje, e dziaania jednej strony wpywaj na zachowania drugiej
strony. Zaleno tego rodzaju okrela si czsto mianem problemu pana
isugi (ang. Principal agent problem). Strona, ktra dysponuje informacjami
to suga, natomiast druga strona, majca tylko ograniczony zasb informacji
to pan.
Zalenoci tego typu wystpuj czsto wdziaalnoci gospodarczej. Przypadkiem oszczeglnym znaczeniu, wwymiarze ekonomicznym, jest zaleno
midzy zarzdem spki (sug) ajego akcjonariuszami (panem). Zarzd jest
zobowizany, zgodnie zkodeksem spek handlowych, do dziaania wnajlepiej pojtym interesie akcjonariuszy. Jednak ci ostatni nie posiadaj penej
informacji, ktra pozwoliaby im skutecznie oceni, czy czonkowie zarzdu
podjli decyzje najlepsze zmoliwych. W tym kontekcie znaczenia nabiera
problem ryzyka moralnego (ang. moral hazard)8.

Laureaci Nagrody Nobla z 1996 roku W.S. Vickrey (w pracy dotyczcej aukcji) oraz
J.A.Mirrlees uwaali, e wpowszechnie panujcym nierwnomiernym podziale informacji na rynku kady podmiot stara si wykorzysta wsposb strategiczny swoj przewag informacyjn. Jest to oczywiste zpunktu widzenia racjonalnoci gospodarowania.
Midzy podmiotami gospodarujcymi, wchodzcymi ze sob we wzajemne powizania,
dochodzi do swoistego rodzaju rozgrywki.
8 Pojcie to budzi w polskim jzyku sporo nieporozumie. Z tego powodu podaj
w jzyku angielskim, co naley rozumie przez to pojcie. Moral Hazard; The risk
that aparty to atransaction has not entered into acontract in good faith, has provided
misleading information about its assets, liabilities, or credit capacity, or has an incentive to take unusual risks in adesperate attempt to earn aprofit before the contract
settles Dictionaryof Financial Risk Management, New York 1992.

45

Podstawowe zasady interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem

2. Przeciwdziaanie

dywersyfikacji ryzyka

2.1. Klasyfikacja sposobw przeciwdziaania ryzykiem

Celem zarzdzania ryzykiem jest ograniczenie rozmiarw szkd i strat,
ktre moe ono spowodowa. Naley tu mie na uwadze wszystkie moliwe rodki, ktre si stosuje w sytuacji zaistnienia ryzyka oraz te, ktre si
przewiduje zanim zaistnieje ryzyko. Chodzi take owykorzystanie wszystkich
moliwoci, ktre dopuszczaj przeniesienie ryzyka, w czci lub w caoci,
na zewntrz na kontrahentw albo na osoby trzecie, a w szczeglnoci na
ubezpieczyciela. Powinno si rwnie kontrolowa wszystkie obszary ryzyka,
ktre pozostaj jeszcze pomimo usunicia przyczyn, a zwaszcza stosowa
rodki ograniczajce ich rozmiar. Strategie zabezpieczenia si przed ryzykiem
ilustruje tabela 2.
Tabela 2
Moliwe dziaania wobec ryzyka
Moliwe decyzje

Poziom ryzyka

Dziaania wobec ryzyka

Ponoszenie ryzyka

Bardzo wysokie

Przejcie ryzyka na siebie

Wasne pokrycie
ryzyka

Wysokie

Tworzenie rezerw zwasnego

kapitau
Kalkulowanie odpowiednich cen

Dywersyfikacja
ryzyka

rednie

Rne sposoby rozproszenia

ryzyka na produkty, klientw
irynki

Kompensacja ryzyka
(Hedging)

rednie

Stosowanie instrumentw
pochodnych (derywatw),
Rwnolege transakcje hedgingowe

Przeniesienie ryzyka

Mae

na partnera lub partnerw

na ubezpieczyciela
na inne podmioty

Unikanie ryzyka

Brak

Zaniechanie dziaania

rdo: opracowanie wasne.

Kontynuujc nasze badania, przystpimy obecnie do scharakteryzowania

celw istrategii zabezpieczenia si przed ryzykiem, tzn. zmniejszenia szkody
lub straty isposobw jej ograniczenia.

