Pomiary Automatyka Robotyka 10/2009

Logistyka cele i kierunki rozwoju

Magorzata Kaliczyska

Logistyka to obecnie jedna z najpopularniejszych dyscyplin zarzdzania.

Do jej zakresu naley optymalizacja procesw sprawnego i efektywnego
zarzdzania przepywami surowcw, materiaami, gotowymi wyrobami
oraz zwizanej z nimi informacji. Gwne obszary logistyki to: obsuga
klienta, transport, skadowanie, utrzymywanie zapasw, realizacja zamwie, przepyw informacji, prognozowanie popytu, procesy zaopatrzeniowe, lokalizacja zakadw produkcyjnych i skadw, pakowanie, czynnoci reparacyjne, zaopatrywanie w czci, obsuga zwrotw a take
gospodarowanie odpadami.

Logistyka etymologia i znaczenie

sowa
W ostatnim dwudziestoleciu termin logistyka zagoci na dobre w polskiej gospodarce rynkowej i ekonomii. Historia tego sowa siga dalekiej przeszoci
i ma zwizek z jzykiem greckim logos lub logicos
(liczenie, sztuka liczenia, prawidowe mylenie) oraz
z jzykiem francuskim logos lub logis (zakwaterowanie, kwatera). Sama dziedzina ma ju dug histori.
Pocztkowo logistyka znalaza zastosowanie w dziaaniach wojskowych. Pierwsze informacje o takim wykorzystaniu znaleziono w kronikach Cesarstwa Bizantyjskiego. Oto cesarz Lentos VI (886-911) w swym dziele
pod nazw Sumaryczne wyoenie sztuki wojennej
wyrni obok strategii i taktyki trzeci nauk wojenn logistyk.
W Polsce prekursorem logistyki by Wincenty Nieszoko (17921865?) onierz napoleoski, artylerzysta, uczestnik powstania listopadowego. Dziki jego
zaangaowaniu, polska interpretacja logistyki ma ju
175 lat [7]. Nieszoko bowiem przetumaczy i upowszechni prac, ktr napisa ceniony przez Napoleona, genera baron A. H. de Jomini. Przedstawi rwnie swoje spojrzenie na wybrane kwestie logistyczne.
Wedug polskiego artylerzysty Logistyka (Logistique)
jest sztuk rozrzdzenia dobrze pochodami wojsk,
sztuk skombinowania dobrze porzdku wojsk w kolumnach, czasu ich wyjcia w podr i rodkw komunikacji potrzebnych dla zapewnienia ich przybycia na punkt oznaczony; jest ona zasad wiadomoci
i obowizkw oficerw sztabu gwnego.

Logistyka definicja
W literaturze krajowej i zagranicznej nie ma jednej powszechnie przyjtej definicji logistyki. Poszczeglni

dr in. Magorzata Kaliczyska Przemysowy

Instytut Automatyki i Pomiarw, Warszawa;
Wysza Szkoa Zarzdzania i Administracji w Opolu

autorzy akcentuj rne znaczenia tego pojcia, odnoszc je zarwno do praktyki gospodarczej, jak i dziedziny wiedzy ekonomicznej. Przez logistyk rozumie si
pojcie dotyczce zarzdzania dziaaniami transportu
i skadowania, ktre uatwiaj przepyw produktw
z miejsc pochodzenia do miejsc finalnej produkcji, jak
rwnie przepyw zwizanej z nimi informacji w celu
zaoferowania klientowi odpowiedniego poziomu obsugi po korzystnych cenach [1]. Analiza tej definicji
pozwala wyrni trzy podstawowe zadania:
koordynacja przepywu surowcw, materiaw i wyrobw gotowych do konsumentw
minimalizacja kosztw tego przepywu
podporzdkowanie dziaalnoci logistycznej wymogom obsugi klienta.
Zarzdzanie tak rozumianymi przepywami moe zachodzi w skali makroekonomicznej (w gospodarce danego kraju), jak rwnie w skali mikroekonomicznej
(w przedsibiorstwach i rnego typu organizacjach).
Zgodnie z definicj Council of Logistics Management
z 1992 r. [2] logistyka jest terminem opisujcym proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i ekonomicznie efektywnego przepywu surowcw,
materiaw, wyrobw gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji
w celu zaspokojenia wymaga klienta. Dziaania logistyczne mog obejmowa (ale nie musz si do nich
ogranicza) obsug klienta, prognozowanie popytu,
przepyw informacji, kontrol zapasw, czynnoci manipulacyjne, realizowanie zamwie, czynnoci reparacyjne i zaopatrywanie w czci, lokalizacj zakadw
produkcyjnych i skadw, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsug zwrotw, gospodarowanie odpadami, transport i skadowanie.
Najprostsza definicja zwana jest regu 7R (w Polsce przetumaczona na 7W) right product (waciwy
produkt), right quantity (waciwa ilo), right condition (waciwy stan), right place (waciwe miejsce), right time (waciwy czas), right customer (waciwy klient), right price (waciwa cena). Stosowana
jest rwnie regua 4C zwizana z klientem (ang. customer) jego potrzebami, kosztami, wygod zakupu
i dostarczonymi informacjami.

