Diagnoza psychometryczna na przykadzie kwestionariusza MMPI i NEO-FFI

1. Charakterystyka kwestionariuszy MMPI i NEO-FFI

2. Problemy zwizane z polsk adaptacj tych narzdzi
3. Zadania stojce przed diagnostyk psychometryczn w Polsce i na wiecie
1. Charakterystyka kwestionariuszy MMPI i NEO-FFI
1.1. Wstpna charakterystyka obu narzdzi
Porwnywany aspekt
Populacja
Dugo kwestionariusza
Liczba podskal
Normy
Polskie normy

MMPI
osoby zaburzone
bardzo dugi
10 + 4
Tenowe
Dyskusyjne

NEO - FFI
osoby normalne
stosunkowo krtki
5
Stenowe
Stosunkowo dobre

1.2. Charakterystyka kwestionariusza MMPI

1.2.1. Historia i charakterystyka oryginalnych wersji MMPI
Pena oryginalna nazwa: The Minnesota Multiphasic Personality Inventory (Minnesocki
Wielowymiarowy Inwentarz Osobowoci).
Polskie nazwy: Zenomena Puek w tytule swej publikacji (Puek 1971) umiecia skrt
WISKAD - MMPI. Pierwsza cz tego skrtu pochodzia od sw:
Wielowymiarowa Skala Diagnostyczna. Skrt WISKAD wystpuje w wielu
publikacjach. Mieczysaw Choynowski zaproponowa w roku 1964 nowe
tumaczenie MMPI, ktremu nada nazw Wielowymiarowy Inwentarz
Osobowoci [WIO] (Paluchowski, 1984, s. 2-5). To ostatnie okrelenie nie przyjo
si.
a) Pierwsza wersja MMPI (lata czterdzieste XX w)
Twrcy i czas powstania: Starke HATHAWAY i John Charnley McKINLEY z
Uniwersytetu Stanu Minnesota, std nazwa Minnesocki...
Pierwszy artyku na temat MMPI: 1940 rok (Sanocki,1978, s.64), Marek Matkowski (1992,
s. 3) podaje, e pierwsza wersja MMPI zostaa opublikowana w 1943 r.
Zasada konstruowania MMPI: metoda empiryczna: poszukiwanie pyta, na ktre rnie
odpowiadaj pacjenci z rozpoznaniami rozmaitych zaburze psychicznych
Pierwotny sposb badania: osoby badane sortuj kartoniki z pytaniami do 2 pudeek: do
jednego wkadaj pytania, na ktre odpowiadaj zgadzam si, do drugiego te, z ktrymi
nie zgadzaj si (Matkowski, 1992, s.3).
Potem powstay wersje zeszytowe, magnetofonowe, a w ostatnich dziesicioleciach
komputerowe.
Liczba pyta: wersja z 1943 r. zawieraa 504 pytania, potem zwikszono j do 566 (GrothMarnat,1997, s.205). MMPI jest zatem narzdziem, wymagajcym dugiego badania. Nawet
w wersji komputerowej badanie trwa 60 - 75 minut (Kucharski i Gomua, 1998, s. 5) Std,
by moe, nazwa inwentarz.
Opinie na temat znaczenia MMPI:

- (...) MMPI sta si najczciej uywanym inwentarzem w psychologii klinicznej, a liczba

