Artur Król - Talent Nie Istnieje. Droga Do Praktycznego Osiągania Mistrzowskich Umiejętności

Spis treci
Zanim zaczniemy. Nauka, ktra stoi za magi
O autorze
Wstp
11
Rozdzia 1. Natrtny mit talentu
15
Przekonania stojce na drodze do rozwoju
Rozdzia 2. Mit talentu a rzeczywisto mistrzostwa
19
25
Czy przeciwnicy talentu to mentalni komunici?
30
Genialne dzieci: mit Mozarta
32
Czy nic poza treningiem nie ma znaczenia?
33
Kwestia predyspozycji
36
Jak wiczy?
37
Rozdzia 3. Cechy celowego wiczenia

Cechy celowego wiczenia: specjalnie zaprojektowane dla rozwoju
41
43
Cechy celowego wiczenia: izolacja poszczeglnych elementw
47
Cechy celowego wiczenia: mierzalno
53
Cechy celowego wiczenia: moliwo wielokrotnego treningu
57
Cechy celowego wiczenia: celowe wiczenie to nieustanne wyzwanie
61
TALENT NIE ISTNIEJE
Cechy celowego wiczenia: celowe wiczenie nie jest przyjemne
65
Cechy celowego wiczenia: trening w penym skupieniu
68
Cechy celowego wiczenia: gboka refleksja
72
Rozdzia 4. Rozwaania na temat celowego wiczenia

Czym si rni ekspert od laika?
77
77
Dlaczego na wiecie nie ma samych ekspertw?
80
Czy trening mentalny moe stanowi cz celowego wiczenia?
81
Mam 35 lat, rodzin, karier czy celowe wiczenie nie jest dla mnie?
82
Rozdzia 5. Puapki w drodze do mistrzostwa

Wykorzystaj cykl rozwoju umiejtnoci
83
86
Puapka pierwszego we wsi
86
Puapka mistrza wszystkiego i niczego zarazem
87
Puapka maniaka
88
Puapka uciekiniera
89
Inne moliwe zagroenia
90
Rozdzia 6. Rodzic wspierajcy celowe wiczenie u dziecka
93
Rozdzia 7. Celowe wiczenie z perspektywy menedera
99
Rozdzia 8. Ewolucja metod nauki
103
Ci gupi przodkowie?
103
Trening wci bdzie czyni mistrza
104
Raj hobbystw
105
Zakoczenie. Droga do mistrzostwa...
109
Bibliografia
111
Z a n i m z a c z n i e m y.
Nauka,
ktra stoi za magi
Mistrzostwo osignite w dowolnej dziedzinie laikowi moe wydawa si przejawem nadnaturalnych zdolnoci, prawdziw magi. Niezalenie od tego, czy bdzie to wiadoma gracja ruchw
tancerza, czy ogromna wiedza naukowca, czy przenikliwo, fachowo i zrczno rzemielnika to, co cechuje ekspertw, ma
zawsze w sobie co niezwykego dla innych. Nic dziwnego, e
ludziom, ktrzy osignli w czym poziom mistrzowski, przypisujemy nadzwyczajne waciwoci, nazywane iskr bo, talentem, predyspozycjami itp. Jeli si nie wie, jak duo wysiku
ekspert woy w rozwj swoich umiejtnoci, zanim sta si mistrzem, atwo przyj takie wyjanienie. Wielu ekspertw stara
si wrcz podtrzymywa takie opinie o sobie, poniewa pozwala to im zyska duo wiksze uznanie. Ludzie nie lubi sucha
o cikiej pracy potrzebnej do osignicia celu, wol marzy, e
nagle odkryj swoje uzdolnienia i powoanie. Dlatego szybciej
doceni eksperta, ktry utwierdzi ich w tych przekonaniach.
TALENT NIE ISTNIEJE
Podejmuj si zburzy ten mit i chc Ci pomc odrzuci tak wizj. Jednak nie mog zrobi tego sam. Moe, gdybym by wiatowej sawy alpinist, olimpijczykiem albo zwycizc konkursu
chopinowskiego, moje sowa byyby dla Czytelnikw wiarygodne. Cho, prawd mwic, wtpi, by i to wystarczyo prawdopodobnie zostabym uznany za ekscentryka i tyle.
To, e nie jestem alpinist czy wybitnym muzykiem, nie ma jednak tak naprawd znaczenia. Jestem psychologiem i eby napisa
t ksik, musiaem zainwestowa swj czas, energi i celowe
wiczenie, by zdoby zupenie inne umiejtnoci ni sportowcy
czy artyci. Dlatego, kiedy bd przekonywa Ci, e talent jest
mitem i kady z nas ma realne moliwoci dojcia do mistrzostwa w rnych dziedzinach, bd podpiera si zdaniem wyjtkowych osb.
Najwaniejsz z nich jest niewtpliwie Amerykanin szwedzkiego
pochodzenia, Kevin Anders Ericsson, pierwszy i najwikszy na
wiecie fachowiec w dziedzinie psychologii eksperckiej znawca
tego, co odrnia ekspertw od laikw i co pozwala osign doskonao w dowolnej dziedzinie. Przeomowe badania Ericssona,
jego wsppracownikw i naladowcw day nam jasny przepis
na to, jak mona sta si ekspertem; to Ericssonowi zawdziczamy rwnie zdefiniowanie tzw. celowego wiczenia narzdzia stanowicego drog do mistrzostwa. Prace tego psychologa
stanowi podwaliny zupenie nowego spojrzenia na tematyk mistrzostwa i podstaw obalenia mitu talentu.
Kiedy pisze si o Ericssonie, nie sposb nie wspomnie o dwch
osobach, ktre pomogy rozsawi jego prac. S to Malcolm
Gladwell, dziennikarz gazety The New Yorker znany z popularnonaukowych bestsellerw, takich jak Punkt przeomowy czy
Bysk, oraz Geoff Colvin, redaktor magazynu Fortune i znany
dziennikarz biznesowy. Ich publikacje spopularyzoway badania
6
NAUKA, KTRA STOI ZA MAGI
Ericssona i jego zespou wrd szerokiej publicznoci oraz przedstawicieli biznesu. Rwnie dla mnie artykuy tych dwch dziennikarzy byy cenn inspiracj przy pisaniu tej ksiki: moja publikacja
z zaoenia ma nie tyle konkurowa z ich tekstami o badaniach
Ericssona, co zaprezentowa je z nieco innej, zdecydowanie bardziej praktycznej perspektywy.
W dziedzinie bada nad tematyk mistrzostwa trzeba wymieni
rwnie Benjamina Blooma, psychologa i wybitnego badacza,
twrc metody uczenia Mastery Learning, oraz duet psychologw noblist Herberta Simona i Williama Chase'a twrcw tzw. reguy 10 lat w szachach.
Kolejna osoba, ktra przyczynia si do rozwoju poruszanej tu
przeze mnie tematyki, to George Leonard, autor ksiki Mastery
(Mistrzostwo), amerykaski pisarz i nauczyciel, bardzo wana
posta w rodowisku psychologii humanistycznej, jakie istnieje
przy Instytucie Esalen w USA. Leonard w swoich ksikach czy wiedz psychologiczn z wieloletnim dowiadczeniem trenera aikido, co pozwala mu w nietypowy sposb spojrze na proces
rozwoju umiejtnoci.
Vilayanur S. Ramachandran to z kolei byskotliwy amerykaski
neurolog hinduskiego pochodzenia, okrelany jako Marco Polo
neuronauki, umieszczany na listach 100 wyjtkowych ludzi na
wiecie przez takie magazyny, jak Newsweek czy Time. W mojej ksice wykorzystywane s jego niezwykle cenne obserwacje
na temat autystycznych geniuszy.
Robert Rosenthal i Lenore Jacobson wnieli do naszej wiedzy
o uczeniu si spostrzeenia dotyczce niezwykego wpywu, jaki
wywieraj oczekiwania nauczycieli i opiekunw na wyniki uczniw.
Uwiadomienie sobie tego zjawiska, zwanego w wersji pozytywnej
efektem Pigmaliona lub efektem Rosenthala, a w wersji negatywnej efektem Golema, jest niezwykle wane zarwno dla rodzicw,
7
TALENT NIE ISTNIEJE
ktrzy pragn wspiera swoje dzieci w rozwoju, jak rwnie dla

menederw, ktrym zaley na sukcesie swoich podwadnych.
Wymienione przeze mnie wyej osoby, jak rwnie wiele innych,
o ktrych bdzie mowa dalej w tekcie i ktrych nazwiska przywouj w bibliografii, to giganci; to na ich pracy i wiedzy si opieram. Gdybym mwi sam, byby to tylko wykad mojej prywatnej
filozofii, tymczasem to, co przeczytasz w tej ksice, powstao
na podstawie publikacji i twardych danych wynikajcych z ich
bada. Wszystko to zebrane razem tworzy materia dowodowy,
z ktrym nader trudno dyskutowa.
Celem tej ksiki jest przede wszystkim dostarczenie Ci praktycznych narzdzi, ktre pomog zastosowa celowe wiczenie
w Twoim yciu. Z tego powodu teoria, zwykle bardzo cenna,
czsto musiaa ustpi miejsca praktycznym wiczeniom. Tych
Czytelnikw, ktrzy pragn lepiej zgbi podstawy teoretyczne
prezentowanych w ksice metod, gorco zachcam do przeczytania publikacji autorw wymienionych w tym wstpie bd
one doskonaym dopenieniem i rozwiniciem treci tej ksiki.
O autorze
Artur Krl to psycholog, coach i trener zafascynowany moliwociami ludzkiego umysu. Jako coach specjalizuje si w trenowaniu pewnoci siebie. Poprzez lata pracy z grupami i klientami
indywidualnymi dostrzeg, e czsto brak pewnoci siebie wie
si z poczuciem braku umiejtnoci w danej dziedzinie. To sprawio, e zacz zgbia tematyk skutecznego rozwoju umiejtnoci, pragnc dostarczy swoim klientom metod pozwalajcych
na zdobycie umiejtnoci z rnych dziedzin. Ta ksika zbiera
jego dowiadczenia z tego zakresu.
Zarwno jako coach, jak i jako trener, pracujc z osobami prywatnymi i z organizacjami, Artur Krl znany jest z ogromnego zaangaowania oraz przynoszcych dobre efekty metod pracy.
Jest autorem wielu ksiek, publikacji internetowych i licznych
artykuw oraz twrc metod BeyondNLP i Dynamic Mindscapes.
W swoich publikacjach porusza przede wszystkim temat pewnoci siebie, skutecznego coachingu oraz zdrowego podejcia do
metod zmiany osobistej.
TALENT NIE ISTNIEJE
Bliski jest mu duch sceptycyzmu naukowego, dlatego dba o wykorzystywanie metod opierajcych si na solidnych psychologicznych i neurologicznych podstawach, jednoczenie sam nieustannie
dy do rozwijania swojej wiedzy w tym zakresie. Prawdziwy
pasjonat, potrafi godzinami rozmawia o metodach skutecznego
rozwoju oraz procesach zachodzcych w ludzkim umyle. Zawsze otwarty na pytania i dyskusje na tematy, ktrymi si zajmuje.
Prywatnie fascynuje si gotowaniem, literatur fantasy i SF oraz
teatrem improwizacyjnym, z ktrego, jak mwi, czerpie wiele inspiracji dla swojej pracy.
Wicej informacji o Arturze Krlu znajdziesz na: www.krolartur.
com i www.changemakers.pl.
10
Ws t p
Ludzie maj rne talenty. Niektrzy po prostu s w czym wietni,

maj naturalny dar i osigaj w danej dziedzinie niezwyke rezultaty. Jak mona w to wtpi? Wystarczy przecie spojrze na genialnych tancerzy, mistrzw pira, wspaniaych sportowcw, artystw
czy wybitnych matematykw, by kwestia talentw wydawaa si
oczywista i dawno rozstrzygnita. Po prostu wszyscy wiedz, e
talent jest czym wrodzonym, czego nie mona si nauczy.
Czy jednak faktycznie? Podobnie jak wiele innych rzeczy, ktre
s dla wszystkich oczywiste, rwnie sprawa wrodzonych zdolnoci wcale nie jest tak prosta, jak by si to mogo wydawa...
Wikszo z nas zostaa wychowana w przekonaniu, e talent istnieje. e to dar, ktry przyniosa nam czy to ewolucja, czy jaka
sia z zawiatw, odpowiadajca za natchnienie i umiejtnoci.
Masz t bosk iskr, bdziesz mistrzem w swoim fachu. Nie
dano Ci jej? Wic moesz by co najwyej sprawnym rzemielnikiem. Dla niektrych ludzi talent sta si wyjanieniem ich wasnego sukcesu lub przynajmniej powodem, by poczu si wyjtkowo, zgodnie z hasem: wprawdzie nie osignem sukcesu, ale
gdybym chcia, by tak si stao, to bym mg, bo mam talent. Dla
TALENT NIE ISTNIEJE
innych talent staje si wymwk, usprawiedliwieniem samych

siebie i wyjanieniem, dlaczego inni (utalentowani) osignli
w czym sukces, a oni (ewidentnie nieutalentowani) takiego sukcesu osign nie zdoali. Jeszcze inni prbuj swoich si co i rusz
w nowej dziedzinie, rozpaczliwie poszukujc swojego talentu.
A co, jeli co takiego jak talent nie istnieje? Nie twierdz, e
midzy ludmi nie ma rnic. Owszem, niektrym osobom nieco atwiej bdzie nauczy si podstaw z danej dziedziny, zdoby
podstawowe umiejtnoci. Gdy jednak mowa o dojciu do poziomu eksperckiego mistrza sportu, genialnego artysty, autorytetu w skali kraju lub wiata talent okazuje si po prostu mitem.
Natrtnym i szkodliwym ale jedynie mitem.
Skoro talent jest mitem, to co jest prawd?
Jest ni cika, wytrwaa i odpowiednio rozplanowana praca.
To wieloletni specjalistyczny trening w danej dziedzinie. To odpowiednie zaaranowanie swojego rodowiska lub czciej
szczcie wychowania si w odpowiednim rodowisku. To
nieustanne szukanie wyzwa, wybieranie spord nich tych najtrudniejszych i skupianie na nich swej uwagi.
Nie jest to atwa, szybka ani przyjemna droga. Przykro mi, jeli
takiej szukasz. Niestety, rwnie w tym kontekcie sprawdza si
stara ekonomiczna zasada: Nie ma czego takiego jak darmowy obiad.
Droga do mistrzostwa jest trudna. Prowadzi jednak do wspaniaego celu. Jeli chcesz sta si ekspertem w tym, co robisz, jeli
chcesz sign poziomu mistrzowskiego i jeli jeste gotowy woy w to niezbdn prac, ta droga zaprowadzi Ci do wymarzonego celu.
Jeli chcesz by w czym najlepszy, zapraszam Ci do przeczytania tej ksiki. Czsto mwi si o tym, e warto inwestowa
12
WSTP
w siebie jest w tym sporo prawdy. Na stronach tej publikacji

znajdziesz rozwinicie tego powiedzenia: instrukcje, jak przygotowa plan swojej inwestycji tak, by zrealizowa j jak najlepiej
i jak najmniejszym kosztem.
Jeli jeste menederem, rodzicem, nauczycielem, trenerem, szefem lub inn osob odpowiedzialn za rozwj ludzi, rwnie zapraszam Ci do lektury. Dziki tej ksice dowiesz si, jak zorganizowa rodowisko rozwojowe oraz ciek rozwojow dla osb
bdcych pod Twoj opiek i jak pomc im osign sukces.
Talent to mit. W zasadzie kady moe doj do poziomu mistrzowskiego, jeli podejmie odpowiedni wysiek i bdzie trenowa wedug odpowiedniego planu. Decyzja o podjciu wysiku naley
od Ciebie, tym, co ja mog dla Ciebie zrobi, jest nauczy Ci,
jak zaplanowa drog do mistrzostwa.
Ruszajmy!
13
Ro z d z i a 1 .
Natrtny mit talentu
Byem w szoku. Burza, ktra si rozptaa wok mnie, bya czym,

czego si zupenie nie spodziewaem. A przecie jedyne, co zrobiem, to byo stwierdzenie w rodowisku trenerw, e wedug bada talent nie istnieje by osign mistrzostwo w danej dziedzinie, wystarczy odpowiednio i dugo wiczy. Mwic szczerze,
oczekiwaem, e zostanie to uznane za truizm i przejdzie ledwo
zauwaone. W kocu ci ludzie byli ekspertami od pomagania innym w drodze rozwoju.
Zamiast tego rozptaa si burza stulecia...
Nawet wrd zawodowych nauczycieli i trenerw mit talentu
okaza si niesamowicie silny. Dyskusja, jak wszczto po moich
sowach, nie bya dyskusj na argumenty, raczej ktni prowadzon na do niskim poziomie. Emocje zwizane z kwesti talentu wziy gr. A wydawaoby si, e to temat nudny. Denerwowa si o to, e kto stwierdzi, e talent nie istnieje? Przecie
to tak absurdalne, e a mieszne...
TALENT NIE ISTNIEJE
A jednak! Ta sytuacja oraz wiele do niej podobnych pokazay mi,

jak silnie zakorzeniony jest mit talentu w naszej kulturze. Dlatego zanim zajmiemy si omwieniem psychologicznych bada
pokazujcych, e talent to mit, oraz tym, co decyduje o byciu
ekspertem w rnych dziedzinach, powimy troch miejsca na
przyjrzenie si samej idei talentu.
Skd wzi si talent?

Nie da si ukry, e ludzie s rni. Niektrzy s wietni w rnych dziedzinach, inni zdaj si nie by w stanie zrobi nawet
pierwszego kroku w adnej z nich. atwo, z jak niektre osoby
tworz wspaniae dziea sztuki obrazy, rzeby, muzyk sprawia, e zaczynamy wierzy, e ci artyci s szczeglnie utalentowani, e jest w nich jaka iskra boa, e mieli szczcie otrzyma
nienamacalny dar, ktry wyrnia ich i czyni ich niezwykymi.
Ludzki mzg nienawidzi zagadek i niejasnoci. Dla naszych praprzodkw, ktrzy yli na sawannie, niejasno sytuacji bya sygnaem zagroenia. Skoro nie wiadomo, co si dzieje, to moe sta si
co niebezpiecznego! Z tego powodu wyewoluowalimy naturaln
skonno do szukania wyjanie, choby miay by to wyjanienia niepene lub wrcz bdne. W rodowisku, w ktrym yli nasi praprzodkowie, bdny obraz sytuacji by lepszy ni kompletna niewiedza na temat tego, co si dzieje.
Ta skonno pozostaa w naszych genach do dzisiaj. Dlatego kiedy spotykamy kogo, czyje umiejtnoci zdaj si znaczco wykracza ponad norm, uznajemy, e jest w tej osobie co niezwykego, co j wyrnia spord innych miertelnikw. Skaniamy
si ku takiej ocenie sytuacji, tym bardziej e w wikszoci przypadkw widzimy jedynie kocowe rezultaty czyjej pracy i nie
mamy pojcia, ile wysiku woono w ich uzyskanie. Wielu ekspertw, gwnie z przyczyn prestiowo-psychologicznych, utrzy16
NATRTNY MIT TALENTU
muje w tajemnicy to, jak wiele czasu i energii powicili, by osign swoje umiejtnoci, co dodatkowo oddala nas od prawdy.
Nie sposb te nie wspomnie tutaj o naturalnym ludzkim pragnieniu, aby niezwykle skomplikowane umiejtnoci byy tak naprawd czym, co mona zdoby bez wysiku. Ta fantazja stanowi
moim zdaniem jedno z trzech gwnych osobistych i emocjonalnych przyczyn, dla ktrych mit talentu jest tak bardzo popularny.
Te trzy przyczyny s wane, poniewa gdyby chodzio wycznie
o bdn interpretacj faktw, bez zaangaowania w to jakichkolwiek osobistych i emocjonalnych skonnoci, naleaoby oczekiwa innej reakcji. Przedstawienie nowej, bardziej optymistycznej
wizji, zgodnie z ktr w zasadzie kady moe, wkadajc w to odpowiednio duo pracy, osign poziom mistrzowski w wybranej
dziedzinie, powinno si spotka z entuzjastycznym przyjciem.
Tymczasem wzbudza zwykle ogromne wzburzenie.
Dlaczego? Sdz, e odpowied na to pytanie znajdziemy, analizujc trzy rodzaje przekona, jakimi czsto kieruj si ludzie.
Talent jako uzasadnienie wyjtkowoci

Jeli talent jest czym wrodzonym, pochodn wyjtkowego, indywidualnego zestawienia genw danej osoby, albo stanowi bosk iskr i pochodzi od jakiej siy wyszej, to ludzie obdarzeni
talentem s wyjtkowi i niezwykli. Tego typu rozumowanie moe by bardzo atrakcyjne dla osb, ktre czuj si szczeglnie
utalentowane w jakiej dziedzinie. Nawet jeli tacy ludzie wiedz, e mistrzostwo osignli, duo wiczc i decydujc si na
ogromne powicenia, to przekonanie to pozwala im si czu bezpiecznie. Wynika z niego bowiem, e inni ludzie, podobnie si
starajc, i tak nie zdoaj si zbliy do mistrzw ani tym bardziej
ich przegoni.
17
TALENT NIE ISTNIEJE
Paradoksalnie, przekonanie to dziel rwnie osoby, ktre nie

znajduj w sobie takiego talentu. Wiara w talent moe take uzasadnia wyjtkowo autorytetu, ktry jest wany dla danej osoby. Jeli naprawd kogo podziwiasz za jego osignicia, wiara
w jego wrodzon lub nadan mu przez si wysz wybitno jest
bardzo atrakcyjna. Zdecydowanie wygrywa z do nudnym wyobraeniem w rodzaju: ten czowiek bardzo duo trenowa.
Brak talentu jako uzasadnienie przecitnoci

