PODSTAWY EKOLOGII

TEMAT(1): Czym zajmuje si ekologia?

Ekologia to nauka badajca wzajemne zalenoci pomidzy organizmami oraz midzy

organizmami a rodowiskiem. (opisuje stan rodowiska naturalnego, bada
zalenoci pomidzy poszczeglnymi elementami, bada jak yj organizmy w swym
rodowisku. Jak s zbudowane i jak funkcjonuj zoone ukady przyrodnicze oraz jak
zmienia si krajobraz.)
Sozologia to nauka o ochronie przyrody i rodowiska przyrodniczego.
Zwizki midzy ekologi a innymi dziedzinami nauki:
Ekologia w swych badaniach wykorzystuje wiadomoci z wielu dziedzin wiedzy- z nauk
przyrodniczych np. geografii, fizyki, chemii, matematyki , ale take historii, archeologii.
Szczeglnie mocno jest zwizana z ewolucjonizmem, ktry opisuje dugotrway proces
przeksztacania si gatunkw i zmiany w ich dostosowywaniu si do otaczajcego wiata.
Obecnie w mowie potocznej, pojcia ekologia, ekologiczny zy6skay nowe znaczenia.
S naduywane jako synonim okrele naturalne lub przyjazne rodowisku, a
powinny znaczy tylko zwizane z nauk jak jest ekologia.
Np. ekologiczne rolnictwo nie naduywajce rodkw chemicznych
Ekologiczny tryb ycia- ycie zgodnie z zasadami higieny dotyczcymi ciaa i psychiki,
Ekologiczna ywno bez uycia nawozw sztucznych i sztucznych pasz.
Zadania stojce przed ekologi to:
- wyjanienie zwizkw midzy organizmami oraz sposobw ich ycia i wpywu na rodowisko;
ekolog musi sformuowa hipotez, a nastpnie przygotowa i przeprowadzi dowiadczenie , aby
j sprawdzi.
Przykady zastosowania osigni ekologii w yciu:
Np. bada stopie skaenia rodowiska w okolicy zakadu przemysowego
Odpowiada na pytanie , dlaczego jezioro nadmiernie porasta glonami, lub dlaczego w danym
zbiorniku wodnym gin ryby.

TEMAT(2):ORGANIZM W RODOWISKU. ADAPTACJE I NISZA EKOLOGICZNA.

Wyjanienie, co to s zasoby rodowiska
Czynniki rodowiskowe (zasoby rodowiska)to warunki, ktre wpywaj na ycie
organizmw, s niezbdne do prawidowego funkcjonowania organizmw w
rodowisku ldowym i wodnym.
a) Biotyczne(oywione) inne organizmy wpywajce na ycie danego organizmu
b) Abiotyczne(nieoywione)- warunki fizyczne i chemiczne panujce w wodzie i na
ldzie(powietrze, gleba) np. temperatura, zawarto tlenu, cinienie, gsto,
nasonecznienie, wilgotno, stenie soli, kwasowo, wiatr.
Np. na jelenia wpywaj nastpujce czynniki biotyczne: pcha, wilk, czowiek, robak
pasoytniczy, komar, mucha, a czynniki abiotyczne to temperatura, wilgotno, cinienie,
nasonecznienie, wiatr, opady.

Wskazanie przystosowa organizmw do ycia w danym rodowisku

Aby przey w okrelonych warunkach organizmy musz si si do nich przystosowa (adaptacja)
Adaptacje - to przystosowania organizmw do rodowiska ycia w budowie i
funkcjonowaniu umoliwiajce przeycie.
Np.
a) ksztat dziobw u ptakw w zalenoci od rodzaju pokarmu (orze dzib ostry,
podobny do haczyka, wrbel dzib podobny do dziadka do orzechw do
rozgniatania ziaren zb, flaming- podobny do sita do odcedzania pokarmu z wody)
b) U gadw : sucha skra zabezpieczajca organizm przed wysychaniem, jaja otoczone
pergaminow skorupk)
Czynniki rodowiska mona w ograniczonym stopniu na niewielkiej przestrzeni
modyfikowa dc do tego , aby ich wartoci najbardziej zbliay si do

optymalnych.
Np. zwierzta szukaj kryjwek, ktre ogrzej ciepem wasnego ciaa, roliny yjce w zwartych
grupach zatrzymuj wilgo.
Organizmy korzystaj z zasobw rodowiska, wskutek czego je przeksztacaj.
Kady gatunek dostosowywa si w toku ewolucji do warunkw rodowiska, w ktrym
yje. Dlatego niektre cakowicie rne gatunki, ale wystpujce w podobnym
rodowisku maj wsplne cechy, uatwiajce im przetrwanie np. piesiec (lis polarny),
pardwa(ptak owny z rzdu kurakw, rodziny guszcowatych zamieszkuje okolice
podbiegunowe), zajc bielak s biae zim a brunatne latem jak ich otoczenie.
Wiele spokrewnionych gatunkw, yjc w rnych rodowiskach, przystosowao si do
odmiennych, narzuconych im przez otoczenie warunkw i stay si do siebie
niepodobne pod wzgldem wygldu bd sposobu ycia np. lisy: piesiec i fenek
Piesiec yjcy w Arktyce ma gste futro, mae uszy, krtki pysk a fenek yjcy na pustyniach Afryki
krtkie niezbyt gste futro o zotej barwie piasku, due ,sabo owosione uszy, ktrymi oddaje
ciepo.

Wyjanienie, co to jest nisza ekologiczna

Nisza ekologiczna miejsce gatunku w rodowisku, wszystkie jego potrzeby

niezbdne do przeycia i wydania potomstwa. Nisze ekologiczne rnych gatunkw
przenikaj si wzajemnie, nigdy jednak nie pokrywaj cakowicie.
Np. roliny wymagaj wiata, dwutlenku wgla, wody, soli mineralnych, gleby, owadw lub
wiatru do zapylania, organizmy cudzoywne potrzebuj pokarmu w postaci zwizkw
organicznych, dla ptakw niezbdne jest miejsce do zbudowania gniazda i materia na nie,
prdy powietrzne unoszce je w czasie lotu.
Wskazanie nisz ekologicznych pospolitych gatunkw rolin i zwierzt

Wyjanienie, co to jest tolerancja ekologiczna

Tolerancja ekologiczna to zdolno organizmu do znoszenia zmian czynnikw

rodowiskowych(warunkw ycia) bez szkody dla zdrowia i ycia. Kady organizm

wybiera najkorzystniejsze dla siebie warunki biotyczne i abiotyczne. Jeeli jest to
niemoliwe, dochodzi do zaburzenia wzrostu i rozwoju organizmu, jego choroby lub
mierci.

Okrelenie, co to jest czynnik ograniczajcy

Rozwj i istnienie kadego gatunku i osobnika s ograniczone przez ten skadnik, ktrego w
rodowisku jest najmniej np. brak budek lgowych u ptakw wiosn, a pokarmu zim. Jest to
czynnik ograniczajcy. Czynniki ograniczajce zmieniaj si na rnych etapach ycia np. kwas
foliowy (Wit. B11- bierze udzia w produkcji kwasw nukleinowych i dojrzewaniu krwinek
czerwonych)niezbdna dla kobiet w ciy- wpywa na prawidowy rozwj podu.
Wyjanienie, co to jest zakres tolerancji organizmu w stosunku do danego czynnika
rodowiska
Kady organizm i gatunek ma swj zakres tolerancji w stosunku do okrelonego czynnika
rodowiska. Organizm moe przystosowa si do skrajnych czynnikw rodowiska, jednak
wartoci czynnikw rodowiska musz mieci si w przedziale tolerancji organizmu.
Zakres tolerancji granica dziaania okrelonego czynnika, w ktrych populacja moe istnie i
poza ktrymi ginie. (zakres tolerancji dla czowieka 17-37C, opt. 27C- bez odziey i
schronienia)
Podanie przykadw organizmw i ich zakresw tolerancji w stosunku do skadnikw
rodowiska np. do temperatury, wilgotnoci, pH gleby
Np. organizmy wiatolubne (pelargonia) i cieniolubne np. bluszcz, kaktusy podlewamy
umiarkowanie a papirus obficie, organizmy ciepolubne np. kaktusy i zimnolubne np. porosty
Gatunki maj odmienn tolerancj na czynniki rodowiska , co mona tumaczy ich
rozmieszczeniem geograficznym, te gatunki, ktre mona spotka na rnych obszarach Ziemi
cechuj si szerokim zakresem tolerancji np. organizmy kosmopolityczne, inne spotykamy
tylko na niewielkich terytoriach np. endemity (brzoza ojcowska)

Organizmy o szerokim i wskim zakresie tolerancji

Stenobionty maj wski zakres tolerancji
Eurybinty szeroki zakres tolerancji
Organizm stenoholiczny- potrafi si przystosowa do wskiego zakresu zasolenia,
euryholiczny - do szerokiego zakresu zasolenia
Eurytermiczny do szerokiego zakresu na temperatur, stenotermiczny wski zakres na

temperatur.

Wykres: (czynnik rodowiska a przeywalno lub samopoczucie organizmu), optimum,

minimum, maksimum.
Optimum wartoci rednie czynnika, przy ktrych populacja czuje si najlepiej, a
przeywalno jest najwiksza.
Minimum najnisza warto czynnika, przy ktrej populacja moe przey.
Maksimum najwysza warto czynnika, przy ktrej populacja moe przey.

Substancje, ktre dla jednych organizmw s niezbdnego ycia dla innych mog by
miertelnie trujce np. siarkowodr trujcy dla czowieka zwierzt, niezbdny dla ycia
bakterii.

Praca domowa:
Zaplanuj proste dowiadczenie, majce na celu zbadanie zakresu tolerancji ekologicznej w
stosunku do wybranego czynnika rodowiska.
Np. Wpyw wiata, wody lub soli mineralnych na rozwj roliny.

TEMAT(3): Populacja i jej cechy.

Wyjanienie czym jest gatunek
Gatunek zesp osobnikw podobnych do siebie, spokrewnionych ze sob
(majcych wsplnego przodka), mogcych si krzyowa i wydawa podne
potomstwo.

Wyjanienie czym jest populacja

Populacja- osobniki jednego gatunku zamieszkujce okrelony teren w danym czasie
powizane wzajemnymi zalenociami (np. pokarmowymi, odbywaj sezonowe
wdrwki itp.) mogce swobodnie krzyowa si midzy sob.
Poszczeglne osobniki populacji zamieszkuj charakterystyczne dla nich miejsca zwane
siedliskiem.(siedlisko miejsce ycia organizmu, populacji lub gatunku)

Podanie przykadw populacji rolin i zwierzt wystpujcych w najbliszym

otoczeniu.
- populacje wierkw rosncych na torfowiskach i w borach
-szpaki , ktre pozostay w miecie na zim i odlatujce do ciepych krajw
- myszy domowa zasiedlajca piwnice dwch rnych ssiadw

Wskazanie cech charakteryzujcych populacj. Cechy populacji:

 Liczebno liczba wszystkich osobnikw tworzcych dan populacj (zaley gwnie

od zasobw pokarmowych rodowiska).
Rozrodczo zdolno populacji do wydawania potomstwa, liczba osobnikw, ktre
si urodziy w danym czasie na danym terenie.
miertelno ubytek osobnikw w populacji w danym czasie na skutek ich
wymierania. Przyczyny miertelnoci: brak przystosowa do zmieniajcych si
warunkw rodowiska, brak pokarmu, choroby.
Zagszczenie liczba osobnikw populacji (liczebno)przypadajca na jednostk
powierzchni lub objtoci.
Przyrost naturalny rnica midzy liczb narodzin i zgonw, czyli midzy
rozrodczoci i miertelnoci.
Migracje- wdrwki osobnikw midzy populacjami:
a) Emigracje- liczba osobnikw, ktra powdrowaa do innej populacji
b) Imigracja liczba osobnikw, ktra przybya z innej populacji

Na liczebno i zagszczenie dodatnio wpywa rozrodczo i imigracja a ujemnie

miertelno i emigracja.
Struktura przestrzenna populacji(rozmieszczenie = rozkad przestrzenny)- to sposb
uporzdkowania osobnikw nalecych do jednej populacji na zasiedlanym terenie.
Rodzaje rozmieszczenia (wykona rysunki):
a) Skupiskowe9wystpuje najczciej) - np. owady yjce na prchniejcym pniu drzewa
(duo pokarmu w jednym miejscu), awice ryb, stada saren, zebr, antylop, ktre
wspieraj si w poszukiwaniu pokarmu i unikaniu drapienikw, jeyna, pokrzywa
b) Rwnomierne (wystpuje bardzo rzadko)- np. stare drzewa w lesie, drzewa w sadzie,
osobniki bronice swoich terytoriw np. Lisy, rysie, biki, skalary, wikszo gatunkw
ptakw piewajcych.
c) Losowe (przypadkowe) np. mniszek lekarski na ce, takie rozmieszczenie moe
wiadczy o duej zasobnoci rodowiska w skadniki pokarmowe i rwnomiernym ich
rozoeniu.
Struktura wiekowa to liczba osobnikw danej populacji w poszczeglnych grupach
wiekowych. Mona j graficznie przedstawi za pomoc piramid wieku. W zalenoci
od proporcji pomidzy osobnikami modocianymi (wiek przedrozrodzy), dorosymi
(wiek rozrodczy) i starszymi(wiek porozrodczy) w danej populacji wyrnia si
populacje rozwijajce si, ustabilizowanie i wymierajce.