46

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

2.2. Ponoszenie ryzyka, czyli wasne pokrycie ryzyka

2.2.1. Wkalkulowanie ryzyka wcen
Wkalkulowanie ryzyka w cen jest jednym z moliwych sposobw jego
ograniczania i zapobiegania jego skutkom. Wszystkie sytuacje zagroenia
ryzykiem, ktrych nie mona w inny sposb wyeliminowa lub ograniczy,
naley wyceni, skalkulowa iwliczy wcen wyrobu. Podobnie jak wtransakcjach krajowych, tak samo weksporcie na cen wpywaj takie kategorie,
jak: popyt, poda, koszt ikonkurencja.
W kalkulacji ceny, poza kosztami zwizanymi zfinansowaniem izapat
za towar, naley uwzgldni odpowiedni cz ryzyka. Stawka narzutu na
cen powinna obejmowa koszty zwizane z odroczeniem patnoci, czyli
kredytem kupieckim.
Jeeli eksporter zdoa w skalkulowanej cenie przenie koszt ryzyka na
importera, to importer stanie si pierwszym podmiotem ponoszcym ryzyko. Kiedy zapaci on pewn cz ceny ryzyka oraz kosztw finansowania
transakcji ustalonych wsplnie przez producenta i eksportera, wtedy to
wzgldnie wysokie ryzyko ulegnie pomniejszeniu.
Moe si jednak zdarzy, e niedowiadczony eksporter oceni bdnie
wasne ryzyko idokona niewystarczajcych narzutw na cen, poniewa nie
uwzgldni np. wysokiego ryzyka rynku. Wwczas zaistnieje negatywnie skorelowany zwizek pomidzy konkurencyjnoci producenta, produktu, eksportera irynku. W przypadku zbyt wysokich narzutw istnieje niebezpieczestwo,
e cena nie zostanie zaakceptowana ani przez rynek, ani przez klienta.
2.2.2. Zapobieganie ryzyka przez tworzenie rezerwy
Nastpnym dziaaniem, zmierzajcym do ograniczenia moliwych strat,
jest zapobieganie ryzyka przez wewntrzne izewntrzne finansowanie wformie utworzonej rezerwy. Patnoci w ramach cashflow, ktre wchodz do
firmy, mog zosta wykorzystane do samofinansowania biecej dziaalnoci.
W bilansie firmy dokonuje si zapisw, zgodnie z obowizujcymi przepisami finansowymi ipodatkowymi, wciar wynikw za dany rok wformie:
odpisw (np. na inwestycje zagraniczne wsytuacji ryzyka politycznego),
korekty wartoci wierzytelnoci oraz
rezerw (np. na straty kursowe).
Konsekwencj zredukowanego zysku jest potrzeba posiadania wikszego kapitau wasnego ni utworzone rezerwy przedsibiorstwa na wypadek

Podstawowe zasady interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem

47

wystpienia strat. Mona to uzna za miar odpornoci na ryzyko. Generalnie

inwestorzy boj si ryzyka. Postawa taka charakteryzuje si gotowoci inwestora do zrezygnowania nawet zmoliwoci osignicia duego zysku za cen
niepodejmowania ryzyka, np. na giedzie papierw wartociowych.
Z uwagi na fakt, e aktualnie wPolsce jest dostpna bogata literatura na
temat instrumentw pochodnych i inwestycji kapitaowych na giedach, nie
bdziemy tu zajmowa si t problematyk9. Warto jednak zwrci uwag na
fakt, e gros przedsibiorcw, angaujc si woperacje na giedzie papierw
wartociowych, preferuje tzw. jedno okresowe planowanie. Inwestor przeznacza wwczas tylko niewielkie rodki na zakup papierw wartociowych.
Dobrze byoby, gdyby inwestorzy zwiksz ostronoci podchodzili do tych
najczciej niesprawdzonych itoksycznych derywatw10.
2.2.3. Przeniesienie ryzyka
Firma prowadzca dziaalno produkcyjn lub handlow, kiedy zamierza skutecznie zarzdza ryzykiem, powinna postawi sobie pytanie, na kogo
moe przenie ryzyko iw jaki sposb moe tego dokona. Poniej przedstawiona zostanie moliwo przeniesienia ryzyka poprzez kontrakt handlowy
lub umow ubezpieczenia.
2.2.3.1. Przeniesienie ryzyka przez umow
Ryzyko moe zosta ograniczone, np. wten sposb, e partnerzy apriori
w kontrakcie wycz niektre moliwe zagroenia. Do tego wymagane jest
jednak wyrane owiadczenie woli obu stron umowy. Pomocne jest take uycie odpowiednich klauzul kontraktowych stosowanych zwyczajowo whandlu
krajowym i midzynarodowym11. Jeeli ryzyko nie moe by przeniesione
na inne podmioty, wwczas partnerzy dokonuj podziau ryzyka pomidzy
siebie. Wiele zaley od tego, czy jest to rynek kupujcego czy te sprzedajcego. Ponadto trzeba bra pod uwag zwyczaje obowizujce na danym rynku
odnonie do uregulowa prawnych ikontraktowych. Ogromne znaczenie ma
9