publikacji dotyczcych go przekroczya 10 000 (Groth-Marnat,1997, s.205).
- W badaniach klinicznych liczba prac, w ktrych zastosowano MMPI, z kadym rokiem
przerasta liczb analiz, do ktrych uyto metod projekcyjnych, na przykad Testu Rorschacha.
Najlepszym wyrazem popularnoci tego narzdzia wydaje si fakt, e z 550 oryginalnych
pozycji MMPI stworzono ponad 450 skal do badania rnych syndromw osobowoci
[Paluchowski, 1985] (Zawadzki, 2000, s.485).
b) Wspczesne wersje MMPI : MMPI 2 i MMPI-A
b1) 1989: MMPI 2
Nowa wersja MMPI zostaa opracowana jako praca zbiorowa pod kierunkiem
prof. Jamesa N.Butchera z Uniwesytetu w Minnesocie (Kucharski 1998, s. . MMPI-2 liczy
567 pozycji, w tym 370 tj. ok. 65 % pochodzi z wersji oryginalnej). Wprowadzono 3 nowe
skale kontrolne. Omwienie tej wersji mona znale w pracy: Anastasi i Urbina (s.453 458).
b 2) 1992: MMPI-A (wersja dla dorastajcych)
Wersj MMPI dla modziey w wieku 14 - 18 lat opublikowa w roku 1992 zesp badaczy
z udziaem prof. Butchera. . Skala skada si z 478 pyta. Nieco informacji na temat tej wersji
podaj Anastasi i Urbina (1999, s. 459 - 461).
1.2.2. Opis skal MMPI
a) Skale kontrolne MMPI
1. Skala ? Nie umiem powiedzie (Cannot say)
Wynik w tej skali to liczba pozycji, na ktre badany nie odpowiedzia lub da podwjn
odpowied (tak i nie). Gdy ? 30 warto wynikw jest wtpliwa. Mona prosi o ponowne
przeczytanie tych pyta, gdzie brak odpowiedzi, i o wybranie odpowiedzi najbliszej prawdy.
Typowe przyczyny wysokiego wyniku ? to: obawa przed negatywn ocen, nieufno,
trudno podejmowania decyzji, saba umiejtno czytania.
2. Skala L (Skala kamstwa ) [lie]
Skala ma 15 pozycji. Mwi, o wadach i sabostkach, do ktrych przyznaje si wikszo
ludzi (np. Myl czasem o rzeczach, o ktrych nie wypada mwi). Wysokie wyniki
wskazuj na tendencj obronn.
3.Skala F (Skala rzadkich odpowiedzi ) [infrequency]
[Anastasi, 1999, s. 455: Infrequency score - wskanik niskiej czstotliwoci]
Skala ma 64 pozycje. Zgodnie z kluczem odpowiada do 10 % osb.
Wysokie wyniki F mog wskazywa, e:
- jest bd w obliczaniu (le przyoony klucz),
- odpowiedzi s przypadkowe, byle jakie,
- o.b. ma negatywny stosunek do badania,
- chce przedstawi si w gorszym wietle,
- ma ostre objawy psychotyczne,
- woa o pomoc.
4. Skala K [correction] (Skala korekty)

[Anastasi, 1999, s. 456: Correction score - wskanik korekcyjny]. Skala ma 30 pozycji

Skala wykrywa osoby dce do przedstawienia si w dobrym wietle, ale w sposb
bardziej subtelny ni osoby, ktre uzyskuj wysokie wyniki w skali L. Wyniki skali K su
do korekty wynikw surowych kilku skal klinicznych przez podwyszenie ich o cao lub
cz wyniku K.
Wynik skali 1 (Hipochondrii -Hd) = Hd + 0,5 K
Wynik skali 4 (Psychopatii - Pd) = Pd + 0,4 K
Wynik skali 7 (Psychastenii - Pt) = Pt + 1 K
Wynik skali 8 (Schizofrenii - Sc) = Sc + 1 K
Wynik skali 9 (Manii -Ma)
= Ma + 0,2 K
Poprawk K zaproponowali Meehl i Hathaway w 1946 r. (Matkowski, 1992, s.28).
Ostatnio bywa kwestionowana. W wersji MMPI-2 pozostawiono do uznania psychologa, czy
j zastosuje. W MMPI-A nie ma poprawki K (Groth-Marnat 1997, s.237).
a1) Przykad profilu MMPI uznanego za zafaszowany
Przykad zafaszowania profilu w kierunku gorszego przystosowania
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

K Hd D

Hy Pd MF Pa Pt

Sc Ma Si

rdo: Matkowski (1992) s. 33

Uwaga: Inny przykad profilu zafaszowanego (profil symulanta) mona znale w pracy:
Matkowski (1992), s.34
b) Skale kliniczne MMPI
Poniej podaj: numery skal, ich nazwy, skrtowe oznaczenia, liczb pozycji w tych
skalach oraz cechy osb z wysokimi wynikami w tych skalach (T 70)
Skala 1. Hipochondria (Hd lub Hs Hypochondriasis)
Skala ma 33 pozycje. Wysokie wyniki wskazuj na: przesadne zainteresowanie si
i zamartwianie wasnym zdrowiem, skargi na dolegliwoci fizyczne.
Skala 2. Depresja (D Depression)
Skala liczy 60 pozycji. Wyniki T 70 uzyskuj osoby, ktre cechuje przygnbienie, zy
nastrj, pesymizm, spowolnienie psychoruchowe, poczucie niszoci, winy.