Wykres:

Struktura pciowa to procentowy udzia osobnikw mskich i eskich w populacji.

Im wicej samic, tym szybciej moe ona przyrasta. Czsto piramidy wieku
uwzgldniaj rwnie struktur pciow populacji, std jedna cze piramidy
odpowiada liczebnoci osobnikw mskich a druga eskich.

Krzywa wzrostu liczebnoci populacji wykres.

Krzywe przeywalnoci populacji- to wykresy przedstawiajce liczb osobnikw

danego gatunku bdcych w okrelonym wieku, czyli pozostajcych przy yciu w
danym czasie i w okrelonym wieku.
a) Krzywa wklsa jest charakterystyczna dla populacji, ktre wydaj na wiat bardzo
liczne potomstwo, ale si nim nie opiekuj(owady, ryby, roliny). Zoone jaja lub
wysiane nasiona masowo gin, przeywaj tylko nieliczne. Wiele osobnikw ginie w
modym wieku, do staroci doywaj nieliczne.
b) Krzywa wypuka jest charakterystyczna dla populacji, ktra odznacza si nisk
miertelnoci potomstwa(ssaki). Rodzice wydaj niewiele modych i opiekuj si
nimi do czasu, a one usamodzielni si. Wiele osobnikw doywa do staroci.
c) Krzywa jednostajnie nachylona jest charakterystyczna dla populacji, w ktrej
tempo wymierania osobnikw jest stae bez wzgldu na ich wiek (ptaki)
WYKRES

Temat(4):Nieantagonistyczne zwizki midzy populacjami.

 Okrelenie, co to s nieantagonistyczne zwizki midzy populacjami i na czym

polegaj.
Zwizki nieantagonistyczne midzy populacjami- to takie , gdzie populacje obydwu
gatunkw przynosz sobie wzajemnie korzyci, lub przynajmniej jedna z nich odnosi
korzyci a druga nie ponosi strat. S to : symbioza (mutualizm), protokooperacja,
komensalizm(wspbiesiadnictwo).
Wykazanie na dowolnym przykadzie, e symbioza (mutualizm) jest wzajemnie
korzystna dla obu partnerw.
SYMBIOZA (MUTUALIZM)- zwizek midzy populacjami, w ktrym obaj partnerzy
odnosz korzyci, a przy tym przynajmniej jeden z nich jest cakowicie uzaleniony od
drugiego.

a)mikoryza zwizek grzybw kapeluszowych z korzeniami drzew np. malak z sosn, kolarz
z brzoz , borowik z dbem; strzpki grzybni oplataj korzenie drzew i uatwiaj pobieranie
wody i soli mineralnych a w zamian otrzymuj zwizki organiczne (pokarm).
b) zapylanie kwiatw tojadw przez trzmiele
c) Bakterie z korzeniami rolin motylkowych (groch, fasola, bb, wyka); bakterie wi azot z
powietrza, rolina buduje z niego biako a w zamian bakterie otrzymuj zwizki organiczna
(pokarm).
d) bakterie i pierwotniaki w przewodzie pokarmowym przeuwaczy trawi celuloz a w
zamian otrzymuj pokarm.
e)mrwki z grzybami- pewne tropikalne mrwki uprawiaj w mrowiskach okrelone gatunki
grzybw; owady te znosz do swego gniazda kawaki lici, rozdrabniaj je i w ten sposb
tworz dla grzybw odpowiednie podoe do wzrostu. Grzyby dziki zdolnoci rozkadania
celulozy, sprawiaj, e pokarm rolinny staje si dostpny dla mrwek.

PROTOKOOPERACJA zwizek midzy populacjami przynoszcy obopln korzy,

ale nie jest niezbdny do prawidowego funkcjonowania tych populacji. (zwizki s
nietrwae, partnerzy atwo znajduj sobie innych, mog te y samotnie)
a) Zapylanie kwiatw przez owady
b) Ptaki bkojady odywiaj si pasoytami(owady) yjcymi w skrze
hipopotama(nosoroca, antylopy kudu lub yrafy). Ptaki maj zapewniony posiek, a
przy okazji uwalniaj zwierz od uciliwych pasoytw i ostrzegaj je przed
zbliajcym si niebezpieczestwem.
c) Mrwki i mszyce- mrwki za moliwo zebrania sodkiej substancji (spadzi)
produkowanej przez mszyce broni je przed biedronkami.

d) Rak pustelnik z ukwiaem rak korzysta z ochrony ukwiaw, a ukwiay korzystaj z

resztek pokarmu raka.

KOMENSALIZM (WSPBIESIADNICTWO)- zwizek midzy populacjami przynosi

korzyci tylko jednej ze stron, dla drugiej jest obojtny.
a) uk gnojowy korzysta z odchodw ssakw kopytnych
b) Zwierzta korzystajce z resztek pokarmu innych zwierzt np. padlinoercy(sp,
hiena)korzystaj z resztek posiku pozostawionego przez lwa.
c) Ptaki wij gniazda w gaziach drzew, ktre daj im schronienie a drzewa nie maj z
tego ani korzyci ani strat.
d) W szczelinach gniazd bocianw chtnie wij swe gniazda wrble. Jednak obecno
bocianw i ich gniazd nie jest konieczna dla istnienia wrbli, a tym bardziej wrble
nie maj wpywu na Zycie bocianw.
Wykazanie rnic midzy nieantagonistycznymi formami wspycia organizmw.
Symbioza- zwizek obustronnie korzystny, konieczny, protokooperacja obustronnie
korzystny, nietrway, komensalizm korzystny tylko dla jednej strony, dla drugiej
obojtny.

TEMAT(5-6): ZWIZKI ANTAGONISTYCZNE MIDZY POPULCJAMI.

 OKRELENIE, CO TO S ANTAGONISTYCZNE ZWIZKI MIDZY POPULACJAMI I NA

CZYM POLEGAJ
Zwizki antagonistyczne to takie, gdzie populacja jednego gatunku wyrzdza
mniejsze lub wiksze szkody populacji innego gatunku. S to:
drapienictwo, pasoytnictwo, konkurencja.

Wyjanienie, czym jest drapienictwo.

Drapienictwo oddziaywanie pomidzy organizmami rnych gatunkw polegajce
na tym, e osobniki jednego gatunku drapiecy(np. pies, wilk, lew, kot) zabijaj i
zjadaj osobniki nalece do innego gatunku ofiary. Populacja drapiecy odnosi
wycznie korzyci a populacja ofiary ponosi straty. Drapienikiem jest take
rolinoerca, ktry zjada cae roliny lub powoduje ich mier przez zjadanie ich
fragmentw (np. zebra, krowa, antylopa).

Wskazanie przystosowa w budowie organizmw do drapienictwa.

Przystosowania drapienikw do ataku:
a)dobrze rozwinity such, wch, wzrok (zlokalizowanie ofiary, ocena odlegoci)
b)ostre pazury, ky(chwytanie, zabijanie ofiary)
c)maskujce barwy (drapienik dziaa z zaskoczenia)
d) poduszeczki na apach umoliwiajce bezszelestne skradanie si
e) odpowiednia budowa ukadu kostnego i silne minie zapewniaj zwinno
f)ogon stabilizacja podczas skoku
g) ycie w stadzie
Przystosowania (adaptacje) rolinoercw do odywiania si pokarmem rolinnym:
a) Silne zby rosnce czsto przez cae ycie, ktrymi rozdrabnia wkniste poywienie
rolinne.
b) dugi rozbudowany przewd pokarmowy (4 komorowy odek), w ktrym yj
mikroorganizmy trawice celuloz;
c) wargi uatwiajce skubanie rolin
d) smak i wch umoliwiajce rozrnianie rolin, a tym samym rozpoznawanie rolin
trujcych.

 Wskazanie przystosowa w budowie ofiary i zachowaniu do obrony przed

drapienikiem.

Adaptacje ofiar drapienikw suce przeyciu:

a) czue narzdy zmysw -dobry such, wch, wzrok (odpowiednio wczenie zauwa
ofiar)
b) terytorializm oznaczanie i obrona wasnego terytorium przed innymi osobnikami
(poprzez sygnay dwikowe, charakterystyczne zachowanie i wydzielanie zapachu
c) maskujce barwy (aba trawna, ropucha0
d) sprawne ciao pozwalajce na ucieczk
e) ukrywanie si(ma, limak)
f) upodabnianie si do otoczenia mimetyzm np. niektre niegrone gatunki
upodabniaj si ksztatem i barwami do drapienikw np. lancet ogw
mleczny(niejadowity w) przybiera barw wa koralowego, ktrego ukszenie jest
miertelne; inne gatunki przybieraj barwy i ksztaty otoczenia, w ktrym yj (np.
patyczak)
g) odstraszanie, w odstraszaniu wykorzystuj kolce (je), poroe (jele), jaskrawe
ubarwienie ciaa (jaskrawy brzuch kumaka) lub wydzielaj substancje zapachowe
(skunks)
h) ycie w stadzie
i)

wytwarzanie trucizn (ropucha)

Przystosowania rolin suce obronie przed zgryzaniem.:

a) Mechaniczne np. Ciernie (gg, traganek), kolce (kaktus)
b) Chemiczne (olejki eteryczne, alkaloidy np. nikotyna z lici tytoniu)
c) Kamufla np. jasnota licie upodabnia do pokrzywy, roliny na pustyni upodabniaj si
do kamieni i w ten sposb zatrzymuj wod tzw. ywe kamienie

Wskazanie rnic midzy pokarmem rolinnym i zwierzcym:

Pokarm rolinny jest atwiejszy do zdobycia, lecz mao poywny, zawiera mao biaka a
duo celulozy, ktrej zwierzta same nie potrafi trawi, dlatego przewody
pokarmowe rolinoercw s dusze, wiksze odki i yj one w symbiozie z
mikroorganizmami trawicymi celuloz.
Pokarm zwierzcy zawiera duo biaka i tuszczu jest atwiej przyswajalny od pokarmu

rolinnego, ale trudniejszy do zdobycia.

Uzasadnienie korzystnego wpywu populacji drapienikw na populacj ofiar

Rola drapienikw polega na eliminowaniu z populacji osobnikw, ktre z powodu
wieku lub chorb s zbyt sabe by przey. Przyczyniaj si do utrzymania rwnowagi
biologicznej- nie dopuszczaj do nadmiernego rozmnoenia si osobnikw danego
gatunku.
Wyjanienie, jak zjadajcy i zjadani reguluj wzajemnie swoj liczebno.
Zjadajcy i zjadani analiza wykresu liczebnoci drapienikw i ich ofiar
Wykres

Gdy w wyniku nazbyt licznych polowa liczebno zjadanej populacji wyranie spada, zmniejsza si
rwnie liczebno populacji drapienikw. Gdy jest ich mao, populacja ofiar odradza si, co z kolei
powoduje wzrost liczby napastnikw. Wynika std, e ofiary take wpywaj na liczb drapienikw
od iloci poywienia zaley liczba konsumentw. Populacja drapiecy i ofiary wzajemnie reguluj
swoj liczebno. np. rysie i zajce

Wpyw liczebnoci ofiary na liczebno drapiecy:

Wzrost liczebnoci drapiecy powoduje spadek liczebnoci ofiary.
Spadek liczebnoci ofiary powoduje spadek liczebnoci drapiecy
Spadek liczebnoci drapiecy powoduje wzrost liczebnoci ofiary.

Rola drapienikw w przyrodzie

- utrzymuj rwnowag w biocenozie
- przez zabijanie chorych osobnikw nie dopuszczaj do rozpowszechniania si chorb

PASOYTNICTWO
Wyjanienie czym jest pasoytnictwo.
Pasoytnictwo to forma wspycia, ktra polega na tym, e jeden organizm
(pasoyt)yje kosztem innego ywego organizmu (ywiciel) doprowadzajc do jego
wyniszczenia i osabienia, ale najczciej nie doprowadzaj do jego mierci.

Podzia i przykady pasoytw:

a) Zewntrzne yj na powierzchni ciaa ywiciela np. kleszcz, pcha, wesz, wierzbowiec
b) Wewntrzne zasiedlaj narzdy wewntrzne ywicieli np. tasiemiec, wosie, owsik,
glista ludzka, przywry motylica wtrobowa
c) Ppasoyty wykorzystuj czciowo swojego ywiciel np. jemioa jest ppasoytem,
gdy yjc na drzewach pobiera z nich wod z solami mineralnymi a SA ma wytwarza
zwizki organiczne w procesie fotosyntezy, pijawka jest ppasoytem, gdy eruje na
swoim ywicielu np. ryba czasowo, wypija krew i odczepia si.