Por. J.C. Ritchie, Analiza fundamentalna, WIG PRESS, Warszawa 1997; P.L. Bernstein, Przeciw bogom Niezwyke dzieje ryzyka, WIG PRESS, Warszawa 1997 oraz
P.L.Caret, Nauka spekulacji, Liber, Warszawa 1998.
10 Por. T.T. Kaczmarek, Globalna gospodarka i globalny kryzys, Difin, Warszawa 2009,
s.157 in.
11 Por. K. Kruczalak, Umowy wobrocie handlowym krajowym imidzynarodowym, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1999.

48

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

rwnie wasne dowiadczenie kupcw, znajomo mentalnoci partnera,

atake intuicyjne przewidywanie okrelonego rodzaju ryzyka.
Naley przypomnie, e partnerzy handlowi z krajw Unii Europejskiej
iStanw Zjednoczonych przywizuj ogromn wag do tekstu podpisanego
kontraktu, podczas gdy kupcy z krajw arabskich uwaaj tzw. dane sowo
za wice i skadaj deklaracje, e jest ono waniejsze od sowa pisanego.
Zdarza si jednak, e ci ostatni prbuj ex post, w zalenoci od zaistniaych okolicznoci, interpretowa izmienia tre kontraktu na swoj korzy,
zwaszcza, jeeli jest to wanie tylko przyrzeczenie ustane. Jako obowizujc
zasad naley przyj, e wszystkie klauzule musz by zapisane wkontrakcie,
zgodnie zzasad scriptamanent, verba volant.
Mona zaleci uczestnikom wymiany midzynarodowej, e lepiej jest
apriori przewidywane ryzyko wkalkulowa wcen, oczym bya mowa wyej.
Natomiast wfazie redagowania tekstu kontraktu mona podj prb przeniesienia ryzyka na stron trzeci. Tak czy inaczej naley zawsze korzysta
zwszelkich moliwych produktw ubezpieczeniowych igwarancji bankowych,
aby zabezpieczy si przed ryzykiem ju wmomencie negocjowania ipodpisywania kontraktu.
2.2.3.2. Ubezpieczyciel jako podmiot przejmujcy ryzyko
Ubezpieczenie jest sprawdzonym i dobrym sposobem zabezpieczenia
przed skutkami ryzyka. Zawarcie umowy ubezpieczenia powoduje, e ubezpieczajcy otrzyma od ubezpieczyciela odszkodowanie wprzypadku zaistnienia szkody. Umowa moe by w taki sposb sformuowana i zawarta, eby
szkoda zostaa nawet w caoci zrekompensowana przez firm ubezpieczeniow. Trzeba jednak zauway, e obowizujce stawki ubezpieczeniowe,
wpraktyce uwzgldniaj udzia wasny ubezpieczajcego. Udzia wasny wpywa na to, e ubezpieczajcy z wiksz trosk podchodzi do ubezpieczonych
maszyn, urzdze itowarw, starajc si ogranicza lub eliminowa moliwe
ryzyko12.
Jeeli rynek ubezpieczeniowy zostanie obciony zbyt wielk liczb
zego ryzyka, to stawki ubezpieczeniowe zaczn rosn. Ubezpieczajcy
zwykle broni si przed wzrostem stawek, godzc si na zwikszenie udziau
wasnego. Naley jednak mie wiadomo tego, e stabilno systemu ubezpieczeniowego moe zosta zachwiana, kiedy wikszo podmiotw ubez12

Por. W. Ronka-Chmielowiec, Ryzyko wubezpieczeniach Metody oceny, Wydawnictwo

AE, Wrocaw 1997, s.55 in.