Co ciekawe, mit talentu jest te emocjonalnie atrakcyjny dla osb,
ktre s mao kompetentne w rnych dziedzinach. Jeli kiedy
prbowae np. nauczy si gra na gitarze i poddae si, poniewa widziae, e nie robisz postpw, uzasadnienie: nie urodziem si z talentem do tego jest przyjemniejsze emocjonalnie
ni powiedzenie: nie miaem wystarczajcego samozaparcia
w tym, co robiem.
Wikszo ludzi ma w swoim yciu przynajmniej jedn tak rzecz,
ktr prbowali opanowa i poddali si bez uzyskania choby minimalnych rezultatw. Dlatego naturalne jest, e wiele osb bdzie si trzyma mitu talentu, by chroni swoj samoocen albo
podtrzyma swoj opini o ludziach, ktrych szanuj i o ktrych
wiedz, e ponieli porak przy wiczeniu jakiej umiejtnoci.
Co wicej, to przekonanie bywa te przydatne do obnienia wartoci kogo, kogo uznajemy za utalentowanego, ale nie darzymy
go sympati. W tej sytuacji przyczyn zdolnoci takiej osoby mona bowiem szuka w szczciu, a nie w cikiej pracy. Mylimy:
nie zasuya na talent, po prostu los si do niej umiechn....
Dziki temu moemy poczu si lepiej, a prawda jest taka, e ten
kto ciko zapracowa na swj sukces.
18
NATRTNY MIT TALENTU
Fantazja o odkryciu ukrytego talentu

Chyba kady czowiek lubi sobie od czasu do czasu pofantazjowa. Gdybym wygra w totka, rzucibym to wszystko i wyjecha
na Hawaje. Gdybym kupia ziemi i kopic fundamenty pod
dom, odkryabym tam skrzyni ze zotem, to wtedy.... Gdybym
zrobi na prezesie dobre wraenie, awansowabym, a wtedy Baka
na pewno....
Skonno do fantazji jest do uniwersaln i naturaln ludzk cech. Gdy wic ogldamy w dziaaniu mistrzw rnych dziedzin,
przyjemnie jest nam pomarzy sobie na przykad tak: Ja te bym
tak mg, po prostu nie zadbaem o rozwinicie mojego ukrytego talentu. Podobnie jest, gdy co nam nie wyjdzie wtedy
zamiast wzi si do pracy nad rozwijaniem danej umiejtnoci,
atwiej jest zacz fantazjowa o tym, e wkrtce odkryjemy w sobie niezwyke predyspozycje do jakiej innej, jeszcze wspanialszej zdolnoci.
Dla wielu osb takie wyobraenia s niezwykle atrakcyjne
pozwalaj uciec od szarej rzeczywistoci i codziennych trudw.
Zastpienie ich scenariuszem w rodzaju: jeli chcesz by naprawd dobry, musisz na to ciko pracowa, dla wielu osb
byoby zbyt duym wyzwaniem, czym, co zdaje si odbiera im
barwy ycia.
Przekonania stojce na drodze do rozwoju

Jeli wemiesz pod uwag powysze przekonania, tak silny opr
przeciwko zaakceptowaniu faktu, e talent jest jedynie mitem,
staje si duo bardziej zrozumiay. Jeli spojrze z tej perspektywy, to kiedy mwiem o micie talentu, wrcz powinienem by
oczekiwa burzy, jaka nastpia po moim wystpieniu. Sprzeciwiem si bowiem bardzo silnym emocjonalnie skonnociom.
19
TALENT NIE ISTNIEJE
Nie pisz jednak tego rozdziau po to, by opowiedzie Ci o wydarzeniach, ktre mnie spotkay, kiedy wygosiem tez, e talent
to mit. Chc tu jedynie wykaza, e silne emocjonalne przekonania przeszkadzaj w przyjciu naukowych bada i prowadz
do odrzucenia prawdy.
Dlatego wanie zaczem od przedstawienia Ci trzech gwnych
rodzajw przekona, ktre podtrzymuj mit talentu. Teraz gdy
je poznae, zachcam Ci do wykonania poniszego wiczenia.
Pomoe Ci ono przyjrze si temu, jak w Twoim yciu mog
funkcjonowa trzy gwne grupy przekona zwizane z talentem.
Gdy staniesz si ich wiadomy, duo atwiej Ci bdzie unika ich
ukrytego wpywu na Twoje decyzje.
wiczenie: odkrywanie przekona dotyczcych talentu

1. Zastanw si, czy uwaasz, e w jakim obszarze Twojego
ycia jeste bardzo utalentowany, albo czy kto, kogo
znasz i cenisz, odznacza si jakim wielkim talentem.
Co to dla Ciebie znaczy? Co by to znaczyo, gdyby
okazao si, e talent nie jest czym wrodzonym,
jest natomiast efektem wicze i treningu? Jak by to
wpyno na Twj odbir samego siebie albo cenionych
przez Ciebie ludzi? Napisz poniej swoje przekonania
i przemylenia na ten temat.
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
20
NATRTNY MIT TALENTU
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
2. Zastanw si, czy uwaasz, e w jakim obszarze swojego
ycia nie masz talentu. Pomyl o tych sytuacjach,
w ktrych chciae si czego nauczy, ale nie zdoae
tego zrobi. Pomyl o podobnych sytuacjach u osb, ktre
uznajesz za autorytety. Co to dla Ciebie znaczy? Co by to
znaczyo, gdyby okazao si, e takie sytuacje nie wiadcz
o braku wrodzonego talentu, ale s efektem tego, e za
mao byo wicze? Jak by to wpyno na Twj odbir
siebie samego albo cenionych przez Ciebie ludzi? Napisz
poniej swoje przekonania i przemylenia na ten temat.
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
3. Pomyl o osobach, ktrych nie lubisz, a ktre s w czym
naprawd dobre. Co by to dla Ciebie znaczyo, gdyby
okazao si, e te osoby swoje umiejtnoci zawdziczaj
21
TALENT NIE ISTNIEJE
dugiemu, trudnemu i systematycznemu treningowi, a nie

utowi szczcia czy iskrze boej? Jak by to wpyno
na Twj odbir siebie samego oraz takich osb? Napisz
poniej swoje przekonania i przemylenia na ten temat.
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
4. Przypomnij sobie rne fantazje, ktre snue, marzc
o szybkim zdobyciu rnych umiejtnoci. Czy te myli
byy przyjemne? Jak by to byo, gdyby wiedzia, e nie
ma moliwoci byskawicznego wyksztacenia adnej
umiejtnoci? e nad kad z nich musisz ciko
pracowa i starannie si uczy? Co by to dla Ciebie
znaczyo? Jak by si z tym czu? Napisz poniej swoje
przekonania i przemylenia na ten temat.
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
22
NATRTNY MIT TALENTU
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
5. Teraz przejrzyj swoje notatki i zastanw si nad tym, jak
przekonania mog wpywa na Twj odbir tezy, e talent
nie istnieje. Dziki tej wiadomoci atwiej Ci bdzie
obiektywnie oceni ten problem i skupi si na tym,
co jest w nim naprawd istotne.
23
Ro z d z i a 2 .
Mit talentu
a rzeczywisto
mistrzostwa
Skoro zabezpieczye si ju przed nadmiernym wpywem dotychczasowych przekona i uprzedze, czas dokadniej zbada kwesti talentu i tego, jak osiga si mistrzostwo w danej dziedzinie.
Jak pisaem wczeniej: talent to mit, a po to, by zosta ekspertem,
potrzeba okoo 10 000 godzin specjalnego treningu, ktry znany
jest pod nazw celowe wiczenie (ang. deliberate practice). To
jednak, jak podejrzewam, zdecydowanie zbyt krtkie wprowadzenie, by zatrzyma na duej uwag wikszoci czytelnikw.
Przeanalizujmy wic ten temat dokadniej.
Z poprzedniego rozdziau dowiedziae si, skd wzia si u ludzi popularno mitu talentu oraz jakie czynniki sprawiy, e tak
mocno zakorzenia si ona w ludzkich umysach. Bya ywa nie
TALENT NIE ISTNIEJE
tylko przez tysice lat rozwoju ludzkiej cywilizacji, ale rwnie

nie stracia na popularnoci mimo rozwoju psychologii jako nauki. Dla psychologw talent by czym domniemanym, cho bliej niepoznanym. Wikszo teorii psychologicznych mwia
o tym, e talent jest pochodn cech dziedziczonych (genetyka),
niektre wskazyway jednak, e moe by raczej efektem niezwykego zbiegu okolicznoci.
Wielu twierdzio wrcz, e talentu nie da si zbada powoywali si przy tym np. na historyka Paula Israela i jego barwny
opis pracy Thomasa Edisona: Gdy przegldajc jego notatniki,
widzisz, jak dziaa jego umys, ju tylko obfito i bogactwo jego
pomysw sprawiaj, e zdajesz sobie spraw z tego, e jest w tym
co, czego nie mona atwo zrozumie czego by moe nigdy
nie zdoamy zrozumie. Idea talentu jako iskry boej bya tak
gboko zakorzeniona w ludzkich umysach, e waciwie nikt
ju nie dopuszcza do siebie myli, by tak niezwyke zdolnoci,
jak te, ktre mia Edison, mogy by czym innym ni tylko darem, szczliwym zrzdzeniem losu lub genetyki.
Tak wygldao podejcie psychologii we wczesnych latach 90.
ubiegego wieku. I wtedy wanie Kevin Anders Ericsson, amerykaski psycholog szwedzkiego pochodzenia, przeprowadzi badanie, ktre miao zmieni ten pogld. Ericsson, ktry zaczyna
swoj karier od badania mechanizmw ludzkiej pamici, zwrci uwag na to, e proste techniki usprawniania pamici pozwalaj na gwatowny rozwj tej, zdawaoby si wrodzonej, zdolnoci.
Skoro pami daje si wywiczy, to co z innymi zdolnociami,
ktre zwykle uznawano za wyuczone?
By zgbi ten temat, wybra dziedzin, ktra bardzo silnie kojarzy si z wrodzonym talentem i wrodzonymi umiejtnociami
zdolnoci muzyczne. Ericsson i jego zesp obiektem bada
26
MIT TALENTU A RZECZYWISTO MISTRZOSTWA
uczynili studentw zachodnioberliskiej akademii muzycznej.

Wykadowcy akademii zostali poproszeni o wytypowanie trzech
grup studentw:
najlepszych, ktrzy mieli przed sob karier wiatow;
bardzo dobrych, ktrzy mieli przed sob karier krajow;
przecitnych, ktrzy mieli zosta nauczycielami muzyki.
Wszyscy wybrani studenci byli mczyznami w podobnym wieku (okoo 20 lat). Ich biografie zostay dokadnie przeanalizowane, szczegln uwag zwracano na wiek rozpoczcia treningw,
rodzaj treningu, dotychczasowe sukcesy yciowe, oraz szacunkow ilo czasu powiconego na trening w cigu tygodnia, od
momentu rozpoczcia nauki. Studentw poproszono rwnie
o przeanalizowanie ich typowego tygodnia pod ktem czynnoci,
jakie wykonuj i tego, ile czasu im to zajmuje, czy te czynnoci
s raczej przyjemne czy trudne oraz w jaki sposb pomagaj im
rozwin umiejtnoci. Dane te zostay dodatkowo zweryfikowane na podstawie wywiadw przeprowadzonych z uczestnikami badania.
Wyniki analiz byy nader interesujce. Wszyscy uczestnicy zaczynali gra mniej wicej w tym samym wieku (okoo 8. roku ycia) i postanowili zosta zawodowymi muzykami w podobnym
wieku (okoo 15. roku ycia). Kiedy rozpoczto badania, wszyscy
studenci mieli za sob okoo 10 lat gry. Wszyscy wiczyli rwnie
podobn ilo czasu rednio 51 godzin tygodniowo.
I w tym wanie punkcie pojawia si kluczowa rnica midzy
najlepszymi a przecitnymi muzykami. O ile bowiem wszyscy
wiczyli tyle samo, to rodzaj wybieranego wiczenia by rny
w rnych grupach. Wszystkie grupy zgodnie uznay, e samodzielne wiczenie stanowio najlepszy sposb rozwoju umiejtnoci. O ile jednak najlepsi wiczyli samodzielnie rednio przez
27
TALENT NIE ISTNIEJE
24 godziny w tygodniu, o tyle przecitni ju jedynie przez 9 godzin. Naley tu doda, e samodzielne wiczenie zostao uznane
rwnie za jedn z najmniej przyjemnych, a jednoczenie jedn
z najbardziej wyczerpujcych czynnoci.
Co wicej, cho midzy najlepszymi a bardzo dobrymi muzykami nie byo specjalnej rnicy, jeli chodzi o liczb godzin samodzielnych wicze, gdy byli ju studentami akademii muzycznej, to analizujc wczeniejszy okres ich nauki, mona ju byo
zauway znaczce rnice. Najlepsi, przed osigniciem penoletnoci, trenowali rednio przez 7410 godzin, bardzo dobrzy
jedynie przez 5301, za przecitni zaledwie przez 3420 godzin.
Wyniki te byy statystycznie istotne, nie byo te od nich wyranych odstpstw, tzn. nie zdarzay si sytuacje, by kto zalicza si
do najlepszych po 5000 godzin treningu ani by kto nie zalicza
si do tego grona mimo przepracowania 7000 godzin...
Podobne badania przeprowadzono w sporcie, szachach, chirurgii, balecie, aktorstwie i wielu innych dziedzinach i raz za razem
wychodziy podobne wyniki. Mistrzostwo w danej dziedzinie zaleao od liczby godzin treningu, jaki odbya dana osoba. Nie by
to jednak dowolny trening chodzio o specjaln odmian wicze, ktr Ericsson okreli mianem celowego wiczenia. W kolejnych rozdziaach tej ksiki zajmiemy si tym, co wyrnia to
wiczenie, teraz jednak pozostamy przy samych badaniach.
Wyniki Ericssona pokrywaj si z wnioskami bada Herberta
Simona i Williama Chasea. Naukowcy ci, badajc szachistw, zaproponowali tzw. regu dziesiciu lat. Mwi ona, e osignicie
poziomu arcymistrza szachowego moliwe jest dopiero po okoo
10 latach intensywnego treningu. Regua ta potwierdza wnioski
z bada nad ekspertami: w efekcie poszukiwa Ericssona regua
10 lat zostaa zmieniona na zasad 10 000 godzin, od ktrej omawiania zaczlimy ten rozdzia. Innymi sowy: badania pokazuj, e
28
osignicie poziomu mistrzowskiego w rnych dziedzinach moliwe jest po 10 000 godzin celowego wiczenia w danej dziedzinie.
(Od tej zasady jest kilka wyjtkw, np. medycyna, gdzie poprzeczka jest postawiona jeszcze wyej, na 12 000 czy 14 000 godzin).
Badania Ericssona i jego naladowcw1 pokazuj duo wicej ni
tylko znan powszechnie prawd, e trening czyni mistrza. Gdyby tylko weryfikoway to, jakiego rodzaju wiczenie czyni mistrza, ju byyby niezwykle cenne. Badania te id jednak o krok
dalej i pokazuj co duo waniejszego: z perspektywy umiejtnoci eksperta/ mistrza danej dziedziny, talent i predyspozycje
to bezuyteczny i szkodliwy mit.
Mona tak stwierdzi m.in. dziki temu, e droga wszystkich ekspertw jest podobna, nie ma tu anomalii. Gdyby predyspozycje
lub talent miay istotne znaczenie przy osiganiu poziomu mistrzowskiego, naleaoby oczekiwa przynajmniej pojedynczych
odstpstw od przedstawianej reguy:
Talentw, czyli ludzi, ktrzy osignli poziom
mistrzowski, nie przepracowawszy minimum 10 000
godzin, osb majcych wyjtkowe predyspozycje w danej
dziedzinie.
Antytalentw, czyli tych, ktrzy mimo powicenia na
trening duo ponad 10 000 godzin celowego wiczenia,
wci nie zdoali osign poziomu mistrzowskiego, ludzi,
ktrzy maj wyjtkowe braki predyspozycji w danej
dziedzinie.
1
Zebrane np. w The Cambridge Handbook of Expertise and Expert

Performance (Podrcznik Uniwersytetu Cambridge nt. ekspertyzy
i umiejtnoci eksperckich) jeli chcesz zgbi temat od strony
naukowej, gorco zachcam Ci do tej lektury, znajdziesz tam
eksperymentalne podstawy tego, o czym tu czytasz.
29
TALENT NIE ISTNIEJE
Takich anomalii brakuje. Nie znaleziono ich w adnej z licznie

badanych dziedzin, wrd ogromnej rzeszy testowanych ekspertw i osb aspirujcych do statusu eksperckiego.
Oczywicie, istniej pewne granice fizyczne, ktre trudno pokona czowiek urodzony bez rk i ng nie zostanie wiatowej
klasy koszykarzem, podobnie jak czowiek sparaliowany czy urodzony z tak duym ubytkiem inteligencji, e nie potrafi nawet si
ubra. S pewne zdroworozsdkowe granice, ktrych raczej nie
da si przekroczy, przynajmniej: nie dzi2. Te granice sigaj
jednak duo bliej, ni si powszechnie uwaa.
Czy przeciwnicy talentu

to mentalni komunici?
W jednej z dyskusji na temat talentu, w ktrej braem udzia, kwestionowanie tego, e talent istnieje, zostao okrelone mianem mentalnego komunizmu, zaoenia, e umysowo wszyscy jestemy
rwni. Termin ten spodoba mi si tak bardzo, e postanowiem
go zapoyczy i wykorzysta w tej ksice. Choby po to, by wskaza, e przeczenie istnieniu talentu nie oznacza twierdzenia, e
wszyscy ludzie s identyczni, jeli chodzi o intelekt. Bo ludzie nie
s rwni ale nie ma to wikszego znaczenia, poniewa ta nierwno nie przeszkadza nikomu, by sta si ekspertem.
Fakt, e jeli rozpatrujemy spraw talentu na poziomie kompetencji eksperckich, to talent czy predyspozycje nie istniej, nie
2
Z drugiej strony nie wiemy, jak dugo bdzie to aktualne co

pokazaa towarzyszca niedawnej olimpiadzie w Pekinie afera
zwizana z niepenosprawnym biegaczem wykorzystujcym
wyjtkowo wydajne protezy i pragncym rywalizowa w zwykej
olimpiadzie, a nie w paraolimpiadzie.
30
oznacza, e rodzimy si identyczni i nie ma midzy nami rnic.

Nie mam wtpliwoci, e ludzie s bardzo rni, i uwaam, e
absurdem byoby prbowa przekonywa kogokolwiek do innej
wizji. Jedyne, na co wskazuj, jedyne, co twierdz, to e z perspektywy mistrzowskiego poziomu umiejtnoci jakiekolwiek
predyspozycje, wrodzone talenty itp. nie maj znaczenia.
Innymi sowy, gdyby porwna denie do mistrzostwa z wycigiem dookoa wiata, to predyspozycje i talent s tym, czym jest
10 metrw przewagi przyznanych jednemu z biegncych na starcie wycigu. Na pocztku wydaje si to duo, ale jeli wzi pod
uwag dystans caego wycigu, to jest absolutnie bez znaczenia.
Z drugiej strony jeli konkurencj nie jest wycig dookoa wiata, a jedynie bieg na 100 metrw, to 10 metrw daje ju ogromn
przewag. Dlatego indywidualne rnice midzy ludmi zdaj
si ogromne, kiedy oceniamy laikw w danej dziedzinie. Te wanie rnice s jedn z gwnych przyczyn powstania mitu talentu
i nie przecz, e one istniej. Zreszt nie ma adnej potrzeby, by
zaprzecza tym rnicom. Benjamin Bloom, profesor Uniwersytetu Chicagowskiego, w swojej przeomowej ksice Developing
Talent in Young People (Rozwijajc talent u modych ludzi) dokona analizy czynnikw skadajcych si na talent. Przeanalizowa
okres dziecistwa ponad setki wybitnych ekspertw i mistrzw
w rnych dziedzinach, zarwno artystw, jak i naukowcw. I odkry, e bdc dziemi, nie wykazywali oni adnych szczeglnych
cech, ktre sugerowayby ich przyszy, ogromny sukces. Podobne wyniki day badania dotyczce wpywu IQ na sukces oraz inne analizy naukowe dotyczce wpywu wrodzonych czynnikw
na przyszy sukces. Jedyne rnice, ktre faktycznie miay jakie
znaczenie (ale tylko w przypadku sportowcw), to wzrost i rozmiar ciaa. I nie byy bynajmniej decydujce. Wystarczy tu przypomnie, e krl koszykwki Michael Jordan zosta swego czasu
31
TALENT NIE ISTNIEJE
wyrzucony z uczelnianej druyny sportowej. Wedug trenera nie

by wystarczajco dobry, aby w niej gra.
Tak wic owszem, istniej rnice w predyspozycjach, mona
mwi o jakim talencie ale wycznie w sytuacji, w ktrej porwnujemy laikw w danej dziedzinie. Gdy natomiast spojrzymy
na ekspertw, talent, predyspozycje i wszelkie inne wytumaczenia mistrzostwa to po prostu mity. W perspektywie zwycistwa
w wycigu dookoa wiata a osignicie poziomu eksperckiego
w dowolnej dziedzinie jest porwnywalnym wyczynem dziesi metrw naprawd nie czyni adnej rnicy.
Genialne dzieci: mit Mozarta

Moment. Twierdzisz, e nie ma wrodzonego talentu? A w takim
razie co z Mozartem?!.
Ta uwaga pojawia si bardzo czsto w dyskusjach na temat talentu. Wolfgang Amadeusz Mozart jest takim stereotypowym dowodem na dziecicy geniusz i ogromny talent. Skoro komponowa
muzyk, gdy mia 5 lat, i dawa recitale, gdy mia 8 lat, to jak mogaby si do niego odnosi regua 10 000 godzin?
Pozornie przykad Mozarta wydaje si niepodwaalnym argumentem na rzecz talentu. W rzeczywistoci jednak, gdy przyjrze si
bliej, jego sukces okazuje si kolejnym potwierdzeniem reguy
10 000 godzin.
Jak to moliwe?
Kluczowe s dla nas dwie informacje. Pierwszy utwr Mozarta
uznawany za arcydzieo to Koncert fortepianowy nr 9. Wczeniej,
owszem, komponowa utwory, ale dzi rzadko kto do nich wraca.
Pierwsze arcydzieo kompozytora powstao za nie wtedy, gdy
Mozart mia 5, 10 czy nawet 15 lat. Napisa je dopiero w wieku
32
21 lat, czyli kilkanacie lat od czasu, gdy rozpocz bardzo ciki

i wytrway trening pod okiem jednego z najlepszych nauczycieli
muzyki swej epoki.
Nauczycielem tym i to jest druga istotna dla nas informacja
by Leopold Mozart, ojciec Amadeusza, do dzi uznawany za
wybitnego specjalist od ksztacenia muzycznego dzieci. Zacz
on trenowa syna, gdy ten mia zaledwie trzy lata, co daje nam
w sumie a 18 lat celowego treningu do chwili, gdy Mozart stworzy swoje pierwsze arcydzieo. Biorc pod uwag badania Ericssona, mona by wrcz powiedzie, e Mozart wyjtkowo pno
przejawi swoje mistrzostwo i e stanowi przykad braku talentu
muzycznego. Oczywicie, jeli twrczo Mozarta miaaby by
przykadem braku talentu, to miejmy nadziej, e jak najwicej
osb jest go pozbawionych.
Nawet argument o modzieczych kompozycjach Mozarta, ktre
nie byy wprawdzie arcydzieami, ale mogy sugerowa jego wrodzone predyspozycje, zosta obalony. Owszem Mozart komponowa jako dziecko a dokadniej: przerabia kompozycje innych
twrcw, gwnie Bacha. Co wicej, jego kompozycje byy zapisywane (poprawiane) rk jego ojca, kompetentnego muzyka
i wytrawnego nauczyciela. Patrzc z tej perspektywy, czy mona
mwi o czymkolwiek poza ogromnym, wieloletnim wysikiem,
ktry najpierw da owoce w postaci koncertujcego po 5 latach
treningu dziecka, a pniej, po 18 latach harwki, przynis prawdziwie wspaniay plon?
Czy nic poza treningiem nie ma znaczenia?