Wskazanie przystosowa (adaptacji) organizmw w budowie i fizjologii do

pasoytniczego trybu ycia.
a) Spaszczone ciao (tasiemiec, przywry), dziki czemu atwo mieszcz si w przewodzie
pokarmowym
b) Narzdy czepne (tasiemiec, przywry)
c) Biaka ochronne chronice przed strawieniem i utrudniajce dziaanie ukadu
odpornociowego
d) Grube osony izolujce od otoczenia np. wosie
e) Oddychaj beztlenowo (tasiemiec)
f) Brak pewnych narzdw i ukadw np. tasiemiec nie ma ukadu pokarmowego a
pokarm chonie caym ciaem
g) Uwstecznione narzdy zmysw
h) obojnactwo
i)

skadanie ogromnej liczby jaj

j) bakterie mikroskopijnej wielkoci, bardzo szybko si rozmnaaj

 Wyjanienie, dlaczego szczeglnie grone dla ywicieli s pasoyty, ktre stosunkowo

niedawno (w skali ewolucyjnej) ich zaatakoway.
Po tysicach lat ustala si swoisty stan rwnowagi midzy pasoytem a ywicielem ,
polegajcy na tym, e pasoyt nie szkodzi zbytnio ywicielowi, a ywiciel toleruje
obecno pasoyta.
Naprawd niebezpieczne s te pasoyty, ktre stosunkowo niedawno (w skali
ewolucyjnej)zaatakoway nowego ywiciela. ywiciel nie ma wwczas wyksztaconych
mechanizmw obronnych przed pasoytem np. wosie
Pasoyt w nietypowym ywicielu czsto wywouje wiksze szkody, gdy umiejscawia
si w narzdach do ktrych trafia przypadkowo np. glista psia u czowieka moe trafi
nie do jelita jak u psa a do mzgu, czy oka. Pasoytem , ktry niedawno zaatakowa
czowieka, jest HIV, wirus wywoujcy AIDS a pochodzi prawdopodobnie od
wystpujcego u map od dawna wirusa SIV.

Obrona przed pasoytami

a) Zachowanie higieny
b) rodki dezynfekcyjne
c) Antybiotyki (rodki chemiczne skuteczne w zwalczaniu bakterii)
d) Doskonalenie ukadu odpornociowego.

Porwnanie pasoytnictwa i drapienictwa.

1) Pasoyt jest zwykle mniejszy od swojego ywiciela i najczciej w jednym ywicielu
yje ich wiele.
2) Pasoyt yje zwykle kosztem jednego ywego organizmu, drapieca w cigu ycia
zabija wiele ofiar.
3) Pasoyt jest czsto wyspecjalizowany i zwizany z konkretnym gatunkiem ywiciela,
drapieca poluje zwykle na wiele gatunkw.

KONKURENCJA
Wskazanie czym jest konkurencja.
Konkurencja oddziaywanie pomidzy osobnikami tego samego gatunku lub
osobnikami rnych gatunkw polegaje na wspzawodnictwie o te same zasoby
rodowiska (np. o pokarm, miejsce do zakadania gniazda, powietrze, pokarm,
wiato, wod, zwizki mineralne, miejsce do odpoczynku i wychowywania
potomstwa, o partnera pciowego). Jest to dziaanie obustronne, ktre sprawia, e
jeden osobnik musi ustpi miejsca innemu i przenie si w inne miejsce.
Konkurencja wewntrzgatunkowa jest silniejsza ni midzygatunkowa, gdy osobniki tego samego
gatunku maj podobne wymagania(odywiaj si tym samym pokarmem, potrzebuj podobnych
miejsc do rozrodu, konkuruj o partnera pciowego0

Okrelenie znaczenia konkurencji w rozwoju osobnikw, populacji i gatunku.

Konsekwencje konkurencji:
wewntrzgatunkowej
1) Prowadzi do selekcji organizmw. Przeywaj tylko osobniki najlepiej dostosowane
do danych warunkw. Inne gin lub nie mog si rozmnoy. Konkurencja staje si
silniejsza, gdy w rodowisku zaczyna brakowa jakiego skadnika, o ten skadnik,
ktrego jest najmniej toczy si zacieka walka.
2) Prowadzi do mierci jednego z konkurentw.
3) Moe wpywa na liczb wydawanego potomstwa.(jeli miertelno jest losowa a
konkurencja saba produkuj duo potomstwa tanim kosztem np. ryby, pazy, a
jeeli miertelno jest nielosowa a konkurencja silna wytwarzaj mao potomstwa
ale silnego zdolnego do konkurencji np. so, czowiek, mapy0
4) Prowadzi do ustalenia si hierarchii w stadzie, np. koguty.
5) Prowadzi do terytorializmu -podziau zajmowanego terenu i wpywa na
rozmieszczenie osobnikw w przestrzeni np. wilki, likaony.
midzygatunkowej
6) Zwykle prowadzi do rnicowania si nisz ekologicznych np. szczur niady zacz
zamieszkiwa strychy, poddasza, korony drzew, a szczur wdrowny piwnice i
podziemne kanay, paka wskolistna zostaa zmuszona do zawenia swojej niszy

ekologicznej do gbszej wody, ustpujc miejsca pace szerokolistnej w pytszej

wodzie.
7) Moe doprowadzi do wyparcia konkurenta z danego terenu.
8) Jest przyczyn selekcji, ktra prowadzi do ewolucji organizmw.

ALLEOPATIA wzajemne oddziaywanie rolin na siebie przyspieszajce lub hamujce wzrost i rozwj
poprzez wydzielanie substancji chemicznych, moe by allelopatia dodatnia lub ujemna np. cebula na
buraka wpywa dodatnio a na fasol ujemnie, antybiotyki wydzielane przez grzyby hamuj rozwj
bakterii.

TEMAT(7) EKOSYSTEM I JEGO CZCI SKADOWE.

Wskazanie ywych i nieoywionych elementw ekosystemu, wykazanie, e s one
powizane rnorodnymi zalenociami.
Okrelenie, czym jest ekosystem i podanie przykadw ekosystemw.
EKOSYSTEM to zesp organizmw zamieszkujcych okrelony teren tzw. biocenoza
oraz nieoywione (abiotyczne) rodowisko ich ycia tzw. biotop. Elementy tego
zespou s powizane wzajemnymi oddziaywaniami. Midzy ywymi i nieoywionymi
elementami ekosystemu zachodzi zamknity cykl krenia materii i przepyw energii.
Ekosystem to las, +jezioro, ka, pole, staw
BOOCENOZA + BIOTOP = EKOSYSTEM

BIOTOP cze ekosystemu obejmujca wszystkie nieoywione czynniki rodowiska

np. woda, piasek, skay, powietrze, temperatura itp.

BIOCENOZA ORGANIZMY YWE ZASIEDLAJCE OKREONY TEREN powizane

wzajemnymi zalenociami NP. LAS, JEZIORO, ka

Podzia ekosystemw

1) Naturalne w nich przyroda rzdzi si swoimi prawami, brak ingerencji czowieka np.
las, jezioro, morze, ocean
2) Sztuczne zostay stworzone przez czowieka i s przez niego pielgnowane, czowiek
decyduje o ich skadzie gatunkowym, np. staw, pole, ka, akwarium, sad

 Wyjanienie czym jest sukcesja ekologiczna.

Ekosystemy zmieniaj si w czasie, gdy wsptworzce je organizmy tak zmieniaj
swoje rodowisko, e jego warunki staj si dogodniejsze dla innych organizmw.
Wkraczaj one do przeobraajcego si ekosystemu, wypieraj organizmy, ktre byy
dotychczas jego skadnikami i zajmuj ich miejsce.
SUKCESJA to przeksztacanie si jednego ekosystemu w drugi np. jeziora w las.
SUKCESJA PIERWOTNA to proces spontanicznych przemian ekosystemu w trakcie
kolonizowania niezasiedlonego uprzednio terenu, rozpoczynajcy si od wytworzenia
gleby przez wszystkie stadia porednie do stadium kocowego klimaksowego np.
ksztatowanie si ekosystemu lasu na wydmie. (klimaks najbardziej trwae stadium
ekosystemu nie podlegajce kolejnym przeksztaceniom np. las)
SUKCESJA WTRNA odradzanie si ekosystemu na obszarze, na ktrym dawniej
ekosystem istnia np. na polu zostawionym odogiem powstanie las.
Las pierwotny powstaje w wyniku sukcesji pierwotnej , jest trway, co znaczy, e
wszystkie jego skadniki s doskonale dostosowane do panujcych w nim
warunkw i przybysze spoza lasu nie mog im zagrozi.
Las naturalny powsta w wyniku sukcesji wtrnej, powraca na swe dawne tereny.

Przystosowania organizmw do rnych warunkw biotopu:

1) Organizmy ciepolubne wymagaj wysokich temperatur do wzrostu i rozwoju i np.
kaktus zredukowa licie do igie, co chroni przed transpiracj, a lis fenek ma due
uszy, ktre oddaj nadmiar ciepa
2) Organizmy zimnolubne skutecznie chroni si przed zimnem poprzez ograniczenie
rozmiarw ciaa np. brzoza karowata lub gste futro np. niedwied polarny, w
pimowy
3) Organizmy sucholubne gromadz zapasy wody np. rojnik, redukuj licie lub
wyksztacaj pytki system korzeniowy.
4) Organizmy wilgociolubne maj sabo rozwinity system korzeniowy, due blaszki
liciowe oraz cienk warstw wosku na powierzchni lici np. knie botna.
5) Organizmy wiatolubne chroni si przed poparzeniem sonecznym za pomoc
grubej warstwy wosku, gstych woskw na powierzchni lici np. agawa, lipa, kaktusy,
rozchodnik.

6) Organizmy cieniolubne nadmiar wiata prowadzi do poparzenia, zahamowania

wzrostu lub mierci np.. papro, bluszcz.
7) Sen zimowy to proces wystpujcy u niektrych ssakw wystpujcych w strefie
zimnej i umiarkowanej. Polega na spowolnieniu do niezbdnego minimum procesw
yciowych w okresie , kiedy zdobycie pokarmu jest utrudnione z powodu warunkw
klimatycznych (np. wistak, suse, nietoperz)
8) Odrtwienie to proces wystpujcy u wszystkich zwierzt zmiennocieplnych, ktre
yj w strefie umiarkowanej. Polega na spowolnieniu procesw yciowych, gdy niskie
temperatury powietrza mogyby doprowadzi do zamarznicia organizmu (np.,. aba,
jaszczurka, ropucha).

TEMAT(8):acuchy i sieci pokarmowe.

Opisanie zalenoci pokarmowych (acuchy i sieci pokarmowe)w ekosystemie,
rozrnienie producentw, konsumentw, destruentw oraz przedstawienie ich roli w
obiegu materii i przepywie energii przez ekosystem.
acuch pokarmowy to cig kolejno zjadajcych si organizmw. Jego kolejne ogniwa
to poziomy pokarmowe (troficzne).Poszczeglne acuchy rozgaziaj si ,cz i
przenikaj tworzc sieci pokarmowe.
Ogniwa (poziomy troficzne) acucha pokarmowego:
1) Producenci to organizmy, ktre w procesie fotosyntezy z dwutlenku wgla i wody

przy udziale energii wietlnej wytwarzaj zwizki organiczne, w ktrych

zmagazynowana jest energia chemiczna. Producentami s roliny, glony, niektre
gatunki bakterii.
2) Konsumenci to organizmy odywiajce si innymi organizmami. S nimi wszystkie
organizmy cudzoywne.
a. Konsumenci I rzdu odywiaj si rolinami (rolinoercy) np. rozwielitka, koza,
zebra
b. Konsumenci II rzdu i konsumenci III rzdu (misoercy) odywiaj si innymi
konsumentami (konsument Ii rzdu np. po, konsument III rzdu np. oko).
3) Reducenci to szczeglna grupa konsumentw, odywiajca si zwizkami
organicznymi zawartymi w ciaach obumarych organizmw. Rozkadaj te zwizki
pokarmowe na proste zwizki nieorganiczne(np. dwutlenek wgla, wod, amoniak).
Reducenci odgrywaj najwaniejsz rol w procesie krenia pierwiastkw w
przyrodzie. Do tej grupy nale gwnie bakterie i grzyby, ale take piercienice, liczne
owady i ich larwy, miczaki, skorupiaki(te ostatnie rozkadaj czciowo martwe
szcztki).

Przykady acuchw pokarmowych.

Trawa .> pasikonik>

aba.> lis

Producent.>konsument I rzdu .>konsument IIrzdu.>konsument IIIrzdu

Kapusta.>gsienica motyla..>chrzszcz>skowronek.>jastrzb

Licie topoli>zajc> lis

Przykady sieci pokarmowych, nazwanie poszczeglnych ogniw.

Wskazanie ekosystemw, w ktrych brak jest producentw.

Istniej ekosystemy, w ktrych nie ma producentw. S one zalene od staej dostawy

materii organicznej z innych ekosystemw. S to ekosystemy gbin oceanicznych. Nie

dociera tam wiato, a pierwszymi ogniwami acuchw pokarmowych s
detrytusoercy, ktrzy odywiaj si materi organiczn opadajc z wierzchnich ,
przewietlonych warstw oceanu.