Podstawowe zasady interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem

49

pieczajcych zacznie zawiera umowy na pene ubezpieczenie bez udziau

wasnego.
Oprcz udziau wasnego, take zakres ubezpieczalnego ryzyka wpywa na
form przeniesienia okrelonego ryzyka. Firmy ubezpieczeniowe nie zgadzaj
si na ubezpieczenie tzw. oglnego ryzyka przedsibiorstwa. To w gruncie
rzeczy nieostre pojcie miaoby obejmowa prawie wszystkie rodzaje ryzyka, awszczeglnoci ryzyko zwizane zprodukcj, transportem, montaem.
Wszystkie te ryzyka miayby zosta przerzucone na ubezpieczyciela.
Towarzystwa ubezpieczeniowe oferuj ostatnio nowy produkt, tzw. ubezpieczenie na miar. W sytuacji specyficznego produktu ubezpieczeniowego dla indywidualnego podmiotu ubezpieczajcego (na miar) moe si
zdarzy, e wysoka stawka bdzie przewysza oczekiwane odszkodowanie.
Wtakiej sytuacji firma powinna zniego zrezygnowa.
2.2.4. Kompensacja ryzyka
Kompensacja ryzyka ma miejsce wsytuacji, kiedy istnieje moliwo wzajemnego poczenia transakcji wtaki sposb, e zabezpieczenie ryzyka tkwicego wjednej transakcji bdzie stanowi zabezpieczenie dla ryzyka wdrugiej
transakcji. Jest to tzw. bezporednia kompensacja ryzyka. Natomiast porednia kompensacja oznacza sytuacj, w ktrej zabezpieczenie ryzyka jednej
transakcji niekoniecznie musi by zabezpieczeniem innej transakcji (ryzyko
ujemnie skorelowane).
Realizowanie wielu transakcji na wielu rynkach zagranicznych nosi cechy
kompensacji ryzyka. Mona sobie bowiem wyobrazi nastpujce sytuacje:
zrnicowana koniunktura iryzyko na rynkach midzynarodowych,
odmienne cykle koniunkturalne na rnych rynkach zagranicznych,
rne fazy cyklu ycia sprzedanego produktu.
Jak stwierdzono powyej, rynki nie rozwijaj si wtym samym kierunku,
i w tym tkwi wanie efekt kompensacyjny w obszarze ryzyka. wiadome
rwnoczesne dziaanie eksportera na wielu rynkach midzynarodowych daje
szans na bezporedni kompensacj ryzyka. Obszar poredniej kompensacji
ryzyka ley w zakresie ryzyka kursowego i cenowego. Klasyczny przypadek
kompensacji ryzyka kursowego ma miejsce wtedy, kiedy wierzytelnoci izobowizania powstaj rwnoczenie w jednej walucie, tak e ewentualne straty
powstae wskutek waha kursu po jednej stronie prowadz do powstania
nadwyki po drugiej stronie.