Regua 10 000 godzin nie oznacza jednake, e inne czynniki, takie jak np. wychowanie, nie maj znaczenia i e liczy si tylko czas:
10 000 godzin powiconych na trening.
33
TALENT NIE ISTNIEJE
Przeciwnie wanie wychowanie i otoczenie, w ktrym dorasta dana osoba, staj si w wietle danych o 10 000 godzin celowego wiczenia tym istotniejsze. Jest tak dlatego, e niewielu
dorosych ludzi jest w stanie powici kilka godzin dziennie na
wyczerpujcy trening. Wikszo z nas ma inne zobowizania
prac, dzieci, znajomych... Wszystko to sprawia, e zrealizowanie
10 000 godzin celowego wiczenia w 10, a nawet w 20 lat staje
si do trudne.
Dlatego wanie pierwsze dwie trzy dekady ycia kadej osoby
s tak istotne. W tym okresie czowiek ma jeszcze ogromn ilo
czasu, ktry moe wykorzysta, by w przyszoci sign po mistrzowskie laury w wybranej przez siebie dziedzinie. To czas, kiedy nie jest jeszcze obciony rodzin, koniecznoci zarabiania
na swoje utrzymanie itp. Oczywicie, rwnie starsi ludzie potrafi znale sposoby na to, by rozwija si w danej dziedzinie
Einstein wykorzystywa np. swoj prac w urzdzie patentowym, dziki niej mia czas na trening ale dla przewaajcej
wikszoci pierwszych 20 30 lat bdzie kluczowym czynnikiem
decydujcym o mistrzostwie. Chodzi zatem o to, by odpowiednio
wykorzysta ten okres.
W tej kwestii najwikszy wpyw na rozwj czowieka maj oczywicie rodzice. Due znaczenie ma te otoczenie, a take zwyky
przypadek. Wpyw otoczenia to midzy innymi kwestia konkurencji jeli dziecko zbyt szybko trafi na kogo duo lepszego
od siebie, moe straci zapa do treningu. Z drugiej strony jeli
nigdy kogo takiego nie spotka, to prawdopodobnie zatrzyma si
na pewnym poziomie rozwoju umiejtnoci bez motywacji do
dalszego treningu po co ma si mczy, skoro i tak jest ju najlepszy. Ta zasada sprawia, e najwiksze szanse, by zosta ekspertami w rnych dziedzinach, maj dzieci z mniejszych miejscowoci, ktre w pewnym momencie swojego ycia przeprowadzaj
si do wikszych miast. Oczywicie, nie skrela to szans dzieci
34
z duych miast, tyle tylko e ich trenerzy lub opiekunowie musz

szczeglnie uwanie dba o dobieranie im rywali.
Znaczenie ma rwnie lepy los. Przykadem takiego lepego
losu jest data urodzenia. Dziecko urodzone 30 grudnia bdzie
najmodsze w swojej klasie, a wic rwnie zwykle najmniejsze,
czsto bdzie te mie problemy z nauk, poniewa rok w rozwoju mzgu to bardzo duo w tym wieku. W porwnaniu z nim
dziecko urodzone 1 stycznia nastpnego roku, czyli zaledwie dwa
dni modsze, bdzie miao znaczc przewag: bdzie wiksze,
silniejsze, bardziej rozwinite, lepiej dostosowane do wymogw
sytuacji. Wynika to z tego, e na pocztku takie dziecko bdzie lepiej dawao sobie rad w szkole, uzyska prawdopodobnie wiksze
uznanie nauczycieli, ktrzy bd je bardziej wspierali. W efekcie bdzie bardziej zaangaowane w nauk, co jeszcze zwikszy
uznanie nauczycieli. Oczywicie, jest moliwo nadrobienia
takich ogranicze, ale wymaga to wiadomej decyzji i uwagi ze
strony rodzicw dziecka urodzonego pod koniec roku.
Dlatego wanie wiedza rodzicw o zasadzie 10 000 godzin jest
tak istotna. Majc t perspektyw, mog odpowiednio ukierunkowa swoje dziecko i wspiera je w jego deniu do sukcesu. Tak
zrobi np. ojciec golfisty Tigera Woodsa: dawa chopcu do zabawy kij golfowy ju wtedy, gdy dziecko byo zaledwie procznym
niemowlciem.
Warto przy tym wrci na chwil do kwestii muzykw z zachodnioberliskiej akademii. Przecitnie trenowali oni od 8. roku ycia ale dopiero w wieku 15 lat zdecydowali, e chc si zajmowa muzyk. Trudno wic tu mwi o zrealizowanym marzeniu
dziecistwa!
Jakkolwiek kontrowersyjnie moe to zabrzmie w epoce, w ktrej najpopularniejsz postaw jest: nie naley niczego narzuca
35
TALENT NIE ISTNIEJE
dzieciom, niech same wybior swoj drog, w wietle obecnych

bada wanie decydowanie za dzieci jest lepszym rozwizaniem.
Owszem, jeli dziecko wyranie nie chce trenowa danej umiejtnoci, to zmuszanie go do tego nie ma wikszego sensu i tak
w przyszoci nie bdzie skonne woy w dan dziedzin pracy
niezbdnej, by sta si ekspertem. Ale warto dziecku umoliwia
wiczenie rnych umiejtnoci i bardzo mocno wspiera wszelkie sukcesy w tym zakresie (rwnoczenie co bardzo istotne
nie karzc za poraki). Znaczco zwikszy to szans, by dziecko
zaangaowao si w rozwj najbardziej odpowiadajcej mu umiejtnoci i by kroczyo do mistrzostwa.
Kwestia predyspozycji
Pene przedstawienie wpywu rodzicw na dzieci nie byoby moliwe, gdybym nie poruszy jeszcze raz kwestii predyspozycji. Chodzi o to, by rodzice zrozumieli, skd mogy si wzi rzekome
predyspozycje, ktre dostrzegaj u swoich dzieci.
Osignicie poziomu mistrzowskiego wymaga 10 000 godzin celowego wiczenia. Dua cz tych wicze to jednak nie s wiczenia bezporednio zwizane z dan umiejtnoci, ale trening
umiejtnoci porednio przydatnych w danej dziedzinie. Rola
takiego treningu jest czsto lekcewaona. Dlatego gdy np. dziecko, ktre brao udzia w zabawach trenujcych poczucie rytmu,
nagle zaczyna przejawia umiejtnoci muzyczne w wikszym
stopniu ni inne dzieci, wikszo osb nie kojarzy ze sob tych
dwch oddalonych od siebie faktw. Trudno im uzna, e takie
dziecko po prostu ma ju za sob pewien trening, podczas gdy
inne, ktre nie brao udziau w takich zabawach, ma mniej dowiadczenia w wiczeniu. Zamiast tego stwierdza si, e pierwsze dziecko ma talent muzyczny, a drugie nie.
36
Ten czynnik jest istotny zwaszcza dla rodzicw bardzo maych

dzieci, uwiadamia im bowiem, e dobr zabaw i zabawek na pocztku ycia dziecka moe wpyn na ca jego przyszo.
Oczywicie, zasada ta sprawdza si rwnie w przypadku osb
starszych. Jeli jako dorosy zaczniesz trenowa now umiejtno i odkryjesz, e przychodzi Ci ona jakby naturalnie, atwo poszukasz wyjanienia we wrodzonym talencie. W rzeczywistoci
jednak rne sytuacje w Twoim dotychczasowym yciu byy tak ciek treningow, ktra uatwia Ci start w danej dziedzinie.
Jeli masz tego wiadomo, atwiej Ci bdzie nie ulega pysze,
gdy okae si, e co przychodzi Ci atwo. Co waniejsze atwiej Ci wtedy bdzie rwnie nie poddawa si zbyt szybko, gdy
napotkasz trudnoci w innej dziedzinie, do ktrej brak Ci odpowiedniego przygotowania.
Jak wiczy?
Z tego rozdziau dowiedziae si, e talent to mit i e osignicie poziomu mistrzowskiego wymaga 10 000 godzin tzw. celowego wiczenia. Na czym jednak polega takie wiczenie i czym
rni si od zwykego powtarzania czynnoci zwizanych z dan
umiejtnoci? Odpowied na te pytania, wraz z wiczeniami
pomagajcymi Ci zaprojektowa Twj wasny program celowego
wiczenia, znajdziesz w rozdziale 3.
SZERSZA PERSPEKTYWA:
pokolenie dojrzaych ekspertw
Zmiany demograficzne, ktre zaszy w cigu ostatniego stulecia,
sprawiy, e pojawia si nieoczekiwanie jeszcze jedna moliwo
walki o ekspercki poziom umiejtnoci. Wzrost redniej dugoci
ycia sprawi, e czowiek przechodzcy na emerytur w wieku
37
TALENT NIE ISTNIEJE
60 65 lat moe liczy obecnie na dalszych 10 20 lat produktywnego, aktywnego ycia. Wicej wrcz sugeruje si taki aktywny sposb ycia, poniewa znaczco moe on poprawi jako
funkcjonowania osb starszych.
Sytuacja staje si jeszcze ciekawsza, jeli poczy to z faktem, e
rednia dugo ycia nieustannie ronie (obecnie w Polsce wynosi ponad 75 lat, a w wielu krajach to ponad 80 lat), oraz ze zmian
nastawienia do osb starszych takie osoby coraz czciej otrzymuj spoeczne przyzwolenie na drug modo, w miar jak
stereotypy na ich temat znikaj. Te czynniki sprawiaj, e wizja
pokolenia emerytw-ekspertw staje si bardzo realistyczna.
Nie ma bowiem adnych bada, ktre by sugeroway, e wiek
wpywa na tempo i moliwoci zdobywania eksperckich umiejtnoci pomijajc oczywicie kwesti ograniczonego czasu
u dorosych. Przecie najwikszym zasobem osb na emeryturze
jest wanie czas. To fakt, e pewne dziedziny, zwaszcza sport
wyczynowy, s ju dla takich osb zamknite, ale wikszo aktywnoci yciowych jest wci w zasigu osb starszych.
Patrzc z tej perspektywy, naleaoby oczekiwa, e w cigu najbliszych kilkudziesiciu lat pojawia si bdzie coraz wiksza
rzesza dojrzaych ekspertw osb, ktre podjy trening w danej dziedzinie dopiero na staro, ale dziki duej swobodzie
w decydowaniu o sposobie spdzania czasu zdoay stosunkowo
szybko doj do granicy 10 000 godzin celowego wiczenia.
Ta informacja jest wana z dwch powodw. Po pierwsze, wskazuje, e w najbliszym czasie znacznie zwikszy si rynek hobbystyczny dla osb starszych. Po drugie, jest to po prostu bardzo
optymistyczna wizja dla tych z nas, ktrzy emerytur maj przed
sob. Nawet jeli nie moemy obecnie osign eksperckiego poziomu w tych dziedzinach, ktre s w krgu naszych zainteresowa, bdziemy w stanie znale na to czas na emeryturze.
38
talent genialnych idiotw
Osobnym przejawem talentu s tak zwani genialni idioci (ang.
idiot savants), inaczej sawanci ludzie, ktrzy s bardzo upoledzeni intelektualnie, ale za to maj niezwyky talent do rysowania, poezji, oblicze itp. Ich jedna, wybrana umiejtno jest
tak rozwinita, e potrafi zadziwi. Poziom ich umiejtnoci
w tej jednej dziedzinie jest bowiem rwny poziomowi, jaki osigaj eksperci. Przykadem moe by kilkuletnia sawantka, znana
spoecznoci naukowej jako Nadia, ktra uwielbiaa rysowa konie w biegu. Jej dziea byy tak wspaniae, e s przez wikszo
tzw. naiwnych sdziw3 uznawane za lepsze od podobnego rysunku samego Leonarda da Vinci.
Genialni idioci faktycznie wykazuj niezwyke umiejtnoci.
Umiejtnoci te wynikaj jednak z nieprawidowego funkcjonowania mzgu i nie przekadaj si na bycie w czym mistrzem
(podobne zdolnoci przejawiaj si czasem u osb, ktre przeszy
wylew, czy u cierpicych na degeneratywne choroby mzgu).
Sawant bdcy mistrzem oblicze nie jest w stanie tej zdolnoci przeoy na bycie ekspertem z matematyki. Na mistrzostwo
skada si bowiem cay zestaw cech i jedna z nich, niezalenie
od tego, jak bardzo byaby rozwinita, nie wystarcza do uzyskania statusu eksperta.
W tym kontekcie warto przywoa ciekawy eksperyment australijskich badaczy: u cakowicie zdrowych dorosych osb zablokowali na krtki czas aktywno wybranych, wyszych obszarw
3
Naiwni sdziowie to w tym przypadku osoby, ktre nie wiedz,

kto jest autorem ocenianej przez nich pracy ten sposb oceny
pozwala unikn wpywu uprzedze w rodzaju skoro to rysunek
da Vinciego, to musi by wspaniay.
39
TALENT NIE ISTNIEJE
mzgu, dziki czemu ochotnicy, ktrzy brali udzia w eksperymencie, zaczli osiga mistrzostwo w jakiej wybranej dziedzinie,
upodabniajc si w tym do sawantw. Eksperyment ten, przeprowadzony z wykorzystaniem tzw. transcranial magnetic stimulator, przyrzdu oddziaujcego na mzg przy uyciu zmiennych
pl magnetycznych, dowodzi organicznego rda zdolnoci sawantw, podkrelajc jednoczenie niemoliw do pokonania
barier, jaka stoi na drodze do mistrzostwa przed takimi genialnymi idiotami.
Podsumowujc: genialni idioci dowodz, e mona mwi o pewnych wrodzonych umiejtnociach, cho jednoczenie umiejtnoci te nie przekadaj si na osignicie mistrzowskiego poziomu. Wniosek moe by tylko jeden owszem, rnimy si na
starcie, ale te rnice nie maj wikszego znaczenia wobec ogromu
pracy nad sob, jak trzeba wykona, by mc zosta ekspertem.
40
Ro z d z i a 3 .
Cechy celowego
wiczenia
Zaraz, zaraz! Jeli to, co piszesz o celowym wiczeniu, jest prawdziwe, to facet, ktry rzpoli na skrzypcach w tramwajach, pewnie ma ju za sob 10 000 godzin wiczenia i powinien by ekspertem! W kocu gra jakie 8 godzin na dob, dzie w dzie i od
lat spotykam go w tych samych tramwajach. Wic te 10 000 godzin pewnie ma za sob ju dawno temu!.
Taki sprzeciw to cakowicie zrozumiaa reakcja. Faktycznie, skrzypek z tramwaju zapewne ma za sob 10 000 godzin grania, a wic
i 10 000 godzin wiczenia. Sk w tym, e...
Celowe wiczenie NIE JEST zwykym wiczeniem!
To kluczowe rozrnienie, ktre trzeba wyranie podkreli. Celowe wiczenie rni si od zwykego treningu tak bardzo, jak
obiad w trzygwiazdkowej restauracji rni si od obiadu w dworcowej budce z kebabami. 10 000, a nawet 40 000 godzin zwykego
TALENT NIE ISTNIEJE
wiczenia nie gwarantuje osignicia mistrzostwa ani przecitnego poziomu w danej umiejtnoci.
Dzieje si tak jednak nie ze wzgldu na jakie predyspozycje czy
mityczny talent, ale po prostu dlatego e zwyke wiczenie moe
by wykonywane bez zaangaowania i naleytej uwagi, czsto nie
stanowi adnego wyzwania, staje si sztuk dla sztuki itp. Zwyke wiczenie zazwyczaj przemienia si w zabaw lub bezmylne powtarzanie.
Tymczasem celowe wiczenie ma na celu wycisn jak najwicej
korzyci z kadej sekundy treningu. Dlatego aby trening mona
byo uzna za celowe wiczenie, powinien on spenia szereg warunkw. S to przede wszystkim:
zaprojektowanie treningu w celu rozwoju konkretnej
umiejtnoci;
izolacja poszczeglnych elementw wiczenia;
mierzalno postpw oraz cigy, atwy dostp do
informacji o osiganych wynikach wraz z moliwoci
korekty zachowania;
wielokrotne powtrzenia wicze;
odpowiedni stopie trudnoci i wysokie wymagania;
niewielka przyjemno;
potrzeba skupienia i due zaangaowanie umysu
w trakcie treningu;
wykorzystanie refleksji po treningu.
Z dalszej czci tego rozdziau dowiesz si wicej o kadym z tych
wymogw i bdziesz mg odnie go do umiejtnoci, ktre sam
chciaby zdoby. Znajdziesz tam opis poszczeglnych cech celowego wiczenia wraz z przykadami ich wdraania w ycie oraz
42
CECHY CELOWEGO WICZENIA
praktyczne wiczenia pozwalajce na przetestowanie wskazanych

metod. Narzdzia przygotowane s tak, aby mg, po zakoczeniu lektury, przygotowa peen program celowego wiczenia
w wybranej przez Ciebie dziedzinie. Dlatego te od tej chwili nie
ma wymwek droga do mistrzostwa stoi przed Tob otworem
i tylko od Ciebie zaley, czy na ni wejdziesz.
Cechy celowego wiczenia:

specjalnie zaprojektowane dla rozwoju
Celowe wiczenie nie jest czym, co robi si dla przyjemnoci.
Nie jest nawet aktywnoci podejmowan w zwizku z dan dziedzin. Celowe wiczenie to program treningowy zaprojektowany
konkretnie, by zwikszy Twoje kompetencje w danej dziedzinie.
Taki projekt musi zarwno uwzgldnia wspczesn wiedz na
temat skutecznych metod treningu w danej dziedzinie, jak i opiera si na trafnej analizie tego, na jakim etapie ksztacenia obecnie si znajdujesz, co ju potrafisz, a co jeszcze musisz opanowa
w danej dziedzinie.
Poczenie tych wymogw sprawia, e wikszo osb chccych
zacz celowe wiczenie bdzie musiaa skorzysta z pomocy
dowiadczonego trenera w danej dziedzinie. Jest to szczeglnie
istotne na pocztku drogi do mistrzostwa, ale wikszo ekspertw
wsppracuje z trenerem przez cay czas ksztacenia si w danej
dziedzinie. O ile bowiem wiedz na temat skutecznego treningu
da si samemu zdoby1, o tyle uzyskanie dystansu niezbdnego,
1
W rzeczywistoci wymaga to jednak dodatkowej inwestycji czasu

i energii, ktre mona by przeznaczy na celowe wiczenie, std dla
wielu osb jest to mniej opacalne ni skorzystanie z pomocy kogo,
kto skupia si wycznie na trenowaniu innych.
43
TALENT NIE ISTNIEJE
by trafnie zanalizowa poziom swoich umiejtnoci, jest ju bardzo trudne. W gr wchodz tu zarwno fizyczne ograniczenia,
jak i bariery psychiczne.
Te pierwsze da si ju dzi pokona, przynajmniej do pewnego
stopnia. Sam wprawdzie nie zobaczysz siebie podczas treningu, ale jeli rozstawisz odpowiednio kamery, zdoasz nagra si
i bdziesz mg pniej przeanalizowa swoje zachowanie. Jeli
masz wystarczajce zasoby, moesz nawet tak zmontowa system, aby podczas treningu obserwowa siebie z boku lub od tyu
wystarczy poczy kamer z projektorem rzucajcym obraz
na ekran znajdujcy si przed Tob. Dla wikszoci ludzi taki poziom wsparcia na treningu bdzie jednak na pocztku nieosigalny. atwiej bdzie im znale trenera. O ile zatem moliwe
jest pokonanie fizycznych ogranicze, o tyle adna technika nie
pomoe Ci atwo obej barier psychicznych, stojcych na drodze
do trafnej oceny wasnych kompetencji i potrzeb rozwojowych.
W drodze ewolucji wytworzone mechanizmy mylenia, takie jak
racjonalizacja czy dysonans poznawczy, s czym, co szalenie
trudno przezwyciy. Tymczasem, jeli nie uda si ich pokona, zafaszuj one obraz tego, co ju potrafisz, i tego, co musisz
dopiero rozwin. Dodatkowo mechanizmy te bd stawa si
tym silniejsze, im wiksze sukcesy odnosisz w danej dziedzinie,
co stanowi jedn z najwikszych puapek na drodze do prawdziwego mistrzostwa.
Tymczasem trener nie podlega tym puapkom (a przynajmniej
nie tak bardzo). Moe spojrze na Ciebie z dystansu i bez emocji
oceni, co wymaga korekty, a w czym osigasz ju odpowiednie
rezultaty. Tym samym moe Ci pomc zaprojektowa taki program szkoleniowy, ktry bdzie zdecydowanie bardziej wydajny
i faktycznie dopasowany do Twoich potrzeb.
44
Jeli jednak nie masz moliwoci skorzystania z trenera, zadbaj

przynajmniej o to, eby przygotowa odpowiedni program swojego wiczenia, zamiast polega na zwykym powtarzaniu lub ktrej z podobnie nieskutecznych metod.
Przykad zmiany zwykego treningu

w celowe wiczenie
Rafa lubi koszykwk i chcia by w niej naprawd dobry. Po
pracy spdza wic godziny na sali gimnastycznej, wiczc rzuty
osobiste. Jednoczenie nie potrafi zrozumie, dlaczego gdy zdarzao mu si grywa ze znajomymi, osiga do przecitne wyniki. Jego koledzy trenowali o wiele mniej ni on, a jednak zostawiali go daleko w tyle.
Napomkn im kiedy o tym, e chyba po prostu si nie nadaje
do koszykwki, nie ma do tego predyspozycji. W odpowiedzi jeden z jego znajomych zaprosi Rafaa na trening amatorskiej druyny, do ktrej nalea. Trening okaza si duym zaskoczeniem
dla Rafaa przez cae dwie godziny ani razu nie mia w rku
piki, zamiast tego trener zleci mu wykonanie licznych wicze
oglnorozwojowych. Podobnie byo na kilku kolejnych treningach i Rafa chcia ju zrezygnowa. Wybra si jednak na jeszcze jeden mecz ze znajomymi i... by zdumiony tym, jak bardzo
poprawia si jego gra. Na nastpnym treningu amatorskiej druyny Rafa poprosi trenera o przygotowanie mu indywidualnego planu rozwoju. Zrozumia bowiem, e trener dostrzeg jego
potrzeby duo wyraniej, ni on sam by do tego zdolny.
wiczenie: analiza wasnych potrzeb rozwojowych