Uzasadnienie, dlaczego ukady przyrodnicze, w ktrych acuchy pokarmowe si

rozgaziaj, tworzc sieci pokarmowe, s trwalsze od tych, w ktrych wystpuj tylko
proste acuchy pokarmowe.
W acuchu pokarmowym na kadym kolejnym poziomie troficznym wystpuj ubytki
energii. Im duszy acuch , tym ostatnie jego ogniwo otrzymuje jej mniej. W sieci
pokarmowej dany organizm moe uzyska dodatkowo energi z innych acuchw
pokarmowych.
Przedstawienie zalenoci pokarmowych i strat energii w ukadach przyrodniczych w
formie piramidy ekologicznej.
Piramida ekologiczna przedstawia zalenoci pokarmowe w ukadzie przyrodniczym
oraz towarzyszce im straty energii.
Rysunek

Najniszy stopie piramidy pokazuje ilo energii zgromadzonej w ciaach

producentw. Nastpne stopnie, z ktrych kady jest 10x krtszy od poprzedniego,
ilustruj ilo energii zebranej w ciaach konsumentw, stanowicych kolejne ogniwa
acucha pokarmowego.

TEMAT(9):KRENIE MATERII I PRZEPYW ENERGII W EKOSYSTEMIE.

PRZEPYW ENERGII W EKOSYSTEMIE.
1) W kadym ekosystemie odbywa si jednokierunkowy przepyw energii.
2) Pierwszym i najwaniejszym rdem energii jest Soce.
3) Jedynie roliny mog wykorzystywa energi soneczn i przeksztaca j w wizania
chemiczne zwizkw organicznych. Organizmy cudzoywne s uzalenione od tego,
ile zdoaj wyprodukowa roliny podczas fotosyntezy.
4) Wiksz cz produktw fotosyntezy roliny zuywaj na wasne potrzeby. Cz z
nich, pod postaci szcztkw rolinnych, wykorzystuj destruenci, cz jest
uwalniana w postaci ciepa.
5) Zwierzta rolinoerne mog wykorzysta zaledwie ok. 1/10 czci tego, co
wytworzyy roliny.
6) Kolejne ogniwo acucha oznacza nastpne straty energii i dziesiciokrotnie skrcone
zasoby pokarmu.
7) Energia zwizana przez roliny, przepywa przez ukad przyrodniczy; stopniowo jest
uwalniana na kadym z poziomw pokarmowych, ostatni poziom wykorzystuje jej
resztki.
KRENIE MATERII (OBIEG ENERGII ) W EKOSYSTEMIE
Materia nieustannie kry w ukadzie przyrodniczym. Sprawnie funkcjonujcy ukad
przyrodniczy nie potrzebuje dopywu materii z zewntrz.

Roliny produkuj zwizki organiczne z nieorganicznych, pobieranych ze rodowiska.

Konsumenci(rolinoercy, drapiecy, destruenci) wykorzystuj zawart w nich energi,
rozkadajc je z powrotem do prostych zwizkw nieorganicznych, ktre wracaj do
rodowiska.
Pierwiastki zatem kr w przyrodzie midzy producentami, konsumentami i
rodowiskiem nieoywionym. Najwaniejszymi pierwiastkami s C,H,O,N,S,P. Nazywa si
je pierwiastkami biogennymi, czyli rodzcymi ycie.

Obieg wgla w przyrodzie

Wgiel kry w przyrodzie dziki fotosyntezie i oddychaniu.
Podstawowe etapy w obiegu wgla w przyrodzie t o przyswajanie dwutlenku wgla
drog fotosyntezy i jego wydalanie z powrotem do atmosfery jako produktu
oddychania. Czowiek wprowadza dodatkowe iloci wgla do obiegu, spalajc paliwa
kopalne.

Obieg wgla w przyrodzie.

Obieg azotu w przyrodzie.

TEMAT(10):GLOBALNE ZMIANY W RODOWISKU BDCE SKUTKIEM

DZIAALNOCI CZOWIEKA.

Przedstawienie przyczyn i analiza skutkw globalnego ocieplenia klimatu.

Do globalnego ocieplania si klimatu przyczynia si efekt cieplarniany.
Efekt cieplarniany (szklarniowy) to zjawisko ocieplania klimatu spowodowane
zwikszon iloci zanieczyszcze gazowych, gwnie dwutlenku wgla , ale take
pary wodnej, metanu, ozonu)w atmosferze, ktre pochaniaj promieniowanie
cieplne. Prowadzi to do wzrostu temperatury atmosfery, a tym samym do ogrzewania

si ldw i wd.
Przyczyny efektu cieplarnianego:
a) Wycinanie lasw rwnikowych
b) Poary (np. sawanny afrykaskiej)
c) Wydzielanie si metanu na polach ryowych w krajach Azji
d) Wymieranie planktonu mrz i oceanw pod wpywem zanieczyszcze chemicznych
oraz promieniowania UV przechodzcego przez dziur ozonow
e) Zbyt dua emisja dwutlenku wgla przez kraje wysoko uprzemysowione w wyniku
spalania wgla i ropy naftowej.
Skutki efektu cieplarnianego:
a) Topnienie lodowcw
b) Podniesienie poziomu mrz i oceanw
c) Nasilenie parowania wd (szczeglnie mrz i oceanw)
d) Susze w pewnych rejonach Ziemi, a zwikszenie opadw w innych
e) Przemieszczenie prdw oceanicznych
f) Migracje zwierzt i wymieranie pewnych gatunkw
g) Zamieranie pewnych ekosystemw i powstawanie nowych

Sposoby ograniczania zanieczyszcze powietrza:

a) Stosowanie filtrw oczyszczajcych gazy odprowadzane przez kominy
b) Cakowite izolowanie procesw produkcyjnych od rodowiska
c) Stosowanie katalizatorw w autach
d) Stosowanie benzyny bezoowiowej jako rda energii w silnikach
e) Utrzymywanie pojazdw w dobrym stanie technicznym
f) Rozwj transportu rowerowego
g) Odsiarczanie wgla kamiennego przeznaczonego do spalania
h) Stosowanie odnawialnych rde energii
i)

Zazielenianie terenw miejskich

j) Zalesianie terenw porolniczych

k) Zastpowanie freonw innymi substancjami chemicznymi
l)

Zastpowanie ochrony chemicznej rolin uprawnych ochron biologiczn.

UZASADNIENIE KONIECZNOCI SEGREGOWANIA ODPADW W GOSPODARSTWIE

DOMOWYM ORAZ KONIECZNO SPECJALNEGO POSTPOWANIA ZE ZUYTYMI
BATERIAMI, WIETLWKAMI, PRZETERMINOWANYMI LEKAMI.
Odpady - to zuyte lub nieprzydatne przedmioty i inne substancje stae, ktre s
uciliwe dla czowieka i rodowiska. Powstaj w wyniku dziaalnoci czowieka
zwizanej z bytowaniem, a take s skutkiem dziaalnoci gospodarczej.
rda odpadw :
I.

Odpady komunalne pochodz z mieszka, miejsc uytecznoci publicznej oraz

zakadw pracy. S bardzo zrnicowane pod wzgldem skadu chemicznego.
Zawieraj okoo 50% substancji organicznych, a pozostae to midzy innymi szko i
metale.

II. Odpady przemysowe powstaj w wyniku dziaalnoci gospodarczej czowieka.

Pochodz przede wszystkim z grnictwa(szlam, uel), hut, przemysu energetycznego
i chemicznego
Odpady promieniotwrcze, farby, lakiery, wybielacze, rodki czyszczce, baterie,
wietlwki, akumulatory, oleje, rozpuszczalniki zalicza si do odpadw
niebezpiecznych. Zawieraj substancje toksyczne, ktre s przenoszone przez wiatr
lub wod i zanieczyszczaj powietrze oraz gleby. Uwalniaj metale cikie np. glin,
rt, ow, kadm, ktre przedostaj si do rolin, uszkadzaj ich tkanki, powodujc
zamieranie caych organizmw. Trucizny kumuluj si w organizmach rolinoercw i
misoercw, ostatnie ogniwa acuchw pokarmowych maj ich najwicej i dlatego
gwatownie wymieraj (np.DDT rodek owadobjczy stosowany na pocztku XX
wieku spowodowa gwatowne wyginicie ptakw drapienych) .Trucizny przedostaj
si do wd gruntowych, mog spowodowa skaenie wody pitnej.
Odpady naley segregowa, gdy wwczas mona je ponownie wykorzysta.
Sposoby wykorzystania odpadw:
I.

RECYKLING polega na ponownym zastosowaniu do cyklu produkcyjnego odpadw,

np. szka, papieru, plastiku, tkanin, metali. Dziki temu zmniejsza si ilo odpadw,
obniaj si koszty produkcji, s oszczdzane materiay i surowce oraz energia. Aby
ponownie wykorzysta odpady, naley prowadzi ich selektywn zbirk.

II. UTYLIZACJA polega na wykorzystaniu odpadw jako surowce do przerobu np.

odpadw misnych, kostnych i rybnych uywa si do produkcji mczki kostnej, rybnej,

klejw oraz elatyny. Najwaniejszym sposobem utylizacji jest spalanie w celu
unieszkodliwiania pewnych substancji lub uzyskania energii.
Skadowanie odpadw:
Odpady (mieci) skaduje si w miejscach wycznie do tego przeznaczonych zwanych
wysypiskami. Podoe jego musi by szczelne, tak aby szkodliwe substancje nie przedostaway
si do wd gruntowych. Kade wysypisko mieci po spenieniu swojej funkcji podlega
rekultywacji, czyli zagospodarowaniu (np. zalesieniu). Na wysypiskach mieci nie wolno
skadowa odpadw biologicznych (np. ze szpitali), odpadw radioaktywnych i chemicznych.

Spalarnie inny sposb pozbywania si mieci, powstajce wwczas dymy powinny

przechodzi przez ukad filtrw, aby wyeliminowa moliwo przedostawania si do
powietrza atmosferycznego substancji trujcych. Zuyte filtry naley utylizowa.

DZIAANIA OGRANICZAJCE ZUYCIE WODY I ENERGII ELEKTRYCZNEJ ORAZ

WYTWARZANIE ODPADW W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH.
Woda to substancja niezbdna do ycia. Jest uywana na co dzie do picia, do
utrzymania higieny a take wykorzystywana w rolnictwie, w przemyle oraz jako
rodek transportu, Moe by rwnie rdem energii.
Wody nieodnawialne to wody oligoceskie, zgromadzone kilka milionw lat temu.
Znajduj si na gbokoci ponad 200 m i s bardzo czyste. Z tego wzgldu zostay
objte ochrona i uytkowanie ich wymaga specjalnych zezwole.
Polska naley do krajw o stosunkowo niewielkich zasobach wodnych. W wikszoci
s one uzupeniane przez opady atmosferyczne. Wod czerpie si przede wszystkim z
rzek. Naley pobiera j umiarkowanie, aby nie dopuci do wyschnicia rzeki, czego
konsekwencj byoby zniszczenie odpowiednich dla ryb i ptakw miejsc lgowych
oraz utrata zdolnoci rzeki do samooczyszczania si.

Dziaania ograniczajce zuycie wody:

Istniej rnorodne sposoby oszczdzania wody w gospodarstwie domowym. Rni si one

do znacznie dla gospodarstw miejskich i rolnych. Do podstawowych nale:

dbao o jako sieci wodnej, w szczeglnoci:

o

likwidacja przeciekw

monta sprztw ograniczajcych zuycie wody, jak np. podwjne spuczki

monta perlatoorw (sitko na kocu wylewki napowietrzajce strumie

wypywajcej wody)

racjonalne uywanie wody

o

w trakcie mycia si (zakrcanie wody przy myciu zbw, prysznic zamiast wanny)

podczas zmywania naczy i sprztania

do podlewania
Dziaania ograniczajce zuycie energii elektrycznej:
a) Za wietlwki energooszczdne
b) Wyczaj urzdzenia RTV, nie pozostawiaj na tzw. czuwaniu
c) Odstaw lodwk od ciany na odlego 10cm (odpowiednia cyrkulacja

powietrza)
d) W czajniku elektrycznym gotuj tylko tyle wody, ile potrzebujesz
e) Wczaj pralk, gdy jest cakowicie wypeniona
Dziaania ograniczajce wytwarzanie odpadw w gospodarstwach

domowych.
a) Wybieranie towarw w sklepie majcych oszczdne opakowania
b) Unikanie przy zakupach plastikowych toreb (reklamwek)
c) Ograniczy uywanie wyrobw jednorazowego uytku(obrusy, rczniki z

papieru, kubki, talerze plastikowe)

d) Segregowa odpady celem ponownego wykorzystania
e) Odziey nie wrzuca do pojemnikw, pooy obok, aby mogli skorzysta z

niej inni
f) Odpadki organiczne zmieni na kompost, z ktrego otrzyma si najlepszy

nawz.
cieki zanim trafi do wd, naley oczyszcza najpierw mechanicznie, a

pniej biologicznie i ewentualnie chemicznie.

