Biuletyn Instytutu Zachodniego

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Republika Austrii w obliczu
kryzysu migracyjnego
Kamil Szubart
Pooenie geograficzne Austrii odgrywa kluczow rol w tranzycie setek tysicy uchodcw do RFN, ktry od poowy 2015 r.
odbywa si w ramach dwch gwnych szlakw biegncych
z terytorium Wgier i Sowenii. W pierwszej fazie kryzysu (do
wrzenia 2015 r.) uchodcy przybywali do Austrii poprzez
tranzyt z terytorium Wgier, przede wszystkim z dworca kolejowego Keleti w Budapeszcie, ktry sta si gwnym punktem
tranzytowym w dalszej podry do pastw starej UE. Decyzja
wgierskiego rzdu o fizycznym uszczelnieniu 175-kilometrowego odcinka granicy z Serbi paradoksalnie spotkaa si

Nr 212/2016
70116
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

z krytyk ze strony austriackich decydentw politycznych.

12 wrzenia 2015 r., a wic na dwa dni przed zamkniciem
granicy wgiersko-serbskiej (14 wrzenia 2015 r.) i trzy dni po
zawieszeniu pocze kolejowych na trasie Wiede-Budapeszt
(9 wrzenia 2015 r.), kanclerz Werner Faymann udzieli obszernego wywiadu dla niemieckiego tygodnika Der Spiegel,
w ktrym to otwarcie skrytykowa decyzj Budapesztu w spra-

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski

wie budowy potu granicznego na granicy z Serbi. Agresywna

wypowied austriackiego kanclerza nawizywaa do okresu
II wojny wiatowej i kolaboracji Wgrw z III Rzesz w procesie
eksterminacji wgierskich ydw. W odpowiedzi szef wgierskiej dyplomacji Pter Szijjrt okreli sowa kanclerza

Korekta:
Hanna Ranek

W. Faymanna za niedopuszczalne w rozmowach pomidzy

rwnoprawnymi partnerami z UE, ktrzy powinni wystrzega

ISSN 2450-5080

si tak jawnego nawizywania do polityki historycznej. Doda jednoczenie, e jest jak

najbardziej wdziczny za austriack pomoc dla 180 tys. wgierskich uciekinierw,
ktrzy zostali objci instytucj azylu politycznego w Austrii po krwawym spacyfikowaniu
wgierskiej rewolucji. Kolejna fala krytyki spada na Budapeszt miesic pniej, po
decyzji wgierskich wadz o zamkniciu tym razem granicy z Chorwacj (16/17
padziernika 2015 r.), ktra po uszczelnieniu granicy wgiersko-serbskiej staa si
de facto nowym kanaem migracyjnym na terytorium Wgier. Zamknicie granicy
wgiersko-chorwackiej skierowao migracyjn fal w kierunku Sowenii, z terytorium
ktrej do Austrii przybywa dziennie 8-12,5 tys. uchodcw, ktrzy nastpnie
kontynuuj swoj podr do RFN.
Austriacka krytyka, pomimo e skoncentrowana przede wszystkim na
Wgrzech, nie omina rwnie pozostaych pastw Grupy Wyszehradzkiej (V4),
krajw batyckich, Rumunii i Bugarii. Pierwsze sowa krytyki ze strony kanclerza
W. Faymanna wobec pastw sprzeciwiajcych si obligatoryjnym kwotom uchodczym
miay miejsce 25 sierpnia 2015 r. podczas prezentacji 5-punktowego programu dziaa
sucych opanowaniu kryzysu, zarwno na poziomie narodowym, jak i w ramach caej
UE. Rzd federalny zaproponowa rozwizania suce usprawnieniu transportu
i logistyki poprzez skierowanie na obszary przygraniczne 500 onierzy austriackich si
zbrojnych (Bundesheer) w pierwszej kolejnoci na granic z Wgrami na wysokoci
wgierskiego Gyor i austriackiego Eisenstadt, nastpnie zostao to rozszerzone na granic austriacko-sowesk.
Ponadto 1 padziernika 2015 r. na stanowisko Rzdowego Urzdu Koordynatora ds. Uchodcw (Flchtlingskoordinator der Regierung) zaanonsowano 72-letniego
Christiana Konrada, zwizanego przede wszystkim z sektorem bankowym, niemniej
majcego rozlege kontakty wrd politykw obu partii tworzcych austriack wielk
koalicj SP i VP1. W kontekcie rozwiza na paszczynie multilateralnej, a wic
na forum UE, Wiede wysun m.in. postulat obligatoryjnego pobierania odciskw
palcw od wszystkich uchodcw, ktrzy docieraj na terytorium kraju czonkowskiego
UE, jak rwnie wprowadzenie procedur regulujcych prawo do wniosku o objcie
instytucj azylu politycznego w oparciu o mechanizm Dublin III2. Odwoanie si przez
stron austriack do regulacji w ramach tego mechanizmu dotyczyo przede wszystkim