Skala 3. Histeria (Hy Hysteria)

Skala ma 60 pozycji.
Wysokie wyniki sugeruj, e osoba badana skary si zazwyczaj na krtkotrwae
dolegliwoci fizyczne. Skargi te przynosz osobie badanej wtrne korzyci. Osoby takie
oczekuj od innych zainteresowania, opieki, wsparcia.
Skala 4. Psychopatia (Pd Psychopathic deviate = kto z odchyleniem psychopatycznym)
Na skal skada si 50 pozycji.
Osoby z wysokimi wynikami charakteryzuje impulsywno, agresja, bunt, obwinianie innych,
niecierpliwo, egoizm
Skala 5. Msko - kobieco (polski skrt: Mk od Msko ang. Skrt: MF od masculinity
femininity)
Uwaga: s oddzielne klucze dla mczyzn i kobiet !
W zachowaniu osb z wysokimi wynikami mog wystpowa cechy waciwe pci
przeciwnej (u mczyzn bierno, ustpliwo, u kobiet dominacja, rywalizacja).
Skala 6. Paranoja (Pa Paranoia)
Skala ma 40 pozycji.
Dla osb z wysokimi wynikami charakterystyczne s: myli przeladowcze,
przewraliwienie, podejrzliwo, poczucie krzywdy z powodu niesprawiedliwego
traktowania.
Skala 7. Psychastenia (Pt - Psychasthenia)
Skala jest zoona z 48 pozycji.
Wysokie wyniki uzyskuj osoby, ktre odczuwaj napicie wewntrzne, wyolbrzymiaj
swoje problemy, , maj trudnoci z podejmowaniem decyzji, stawiaj sobie due wymagania,
staraj si by wytrwae i sumienne.
Skala 8. Schizofrenia (Sc Schizophrenia)
Najdusza skala: 78 pozycji. Wysokie wyniki maj osoby przejawiajce brak
zainteresowania kontaktami spoecznymi i najbliszym otoczeniem, zamykajce si
we
wasnym wiecie, pogrone we wasnych nierealistycznych mylach,
fantazjach.
Skala 9. Mania (Ma Hypomania)
46 pozycji. Cechy osb z wysokimi wynikami: dua aktywno, gonitwa myli,
gadatliwo, trudno koncentracji.
Skala 0. Introwersja spoeczna (Si Social introversion)
70 pozycji. Osoby o wysokich wynikach cechuje niemiao, wycofywanie si, wskie
grono znajomych, silna samokontrola.
b1) Podskale skal klinicznych
Jako przykad ilustrujcy rozwj skal dodatkowych opartych na MMPI przytaczam nazwy
40 skal, ktre s uszczegowieniem skal klinicznych (za: Matkowski, 1992).
Podskale skali 2 (Depresja) - [ 5 podskal: D1 do D5]

D1. Subiektywne poczucie depresji

D2. Spowolnienie psychoruchowe
D3. Oglne dolegliwoci fizyczne
D4. Stpienie psychiczne
D5. Pogranie si w smtnych rozmylaniach
Podskale skali 3 (Histeria) - [5 podskal: Hy1 do Hy5]
Hy1. Zaprzeczanie lkom spoecznym
Hy2. Potrzeba kontaktu emocjonalnego
Hy3. Zmczenie - ze samopoczucie
Hy4. Skargi somatyczne
Hy5. Hamowanie agresji
Podskale skali 4 (Psychopatia) -[5 podskal: Pd1- Pd4B]
Pd1. Konflikty rodzinne
Pd2. Postawa wobec autorytetw
Pd3. Niewzruszono spoeczna
Pd4A. Poczucie alienacji spoecznej
Pd4B. Autoalienacja
Podskale skali 5 (Msko-kobieco) - [6 podskal: Mf1-Mf6]
Mf1. Narcyzm - nadwraliwo
Mf2. Stereotypowe zainteresowania kobiece
Mf3. Zaprzeczanie stereotypowym zach. mskim
Mf4. Dyskomfort heteroseksualny - pasywno
Mf5. Introspektywno - krytycyzm
Mf6. Niemiao spoeczna
Podskale skali 6 (Paranoja) - [3 podskale: Pa1 do Pa3]
Pa1. Idee przeladowcze
Pa2. Przewraliwienie
Pa3. Naiwno
Podskale skali 8 (Schizofrenia) - [ 6 podskal: Sc1A do Sc3]
Sc1A. Alienacja spoeczna
Sc1B. Alienacja emocjonalna
Sc2A. Utrata panowania Ego w sferze poznawczej
Sc2B. Utrata panowania Ego w sferze wolicjonalnej
Sc2C. Utrata panowania Ego w sferze kontroli
Sc3. Dziwaczne doznania sensoryczne
Podskale skali 9 (Mania) - [ 4 podskale: Ma1 do Ma3]
Ma1. Amoralno
Ma2. Niewzruszono
Ma3. Inflacja Ego [nieadekwatnie wysoka samoocena i zwizany z ni opr wobec wymaga innych]
Podskale skali 0 (Introwersja spoeczna) - [ 6 podskal: Si1 do Si6]
Si1. Poczucie niszoci - dyskomfort osobisty
Si2. Poczucie dyskomfortu z innymi
Si3. Stao - sztywno
Si4. Nadwraliwo
Si5. Nieufno
Si6. Problemy somatyczne