Produkcja energii z uyciem paliw kopalnych powoduje zanieczyszczenie

rodowiska. Dlatego coraz czciej s wykorzystywane naturalne rda

energii, zwane alternatywnymi, ktre nie szkodz przyrodzie.
Alternatywne rda energii to energia: wiatru, szybko pyncej wody,

geotermiczne i soneczna.
Ostatnio nastpi odwrt od wykorzystywania energii atomowej. Przyczynami

tego zjawiska s : konieczno pniejszego skadowania niebezpiecznych dla

otoczenia odpadw radioaktywnych oraz obawa przed zagroeniem awari
reaktorw atomowych.

Ochrona rodowiska i przyrody

Ochrona rodowiska

 rodowisko to wszystkie elementy wiata oywionego (np. roliny, zwierzta) oraz

nieoywionego (np. warunki klimatyczne i geologiczne cznie z elementami
powstaymi w wyniku dziaalnoci ludzkiej zabudowania, drogi, linie elektryczne,
linie kolejowe). Te elementy s cile ze sob powizane i na siebie oddziauj.
Ochrona rodowiska to dziaanie czowieka zmierzajce do zachowania moliwoci
uytkowania zasobw rodowiska przez przysze pokolenia.
Zasoby przyrody
1) Niewyczerpywalne energia prdw morskich, wodospadw, wiatru, gorcych wd,
gejzerw, Soca
2) Wyczerpywalne
a) Odnawialne midzy innymi zwierzta, roliny, wody gbinowe i powierzchniowe
b) Nieodnawialne midzy innymi wgiel kamienny, wgiel brunatny, torf, rudy metali,
gaz ziemny, ropa naftowa.
Krajobraz
1) Naturalny (pierwotny) fragment powierzchni Ziemi ze wszystkimi elementami
przyrodniczymi (np. wiat rolinny i zwierzcy, rzeba terenu, wody, warunki
klimatyczne), charakteryzujcy si brakiem wpyww czowieka np. Puszcza
Biaowieska, Tatry, okolice biegunw.
2) Przeobraony krajobraz w mniejszym lub wikszym stopniu zmieniony przez
czowieka (m.in. z zabudowaniami, liniami kolejowymi, drogami) np. krajobraz
rolniczy.
3) Zdegradowany krajobraz, ktry uleg zniszczeniu wskutek dziaalnoci czowieka,
charakteryzuje si nisk liczebnoci lub cakowitym brakiem wikszoci gatunkw
naturalnie wystpujcych na danym terenie, np. krajobraz przemysowy

Organizmy biowskanikowe (bioindykatory)

Bioindykatory to organizmy, ktre s biologicznymi wskanikami czystoci rodowiska, w
ktrym yj. Charakteryzuj si zrnicowan wraliwoci na rnorodne czynniki
abiotyczne, szczeglnie zanieczyszczenia. Nale tu gwnie gatunki o wskim zakresie
tolerancji ekologicznej.

Zanieczyszczenia powietrza
Zanieczyszczenia powietrza to substancje, ktre dostaj si do atmosfery ze rde
naturalnych (np. pyy z czynnych wulkanw) lub na skutek dziaalnoci czowieka (np.
SO3, ktry powstaje w wyniku spalania wgla brunatnego i kamiennego. Niektre z
tych substancji np. freony nie s naturalnymi skadnikami powietrza, lecz wystpuj w
ilociach przekraczajcych ich naturalny udzia (np. CO2)

Rodzaje zanieczyszcze powietrza

1) Gazowe midzy innymi SO2, SO3, CO, NOx, NH3, Co2, HF, O3, fenole, freony,
niektre wglowodory
2) Pyowe m.in. py wglowy, sadza, czstki gleby, kurz.

Przyczyny zanieczyszcze powietrza

1) Wylesianie w efekcie wycinania lasw korzenie drzew nie wi gleby lenej.
Uwolnione czstki gleby s wywiewane przez wiatr i tworz pyowe zanieczyszczenia
powietrza.
2) Przemys produkcja na du skal pewnych materiaw niezbdnych czowiekowi do
ycia przyczynia si do wprowadzania do powietrza zanieczyszcze pyowych (np.
cementownie) lub gazowych (np. huty).
3) Transport, pojazdy komunikacja samochodowa powoduje uwalnianie si spalin,
ktre zawieraj gwnie zanieczyszczenia gazowe (np. CO, SO2, NOx) oraz
zanieczyszcze pyowych(gwnie czstek ze cierajcych si opon i klockw
hamulcowych).
4) Paleniska piecw - uwalniaj do atmosfery ogromne iloci zanieczyszcze staych (np.
sadz czysty wgiel) oraz gazowych (np. CO, CO2).
5) Rolnictwo rodki ochrony rolin, tak zwane pestycydy, uywa si, aby zniszczy
chwasty i szkodniki. Te rodki s produkowane w postaci proszku. Rozpylanie tych
substancji czsto powoduje, e wiatr przenosi je na inne tereny, ni pola uprawne. W
ten sposb moe dochodzi do wdychania tych substancji przez ludzi i zwierzta, a
take do niszczenia rolin w ich naturalnych rodowiskach.

 Bioindykatory czystoci powietrza najlepszymi bioindykatorami czystoci powietrza

s porosty, ktre s wraliwe gwnie na zanieczyszczenia SO2, NOx. W strefie
powietrza bardzo zanieczyszczonego tymi gazami porosty nie wystpuj. W strefie
duego zanieczyszczenia wystpuj porosty skorupiaste, w strefie niewielkiego
zanieczyszczenia porosty listkowate, a w strefie najczystszej krzaczkowate.
Skutki zanieczyszczenia powietrza
I.

Dla czowieka i zwierzt

Zaburzenia funkcjonowania ukadu oddechowego 9 podranienie bon luzowych,

kaszel)

Alergie

Choroby skry i ukadu krenia

Obnienie odpornoci na drobnoustroje chorobotwrcze

Nowotwory

Wady rozwojowe podw

Ow i jego zwizki uszkadzaj ukad nerwowy.

II. Dla rolin

Uszkodzenia lici, igie, korzeni

Obnienie odpornoci na szkodniki i drobnoustroje chorobotwrcze

Osabienie wzrostu i zamieranie rolin.

Smog to szczeglnie niebezpieczny dla czowieka rodzaj zanieczyszczenia powietrza,

bdcy mieszanin zanieczyszcze pyowych i gazowych. Szkodliwymi substancjami
jest nasycona warstwa powietrza znajdujca si bezporednio nad powierzchnia
ziemi. Powstaje w uprzemysowionych miastach. Wyglda jak gsta mga, jest
nasycona dymem- drobinami sadzy, tlenkami wgla, Sierki, azotu, czsteczkami ropy
oraz benzyny, spalinami samochodowymi i uwalnianymi z gospodarstw domowych.
a) Smog typu londyskiego (mga przemysowa) powstaje, gdy powietrze jest
zanieczyszczone gwnie dwutlenkiem siarki, dwutlenkiem wgla oraz pyem
wglowym. Ten smog wywouje podranienia, oparzenia ukadu oddechowego,
masowe zachorowania a nawet mier.
b) Smog typu Los Angeles(smog fotochemiczny) powstaje w warunkach klimatu
gorcego. Tworzy si gwnie ze spalin samochodowych, ktre zawieraj midzy
innymi tlenki azotu, tlenek wgla, metan oraz wglowodory. Pod wpywem
promieniowania sonecznego te substancje reaguj ze sob, tworzc midzy innymi
ozon przyziemny. Ten typ smogu nie wywouje masowych zachorowa aniz zgonw
wrd ludzi, lecz zmniejsza odporno organizmu, Bardzo wraliwe na ozon

przyziemny s roliny. Wnikajcy przez aparaty szparkowe do lici ozion niszczy

chlorofil i zaburza transport wody w rolinie, co uniemoliwia zachodzenie
fotosyntezy.
Kwane opady tlenki azotu i siarki wchodz w reakcje chemiczne z wod znajdujc
si w postaci pary wodnej w powietrzu, tworzc kwasy: siarkowe i azotowe. Wraz z
mg, niegiem i deszczem kwasy te spadaj na ziemi jako kwane opady (deszcze).
Niszcz rolinno , powoduj zakwaszenie wd i gleb, niszcz budowle. Szczeglnie
wraliwe na zanieczyszczenia s lasy iglaste, np. lasy Gr Izerskich giny z powodu
kwanych opadw.

Ozonosfera i dziura ozonowa

Ozonosfera to warstwa ozonu znajdujca si na wysokoci 20-50km nad powierzchni
Ziemi. Pochania cz promieniowania ultrafioletowego (UV) emitowanego przez Sonce.
Dua ilo promieni UV jest szkodliwa dla ludzi i zwierzt.
Dziura ozonowa to zjawisko zmniejszania si warstwy ozonu w ozonosferze.

Przyczyny powstawania dziury ozonowej

Gwn przyczyn rozkadu czsteczek ozonu w ozonosferze s freony- gazy oznaczone
symbolem CFC od budowy czsteczki, ktr tworz wgiel C, fluor F, chlor Cl i to wanie
chlor wskutek promieniowania ultrafioletowego rozkada ozon (byy powszechnie stosowane
jako czynnik chodzcy w urzdzeniach chodniczych oraz areozolach) oraz tlenki azotu
(powstaj w wyniku spalania paliw w silnikach samolotw i rakiet). Po raz pierwszy ponad 20
lat temu to zjawisko zaobserwowano nad Antarktyd. Potem badania wykazay, e wystpuje
rwnie nad innymi rejonami wiata, w tym nad Polsk. Obecnie w wielu krajach wiata,
rwnie w Polsce, jest zabronione wykorzystywanie freonw w przemyle i innych
dziedzinach ycia (produkcja aerozoli, rolnictwo, pralnie chemiczne, konserwacja drewna)

Etapy powstawania dziury ozonowej

1) Promieniowanie UV rozrywa silne wizanie chemiczne w czsteczce freonu i wyzwala
atom chloru.
2) Atom chloru atakuje czsteczk ozonuO3, prowadzc do uwolnienia czsteczki O2 i
tlenku chloru- ClO.
3) Tlen rozbija czsteczk ClO na tlen oraz chlor i proces si powtarza.

 Skutki dziury ozonowej

Zmniejszenie si warstwy ozonowej sprawia, e do powierzchni ziemi dociera szkodliwe
promieniowanie ultrafioletowe. To promieniowanie moe powodowa:

Uszkodzenie DNA w komrkach u ludzi i zwierzt moe to prowadzi do zmian

nowotworowych,

Oparzenia i choroby skry

Uszkodzenia wzroku zarwno u czowieka, jak i u zwierzt,

Przyspieszanie procesu starzenia si,

Spadek masy planktonu rolinnego i zwierzcego, ktry stanowi pierwsze ogniwo

acuchw pokarmowych (spadek masy planktonu oznacza brak pokarmu dla
rolinoercw yjcych w morzach i oceanach, a to prowadzi do zaburze w
funkcjonowaniu acuchw pokarmowych),

Zwikszenie si iloci dwutlenku wgla w wodach i atmosferze oraz spadek iloci

tlenku wgla (wzrost iloci CO2 potguje efekt cieplarniany).

Zanieczyszczenie wd
Zanieczyszczenia wd to substancje i mikroorganizmy wystpujce w wodach w
iloci przekraczajcej ich naturalny udzia.
Parametry oceny jakoci wd:

Fizykochemiczne temperatura, natlenienie, zakwaszenie, zasolenie

Biologiczne obecno i skad gatunkowy organizmw

Hydromorfologiczne dynamika przepywu wody, gboko i szeroko koryta, rodzaj

podoa, struktura brzegu, bariery

Bioindykatory czystoci wd- stan czystoci wd okrela si midzy innymi na

podstawie wystpowania lub braku charakterystycznych gatunkw, midzy innymi
glonw, owadw, pierwotniakw.

Wody czyste gatunki wskanikowe: larwa jtki, widelnicy, chrucika

Wody rednio zanieczyszczone gatunki wskanikowe: kie zdrojowy, oliczka,

pijawka rybia.

Wody silnie zanieczyszczone- gatunki wskanikowe: rurecznik, larwa ochotki

czerwonej.

Klasyfikacja czystoci wd

Klasa I woda bardzo dobrej jakoci, nadajca si do picia.

Klasa II woda dobrej jakoci, nadajca si do picia po uzdatnieniu, przeznaczona do

celw rekreacyjnych, uprawiania sportw wodnych oraz urzdzania kpielisk.

Klasa III woda zadawalajcej jakoci, nadajca si do picia po uzdatnieniu oraz do

nawadniania terenw rolniczych i ogrodniczych.

Klasa IV woda niezadawalajcej jakoci, nadajca si do picia po uzdatnieniu.

Klasa V woda zej jakoci, nienadajca si do picia, niepodlegajca uzdatnieniu.