50

3. P
 roblemy zwizane z zarzdzaniem
i rednich przedsibiorstwach

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

ryzykiem w maych

Zarzdzanie ryzykiem jest realizowane, jak to ju przedstawiono, przez

sukcesywne wypenianie czstkowych zada ustalonych w kompleksowym
procesie identyfikacji ianalizy ryzyka, jego pomiarze oraz stosowanie wybranych optymalnych instrumentw zabezpieczajcych. Zadanie to jest znacznie
atwiejsze do wykonania przez due ni mae firmy. Wydaje si, e to zadanie
powinno by przez mae firmy przekazane do firm specjalistycznych, zajmujcych si zarzdzaniem ryzykiem.
Pierwsza trudno to brak specjalistw do Risk Management w maych
irednich firmach. Interdyscyplinarne zarzdzanie ryzykiem wymaga skoordynowanej wsppracy specjalistw wielu dziedzin, awszczeglnoci inynierw, matematykw ubezpieczeniowych, prawnikw i handlowcw. Ponadto
jest potrzebny meneder, ktry w sposb caociowy bdzie umia zarzdza ryzykiem przedsibiorstwa. Zadanie to powinna wykonywa tylko jedna
osoba, ktra ma wgld wstruktur organizacyjn firmy iposiada odpowiednie
umocowanie do inicjowania pewnych procesw, apotem ich kontrolowania.
Moe to by zpowodzeniem np. szef firmy.
Organizacje ponadnarodowe dysponuj duymi biurami, podczas gdy
w maych i rednich firmach np. eksportem zajmuje si jedna osoba. Taka
sama sytuacja istnieje w obszarze zarzdzania ryzykiem. Wydaje si, e
wmaej firmie nie ma potrzeby tworzenia wielkich zespow, ktre nie bd
wpeni wykorzystane.
Drugi aspekt to saba sia przebicia wnegocjacjach zfirmami oferujcymi usugi ubezpieczeniowe dla maych i rednich firm. Chodzi tu o firmy
ubezpieczeniowe i banki, ktre dostarczaj na bieco informacji o swoich
nowych produktach icenach. Tylko wwarunkach posiadania aktualnych informacji mona optymalizowa proces zarzdzania wasnym ryzykiem. Narzdzia
zabezpieczajce powinny by dostosowane do klauzul iwarunkw zapisanych
wkontraktach, przy czym chodzi nie tylko oograniczenie kosztw, ale przede
wszystkim odobre wykonanie postanowie kontraktu.
Trzeci aspekt to wspomniana saba pozycja negocjacyjna maych i rednich firm. Due firmy ubezpieczeniowe nie s skonne oferowa bardzo
korzystnych warunkw maym przedsibiorstwom. Due firmy, a zwaszcza
koncerny ponadnarodowe, s naraone na rynkach zagranicznych na ryzyko
ornej skali. Firmy ubezpieczeniowe oferuj im odpowiednio przygotowane
produkty iceny dostosowane do ryzyka okrelonego kraju, przy czym zgry
wiadomo, e ryzyko to jest bardzo zdywersyfikowane. Ponadto istniejca kon-

Podstawowe zasady interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem

51

kurencja pomidzy firmami ubezpieczeniowymi i bankami, a take starania

o pozyskanie tych duych firm, sprawia, e szanse maej firmy, aby uzyska
bardziej korzystne warunki, s niewielkie.
Z tego mona wycign nastpujce wnioski:
Mae irednie firmy zasadniczo mog korzysta tylko ze standardowych
produktw ubezpieczeniowych, podczas gdy wielkie korporacje ikoncerny
maj szans negocjowania ofert ubezpieczeniowych dostosowanych do ich
specyficznych potrzeb.
Stawki ubezpieczeniowe w przypadku maych i rednich firm s wysze,
ni ma to miejsce w odniesieniu do firm duych. Rabaty udzielane korporacjom transnardowym, z uwagi na ogromny wolumen, sigaj nieraz
kilkudziesiciu procent obowizujcej taryfy ubezpieczeniowej.
I wreszcie czwarty aspekt, to brak narzdzi skutecznej kontroli w maej
firmie. Skoro wmaej firmie brak jest specjalistw ds. zarzdzania ryzykiem,
to zwykle brak jest rwnie odpowiednich narzdzi kontroli ryzyka. Przedsibiorca musi jednak radzi sobie z ryzykiem. Powstaje zatem pytanie, czy
pomoc w obszarze zarzdzania ryzykiem ma przyj z zewntrz czy z samej
firmy?
Ryzyko transakcyjne ma swoje rdo w trudnoci porozumienia si
stronumowy lub wwyranych konfliktach interesw pomidzy partnerami.
Cz spornych problemw powstaje przed podpisaniem kontraktu, wtrakcie negocjowania klauzul kontraktowych, a druga cz po zawarciu kon
traktu.
Odpowiadajc na postawione wyej pytanie, wydaje si, e tworzenie
sekcji lub dziau do zarzdzania ryzykiem transakcji eksportowych w maej
firmie, z powodw czysto ekonomicznych, nie jest wskazane. Celowe jest
wic korzystanie z fachowych instytucji zewntrznych, ktre profesjonalnie
zajmuj si zarzdzaniem ryzykiem. Instytucje takie istniej w krajach Unii
Europejskiej iw Stanach Zjednoczonych, atake wPolsce.
Zadanie zarzdzania ryzykiem mona przenie na firm ubezpieczeniow, zktr przedsibiorstwo wsppracuje. Firmy ubezpieczeniowe dysponuj
odpowiednimi fachowcami, metodami, technikami ipotrzebnymi informacjami, apoza tym s ywotnie zainteresowane wistnieniu irozwoju ubezpieczonego przedsibiorstwa, anie wjego upadku.