SP Socjaldemokratyczna Partia Austrii (Sozialdemokratische Partei sterreichs), VP

Austriacka Partia Ludowa (sterreichische Volkspartei).
2
Rozporzdzenie (UE) nr 604/2013 ustanowio kryteria i mechanizmy ustalania pastwa
czonkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

a czterokrotnego wzrostu liczby wnioskw o azyl w Austrii w sierpniu 2015 r. (8797)

w porwnaniu z analogicznym okresem w roku ubiegym (2341).
Intensyfikacja austriackiej krytyki wzgldem czonkw UE, ktrzy doczyli do
wsplnoty w 2004 i 2008 r. (przede wszystkim Wgier), wpisywaa si w dyskurs
reprezentowany przez Berlin, a wic zgodnego deklarowania przyjcia kadej liczby
uchodcw w ramach Wilkommenspolitik i sloganu Wir schaffen das! (Damy rad!). Od
wrzenia 2015 r. kanclerz W. Faymann i szefowa austriackiego resortu spraw
wewntrznych Johanna Mikl-Leitner s regularnymi gomi w Berlinie, gdzie podczas
spotka z kanclerz A. Merkel i ministrem spraw wewntrznych Thomasem de Maizire
omawiaj biec wspprac dwustronn w obliczu zaistniaego kryzysu. Regularno
spotka rednio raz w miesicu

nie wyeliminowaa jednak nieporozumie

i zgrzytw pomidzy Wiedniem i Berlinem. 28 padziernika 2015 r. minister

T. de Maizire na amach niemieckiej prasy do otwarcie skrytykowa austriackich
partnerw za brak komunikacji ze stron niemieck oraz zaniechania w procesie
wstpnej identyfikacji uchodcw w tzw. hot-spotach, jak rwnie za podejmowanie
dziaa sucych jak najszybszemu ich przetransportowaniu na granic z RFN. Braki
w komunikacji dotyczyy przede wszystkim poziomu koordynacji dziaa pomidzy
austriackimi i niemieckimi subami. Irytacj strony niemieckiej wywoa fakt dotarcia do
Passau w Bawarii w nocy z 26 na 27 padziernika 2015 r. 75 autokarw z 3000
uchodcw, bez uprzedniej notyfikacji ze strony austriackich sub. W odpowiedzi
minister J. Mikl-Letiner skrytykowaa wprowadzenie kontroli granicznej na wsplnej
granicy przez Berlin, co nastpio 13 wrzenia 2015 r. rwnolegle do decyzji Wgier
o zamkniciu granicy z Serbi. Ponadto zasugerowaa moliwo podjcia dziaa
w celu zabezpieczenia granicy austriacko-soweskiej, bdcej od poowy padziernika
2015 r. gwnym kanaem napywu uchodcw do Austrii.
Plany fizycznego uszczelnienia granicy ze Soweni wywoay kolejny zgrzyt,
tym razem pomidzy koalicjantami: VP i SP. Kanclerz W. Faymann od samego
pocztku wypowiada si do sceptycznie o pomysach resortu spraw wewntrznych.
Sugerowa, e w adnym wypadku Austria nie bdzie wznosi potw granicznych, co
byoby jawnym zerwaniem z ide strefy Schengen gwarantujcej jedn z kluczowych
swobd UE, a wic swobodnego przepywu kapitau ludzkiego. Dychotomi w ocenie
sytuacji pomidzy minister J. Mikl-Leitner, a kanclerzem W. Faymannem naley uzna
za prb balansu w wydaniu rzdu federalnego, pomidzy koniecznoci podjcia
zdecydowanych dziaa sucych fizycznemu zahamowaniu potnego procesu
migracyjnego, ktry przewysza moliwoci i zasoby pastwa, a dziaaniami na rzecz
ograniczenia odpywu elektoratu od koalicji SP-VP, szczeglnie w kontekcie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