Rodzaje zanieczyszcze wd

Zanieczyszczenia naturalne pojawiaj si w wodach w wyniku przedostania si do

wd substancji naturalnego pochodzenia z ldu. S to midzy innymi py wulkaniczny,
czstki z poarw lasw.

Zanieczyszczenia antropogeniczne s to zanieczyszczenia powstae w wyniku

dziaalnoci czowieka, m.in. cieki komunalne i przemysowe, cieki i spywy rolnicze.

cieki komunalne to wody pochodzce z mieszka, miejsc uytecznoci publicznej

oraz zakadw pracy. Zuycie wd nastpuje przede wszystkim w wyniku prowadzenia
gospodarstw domowych i czynnoci higieniczno sanitarnych. Te cieki zawieraj
gwnie detergenty, zwizki organiczne pochodzenia zwierzcego i rolinnego oraz
drobnoustroje, w zwizku z tym powinny trafia do oczyszczalni.

cieki przemysowe to wody pochodzce z rnorodnych procesw

technologicznych (np. w mleczarniach, browarach, cukierniach i zakadach misnych.
Woda jest tu rodkiem czyszczcym, czynnikiem chodzcym lub produktem reakcji
chemicznych. cieki przemysowe s zanieczyszczone wieloma szkodliwymi
organicznymi lub nieorganicznymi substancjami chemicznymi. Powinny trafia do
oczyszczalni. Jeeli tak nie jest i dostaj si do gleby lub wd, powoduj znaczne
szkody w rodowisku.

cieki rolnicze powstaj w gospodarstwach rolnych i fermach hodowlanych, a take

spywaj z pl. Zawieraj zanieczyszczenia naturalne(np. czstki obornika) lub
chemiczne (np. rodki ochrony rolin, nawozy sztuczne).

Skutki zanieczyszczenia wd

Eutrofizacja proces zachodzcy w wodach stojcych jeziorach i stawach oraz

oczkach wodnych. Polega na wzbogacaniu wody w sole mineralne i zwizki
organiczne, ktre maj najczciej pochodzenie rolnicze (nawozy naturalne i sztuczne
spywajce z pl wraz z deszczami). Te substancje powoduj wzrost yznoci zbiornika
i nadmierny rozwj rolin. W rezultacie dochodzi do zabagnienia zbiornika.

Zakwity wd efektem eutrofizacji zbiornika wodnego jest bardzo intensywny rozwj

planktonu rolinnego (fitoplanktonu). Planktonoercy nie nadaj z konsumpcj tak
duej iloci pokarmu. Obumierajca masa opada na dno. Tu nastpuje jej rozkad
(gnicie). Prowadzi to do powanego zmniejszenia si iloci tlenu w zbiorniku, a w
efekcie do obumierania zwierzt. Substancje chemiczne wydzielane w czasie gnicia
powoduj zatrucia i spadek liczebnoci wielu gatunkw zwierzt.

Skutki zanieczyszczenia wd dla czowieka kontakt z zanieczyszczonymi wodami

moe powodowa alergie, podranienia skry, a take zatrucia pokarmowe.

Skutki zanieczyszczenia wd dla rolin i zwierzt zanieczyszczenia wd powoduj

gromadzenie si w tkankach trujcych substancji chemicznych i przekazywanie ich
dalej w acuchach pokarmowych, osabienie wzrostu i rozwoju organizmw oraz
mog si sta przyczyn nagej mierci organizmw lub ich powolnego wymierania.

Ochrona wd powinna polega na:

Budowaniu miejskich oczyszczalni ciekw oraz przydomowych oczyszczalni na

terenach wiejskich,

Ograniczaniu stosowania chemicznych rodkw ochrony rolin uprawnych oraz

rezygnowaniu z nawozw sztucznych,

Wdraaniu nowoczesnych technologii przemysowych ograniczajcych zuycie wody

oraz stosowaniu obiegw zamknitych wody,

Racjonalnym i oszczdnym wykorzystywaniu wody w gospodarstwach domowych.

Melioracje zabiegi techniczne regulujce poziom wd np. prostowanie koryt rzek i

budowanie obwaowa wzdu brzegw, na kach tworzenie systemu kanaw
odprowadzajcych nadmiar wody. Skutkiem melioracji jest zwykle osuszenie terenu i
obnienie poziomu wd gruntowych.
Zbiorniki retencyjne s budowane na rzekach, chroni doliny rzeczne przed
powodziami, lecz jednoczenie w sposb nieodwracalny zmieniaj rodowisko np.
jesiotry lub ososie nie mog dopyn na taro do rde rzek.

 MORZA (WODY SONE)

1) Morze dostarcza bogactw naturalnych, przede wszystkim ropy naftowej i gazu
ziemnego oraz poywienia.
2) Odpady wyrzucane do morza, a take zanieczyszczenia powstajce podczas
eksploatacji i transportu ropy naftowej, powoduj skrzenie wody, ktre jest szkodliwe
dla zamieszkujcych ,morza organizmw. Ma rwnie negatywny wpyw na zdrowie
ludzi.
3) W celu zapobiegania zanieczyszczeniom wd sonych oraz polepszenia ich stanu rzdy
wielu pastw prowadz konsekwentne i zdecydowane dziaania, polegajce na
opracowaniu przepisw dotyczcych eksploatacji morskich bogactw naturalnych.

Zanieczyszczenie gleb
Zanieczyszczenia gleb to substancje chemiczne wystpujce w glebach w iloci
przekraczajcej ich naturalny poziom, w odpadach czsto znajduj si substancje
toksyczne, ktre zatruwaj gleb.
rda zanieczyszcze gleb
1) Przemys odpady, pyy, sl, tlenki siarki i azotu(kwane deszcze), metale cikie (np.
rt, kadm).
2) Rolnictwo - rodki ochrony rolin (pestycydy), nadmiar nawozw sztucznych, cieki z
ferm hodowlanych.
3) Transport pyy, spaliny(ow, tlenek wgla, dwutlenek wgla, wglowodory).

Bioindykatory jakoci gleb jako gleby(np. zakwaszenie, zawarto substancji

mineralnych) mona pozna po rosncych na niej rolinach.

Gleby kwane gatunki wskanikowe: fioek, wrzos, skrzyp polny.

Gleby zasadowe gatunki wskanikowe: mak polny

Gleby zawierajce azot gatunki wskanikowe: laz, komosa, pokrzywa zwyczajna.

Skutki zanieczyszczenia gleb

Zanieczyszczenia wywouj zmiany waciwoci gleb:
- fizyczne zmiana struktury gleby,
- chemiczne zakwaszenie lub alkalizacja gleby, zasolenie, zatrucie(np. metalami cikimi),

wymycie soli mineralnych,

Biologiczne np. wymarcie organizmw glebowych. Substancje trujce kumuluj si czsto w
ciaach organizmw. Jest ich coraz wicej w kadym z kolejnych ogniw acucha
pokarmowego. Najwikszemu zatruciu ulegaj zwierzta misoerne i ludzie.

Erozja gleb to proces niszczenia powierzchni ziemi gwnie przez wiatr, wod i
dziaalno czowieka. Erozja naturalna spowodowana przez wiatr i wod przebiega
dugo i nie pociga za sob niebezpiecznych skutkw. Nieprzemylana dziaalno
czowieka moe si za przyczyni do nieodwracalnych zmian, np. do cakowitego
zaniku gleby. Taki proces moe wywoa m.in. wycinanie lasw, melioracja
(osuszanie)terenw prowadzca do szybkiego zaniku szaty rolinnej, intensywny
wypas zwierzt, porzucanie terenw uprawnych bez ich zagospodarowania (np. na
ki).
Zapobieganie erozji polega na zalesianiu terenw porolniczych, waciwej uprawie
rolin oraz prawidowej melioracji.
Pustynnienie niekorzystne zmiany w jakoci gleby, prowadzce do jej wysuszenia
lub zbytniego zasolenia.

Haas jako zanieczyszczenie rodowiska

Haas to dwik niepodany lub szkodliwy dla samopoczucia i zdrowia ludzkiego.
Szkodliwo lub uciliwo haasu zaley od jego natenia, czstotliwoci,
charakteru zmian w czasie oraz dugotrwaoci.
Haas moe by cigy- o nieznacznych zmianach natenia w czasie (np. szum)- bd
impulsywny o duych zmianach natenia (np. huk, trzask). Czowiek syszy dwiki o
okrelonej czstotliwoci. Dwiki o czstotliwoci niszej od syszalnych nazywamy
infradwikami, a o czstotliwoci wyszej- ultradwikami.

Infradwiki to fale dugie o maej czstotliwoci. Nie s odbierane przez uch

czowieka, czyli czowiek ich nie syszy. rdem infradwikw s midzy innymi silne
wiatry(np. halny), trzsienia ziemi, samoloty, helikoptery, cikie pojazdy
samochodowe, urzdzenia chodzce i grzewcze.

Ultradwiki to fale krtkie o duej czstotliwoci. Nie SA odbierane przez ucho

czowieka, czyli czowiek ich nie syszy. rdem ultradwikw s m.in. wiertarki,
zgrzewarki, maszyny wkiennicze. Tego rodzaju dwiki wydaj rwnie niektre
zwierzta, np. wieloryby, delfiny, nietoperze.

Warto haasu z rnych rde

Natenie dwiku w dB

Przykad dwiku

Reakcja organizmu

Prg syszalnoci

20

Lekki wiatr

40

Rozmowa

Utrudniona koncentracja

90

Natony ruch uliczny

Zaburzenia pracy ukadu

nerwowego

100

Gona muzyka

Zaburzenia pracy ukadu

nerwowego

120

odrzutowiec

Uszkodzenia ucha
wewntrznego , zaburzenia
rwnowagi

140

Wybuch

Prg blu, uszkodzenie limaka

ucha wewntrznego

Skutki haasu
1) Dwiki dugotrwae o duej intensywnoci oraz infradwiki i ultradwiki s
szkodliwe dla zdrowia czowieka i zwierzt. Mog midzy innymi wywoywa
zaburzenia koncentracji umysowej i sprawnoci fizycznej, zaburzenia snu, zmczenie,
rozdranienie, apati, a nawet depresj.
2) Dwiki krtkotrwae, lecz intensywne, s rwnie szkodliwe dla zdrowia czowieka i
zwierzt. Mog wywoywa uszkodzenia suchu , a nawet jego utrat.

Ochrona przed haasem

W celu ochrony przed haasem stosuje si midzy innymi ekrany akustyczne lub bariery z
ywopotw i niskich drzew (np. przy ruchliwych drogach, by ograniczy haas
komunikacyjny), izolacj akustyczn urzdze, suchawki ochronne podczas prac z
urzdzeniami, ktre wydaj gone dwiki.

Ochrona przyrody
Przyroda- to wszystkie elementy, ktre tworz ekosystem. Ochrona przyrody
obejmuje dziaania majce na celu zachowanie w naturalnym stanie pewnych
zasobw przyrody oywionej i nieoywionej, waciwego ich wykorzystania oraz
odnawiania.
Obszary chronione w Polsce

Rezerwaty przyrody- to obszary, ktre obejmuj ekosystemy zachowane w stanie

naturalnym lub w niewielkim stopniu zmienionym, okrelone gatunki rolin, zwierzt i

grzybw, a take elementy przyrody nieoywionej wyrniajce si szczeglnymi
wartociami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi i krajobrazowymi. Wok
rezerwatu najczciej jest utworzona otulina, ktra ma zabezpiecza przed
szkodliwym dziaanie czynnikw zewntrznych, np. rezerwaty: Las agiewnicki,
parowy Janinowskie, Polesie Konstantynowskie, Czerwone Bagno.

Parki narodowe to obszary nie mniejsze ni 1000 ha, odznaczajce i

charakterystyczn dla danego obszaru szat rolinn, wiatem zwierzcym,
uksztatowaniem terenu oraz klimatem. Celem parkw narodowych jest zachowanie
w moliwie jak najmniej zmienionym stanie najbardziej cennych fragmentw
przyrody danego obszaru. Wok parkw tworzy si strefy ochronne, zwane
otulinami. Na tym obszarze jest zabroniona dziaalno gospodarcza czowieka.

Parki krajobrazowe to rozlege obszary, na ktrych wystpuj zrnicowane

ekosystemy i wytwory kultury czowieka o wartoci estetycznej, zdrowotnej,
wychowawczej i poznawczej. Zwykle t rang nadaje si terenom niezmienionym
przez czowieka lub zmienionym w niewielki sposb, charakteryzujcym si
urozmaicon rzeb, bogat szat rolinn i zabytkami kulturowymi, np. Park
Krajobrazowy Wzniesie dzkich, Spalski PK, Bolimowski PK, Suwalski PK.

Obszary chronionego krajobrazu to tereny objte ochron ze wzgldu na

wyrniajce si i zrnicowane ekosystemy, tworzce jeden harmonijny krajobraz.
Na takich obszarach mog znajdowa si obiekty powstae w wyniku dziaalnoci
czowieka. Jednak nie szkodz one rodowisku oraz nie szpec krajobrazu. Te obszary
czsto peni funkcje turystyczno krajoznawcz i rekreacyjn oraz stanowi czniki
pomidzy innymi obszarami chronionymi (cz je w sie obszarw chronionych).