c) Sposb przedstawiania wynikw MMPI

c1) Skala T
Wyniki surowe w MMPI zamienia si na wyniki przeliczone wyraone w tzw. skali T.
Skala T to teoretyczna skala wynikw oparta na rozkadzie normalnym, w ktrym wynik
redni
wynosi 50, a odchylenie standardowe wynosi 10. Jerzy Brzeziski (2000, s. 413)
uywa okrelenia skala tenowa.
c 2) Jak maj si wyniki w skali T do tzw. wynikw standaryzowanych (z) ?
Wynik standaryzowany (z) to wynik surowy ujty jako jego odlego od redniej zbioru
wynikw, wyraona w jednostkach odchylenia standardowego tego zbioru wynikw.
z = (Wynik surowy - rednia) /odchylenie standardowe
z = ( X - M) / s
Wyniki w skali T odpowiadaj matematycznej transformacji wynikw z wedug wzoru:
T = 50 + 10 z (Brzeziski, 2000, s. 413)
Poniszy rysunek, oparty na badaniach Matkowskiego (1992), obrazuje relacj midzy
wynikami surowymi polskich kobiet w skali Depresji a ich wynikami wyraonymi w skali T.

Wyniki grupy normalizacyjnej:

N = 1153

Skala Depresji - Kobiety: rednia:

34,1 %

25 odchylenie standardowe: 5

34,1%

13,6%

13,6%

2,1%

0,1 %

-3s

T
20

(Matkowski,1992)

2,1%

-2s

30

Wyn.surowe
Depresja -kobiety

-1s

+1s

+2s

+3s

80

40

50

60

20

25

30
35
40
(Wynik surowy - rednia)

Wynik w skali T= 50 + 10

70

0,1 %

Odchylenie standardowe

Wynik surowy pani B. w Skali Depresji wynosi 22 punkty. Std wynik przeliczony w
skali T wynosi, przy odniesieniu go do wynikw Matkowskiego:
Wynik pani B. w skali Depresji MMPI : T = 50 + 10 [(22-25) / 5] = 50 + 10 (- 0,6) = 44
Uwaga: obraz zalenoci midzy wynikami wyraonymi przy pomocy rnych typw skal
znale mona m.in. w takich rdach, jak np. Anastasi i Urbina (1999) s.100; Brzeziski
(2000) s. 413.

c3) Kodowanie profilu

Sposb kodowania profilu wedug jednego z przyjtych sposobw (autor: Welsh)
przedstawiam poniej.
Dane na ten temat mona znale take w nastpujcych rdach:
Kobyliska (1984), s. 21 - 27,
Matkowski (1992), s. 12 - 14,
Paluchowski (2001), s. 108 - 110.
Uwaga: W praktyce korzysta si czsto z tzw. kodw wysokopunktowych (Matkowski,
1992, s. 87 - 104) to znaczy ograniczonych do kombinacji numerw dwu skal o najwyszych
wynikach. Takim kodom, czonym w pary ( np. 12 / 21, co oznacza, e albo najwyszym
wynikiem jest wynik w skali 1 - Hipochondria, a kolejnym wysokim wynikiem jest wynik w
skali 2 - Depresja, albo na odwrt: najwyszy wynik ma skala 2, a kolejny skala 1), przypisuje
si na zasadzie wstpnej hipotezy okrelone charakterystyki osb badanych, ktre uzyskuj
wyniki odpowiadajce danej parze kodw wysokopunktowych.
W.J.Paluchowski zwraca uwag, e systematyzacja wszystkich teoretycznie moliwych
penych kodw w MMPI jest praktycznie niewykonalna. Autor podaje (Paluchowski, 1983, s.
109), e gdyby operowa kodami uwzgldniajcymi wszystkie 10 skal, wchodzioby w gr
3 628 000 potencjalnych permutacji. Zalet kodw wysokopunktowych jest to, e korzystajc
z nich, bierzemy pod uwag tylko 45 kombinacji (0,001 % moliwych).
Kodowanie profilu MMPI wedug Welsha
Uwaga: Pod symbolami skal podane zostay przykadowo wyniki pewnej osoby badanej.
Te wyniki su do ilustracji dziaa w poszczeglnych fazach kodowania profilu.
? L F K
(T) 50 46 66 62