Pomiary Automatyka Robotyka 10/2009

Logistyka we wspczesnym
przedsibiorstwie
Logistyka wypracowaa szereg uytecznych regu postpowania i wspiera podejmowanie decyzji w yciu
gospodarczym. Reguy te zwykle okrela si jako zalenoci typu trade off czyli co za co. Reguy te odnosz
si do relacji midzy:
dwoma kosztami lub ich wiksz liczb
dwiema cechami lub wiksz liczb cech jakociowych, opisujcych poziom obsugi rynku
poziomem tych cech a kosztami niezbdnymi do
jego osignicia.
Dotyczy to moe nastpujcych par:
koszty szybkiego dowozu na rynek zbytu koszty
utrzymania staych zapasw na tym rynku
maksymalny czas realizacji zamwienia pewno
i punktualno realizacji zamwie
koszty transportu, magazynowania i utrzymania zapasw procent zamwie, ktre nie zostay zrealizowane wskutek braku towaru we waciwym czasie i miejscu.
Spraw kluczow dla logistyki jest kombinacja kosztw i cech jakociowych, ktre okrelaj poziom obsugi rynku. Koszty systemu logistycznego wraz z poziomem obsugi rynku gwarantowanym przez ten system
wskazuj podobne zalenoci z innymi podstawowymi
elementami firmy. Zalenoci te cz system logistyczny z produkcj, zaopatrzeniem, zbytem, marketingiem
itd. Istnienie tych powiza oznacza, e zarzdzanie logistyczne nie moe ogranicza si do spraw dotyczcych wewntrznego funkcjonowania firmy i obsugi jej
wej i wyj. Istotna jest te rola logistyki na szczeblu
caego przedsibiorstwa i korporacji.
Celem logistyki jest zdobywanie przewagi konkurencyjnej. Najczciej wymieniane s tu trzy strategie:
1. Strategia wiodcej pozycji pod wzgldem kosztw wymaga duego udziau w rynku, agresywnego inwestowania, aktywnej polityki cenowej, cisej
kontroli kosztw, zdobywania dowiadczenia i minimalizacji kosztw reklamy, bada itd. Warunek niskich kosztw nie oznacza pomijania problemw
jakociowych i poziomu obsugi rynku.
2. Strategia tworzenia unikalnoci polega na
zrnicowaniu wyrobu lub usugi firmy. Mona j
uzyska przez zrnicowanie gwnych cech produktu, sposobu sprzeday lub akwizycji, technologi, wzr, mark itd. Zrnicowanie rzadko wie
si z duym udziaem w rynku i zwykle realizowane
jest za cen gorszej pozycji kosztowej.
3. Strategia koncentracji polega na ukierunkowaniu si na obsug wybranego segmentu rynku.
W ramach segmentu dy si do obniki kosztw lub
zrnicowania, albo do jednego i drugiego. Ta strategia oznacza rezygnacj z duego udziau w rynku.
Poszczeglne strategie oglne, a w szczeglnoci
strategie niskich kosztw i rnicowania, wzajemnie
si wykluczaj. Prba czenia tych strategii prowadzi
do pogorszenia pozycji firmy i spadku rentownoci.
Dlatego firma musi zdecydowa si na jedn z tych

strategii. Na poziomie jednostki produkcyjnej stosowanych jest 5 regu:

1. Regua zrnicowanej dystrybucji nie wszystkie produkty powinny by dostarczone przy takim
samym poziomie obsugi rynku. Rni klienci wymagaj rnych cech produktu i rnych form
sprzeday. Znaczcy klienci mog by zaopatrywani bezporednio, mniejsi przez regionalne centra
dystrybucyjne, a mali przez obc sie hurtow i detaliczn.
2. Regua strategii mieszanej czsto logistyczne
strategie wielowariantowe (mieszane) s tasze. Co
prawda strategie czyste s tanie w zarzdzaniu, jednak w wielu wypadkach skomplikowane strategie
mieszane przynosz lepsze rezultaty w sferze kosztw. W opisanych wczeniej trzech formach zaopatrywania klientw mona te zrnicowa strategi
zaopatrujc rednich klientw przez wasne magazyny i wasnym transportem lub przez magazyny publiczne korzystajc z usug przewonikw. Wasne
kanay zbytu mog obejmowa dostawy nie podlegajce sezonowoci i szybko przesuwajce si z wytwrni do klienta. Reszta moe by skadowana w fabryce i w razie potrzeby wysyana obcymi kanaami
zbytu.
3. Regua racjonalizacji firma moe mie wiele rodzajw produktw, wielu klientw i moe ponosi
wiele rodzajw kosztw. Nie naley jednak stosowa zasady sprzedajemy wszystko wszystkim. Trzeba stale analizowa asortyment, klientw i koszty;
badajc jakie dany produkt powoduje koszty a dany
klient przynosi wpywy. Pomocna jest tutaj zasada
Pareto, wedug ktrej naley oczekiwa, e:
80 % obrotw firmy przypada na 20 % produktw
80 % obrotw przypada na 20 % klientw.
Zasada ta jest zaskakujco czsto potwierdzana.
Wie si cile z koncepcj podziau produktw
w systemie logistycznym na szybkie i wolne. Odmian reguy racjonalizacji jest standaryzacja, rozumiana jako ujednolicanie elementw produktw,
komponentw i surowcw oraz materiaw, zmniejszajca koszty systemu logistycznego. Czoowi producenci sprztu elektrycznego i elektronicznego
uzyskali w przeszoci znaczn obnik cakowitych
zapasw w wyniku stosowania jednakowych czci
do rnych produktw.
4. Regua konsolidacji czenie dla uzyskania korzyci skali. Korzyci wystpuj w produkcji, transporcie i magazynowaniu mona czy adunki
i zapasy, a tym samym obnia koszty jednostkowe.
Konsolidacja zapasw pozwala na zmniejszenie liczby zapasw i magazynw. Wynika to ze zmian relacji
midzy zapasem bezpieczestwa a cakowitym zapasem w miar zwikszania si wielkoci obsugiwanego rynku. Takie dziaanie wie si ze wzrostem
kosztw przyjmowanych zamwie i przewozw.
5. Regua opniania sprowadza si do opniania
zmian formy towaru do jednego z ostatnich etapw
w procesie produkcji i dystrybucji lub opniania
zmian w lokalizacji zapasw.

