Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

Magdalena Woliska

Odpowiedzialno karna lekarza za bd

w sztuce lekarskiej
Streszczenie
Przedmiotem artykuu jest zagadnienie bdu w sztuce lekarskiej. Autorka
analizuje klasyfikacj bdw lekarskich (bdw medycznych) oraz prezentuje stanowisko doktryny w omawianym zakresie. W oparciu o przepisy
kodeksu postpowania karnego przedstawia rwnie trudnoci, z jakimi spotykaj si biegli lekarze podczas dowodzenia bdw lekarskich. Istot opracowania jest rwnie przeanalizowanie odpowiedzialnoci lekarza za popeniane bdy na podstawie przepisw obowizujcego kodeksu karnego. Autorka wzbogacia materia orzecznictwem zwizanym z problematyk bdu
lekarskiego.
1. Problematyka zwizana z bdem oraz odpowiedzialnoci karn czy
cywiln lekarza coraz czciej staje si problemem rozwaanym zarwno na
gruncie medycznym, jak i socjologicznym, czy prawnym. Dowodem tego jest
wzrastajce zainteresowanie nie tylko przedstawicieli wyej wskazanych nauk.
Zagadnienie to budzi wzmoone dyskusje wrd spoeczestwa, czego potwierdzeniem jest fakt naganiania wskazanego problemu przez radio, telewizj, Internet, jak rwnie dynamicznie rozwijajc si literatur przedmiotu.
Naley wskaza, e obszar problematyki dotyczcej odpowiedzialnoci
karnej lekarza obejmuje swym zakresem wiele zagadnie, ktre dostrzegane s w teorii prawa, jak rwnie w praktyce lekarskiej. Poddajc gbszej
analizie czynnoci wykonywane przez lekarzy, naley odpowiednio podzieli
je na: lecznicze i nielecznicze. W ramach czynnoci nieleczniczych wystpuj: eksperyment biologiczny, sztuczne zapodnienie, eugeniczna kastracja
oraz sterylizacja, spdzenie podu ze wskaza ekonomicznych bd spoecznych, pobr krwi oraz inne zabiegi lekarskie dla celw sdowych, czy
narkoanaliza dla celw dowodowych. W opracowaniu tym zostanie omwiona grupa czynnoci leczniczych, do ktrej zakwalifikowa naley: diagnoz,
terapi oraz profilaktyk1.

J. S a w i c k i, Bd sztuki przy zabiegu leczniczym w prawie karnym, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965, s. 11.

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

19

M. Woliska

Zanim zostanie podjta waciwa analiza zagadnienia bdcego przedmiotem niniejszego opracowania, naley wskaza, e czowiek ma prawo do opieki lekarskiej i socjalnej. Niezgodny z obowizujcym prawem byby podzia na
osoby zamone i niezamone. Takie rozrnienie spowodowaoby powstanie
barier utrudniajcych dostp do leczenia2. Na podstawie powyszego mona
podnie, e prawo do ycia jest prawem fundamentalnym, natomiast ochrona
podstawowych dbr czowieka naley, midzy innymi, do lekarzy3.
P. Sarnecki w glosie do wyroku Sdu Najwyszego z dnia 29 maja 2001 r.4
wskazuje, e do zawodw zaufania zalicza si takie, ktre polegaj zawsze
na wiadczeniu pewnej pomocy innym ludziom. Zawd lekarza jest z pewnoci zawodem zaufania publicznego, gdy pacjent, zwracajc si o pomoc
do lekarza, powierza swoje najcenniejsze dobra, jakimi s ycie i zdrowie.
Wskazane dobra maj wane znaczenie nie tylko dla indywidualnej, konkretnej osoby. Ich istota dostrzegana jest rwnie w odbiorze spoecznym.
Dowodem tego zachowania jest tre artykuu 38 Konstytucji, zgodnie z ktrym Rzeczpospolita Polska zapewnia kademu czowiekowi prawn ochron ycia oraz artykuu 68 ust. 1 Konstytucji, ktry zapewnia prawo do ochrony zdrowia.
J. Sawicki zauway zaleno, zgodnie z ktr, z jednej strony, ludzie s
nieufni i podejrzliwi w stosunku do lekarzy, z drugiej natomiast, wierz w ich
znaczne moliwoci, a ujemne skutki tumacz brakiem zdolnoci leczcego.
Wyjtkowy charakter zawodu lekarza powoduje znaczny wzrost wymaga
skierowanych w stron rodowiska medycznego5.
Podstawowym obowizkiem etycznym, jak rwnie prawnym, kadego
lekarza jest udzielanie pomocy medycznej czowiekowi choremu, ktra ma
na celu ratowanie ycia i zdrowia pacjenta oraz uleniu w cierpieniu. Wartym
podkrelenia jest fakt, e obowizki moralne nie musz pokrywa si z normami prawnymi, gdy zakres obowizku moralnego moe by znacznie
szerszy ni prawnego6.
Z. Marek wskazuje, e bdem jest stawianie znaku rwnoci pomidzy
prawem do leczenia, o ktrym mowa jest w Konstytucji z 1997 r.7, a prawem bycia zawsze wyleczonym, poniewa aden lekarz czy instytucja
zajmujca si zdrowiem czowieka nie moe tego zapewni. Coraz czciej
chorzy oczekuj od swoich lekarzy cakowitego przywrcenia sprawnoci
2
3

