MINIMUM Z PSYCHOPATOLOGII

Motto
Dla psychiatry przeycia i sposoby zachowania si chorego s takimi samymi faktami, jak
dla fizyka obserwowane przez niego zjawiska. Analogicznie jak w kadej dziedzinie nauki,
stara si on fakty nalece do jego domeny zainteresowa opisa, uporzdkowa,
sklasyfikowa i nazwa, w dalszym cigu prbuje on je tumaczy, uj w pewne systemy
zjawisk wicych si przyczynowo. Tym wanie zajmuje si psychopatologia (Kpiski,
1978, s. 42).
WSTP
Termin psychiatria zosta wprowadzony w 1805 roku termin psychiatria.
W okresie rewolucji francuskiej lokalizuje si pocztki nowoytnej psychiatrii wic je z
opisywaniem zaburze psychicznych jako zespow chorobowych przez Filipa Pinela, o
ktrym mwi si metaforycznie, e uwolni chorych - traktowanych wczeniej jak
przestpcw z okowy i acuchw.
Rozwj nowoytnej psychiatrii by niezaleny od wyodrbniania si nowoytnej psychologii
z filozofii. Podstaw terapii stanowio opisywanie specyficznych, wystpujcych cznie
zespow objawowych. Pomimo znacznych postpw psychologii i wniesienia przez jej
przedstawicieli istotnego wkadu do psychiatrii, podstaw diagnozy w psychiatrii klinicznej
stanowi psychopatologia. Dzieli si j na ogln i szczegow. Oglna zajmuje si opisem
poszczeglnych i izolowanych objaww oraz wystpujcych w rzeczywistoci zespow
objawowych. Psychopatologia szczegowa zajmuje si opisem objaww jednostek
chorobowych.
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY OBJAWW ZABURZE PSYCHICZNYCH

Objawy dotykaj przey chorego.

Skargi pacjenta mog przypomina drobne problemy psychiczne, z ktrymi
wikszo osb radzi sobie sama bez wikszych trudnoci.

Pacjent szukajcy pomocy nie jest w stanie sam utrzyma wewntrznej rwnowagi
psychicznej.

Chorzy czsto maj trudnoci w rozrnieniu objaww psychopatologicznych od

niedoskonaoci swojego charakteru i czsto wstydz si ujawnia wszystkie swoje
trudnoci.

Patologicznie nasilone uczucia lku, wstydu, poczucia winy zwykle utrudniaj

choremu na nerwice ujawnienie wszystkich swoich saboci.

ZAKRESY ZNACZENIOWE POJCIA PSYCHOPATOLOGII

Funkcj zdrowej /normalnej/ psychiki zajmuje si psychologia.
Psychopatologia jest nauk o zaburzeniach funkcji psychicznych. Jej stosunek do psychologii
jest analogiczny jak stosunek patologii do fizjologii.
Termin psychopatologia pochodzi z gr. psyche /dusza/, pathos /cierpienie/, logos
/nauka/.(Spett, Mitarski, 1975)
Wcirka (2002): Psychopatologia jest dziedzin wiedzy zajmujc si opisywaniem,
interpretowaniem, wyjanianiem i klasyfikowaniem tych szczeglnych zjawisk psychicznych,
ktrym przypisuje si jakie znaczenie kliniczne, tzn. ktrych dostrzeganie, analiza i ocena
okazuj si przydatne w postpowaniu diagnostyczno-terapeutycznym wobec osb z
zaburzeniami psychicznymi.
Psychologia zaburze psychicznych (abnormal psychology) zajmuje si zblionym do
psychopatologii zakresem zjawisk i czasem te nazywana jest, raczej bdnie, psychopatologi. Jej zainteresowania s bowiem bardziej ambitne i inaczej ukierunkowane. Stara si
opisywa i interpretowa zaburzenia psychiczne z punktu widzenia wiedzy o prawidowych
czynnociach psychicznych (psychologii). Takie odniesienia s w psychopatologii przydatne i
wykorzystywane, lecz nie s niezbdne.
Psychopatologia odzwierciedla bardziej tradycyjne zainteresowania lekarzy obejmujce
przede wszystkim dolegliwoci, trudnoci i niemonoci ujawniane przez zgaszajcego si
lub zgaszanego do nich pacjenta.