Idealnie by byo, gdyby wykonujc to wiczenie, mg skorzysta z pomocy dowiadczonego trenera umiejtnoci, ktr chcesz
45
TALENT NIE ISTNIEJE
rozwija. Jeli to niemoliwe, wykonaj to wiczenie sam, jednoczenie zachcam Ci do wyszukania sobie takiego eksperta i powtrzenia tego wiczenia pod jego piecz.
Zastanw si nad umiejtnoci, ktr chcesz rozwin, i sprbuj
oceni to, w jakim stopniu j opanowae.
Co potrzebujesz rozwin w zakresie tej umiejtnoci, a co ju
potrafisz? Wypisz swoje wnioski poniej.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Po poznaniu wszystkich cech celowego wiczenia i wykonaniu
pozostaych wicze wr do tego wiczenia i wykonaj je ponownie, biorc pod uwag pozostae cechy. Moesz by bardzo zaskoczony rnicami, jakie wystpi midzy pierwszym a drugim
zestawem Twoich odpowiedzi.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
46
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________

izolacja poszczeglnych elementw
Nie jeste w stanie trenowa wszystkich aspektw danej umiejtnoci naraz. Co wicej: tak naprawd trening kilku elementw
jednoczenie jest zwykle mniej wydajny ni trening kadego
z nich z osobna. Dlatego zastosowanie celowego wiczenia wymaga wyizolowania poszczeglnych elementw danej umiejtnoci. Jest to konieczne z paru powodw.
1. Przede wszystkim, jak ju wspominaem, trening
kilku aspektw danej umiejtnoci bywa zwykle mao
wydajny zwaszcza w dugoterminowej perspektywie.
Krtkoterminowo taki poczony trening moe by
przydatny i pozwoli na szybsze opanowanie podstaw
danej zdolnoci. Jednake w drodze do mistrzostwa
takie skrty wiod na manowce, prowadz bowiem
do przeoczenia niezbdnych, cho drobnych aspektw
danej umiejtnoci.
2. Co istotniejsze, gdy nie mona wyizolowa elementw,
niemoliwe staje si zrealizowanie kolejnych wymogw
celowego wiczenia: mierzalnoci i dostpu do informacji
o wynikach. Po prostu, jeli trenujesz zbitki elementw
danej umiejtnoci, nie jeste w stanie trafnie oceni,
47
TALENT NIE ISTNIEJE
w czym udao Ci si odnie sukces, a nad czym musisz

jeszcze popracowa.
Wyobra sobie np. handlowca, ktry telefonuje do klienta
i syszy odmow. Czy wszystko, co robi, byo ze? A moe
le wykona zaledwie jedn, kluczow rzecz, a wszystko
inne zrobi idealnie? Jeli to drugie, to skd ma wiedzie,
ktr rzecz zrobi le? Jeli chciaby poprawi swoje
wyniki, musiaby trenowa kady z elementw swojej
prezentacji handlowej od podstaw, co byoby szalenie
niewydajne. To tak jakby ze wzgldu na uszkodzon
opon wymienia cay samochd.
A jednak wiele osb wanie tak robi. Poniewa nie
powicili wczeniej czasu na rozbicie umiejtnoci
na czci skadowe i wyizolowanie jej poszczeglnych
elementw, staraj si trenowa wszystkie naraz.
W efekcie nie tylko trac czas, ale czsto rwnie nie
s w ogle wiadomi tego, jak niewiele dzieli ich od
faktycznego sukcesu i poddaj si w sytuacji, w ktrej
wci mieli due szanse.
3. Brak moliwoci praktycznego mierzenia postpw
przekada si z kolei na brak motywacji do pracy.
Ta za jest niezbdna w przypadku celowego wiczenia,
poniewa z definicji jest ono trudne, czsto nieprzyjemne,
a zawsze mczce. Bez wynikw w postaci mierzalnych
postpw trening moe prowadzi do szybkiego
zatrzymania rozwoju danej osoby.
Jest jeszcze jedna kwestia, na ktr warto zwrci
uwag w kontekcie skutecznej izolacji elementw
wiczenia. Kiedy patrzymy na mistrza w danej dziedzinie,
rzadko zdajemy sobie spraw, jak wiele odrbnych
czynnikw wpywa na wynik, jaki osiga. Postronnemu
48
obserwatorowi, oceniajcemu powizanie tych elementw

z trenowan umiejtnoci, wiele ze skadowych wiczenia
moe si na pierwszy rzut oka wydawa odlegych od
danej dziedziny albo trenowanych nieproporcjonalnie do
tego, co jest potrzebne. Zakadamy przecie na przykad,
e dobry pisarz powinien trenowa swoje umiejtnoci
przede wszystkim przez pisanie kolejnych dzie. Po co
wic przeksztaca utwory prozatorskie na poezj, a wiersze
z powrotem na proz? Albo po co tumaczy teksty klasykw
z polskiego na angielski tylko po to, eby za chwil znw
przetumaczy je z angielskiego na polski i porwna,
jak mu si to udao?
W rzeczywistoci bardzo duo rnych zdolnoci
opiera si wanie na takich pozornie niepowizanych
elementach i w wielu przypadkach to ich wiczenie
bdzie prowadzi do najlepszego rozwoju. Na przykad
Jerry Rice, uznawany przez wielu za najlepszego gracza
futbolu amerykaskiego w historii, jedynie w niewielkim
stopniu opiera swj trening na wiczeniu gry w pik
non. Wiksza cz jego treningu polegaa na wiczeniu
innych umiejtnoci, ktre byy przydatne dla pikarza
kondycji, prdkoci biegu, siy fizycznej itp. Wielu
osobom taka teza moe si wydawa kontrowersyjna,
ale czsto rzecz, ktra najlepiej poprawi osigane przez
kogo wyniki w danej dziedzinie, jest wanie to, co zdaje
si mie bardzo odlegy zwizek z wybranym zakresem
umiejtnoci.
Kiedy wemiemy to wszystko pod uwag, trzeba zada pytanie:
jak dokona takiej izolacji umiejtnoci w praktyce? Przykadowo, jeli chcemy dokona izolacji rnych elementw przy nauce
jzyka obcego, moemy to zrobi w taki sposb:
49
TALENT NIE ISTNIEJE
1. Sownictwo (na nie z kolei skadaj si takie mniejsze

elementy, jak: sownictwo uywane w codziennej
rozmowie, jzyk biznesowy, sownictwo specjalistyczne
z wybranej dziedziny).
2. Gramatyka.
3. Tempo mwienia a rozumienie (jak szybko moe
mwi rozmwca w danym jzyku, ebymy zdoali
wci go rozumie).
4. Rozumienie rnych dialektw (jak nietypowych
akcentw moe uywa rozmwca, by wci go
zrozumie).
5. Wasna wymowa (lub, w wersji zaawansowanej,
zdolno naladowania rnych dialektw).
6. Ortografia.
7. Naturalno jzyka (w jakim stopniu poznawany
jzyk podobny jest do stosowanego na co dzie przez
osoby mwice w tym jzyku, a w jakim stopniu jest
ksikowy i sztuczny dla takich osb).
8. Tumaczenie (skuteczno przekadu komunikatu
z poznawanego jzyka na wasny i odwrotnie).
9. Sposb wypowiedzi (tempo, gono, dynamika).
Oczywicie powyszy podzia jest tylko przykadowy i moliwe s
inne rozwizania. Niemniej jednak moe by ju pewnym przykadem tego, jak pozornie jednolita umiejtno znajomo jzyka zostaje rozbita na wiele wanych elementw skadowych,
z ktrych kady mona oddzielnie trenowa.
Co istotne, nie wszystkie czci skadowe danej umiejtnoci
bdzie mona trenowa od samego pocztku. Jeli zaczynasz si
uczy gra na instrumencie, najpierw musisz zdoby kilka pod50
stawowych umiejtnoci, aby mc przej do bardziej zaawansowanego treningu. Oznacza to, e plan celowego wiczenia powinien by regularnie uaktualniany i korygowany.

w celowe wiczenie
Beata bya sprzedawczyni w firmie telekomunikacyjnej. Regularnie dzwonia do klientw i oferowaa im dodatkowe usugi
w ramach oferty dla firm. Poniewa dua cz jej pensji zaleaa od wynikw sprzedaowych, Beata bardzo chciaa poprawy
swoich umiejtnoci. Jednoczenie po prostu nie potrafia zrozumie, co powinna robi lepiej.
Pewnego wieczora postanowia wic usi i rozpisa to, co jest
jej zadaniem w pracy, na zestaw podstawowych elementw, takich jak: nawizanie pierwszego kontaktu z klientem, wybadanie
jego potrzeb, rozwiewanie wtpliwoci, pokonywanie oporw itp.
Dokonawszy takiego dokadnego rozbicia, bya w stanie przygotowa sobie plan treningowy, w ktrym jednego dnia skupiaa
si wycznie na reagowaniu na wtpliwoci klienta, innego na
rozpoczynaniu rozmw itp. Bya zdumiona, jak szybko jej wyniki sprzedaowe zaczy si poprawia.
wiczenie: izolacja elementw do rozwijania

Zastanw si nad tym, jakie elementy skadaj si na umiejtno,
ktr chcesz wytrenowa. Kada z umiejtnoci opiera si na duym zestawie drobniejszych elementw. Dlatego rozpisz wybran
przez siebie umiejtno na co najmniej 5 gwnych elementw:
1. ___________________________________________________
2. ___________________________________________________
51
TALENT NIE ISTNIEJE
3. ___________________________________________________
4. ___________________________________________________
5. ___________________________________________________
Teraz rozpisz kady z tych elementw na pi drobniejszych czci skadowych:
Element 1: ___________________________________________
1 a. _________________________________________________
1 b. _________________________________________________
1 c. _________________________________________________
1 d. _________________________________________________
1 e. _________________________________________________
Element 2: ___________________________________________
2 a. _________________________________________________
2 b. _________________________________________________
2 c. _________________________________________________
2 d. _________________________________________________
2 e. _________________________________________________
Element 3: ___________________________________________
3 a. _________________________________________________
3 b. _________________________________________________
3 c. _________________________________________________
3 d. _________________________________________________
3 e. _________________________________________________
52
Element 4: ___________________________________________
4 a. _________________________________________________
4 b. _________________________________________________
4 c. _________________________________________________
4 d. _________________________________________________
4 e. _________________________________________________
Element 5: ___________________________________________
5 a. _________________________________________________
5 b. _________________________________________________
5 c. _________________________________________________
5 d. _________________________________________________
5 e. _________________________________________________
Masz teraz zestaw konkretnych elementw, ktre moesz trenowa. Nastpnym krokiem bdzie znalezienie sposobw, wedug
ktrych mona te elementy mierzy.
Cechy celowego wiczenia: mierzalno

Jeli nie potrafisz mierzy swoich postpw, Twj trening nie ma
sensu. Celowe wiczenie wymaga takiego zaprojektowania stojcych przed trenujcym wyzwa, eby by w stanie sprawdza
wyniki, jakie osiga. Co wicej, im precyzyjniej bdzie umia
sprawdza swoje wyniki, tym skuteczniej bdzie mg zmierza
do mistrzostwa.
Jest tak przede wszystkim dlatego, e dziki moliwoci mierzenia postpw mona wiedzie dokadnie, co nam si udaje, a co
53
TALENT NIE ISTNIEJE
nie wychodzi i wymaga poprawy. Dziki temu mona si skupia wycznie na tych elementach, ktre naley rozwin, nie
marnujc czasu ani energii na te, ktre ju udao si opanowa.
Jednoczenie w ten sposb unika si rwnie przeoczenia tych
skadowych rozwijanej umiejtnoci, ktre jeszcze dostatecznie nie zostay dopracowane. Zatem im precyzyjniej bdziesz
umia zmierzy wyniki swoich wicze, tym skuteczniejszy bdzie Twj trening.
Co wane, mierzalno w przypadku celowego wiczenia powinna
by ciga lub moliwie jak najblisza nieustannej kontroli efektw. Podsumowania w skali tygodnia czy miesica s oczywicie
wane, ale dla optymalnego rozwoju umiejtnoci istotne s bezporednie, natychmiastowe informacje zwrotne w rodzaju: czy
udao si osign rezultat, czy nie?; w jakim stopniu zrealizowane zostay zakadane cele? itp.
Mierzalno doskonale wspgra z wyej omwion cech, czyli
z podzieleniem trenowanego zadania na mae elementy. Wanie
dziki temu moliwy jest precyzyjny pomiar i uzyskiwanie przydatnych informacji zwrotnych.
Mierzalno wie si te z innym aspektem odpowiedniego doboru celw naley zakada takie wyniki wiczenia, ktre bd
w peni zalee od osoby trenujcej. Jeli wynik, ktry jest mierzony, nie zaley w stu procentach od wiczcego, to nigdy nie bdzie mona wykona w peni trafnego pomiaru. Zawsze bowiem
moe by tak, e poraka lub sukces s wynikiem tych kilku procent
czynnikw zewntrznych, a nie tego, co robia osoba wiczca.
Z tego wzgldu kryteria, wedug ktrych mierzysz swoje postpy w ramach celowego wiczenia, musz by czym, co zaley
w peni od Ciebie. Tylko w ten sposb bdziesz mg precyzyjnie ledzi swoje postpy.
54

w celowe wiczenie
Marek jest zawodowym negocjatorem, ktry chce rozwin swoje
umiejtnoci dziki celowemu wiczeniu. Poniewa do swojej
pracy podchodzi z pasj, dotychczas trenowa negocjacje nie tylko
na sali biznesowej, ale rwnie w codziennym yciu. Midzy innymi nawykowo targuje si w sklepach. Czasem osiga sukces,
czasem nie, nigdy jednak nie mierzy swoich prb w bardziej
szczegowy sposb ot, negocjuje, bo weszo mu to w krew.
Poznawszy podstawy celowego wiczenia, Marek zacz nosi ze
sob may notatnik, w ktrym po kadym targowaniu si na zakupach zapisywa zarwno ostateczny wynik danej sytuacji, jak
i poszczeglne techniki, jakie stosowa w trakcie negocjacji, oraz
reakcje rozmwcw na kad z nich. Pozwolio mu to szybko zrozumie, ktrych technik naduywa, irytujc tym jedynie sprzedawcw, a ktrych nie stosowa wystarczajco czsto. Co wicej,
przygldajc si swoim zachowaniom podczas negocjacji biznesowych, Marek dostrzeg, e zachowuje si w ich trakcie identycznie jak w czasie negocjacji sklepowych. Stopniowo w czasie
zakupw zacz wprowadza niezbdne zmiany i odkry, e take na sali negocjacyjnej idzie mu zdecydowanie lepiej i potrafi
wynegocjowa korzystniejsze warunki.
wiczenie: pomiar skutecznoci treningu

Teraz, gdy wyizolowae ju poszczeglne elementy skadowe
umiejtnoci, ktr chcesz zdoby, czas zastanowi si nad tym,
w jaki sposb moesz weryfikowa skuteczne ich trenowanie.
Wybierz dziesi takich elementw skadowych z listy, ktr
przygotowae w poprzednim wiczeniu, i poszukaj sposobw
na zmierzenie, jak skutecznie je wiczysz. Swoje przemylenia
zapisz poniej:
55
TALENT NIE ISTNIEJE
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Dobrze by byo, gdyby sposoby weryfikacji postpw przyporzdkowa do kadego z elementw, ktre skadaj si na trenowan przez Ciebie umiejtno. Poniewa wymylenie tego za
jednym razem moe by zbyt czasochonne, zachcam Ci do powrotu do tego wiczenia w przyszoci:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
56
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________

moliwo wielokrotnego treningu
Tworzc plan treningowy wykorzystujcy zasady celowego wiczenia, powiniene tak dobra elementy tego treningu, aby kade z wicze mogo by powtarzane wielokrotnie. Pozwoli Ci to
porwna wyniki poszczeglnych prb i przeanalizowa skuteczno wiczenia. Dodatkowo: jeli wzi pod uwag ogromn liczb godzin pracy w ramach treningu prowadzcego do mistrzostwa,
powtarzalno wicze stanowi wrcz pewien wymg. W przeciwnym wypadku zbyt czsto trzeba by byo inwestowa czas
w wymylanie nowych wicze.
Wielokrotny trening jest wany take z innego powodu. W toku
wiczenia danej umiejtnoci eksperckiej wiele z jej elementw
bdzie si pojawiao do rzadko, ale jeli ju si pojawi, bd
miay kluczowe znaczenie dla osignicia sukcesu. Na przykad:
dobry golfista rzadko bdzie musia wykona uderzenie z bardzo
trudnej pozycji. Jednak kiedy ju do tego dojdzie, to jeli wczeniej trenowa uderzanie piki w podobnej sytuacji, bdzie w duo lepszej pozycji ni osoby, ktre swoje umiejtnoci ksztaciy
tylko w czasie standardowej gry. Podobnie np. sprzedawca: z pewnymi oporami klienta moe si spotyka bardzo rzadko jeli
jednak nie ma przewiczonej odpowiedzi na takie wtpliwoci,
57
TALENT NIE ISTNIEJE
prawdopodobnie nie uda mu si sprzeda towaru. Dlatego wanie

wielokrotne wiczenie kadego z elementw danej umiejtnoci
bdzie jedn z tych rzeczy, ktra odrni ekspertw od laikw.
Co to dokadnie znaczy, e istnieje moliwo wielokrotnego treningu danej umiejtnoci? Czy byby w stanie wykona dane
wiczenie sto razy? Dwiecie? Tysic? Niekoniecznie jednego
dnia jeli samo wiczenie zajmuje Ci np. p godziny, to naturalne jest, e powtrzenia bd rozoone w czasie. Nie znaczy to rwnie, e wiczenie zawsze musi dotyczy tego samego
materiau jeli np. trenujesz umiejtnoci aktorskie poprzez
wielokrotne powtarzanie fragmentu tekstu z rnym nacechowaniem emocjonalnym, to nie znaczy, e musisz powtrzy Inwokacj z Pana Tadeusza 1000 razy. Rwnie dobrze moesz wybra 5 rnych fragmentw, z ktrych kady powtrzysz w nieco
inny sposb. Jednoczenie jednak oglna struktura wiczenia
powinna by niezmienna i moliwa do powtrzenia setki, tysice,
a w przypadku krtkich wicze nawet dziesitki tysicy razy.
Najatwiej jest to pokaza na przykadzie sportowcw. Najlepsi
koszykarze potrafi spdza cae dnie, trenujc w kko wrzucanie piki do kosza albo np. same tzw. wsady.

w celowe wiczenie
Marzena bardzo chciaa rozwin swoje umiejtnoci gry na
skrzypcach i powicaa dugie godziny na trening. Podczas typowego treningu odgrywaa kilkanacie znanych jej utworw od
pocztku do koca, liczc, e dostateczna liczba powtrze pozwoli jej na popraw gry. Szybko odkrya jednak, e ten rodzaj
treningu, cho przyjemny, nie dawa jej zbyt wielu rezultatw.
Poszukujc moliwoci szybszej nauki, trafia na informacje na
temat celowego wiczenia i szybko dostrzega swj bd.
58
Od kolejnego treningu zacza skupia si na wielokrotnym odgrywaniu niewielkich partii pojedynczego utworu, raz za razem.
Byo to duo trudniejsze i mniej przyjemne, ale ku jej zdumieniu
przynosio naprawd szybkie efekty. Kolejne fragmenty staway
si dla niej czym, co potrafia odegra niemal automatycznie i na
bardzo wysokim poziomie wirtuozerii, a w kocu, zebrane w cao, daway wspaniale wykonany peny utwr.
wiczenie: jak wielokrotnie wiczy umiejtnoci?