Hd D Hy Pd MF
1
2
3
4
5
72 99 86 93 73

Pa
6
75

Pt Sc Ma Si
7
8
9
0
87 77 73 52

1. Uporzdkuj wyniki T dla skal klinicznych od najwyszego do najniszego

(T)
Miejsce wyniku

Hd D
1
2
72 99
IX I

Hy
3
86
IV

Pd MF Pa Pt Sc Ma Si
4
5
6
7
8
9
0
93 73 75 87 77 73
52
II VII/VIII VI III V VII/VIII X

2. Odpowiednio do tej kolejnoci zapisz w szeregu od lewej do prawej numery skal

klinicznych
(jeli wyniki s identyczne, piszemy numery skal w takiej kolejnoci, w jakiej s w profilu).
Miejasce wyniku
Numer skali

I
2

II
4

III IV V VI VII/VIII VII/VIII IX X

7 3 8 6
5
9
1 0

3. Poodzielaj numery skal znakami w zalenoci od wielkoci wyniku T:

90-99 wstaw znak *
80-89 wstaw znak

70-79
60-69
50-59
40-49
30-39

wstaw znak
wstaw znak
wstaw znak /
wstaw znak :
wstaw znak #

Wynik T
Numer skali

99 93 87 86 77 75
2 4 * 7 3 8 6

73 73 72 52
5 9 1 0

4. Jeli dwa wyniki T s takie same lub rnica wynosi 1, podkrel numery ich skal
99 93 87 86 77 75 73 73 72 52
2 4 * 7 3 8 6
5 9 1 0

5. Gdy brakuje wynikw w danym przedziale,

wstaw znak tego przedziau.
60-69 znak
99 93 87 86 77 75
2 4 * 7 3 8 6

73 73 72 . . 52
5 9 1 0

6. Na prawo od profilu klinicznego, po odstpie koduj skale kontrolne

? L F K
Wynik T 50 46 66 62
Miejsce III IV I II
Tak jak poprzednio: 90-99 znak * 80-89 znak 70-79 znak
60-69 znak 50-59 znak / 40-49 znak : 30-39 znak #
24 * 73 86591 0

FK ?L: #

7. Na kocu kodu zostaw tylko jeden znak wynikw brakujcych

FK?L: #
pomijamy znak #
Ostateczny kod (dla omawianego profilu):

24*7386591-0

FK-?L:

1.3. Charakterystyka kwestionariusza NEO FFI (Inwentarz wielkiej pitki)

Dane na temat kwestionariusza NEO-FFI mona znale w artykule Zawadzkiego,
Szczepaniaka i Strelaua (1995) oraz w podrczniku do tego kwestionariusza (Zawadzki i in.,
1998). Nazwa wywodzi si od pierwszych liter nazw trzech wymiarw badanych
kwestionariuszem (Neuroticism, Extraversion, Openess to experience) i od pierwszych liter
sw Inwentarz Piciu Czynnikw (Five Factor Inventrory).
NEO-FFI ma normy stenowe (liczba pojedycza: sten; liczba mnoga: steny) oddzielne
dla obu pci i rnych grup wiekowych.

1.3.1. Skala stenowa jako sposb wyraania wynikw w NEO-FFI

rdo wykresu: Lyman (1963)