PSYCHOPATOLOGIA OGLNA
opis zaburze poszczeglnych funkcji psychicznych
opis objaww i zespow
OBJAW
Zjawiska psychopatologiczne objawy symptomy
Symptoma wyraz grecki
syn razem + piptein - pada
Objaw (symptoma) wzgldnie mao zoone zaburzenie okrelonej funkcji psychicznej
(Spett, Mitarski, 1975, s. 34)
Zesp (syndroma) grupa objaww wystpujcych w okrelonych zwizkach

PSYCHOPATOLOGIA SZCZEGOWA
Opis jednostek chorobowych
Jednostki chorobowe procesy o jednolitym obrazie klinicznym, przyczynach, przebiegu i
zejciu.
Zdrowie to peny dobrostan fizyczny, umysowy i spoeczny, a nie tylko nieobecno choroby
lub kalectwa (WHO)
Zaburzenie psychiczne - ukad klinicznie stwierdzanych objaww lub zachowa
poczonych w wikszoci przypadkw z cierpieniem i z zaburzeniem funkcjonowania
indywidualnego (WHO ICD-10)
Sama dewiacja spoeczna lub spoeczny konflikt bez zaburzenia indywidualnego
funkcjonowania nie powinny by zaliczane do zaburze psychicznych.
PSYCHOPATOLOGIA OGLNA
OBJAWY PSYCHOPATOLOGICZNE
(wg Marka Jarosza: Psychopatologia i syndromologia oglna. W: Psychiatria dla studentw
medycyny pod redakcj Adama Bilikiewicza)
Zaburzenia spostrzegania
Zaburzenia pamici
Zaburzenia mylenia
Zaburzenia poziomu intelektualnego
Zaburzenia uczuciowoci
Zaburzenia woli i dziaania
Zaburzenia wiadomoci
Zaburzenia osobowoci
ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA ILOCIOWE
Wzmoenie natenia
Obnienie natenia
Zaburzenia syntezy zmysowej:
- depersonalizacja
- derealizacja
- deja vu (ju wdziane)
- deja vecu (ju przeywane)
- jamais vu (nigdy nie widziane)
- jamais vecu (nigdy nie przeywane)

Makropsja
Mikropsja

Dysmegalopsja
ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA JAKOCIOWE
Zudzenia znieksztacone spostrzeenia
- fizjologiczne
- patologiczne
Omamy spostrzeenia nieistniejcych bodcw
Podzia I wg zoonoci
- elementarne - wraenia
- proste spostrzeenia z jednego zmysu
- zoone dwa lub wicej zmysw
Podzia II wg zmysw
- suchowe
- wzrokowe
- czuciowe (dotykowe, czucia wewntrznego [cenestetyczne], czucia ruchu i rwnowagi
[kinestetyczne]
- wchowe
- smakowe
Omamy rzekome (pseudohalucynacje) lokalizowane we wasnej gowie (np. ugonienie
myli)
Parahalucynacje (halucynoidy) bez bodcw z zewntrz, ale krytycznie oceniane.
ZABURZENIA MYLENIA
I.
TRECI
II.
TOKU (FORMY)
ZABURZENIA TRECI MYLENIA
Urojenia
Idee nadwartociowe
Natrctwa
Fobie
Nastawienie urojeniowe
Urojeniowe interpretacje
Idee nadwartociowe przekonania, ktre czowiek uwaa za szczeglnie wana, suszne, i z
ktrymi jest silnie zwizany. W odrnieniu od uroje, nie zawsze zawieraj sdy faszywe i
nie s cakiem niedostpne krytycznej perswazji.
Skrajna idea nadwartociowa przytaczajca dominacja jednego denia zawa krytycyzm
i uniemoliwia harmonijne funkcjonowanie osobowoci.
Nastawienie urojeniowe gotowo do mylenia urojeniowego