Pomiary Automatyka Robotyka 10/2009

Sens opniania zmian w lokalizacji zapasw ilustruje metoda just-in-time (dokadnie na czas) polegajca
na zmniejszeniu zapasw do niezbdnego minimum.
Obserwowane korzyci to niszy poziom zapasw,
zredukowanie kosztw staych magazynowania, planowania, kontroli, wyszy poziom obsugi klienta,
wiksza produktywno, wysza jako. Opnianie
zmian formy moe dotyczy malowania wyrobu. Jeli
producent pralek przesunie malowanie z fabryki do
centrum dystrybucyjnego, to moe zmniejszy zapasy.
Dodatkowo bdzie mg dostosowa kolory do zapotrzebowania rynku.
Reguy zrnicowanej dystrybucji i strategii mieszanej akcentuj relacj midzy poziomem obsugi
rynku a kosztami systemu logistycznego i nawizuj
do oglnych strategii rnicowania i koncentracji.
Natomiast racjonalizacja, standaryzacja i konsolidacja
to idee odwoujce si do korzyci skali i krzywej dowiadczenia, a wic do podstawowych poj w oglnej strategii niskiego kosztu. Podobnie regua opniania odnosi si w zasadzie do tej strategii. Niemniej
odegraa ona decydujc rol w stworzeniu koncepcji poredniej midzy strategi niskiego kosztu i strategi rnicowania. Reguy logistyczne, a szczeglnie
regua opniania podwayy tradycyjne hipotezy, lece u podstaw przeciwstawiania strategii generalnych. Dotyczyo to przede wszystkim hipotez odnonie korzyci skali i krzywej dowiadczenia. Zakadaj
one, i istniej dwa rodzaje korzyci skali, zwizane
z duymi rozmiarami produkcji:
wynikajce z wyboru optymalnej wielkoci serii
produkcyjnej (optymalizacja kosztw uruchomienia i kosztw skadowania)
wynikajce z wyboru najlepszej technologii (wyposaenie, kwalifikacje, surowce, procesy).
Logistyka wystpuje nie tylko jako funkcja wica
wszystkie sfery dziaalnoci przedsibiorstwa i optymalizujca przepyw materiaw, informacji i pienidzy. Teoria, metodyka i praktyczne reguy logistyczne
zostay tu odniesione do zasadniczej czci procesw zachodzcych w przedsibiorstwie. Jak wszystkie maksymy, reguy logistyczne mog mie rn
przydatno i rn trwao. Istotne jest tu to, i logistyka, ktra rozpocza swj rozwj od badania ukadu transportmagazynowaniezapasy, cigle rozszerza sfer swych zainteresowa. Wkracza obecnie na
pole przepywu informacji oraz przepyww finansowych, integrujc swj dorobek z wiedz w dziedzinie
zarzdzania strategicznego i operatywnego. Dzi na
bazie logistyki mona ju zbudowa rozwinity system wiedzy o firmie.
W tych warunkach reguy logistyczne poddawane
s cigej weryfikacji i rozwijaj si stawiajc na uniwersalno. Wydaje si wic, i mog one by z powodzeniem stosowane w praktyce oczywicie nie
jako gwne przesanki decyzji, ale jako schemat mylowy, uyteczny w diagnozie, analizie i formuowaniu strategii oglnej i strategii logistycznej firmy.

Pomiary Automatyka Robotyka 10/2009

Logistyka produkcji
Jednym z obszarw zastosowa logistyki jest produkcja;
logistyka produkcji dotyczy wielu zagadnie zwizanych
z produkcj, np. planowanie, sterowanie przebiegiem
oraz synchronizacj [4]. Pod pojciem produkcji rozumie si uytkowanie surowcw, materiaw, wyposaenia technicznego oraz usugi dla wytwarzania produktw
zaspakajajcych potrzeby i wymagania nabywcw. Zadaniem logistyki produkcji jest zapewnienie optymalnego
przepywu materiaw i informacji w procesie produkcji.
Stosowane s tutaj rne modele przepyww produkcyjnych, dla przepyww materiaowych jest to zwykle
zarzdzanie kanaowe (chanel management), zwane te
acuchem dostaw.
W zalenoci od stopnia zoonoci produkcji, mona
wyrni procesy produkcyjne aparaturowe oraz obrbczo-montaowe (linie potokowe stae zsynchronizowane
i niezsynchronizowane, linie potokowe zmienne, gniazda
o produkcji powtarzalnej lub niepowtarzalnej).
Wzrost roli konsumenta w procesach wytwrczych
powoduje zmian obowizujcej dotychczas zasady wytwrz produkt i poszukaj jego nabywcy na zasad znajd
nabywc i wytwarzaj wedug jego yczenia. Wygenerowao to dwa systemy wspomniany ju just-in-time oraz
kanban (jap. kartka, nalepka). Podstawowymi zaoeniami systemu kanban s: konieczno zagwarantowania
wysokiej jakoci produkowanych czci, podzespow
i zespow; maksymalne skracanie czasu trwania czynnoci pomocniczych i minimalizacja liczebnoci partii produkcyjnych. W systemie tym korzysta si z kilku rodzajw
kart [3], wrd ktrych naley wyrni:
karty przepywu (ruchu, transportu) s sygnaem do
przemieszczenia jednego pojemnika z gniazda nadania
(wytworzenia) do gniazda odbioru (wykorzystania);
jedna karta odpowiada standardowej liczbie czci
(podzespow, zespow) okrelonej dla danego pojemnika i dwch wsppracujcych ze sob gniazd
karty produkcji sygnalizuj konieczno niezwocznego wytworzenia czci (podzespow) w ustalonej
liczbie.
Zastosowanie systemu kanban pozwala niemal na cakowite wyeliminowanie magazynw, gdy dostawy materiaw od kooperantw przychodz dokadnie na czas.
Dziki posiadanym rezerwom zdolnoci produkcyjnych,
uniwersalnych maszyn i urzdze, ktre mona atwo
i szybko przezbroi znika problem zapasw midzyoperacyjnych. Zlecenia produkcyjne s cile zsynchronizowane z zamwieniami klientw, co eliminuje konieczno
posiadania magazynw produktw gotowych.

