You are on page 1of 7

ZIEMIA W UKŁADZIE SŁONECZNYM

1.
Ziemia to jedna z ośmiu planet krążących wokół Słońca. Jako, że Słońce leży w centralnej
części, układ zwany jest Układem Słonecznym, czyli Heliocentrycznym, który należy do
Galaktyki Drogi Mlecznej. Ziemia
Słońce jest stosunkowo małą gwiazdą we Wszechświecie, ale dla nas jest największą,
mającą ogromne znaczenie dla życia na Ziemi. Słońce skupia 99,8 % masy Układu
Słonecznego. Jest kulą gazową, gdzie przebiegają reakcje termojądrowe łączenia wodoru
w hel. Temperatura jego powierzchni wynosi 5500 stopni Celsjusza, ale jądro może
osiągać nawet 15 mln stopni C.
Planeta, ciało niebieskie, krążące wokół gwiazdy, świecące światłem odbitym. Wokół
Słońca po orbitach krążą planety wewnętrzne: Merkury, Wenus Ziemia, Mars (zbudowane
ze skał o dużej gęstości), następnie planetoidy (małe skaliste planetki) i planety
zewnętrzne: Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, (najprawdopodobniej gazowe). Planety mogą
posiadać naturalne satelity, czyli Księżyce (tab.1).

2.

Tab.1 Dane o planetach

Promień Masa Średnia Średnia Czas Czas Liczba


równikowy w gęstość odległość obiegu obrotu księżyców
[km] masach [x 103 od Słońca wokół wokół osi
Ziemi kg/m3] [mln km] Słońca [godziny]
[lata]
Merkury 2 439 0,05 5,43 57,9 0,24 58,6 dnia 0
Wenus 6 051 0,82 5,25 108,2 0,62 243 dni 0
Ziemia 6 378 1,00 5,52 149,6 1,00 24,0 1
Mars 3 397 0,11 3,93 227,9 1,88 24,6 2
Jowisz 71 492 318,00 1,33 778,3 11,86 10,0 16
Saturn 60 268 95,22 0,69 1428,0 29,46 10,2 30
Uran 25 559 14,55 1,32 2872,0 84,01 17,2 17
Neptun 24 764 17,23 1,64 4498,0 164,79 16,1 8
3. Następstwa ruchu obrotowego Ziemi
- dobowa zmiana czasu
- zjawiska dnia i nocy
- spłaszczenie Ziemi przy biegunach – to wynik siły odśrodkowej, która działa na
każde ciało będące w ruchu wirowym
- widome ruchy gwiazd – obracająca się z zachodu na wschód Ziemia wywołuje
“wędrówkę” po niebie (w odwrotnym kierunku) wszystkich ciał niebieskich
- efekt siły Coriolisa – to siła bezwładności powodująca odchylenie kierunku
poruszania się ciał - na półkuli północnej w prawo i na półkuli południowej w lewo.
Podlegają temu zjawisku masy powietrza i prądy morskie
- pływy morskie (przypływy i odpływy) – są one wywołane grawitacyjnym
przyciąganiem Księżyca i Słońca
- dobowa zmiana oświetlenia – dobowy rytm zmian wysokości Słońca na
horyzoncie

4. Dobowa zmiana czasu

W tym samym momencie dla jednych punktów na Ziemi Słońce wschodzi, dla innych
góruje (osiąga najwyższy punkt na horyzoncie podczas widomej wędrówki), a dla jeszcze
innych zachodzi. Różne położenie Słońca w jednej chwili nad różnymi
południkami pozwoliło określić czas słoneczny, na podstawie, którego wprowadzono czas
strefowy i urzędowy.

Czas słoneczny to czas określony na podstawie momentu górowania Słońca na danym


południku. Wszystkie kolejne południki położone w kierunku na wschód mają czas
późniejszy, a na zachód – wcześniejszy. Wiedząc, że każdy punkt na Ziemi wykonuje pełny
obrót w ciągu 24 godzin, można określić różnice czasu między poszczególnymi
południkami:
360° długości geograficznej – 24 godziny różnicy czasu,
15° długości geograficznej – 1 godzina różnicy czasu,
1° długości geograficznej – 4 minuty różnicy czasu.
Posługiwanie się czasem słonecznym poszczególnych południków byłoby bardzo
uciążliwe w codziennym życiu. Na przykład podróżując ze wschodu na zachód, należałoby
po dotarciu do każdego następnego południka (różnego o 1°) cofać wskazówki zegara o 4
minuty. Wprowadzono podział Ziemi na 24 południkowe strefy czasu.

Czas urzędowy wprowadza się na terenie danego kraju zarządzeniem władz. W Polsce
i w większości krajów UE zimą stosowany jest czas środkowoeuropejski (czas południka
150), a latem czas wschodnioeuropejski (czas południka 30 0).

5. Następstwa ruchu obiegowego Ziemi.

www.wiking.edu.pl
Rys. 1. Oświetlenie Ziemi w ciągu roku

Ziemia obiega Słońce po orbicie w ciągu roku. Jej oś nachylona jest pod kątem 66 033`.
To powoduje, że w ciągu roku ziemia nie jest jednakowo oświetlona. Wartość 66 033`
przyjmują koła podbiegunowe, wyznaczające granicę występowania dni i nocy polarnych.
Następstwem jest występowanie astronomicznych pór roku – wiosny, lata, jesieni i zimy.