2%

-3s

15
%

19
%

19
%

15
%

-1,5 s

-2s

-1s

X
-0,5 s 0 s

+0,5 s

+1s

+1,5s

2%

+2s

+3s

10

Poniej przedstawiam charakterystyki osb uzyskujcych wysokie i niskie wyniki w

poszczeglnych piciu wymiarach badanych kwestionariuszem NEO-FFI.
1. Neurotyczno
Dua neurotyczno: podatno na irracjonalne pomysy; maa zdolno kontrolowania
swoich popdw i zmagania si ze stresem; reagowanie silnym lkiem, napiciem,
zamartwianie si ; czste dowiadczanie stanw wrogoci i gniewu ; atwe zniechcanie si i
zaamywanie si w trudnych sytuacjach; niskie poczucie wartoci, wstydliwo, poczucie
zmieszania w obecnoci innych.
Maa neurotyczno: Osoby z ma neurotycznoci s emocjonalnie stabilne, spokojne,
zrelaksowane i zdolne do zmagania si ze stresem, bez dowiadczania obaw, napi i
rozdranienia. (Zawadzki i in., 1998, s. 86-87)
2. Ekstrawersja
Silna ekstrawersja: przyjacielsko, serdeczno; towarzysko, rozmowno ; skonno
do zabawy i poszukiwania stymulacji; tendencja do dominowania w kontaktach spoecznych;
yciowa aktywno i wigor; optymizm yciowy i pogodny nastrj
Silna introwersja: Osoby introwertywne wykazuj rezerw w kontaktach spoecznych,
brak optymizmu oraz preferencje do przebywania w samotnoci i niemiao. (Zawadzki i
in., 1998, s.88-89)
3. Otwarto na dowiadczenie
Dua otwarto na dowiadczenie: ciekawo intelektualna, kreatywno, ywa i twrcza
wyobrania, wraliwo estetetyczna, niekonwencjonalno, kwestionowanie autorytetw,
niezaleno w sdach, denie do nowych idei
Maa otwarto na dowiadczenie: konwencjonalno w zachowaniu, konserwatyzm w
pogldach, uznawanie tradycyjnych wartoci, pragmatyczne zainteresowania, preferowanie
uznanych spoecznie sposobw dziaania (Zawadzki i in., 1998, s. 90-91)
4. Ugodowo
Dua ugodowo: sympatyczno, pomaganie innym, altruizm, przypisywanie innym
podobnych postaw do wasnych, prostolinijno, prostoduszno, szczero, agodno,
skromno, uczuciowo
Maa ugodowo: egocentryzm, powtpiewanie w dobre intencje innych, rywalizacja,
agresywno, oscho (Zawadzki i in., 1998, s. 92-93)

5. Sumienno
Dua sumienno: silna wola i motywacja, wytrwao, skrupulatno, obowizkowo,
punktualno, rozwano, rzetelno, osignicia w nauce i pracy, pracoholizm, porzdek,
perfekcjonizm
Maa sumienno: maa skrupulatno w obowizkach, saba motywacja do osigni,
hedonizm, brak jasnych celw yciowych, rozleniwienie, impulsywno w decyzjach,
spontaniczno w dziaaniu (Zawadzki i in., 1998, s. 94-95)

Wybrane artykuy polskiego Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa

Wybierajc artykuy Kodeksu kierowaam si midzy innymi wystpowaniem w nich sw
zwizanych z pojciem DIAGNOZY. Sowa te zaznaczyam tustym drukiem.
[Wstp]
(...)
[Relacje psychologa z innym czowiekiem maj charakter niesymetryczny co wynika z
przewagi kompetencji interpersonalnych po stronie psychologa ma on specjalistyczn
wiedz i umiejtnoci poznawania ludzi i oddziaywania na nich]
(...) NACZELN WARTOCI dla psychologa jest DOBRO DRUGIEGO CZOWIEKA
(...) Mimo rnych porzdkw moralnych i wiatopogldowych istnieje zesp
podstawowych wartoci humanistycznych, ktre znalazy wyraz w Powszechnej Deklaracji
Praw Czowieka ONZ. W swoich czynnociach zawodowych [psycholog zawsze powinien
respektowa te PODSTAWOWE WARTOCI, zwaszcza GODNO OSOBY LUDZKIEJ,
PODMIOTOWO I AUTONOMI CZOWIEKA I JEGO PRAWO
NIESKRPOWANEGO ROZWOJU.
Psycholog uznaje prawo kadego czowieka do kierowania si wasnym systemem wartoci,
dokonywania wasnych wyborw, jak rwnie prawo do intymnoci.
[Zasady oglne]
1. Wykonujc czynnoci zawodowe, psycholog zawsze dy do tego, eby kontakt z nim by
pomocny dla drugiego czowieka. Psycholog z racji swojego zawodu poczuwa si do
udzielania pomocy psychologicznej w kadych okolicznociach, gdy zachodzi taka potrzeba.
2. Psycholog jest wiadomy szczeglnej odpowiedzialnoci, wynikajcej ze specyfiki
wykonywanego zawodu. Powinien zna granice swojej kompetencji i nie podejmuje zada
przekraczajcych jego moliwoci
3. [Przestrzeganie norm moralnych i obyczajowych w yciu prywatnym]
4. [Konieczno doskonalenia kwalifikacji]
5. Psycholog ustosunkowuje si twrczo do zastanego dorobku swojej dyscypliny. Przyczynia
si do rozwoju wiedzy, ULEPSZANIA metod badawczych, NARZDZI
DIAGNOSTYCZNYCH i technik terapeutycznych. Jest krytyczny wobec wasnych
dokona, rozpowszechniajc je ujawnia sposoby dotychczasowej weryfikacji.
12. Psycholog wykazuje staa trosk o presti i poziom wykonywania zawodu. NIE
UDOSTPNIA SPECYFICZNYCH TECHNIK DIAGNOZY psychologicznej osobom
NIEPOWOANYM do ich kompetentnego stosowania.
Psycholog PRZECIWSTAWIA SI podejmowaniu dziaalnoci psychologicznej, a zwaszcza
STOSOWANIU SPECYFICZNYCH TECHNIK DIAGNOSTYCZNYCH i
terapeutycznych przez osoby NIE POSIADAJCE KWALIFIKACJI
PSYCHOLOGICZNYCH.
[Psycholog jako praktyk]
17. Rozpoczynajc prac, psycholog kadorazowo uzgadnia z klientem cel i zakres swoich
oddziaywa oraz zasadnicze sposoby postpowania. Ustalenia te maj charakter wstpny i
mog ulec zmianie w toku dalszych kontaktw. W przypadku istnienia niezgodnoci
pogldw naley dy do uzgodnienia jednolitego stanowiska.