kw usprawnia komunikacj midzy ogniwami acucha dostaw.

Obecnie, najwiksze zainteresowanie zintegrowanymi
systemami zarzdzania klasy ERP (Enterprise Resource
Planning), CRM (Customer Relationship Management)
oraz SCM (Supply Chain Management) wykazuj brane charakteryzujce si rozbudowanymi sieciami dystrybucji, np. brana szybko rotujcych towarw konsumpcyjnych i brana farmaceutyczna, a take te, w ktrych
standardy wsppracy z partnerami s bardzo wysokie,
np. przemys motoryzacyjny i elektroniczny [6].
Funkcjonalno systemw ERP jest rozszerzana przez
oprogramowanie dedykowane poszczeglnym procesom logistycznym. Zarzdzanie acuchem dostaw wspomaga Integrated Logistics Solutions [8] innowacyjne
na polskim rynku rozwizanie stworzone na bazie platformy Microsoft .NET. Innym ciekawym rozwizaniem
jest system informatyczny SPEED, ktry umoliwia obsug informatyczn transportu caopojazdowego, zarzdzanie transportem oraz rozliczanie i analiz czasu
pracy, a od niedawna rwnie spedycj i transport drobnicowy [5].
Rola informatyki w logistyce wci ronie. Wraz z rozwojem technik znakowania (kody kreskowe, znaczniki
RFID i inne) tworzone s narzdzia sprztowe i programistyczne pozwalajce na zarzdzanie dostawami i zapasami, sprawne magazynowanie, a co za tym idzie zwikszenie efektywnoci ekonomicznej i rentownoci firmy.

Bibliografia
1.
2.

3.
4.

5.
6.

7.

Oprogramowanie wspomagajce procesy

logistyczne w firmie
Stosowanie nowoczesnych narzdzi informatycznych,
takich jak: systemy wspomagajce podejmowanie decyzji, systemy zaawansowanego planowania, tworzenia
harmonogramw i optymalizacji procesw oraz umiejtne wykorzystanie oprogramowania przez pracowni-

8.

Beier F.J., Rutkowski K.: Logistyka. Oficyna Wydawnicza Szkoa Gwna Handlowa, Warszawa 2004.
Coyle J. J., Bardi E. J., Langrey Jr. J. C.: Zarzdzanie
logistyczne. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2002.
Czerska J. System KANBAN [www.zie.pg.gda.pl/~jcz/kanban.pdf]
Fertach M.: Logistyka produkcji. Miejsce logistyki
we wspczesnym zarzdzaniu produkcj. [w:]
Fertach M. (red.): Logistyka Produkcji. Instytut Logistyki i Magazynowania, seria: Biblioteka Logistyka, Pozna 2003.
Grzelak K.: Elastyczne zarzdzanie firm. EuroLogistics nr 3/2009, ss. 5861.
Pieriegud J.: Przemiany na europejskim rynku
usug transportowych i logistycznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Szczeciskiego, II Europejski
Kongres Transportowy TRANSLOG 2003, Szczecin 2003, s. 318324.
Skaryski M.: Wincenty Nieszoko polski prekursor logistyki. Logistyka nr 4/2009, s. 93.
Strzyewska K.: Zarzdzanie dostawami. Logistyka
a jako nr 34/2008, s. 31.