wzrostu poparcia dla prawicowej FP3 i austriackiej odnogi niemieckiego ruchu

PEGIDA, ktry w odrnieniu od swego odpowiednika w RFN, na pocztku 2015 r. nie
wzbudza zbyt duego zainteresowania.
Wyznacznikiem dla wzrostu lub spadku poparcia stay si zatem wybory
lokalne w Wiedniu, ktre s doskonaym barometrem sympatii politycznych dla caej
Austrii, biorc pod uwag, e w stolicy kraju mieszka praktycznie austriackiej
populacji. W przeprowadzonych 11 padziernika 2015 r. wyborach lokalnych, przed
ktrymi kampania wyborcza opara si wycznie na kryzysie migracyjnym, wadz
utrzymaa rzdzca nieprzerwanie od 1945 r., SP 39,59% (40 miejsc w wiedeskim
parlamencie), aczkolwiek tracc w porwnaniu z wyborami z 2010 r., 4,75 punktu
procentowego. Z kolei druga FP zanotowaa wzrost o 5,02 punktu procentowego
z kocowym rezultatem na poziomie 30,79% (34 mandaty), natomiast VP wynik
na poziomie 9,24% (7 mandatw), odnotowujc spadek o 4,75. Warto odnotowa,
e VP zostaa wyprzedzona nawet przez Zielonych (Die Grnen), ktrzy uzyskali
10 mandatw dziki poparciu 11,89% gosujcych.
Obie opozycyjne partie, a wic Zieloni i FP solidarnie nie szczdz krytyki
rzdzcej koalicji, jednak zdecydowanie rni si w sferze aksjologicznej. FP
postuluje podjcie zdecydowanych krokw m.in. poprzez budow potw granicznych
ze Soweni i Wgrami, uzyskanie wsparcia finansowego ze strony Brukseli,
rejestracj wszystkich uchodcw, jak rwnie przymusowe deportacje osb bdcych
imigrantami ekonomicznymi. Dlatego te wikszo sympatykw FP kieruje swoj
krytyk przede wszystkim w stron SP i kanclerza W. Faymanna, oszczdzajc
koalicyjn VP, gdzie minister J. Mikl-Leitner opowiada si za zaostrzeniem polityki
migracyjnej.

kolei

Zieloni

sprzeciwiaj

si

tworzeniu

jakichkolwiek

barier

architektonicznych, opowiadajc si jednoczenie za kontynuowaniem w dalszym

cigu polityki otwartych drzwi w ramach Wilkommenspolitik.
W poowie listopada 2015 r. rzdzca koalicja wypracowaa konsensus
w sprawie wzmocnienia swojej poudniowej granicy ze Soweni. Odstpiono od budowy potu granicznego wzdu caej 330-kilometrowej granicy, na rzecz 3,7-kilometrowego odcinka wok przejcia granicznego Spielfeld/pilje przekraczanego dziennie
przez 8-12 tys. uchodcw. Wedug minister J. Mikl-Leitner takie rozwizanie pomoe
w peni implementowa wstpn kontrol w ramach funkcjonujcych po austriackiej
stronie hot-spotw, przede wszystkim uchodcw ekonomicznych. Umoliwi rwnie
wyowienie osb w przeszoci uczestniczcych w walkach w Syrii i pnocnym Iraku
3

FP Wolnociowa Partia Austrii (Freiheitliche Partei sterreichs).