W poprzedniej czci tego rozdziau znalaze sposb na zmierzenie skutecznoci treningu kilku elementw skadowych umiejtnoci, ktr wiczysz. Prosibym Ci teraz o powrt do tej listy i wybranie z niej czterech elementw. Nastpnie wymyl po
jednym wiczeniu dla kadego z tych elementw i opisz je poniej. wiczenie to powinno dawa mierzalne rezultaty i powinno
umoliwia wielokrotne powtarzanie.
wiczenie 1:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
59
TALENT NIE ISTNIEJE
wiczenie 2:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
wiczenie 3:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
60
wiczenie 4:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Docelowo przygotuj co najmniej po jednym takim wiczeniu dla
kadego z elementw umiejtnoci, ktr trenujesz, by osign
w niej mistrzostwo.

celowe wiczenie to nieustanne wyzwanie
Badania pokazuj, e jedn z gwnych rnic midzy mistrzami
ywiarstwa figurowego a osobami, ktre nie osigny poziomu
eksperckiego, jest nie tyle czas powicony na wiczenie, co poziom tego wiczenia. Eksperci przez wikszo swojego czasu
trenuj najtrudniejsze i najbardziej ryzykowne figury. Osoby osigajce gorsze wyniki rwnie trenuj takie figury, ale ten rodzaj
treningu stanowi duo mniejsz cz ich programu wicze. Zamiast tego skupiaj si na atwiejszych wiczeniach.
Powiedzmy sobie szczerze trening prostszych elementw jest
zwykle przyjemniejszy ni trening tych naprawd trudnych. Przy
prostych wiczeniach do czsto bdziesz odnosi sukces i czu
61
TALENT NIE ISTNIEJE
zwizan z tym satysfakcj. Przy najtrudniejszych zadaniach

sukces, nawet czciowy, bdzie rzadkoci. A jednak to wanie
skupienie si na tych trudnych zadaniach jest tym, co odrnia
ludzi wybitnych w danej dziedzinie od tych, ktrzy s zaledwie
bardzo dobrzy.
Cho skupienie na trudnych wiczeniach nie naley do najprzyjemniejszych, kryje w sobie dodatkow, nieoczywist korzy.
Gdy podejmiesz prb opanowania bardzo trudnego elementu
danej umiejtnoci, po czym wrcisz do trenowania prostszych,
odkryjesz, e stay si one jeszcze prostsze i przychodz Ci duo
atwiej. Po prostu Twj mzg przystosuje si do poziomu trudnoci zaawansowanego wiczenia i dziki temu prostsze wiczenia bd wyglday wrcz na banalne.
Co wane, trening skupiony na trudnych elementach nie oznacza porywania si z motyk na soce. Chodzi o wybr trudnych
zada i wyzwa, ale nie takich rzeczy, ktre s na danym poziomie umiejtnoci niemoliwe do wykonania2. Wane jest, aby istniaa niewielka, ale realna szansa na sukces, inaczej taki trening
szybko doprowadzi do osabienia zaangaowania trenujcego.
Jest to jedna z przyczyn, dla ktrych obecno trenera jest tak
wartociowa dla osb zainteresowanych wprowadzeniem celowego wiczenia w swoim yciu. Dobry trener bdzie bowiem
w stanie tak przygotowa program wicze dla danej osoby, aby
stanowi on dla niej nieustanne wyzwanie, ale nie wykracza poza jej moliwoci.
2
Cho wiczenia niemoliwe do poprawnego wykonania na danym

poziomie umiejtnoci rwnie mog mie swoj warto dla danej
osoby (pod warunkiem e stosowane s od czasu do czasu): ucz
bowiem pokory oraz wyranie nakrelaj braki wiczcego. Jeli
jednak stanowi zbyt du cze treningu, atwo mog doprowadzi
do wyganicia motywacji trenujcego.
62

w celowe wiczenie
Radek uwielbia gotowa. Bya to jego pasja. Gdy wraca do domu po pracy, kuchnia stawaa si jego wityni, a gotowanie
jego chwil dla siebie. Zawsze sdzi, e takie podejcie zrobio
z niego dobrego kucharza, kogo, kto moe si rwna z profesjonalistami. W pewnym momencie pojawia si okazja, by kandydowa na szefa kuchni w restauracji i zmieni nielubian prac
biurow na tak, w ktrej mgby realizowa swoj pasj. Radek
bez wikszego namysu wzi udzia w konkursie... I sromotnie
przegra. Owszem, potrafi do dobrze gotowa, ale gdy przyszo
do przyrzdzenia bardziej wyrafinowanych da, poleg. W domu
zdarzao mu si wprawdzie zrobi np. suflet czy beef wellington,
ale takie dania przygotowywa bardzo rzadko, a dobre wykonywanie tych potraw wymaga dugiej praktyki.
Rozczarowany porak, ale nie pokonany, Radek postanowi zmieni rodzaj treningu. Zamiast robi atwe potrawy, skupi si na
przygotowywaniu tych naprawd wymagajcych i gotowa gwnie takie dania. Przy okazji zauway, e jego dotd popisowe dania rwnie zaczy mu wychodzi wyranie lepiej.
Gdy po kilku miesicach trafia si kolejna szansa zmiany zawodu, by ju gotowy. Tym razem odnis wielki sukces i dosta wymarzon prac.
wiczenie: trenuj na najwyszym poziomie

Trening na najwyszym poziomie wymaga wiadomoci tego, co
dla Ciebie, w danym momencie, stanowi zadanie trudne, ale realnie moliwe do wykonania. Co wicej, ta poprzeczka musi by
nieustannie podnoszona, w miar jak Twoje zdolnoci rosn.
63
TALENT NIE ISTNIEJE
Wr teraz do przykadowych wicze, ktre wykonywae w poprzednim fragmencie tej ksiki. Wybierz dwa z nich i zmodyfikuj je tak, aby prawidowe ich wykonanie byo dla Ciebie duym
wyzwaniem, ale jednoczenie czym moliwym do zrealizowania.
wiczenie 1:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
wiczenie 2:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
64
Jak sdzisz, czy wykonywanie tych nowych, trudniejszych wicze bdzie rwnie przyjemne, jak wykonywanie ich wczeniejszych, atwiejszych wersji? Lepiej, eby tak nie byo, gdy...

celowe wiczenie nie jest przyjemne
Jak moe pamitasz, studenci muzyki z zachodnioberliskiej akademii muzycznej okrelili ten rodzaj treningu jako najbardziej
wyczerpujcy i niezbyt przyjemny. Prawd jest bowiem, e prawidowo wykonane celowe wiczenie to mordga. Wymaga nieustannego wysiku, wielkiego skupienia, stawiania sobie cigych
wyzwa i odnoszenia relatywnie rzadkich sukcesw. A to wszystko przy wiadomoci, e mona by wiczy inne rzeczy, atwiejsze, przyjemniejsze i dajce wiksz satysfakcj.
W tej cesze celowego wiczenia kryje si odpowied na pytanie,
ktre czsto pojawia si w kontekcie reguy 10 000 godzin: Skoro jedyne, co trzeba zrobi, by zosta ekspertem, to powici
temu 10 000 godzin celowego wiczenia, to czemu wszyscy nie
stali si jeszcze ekspertami?.
Odpowied jest prosta i brutalna: poniewa zrealizowanie 10 000
godzin celowego wiczenia to bardzo trudne zadanie. Tak trudne, e nikt rozumiejcy w peni te wymogi nigdy nie stwierdzi,
e jest to jedyne, co trzeba zrobi. Przeciwnie, jest to co a,
co trzeba zrealizowa.
Nie chciabym zosta tutaj le zrozumiany. Celowe wiczenie
moe dawa pewn satysfakcj, zwaszcza w tych sytuacjach, gdy
uda si zrealizowa jakie trudne wyzwanie, stanowice element
treningu. Jednoczenie jednak jest to bardzo dobry przykad czego,
65
TALENT NIE ISTNIEJE
co w psychologii nazywa si odroczon3 gratyfikacj. Tzn. dzi

z czego rezygnujesz, by za jaki czas uzyska dziki temu wiksz
nagrod. Spord wszelkich cech psychologicznych to wanie
zdolno do odraczania gratyfikacji zdaje si tym, co najbardziej
przekada si na sukces yciowy, nietrudno wic zrozumie, czemu
moe ona tak wyranie dotyczy rwnie drogi do mistrzostwa.

w celowe wiczenie
Pawe uwielbia pisa. Jego opowiadania miay w sobie co niezwykego, ale jednoczenie redaktorzy, do ktrych je wysya,
wskazywali mu na liczne niedoskonaoci jzykowe. Przez dugi
czas Pawe prbowa rozwiza spraw, piszc kolejne wersje
opowiada. Sprawiao mu to du przyjemno, jednak nie przynosio zbyt dobrych efektw.
W kocu jeden z redaktorw ulitowa si nad modym pisarzem
i w korespondencji wskaza mu konkretne wiczenia do wykonania. Na pocztku Pawe przeczyta list i zupenie go zignorowa.
wiczenia, ktre dosta, wydaway mu si nudnymi i monotonnymi zadaniami, zdecydowanie mniej atrakcyjnymi ni pisanie
opowiada.
Po otrzymaniu kilku kolejnych odmownych decyzji w sprawie publikacji zdecydowa si jednak podj wysiek i przej program
treningowy zalecany przez redaktora. Tak jak mu si wydawao,
by on nudny i monotonny, a przy tym do trudny. Jednak gdy
po wykonaniu wicze wrci do swoich dawnych opowiada, od
razu zacz wyapywa bdy, ktrych wczeniej nie by w stanie
dostrzec nawet przy wielokrotnej lekturze. Jego kolejne opowia3
W tym przypadku nawet bardzo odroczon.
66
dania zostay opublikowane, a po kilku miesicach Pawe dosta

propozycj napisania opowiadania do przygotowywanej antologii, gdzie jego dzieo miao si pojawi obok tekstw sawnych
i uznanych artystw.
wiczenie: motywacja do nieustannego wysiku

Celowe wiczenie jest trudne. eby mc je prawidowo wykona,
eby nie zrezygnowa w poowie, dobrze jest mie cele, ktre
do tego motywuj. Popu wodzy fantazji i wyobra sobie, jakie
korzyci przyniesie Ci osignicie przez Ciebie celu? Co bdzie,
gdy ju zostaniesz ekspertem w wybranej dziedzinie? Wyobra to
sobie naprawd realistycznie, a gdy to zrobisz, wypisz te wszystkie korzyci, opisujc je jak najdokadniej.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
67
TALENT NIE ISTNIEJE
Ilekro na drodze do sukcesu najdzie Ci chwila zwtpienia, wr

mylami do tej listy i pozwl jej motywowa si do sukcesu.

trening w penym skupieniu
Aby mg w peni skorzysta z celowego wiczenia, Twoja uwaga
musi by na nim skupiona. Nie moesz sobie pozwoli na uciekanie mylami do innych tematw czy zada gdy wiczysz,
musisz by w to w 100% zaangaowany. Tutaj nie ma miejsca na
robienie czego byle jak albo na p gwizdka. Jeli miaby
tak trenowa, to rwnie dobrze moesz sobie da z tym spokj,
bo co takiego po prostu nie ma sensu.
Dlaczego skupienie jest tak istotne? Poniewa tylko wtedy, kiedy
trenujesz naprawd uwanie, moesz wyapa wszystkie rzeczy
wymagajce korekty i te, ktre ju robisz dobrze. Jeli natomiast
w czasie treningu jeste mylami gdzie indziej, np. przejmujesz
si tym, co si dziao ostatnio w pracy, albo marzysz o zbliajcych si wakacjach, to nawet jeli jest to trening czysto fizyczny,
nie bdzie on i w uamku tak efektywny, jak mgby by. Mwic
inaczej bdziesz wiczy, ale nie bdziesz wiczy celowo.
To dlatego m.in. eksperci rzadko kiedy bd okrelali swj trening
jako zabaw. Wiedz bowiem, jak duego skupienia wymaga i jak
wyczerpujce potrafi by wiczenie. Ta potrzeba nieustannej
uwagi jest te jedn z przyczyn, dla ktrych celowego wiczenia
wrcz nie sposb jest wykonywa np. 8 czy 12 godzin na dob.
Po prostu niewielu ludzi potrafi utrzyma skupion uwag przez
tak dugi czasu. Jeli wic trenujesz i odczuwasz, e Twoje skupienie zaczyna zanika, lepiej jest zrobi sobie przerw i wrci
do treningu pniej, ni po prostu przechodzi przez wiczenie
na odczepnego.
68
Wymg koncentracji to rwnie jedna z gwnych przyczyn, dla

ktrych bardzo trudno jest i na skrty w drodze do mistrzostwa. Owszem, mona prbowa zmusza si do rnych wicze,
ale szybko prowadzi to do przemczenia i gwatownego spadku
wydajnoci takiego wymuszonego treningu.

w celowe wiczenie
Joanna bardzo chciaa si sprawdzi w nowej pracy sprzedawcy
w dziale IT. eby zwalczy uprzedzenia, jakie panoway w tym
wiecie, i pokaza, e moe by rwnie dobra, a nawet lepsza od
kolegw z dziau, przychodzia do pracy wczenie rano i wychodzia jako ostatnia, wci jeszcze wiszc na telefonie i umawiajc
spotkania. Bardzo intensywnie pracowaa nad rozwojem swoich
umiejtnoci. Po kilku tygodniach takiego tempa pracy odkrya jednak, e nie potrafi si skupi na tym, co robi. Prbowaa si wspomaga farmaceutykami, a nawet narkotykami, ale na jej szczcie
przyjaciele bardzo szybko wybili jej to z gowy.
Jeden z nich zaproponowa jej nieco inny tryb pracy. Tym razem
zamiast pracowa na penych obrotach przez cay dzie, miaa
dawa z siebie wszystko przez cztery godziny, a przez drugie
cztery dziaa ju na p gwizdka. W pracy sprzedawcy bardzo
liczy si liczba podjtych prb, nie moga ograniczy si wycznie do tych czterech godzin penego skupienia. Jednoczenie
odkrya, e przez te cztery godziny penego zaangaowania bya
w stanie uzyska duo lepsze efekty ni wczeniej, kiedy przemczaa si i pracowaa po 10 12 godzin. Dziki wikszemu skupieniu moga szybciej odgadywa potrzeby i wtpliwoci klientw, do ktrych dzwonia, i odpowiednio reagowa.
69
TALENT NIE ISTNIEJE
wiczenie: skarbiec myli

To wiczenie jest czsto stosowane w ramach wprowadzenia do
rnych technik medytacyjnych i wizualizacyjnych. Pozwala ono
na tymczasowe odcicie si od myli, ktre mogy Ci dotd zajmowa i odwraca Twoj uwag w czasie treningu. Jeli w jakim
momencie bdziesz mia kopoty ze skupieniem si, a Twoja uwaga bdzie ucieka w stron np. problemw w pracy, skorzystaj
z tego narzdzia, aby zapanowa nad sytuacj.
1. Wyobra sobie drzwi do wielkiego, niezwykle
bezpiecznego skarbca. Do skarbca prowadzi tylko jedno
wejcie, a Ty jako jedyny masz do niego klucz/kod/wzr
siatkwki/jakiekolwiek inne narzdzie pozwalajce na
otwarcie drzwi. Skarbiec moe wyglda tak, jak tylko
potrafisz to wymyli. Moe to by magiczna jaskinia
Ali Baby, wielki sejf schowany gboko w podziemiach
szwajcarskiego banku, gigantyczny skarbiec Sknerusa
McKwacza z kreskwek o siostrzecach Kaczora Donalda.
Sowem, chodzi o dowolny obraz, ktry przychodzi Ci do
gowy, gdy chcesz wyobrazi sobie naprawd bezpieczny
i niedostpny skarbiec. Nikt bez Twojej zgody nie moe
si dosta do rodka ani wydosta si ze skarbca.
2. Wyobra sobie skarbiec i drzwi do niego z wielk uwag.
Nastpnie otwrz drzwi i przygotuj si do schowania tam
pewnej rzeczy. To, co chciabym, eby schowa w tym
skarbcu, to wszystkie myli, ktre zawracaj Ci gow.
Wszelkie uwagi, obawy, wtpliwoci, natrtne myli,
a nawet jakie przypadkowe rozwaania, niemajce
zwizku z treningiem. Wrzu to wszystko do skarbca,
dbajc, by zostao tam, a nastpnie zatrzanij za tym
drzwi z wielkim hukiem i zamknij je szczelnie. Od tej
chwili myli te s zamknite w skarbcu. Nie utracie ich,
70
ale chwilowo s dla Ciebie niedostpne; eby do nich

dotrze, bdziesz potrzebowa celowo otworzy ponownie
wrota do skarbca.
3. Schowaj klucz (jeli go uywasz) w bezpiecznym miejscu
lub w inny sposb zabezpiecz skarbiec, po czym z czyst
gow zajmij si treningiem, ktry na Ciebie czeka.
Gdy zakoczysz trening, otwrz z powrotem skarbiec
i odzyskaj odoone myli.
4. Techniki tej moesz oczywicie uywa rwnie w innych
sytuacjach, np. w przypadku, gdy natrtne myli nie daj
Ci zasn czy cieszy si wan chwil.
5. Po pierwszym wykonaniu tego wiczenia, zastanw si
nad tym, jak na Ciebie zadziaao oraz w jakich sytuacjach,
poza celowym wiczeniem, moesz je wykorzysta.
Opisz to poniej.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Gdy bdziesz stosowa celowe wiczenie, najlepiej bdzie, jeli
otworzysz ponownie skarbiec dopiero po zakoczeniu kolejnego
etapu celowego refleksji nad przebiegiem treningu.
71
TALENT NIE ISTNIEJE
Cechy celowego wiczenia: gboka refleksja

Gdy trening na dany dzie zosta skoczony, nie oznacza to jeszcze koca celowego wiczenia. Zosta bowiem element treningu-po-treningu, czyli analizy tego, co zrobie, jak Ci poszo, oraz
refleksji nad moliwociami poprawy. Po raz kolejny przydaje
si tu trener: on pomoe Ci rozpozna rzeczy, ktre mogyby by
dla Ciebie niedostrzegalne. Jednak nawet jeli nie masz swojego
trenera, czas powicony na refleksj na pewno nie bdzie czasem zmarnowanym.
Wielu sportowcw godzinami siedzi nad nagraniami swoich treningw i zawodw, analizujc niektre fragmenty po kilkadziesit, a nawet kilkaset razy, szukajc moliwoci dalszej poprawy
tego, co robi. Podobnie jest w przypadku ekspertw w innych
dziedzinach. Refleksja jest potnym narzdziem poprawy umiejtnoci, pozwala bowiem wycign wnioski z tego, co si wydarzyo. W kocu co z tego, e mierzysz wyniki swoich stara,
co z tego, e jeste w peni skupiony podczas treningu, jeli nic
z tego nie miaoby wynikn?
Na co zwraca uwag podczas etapu refleksji? Jest wiele moliwoci i w miar opanowywania celowego wiczenia bdziesz
w stanie znale taki rodzaj refleksji, ktry najlepiej sprawdza
si w Twoim przypadku. Na pocztek zachcam Ci do zadania
sobie nastpujcych pyta:
1. Jak oceniasz swj wynik?
2. Jak oceniasz swoje postpy?
3. Co pomagao Ci w poprawianiu swoich wynikw?
4. Co przeszkadzao Ci w poprawianiu swoich wynikw?
5. Co mgby jeszcze doda do swojego programu treningu,
by uatwio Ci to osiganie lepszych wynikw?
72
6. Jaki wynik chciaby osign podczas kolejnej sesji

treningowej i co zrobisz, aby go uzyska?
Tych sze pyta stanowi pewn podstaw, ktr moesz wykorzysta do czasu, gdy wymylisz wasne pytania, lepiej pasujce
do Twoich potrzeb.

w celowe wiczenie
Leszek z pasj grywa w squasha i spdza na korcie dugie godziny. Jednak, pomijajc ogln popraw kondycji, do szybko
dostrzeg, e jego umiejtnoci w zasadzie si nie poprawiaj.
Uzna, e problem ley w niewystarczajcym treningu i zacz
spdza na grze jeszcze wicej czasu, ale jedyne, co w ten sposb uzyska, to kontuzj, ktra zmusia go do odoenia gry na
kilka tygodni.
Gdy wrci po tym czasie, zdecydowa si wprowadzi jedn
zmian w sposobie trenowania. Na zewntrz kortu, w miejscu
przeznaczonym dla widzw, umieci zwyk kamer wideo i zacz nagrywa swoje treningi i mecze. Analizujc te nagrania
pniej, by zdumiony tym, ile bdw popenia, a jeszcze bardziej tym, e ich sobie wczeniej nie uwiadamia. Uzbrojony
w t wiedz przygotowa nowy plan treningu ju wiedzia,
czym ma si zaj.
wiczenie: trening refleksji

Refleksj w czasie celowego wiczenia najlepiej jest wprowadzi
po odbyciu prawdziwego treningu. Na potrzeby przetestowania
metody, jeli nie rozpocze jeszcze treningw w wybranym
przez Ciebie zakresie umiejtnoci, moesz wykona to wiczenie w odniesieniu do treningu, jaki ju kiedy odbye.
73
TALENT NIE ISTNIEJE
Zastanw si nad przebiegiem tego treningu i odpowiedz na ponisze pytania:

1. Jak oceniasz swj wynik?
_______________________________________________
_______________________________________________
2. Jak oceniasz swoje postpy?
_______________________________________________
_______________________________________________
3. Co pomagao Ci w poprawianiu swoich wynikw?
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
4. Co przeszkadzao Ci w poprawianiu swoich wynikw?
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
5. Co mgby jeszcze doda do swojej procedury treningu,
co uatwioby Ci osiganie lepszych wynikw?
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
74
6. Jaki wynik chciaby osign podczas kolejnej sesji

treningowej i co zrobisz, aby go uzyska?
_______________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
wiczenie: przygotuj peen program celowego treningu

Teraz, gdy skoczye ju czyta ten rozdzia i wykonae zwizane z nim wiczenia, jeste gotowy, by wymyli wasny program celowego wiczenia. Nie bdzie to program ostateczny, ale
bdzie on stanowi podstaw przyszych, coraz skuteczniejszych
programw treningowych. Nikt nie mwi, e celowe wiczenie
bdzie atwe albo e nie zajmie Ci duo czasu jedyn obietnic, ktr skadaem i ktr wci podtrzymuj, jest to, e bdzie
ono skuteczne.
I chyba o to wanie chodzi?
75
Ro z d z i a 4 .
Ro z w a a n i a
na temat
celowego wiczenia
Dyskusje dotyczce celowego wiczenia i reguy 10 000 godzin

naleaoby dopeni o kilka istotnych kwestii. Ten rozdzia stanowi wic zbir takich rozwaa i obserwacji.
Czym si rni ekspert od laika?