Rezerwaty biosfery to obszary reprezentatywne dla poszczeglnych regionw

przyrodniczych na Ziemi (biomw), na ktrych przyroda zachowaa si w naturalnym
lub mao zmienionym stanie. Celem tworzenia rezerwatw biosfery jest ochrona
cennych gatunkw w ich naturalnym rodowisku ycia, a take udostpnianie ich do
bada naukowych. S to Sowiski PN, rezerwat Jezioro uknajno, Biaowieski PN,
Puszcza Kampinoska (Kampinoski PN), Polesie zachodnie (Poleski PN), Karkonoski PN,
Babiogrsko PN, Tatrzaski PN, Midzynarodowy Rezerwat Karpaty Wschodnie
(Bieszczadzki PN)

Rozmieszczenie parkw narodowych w Polsce.

1) Babiogrski PN (w logo: okrzyn jeleni(endemit), ktry wystpuje tylko w tym parku)

2) Biaowieski PN (w logo- ubr, najstarszy PN w Polsce)
3) Biebrzaski PN (w logo batalion, najwikszy PN)
4) Bieszczadzki PN ( w logo ry)
5) PN Bory Tucholskie (W godle parku znajduj si sosny z siedzcym na konarze
guszcem na tle jeziora)
6) Drawieski PN (symbol parku wydra)
7) Gorczaski PN (w logo salamandra plamista)
8) PN Gr Stoowych (w logo Szczeliniec ze wierkami)

9) Kampinoski PN (w logo o)
10) Karkonoski PN (w logo Chojnik)
11) Magurski PN (symbol parku orlik krzykliwy)
12) Narwiaski Pn (symbol botniak stawowy)
13) Ojcowski PN (w logo nietoperz, najmniejszy PN w Polsce))
14) Pieniski PN ( w logo Trzy Korony)
15) Poleski PN (symbol - uraw)
16) Roztoczaski Pn (konik polski)
17) Sowiski PN (symbol mewa)
18) witokrzyski PN (symbol -jele)
19) Tatrzaski Pn (symbol kozica)
20) PN Ujcie Warty ( symbol-g zboowa, najmodszy PN w Polsce)
21) Wielkopolski PN (w logo sowa)
22) Wigierski PN (w logo bbr)
23) Woliski PN (w logo bielik)

REZERWATY BISFERY W POLSCE

 Obiekty chronione w Polsce:

Pomniki przyrody to pojedyncze obiekty przyrodnicze lub ich skupiska objte

ochron ze wzgldu na szczeglne walory naukowe, kulturowe lub historyczno
pamitkowe. Za pomniki przyrody ywej uznaje si drzewa i krzewy oraz ich grupy

odznaczajce si sdziwym wiekiem, odpowiednimi wymiarami, ksztatem lub

pokrojem, a take stare aleje drzew. Do pomnikw przyrody nieoywionej zalicza si
najwiksze gazy narzutowe oraz inne wartociowe z naukowego punktu widzenia
formy, np. rda, wodospady, wywierzyska, przeomy rzeczne, jaskinie, jary, skaki.

Uytki ekologiczne to tereny, ktre s pozostaoci po ekosystemach. Uznaje si je

za cenne przyrodniczo ze wzgldu na unikatowy charakter. S to np. wydmy, bagna,
torfowiska, skarpy, starorzecza, oczka wodne. Charakteryzuj si ciekawym skadem
gatunkowym. Czsto s to stanowiska rzadkich lub chronionych gatunkw rolin,
zwierzt lub grzybw.

Stanowiska dokumentacyjne to niewielkie obszary lub elementy przyrody

nieoywionej, ktre maj znaczenie naukowe lub dydaktyczne. Nale tu midzy
innymi formacje geologiczne, skamieniaoci, twory mineralne, fragmenty
eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych,
jaskinie np. stanowisko dokumentacyjne Bachanowo.

Zespoy przyrodniczo krajobrazowe to obszary, na ktrych wystpuj

zrnicowane ekosystemy i wytwory kultury czowieka objte ochron gwnie ze
wzgldu na walory widokowe i estetyczne.

Ochrona gatunkowa to dziaalno majca na celu zachowanie rzadkich lub

zagroonych wyginiciem gatunkw rolin, zwierzt i grzybw. Polega ona midzy
innymi na przestrzeganiu zakazu zabijania i zbierania osobnikw lub okazw
gatunkw chronionych przez cay rok (ochrona cakowita0 lub w okrelonych porach
roku (ochrona czciowa). Ta ochrona polega rwnie na ochronie siedliski, a take
caych ekosystemw, w ktrych yj objte ochron gatunki, np. szarotka alpejska,
zawilec gajowy, bocian czarny.

Obszary Natura 2000 to obszary stanowice elementy programu Europejska sie

Ekologiczna na terenie krajw Unii Europejskiej. Tworz je parki narodowe,
rezerwaty oraz inne obszary prawnie chronione poczone w sie przez obszary
nieplanowane do objcia ochron tak zwane korytarze ekologiczne9 rolinno
wzdu ciekw wodnych i drg, miedze i zadrzewienia rdpolne). Celem wydzielenia
tych obszarw jest ochrona zarwno najcenniejszych i najrzadszych elementw
przyrody, jak rwnie typowych, charakterystycznych dla danych regionw Europy.

Wykazy gatunkw zagroonych

Gatunki zagroone wyginiciem ujto w specjalnych rejestrach. Oglnowiatowa lista
gatunkw zagroonych jest publikowana od 1966 roku przez wiatow Uni Ochrony Przyrody

(UCN) w formie Czerwonej Ksigi. Dla kadego gatunku zostaje okrelone midzy innymi
rozmieszczenie, stan populacji, wielko i prognozy zmian populacji, przyczyny spadku
liczebnoci i sposoby ochrony. Dla wikszoci gatunkw powodem zagroenia jest dziaalno
czowieka: nadmierne polwania, intensywne rolnictwo, wycinanie lasw.

Polska Czerwona Ksiga Zwierzt zawiera spis i szczegowy opis zagroonych

gatunkw zwierzt na terenie polski.

Polska czerwona Ksiga Rolin zawiera rejestr i szczegowy opis zagroonych

gatunkw rolin na terenie Polski.

Zwierztami, ktre bezpowrotnie zginy z powierzchni Polski i caej Ziemi jest tur1627rok i tarpan. Przyczyny: polowania, kusownictwo, rozwj osadnictwa, ktre
ograniczay obszary wystpowania tego ogromnego ssaka, oraz rozprzestrzenianie si
zakanych chorb bydlcych. Obecnie na wymarciu w Polsce s dropie najcisze
ptaki latajce, jesiotr zachodni (zanieczyszczenie rzek)
Za ptaki wymare na wiecie uznaje si wilka workowatego (1936r.), kwag zwierz
spokrewnione z zebr 1883r., dronta dodo 1681r., alk olbrzymi 1884r., gobia
wdrownego 1914r.. Przyczyny to nadmierne polowania i niszczenie siedlisk.
Moda na skry, futra, rogi, pira powoduje ginicie wielu gatunkw zwierzt np.
tygrysy, wydra, margaj, lampart, niektre czaple.

Lista wiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO zawiera

najcenniejsze zabytki, pomniki przyrody i obszary chronione. Zostaa sporzdzona
przez Organizacj Narodw Zjednoczonych do spraw Owiaty, Nauki I Kultury
(UNESCO), w ramach realizacji Konwencji o Ochronie wiatowego Dziedzictwa
Kulturowego i Naturalnego . W 2007 roku lista obejmowaa 660 obiektw dziedzictwa
kulturowego, 166 obiektw dziedzictwa przyrodniczego i 25 mieszanych. Nominacje
SA zgaszane przez poszczeglne kraje, a o wpisie na list decyduje obradujca
corocznie komisja UNESCO.

Midzynarodowe konwencje w sprawie ochrony rodowiska to umowy o

charakterze midzynarodowym zobowizujce sygnatariuszy do przestrzegania
okrelonych zasad postpowania zmierzajcych do zachowania bogactwa rodowiska
naturalnego. Przykadami konwencji s midzy innymi:

Konwencja o obszarach wodno botnych, zwana Konwencj z Ramsar (1971r., w

Polsce obowizuje od1978roku),

Konwencja o rybowstwie i ochronie ywych zasobw w Morzu Batyckim (1973r.),

Konwencja o midzynarodowym handlu dzikimi zwierztami i rolinami gatunkw

zagroonych wyginiciem - CITES(1973r.- Waszyngton),w Polsce od 1990r.

Konwencja w sprawie ochrony wiatowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego

(1976r.),

Konwencja o rnorodnoci biologicznej (1976r.),

Konwencja o ochronie przyrody i rnorodnoci biologicznej Batyku (1992), bya to

rozszerzona kencja Helsiska o zapobieganiu zanieczyszczenia mrz olejami i
zwalczaniu powstaych w wyniku awarii rozlewisk olejowych,

Konwencja o ochronie wiatowego dziedzictw kulturalnego i przyrodniczego

zobowizuje pastwa, ktre j ratyfikoway do ochrony niepowtarzalnych obszarw z
naturaln przyrod i pomnikw przyrody, w Polsce od 1976r.

Konwencja o ochronie europejskich dziko yjcych rolin i zwierzt oraz ich siedlisk
naturalnych, zwana Konwencj Bernesk, w Polsce polega na tworzeniu sieci
rezerwatw oraz ochronie gatunkowej.

W czerwcu 1992 r. w RIO de Janeiro zostaa zwoana przez Organizacj Narodw

zjednoczonych midzynarodowa konferencja rodowisko i Rozwj zwana
Szczytem Ziemi podpisano konwencj o rnorodnoci biologicznej przez 100
pastw.

Ingerencja czowieka w wiat przyrody

1) Zmiany dokonane przez czowieka niejednokrotnie przyczyniaj si do zniszczenia
caych ekosystemw i powoduj katastrofy ekologiczne -trwae, nieodwracalne w
naturalny sposb uszkodzenie lub zniszczenie duego obszaru rodowiska
przyrodniczego, wpywajcego negatywnie bezporednio lub porednio na zdrowie i
ycie ludzi np.
Obszar wok Jeziora Aralskiego uznano za rejon klski ekologicznej, gdy ludzie
mieszkajcy wok niego utrzymywali si z rybowstwa. Od XX wieku zasilajce
jezioro wody rzek Syrdarii i Amudarii zaczto wykorzystywa do nawadniania upraw
baweny, co spowodowao wyschnicie jeziora i jego nadmierne zasolenie oraz mier
organizmw w nim yjcych.
Podobny los spotka jezioro czad w Afryce. Na skutek nawadniania p jezioro

wyscho. Tam, gdzie niegdy rybacy poawiali ryby, obecnie znajduj si obszary
grzskiego bota i zasolone pycizny. Pojawiy si komary roznoszce malari
dziesitkujc ludzi.
2) Przyczyn wymierania gatunkw jest niszczenie siedlisk.
3) Do zaburze w funkcjonowaniu ukadw przyrodniczych przyczynia si take
wprowadzanie przez czowieka nowych gatunkw, ktre silnie konkuruj z gatunkami
rodzimymi, np. jezioro Wiktorii zasiedla gatunek ryby z rodziny pielgnicowatych. Z
niego wyksztacio si 300 gatunkw ryb zwanych pielgnicami. W latach 50 XX wieku
jezioro zarybiono sztucznie okoniem nilowym aroczn i odporn na
zanieczyszczenia ryb drapien. Okonie wyniszczyy wiele gatunkw pielgnic,
nadmiernie rozmnoyy si glony, po mierci ulegay rozkadowi i zaczo brakowa
tlenu, Zycie w jeziorze zamaro.
4) Czowiek niewiadomie przyczynia si do rozprzestrzeniania nieznanych na danym
terenie chorb np. noswka jest wirusow chorob psw domowych. Wirus
noswki , zawleczony wraz z towarzyszcymi ludziom psami do Afryki zaatakowa
likaony, dziesitkujc populacj tych zwierzt.
5) Czowiek ingerujc w wiat przyrody tworzy krajobrazy kulturowe, czyli silnie
zmienione przez cywilizacj czowieka np. krajobraz przyrodniczy polski..

Ochrona rnorodnoci biologicznej

Rnorodno biologiczna- to rozmaito organizmw yjcych na Ziemi,

zrnicowanie ycia na Ziemi na co najmniej trzech poziomach zorganizowania:

Genetycznym (osobniczym) zrnicowanie osobnikw w obrbie gatunku

wynikiem posiadania przez nie zrnicowanych genw. Dziki temu pewne osobniki
s lepiej przystosowane do zmieniajcych si warunkw rodowiska i wygrywaj
walk o byt. Zatem rnorodno biologiczna na poziomie genetycznym jest
kluczowym warunkiem ewolucji ycia na Ziemi. Rasy hodowlane zwierzt i odmiany
uprawne rolin maj wiele cech wynikajcych uwarunkowa genetycznych, ktrych
nie maj gatunki dzikie. Dlatego rasy i odmiany hodowlane przyczyniaj si rwnie
do zwikszenia rnorodnoci biologiczne j na Ziemi i naley chroni rasy ju
nieuytkowane.