5
6
7

Z. M a r e k, Bd medyczny, Krakowskie Wydawnictwo Medyczne, Krakw 1999, s. 12.

S. R u t k o w s k i, Wybrane zagadnienia z zakresu odpowiedzialnoci karnej lekarza, Prokuratura i Prawo 1999, nr 9, s. 71.
Glosa P. S a r n e c k i e g o do wyroku SN z dnia 29 maja 2001 r., sygn. I CKN 1217/98,
OSNC 2002, nr 1, poz. 13; Biul. SN 2001, nr 10, poz. 10; M. Prawn. 2001, nr 13, poz. 667.
L. W i l k, Odpowiedzialno karna za bd leczniczy, Prawo i Medycyna 2000, nr 4, s. 31.
A. Z o l l, Zaniechanie leczenia aspekty prawne, Prawo i Medycyna 2000, nr 5, s. 31.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r., Nr 78,
poz. 483).

20

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

fizycznej bd psychicznej, czyli uwolnienia od wszelkich dolegliwoci. Lekarz nie zawsze jest w stanie zrealizowa wymagania pacjentw, ale zawsze powinien da choremu pewno, e swoje obowizki wykonuje z cakowit starannoci, a jego postpowanie diagnostyczne i terapeutyczne cechuje si wysokim poziomem. Naley take zaznaczy, e to wanie od
medyka zaley, czy chory zaakceptuje, czy te nie, postawion diagnoz8.
Analizujc postpowania dotyczce odpowiedzialnoci karnej lekarzy za
postpowanie niezgodne z reguami, ktre zostay wypracowane na gruncie
nauk medycznych, naley rozpatrywa je zawsze w dwch kontekstach. Po
pierwsze zasadne jest wymaganie od lekarzy naleytej wiedzy oraz starannoci w wykonywaniu zawodu. Z drugiej natomiast strony, rozpatrujc odpowiedzialno karn lekarza za popeniony bd medyczny, naley wzi
pod uwag to, e wykonuje on swj zawd w warunkach znacznego ryzyka
popenienia bdu. W zwizku z powyszym konieczna jest tolerancja ze
strony spoeczestwa, gdy nie wszystkie uchybienia reguom wiedzy medycznej powinny by przedmiotem postpowania karnego9.
2. Czynnoci lecznicze powinny by wykonywane na podstawie zasad
wypracowanych w oparciu o wiedz i sztuk lekarsk (lege artis). Warunek
dziaania lege artis obejmuje wszelkie czynnoci podejmowane przez lekarza w stosunku do chorego zarwno na etapie profilaktyki, diagnozy i rehabilitacji, jak rwnie przy leczeniu przyczynowym oraz objawowym10. Taki stan
rzeczy ma swoj podstaw w art. 4 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty11. Zgodnie z tym przepisem lekarz ma obowizek wykonywa zawd,
uwzgldniajc wskazania aktualnej wiedzy medycznej, dostpne mu metody
i rodki zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorb, jednoczenie zachowujc zasady etyki zawodowej oraz naleyt staranno. Wskazane
przesanki s dowodem na to, e na lekarzu ciy obowizek nieustannego
ksztacenia si oraz podnoszenia kwalifikacji, co w efekcie skutkuje poszerzeniem horyzontw wiedzy zarwno w zakresie zdrowia, jak i choroby.
Niezastosowanie si do przyjtych zasad wiedzy i sztuki lekarskiej skutkuje bezprawnoci zachowania lekarza, ktra przejawia si w postaci bdu w sztuce lekarskiej12. Rozumienie tego pojcia na gruncie nauk prawnych, jak rwnie medycznych, nie jest jednolite. Dowodem tego jest to, e
autorzy opracowa prawnomedycznych uywaj zamiennie terminw, takich
jak: bd w sztuce medycznej, bd lekarski, bd w sztuce lekarskiej czy
8