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

po stronie bojwek IS i afiliacji Al-Kaidy. Tutaj jednak w zdecydowanej wikszoci

przypadkw austriackie wadze s z gry na przegranej pozycji, biorc pod uwag brak
moliwoci jakiejkolwiek weryfikacji tosamoci danej osoby u rda, a wic poprzez
syryjskie lub irackie wadze, jak rwnie nagminny proceder zakupu faszywych
dokumentw w Turcji, gdzie zdobycie syryjskiego paszportu jest jedynie kwesti ceny
wahajcej si w przedziale 800-2000 euro. Wzgldnie austriackie suby mog
polega na wczeniejszej weryfikacji przeprowadzonej przez stron greck lub
sowesk, co rwnie zawiera analogiczne ograniczenia i zmusza do jednostronnego
zaufania weryfikowanej osobie w kontekcie jej tosamoci.
Permanentnej fali migracyjnej nie zatrzymuj ani warunki pogodowe, ktre
nota bene dziaaj na korzy uchodcw dodatnie temperatury i brak opadw
niegu (wedug austriackich synoptykw najcieplejsza jesie i zima od chwili
prowadzenia pomiarw temperatury), ani wzmocnienie kontroli na granicy austriacko-soweskiej. Paradoksalnie ukoczenie 7 grudnia 2015 r. prac nad 3,7-kilometrowym
odcinkiem potu granicznego, zbiego si z informacj o zarejestrowaniu przez wadze
Bawarii milionowego uchodcy, ktry w minionym roku dotar na terytorium RFN.
Ponadto austriackie wadze poinformoway, e do koca padziernika 2015 r.
zarejestroway 68 589 wnioskw o azyl polityczny, ktra to liczba wzrosa o 240,07%
w stosunku liczby wnioskw z analogicznego okresu w roku ubiegym (20 169). Z kolei
do koca 2015 r. liczba ta osigna wielko 100 tys., a wic przekroczya liczb
uchodcw, ktrzy znaleli schronienie w Austrii w czasie krwawego rozpadu byej
Jugosawii w latach 90. ubiegego stulecia (90 tys.).
*
Kryzys migracyjny w UE jest jednym z kluczowych zagroe dla bezpieczestwa wewntrznego Austrii, biorc pod uwag jej ograniczone zasoby logistyczne,
finansowe i ludzkie w kontekcie skali migracji. Od wrzenia 2015 r. na terytorium
Austrii przybyo z Wgier i bezporednio z Bakanw poprzez granic austriackosowesk ponad 600 tys. osb, z ktrych 20% zdecydowao si na zoenie wnioskw
o objcie instytucj azylu politycznego w Austrii. Wedug danych resortu spraw
wewntrznych roczny koszt jednej osoby objtej instytucj azylu politycznego w 2016 r.
wyniesie 10 724 euro, na ktre skada si zakwaterowanie, wyywienie, opieka
medyczna, kurs jzykowy i kieszonkowe (w wysokoci 40 euro/mies. dla osoby
penoletniej).
W oglnym zestawieniu koszty dla budetu federalnego wynios 450 mln euro
w ramach wiadcze podstawowych (zakwaterowanie, wyywienie i wiadczenia

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

medyczne), 75 mln euro zostanie przeznaczone na dziaania suce integracji ze

spoeczestwem austriackim, z kolei 70 mln na wdroenie azylantw do austriackiego
rynku pracy. Ostatni cel bdzie z pewnoci bardzo trudny do osignicia. Pomimo e
Austria naley do grupy pastw o najniszej stopie bezrobocia w UE (4,9% w 2015 r.),
czsta nieznajomo jzykw i brak odpowiednich kwalifikacji zawodowych uchodcw
moe mie bowiem kluczowe znaczenie w kontekcie znalezienia przez nich pracy
w tym kraju.
Rzd federalny oprcz dziaa stricte narodowych, podejmuje rwnie wysiki
na arenie midzynarodowej, przede wszystkim o charakterze kolektywnym w ramach
UE (m.in. wsparcie finansowe dla Turcji, werbalna presja wobec czonkw V4). Wiede
w swojej presji wykorzystuje cay wachlarz rodkw, poczynajc od polityki
historycznej, a na grobie zmniejszenia unijnych dotacji dla czonkw V4 koczc,
czego najlepszym wyrazem s postulaty kanclerza W. Faymanna na szczycie Rady
Europejskiej w Brukseli w dniach 17-18 grudnia 2015 r.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej biecym problemom

masowych migracji ludnoci z terenw objtych konfliktami do Europy. Prezentowane
zagadnienia obejmuj kwestie skutkw spoecznych, percepcji i nastawienia opinii publicznej,
oraz wyzwa politycznych i ekonomicznych zwizanych z napywem uchodcw w Niemczech,
Polsce, a take innych krajach Europy. Kolejne numery Biuletynu bd przybliay te kwestie
z rnych perspektyw.

Kamil Szubart asystent w Instytucie Zachodnim, zajmuje si problematyk bezpieczestwa

midzynarodowego w stosunkach transatlantyckich oraz polityk zagraniczn i bezpieczestwa
RFN.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6