Urojeniowa interpretacja rzeczywistoci urojeniowe wyjanianie pewnych wydarze

rzeczywistych
ZABURZENIA TOKU MYLENIA
Przyspieszenie toku mylenia
Zwolnienie mylenia
Zahamowania mylenia
Zatamowanie mylenia
Rozkojarzenie
Spltanie
Perseweracja
Lepko mylenia
Ambisentencja

Zahamowanie mylenia przerwanie zwolnionego mylenia

Zatamowanie mylenia przerwanie sprawnego mylenia
Rozkojarzenie brak logicznego zwizku pomidzy poszczeglnymi duszymi fragmentami
wypowiedzi lub midzy zdaniami
Perseweracje te same odpowiedzi na rne pytania
Stereotypie te same sowa wypowiadane w sposb identyczny
Spltanie mylenia rozerwanie zwizkw mylenia (w zaburzeniach wiadomoci)
Lepko-rozwleko mylenia przywieranie do jednego tematu

Urojenia faszywe sdy (patologiczne rozumowanie) pochodzenie chorobowego,

ktre maj okrelony kierunek odpowiadajcy afektom chorego,
znajdujce wyraz w zgodnych z nimi deniach i zachowaniach osoby nimi dotknitej.
W wikszoci przypadkw s niemoliwe do skorygowania przez nowe dowiadczenia i
pouczenia dopki trwa stan, z ktrego one wypyny.
PODZIA UROJE WG TRECI
Przeladowcze
Zazdroci
Hipochondryczne
Grzesznoci i winy
Ponienia, upoledzenia, zuboenia i nicoci
Wielkociowe
Odnoszce (ksobne)
Oddziaywania
Owadnicia
ZABURZENIA PAMICI
Nadczynno pamici (hipermnesia)
Niedoczynno pamici (hipomnesia)
Niepami luka pamiciowa
Niepami wsteczna (amnesia retrograda)
5

Niepami nastpcza (amnesia anterograd)

Niepami rdczesna (amnesia congrada)
Zafaszowania pamici (paramnesia)
- konfabulacje
- zudzenia pamiciowe
- omamy pamiciowe
- zjawiska typu deja vu
ZABURZENIA UWAGI
Nadmierna przerzutno
Trudno w przenoszeniu uwagi
ZABURZENIA EMOCJONALNE
Lk
Strach
Obniony nastrj (przygnbienie)
Apatia
Podwyszony nastrj
Chwiejno emocjonalna
Lepko emocjonalna
Dysforia
Nietrzymanie afektu
Ambisentencja emocjonalna
Dysforia obnienie nastroju z tendencj do wygrowanych reakcji emocjonalnych
Apatia obnienie zainteresowa i aktywnoci, z przygnbieniem i poczuciem rezygnacji
ZABURZENIA WOLI (AKTYWNOCI I DZIAA RUCHOWYCH)
Obnienie aktywnoci (hypobulia)
Spowolnienie i zahamowanie ruchowe
Osupienie
osupienie depresyjne
osupienie katatoniczne
Podwyszenie aktywnoci (hyperbulia)
Ambitendencja
Stereotypie ruchowe
Zmanierowanie ruchowe
Natrctwa ruchowe
Pobudzenie ruchowe
Niepokj ruchowy