Z. M a r e k, Bd, op. cit., s. 1213.

A. Z o l l, Odpowiedzialno karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu, Wydawnictwo
Prawnicze, Warszawa 1988, s. 4.
10
P. D a n i l u k, Bd w sztuce lekarskiej wybrane problemy, Prawo i Medycyna 2004, nr 4,
s. 45.
11
Ustawa zawodzie lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2008 r.,
Nr 136, poz. 857).
12
P. D a n i n i l u k, ibidem.
9

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

21

M. Woliska

bd wiedzy medycznej. Ju na pierwszy rzut oka wida, e pojcie okrelane jako bd w sztuce medycznej jest pojciem szerszym od pozostaych, gdy odnosi si rwnie do osb niebdcych lekarzami, do ktrych
moemy zaliczy w szczeglnoci pielgniarki lub poone13.
W doktrynie odnale mona przerne definicje wskazanych wyej terminw, ktre cechuje dua rozbieno pogldw14. Trudnoci ze skonkretyzowaniem jednej, wsplnej definicji wynikaj z faktu, e wskazane pojcia
wystpuj zarwno w literaturze prawnokarnej, orzecznictwie, praktyce sdowej czy w literaturze medycznej, a nawet w jzyku potocznym. Naley
podkreli, e pojcie bdu nie jest wyjanione w ustawodawstwie polskim,
a wykadni wskazanego terminu dokonuje doktryna oraz orzecznictwo15. Naley rwnie nadmieni, e w doktrynie przedstawiane s rne definicje
pojcia bdu w wietle odpowiedzialnoci karnej lekarza za niepowodzenie w leczeniu.
A. Liszewska definiuje bd w sztuce medycznej jako naruszenie przez
lekarza (wiadomego tego, e podejmuje czynno medyczn) obowizujcych go w konkretnym wypadku, wypracowanych na gruncie nauki i praktyki
regu postpowania zawodowego wobec dbr prawnych w postaci ycia
i zdrowia czowieka, ktre na gruncie prawa stanowi podstaw dla stwierdzenia naruszenia obowizku ostronoci16. L. Wachholz natomiast podnosi,
e bdem w sztuce medycznej jest nieumylne uszkodzenie ciaa lub pozbawienie ycia chorego () wskutek niewiadomoci zasad sztuki lub zaniedbania, e bd tylko wtedy moe by uznany za karygodny, jeeli by widoczny, jeeli mona go byo unikn przez stosowanie zwykych a nie nadzwyczajnych wiadomoci lub zrcznoci17.
Zdaniem B. Popielskiego, bd w sztuce lekarskiej jest pojciem, ktre na
stae zagocio w jzyku prawniczym poprzez wystpowanie w praktyce sdowej i orzecznictwie Sdu Najwyszego, mimo e nie jest pojciem kodeksowym18.
13