Psycholog respektuje system wartoci klienta i jego prawo do podejmowania wasnych

decyzji, nie powinien jednak podejmowa si interwencji, jeli jej cele lub stosowane metody
nie byyby zgodne z jego etyk zawodow.
18. OSOBY zgaszajce si do psychologa nie z wasnej inicjatywy zarwno doroli jak
dzieci (KIEROWANE NA BADANIA DIAGNOSTYCZNE lub zabiegi psychokorekcyjne)
powinny by przez niego POINFORMOWANE O CELU postpowania, stosowanych
METODACH, WYNIKACH i sposobie ich UDOSTPNIANIA. Psycholog stara si uzyska
AKCEPTACJ planowanych czynnoci zawodowych przez te osoby.
19. Osoby maoletnie powinny by traktowane w sposb szczeglny. Podstawowa zasad
psychologa w pracy z osobami maoletnimi jest ich dobro, co oznacza, e osoby te w
kontaktach z psychologiem maj prawa nie mniejsze ni klienci doroli.
(...) Psycholog ma moralny obowizek sta w obronie praw maoletniego. Psycholog ma
prawo i tez obowizek respektowa decyzj maoletniego jako osoby ludzkiej w zakresie
kontaktw z nim.
20. Osobom korzystajcym z DIAGNOZY i terapii psychologicznej psycholog udziela
informacji o stosowanych metodach i uzyskanych wynikach, kierujc si dobrem tych osb.
Psycholog unika postpowania stwarzajcego ryzyko zagroenia wartoci cenionych przez
klienta a take okazji do bdnej interpretacji podawanych informacji.
W wypadkach wtpliwych psycholog upewnia si, czy informacje zostay waciwie
zrozumiane.
21. [tajemnica zawodowa]
Ujawnienie wiadomoci objtych tajemnic zawodow moe nastpi jedynie wtedy, gdy
powanie zagroone jest bezpieczestwo klienta lub innych osb. (...)
25. Psycholog zachowuje wraliwo etyczn, nie unika rozstrzygania konfliktw moralnych,
lecz stara si je dostrzega, dokadnie rozwaa sytuacj i podejmuje decyzje kierujc si
wasnym rozeznaniem, w oparciu o naczelne wartoci etyczne swojego zawodu. Nawet nie
akceptujc postpowania osoby, psycholog powinien stara si jej pomc.
43. [naczelne wartoci etyczne zawodu psychologa:]
godno, podmiotowo i autonomia czowieka
Sytuacje trudne dla diagnosty z moralnego i etycznego punktu widzenia
W tym punkcie podane zostan przykady dylematw moralnych i etycznych, jakie
przeywa autor wykadu w zwizku ze sw dziaalnoci w roli diagnosty i eksperta
sdowego. Zwrot dylemat moralny rozumiany jest tu w znaczeniu: wahanie, jak postpi,
ze wzgldu na wewntrzne poczucie susznoci. Zwrot dylemat etyczny (lub dylemat
etyczno-zawodowy) rozumiany jest jako wahanie, do jakich przepisw kodeksu etycznego
naley si odwoa, wybierajc okrelone postpowanie.
Bibliografia
Baka, A. (1994). Wiarygodno i odpowiedzialno etyczna psychologa jako
eksperta, W: J. Brzeziski i W. Poznaniak (red.). Etyczne problemy dziaalnoci
badawczej i praktycznej psychologw.(s.185-196). Pozna: Wydawnictwo Fundacji
Humaniora.
Brzeziski, J. (2000). Problemy etyczne bada naukowych i diagnostycznych,
W: J. Strelau (red.). Psychologia. Podrcznik akademicki, T. 1., Gdask: Gdaskie