ZESPOY OBJAWW ZABURZE PSYCHICZNYCH

(wg Golec S., Kokoszka A. Postpowanie w nagych zaburzeniach psychicznych)
TRADYCYJNY PODZIA ZABURZE PSYCHICZNYCH
I.
PSYCHOTYCZNE
II.
NIEPSYCHOTYCZNE
I. PSYCHOTYCZNE
A. PSYCHOZY EGZOGENNE
B. PSYCHOZY REAKTYWNE
C. PSYCHOZY ENDOGENNE
A. PSYCHOZY ENDOGENNE
(na podou zaburze somatycznych, obejmujce
pierwotnie OUN [psychozy organiczne] lub inne narzdy
[psychozy somatyczne])
- zespoy zaburze wiadomoci
- zesp otpienny
- halucynoza
- zesp amnestyczny
- organiczny zesp afektywny
- organiczny zesp urojeniowy
B. PSYCHOZY REAKTYWNE
- depresja reaktywna
- reaktywny zesp urojeniowy
- zamroczenie reaktywne
- reakcje prymitywne
- reaktywne zespoy histeryczne (o cechach zz. psychotycznych)
C. PSYCHOZY ENDOGENNE
1. SCHIZOFRENOPODOBNE
- zesp urojeniowy
- zesp paranoiczny
- zesp katatoniczny
hipokinetyczny
hiperkinetyczny
- zesp hebefreniczny
2. AFEKTYWNE
- zesp depresyjny
- zespl maniakalny

II. ZABURZENIA NIEPSYCHOTYCZNE

A. NERWICOWE
B. RZEKOMONERWICOWE
A. NERWICOWE
- fobie
- zaburzenia lkowe
lk napadowy
lk uoglnione
- zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
- reakcje na stres
- zaburzenia dysocjacyjne
- zaburzenia somatoformiczne
- neurastenia
- zespl depersonalizacji-derealizacji
B.RZEKOMONERWICOWE
w przebiegu:
- chorb somatycznych
- chorb psychicznych
- urazw i zatru
CECHY PSYCHOZY (Campbell. 1996):
1. Objawy s tak cikie i intensywne, e w konsekwencji powoduj zaburzenia oglnego
funkcjonowania. Trzeba pamita. e w stanie psychotycznym pewne sfery psychiki mog
sprawnie dziaa, na przykad chory moe prawidowo wypenia obowizki domowe lub
zawodowe. Wystpienie objaww psychotycznych zwykle jednak staje si przyczyn
trudnoci w kontaktach z innymi ludmi i istotnego obnienia poziomu funkcjonowania
spoecznego.
2. Znaczne wycofanie si z kontaktw midzyludzkich i kontaktw ze wiatem
zewntrznym. Otaczajca rzeczywisto traci znaczenie lub jest spostrzegana w
znieksztacony sposb. Zdolno do rozrniania zewntrznej rzeczywistoci od
wytworw wasnej psychiki (fantazji) zostaje zniesiona lub jest znacznie ograniczona
(Kaplan, Sadock, 1992).
3. Emocjesprzeywanewznacznieintensywniejszyijakociowoodmiennysposbni
normalnie.Sonewpewnymstopniupodobnedouczumaegodziecka,ktreniema
dystansudoswoichprzeyinp.zagubienieukochanegomisiaprzeywatakmocno,
jakbyutraciokogoznajbliszychmuosb.
4. Zaburzeniafunkcjiintelektualnychwpostacizaburzemylenia(np.uroje),
spostrzegania(halucynacji).Halucynacjepolegajnagbokimprzekonaniuo
spostrzeganiuobiektw,ktrewrzeczywistocinieistniej.Urojeniatozaburzenia
mylenia.ZaBleulerem(1937)monajeuznazarozumowaniepatologiczne,ktre
zostaowytworzoneniewchwiliprzypadkowejniewydolnocilogiki,alezwewntrznej
potrzebyurojenia.Dlategourojeniamajzawszeokrelonykierunek,ktryodpowiada
8