A. F i u t a k, Prawo w medycynie. Akademia prawa, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa

2010, s. 73; zob. E. D y t t u s, Bd w sztuce lekarskiej a prawo pacjenta do naleytej opieki
lekarskiej, (w:) J. H a b e r k o, R. D. K o c z y o w s k i, B. P a w e l a r y k a (red.), Problemy
prawa medycznego, praca zbiorowa, Zakad Graficzny UAM Collegium Minus, Pozna 2008,
s. 145.
14
B. w i t e k, Bdy lekarskie w praktyce medyka sdowego, Prawo i Medycyna 2000, nr 5,
s. 39.
15
R. K d z i o r a, Odpowiedzialno karna lekarza w zwizku z wykonywaniem czynnoci
medycznych, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 192.
16
A. L i s z e w s k a, Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Krakw 1998, s. 28; cyt. za: A. F i u t a k, Prawo..., op. cit., s. 73.
17
Z. M a r e k, Bd..., op. cit., s. 34.
18
B. P o p i e l s k i, Odpowiedzialno lekarza. Pogranicza etyki i prawa, (w:) T. K i e l a n o w s k i (red.), Wybrane zagadnienia z etyki i deontologii lekarskiej, Pastwowy Zakad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1980, s. 113.

22

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

T. Tooczko zdefiniowa bd lekarski na podstawie codziennego, praktycznego punktu widzenia chorego i jego rodziny jako niezgodno midzy
rzeczywistoci a wyobraeniem o niej. () wszystko, co nie odpowiada
wyobraeniu i oczekiwaniu w zrozumieniu chorego i jego rodziny stanowi
moe bd, a oczekiwania zawsze przewyszaj i rzeczywisto i moliwo19. Ucilajc pojcie bdu, Sd Najwyszy w jednym ze swoich orzecze stwierdzi, e: Bdem w sztuce lekarskiej jest czynno (zaniechanie)
lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauk medycyny w zakresie dla lekarza dostpnym. Zaniedbania lekarza w zakresie obowizkw otoczenia chorego opiek oraz w zakresie organizacji bezpieczestwa higieny
i opieki nad chorym nie s bdem w sztuce lekarskiej20.
Naley postawi tez, e zmiana nazwy wskazanych wyej terminw jest
bezzasadna, gdy zarwno w wikszoci doktryny, orzecznictwie, jak rwnie w jzyku potocznym, wystpuj okrelenia bdu medycznego czy lekarskiego. W zwizku z powyszym mona zgodzi si z pogldem R. Kdziory, ktra twierdzi, e pojcia bdu medycznego, jak rwnie bdu
lekarskiego, mona stosowa zamiennie, jednake obowizkowo naley
zaznaczy, e pojcie bdu medycznego jest pojciem szerszym, gdy
popeni go moe nie tylko lekarz, lecz cay personel medyczny, za bd
lekarski ogranicza si wycznie do osoby lekarza21.
Na podstawie powyszego bdem nie bdzie stwierdzenie, e definiujc
komentowane pojcie, nie chodzi o nazw, lecz jego zakres treciowy.
3. Istota bdu lekarskiego przedstawiana jest w dwch ujciach: ujciu
subiektywnym oraz obiektywnym. Przedstawicielami nauki, ktrzy opowiadali
si za pojmowaniem bdu w aspekcie subiektywnym, byli m.in. J. Ruff,
L. Wachholz, i T. Cyprian. Ich zdaniem lekarz powinien zna zasady postpowania medycznego. W przeciwnym wypadku, dokonujc zabiegw w sposb niezgodny ze sztuk lekarsk, narusza obowizek znajomoci wskazanych zasad, co w konsekwencji powoduje, e staje si winny co najmniej
niedbalstwa22. Zwolennicy omawianego ujcia nie stawiaj wyranej granicy
pomidzy bdem w sztuce lekarskiej a nieumylnoci w postaci lekkomylnoci oraz niedbalstwa. Takie ujcie bdu sprowadza si do stwierdzenia, e kada jego posta decyduje o winie lekarza, a tym samym o jego odpowiedzialnoci. Podsumowujc, naley wskaza, e subiektywny charakter
bdu wystpujcy w sztuce lekarskiej przedstawia go jako win nieumyln
wykonujcego zabieg w razie wystpienia skutkw w postaci uszkodzenia

19

T. T o o c z k o, Bd lekarski. Spojrzenie kliniasty, Prawo i Medycyna 2000, nr 5, s. 49.

Orzeczenie SN z dnia 1 kwietnia 1955 r., sygn. IV CR 39/54, OSNCK 1957, nr 1, poz. 7.
21
R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 194.
22
Ibidem, s. 195.
20