21 marca i 23 września Słońce góruje w zenicie nad Równikiem, co oznacza początek


astronomicznej wiosny i jesieni. Ziemia w tych dniach oświetlona jest równomiernie.
Zachodzi zjawisko równonocy wiosennej i jesiennej – dzień trwa tyle samo co noc na całej
kuli ziemskiej. Na biegunach dzień polarny zmienia się w noc polarną lub noc w dzień
(w zależności od bieguna i miesiąca). Promienie słoneczne dobiegają do bieguna, ale
wysokość Słońca wynosi 00.
22 czerwca występuje tzw. przesilenie letnie – Słońce góruje w zenicie nad Zwrotnikiem
Raka i rozpoczyna się astronomiczne lato. W tym dniu na półkuli północnej przypada
najdłuższy dzień w roku, a na południowej najkrótszy. 22 grudnia to data tzw. przesilenia
zimowego – Słońce góruje w zenicie nad Zwrotnikiem Koziorożca i rozpoczyna się
astronomiczna zima. Tego dnia na półkuli północnej dzień jest najkrótszy, a na południowej
najdłuższy. Trzeba pamiętać, że na półkuli południowej w danym czasie występują inne
astronomiczne pory roku niż u nas, np. gdy w Polsce jest zima to w Australii panuje lato
i na odwrót (rys.1)

Ze zmiennego oświetlenia Ziemi wynikają kolejne następstwa takie jak:


- zmiana miejsc wschodu i zachodu Słońca
- zmiana długości dni i nocy; tylko na równiku dzień i noc niewiele różnią się długością
- zmiana wysokości Słońca w ciągu roku
- zróżnicowana temperatura w ciągu roku
- zróżnicowanie klimatyczne na Ziemi
- zróżnicowanie gleb i roślinności na Ziemi

6. Strefy oświetlenia Ziemi

Wyróżniamy trzy strefy oświetleniowe:


- strefa międzyzwrotnikowa - rozciąga się między Zwrotnikiem Raka (23o27'N)
a Zwrotnikiem Koziorożca (23o27'S). Nad każdym punktem tej strefy Słońce góruje
w zenicie dwa razy w roku (nad Zwrotnikami raz w roku). Różnice w długości trwania dnia
i nocy są niewielkie: na równiku około 8 minut, na Zwrotnikach sięgają 3 godzin.
- strefa umiarkowana - rozciąga się między Zwrotnikami a Kołami Podbiegunowymi
(66o33'). Im dalej od Zwrotników tym niższa jest wysokość górowania Słońca i występują
większe różnice w długości trwania dnia i nocy.
-strefa okołobiegunowa - występuje na obu półkulach powyżej kół podbiegunowych.
Tylko w tej strefie występuje zjawisko dnia i nocy polarnej (tzn. Słońce nie zachodzi lub nie
wschodzi przez co najmniej 24 godziny). Długość trwania dnia i nocy polarnej wydłuża się
od 24 godzin na kołach podbiegunowych (w dniach przesileń) do pół roku na biegunach.
7. CZAS A DŁUGOŚĆ GEOGRAFICZNA

► 360o : 24 h = 15o / bo Ziemia w ciągu doby wykonuje pełen obrót/


15º ― 1godz. (1h )
1º — 4min.
1’ ― 4sec.
► UT – czas uniwersalny południka 0º (czas zachodnioeuropejski)
przechodzącego przez
Greenwich
czas środkowoeuropejski – UT + 1h
czas wschodnioeuropejski – UT + 2h

► Granica zmiany daty przebiega wzdłuż południka 180º. Przekraczając ją z zachodu


na wschód ( tak jak Fogg w 80 dni dookoła świata, czyli np. z Japonii do USA)
należy dwukrotnie policzyć tę samą datę np. po piątku 16 lutego 2010r. znów jest
piątek 16 lutego 2010r. Przekraczając ją ze wschodu na zachód ( tak jak wyprawa
Magellana, np. z Ameryki do Azji) należy opuścić kolejną datę np. po piątku 16
lutego 2010r. odnotujemy niedziela 18 lutego 2010r
8. WYSOKOŚĆ SŁOŃCA A SZEROKOŚĆ GEOGRAFICZNA

21 III, 23 IX – równonoc
δο = 0°
ho = 90° - φ
φ = 90 – ho gdzie:
ho – wysokość Słońca
φ – szerokość geograficzna
δ – deklinacja Słońca

22 VI – przesilenie letnie
δ = + 23°27'

1. ho = 90° - φ + ( + δ )

2. ho = 90° + φ – ( + δ )

3. ho = 90° - φ – ( +δ )

22 XII – przesilenie zimowe


δ = - 23°27'
4. ho = 90° - φ + ( - δ )

5. ho = 90° + φ + ( -δ )

6. ho = 90° - φ – ( - δ )
9. Przykłady:

1. Dakar (szer. geogr. 15°N), leży między równikiem a Zwrotnikiem Raka i aby obliczyć h o
w południe 22 VI należy zastosować wzór 2.tj.

ho = 90° + 15°- ( +23°27') ho = 81°33'

2. Manaus (szer. geogr. 3°S), leży między równikiem a Zwrotnikiem Koziorożca i aby
obliczyć ho w południe 22 XII należy zastosować wzór 5. tj.

ho = 90° + 3° + (- 23°27') ho = 69°33'

3. W Buenos Aires (szer. geogr. 35°S ) wysokość Słońca w czasie górowania dnia 22 XII
obliczamy ze wzoru 6. tj.

ho = 90°- 35°- (- 23°27') ho = 73°27'

a 22 VI ze wzoru 3. tj. ho = 90°- 35°- (+23°27') ho = 31°

Po odpowiednim przekształceniu wzorów, znając wysokość Słońca (kąt padania promieni


słonecznych) w południe słoneczne w dniach: 21 III, 22 VI, 23 IX, 22 XII możemy obliczyć
szerokość geograficzną danej miejscowości.

np. ho = 90° - φ + δ
φ = 90° - ho + δ

You might also like