Wydawnictwo Psychologiczne.
Brzeziski, J., Toeplitz-Winiewska, M. (red.).(2000). Etyczne dylematy psychologii. Pozna:
Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Cybulski, T. (1995). Zasada posiadania adekwatnej samowiedzy psychologicznej w
pracy biegego sdowego psychologa, W: J. M. Stanik i Z. Majchrzyk (red.).
Etyczno-zawodowe problemy biegego sdowego psychologa i psychiatry w praktyce
sdowej: Katowice: Katedra Psychologii Klinicznej Uniwersytetu lskiego.
Czerederecka, Alicja (w druku). Ekspertyza psychologiczna dotyczca dziecka w sprawach
sdowych (problemy etyczne) [maszynopis 2001]
Kodeks etyczno-zawodowy psychologa (2000). W: J.Strelau (red.), Psychologia
(s. 837-844). T.3, Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
ukaszewski, W. (2000). Zudzenia co do kodeksw etycznych. W: J. Brzeziski,
M. Toeplitz-Winiewska (red.), Etyczne dylematy psychologii (s. 95 - 101). Pozna:
Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Mellibruda J., Bochwic T. (1988). [Sowo wstpne]. Nowiny Psychologiczne, 6, 2-3.
Poznaniak, W. (1994). Diagnozowanie a etykietowanie (stygmatyzowanie) ludzi,
W: J. Brzeziski i W. Poznaniak (red.). Etyczne problemy dziaalnoci
badawczej i praktycznej psychologw. (s. 73 82). Pozna: Wydawnictwo Fundacji
Humaniora.
Ratajczak, Z. (1994). Etyka ekspertw, W: J. Brzeziski i W. Poznaniak (red.). Etyczne
problemy dziaalnoci badawczej i praktycznej psychologw. (s.175-184). Pozna:
Wydawnictwo Fundacji Humaniora
Sk, H. (1994). Problemy etyczne psychologw w kontakcie z pacjentem
psychiatrycznym diagnoza, terapia, profilaktyka, W: J. Brzeziski i W. Poznaniak
(red.). Etyczne problemy dziaalnoci badawczej i praktycznej psychologw. (s.139-160).
Pozna: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Sprawozdanie ZG PTP z kadencji 1985/88 (1988). Nowiny Psychologiczne, 6, 33 - 52.
Sprawozdanie z Walnego Zgromadzenia Delegatw (1988). Nowiny Psychologiczne, 6,
94 - 108.
Stanik, J. M. (1995). Etyczno-zawodowe problemy biegego sdowego psychologa,
W: J. M. Stanik i Z. Majchrzyk (red.). Etyczno-zawodowe problemy biegego sdowego
psychologa i psychiatry w praktyce sdowej.(s.197-226).Katowice: Katedra Psychologii
Klinicznej Uniwersytetu lskiego.
Stanik, J.M. (1995). Wzowe problemy etyczno-zawodowe biegego sdowego
W: J. M. Stanik i Z. Majchrzyk (red.). Etyczno-zawodowe problemy biegego sdowego
psychologa i psychiatry w praktyce sdowej.(s.197-226).Katowice: Katedra Psychologii
Klinicznej Uniwersytetu lskiego.
Stanik, J. M., Majchrzyk Z. (red.).(1995). Etyczno-zawodowe problemy biegego sdowego
psychologa i psychiatry w praktyce sdowej. Katowice: Katedra Psychologii Klinicznej
Uniwersytetu lskiego i Sekcja Psychiatrii Sdowej Polskiego Towarzystwa
Psychiatrycznego.
Staniszewska, J (2000). Kodeks zawodowy - konieczno czy absurd? W: J.Brzeziski,
M. Toeplitz-Winiewska (red.), Etyczne dylematy psychologii (s.45 - 94). Pozna:
Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Stepulak, M. (2001). Tajemnica zawodowa psychologa. Lublin: Redakcja Wydawnictw
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. (stron 557 !)
Toeplitz-Winiewska, M. (1996). Problemy etyczne stosowania technik projekcyjnych dla
celw sdowych, W: A.Czerederecka, T.Jakiewicz-Obydziska (red.),
Techniki projekcyjne w psychologicznej ekspertyzie sdowej. (s. 25 31). Krakw:
Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sdowych.

Toeplitz-Winiewska, M. (2000). Etyczne aspekty uprawiania zawodu psychologa.

W: J.Strelau (red.), Psychologia (s. 823-836). T.3, Gdask: Gdaskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Toeplitz-Winiewska, M. (2000). Etyczne problemy sdowej ekspertyzy psychologicznej. W:
J.Brzeziski, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Etyczne dylematy psychologii (s.163 -171).