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

23

M. Woliska

ciaa, rozstroju zdrowia czy mierci, a w konsekwencji powoduje odpowiedzialno karn za przestpstwo nieumylne23.
Natomiast zwolennicy obiektywnego ujmowania bdu odgraniczaj bd
lekarza od jego zawinienia. Bd o charakterze obiektywnym jest kategori
zalen wycznie od aktualnego stanu wiedzy medycznej. Jakiekolwiek
waciwoci osobowe, np. wiek, niedowiadczenie lekarza czy wyjtkowo
sytuacji, zostaj poddane analizie na etapie ustalenia winy lekarza. Naley
wskaza, e naruszenie zasad lege artis decyduje wycznie o bezprawnoci czynu. Kwestie zwizane z odpowiedzialnoci karn lekarza zostan
poddane gbszej analizie tylko wwczas, gdy znajd si podstawy do przypisania lekarzowi winy, ustalanej niezalenie od wskaza wiedzy i sztuki lekarskiej. Optowanie za ujciem subiektywnym jest prost drog do obiektywizacji odpowiedzialnoci karnej lekarza, co jest nie dopuszczalne na gruncie przepisw karnych24.
4. W literaturze przedmiotu25 wyrnia si rne rodzaje klasyfikacji bdw lekarskich. W opracowaniu tym zostanie przybliony podzia na:
1) bd diagnostyczny,
2) bd terapeutyczny,
3) bd techniczny,
4) bd organizacyjny.
Pierwszym rodzajem bdu, ktry zostanie poddany analizie, jest bd
diagnostyczny. Ma on istotny wpyw na dalszy etap leczenia. Popenienie
tego typu bdu moe na zawsze pozostawi nieodwracalne skutki26
Przyczyn zaistnienia omawianego bdu jest nieprofesjonalna analiza
specjalistycznych wynikw bada czy niedokadny wywiad z pacjentem.
Bdna diagnoza jest rwnie efektem naruszenia ostronoci w trakcie przeprowadzenia czynnoci diagnostycznych27. Przyczyna komentowanego bdu
23

P. D a n i l u k, Bd, op. cit., s. 48.

Ibidem, s. 5051.
25
A. Z o l l, Odpowiedzialno karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu, Wydawnictwo
Prawnicze, Warszawa 1988, s. 5177; G. R e j m a n, Odpowiedzialno karna lekarza, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991, s. 178188; M. N e s t e r o w i c z,
Prawo medyczne, wyd. VII, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toru 2005, s. 155161;
Z. M a r e k, Bd medyczny, odpowiedzialno etyczno-deontologiczna i prawna lekarza, wyd.
II poprawione, Wydawnictwo Medyczne, Krakw 2007, s. 3337; L. S z c z e p a n i a k, Bd
medyczny przyczyny, skutki i odpowiedzialno, Bioetyczne Zeszyty Pediatrii 2007, nr 4,
s. 97109; I. D z i e k o s k a - S t a k i e w i c z, Tak zwany bd w sztuce lekarskiej (definicje, zakres pojcia, propozycje), Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne,
t. 1, s. 233238; E. D y t t u s, Bd w sztuce lekarskiej a prawo pacjenta do naleytej opieki
lekarskiej, (w:) J. H a b e r k o, R. D. K o c y o w s k i, D. P a w e l c z y k (red.), Lege artis: problemy prawa medycznego. Praca zbiorowa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydzia
Prawa i Administracji, Pozna 2008, s. 144147; Z. M a r e k, Bd..., op. cit., s. 83104.
26
M. N e s t e r o w i c z, Prawo, op. cit., s. 77.
27
R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 213218.
24