52

4. Inne
na

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

sposoby radzenia sobie z wybranym rodzajem ryzyka

przykadzie ryzyka eksportowego

W Polsce zgodnie zustaw z8 maja 1997 roku oporczeniach igwarancjach udzielanych przez Skarb Pastwa oraz niektre osoby prawne (Dz.U.
Nr 79 z17 lipca 1997 roku, poz. 484 wraz zpniejszymi zmianami), powoano Krajowy Fundusz Porcze Kredytowych (KFPK) wmiejsce dotychczas
funkcjonujcego Funduszu Porcze Kredytowych. Umowa podpisana przez
ministra finansw i Bank Gospodarstwa Krajowego (z 6 sierpnia 1997 r.)
uwzgldnia zasady wprowadzone ustaw z8 maja 1997r., atake sprecyzowaa szczegowe zasady udzielania porcze ze rodkw KFPK.
O porczenia zKFPK mog si stara wszystkie podmioty gospodarcze,
anie tylko mae irednie przedsibiorstwa. Maksymalna wysoko jednostkowa porczenia zostaa podwyszona do kwoty 1,5 mln euro. Okres udzielanego
porczenia zosta zrwnany zokresem kredytowania, co oznacza wpraktyce
zniesienie ograniczenia dotyczcego maksymalnego okresu porczenia na 5 lat.
Dziaalno porczycielska Funduszu jest realizowana zgodnie zfunkcjonujcym systemem bankowym. Aktualnie Bank Gospodarstwa Krajowego
(BGK) wsppracuje z 43 bankami, ktre dysponuj sieci 1701 placwek
terenowych. Kredytobiorca moe stara si o porczenie za porednictwem
banku wsppracujcego z BGK lub zwrci si bezporednio do BGK
zwnioskiem ozapewnienie udzielenia porczenia, czyli promesy, anastpnie
ubiega si okredyt wdowolnym banku.
Porczeniem BGK ze rodkw KFPK moe by objty kredyt inwestycyjny
oraz kredyt przeznaczony na zakup materiaw i surowcw do produkcji,
zacignity wbanku krajowym lub zagranicznym wzotych polskich lub walucie obcej.
Fundusz moe porcza kredyty bankowe, ale nie moe porcza poyczek
udzielonych przez instytucje finansowe niebdce bankami (rnego rodzaju
fundusze, agencje itp.). Porczenia s udzielane na okres rwny okresowi
kredytowania powikszony o1 miesic. Podstawowym zabezpieczeniem porczenia jest weksel in blanco zdeklaracj wekslow. Z uwagi na to, e BGK
porcza tylko cz kredytu, kredytobiorca jest zobowizany do ustanowienia
zabezpieczenia pozostaej, nieporczonej czci kredytu zgodnie zwymogami
banku kredytujcego. Prowizja z tytuu udzielonego porczenia pobierana
jest przez BGK jednorazowo wwysokoci 1,0 do 2,0 proc porczonej kwoty
wzalenoci od okresu porczenia.
Porczenie kredytw przez BGK ze rodkw KFPK mona uzyska trzema sposobami:

Podstawowe zasady interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem

53

w trybie zwykym:
- wysoko porczenia nie moe przekroczy 70 proc wykorzystanej kwoty
przyznanego kredytu, bez odsetek,
- jednostkowe porczenie jest udzielane do maksymalnej kwoty 1,5 mln
euro,
- wnioski rozpatrywane s wterminie do 2 tygodni,
wtrybie uproszczonym:
- wysoko porczenia nie moe przekroczy 50 proc wykorzystanej kwoty
przyznanego kredytu, bez odsetek,
- jednostkowe porczenie nie moe przekroczy kwoty 50000 euro dla
podmiotw rozpoczynajcych lub prowadzcych dziaalno krcej ni
dwa lata oraz rwnowarto 100000 euro dla pozostaych,
- wnioski s rozpatrywane wcigu 34 dni,
poprzez wpisanie kredytu do portfela kredytowego porczonego przez
BGK:
- wysoko porczenia nie moe przekroczy 50 proc kwoty kredytu,
- jednostkowe porczenie jest udzielane do kwoty 50000 euro.
Systemem porcze objte s wycznie kredyty udzielane maym irednim przedsibiorstwom.
Formy organizacyjne instytucji ubezpieczajcych i finansujcych eksport
w krajach OECD s znacznie zrnicowane. Mona tu wyrni odpowiednie departamenty w ministerstwach, agencje rzdowe, niezalene agencje,
publiczne spki akcyjne oraz prywatne instytucje dziaajce w ramach stosownych porozumie z rzdem. Konkretne rozwizania zale od sposobu
finansowania irde pochodzenia funduszy, tzn. czy s to rodki budetowe
lub specjalne fundusze rzdowe, poyczki wyasygnowane przez rzd, wyemitowane akcje lub obligacje.
W zdecydowanej wikszoci pastw OECD dziaaj obok instytucji oficjalnego ubezpieczenia iudzielania gwarancji eksportowych, instytucje zajmujce
si finansowaniem eksportu. Bez wzgldu na swj status wacicielski ipowizania z organami pastwowymi, realizuj one rzdowy program oficjalnego
wspierania eksportu. W krajach OECD kredyty eksportowe s ubezpieczane
przez towarzystwa, ktre s instytucjami pastwowymi. Zaangaowanie pastwa wfinansowe wspieranie eksportu przez ubezpieczenia kredytw eksportowych jest najwiksze w Japonii, Francji, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i we
Woszech13.
13

Problematyka ta zostaa szczegowo przedstawiona wksice: T.T. Kaczmarek, Ryzyko

whandlu midzynarodowym, ODDK, Gdask 2004.

54

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

Poniej prezentowane s krtkie charakterystyki instytucji ubezpieczania

kredytw eksportowych, dziaajcych w wybranych krajach OECD. W Belgii
instytucja ubezpieczeniow i gwarancyjn w eksporcie jest Office NationalduDucroire (ONDD), ktra jest agencj publiczn z gwarancj rzdu. We
Francji jest to Francuski Bank Handlu Zagranicznego BanqueFranaisedu
Commerce Extrieur (BFCE), przez ktry rzd uczestniczy wfinansowaniu
kredytw eksportowych. COFACE dziaajca na rachunek pastwa ubezpiecza ryzyko polityczne zwizane zeksportem towarw na kredyt do 3 lat.
Francuska grupa ubezpieczeniowa COFACE Group wprowadzia w Polsce
globalny system on line, umoliwiajcy ocen iubezpieczenie zdolnoci firm
do wywizywania si ze zobowiza wtransakcjach handlowych. Na polskim
rynku certyfikat ten firmuje KUKE S.A. i Intercredit Warszawa Sp. z o.o.
W skali globalnej system COFACE obejmuje du liczb przedsibiorstw
aktywnych w transakcjach business to business (B2B). Do tej pory COFACE Group zawara 95 umw o partnerstwie we wspomnianym systemie @
rating, a dalszych 288 jest negocjowanych w 45 krajach. Partnerami grupy
s ubezpieczyciele kredytw oraz przedsibiorstwa oferujce informacje
kredytowe i handlowe, banki, firmy faktoringowe oraz agencje promocji
eksportu.
W Holandii dziaa Agencja Ubezpieczenia Kredytw (NCM), ktra jest
podmiotem zalenym wHolenderskim Holdingu Ubezpieczeniowym (NCM
Holding N.V.) utworzonym przez gwne holenderskie banki iagencje ubezpieczeniowe. Ubezpiecza ona wimieniu rzdu holenderskiego ryzyka handlowe iniehandlowe. We Woszech obok specjalnego departamentu ubezpiecze
kredytw eksportowych SezioneSpeziale per lAssicurazione del Credito
allEsportazione (SACE), jako autonomicznej sekcji Pastwowego Instytutu Ubezpiecze (INA), funkcjonuje Mediocredito Centrale zajmujca si
pomoc wrefinansowaniu kredytw eksportowych. W Szwecji dziaalnoci
ubezpieczeniow i gwarancyjn w eksporcie zajmuje si Szwedzka Rada
Gwarancji Kredytw Eksportowych (EKN), ktra jest agencj rzdow.
W Stanach Zjednoczonych kredyty eksportowe s ubezpieczane przez
EXIMBANK, wsppracujcy z ForeignCreditInsuranceAssociation (FCIA)
instytucji skupiajcej ponad 60 prywatnych towarzystw ubezpieczeniowych.
Ponadto istnieje prywatne towarzystwo Private Export FundingCorporation
(PEFCO), w ktrym amerykaski eksporter moe ubezpieczy kilkuletnie
kontrakty eksportowe obejmujce samoloty, elektrownie, zakady produkcyjne. Udziaowcami PEFCO jest 36 bankw komercyjnych i 6 duych firm
produkcyjnych. Jeeli chodzi o ubezpieczenie projektw finansowych (tzw.
strukturalne finansowanie), inwestycji ubezpieczeniowych i innych usug