Gatunkowym rnorodno biologiczna na tym poziomie to zrnicowanie form

ycia na Ziemi powstaych w wyniku ewolucji biologicznej. Do tej pory rozpoznano i
opisano 1,7 mln gatunkw i przyjmuje si, e ich rzeczywista liczba moe wynosi od
5 do 30 mln gatunkw. Zachowanie rnorodnoci gatunkowej jest podstaw
zachowania ycia na Ziemi, w tym istnienia czowieka jako gatunku biologicznego.
Wymieranie rolin i zwierzt bdce skutkiem dziaalnoci czowieka przyczynia si do

gwatownego zaburzenia rwnowagi biologicznej i niepotrzebnych, a nawet

szkodliwych zmian w rodowisku.

Ekosystemalnym rnorodno biologiczna na poziomie ekosystemalnym to

zachowanie jak najwikszej liczby zrnicowanych, naturalnych ekosystemw.
Populacje gatunkw bdce skadnikiem ekosystemw oraz ich nieoywione
rodowisko tworz cao, ktra podlega procesowi cigych, powolnych i naturalnych
przemian. Ochrona ekosystemw to rwnie ochrona gatunkw yjcych w tych
ekosystemach oraz materiau genetycznego poszczeglnych osobnikw.

Rnorodno biologiczna ksztatowaa si od momentu Powsina ziemi i ksztatuje si nadal.

Przyczyny spadku rnorodnoci biologicznej na Ziemi:
Zanieczyszczenia powietrza, gleby i wd,
Regulacja rzek, melioracja k i osuszanie bagien,
Nadmierna eksploatacja pewnych gatunkw rolin i zwierzt (np. ryb morskich ,
waleni, goryli)
Kusownictwo, czyli nielegalne zabijanie zwierzt, np. w celu zdobycia misa, skr,
poroa,
Wprowadzanie do ekosystemw obcych gatunkw, ktre wypieraj gatunki rodzime
(np. krliki i psy dingo w Australii),
Karczowanie lasw, wypalanie k pod pola uprawne,
Zanikanie krajobrazw naturalnych w wyniku dziaalnoci gospodarczej i
przemysowej czowieka,
Zabijanie zwierzt w wyniku ruchu samochodowego (np. aby, ropuchy),
Stosowanie chwastobjczych lub owadobjczych - insektycydy rodkw ochrony
rolin,
Eutrofizacja, czyli przeynianie staww i jezior nawozami sztucznymi,
Wymieranie starych ras zwierzt gospodarskich i odmian rolin, ktre nie maj ju
zastosowania w rolnictwie.
Co moe przyczyni si do wzrostu rnorodnoci biologicznej (powstawania
nowych gatunkw)?
Czowiek zmieniajc rodowisko przyrodnicze przyczynia si do powstawania nowych
siedlisk czyli miejsc o okrelonych warunkach klimatycznych, glebowych i wodnych.
Niewykorzystane nisze ekologiczne np. na wyspach, ktrych dotychczasowi
mieszkacy zostali zgadzeni przez erupcj wulkanu, bd na ldach, ktre si

wyoniy z morza po trzsieniu Ziemi

Ochrona rnorodnoci biologicznej to dziaalno majca na celu ochron ycia na
wszystkich poziomach organizacji i na powierzchni caego globu. Ta koncepcja
ochrony przyrody jest warunkiem koniecznym harmonijnego rozwoju naszej
cywilizacji. Zatem ycie musi by chronione nie tylko na terenach, w ktrych nie
ingeruje czowiek, ale rwnie na obszarach uytkowanych gospodarczo (np. na
polach uprawnych z miedzami i zadrzewieniami rdpolnymi oraz w lasach
gospodarczych z polanami rdlenymi i pniami powalonych drzew), w ktrych
tworz si swoiste mikreoekosystemy. Szczeglne znaczenie w ochronie
rnorodnoci biologicznej ma ochrona terenw przejciowych (bagna, torfowiska),
ktrych powierzchnia na Ziemi gwatownie maleje w wyniku osuszania.
Szczegln wag przywizuje si do ochrony materiau genetycznego gatunkw
zagroonych wyginiciem, a take ras (odmian) gospodarczych ju nieuytkowanych.

W celu ochrony naturalnych ekosystemw tworzy si obszary chronione: rezerwaty,

parki narodowe, parki krajobrazowe.
W celu zachowania odmian rolin, ras zwierzt i ukadw przyrodniczych (pola
uprawne, lasy gospodarcze, ziele miejska)stworzonych przez czowieka naley
ochrania tradycyjne metody gospodarowania, sady, parki i ogrody przydomowe.
Gdy nie jest moliwa ochrona rolin i zwierzt w ich naturalnym rodowisku, przenosi
si je do ogrodw botanicznych i zoologicznych, ktre peni take funkcje
edukacyjne stwarzaj moliwo poznania rnorodnych gatunkw rolin i
zwierzt, a take obserwacji ich zwyczajw. Niektre rozmnoone w ogrodach gatunki
s przenoszone w miejsca podobne do tych, w ktrych kiedy wystpoway
reintrodukcja.
Reintrodukcja ponowne wprowadzenie na stare miejsca bytowania rodzimych
gatunkw zwierzt i rolin, kiedy tam yjcych lub wytpionych.
W Polsce uratowano tak warzuch polsk, rolin pierwotnie wystpujc przy
rdach strumieni na Pustyni Bdowskiej, po rozmnoeniu w ogrodzie botanicznym
zostaa przeniesiona na podobne siedlisko na terenie Jury Krakowsko
Czstochowskiej, dziki dziaalnoci ogrodw zoologicznych uratowano oryksa
arabskiego i bernikl hawajsk

Banki genw s take form ochrony rnorodnoci biologicznej. Przechowuje si w

nich zbiory nasion, pykw rolin, gamet zwierzt, hodowli tkanek, ktre mog pomc
w odtworzeniu wymarych gatunkw.
Rozwj zrwnowaony (ekorozwj) oznacza sposb gospodarowania zasobami
przyrody, przynoszcy okrelone zyski spoeczestwu, lecz nie naruszajcy rwnowagi

w rodowisku przyrodniczym.
Podstawowe zaoenia:
Rozsdne, a przez to dugotrwae wykorzystywanie odnawialnych zasobw przyrody
Eksploatacja nieodnawialnych rde energii z maksymaln efektywnoci
Wspieranie rozwoju upraw rolin wykorzystywanych do produkcji biopaliw
Utrzymywanie stabilnoci procesw ekologicznych i ekosystemw
Ochrona rnorodnoci biologicznej
Ochrona przyrody
Zachowanie i polepszenie stanu zdrowia ludzi, bezpieczestwa pracy, edukacji oraz
zwikszenie dobrobytu.
Przewidywane korzyci wynikajce z rozwoju zrwnowaonego:
Zwikszenie wykorzystania odnawialnych rde energii
Stworzenie dodatkowych rde dochodw dla ludnoci wiejskiej
Zmniejszenie bezrobocia oraz wzrost bezpieczestwa energetycznego kraju.
Biopaliwa - - paliwo powstae z przetwrstwa produktw organizmw ywych np. rolinnych,
zwierzcych czy mikroorganizmw. Wyrnia si biopaliwa:

stae - soma w postaci bel lub kostek albo brykietw, granulat trocinowy lub somiany - tzw.
pellet, drewno, siano i inne przetworzone odpady rolinne;

cieke - otrzymywane w drodze fermentacji alkoholowej wglowodanw do etanolu,

fermentacji butylowej biomasy do butanolu lub z estryfikowanych w biodiesel olejw
rolinnych (np. olej rzepakowy);

gazowe:
o

powstae w wyniku fermentacji beztlenowej ciekych i staych odpadw rolniczej

produkcji zwierzcej (gnojowica, obornik, soma, etc.) - biogaz

powstae w procesie zgazowania biomasy - gaz generatorowy (gaz drzewny).

Uywanie biopaliw pozwala na zmniejszenie importu i zuycia ropy.

Korzystanie z bogactwa ywej przyrody

Biomy kuli ziemskiej

Biom to zbir ekosystemw zajmujcych rozlege obszary ziemi. Ekosystemy
wchodzce w skad biomu charakteryzuj si podobnymi warunkami ycia oraz
skadem gatunkowym.
Wyrnia si nastpujce biomy kuli ziemskiej:

Tundra

Tajga

Las strefy umiarkowanej

Wilgotny las rwnikowy

Pustynia i ppustynia

Sawanna

Step

Charakterystyka biomw

1) TUNDRA

Wystpowanie: za koem polarnym

Temperatura: rednia roczna temperatura poniej 0C, klimat arktyczny

Opady: do 250 mm rocznie

Pory roku: zima trwa nawet 9 miesicy

Gleba: wieczna zmarzlina, cienka warstwa gleby pokryta du iloci nierozoonych

szcztkw

Rolinno: karowate drzewa, krzewy i krzewinki poce si po ziemi

Zwierzta: lemingi, gronostaje, lisy polarne, wilki, renifery, woy pimowe, zajce
bielaki, pardwy, myszoowy wochate.

2) TAJGA

Wystpowanie: pnocna Kanada, Europa, pnocna Azja

Temperatura: tylko przez 4 miesice temp. Powyej 10C, klimat kontynentalny

chodny

Opady: maa ilo opadw w cigu roku

Pory roku: krtkie, ciepe, suche lato i duga, mrona, niena zima

Gleba: cienka, zakwaszona, procesy glebotwrcze zachodz powoli

Rolinno: lasy iglaste z przewag wierka, modrzewia, jody, sosny i limby z

domieszk brzozy, brak podszytu

Zwierzta: jelenie, sarny, dziki, wilki, osie, niedwiedzie, rosomaki, biki, rysie.

3) LASY LICIASTE STREFY UMIARKOWANEJ

Wystpowanie: na poudnie od tajgi

Temperatura: klimat agodny, umiarkowany

Opady: dua ilo rwnomiernych w cigu roku opadw, okoo 750 -1500 mm

Pory roku: 4 pory roku

Gleba: gruba, yzna

Rolinno: drzewa liciaste: db, buk, wyrane warstwy lasu

Zwierzta: jelenie, sarny, wilki, zajce, wiewirki, sowy, jastrzbie

4) STEP

Wystpowanie: w gbi ldu, w podobnych szerokociach jak lasy liciaste

Temperatura: klimat kontynentalny, suchy, due dobowe wahania temperatury

Opady: opady w lecie bardzo mae (250 500 mm)

Pory roku: lato gorce, niena, mrona zima

Gleba: gruba, yzna

Rolinno: trawy i inne bylin, brak drzew

Zwierzta: konie, osy, pieski preriowe, wistaki, susy, chomiki, lisy, myszoowy.

5) SAWANNA

Wystpowanie: strefa podzwrotnikowa, gwnie Afryka, Ameryka Poudniowa,

Australia

Temperatura: klimat tropikalny i ciepy, niezbyt wilgotny

Opady: 100- 1500mm rocznie

Pory roku: 2 pory roku duga pora sucha i krtka wilgotna

Gleba: gruba, uboga w skadniki biogenne

Rolinno: wysokie trawy przystosowane do ycia w warunkach dugotrwaej suszy,

nieliczne pojedyncze drzewa (palmy, baobaby)

Zwierzta: sonie, yrafy, antylopy, nosorocem, zebry, bawoy, lwy, gepardy, szakale,
hieny, strusie, spy

6) PUSTYNIA, PLPUSTYNIA

Wystpowanie: Afryka, Azja, Australia

Temperatura: klimat zwrotnikowy, bardzo suchy

Opady: liczba opadw poniej 200 mm roczne

Pory roku: nie wystpuj

Gleba: pozbawiona skadnikw organicznych, silnie zasolona

Rolinno: pojedyncze roliny przystosowane do znoszenia suszy(kaktusy, aloes,

agawa)

Zwierzta: wielbdy, skorpiony, agamy, legwany, warany, gekony, myszoskoczki

7) LASY RWNIKOWE

Wystpowanie: w pobliu rwnika

Temperatura: klimat tropikalny

Opady: bardzo due

Pory roku: nie wystpuj

Gleba: sabo rozwinita, pytka

Rolinno: bogactwo gatunkw, roliny wiecznie zielone, liany i epifity (m.in.

storczyki, ananasy, figi, namorzyny, maho)

Zwierzta: mapy, hipopotamy, okapi, papugi, nietoperze

8) WIECZNIE ZIELONE ZAROLA

Wystpowanie: Wybrzea Morza rdziemnego, Ameryka Pnocna Kalifornia

Temperatura: klimat morski

Opady:300-900 mm rocznie

Pory roku: ciepe suche lata i wilgotne zimy

Gleba: pytka

Rolinno: roliny o wiecznie zielonych liciach, wilczomlecze, mimozy, dby korkowe

Zwierzta: daniele, krliki, szakale, spy.