24

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

moe take wynika z zaniechania podjcia stosownych czynnoci, majcych na celu postawienie waciwej diagnozy.
Artyku 42 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty28 stanowi, e:
Lekarz orzeka o stanie zdrowia okrelonej osoby po uprzednim osobistym
jej zbadaniu z zastrzeeniem sytuacji okrelonych w odrbnych przepisach.
Na podstawie tej regulacji naley stwierdzi, e medyk posiada kompetencje
postawienia diagnozy tylko i wycznie po bezporednim zbadaniu osoby.
Jednake od tej zasady istnieje odstpstwo, gdy zgodnie z artykuem 9 Kodeksu Etyki Lekarskiej29 Lekarz moe podejmowa leczenie jedynie po
uprzednim zbadaniu pacjenta. Wyjtki stanowi sytuacje, gdy porada lekarska moe by udzielona wycznie na odlego. Takimi szczeglnymi sytuacjami jest zagroenie ycia i zdrowia pacjenta, z ktrym bezporedni kontakt nie jest moliwy, np. z powodu nieycy czy kataklizmw. Naley jednak
zaznaczy, e w tych sytuacjach lekarz ma obowizek zbadania chorego po
ustpieniu zaistniaych przeszkd30.
Do przyczyn zaistnienia bdu diagnostycznego mona rwnie zaliczy
pewno lekarza, ktry nie chce, bd nie potrafi przyzna si do bdnie
postawionej diagnozy31. W przypadku zaistnienia takiej sytuacji zadaniem
sdu jest stwierdzenie, czy przyczyna bdnego rozpoznania bya usprawiedliwiona wystpujcymi objawami, czy wynika z przyczyn zawinionych przez
lekarza32.
Kolejnym rodzajem bdu jest bd terapeutyczny. Moe on mie charakter samoistny wwczas wystpuje pomimo prawidowo postawionej diagnozy, jak rwnie moe by kontynuacj bdu diagnostycznego. Polega on
na stosowaniu metod niezgodnych z obowizujc wiedz i praktyk medyczn oraz na stosowaniu, w trakcie terapii, wadliwych metod leczenia33.
Istot omawianego bdu w doskonay sposb ilustruje wyrok z dnia 19 lipca
1999 r.34, w ktrym Sd Okrgowy w Bydgoszczy przyj odpowiedzialno
zakadu leczniczego za lekarza chirurga, ktry dokona zbdnej amputacji
obu piersi wycznie na podstawie bada palpacyjnych, bez konsultacji ze
specjalist onkologiem i bez weryfikacji wynikw badan histopatologicznych.
Wadliwa diagnoza pacjentki, ktra w rzeczywistoci cierpiaa na lekk dys28

Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2010 r.,
Nr 107, poz. 679).
29
Kodeks Etyki Lekarskiej z dnia 2 stycznia 2004 r. (tekst jedn., zawierajcy zmiany uchwalone w dniu 20 wrzenia 2003 r. przez Nadzwyczajny VII Krajowy Zjazd Lekarzy).
30
J. S a w i c k i, Bd..., op. cit., s. 114.
31
A. F i u t a k, Prawo..., op. cit., s. 78.
32
M. N e s t e r o w i c z, Prawo..., op. cit., s. 209; A. F i u t a k, Prawo..., op. cit., s. 77.
33
K. B c z y k - R o z w a d o w s k a, Bd lekarski w wietle doktryny i orzecznictwa sdowego,
Prawo i Medycyna 2008, nr 3, s. 39.
34
Wyrok SO w Bydgoszczy z dnia 19 lipca 1999 r., sygn. IC 1150/98; podano za: K. B c z y k - R o z w a d o w s k a, Bd..., op. cit., s. 38.