Podstawowe zasady interdyscyplinarnego zarzdzania ryzykiem

55

finansowych, to zajmuje si t problematyk rzdow agencja OverseasPrivateInvestment Corporation (OPIC).

W Niemczech s to nastpujce instytucje: KreditanstaltfrWiederaufbau
(KfB) oraz Ausfuhrkredit-GesellschaftmbH (AKA) zsiedzibami we Frankfurcie nad Menem, ktre cile wsppracuj z konsorcjum ubezpieczeniowym
igwarancyjnym: HERMES Kreditversicherungs Aktiengesellschaft zsiedzib
w Hamburgu. Instytucje te s odpowiedzialne za realizacj polityki gospodarczej ipromocj niemieckiej gospodarki wdrodze finansowania kredytw
eksportowych oraz udzielania gwarancji. Z uwagi na fakt, e produkty ubezpieczeniowe oferowane przez odpowiednie instytucje pastw Unii Europejskiej s bardzo podobne do siebie, a Niemcy s najwaniejszym partnerem
handlowym Polski, szczeglne znaczenie ma towarzystwo ubezpieczeniowe
HERMES Kreditversucherungs-AG. Naley podkreli, e niemiecki program kredytw, ubezpiecze igwarancji dla eksportera jest obecnie jednym
z najlepszych w wiecie. I to jest niewtpliwie rdem sukcesw niemieckich firm eksportowych i uzasadnieniem pierwszego miejsca, jakie zajmuje
Republika Federalna Niemiec w handlu midzynarodowym przed Stanami
Zjednoczonymi.

Bibliografia
Bernstein P.L., Przeciw bogom Niezwyke dzieje ryzyka, WIG PRESS, Warszawa 1997.
Caret P.L., Nauka spekulacji, Liber, Warszawa 1998.
Dictionaryof Financial Risk Management, New York 1992.
Kaczmarek T.T., Globalna gospodarka iglobalny kryzys, Difin, Warszawa 2009.
Kaczmarek T.T., Ryzyko whandlu midzynarodowym, ODDK, Gdask 2004.
Kaczmarek T.T., Zarzdzanie ryzykiem. Ujcie interdyscyplinarne, Difin, Warszawa 2010.
Klich E., Bezpieczestwo lotw wtransporcie lotniczym, Radom 2009.
Kruczalak K., Umowy w obrocie handlowym krajowym i midzynarodowym,
Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1999.
Ritchie J.C., Analiza fundamentalna, WIG PRESS, Warszawa 1997.
Ronka-Chmielowiec W., Ryzyko w ubezpieczeniach Metody oceny, Wydawnictwo AE, Wrocaw 1997.
Weber M., Risikoentscheidungskalkle in der Finanzierungstheorie, Stuttgart
1990.

56

TADEUSZ TEOFIL KACZMAREK

Streszczenie
W artykule przedstawiono podstawowe zasady zarzdzania ryzykiem, czyli
identyfikacja i analiza ryzyka, jego ocena oraz sformuowanie wariantw,
metod ograniczania i eliminowania ryzyka. Wyeksponowano spraw zwikszania zasobw informacji z rnych dyscyplin i dziedzin gospodarki. Obszerniej
potraktowano kwesti sposobw skutecznego przeciwdziaania zdywersyfikowanemu ryzyku. Teoretyczne ujcie Risk Management zilustrowano przykadami z zakresu handlu midzynarodowego.

Summary
The article presents basic principles of risk management, i.e. risk identification and analysis, risk assessment and specification of its variants, and
methods of risk limitation and elimination. It highlights an issue of increasing
information resources of various fields and branches of economy. It extensively discusses an issue of how to effectively counteract diversified risk. The
theoretical presentation of Risk Management was illustrated by examples
originating from international trade.