afektompacjenta,iwwikszociprzypadkwniesmoliwedoskorygowaniaprzez
nowedowiadczeniaipouczenia,dopkitrwastan,zktregourojeniawypyny.
Urojeniaznajdujponadtoswjwyrazwzgodnychznimideniachidziaaniachosoby
tymizaburzeniamidotknitej.
5. Regresja,czyliujawnieniesisposobwprzeywaniaizachowaniatypowychd(a
wczeniejszychstadiwrozwojuczowiekawpewnychsferachjegofunkcjonowania.`
6. Czstowystpujebrakpoczuciachorobypsychicznejbrakkrytycyzmuwobec
doznawanychobjaww.
CECHY OBJAWW NERWICOWYCH (Campbell, 1996):
obejmuj jedynie cz osobowoci,
nie wystpuj jakociowe zaburzenia poczucia realnoci, chocia moe by ono zmienione
ilociowo. Osoba dotknita zaburzeniami zachowuje si podobnie, jak inni ludzie w danej
spoecznoci,
nie wystpuj formalne zaburzenia mylenia (struktura uywanego jzyka nie jest
zaburzona),
treci niewiadome nigdy nie przedostaj si do wiadomoci w sposb nie przetworzony
(co ma niekiedy miejsce w psychozach). Wyraaj si symbolicznie lub poprzez regresj do
sposobw funkcjonowania charakterystycznych dla wczeniejszych stadiw rozwoju.

ZABURZENIA WIADOMOCI - ILOCIOWE

Senno chory musi si stara, by nie usn albo podlega stymulacji zewntrznymi
bodcami,
Senno gboka (ppiczka) cakowite rozbudzenie chorego jest niemoliwe, mona go
jedynie na krtko wybudzi, stosujc energiczne bodce fizyczne, np. gono wypowiadajc
jego imi i rwnoczenie potrzsajc go za rami,
piczka nie ma reakcji na bodce, wygasaj niektre odruchy fizjologiczne.
ZABURZENIA WIADOMOCI JAKOCIOWE
1. Przymglenie (jak we mgle)
2. Zamcenie (jak w rodowisku o zmieniajcej si przejrzystoci i postaci)
3. Zawenie ( pole spostrzegania jest zawone)
ZABURZENIA ORIENTACJI
Miejsce
Czas
Osoba
WYBRANE ZESPOY PSYCHOPATOLOGICZNE
Zesp paranoidalny
Objawy:
rozpad osobowoci; dezintegracja skadnikw emocjonalnych, poznawczych
9

i motywacyjnych,
nieusystematyzowane urojenia, tj. najczciej:
odsonicia (otoczenie zna myli chorego),
odnoszce, czyli ksobne (odnoszenie do siebie rnych obojtnych zjawisk i faktw),
wpywu (nasyania, wykradania myli, kierowania jego przeyciami lub zachowaniem),
przeladowcze i wielkociowe,
zmiany osoby chorego (uwaa, e jest kim innym ni w rzeczywistoci),
dziaania zwizane z realizacj uroje,
omamy (halucynacje) najczciej suchowe, ale nierzadko wchowe, smakowe, trzewne,
pseudohalucynacje (wyobraenia zlokalizowane w przestrzeni wewntrznej, przeywane
jako obce), rzadziej omamy wzrokowe,
formalne zaburzenia mylenia:
dereizm oderwanie mylenia od rzeczywistoci,
mylenie paralogiczne zaburzenia logiki mylenia,
rozkojarzenie zaburzenia toku mylenia,
ilociowe zaburzenia toku mylenia: otamowanie, natok myli.
Uwaga:
W odrnieniu od objaww zaburze wiadomoci zachowane zostaj formy gramatyczne.