Jaki jest kocowy efekt tego caego celowego wiczenia? Czym
si rni ekspert od laika? Co czeka na kocu tej drogi? Rnic
jest wiele, ale wrd kluczowych mona wymieni:
1. Rozwinita intuicja w dziedzinie, w ktrej si jest
ekspertem piszc o intuicji, mam na myli nie jaki
bliej niesprecyzowany, popularnopsychologiczny
konstrukt, znaczcy w rzeczywistoci niewiele wicej
TALENT NIE ISTNIEJE
ni stwierdzenie: tak mi si zdawao. Mowa o intuicji

w ujciu bada psychologicznych, czyli po prostu
zdolnoci bardzo szybkiego, zachodzcego poniej progu
wiadomoci odczytywania i interpretowania informacji
ze rodowiska. Taka intuicja uzaleniona jest m.in. od
bogatego dowiadczenia w danym zakresie, ktre pozwala
na porwnanie zastanej sytuacji z rozleg wewntrzn
baz danych i skutkuje dokonaniem odpowiedniej
interpretacji. Na przykad najlepsi sportowcy s w stanie
bardzo trafnie odczyta to, co zrobi zaraz ich przeciwnik,
jedynie obserwujc pozycj ciaa rywala, najlepsi
terapeuci czsto po kilku zdaniach potrafi zdiagnozowa,
w czym ley problem ich pacjentw itp.
2. Dostrzeganie i wyciganie wnioskw z czynnikw, ktre
s niezauwaalne dla laikw mwic krtko: eksperci
wiedz, czego szuka i na co zwraca uwag oraz co wynika
z rzeczy, ktre zauwayli. Potrafi wyselekcjonowa,
z ogromnej masy dostpnych w danej sytuacji danych,
akurat te wzorce, ktre w konkretnym przypadku maj
znaczenie.
3. Perspektywa eksperci wiedz, czego oczekiwa
w krtkim terminie, i mog skuteczniej przewidywa
rozwj sytuacji w duszej perspektywie czasowej.
Pozwala im to lepiej przygotowa si na sytuacje, ktre
mog si wydarzy.
4. Skuteczniej sortuj informacje mistrzowie w danej
dziedzinie wiedz, na co zwraca uwag i jakie s
kluczowe czynniki podjcia decyzji. Dziki temu
potrzebuj mniejszej liczby informacji, by mc wybra
prawidow drog.
78
ROZWAANIA NA TEMAT CELOWEGO WICZENIA
5. Dostrzegaj wiksze zrnicowanie dowiadczony

artysta-malarz dostrzega dziesitki odcieni tam, gdzie
dla laika bdzie tylko jeden kolor; podobne zdolnoci
dotycz wszelkich ekspertw. wiat, przynajmniej
w dziedzinie, w ktrej s ekspertami, jest dla nich
bogatszy i bardziej zrnicowany.
6. Maj lepsz pami w zakresie dziedziny, ktr
poznali, pamitaj wielokrotnie wicej ni laicy.
Co jednak istotne, ta lepsza pami jest wynikiem
gbszego ni u laikw zrozumienia struktur danej
dziedziny, ich wzajemnych pocze i procesw
zachodzcych midzy nimi. Wystarczy odrobin zmieni
warunki porwnania, by zdolno zapamitywania, jak
maj eksperci, wyrwnaa si z t, jak dysponuj laicy.
Na przykad szachici potrafi pamita ogromn liczb
ustawie szachowych, ale kiedy kae si im zapamita
ustawienia niemoliwe wedug regu gry w szachy, ich
nadzwyczajna pami znika.
7. Maj ogromn wiedz w swojej dziedzinie i dogbnie
rozumiej wszystkie zwizane z ni zagadnienia to
w zasadzie oczywiste i nie trzeba tu dalszego omwienia.
8. Zaawansowane procesy sortowania informacji
eksperci patrz na swoj dziedzin zupenie inaczej ni
laicy. Na przykad kiedy dostali zadania z fizyki, laicy
podzielili je wedug danych zawartych w treci zadania.
Tymczasem eksperci zdecydowali si na podzia zada
w zalenoci od praw fizycznych, ktre trzeba byo
wykorzysta w rozwizaniu zada. Ta odmienno
wskazuje na gbok rnic midzy ekspertami a laikami
w procesach sortowania informacji. Takie rnice bd
za prowadziy m.in. do zdecydowanie odmiennego tempa
79
TALENT NIE ISTNIEJE
rozwizywania problemw z danej dziedziny. Mona to

zobrazowa inaczej: jako rnic midzy tymi ludmi,
ktrzy sortuj pienidze wedug nominau, a tymi, ktrzy
dziel je wedug tego, jaka cyfra jest na banknocie lub
monecie jedynka, dwjka czy pitka. Pierwsza grupa
zdoa podliczy dowoln kwot zdecydowanie szybciej
ni druga, ktra tak naprawd dodatkowo dodaje sobie
duo pracy.
9. Ich ciaa i mzgi s inaczej skonstruowane nie
dlatego, e tacy si urodzili, ale w wyniku lat treningu,
ktry prowadzi do stopniowego przeksztacenia struktury
mzgu, mini i koci takiej osoby.
Tych dziewi punktw to wanie nagroda za lata cikiej pracy, jaka stoi przed ekspertami.
Dlaczego na wiecie
nie ma samych ekspertw?
To popularne pytanie, ktre zostao ju poruszone wyej na kartach tej ksiki. Skoro jedynym czynnikiem decydujcym o osigniciu mistrzostwa jest wystarczajco dugi okres treningu, czemu
nie mamy wicej ekspertw? Czemu nasze spoeczestwo nie roi
si od mistrzw w rnych dziedzinach, a nasza kultura nie jest
pena dzie na miar Mozarta, Da Vinciego czy Shakespearea?
Na to pytanie odpowiada tak naprawd cay rozdzia 3. Krtko
mwic: celowe wiczenie jest bardzo trudne, nieprzyjemne, wymaga inwestycji duej iloci czasu, energii, wysiku, a w wielu
przypadkach take pienidzy (wstp na pole golfowe czy kort tenisowy zwykle nieco kosztuje). Te wszystkie czynniki sprawiaj,
e cho mistrzostwo jest dostpne w zasadzie dla kadego, to nie80
ROZWAANIA NA TEMAT CELOWEGO WICZENIA
wiele osb faktycznie je osignie. Po prostu: niewielu ludzi ma

w sobie wystarczajco duo samozaparcia i zaangaowania, eby
podj si takiej, tytanicznej wrcz, pracy. Jeszcze mniejsza grupa
zdoa dotrwa do koca tych 10 000 godzin.
Przekaz reguy 10 000 godzin jest wic ze swojej natury sodkogorzki. Owszem, kady moe osign mistrzowski lub ekspercki poziom umiejtnoci. Jednoczenie cena tego jest wielka i nie
ma co liczy na cudowne odkrycie swoich ukrytych talentw.
Jeli chcesz co osign, musisz na to zapracowa, nie ma drogi
na skrty.
Oczywicie, brak takiej drogi nie przeszkadza wielu ludziom
w jej poszukiwaniu. W zasadzie nie ma w tym niczego zego. Jak
przekonasz si, czytajc ostatni rozdzia tej ksiki, takie drogi
w pewnym sensie istniej. Istotne jest tu jednak to, e eksperci
rwnie bd korzystali w swoim treningu z tych drg ORAZ
dodatkowo przejd przez przynajmniej 10 000 godzin treningu.
W efekcie prba dogonienia ich przy wykorzystaniu takich skrtw jest z gry skazana na porak.
Czy trening mentalny moe stanowi

cz celowego wiczenia?
Trening mentalny, czyli przechodzenie przez dane wiczenie
w wyobrani, powoli i z uwag, stanowi jedno z narzdzi wspierajcych fizyczny trening. Wedug bada ten rodzaj treningu take jest przydatny w rozwoju umiejtnoci, zarwno na poziomie
integracji zdolnoci w mzgu, jak i w przypadku pracy z ciaem na poziomie umiarkowanego rozwoju fizjologicznego.
Z tego powodu taki trening nie tylko moe, ale wrcz powinien
stanowi wsparcie dla klasycznego treningu zawartego w celowym wiczeniu.
81
TALENT NIE ISTNIEJE
Kluczowe jest tu sowo wsparcie. Chodzi bowiem o wzbogacenie normalnego wiczenia, nie za o zastpienie go wyobraeniami na temat tego, co mona by zrobi.
Mam 35 lat, rodzin, karier

czy celowe wiczenie nie jest dla mnie?
W poprzednich rozdziaach czytae o znaczeniu celowego wiczenia w przypadku dzieci, nastolatkw i emerytw, co jednak
z wikszoci czytelnikw tej ksiki, z ludmi w rednim wieku,
ktrzy maj rodzin, zajci s rozwijaniem swojej kariery i maj
inne obcienia? Czy celowe wiczenie jest dla nich niedostpne?
Bynajmniej. Celowe wiczenie dostpne jest dla kadego, w kadym wieku i w kadej sytuacji yciowej. Jednoczenie, eby nie
obiecywa gruszek na wierzbie, naley wprost powiedzie, e
osobom, ktre nie dysponuj dowolnie czasem, bdzie po prostu
trudniej musz bowiem doda do swojego harmonogramu
zaj nowy, intensywny, wyczerpujcy i czasochonny element.
Wymaga to zaangaowania i dyscypliny. Z drugiej jednak strony
nagrody, ktre s efektem celowego wiczenia, s ogromne i dostpne dla ludzi zdolnych do takiego powicenia.
82
Ro z d z i a 5 .
Puapki w drodze
do mistrzostwa
George Leonard w swojej ksice Mastery (Mistrzostwo) przedstawia prosty i bardzo praktyczny wzorzec rozwoju dowolnej
umiejtnoci. Jest on oczywicie nieco uproszczony i bardziej regularny ni w rzeczywistoci, niemniej jednak powinien pomc
Ci zrozumie, jak w sposb typowy rozwija si umiejtno.
Rysunek 5.1. Model rozwoju umiejtnoci
TALENT NIE ISTNIEJE
Rysunek 5.1 demonstruje proces stopniowego rozwoju poszczeglnych umiejtnoci. Gdy zaczynasz si uczy danej zdolnoci,
nastpuje gwatowny wzrost Twoich umiejtnoci (1). Po jakim
czasie dochodzisz jednak do szczytu (2), potem nastpuje may
spadek (3), po czym zaczyna si do dugi okres tzw. plateau,
tkwienia na jednym poziomie bez widocznej poprawy (4)... a nagle nastpuje kolejny ostry skok w gr (5) do okrelonego poziomu i schemat si powtarza, na wyszym poziomie.
Przyjrzyjmy si temu, skd bierze si taka struktura:
1. Wzrost. Na pocztku, gdy zaczynasz poznawa jak
dziedzin, na temat ktrej nie wiesz nic, bardzo atwo
jest Ci poprawia swoje wyniki. Uczysz si podstaw
i kada kolejna rzecz, ktr poznajesz, prowadzi do
dalszego wzrostu Twoich zdolnoci.
2. Szczyt. Nadchodzi jednak moment, gdy Twoje
umiejtnoci przestaj si ksztatowa. Zwykle ta faza
przechodzi niemal od razu w etap trzeci, ale s sytuacje,
gdy ludzie celowo zatrzymuj si na tym etapie, dlatego
postanowiem go wyrni. Szczyt jest nieunikniony.
3. Spadek. Zwykle po dojciu do szczytu nastpuje
pewien spadek umiejtnoci. Jest to naturalne,
poniewa szczyt jest punktem, na ktrym w wysokim
stopniu opanowalimy jaki aspekt danej umiejtnoci
(np. forehand w tenisie czy squashu), a nastpnie
zaczynamy to, co ju dobrze znamy, czy z kolejnym,
sabiej opanowanym elementem; to obcia nas
poznawczo i zmusza do bardziej wiadomego a wic
mniej wydajnego dziaania. We wspomnianym
przykadzie byoby to np. przechodzenie od forehandu
do backhandu i odwrotnie.
84
PUAPKI W DRODZE DO MISTRZOSTWA
Mniejszy lub wikszy spadek jest NIEZBDNY do

dalszego rozwoju umiejtnoci i nie da si go omin.
Jest on jednoczenie przyczyn duych frustracji wielu
wiczcych, cho nie tak duych jak...
4. Plateau. rdo najwikszych frustracji przy rozwoju
umiejtnoci, plateau, czyli paskowy, dugi okres, kiedy
nie wida adnej poprawy oglnych wynikw. Co gorsza:
plateau zwykle nastpuje po spadku, a nie po osigniciu
szczytu; to dodatkowo wzmacnia frustracj. W kocu wiesz,
e potrafisz lepiej co robi, czemu wic nie wychodzi?
wiczenie w okresie plateau wymaga duego
zaangaowania. Na szczcie w sytuacji gdy stajesz
si coraz lepszy i przechodzisz ju przez kolejne
plateau, efekt tego etapu jest coraz sabszy po prostu
akceptujesz, e w toku nauki przychodzi taka faza.
Warto to przetrwa, tym bardziej e plateau to
w rzeczywistoci okres intensywnej nauki. Kompetencje,
ktre dotychczas zdobye, s w tym czasie integrowane
na gbszym poziomie mzgu, przechodz z zakresu
wiadomych procedur, ktre wykonujesz krok po kroku,
na zautomatyzowane procesy, na ktre w ogle nie musisz
zwraca uwagi. To wanie dziki temu, co zachodzi
na tym etapie, dowiadczony tancerz w ogle nie musi
myle o tym, co robi jego ciao. Nawet wicej takie
mylenie jedynie przeszkadzaoby mu w sprawnym ruchu!
5. Dalszy wzrost. Zwykle rwnie gwatowny jak ten z etapu
pierwszego. Od tej chwili cykl bdzie si powtarza
w nieskoczono, przez wzrost do szczytu, spadku
i plateau prowadzcego do ponownego wzrostu.
85
TALENT NIE ISTNIEJE
Wykorzystaj cykl rozwoju umiejtnoci

Ju sama wiedza o strukturze powyszego cyklu daje Ci ogromne korzyci. Przede wszystkim skoro masz wiadomo tego, e
spadek i plateau s w zasadzie nieuniknione, ale za to na ich kocu czeka kolejny wzrost, atwiej Ci bdzie wytrwa w czasie tych
treningw, ktre wydaj si nie przynosi rezultatw. To wanie
w cigu tych dwch faz przewaajca wikszo osb rezygnuje
z wicze. Teraz, skoro ju wiesz, jak to dziaa, nie musisz by
jednym z poddajcych si.
Co wicej: znajc ten proces, bdziesz w stanie unikn pozostaych zwizanych z nim puapek. Te puapki wywodz si z tego,
e ludzie, ktrzy nie s wiadomi powyej omwionej struktury
uczenia si, oczekuj, e rozwj umiejtnoci bdzie liniowy:
z kad kolejn godzin nauki ich umiejtnoci bd odrobin
rosn. Gdy widz, e tak nie jest, wpadaj w jedn z kilku puapek, ktre opisuj poniej.
Puapka pierwszego we wsi

Na kadej imprezie, na ktr chodzi Darek, sycha byo Knocking on heavens door w jego wykonaniu. Zawsze mia ze sob
swoj ukochan gitar i ilekro kto pyta go o ni, prezentowa
swj popisowy numer wanie Knocking on heavens door. Niczego innego nie potrafi gra, ale to nie byo wane. Tak dugo,
jak chodzi na imprezy, na ktrych za kadym razem byli inni
ludzie, zawsze znalaz si kto, kto podziwia jego gr, czasem
nawet jaka dziewczyna, ktr mg dziki temu poderwa. Taki
by zreszt jego plan gdy tylko nauczy si tej piosenki, da
sobie spokj z lekcjami gry na gitarze. Umia ju wszak wystarczajco duo.
86
Darek jest przykadem kogo, kto wpad w puapk pierwszego

we wsi. Polega ona na tym, e uczcy si dochodzi do jakiego
szczytu i na tym poprzestaje. To, czego si nauczy, wykorzystuje, ale nie idzie choby o krok dalej. Pozwala mu to unikn trudw zwizanych ze spadkiem i plateau, a jednoczenie cieszy
si jakim poziomem zdobytej umiejtnoci. Czsto szczyt takiej
osoby jest naprawd wysoki to, co potrafi, robi bardzo dobrze. Jest jednak rwnie bardzo wski, gdy nie potrafi swojej umiejtnoci zastosowa w rnych innych kontekstach. Na
przykad kto potrafi zagra na gitarze jedn prost piosenk albo wietnie rysowa karykatury tylko okrelonego typu niskich
grubasw, ale ju nie narysuje wysokich chudzielcw.
Ze wszystkich wymienionych tutaj zagroe jedynie ta puapka
moe by zastosowana celowo i wtedy nie bdzie stanowi zagroenia. Po prostu, czasem moesz chcie doj tylko do pewnego
poziomu umiejtnoci i nie potrzebujesz robi niczego wicej. Na
przykad: dla wikszoci osb pewien podstawowy poziom obsugi
komputera jest wszystkim, czego potrzebuj, i po dojciu do tego
szczytu nie czuj potrzeby zdobywania kolejnego. Jeli jest to wiadoma, zaplanowana decyzja, a nie ucieczka przed dyskomfortem
plateau, to takie rozwizanie moe by jak najbardziej korzystne.
Puapka mistrza wszystkiego

i niczego zarazem
Tam, gdzie pierwszy we wsi dochodzi do szczytu danej umiejtnoci i na tym poziomie zostaje, mistrz wszystkiego i niczego
zarazem schodzi ze szczytu i zaczyna wspina si na kolejny
ale wiczc si w innej dziedzinie. Taka osoba nie jest zwykle
w stanie wytrwa pozornie bezowocnego okresu plateau. Jest bowiem nadmiernie uzaleniona od cigego potwierdzania rozwoju swoich umiejtnoci.
87
TALENT NIE ISTNIEJE
Dlatego bdzie si wykazywaa tzw. somianym zapaem i tylko

tak dugo bdzie si angaowa w ksztacenie danej umiejtnoci, pki bdzie si w niej stawaa lepsza. Gdy dotrze do szczytu
i zacznie si spadek rozwoju, natychmiast porzuci dan dziedzin i zaraz zabierze si za kolejn. Szafy, piwnice, strychy itp. takiej osoby pene s zwykle pamitek po porzuconych hobby. Tu
stara rozstrojona gitara, tam ledwo napoczte farby i niemal nowa sztaluga, gdzie indziej narty, ktre zaoone byy jedynie na
dwch wyjazdach itp. Jak moesz si domyli, puapka ta wie
si z ogromnymi kosztami, a jednoczenie przynosi bardzo umiarkowane korzyci, jeli chodzi choby o satysfakcj z ksztacenia
umiejtnoci.
Puapka maniaka
Tam, gdzie najlepszy we wsi trzyma si swojego jedynego osignitego szczytu, a mistrz wszystkiego i niczego zarazem co
i rusz rzuca si zdobywa pagrki w kolejnych dziedzinach, maniak porywa si od razu na Mount Everest. Nie mogc zaakceptowa spadku i plateau, taka osoba prbuje pomin jedn faz
rozwoju i szybciej, na si uzyska kolejny stopie rozwoju. Trenuje wicej, intensywniej, duej i ciej ni wczeniej, liczc, e
uda jej si przeskoczy do kolejnej fazy wzrostu.
Niekiedy si to nawet udaje, cho nawet wtedy trzeba za to zapaci ogromn cen przemczenie daje o sobie zna. Zazwyczaj
za maniacy musz zapaci t cen, jednoczenie nie zyskujc
adnych korzyci, gdy kolejnego etapu wzrostu tak naprawd nie
da si przyspieszy. Co wicej: maniakalne denie do przeskoczenia na kolejny poziom moe by wrcz grone. W przypadku
sportowcw czsto prowadzi do kontuzji i wypadkw, a w innych
dziedzinach najczciej koczy si innego rodzaju zamaniem
88
standardw, co prdzej czy pniej zemci si na wiczcym.