Zesp paranoiczny
Objawy:
zwarte, usystematyzowane urojenia, najczciej o treci wielkociowej, przeladowczej,
pieniaczej i zazdroci,
dziaania zgodne z urojeniami,
utrzymana integracja osobowoci,
pewne respektowanie przyjtych norm spoecznych.
Uwaga:
W zespole paranoicznym nie obserwuje si cech rozpadu osobowoci i chaotycznoci
charakterystycznej dla zespou paranoidalnego.
Zesp katatoniczny hipokinetyczny (osupienie katatoniczne)
Objawy:
spadek aktywnoci yciowej,
ograniczenie kontaktu z otoczeniem,
emocjonalne zobojtnienie,
znaczne spowolnienie lub zahamowanie czynnoci ruchowej, wzrost napicia miniowego,
powolne, schodkowane ruchy,
powtarzajce si czynnoci i zachowania, np. perseweracje, stereotypie, echolalia
(powtarzanie syszanych sw), echopraksja (naladowanie widzianych czynnoci),
mutyzm (brak spontanicznych wypowiedzi i odpowiedzi na pytania),
negatywizm bierny lub czynny (dziaania odwrotne od oczekiwanych),
przyjmowanie niewygodnych i niezwykych pozycji,
ograniczenie jedzenia, brak dbaoci o swj wygld, itp.
Zesp katatoniczny hiperkinetyczny (podniecenie katatoniczne)
Objawy:
bezadne, gwatowne zachowanie i gesty,
nierzadko agresja,
inne objawy jak w zespole hipokinetycznym.

10

Zesp hebefreniczny
Objawy:
dominuj zaburzenia nastroju i dziwaczne zachowania przypominajce zachowania
dziecice, np. mianie si bez odpowiedniego powodu, brak poczucia dystansu wobec
innych ludzi,
przemijajce i fragmentaryczne urojenia i halucynacje,
niepowane, nieprzewidywalne zachowanie,
zdezorganizowane, rozkojarzone mylenie,
tendencja do izolacji spoecznej
najczstsze wystpowanie w modym wieku.
Zesp depresyjny (depresja na poziomie psychotycznym)
Objawy:
obnienie podstawowego nastroju, tj. smutek, niemono przeywania satysfakcji
(anhedonia),
obnienie napdu psychomotorycznego, tj. spowolnienie tempa mylenia, osabienie
pamici, poczucie niesprawnoci intelektualnej, zahamowanie ruchowe,
zaburzenia czynnoci regulacyjnych neurohormonalnych; nadmierna senno lub bardzo
wczesne budzenie si, najgorsze samopoczucie rano, najlepsze wieczorem, zaburzenia
miesiczkowania u kobiet,
lk (tzw. wolno pyncy), niekiedy lokalizowany w okolicy przedsercowej lub wyraajcy si
podnieceniem ruchowym.
Ponadto czsto wystpuj:
urojenia grzesznoci, winy itp.,
spadek apetytu, pobudliwoci seksualnej,
zaparcia,
nadmierny krytycyzm wobec siebie,
pesymistyczne spojrzenie w przyszo.
Uwagi:
1. Niekiedy wystpuje tzw. depresja maskowana, w ktrej na pierwszy plan wysuwaj si
takie objawy, jak:
- zespoy blowe,
- okresowe naduywanie alkoholu lub lekw,
- maski wegetatywne i psychosomatyczne (pseudoangina pectoris, zaburzenia motoryki
przewodu pokarmowego, stany spastyczne drg ciowych, zesp niespokojnych ng,
wid skry),
- zaburzenia rytmw biologicznych (bezsenno lub nadmierna senno),
- maski psychopatologiczne (jadowstrt, zesp anankastyczny i lkowy).
2. W okresach nawrotu depresji mog zaostrza si i wysuwa na pierwszy plan dolegliwoci
psychosomatyczne (choroba wrzodowa, wrzodziejce zapalenia jelita grubego, nadcinienie).
Zesp maniakalny
Objawy:
podwyszenie nastroju (wzmoone samopoczucie),

11

wzmoony napd psychoruchowy (pobudzenie),

przyspieszenie toku mylenia (a do gonitwy myli),
wzmoona aktywno, podejmowanie nieprzemylanych decyzji itp.

Ponadto czsto wystpuj:

urojenia wielkociowe,
lekkomylno

12