Na przykad osoba uczca si fizyki moe prbowa wspomaga
swoj pami amfetamin lub krcej spa, by duej si uczy,
co z czasem odbije si na jej zdrowiu, a dugofalowo wcale nie
przyspieszy osignicia podanego celu. Dodatkowo, ze wzgldu
na ograniczenie koncentracji, celowe wiczenie przez cay czas
jest w takiej sytuacji w zasadzie niemoliwe.
Czy to si komu podoba, czy nie, w rozwoju umiejtnoci nie ma
drogi na skrty, a prba pjcia skrtami przynosi jedynie cierpienie. Ta prawda oczywicie nie powstrzyma wielu osb przed
podjciem prby przyspieszenia rytmu wiczenia. Nad maniakami masz t przewag, e wiesz, jak to si moe skoczy.
Puapka uciekiniera
Ostatni z popularnych reakcji jest najzwyklejsza w wiecie rezygnacja z prb. Uciekinier po dojciu do szczytu, spadku
i osigniciu plateau uznaje, e po prostu si nie nadaje, i porzuca rozwijanie danej umiejtnoci. Tacy ludzie interpretuj brak
rozwoju jako dowd swojej osobistej niedoskonaoci i nieudolnoci. W efekcie czsto poddaj si w sytuacji, w ktrej zaledwie
jeden krok dzieli ich od kolejnego etapu wzrostu. Takie reakcje
s szczeglnie czste wtedy, kiedy trenujcy jest poddany duej
presji, porwnywany z innymi osobami, ktre ju osigny sukces lub ktre akurat znajduj si w fazie wzrostu itp.
Dla trenujcego rozwizaniem jest tu wytrwao i wiara w siebie, jakkolwiek banalnie moe to zabrzmie. Natomiast wiadomo tej puapki jest niezwykle istotna z perspektywy organizowania odpowiedniego rodowiska dla osb trenujcych (temu
tematowi przyjrzymy si dokadniej w rozdziaach 6. i 7.).
89
TALENT NIE ISTNIEJE
Inne moliwe zagroenia

Oczywicie, powysza lista puapek nie zamyka tematu moliwych problemw wynikajcych ze struktury skutecznej nauki.
Niemniej jednak daje Ci pewn podstaw, ktra moe Ci pomc
w Twojej drodze do mistrzostwa.
W tym celu warto rwnie wykona ponisze wiczenie.
wiczenie: wyjd z puapki

Zastanw si nad tym, w jakich sytuacjach w Twoim yciu, podczas uczenia si rnych rzeczy, zdarzyo Ci si wpa w jedn
z powyszych puapek. Opisz takie sytuacje poniej.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Nastpnie zastanw si nad tym, jak te sytuacje naleaoby rozwiza.
90
struktura uczenia si a predyspozycje
Na tym etapie naleaoby wrci do rozdziau 2. i poprawi myl,
ktra zostaa tam sformuowana. Przyznaj, wczeniej dla uproszczenia nieco nagiem prawd. Jak zapewne pamitasz, pisaem,
e zdobycie pewnych umiejtnoci przychodzi Ci atwiej, poniewa miae ju w tym zakresie jaki podstawowy trening, podczas gdy innych wczeniej w ogle nie wiczye, std nauczenie
si ich jest dla Ciebie trudne.
W duym uproszczeniu bya to prawda, teraz jednak, gdy poznae zarwno specyfik celowego wiczenia, jak i struktury uczenia si, naleaoby pozby si tego uproszczenia. W ten sposb
bdziesz mg dokadniej zrozumie, jak ten proces faktycznie
przebiega u Ciebie, i lepiej z niego skorzysta.
Po pierwsze, jak si dowiedziae w czci na temat celowego
uczenia (rozdzia 3.), celowe wiczenie rzadko kiedy skupia si
na trenowaniu samej umiejtnoci, najczciej dotyczy elementw, ktre si skadaj na t umiejtno i j wzbogacaj, nawet
jeli na pierwszy rzut oka nie maj z ni nic wsplnego.
Innymi sowy, jeli jako dziecko miae np. predyspozycje muzyczne, nie oznacza to, e musiae mie trening z muzyki. Rwnie
dobrze moge odby wiczenia z rytmiki dziki dziecicym
wyliczankom, a uzyskane w ten sposb poczucie rytmu wspomogo Twoje zdolnoci muzyczne. Poniewa jednak wyliczanki niekoniecznie kojarz si z muzykalnoci, prby skojarzenia tych
dwch elementw mog by do trudne i nieintuicyjne. Jest to
prawdopodobnie jedna z przyczyn, dla ktrych wikszo osb
nie jest w stanie atwo przywoa sobie sytuacji wspomagajcych
u nich zdobycie danej kompetencji.
91
TALENT NIE ISTNIEJE
Po drugie, jak przekonae si, czytajc ten rozdzia, brak umiejtnoci w jakiej dziedzinie zwykle prowadzi do gwatownego
rozwoju zdolnoci w niej, nie za do braku postpw. Ten pozorny brak postpw pojawia si dopiero w fazie plateau. Dlatego
stwierdzenie, e brak predyspozycji bierze si z braku treningu, nie jest tak naprawd waciwe. Trafniej byoby powiedzie,
e osoba, ktrej brakuje predyspozycji, rozwina dan umiejtno do poziomu plateau i teraz nie moe przej dalej, dopki to, co ju umie, nie zostanie zintegrowane. Paradoksalnie wic,
gdybymy to samo dziecko zaczli obserwowa w do niewielkim odstpie czasu, moglibymy doj do wniosku, e ma predyspozycje w danej dziedzinie (gdy szybko w niej rozwija umiejtnoci) albo e zupenie ich nie ma (gdy wydaje si nie by
w stanie nauczy si niczego mimo duej liczby wicze).
Te rozrnienia mog si zdawa nieistotne. Poniewa jednak
kwestia talentu, predyspozycji i celowego wiczenia budzi tak
wiele emocji, uznaem, e warto przedstawi Ci jak najpeniejszy
obraz sytuacji. Dziki temu bdziesz mg j lepiej zrozumie
i skuteczniej dba o rozwj wasny oraz osb, za ktre jeste odpowiedzialny.
92
Ro z d z i a 6 .
Ro d z i c w s p i e r a j c y
celowe wiczenie
u dziecka
To, co przeczytae w poprzednich rozdziaach, powinno Ci uwiadomi, e w rozwoju umiejtnoci dziecka kluczow rol odgrywaj rodzice. Odpowiednio kierujc jego rozwojem, aranujc
jego rodowisko i wspierajc aspiracje, mog przyczyni si do
tego, by ich potomek zapamitany zosta jako nowy Mozart czy
Edison.
Jakie s wic praktyczne rozwizania, ktre rodzice mog zastosowa, aby wspomc swoje dziecko?
1. Wspieranie wysikw
Podstawowym zadaniem rodzica, ktry chce zachci dziecko do
celowego wiczenia, jest wspieranie jego wysikw i skupienie
si na nagradzaniu szczerego zaangaowania, nie za wycznie
TALENT NIE ISTNIEJE
samych rezultatw. Czowiek przyzwyczajony do tego, e bdzie

nagradzany tylko za rezultaty, zacznie rezygnowa z podejmowania wyzwa, poniewa nie bd si one w jego gowie wizay
z czym przyjemnym i pozytywnym.
Ta jedna rzecz bdzie w wielu przypadkach istotnym czynnikiem,
wpywajcym na to, czy dziecko zainteresuje si celowym wiczeniem i bdzie gotowe je podj, czy nie. Ten rodzaj treningu
wymaga bowiem duej tolerancji dla poraek i cigego poszukiwania nowych wyzwa. Jeli skonno ta nie zostanie przekazana w toku wychowania, szansa na to, e dziecko wyksztaci j
w sobie samoistnie, jest niewielka.
2. Dobr wyzwa
Skoro mowa o wyzwaniach, bardzo wanym zadaniem rodzicw
jest zadbanie o odpowiedni ich dobr. Wane jest, eby byy one
o takim stopniu trudnoci, by testoway grn granic moliwoci dziecka, ale jednoczenie nie a tak trudne, by by dla niego
niemoliwe do zrealizowania. Kluczem jest tu sytuacja, w ktrej
dziecko nie jest ani znudzone, ani sfrustrowane porakami, a raczej podniecone moliwoci pokonania kolejnego, trudniejszego zadania.
W tym zakresie przydatne moe by wsparcie nauczyciela lub
trenera specjalizujcego si w pracy z dziemi, ktry bdzie mg
zaproponowa zakres wyzwa odpowiedni do poziomu umiejtnoci dziecka. Taki zewntrzny doradca bywa przydatny take
dlatego, e wielu rodzicw ma kopoty z obiektywnym podejciem
do swoich dzieci. Staraj si albo nadmiernie chroni je przed
frustracj, albo wrcz przeciwnie przeceniaj ich obecne zdolnoci i moliwoci. Kto z zewntrz moe wic pomc w uzyskaniu odpowiedniej oceny sytuacji.
94
RODZIC WSPIERAJCY CELOWE WICZENIE U DZIECKA
3. Aranacja rodowiska
Kolejn rzecz, o ktr mog zadba rodzice, jest odpowiednia
aranacja rodowiska. Chodzi nie tylko o umoliwienie dziecku
dostpu do odpowiednich narzdzi czy zabawek, ale rwnie
o poczenie tych rzeczy z przyjemnoci w umyle dziecka. Zadanie to moe wymaga zdobycia odpowiedniej wiedzy z zakresu psychologii rozwojowej dziecka i edukacji maych dzieci albo
skorzystania z pomocy fachowca z tego zakresu.
Aranacja rodowiska polega rwnie na takim zorganizowaniu
otoczenia, w ktrym dorasta dziecko, aby mogo ono trenowa.
Jeli wspieramy dziecko w deniu do zostania wspaniaym skrzypkiem, oznacza to, e musimy zorganizowa mu w domu lub jego
okolicy komfortow przestrze do wicze. Wysyanie dziecka
na zajcia pozalekcyjne moe oczywicie wspiera taki proces
nauki, ale jeli dziecko nie ma miejsca na indywidualne, celowe
wiczenie, tempo jego rozwoju w tej dziedzinie bdzie po prostu
zbyt wolne.
4. Pozytywne oczekiwania
Oczekiwania opiekunw wobec dzieci maj ogromn si. Po raz
pierwszy udowodnia to para amerykaskich badaczy, Robert
Rosenthal i Lenore Jacobson. Pokazali, e jeli nauczyciele zostali przekonani, e dane dziecko ma duy potencja, to wyniki
tego dziecka rzeczywicie znacznie si poprawiay. Oczekiwania
nauczycieli sprawiay, e inaczej traktowali oni takie dzieci, stawiali przed nimi wiksze wyzwania, a jednoczenie cierpliwiej
tumaczyli im rne kwestie. W efekcie wyniki takich uczniw
zarwno oceny szkolne, jak i rezultaty testw IQ gwatownie wzrosy w porwnaniu z dziemi, ktrym nie postawiono takich oczekiwa.
95
TALENT NIE ISTNIEJE
Znajc te dane, moesz zrozumie, czemu podejcie rodzicw

do dzieci jest a tak wane. Jeli wierz oni, e ich dzieci maj
ogromny potencja, to bd si zachowywa w sposb wspierajcy
wysiki dziecka i faktycznie taki potencja w nim obudz. Niestety, efekt ten dziaa rwnie w odwrotnym kierunku nauczyciele lub rodzice oczekujcy gorszych wynikw u okrelonych dzieci
bd przyczyniali si do faktycznego pogorszenia wynikw.
5. Umoliwienie pracy nad sob
Zorganizowanie dziecku odpowiedniego rodowiska do wicze
jest wane. Jednak rwnie wane jest zapewnienie dziecku moliwoci pracy nad sob. Oznacza to zapewnienie mu w cigu dnia
czasu, narzdzi i moliwoci wiczenia oraz zadbanie o to, by miao wiadomo, e taki trening jest w porzdku i e jest czym, co
moe robi. Jest to szczeglnie wane wtedy, gdy jaki czonek
rodziny, np. dziadek czy ciotka, nie pochwala zajmowania si
dan umiejtnoci przez dziecko. Dostaje ono wtedy sprzeczne
sygnay od rnych wanych postaci w swoim yciu; rol rodzicw jest wyjani sytuacj i zapewni potomka, e ma pene prawo trenowa i czerpa z tego przyjemno i satysfakcj.
Takie sprzeczne sygnay mog dotyczy rwnie innych elementw wiczenia. Kto z rodziny moe by np. wielkim zwolennikiem twierdzenia, e liczy si tylko zwycistwo, zaoenia, e z danymi umiejtnociami trzeba si po prostu urodzi, czy innych
pogldw, ktre same z siebie mog by wartociowe, ale z perspektywy celowego wiczenia s po prostu szkodliwe. Wane jest
powicenie czasu i uwagi, aby takie rzeczy z dzieckiem omwi, oczywicie na poziomie, ktry jest dla modego czowieka
zrozumiay.
96
RODZIC WSPIERAJCY CELOWE WICZENIE U DZIECKA
6. Nienarzucanie wasnych ambicji

W kontekcie rzeczy, ktre dotd poznae, jest to by moe najtrudniejsze wyzwanie. Nie jest bowiem atwo wyznaczy jasnej
granicy midzy inspirowaniem dzieci do podjcia trudnego treningu i wytrwania w nim a zmuszaniem ich do realizacji rodzicielskich, niespenionych marze. Jest to tym trudniejsze, e
w wielu sytuacjach, niczym ojciec Wolfganga Amadeusza Mozarta,
rodzic z niezrealizowanymi ambicjami mgby w wielkim stopniu
przyczyni si do sukcesu dziecka w danej dziedzinie. W kocu
tak dobrze zna si on na tej tematyce, by mc sta si trenerem
dla dziecka, choby w tych pierwszych latach.
Nie ma niestety jasnego i prostego zabezpieczenia przed tym zagroeniem. Najlepsz rad moe tu by po prostu obserwowanie siebie i prba rozgraniczenia midzy pragnieniami potomka
a wasnymi marzeniami. Pomc moe skorzystanie z pomocy
psychoterapeuty, ktry uatwi oddzielenie swoich ambicji od tego, czego pragnie dziecko. Niekiedy przydatna moe by wrcz
rezygnacja z wasnych planw i stwierdzenie, e jeli dziecko nie
wykazuje wyranego zainteresowania danym tematem, to dziedzina zainteresowa rodzica nie bdzie mu narzucana.
Jak wida, rola rodzica nie jest atwa. Jednoczenie, zrozumiawszy zasady celowego wiczenia, rodzic moe w wielkim stopniu
wspomc rozwj dziecka i pozwoli mu postawi pierwsze kroki
na drodze do mistrzostwa.
97
Ro z d z i a 7 .
Celowe wiczenie
z perspektywy
menedera
Rwnie meneder pragncy wspiera swj zesp nie ma przed

sob atwego zadania. Dodatkowo, w odrnieniu od rodzicw,
mao prawdopodobne jest, by jaki meneder pracowa z danymi
ludmi w niezmiennym ukadzie tak dugo, by przeprowadzi ich
przez peen cykl 10 000 godzin celowego wiczenia. Po prostu
w firmie zmieniaj si rne rzeczy, ludzie odchodz, awansuj,
s zwalniani, firmy si cz, a cay ten chaos utrudnia nadzorowanie dugoterminowego procesu rozwoju pracownikw.
Niemniej jednak, nawet jeli meneder ma dostp do pracownika
przez czas zezwalajcy na prowadzenie zaledwie kilkuset godzin
celowego wiczenia, taka kontrola jest rwnie bardzo wartociowa i moe wyranie poprawi wyniki caego zespou. Oczywicie, niezalenie od tego wszystkiego, dobry meneder powinien
TALENT NIE ISTNIEJE
zadba o wprowadzenie zasad celowego wiczenia rwnie do

swojego wasnego programu rozwojowego. Jednoczenie moe
te tak wpyn na organizacj pracy w swoim zespole, eby przemyci do niego celowe wiczenie. Mona to zrobi, na przykad
implementujc opisane niej rozwizania.
1. Odpowiednie planowanie
Jako meneder odpowiadasz za zadania, ktre otrzymuje Twj zesp. Moesz wic zadba o to, by rozplanowa wiczenia zgodnie
z zasadami celowego treningu. Dziki temu w toku pracy Twoi
podwadni bd jednoczenie aktywnie przykadali si do rozwoju
swoich umiejtnoci. Krtkoterminowo moe to wymaga wikszego wysiku, ale dugoterminowo przyniesie wielkie korzyci.
2. Stawianie wyzwa i nagradzanie za podejmowanie
wyzwa
Ze wzgldu na kultur panujc w wielu firmach wprowadzenie
tego punktu w ycie moe by najwikszym wyzwaniem dla wielu menederw. Zbyt wiele firm, zwaszcza duych korporacji,
skupia si na karaniu poraek i promuje zachowawcz postaw
u swoich pracownikw. Jest to po prostu atwiejsze ni nagradzanie inicjatywy i akceptowanie, e w tej sytuacji poraki czasem
bd si zdarzay.
Ten punkt moe wic by najtrudniejszy do zrealizowania. Jeli
Ci si jednak uda wdroy ten system, to moesz liczy na ogromn
popraw jakoci pracy i zaangaowania swojego zespou.
3. Podzia zada na elementy skadowe
Przeanalizuj zadania czekajce Twj zesp, podziel je na elementy skadowe i zastanw si, w jaki sposb moesz wprowadzi
trenowanie tych elementw do codziennej pracy Twoich pod100
CELOWE WICZENIE Z PERSPEKTYWY MENEDERA
wadnych. Czasami wystarczy drobna zmiana procedur panujcych w zespole, tak by np. zmusi maomwn osob do czstszej komunikacji z innymi ludmi. Im bardziej naturalnie uda Ci
si wprowadzi te elementy treningu, tym bardziej jest prawdopodobne, e pracownicy bd gotowi je zaakceptowa.
4. Pomiar rezultatw i informacje zwrotne
Ten element jest bardzo czsto zaniedbywany w wielu firmach,
tymczasem jego znaczenie dla motywacji i rozwoju pracownikw jest wrcz ogromne. Ludzie potrzebuj wiedzie, jakie s
wyniki ich pracy oraz jak ich praca wpisuje si w szersze wyniki
organizacji. Korzystaj z informacji zwrotnych, nawet negatywnych, w duo wikszym stopniu ni z sytuacji, w ktrej ich praca
trafia w przestrze i gdzie znika.
5. Wspieranie koncentracji na zadaniach
Omiogodzinny dzie pracy jest reliktem czasw, gdy przewaajca wikszo robotnikw pracowaa w fabrykach i nie potrzebowaa nadmiernego skupienia si na swoich zadaniach. Zapewne
dlatego badania pokazuj, e przecitny pracownik pracuje wydajnie od 30 do 90 minut dziennie, niezalenie od czasu spdzanego w pracy.
Jako meneder rzadko kiedy bdziesz mg wprawdzie umoliwi pracownikom korzystanie z zadaniowego czasu pracy czy
z pracy z domu, ale moesz przynajmniej jasno da im do zrozumienia, e doceniasz sytuacje, w ktrej w peni angauj si
w stojce przed nimi zadania, nawet kosztem wikszej liczby
przerw midzy momentami zaangaowania. Oczywicie, naley
to zrobi w odpowiedni sposb, tak aby nie da pracownikom
wej sobie na gow, ale jest to moliwe.
101
TALENT NIE ISTNIEJE
6. Refleksje nad wykonan prac

Ostatnim elementem celowego wiczenia, ktry warto odnie
do zarzdzania ludmi, s refleksje nad wykonan prac. Korzystajc z zestawu tematw do refleksji zawartego w jednym z wicze, jak rwnie dodajc wasne pytania, moesz duo lepiej pozna sytuacj, potrzeby i moliwoci swoich pracownikw oraz
skoni ich do staranniejszej analizy tego, jak pracuj i jak mogliby pracowa lepiej, wydajniej i skuteczniej. Niezalenie od tego,
czy bdziesz to robi podczas indywidualnych rozmw, czy podczas zebra, kluczem w wykorzystaniu tego narzdzia jest stworzenie bezpiecznej atmosfery. Chodzi o to, by pracownicy mieli
pewno, e wane jest znalezienie sposobw na popraw wsplnych wynikw, nie za wyszukanie hakw, ktre zostan pniej przeciw nim wykorzystane.
Jeli dodasz nawet niektre z powyszych narzdzi do swojego
stylu zarzdzania, odkryjesz, e wyniki Twojego zespou wyranie
si poprawi. Moe to wymaga od Ciebie nieco wysiku i cierpliwoci, ale nagrody, jakie to ze sob niesie, s naprawd znaczne.
Tym bardziej e, jak si przekonasz w trakcie lektury kolejnego
rozdziau, nawet jeli Twoi ludzie nie dojd do poziomu mistrzowskiego, to i tak mog zaj bardzo, bardzo daleko.
102
Ro z d z i a 8 .
Ewolucja
metod nauki
Ci gupi przodkowie?
Roger Bacon, znany redniowieczny filozof i naukowiec, zaobserwowa, e minimalny czas niezbdny do zdobycia wiedzy matematycznej dostpnej jemu wspczesnym wynosi okoo 30 40
lat intensywnej pracy. Dzi porwnywaln do tej z epoki Bacona wiedz matematyczn wykazuj si zdolniejsi gimnazjalici
i przecitni licealici. Wiedz, ktr niegdy poznawano przez
40 lat pracy skupionej tylko na jednej dziedzinie, dzi zdobywa
si w cigu niecaej dekady nauki. Co wicej, w czasie tej dekady matematyka stanowi jedynie niewielk cz wiedzy przyswajanej przez uczniw.
Czy to znaczy, e wspczeni ludzie s o tyle mdrzejsi od swoich
praprzodkw? Czy stalimy si geniuszami?
Nie.
TALENT NIE ISTNIEJE
Nasze zdolnoci intelektualne prawdopodobnie nie zmieniy si

przez tych kilkaset lat. Tym, co ulego zmianie, by sposb poznawania tej wiedzy. Zmieniajc sposb nauki, udao nam si
ponad czterokrotnie skrci czas niezbdny do rozwijania umiejtnoci. A to wszystko w sytuacji, w ktrej wspczesny program
nauczania stoi daleko w tyle za najwiesz wiedz psychologiczn na temat skutecznej nauki i uczenia si. Mona w zwizku
z tym oczekiwa, e czas potrzebny do zdobycia tej wiedzy da si
jeszcze skrci, by moe o poow, moe nawet bardziej1.
Podobne usprawnienia w tempie uczenia si zachodz w zasadzie w kadej dziedzinie ycia, nawet w sporcie. Zoci medalici
olimpijscy sprzed stu lat przegraliby z kretesem z wspczesnymi, rednio uzdolnionymi licealistami. W wielu sportach, np.
w pywaniu czy biegach, rnica jest oczywista i atwa do sprawdzenia przez porwnanie wynikw sprzed stu laty i dzisiejszych.
W innych, np. w pice nonej, porwnanie moe nie by tak proste, gdy rozwj szkolenia technik atakujcych rwnowaony by
przez rozwj technik szkolenia obrocw i bramkarzy, w swoistym
sportowym wycigu zbroje. Nawet w takim sporcie porwnanie
archiwalnych i wspczesnych nagra pokazuje jednak, e ewolucja jest faktem.
Trening wci bdzie czyni mistrza

Fakt ten oznacza za, e cho zasada 10 000 godzin celowego
wiczenia bdzie si sprawdza, to obiektywny rozmiar korzyci
1
Oczywicie, w pewnym momencie dojdziemy do progu opacalnoci

(wysiek powicony uatwianiu przyswajania wiedzy zacznie by
rwny lub wikszy temu, co uda si dziki temu zaoszczdzi).
Punkt ten jest jednak, z ogromnym prawdopodobiestwem, jeszcze
daleko przed nami.
104
EWOLUCJA METOD NAUKI
pyncych z tych 10 000 godzin bdzie stopniowo coraz wikszy.

Innymi sowy, 10 000 godzin pozostanie limitem potrzebnym do
osignicia poziomu eksperta w danej dziedzinie, ale zakres kompetencji ekspertw bdzie stale ewoluowa.
Kto, kto zainwestowa 10 000 godzin np. na przeomie lat 1990
2000, moe atwo znale si w tyle za kim, kto dokona takiej
samej inwestycji w latach 2012 2022, poniewa wiczenie w tych
latach bdzie ju korzysta z nowszych, wydajniejszych rozwiza. Nie zwolni to takiej osoby z koniecznoci przepracowania
tych 10 000 godzin, poniewa jej wspczeni konkurenci do miana eksperta rwnie bd mieli dostp do tych rozwiza i bd
w stanie wykorzysta je w swoim treningu.
Raj hobbystw
Dla tych, ktrym nie zaley na statusie eksperta, jest to jednak
bardzo dobra wiadomo. Oznacza ona bowiem, e dostp do
uytecznego poziomu rnych umiejtnoci staje si coraz prostszy. Kady bdzie mg rozwija coraz wicej takich umiejtnoci w toku swojego ycia, co bdzie sprzyjao wikszej satysfakcji
z tego pyncej.
Z praktycznej perspektywy oznacza to rwnie, e jeli kilkanacie albo kilkadziesit lat temu prbowae zdoby jak umiejtno i nie udao Ci si to, to by moe dzisiaj metody nauki
zmieniy si ju do tego stopnia, e to, co wczeniej wydawao
si przeszkod nie do przekroczenia, teraz bdzie czym wrcz
banalnym do zrozumienia i opanowania.
Z jakiego powodu, gdy pisz te sowa, przyszy mi na myl lekcje
muzyki ze szkoy podstawowej i tragikomiczne prby wygrywania
melodii na podej jakoci plastikowych fletach, na ktrych nawet
105
TALENT NIE ISTNIEJE
wirtuoz miaby problemy z uzyskaniem sensownego brzmienia.

Jak wiele osb uznao po takich lekcjach, e nie ma zdolnoci
do muzyki i nie potrafi nauczy si gra na instrumentach? Jeli
bye jedn z nich i gdzie na dnie Twojego serca drzemie ch
rozwijania tej umiejtnoci, mam nadziej, e lektura tych sw
skoni Ci do tego, by sprbowa jeszcze raz.
Tak naprawd dotyczy to wszystkich, nie tylko tych, ktrych aspiracje stumiy marnej jakoci instrumenty w podstawwce. Dlatego zapraszam Ci do wykonania, dla siebie samego, nastpujcego wiczenia.
wiczenie: odkurz porzucone marzenia

Chyba kady czowiek mia kiedy jakie marzenia, z ktrych
w kocu zrezygnowa. Rzeczy, ktrych chcia si nauczy, umiejtnoci, ktre chcia zdoby... Moe nie byo okazji, pienidzy,
moliwoci, moe to rodzice zniechcali nas do zajcia si t dziedzin, bo np. uznawali j za niemsk lub niekobiec. Moe
chciae si nauczy jazdy na deskorolce, ale syszae, e to niebezpieczne. Moe pragne opanowa triki magii scenicznej, ale
nie wiedziae, jak si za to zabra. A moe Ty te pade ofiar
plastikowego fletu.
Przyczyn moe by wiele, a te, ktre wymieniem, nie maj na
celu obwiniania kogokolwiek, ale maj po prostu suy pobudzeniu Twojej pamici. Chodzi o to, eby przypomnia sobie takie
umiejtnoci, z ktrych ksztacenia kiedy zrezygnowae, a ktre
jednak chciaby mie. Dotyczy to zarwno tych, ktre prbowae wywiczy i nie zdoae tego dokona, jak i tych, ktrych
nawet nie prbowae pozna. Moesz tu wypisa absolutnie
wszystko od taca, przez gotowanie, jzyk chiski czy malowanie, a po wyplatanie koszykw, hipnoz czy parkour.
106
EWOLUCJA METOD NAUKI
Powi nieco czasu i dobrze zastanw si nad tym, jakie umiejtnoci tego typu chciaby zdoby. Nastpnie wypisz wszystkie
takie umiejtnoci.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Gdy to zrobisz, uszereguj je w kolejnoci tego, jak bardzo chciaby je ksztatowa.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
107
TALENT NIE ISTNIEJE
Gdy stworzysz tak list, zacznij przeglda ogoszenia lokalne,

internet itp. w poszukiwaniu moliwoci nauczenia si tych rzeczy. Wiele z nich bdziesz w stanie wytrenowa atwo i za darmo, np. dziki serwisom takim jak www.wikihow.com czy www.
wannalearn.com. Do innych bdziesz potrzebowa kupi odpowiedni sprzt i podrczniki, wzi udzia w szkoleniach lub wynaj odpowiednich nauczycieli. Wane, eby przygotowa sobie plan dziaania w tym kierunku i da sobie drug szans na
zrealizowanie marze, ktre kiedy odrzucie. Powodzenia!
108
Zakoczenie.
Droga
do mistrzostwa...
Ta ksika opisuje drog, jak trzeba pokona, by osign poziom ekspercki w wybranej przez siebie dziedzinie. Nie jest to
droga atwa, krtka ani przyjemna, ale skarb, ktry czeka na jej
kocu, jest naprawd niezwyky. Dzi wiesz ju, jak t drog
znale dla wybranych przez Ciebie umiejtnoci i jak sign
po najwysze laury.
Pytanie jest tylko jedno czy zdecydujesz si t drog pokona?
Mam nadziej, e tak oraz, e wiczenia, ktre wykonae, czytajc t ksik, pomog Ci przej t drog. Jeli jeszcze nie przetrenowae tych wicze, odkadajc je na czas, kiedy skoczysz
czyta no c, ten moment wanie nadszed. Zamiast odkada ksik na bok, signij po dugopis, zarezerwuj nieco czasu
i wykonaj wiczenia, ktre dotychczas omine.
TALENT NIE ISTNIEJE
To w kocu Twoje ycie. I to wycznie od Ciebie zaley, czy

w jego toku staniesz si mistrzem.
Powodzenia!
110
Bibliografia
Cho tom, ktry trzymasz w swoich rkach, nie jest publikacj

naukow ani popularnonaukow, opiera si on na wynikach twardych bada z zakresu mistrzostwa, ekspertyzy, skutecznej nauki
i neurologii. Jeli zainteresowaa Ci ta tematyka i chcesz dowiedzie si wicej o poruszanych w tej ksice tematach, zachcam
Ci do lektury poniszych publikacji i artykuw naukowych, ktre pozwol Ci lepiej zgbi ten temat.
Bloom B.S. (red.), Developing Talent in Young People, New York:
Ballentine Books, 1985.
Bond W., Kuhn G., Binstadt E., Quirk M., Wu T., Tews M., Dev P.,
Ericsson K.A., The use of simulation in the development of individual
cognitive expertise in emergency medicine, Academic Emergency
Medicine, 2008, 15(11), s. 1037 1045.
Charness N., R.Th. Krampe, Mayr U., The role of practice and
coaching in entrepreneurial skill domains: An international comparison
of life-span chess skill acquisition, [w:] Ericsson K.A. (red.), The Road
to Excellence: The Acquisition of Expert Performance in the Arts and
Sciences, Sports, and Games, Mahwah, New Jersey: Erlbaum, 1996,
s. 51 80.
TALENT NIE ISTNIEJE
Chi M.T.H., Glaser R., Farr M.J. (red.), The nature of expertise,
Hillsdale, New Jersey: Erlbaum, 1988.
Chi M.T.H., Glaser R., Rees E., Expertise in problem solving,
[w:] Sternberg R.S. (red.), Advances in the Psychology of Human
Intelligence, Hillsdale, New Jersey: Erlbaum, 1982, vol. 1, s. 1 75.
Colvin G., Talent jest przeceniany: co odrnia najlepszych od caej
reszty, Warszawa: MT Biznes, 2009.
Duffy L.J., Baluch B., Ericsson K.A., Dart performance as a function
of facets of practice amongst professional and amateur men and
women players, International Journal of Sport Psychology, 2004,
35, s. 232 245.
Ericsson K.A., An expert-performance perspective on medical expertise:
Study superior clinical performance rather than experienced clinicians!,
Medical Education, 2007, 41, s. 1124 1130
Ericsson K.A., Attaining excellence through deliberate practice:
Insights from the study of expert performance, [w:] Ferrari M. (red.),
The pursuit of excellence in education, Hillsdale, New Jersey: Erlbaum,
2002, s. 21 55.
Ericsson K.A., Creative expertise as superior reproducible
performance: Innovative and flexible aspects of expert performance,
Psychological Inquiry, 1999, 10(4), s. 329 333.
Ericsson, K.A., Deliberate practice and acquisition of expert
performance: A general overview, Academic Emergency Medicine,
2008, 15(11), s. 988 994.
Ericsson K.A., Deliberate practice and the acquisition and maintenance
of expert performance in medicine and related domains, Academic
Medicine, 2004, 79, s. 70 81.
Ericsson K.A., Deliberate practice and the modifiability of body and
mind: toward a science of the structure and acquisition of expert and
elite performance, International Journal of Sport Psychology, 2007,
38, s. 4 34.
112
BIBLIOGRAFIA
Ericsson K.A., Discovering deliberate practice activities that

overcome plateaus and limits on improvement of performance, [w:]
Willamon A., Pretty S., Buck R. (red.), Proceedings of the International
Symposium on Performance Science 2009, Utrecht, The Netherlands:
Association Europeenne des Conservatoires Academies de Musique
et Musikhochschulen (AEC), 2009, s. 11 21.
Ericsson K.A., Enhancing the development of professional
performance: Implications from the study of deliberate practice,
[w:] Ericsson K.A. (red.), The development of professional expertise:
Toward measurement of expert performance and design of optimal
learning environments, New York: Cambridge University Press, 2009,
s. 405 431.
Ericsson K.A., Expertise in interpreting: An expert-performance
perspective, Interpreting, 2000/2001, 5(2), s. 187 220.
Ericsson K.A., How experts attain and maintain superior performance:
Implications for the enhancement of skilled performance in older
individuals, Journal of Aging and Physical Activity, 2000, 8,
s. 346 352.
Ericsson K.A., How the expert-performance approach differs from
traditional approaches to expertise in sports: In search of a shared
theoretical framework for studying expert performance, [w:] Starkes J.,
Ericsson K.A. (red.), Expert performance in sport: Recent advances
in research on sport expertise, Champaign, IL: Human Kinetics, 2003,
s. 371 401.
Ericsson K.A., Protocol analysis and expert thought: Concurrent
verbalizations of thinking during experts performance on
representative task, [w:] Ericsson K.A., Charness N., Feltovich P.,
Hoffman R.R. (red.), Cambridge handbook of expertise and expert
performance, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2006,
s. 223 242.
Ericsson K.A., The acquisition of expert performance: an introduction
to some of the issues, [w:] Ericsson K.A. (red.), The road to excellence:
113
TALENT NIE ISTNIEJE
The acquisition of expert performance in the arts and sciences, sports,

and games Mahwah, New Jersey: Erlbaum, 1996, s. 1 50.
Ericsson K.A., The acquisition of expert performance as problem
solving: construction and modification of mediating mechanisms through
deliberate practice, [w:] Davidson J.E., Sternberg R.J. (red.), Problem
solving New York: Cambridge University Press, 2003, s. 31 83.
Ericsson K.A., The development of elite performance and deliberate
practice: An update from the perspective of the expert-performance
approach, [w:] Starkes J., Ericsson K.A. (red.), Expert performance
in sport: Recent advances in research on sport expertise, Champaign,
IL: Human Kinetics, 2003, s. 49 81.
Ericsson K.A., The influence of experience and deliberate practice
on the development of superior expert performance, [w:] Ericsson K.A.,
Charness N., Feltovich P., Hoffman R.R. (red.), Cambridge handbook
of expertise and expert performance, Cambridge, UK: Cambridge
University Press, 2006, s. 685 706.
Ericsson K.A., The path to expert golf performance: Insights from
the masters on how to improve performance by deliberate practice,
[w:] Thomas P.R. (red.), Optimizing performance in golf, Brisbane,
Australia: Australian Academic Press, 2001, s. 1 57.
Ericsson K.A., The scientific study of expert levels of performance can
guide training for producing superior achievement in creative domains,
[w:] Proceedings from International conference on the cultivation
and education of creativity and innovation, Beijing, China: Chinese
Academy of Sciences, 2009, s. 5 27.
Ericsson K.A., The search for general abilities and basic capacities:
Theoretical implications from the modifiability and complexity
of mechanisms mediating expert performance, [w:] Sternberg R.J.,
Grigorenko E.L. (red.), Perspectives on the psychology of abilities,
competencies, and expertise, Cambridge, UK: Cambridge University
Press, 2003, s. 93 125.
Ericsson K.A., Charness N., Expert performance: Its structure and
acquisition, American Psychologist, 1994, 49(8), s. 725 747.
114
BIBLIOGRAFIA
Ericsson K.A., Krampe, R.T., Tesch-Rmer C., The role of deliberate

practice in the acquisition of expert performance, Psychological
Review, 1993, 100(3), s. 363 406.
Ericsson K.A., Lehmann A.C., Expert and exceptional performance:
Evidence of maximal adaptations to task constraints, Annual Review
of Psychology, 1996, 47, s. 273 305.
Ericsson K.A., Nandagopal K., Roring R.W., Toward a science
of exceptional achievement: Attaining superior performance through
deliberate practice, Annals of New York Academy of Science, 2009,
1172, s. 199 217.
Ericsson K.A., Nandagopal K., Roring R.W., An expert-performance
approach to the study of giftedness, [w:] Shavinina L. (red.),
International handbook of giftedness, Berlin, Germany: Springer
Science + Business Media, 2009, s. 129 153.
Ericsson, K.A., Perez R., Eccles D.W., Lang L., Baker E., Bransford
J., VanLehn K., Ward P., The Measurement and Development of
Professional Performance: An Introduction to the Topic and the
Organization of this Book [w:] Ericsson K.A. (red.), The development
of professional expertise: Toward measurement of expert performance
and design of optimal learning environments, New York: Cambridge
University Press, 2009, s. 1 24.
Ericsson K.A., Smith J., Prospects and limits in the empirical study of
expertise: An introduction, [w:] Ericsson K.A., Smith J. (red.), Toward
a general theory of expertise: Prospects and limits, Cambridge, UK:
Cambridge University Press, 1991, s. 1 38.
Ericsson K.A., Ward P., Capturing the naturally occurring superior
performance of experts in the laboratory: Toward a science of expert
and exceptional performance, Current Directions in Psychological
Science, 2007, 16, s. 346 350.
Ericsson K.A., Whyte J., Ward P., Expert performance in nursing:
Reviewing research on expertise in nursing within the framework
of the expert-performance approach, Advances in Nursing Science,
2007, 30, s. E58 E71.
115
TALENT NIE ISTNIEJE
Feltovich P.J., Prietula M.J., Ericsson K.A., Studies of expertise from

psychological perspectives, [w:] Ericsson K.A., Charness N., Feltovich
P., Hoffman R.R. (red.), Cambridge handbook of expertise and expert
performance, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2006,
s. 39 68.
Gladwell M., Poza schematem. Sekrety ludzi sukcesu, Krakw: Znak,
2009.
Glaser R., Changing the agency for learning: Acquiring expert
performance, [w:] Ericsson K.A. (red.), The Road to Excellence:
The Acquisition of Expert Performance in the Arts and Sciences, Sports,
and Games, Mahwah, New Jersey: Erlbaum, 1996, s. 303 311.
Hoffman R.R. (red.), The Psychology of Expertise: Cognitive Research
and Empirical AI, New York: Springer-Verlag, 1992.
Krampe R.T., Ericsson K.A., Maintaining excellence: Deliberate
practice and elite performance in young and older pianists, Journal
of Experimental Psychology: General, 1996, 125, s. 331 359.
Law M., Ct J., Ericsson K.A., Characteristics of expert development
in rhythmic gymnastics: A retrospective study, International Journal
of Exercise and Sport Psychology, 2007, 5, s. 82 103.
Lehmann A.C., Ericsson K.A., The historical development of domains
of expertise: Performance standards and innovations in music, [w:]
Steptoe A. (red.), Genius and the mind, Oxford, UK: Oxford University
Press, 1998, s. 67 94.
Leonard G., Mastery: The keys to success and long-time fulfillment,
California: Flume, 1992.
Proctor R.W., Dutta A., Skill Acquisition and Human Performance,
Thousand Oaks, CA: Sage, 1995.
Ramachandran V., The Tell-Tale Brain: A Neuoscientists Quest for
What Makes Us Human, New York: W.W. Norton & Company, 2010.
Richman H.B., Gobet F., Staszewski J.J., Simon H.A., Perceptual
and memory processes in the acquisition of expert performance:
The EPAM model, [w:] Ericsson K.A. (red.), The Road to Excellence:
116
BIBLIOGRAFIA
The Acquisition of Expert Performance in the Arts and Sciences, Sports,

and Games, Mahwah, New Jersey: Erlbaum, 1996, s. 167 187.
Rosenthal R., Jacobson L., Pygmalion in the classroom, New York:
Irvington, 1992.
Simon H.A., Chase W.G., Skill in chess, American Scientist, 1973,
61, s. 394 403.
Sloboda J.A., Davidson J.W., Howe M.J.A., Moore D.G., The role of
practice in the development of performing musicians, British Journal
of Psychology, 1996, 87, s. 287 309.
Starkes J.L., Allard F., Cognitive Issues in Motor Expertise,
Amsterdam: North Holland, 1993.
Starkes J.L., Deakin J., Allard F., Hodges N.J., Hayes A., Deliberate
practice in sports: What is it anyway?, [w:] Ericsson K.A. (red.),
The Road to Excellence: The Acquisition of Expert Performance in the
Arts and Sciences, Sports, and Games, Mahwah, New Jersey: Erlbaum,
1996, s. 81 106
Williams A.M., Ericsson K.A., How do experts learn?, Journal
of Sport and Exercise Psychology, 2008, 30, s. 1 11.
117

Artur Król - Talent Nie Istnieje. Droga Do Praktycznego Osiągania Mistrzowskich Umiejętności

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Artur Król - Talent Nie Istnieje. Droga Do Praktycznego Osiągania Mistrzowskich Umiejętności

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Spis treci

Zanim zaczniemy. Nauka, ktra stoi za magi

Rozdzia 1. Natrtny mit talentu

Przekonania stojce na drodze do rozwoju

Rozdzia 2. Mit talentu a rzeczywisto mistrzostwa

Czy przeciwnicy talentu to mentalni komunici?

Genialne dzieci: mit Mozarta

Czy nic poza treningiem nie ma znaczenia?

Rozdzia 3. Cechy celowego wiczenia

Cechy celowego wiczenia: izolacja poszczeglnych elementw

Cechy celowego wiczenia: mierzalno

Cechy celowego wiczenia: moliwo wielokrotnego treningu

Cechy celowego wiczenia: celowe wiczenie to nieustanne wyzwanie

TALENT NIE ISTNIEJE

Cechy celowego wiczenia: celowe wiczenie nie jest przyjemne

Cechy celowego wiczenia: trening w penym skupieniu

Cechy celowego wiczenia: gboka refleksja

Rozdzia 4. Rozwaania na temat celowego wiczenia

Dlaczego na wiecie nie ma samych ekspertw?

Czy trening mentalny moe stanowi cz celowego wiczenia?

Rozdzia 5. Puapki w drodze do mistrzostwa

Puapka pierwszego we wsi

Puapka mistrza wszystkiego i niczego zarazem

Inne moliwe zagroenia

Rozdzia 6. Rodzic wspierajcy celowe wiczenie u dziecka

Rozdzia 7. Celowe wiczenie z perspektywy menedera

Rozdzia 8. Ewolucja metod nauki

Trening wci bdzie czyni mistrza

Zakoczenie. Droga do mistrzostwa...

TALENT NIE ISTNIEJE

NAUKA, KTRA STOI ZA MAGI

TALENT NIE ISTNIEJE

ktrzy pragn wspiera swoje dzieci w rozwoju, jak rwnie dla

TALENT NIE ISTNIEJE

Ludzie maj rne talenty. Niektrzy po prostu s w czym wietni,

TALENT NIE ISTNIEJE

innych talent staje si wymwk, usprawiedliwieniem samych

w siebie jest w tym sporo prawdy. Na stronach tej publikacji

Byem w szoku. Burza, ktra si rozptaa wok mnie, bya czym,

TALENT NIE ISTNIEJE

A jednak! Ta sytuacja oraz wiele do niej podobnych pokazay mi,

Skd wzi si talent?

NATRTNY MIT TALENTU

Talent jako uzasadnienie wyjtkowoci

TALENT NIE ISTNIEJE

Paradoksalnie, przekonanie to dziel rwnie osoby, ktre nie

Brak talentu jako uzasadnienie przecitnoci

NATRTNY MIT TALENTU

Fantazja o odkryciu ukrytego talentu

Przekonania stojce na drodze do rozwoju

TALENT NIE ISTNIEJE

wiczenie: odkrywanie przekona dotyczcych talentu

NATRTNY MIT TALENTU

TALENT NIE ISTNIEJE

dugiemu, trudnemu i systematycznemu treningowi, a nie

NATRTNY MIT TALENTU

TALENT NIE ISTNIEJE

tylko przez tysice lat rozwoju ludzkiej cywilizacji, ale rwnie

MIT TALENTU A RZECZYWISTO MISTRZOSTWA

uczynili studentw zachodnioberliskiej akademii muzycznej.

TALENT NIE ISTNIEJE

MIT TALENTU A RZECZYWISTO MISTRZOSTWA

Zebrane np. w The Cambridge Handbook of Expertise and Expert

TALENT NIE ISTNIEJE