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

25

M. Woliska

plazj sutka, klasyfikujc si do leczenia farmakologicznego, doprowadzia

do trwaego okaleczenia modej kobiety. Przyjmuje si rwnie, e wadliwa
diagnoza moe take spowodowa bd terapeutyczny w postaci wyboru
niewaciwego sposobu przeprowadzenia porodu (tzn. siami natury w miejsce koniecznego in casu cesarskiego cicia). Rezultaty takich negatywnych
dziaa lekarzy przejawiaj si przede wszystkim w postaci szkd okooporodowych (m.in. encefalopatii niedotleniowo-niedokrwiennej oraz cikiego
dziecicego poraenia mzgowego). Sd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku
z dnia 8 lutego 2006 r.35 stwierdzi, e bd w diagnozie prowadzcy do podjcia wadliwej decyzji o zakoczeniu porodu drogami natury polega na niepodczeniu u rodzcej zapisu KTG, ktry wykazaby nieprawidowoci
wiadczce o dyskomforcie podu i zagroenia niedotlenieniem. Z kolei Sd
Najwyszy w orzeczeniu z dnia 24 grudnia 1954 r.36 wyrazi pogld, e bd
terapeutyczny moe polega na przeprowadzeniu zabiegu pomimo wystpowania przeciwwskaza lekarskich. Sd Najwyszy przyj odpowiedzialno lekarza za zaniechanie dokadnego zbadania pacjenta przed operacj,
ktrego skutkiem byo niewykrycie u chorego skazy wysikowej, stanowicej
przeciwwskazanie do operacji tarczycy.
Podsumowujc, naley podkreli, e czynnoci terapeutyczne nie sprowadzaj si wycznie do wykonawstwa, a terapia jest kontynuacj diagnozy
okrelan cznie z czynnociami leczniczymi37.
Nastpnym rodzajem bdu jest bd techniczny, ktry mona okreli jako zwyke zaniedbanie, niepoprawne realizowanie decyzji lekarskich ju
podjtych W zwizku z powyszym nie stanowi on ju bdu medycznego
sensu stricto. Tego rodzaju bdem jest m.in. pomylenie tosamoci pacjentw, koczyny zakwalifikowanej do operacji czy pozostawienie cia obcych
w polu operacyjnym38. Wystpuje on najczciej podczas zoonych zabiegw, w trakcie ktrych uywa si skomplikowanego sprztu technicznego39.
W literaturze przedmiotu wyodrbniany jest take bd organizacyjny, ktry polega na nieumiejtnej organizacji pracy lekarzy i personelu medycznego oraz na wadliwym funkcjonowaniu orodkw leczniczych. Powodem wystpowania omawianego bdu jest nie zawsze prawdziwy przepyw informacji w obrbie danej jednostki suby zdrowia. Bd organizacyjny znacznie
35

Wyrok SA w Poznaniu z dnia 8 lutego 2006 r., sygn. I ACa 1131/05; podano za: K. B c z y k - R o z w a d o w s k a, Bd..., op. cit., s. 3839; zob. te, wrok SA w Lublinie z dnia 10
stycznia 2002 r., sygn. I ACa 576/01, OSP 2003, nr 2, poz. 23, z glos M. N e s t e r o w i c z a.
36
Wyrok SN z dnia 24 grudnia 1954 r., sygn. IC 1673/53; podano za: K. B c z y k - R o z w a d o w s k a, Bd..., op. cit., s. 39.
37
G. R e j m a n, Odpowiedzialno, op. cit., s. 184.
38
Por. S. R u t k o w s k i, Wybrane, op. cit., s. 76; A. F i u t a k, Prawo..., op. cit., s. 82;
A. Z o l l, Odpowiedzialno, op. cit., s. 7173.
39
A. F i u t a k, ibidem.

26

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

czciej wystpuje na terenie duych szpitali czy klinik ni w maych przychodniach lekarskich40.
5. W postpowaniach karnych prowadzonych przeciwko lekarzom stosowany jest szeroki katalog rodkw dowodowych. W jego ramach znajduj
si: dowd z dokumentw, dowd z zezna wiadkw, dowd z ogldzin
oraz dowd z opinii biegego. Pomimo tak duego wyboru nieustannie dostrzega si trudnoci w dowodzeniu w sprawach, w ktrych wystpuje bd
lekarski. Poniej zostanie dokonana analiza opinii biegego wykorzystywana
w sprawach bdcych przedmiotem niniejszego artykuu.
T. Cyprian i P. Asanowicz wskazuj, e w sprawach karnych gwnym
zadaniem biegego jest ustalenie, czy lekarz, przeciwko ktremu zoono
zawiadomienie o przestpstwie, popeni bd lekarski. Biegy, sporzdzajc
tak opini, powinien udzieli odpowiedzi na nastpujce pytania:
1. Czy naruszenie zdrowia albo mier s w zwizku przyczynowym
z leczeniem zastosowanym przez lekarza?
2. Czy te ze nastpstwa nie s lub nie mogy by wynikiem innych przyczyn?
3. Czy jest rzecz pewn, e inny sposb leczenia nie spowodowaby
podobnych nastpstw?
4. Czy gdyby warunki leczenia byy lepsze, ni te, w ktrych dany lekarz
pracowa, mona by unikn szkodliwych nastpstw nawet przy zastosowaniu tej samej bdnej metody leczenia41.
Ustawodawca w artykule 197 1 k.p.k.42 przedstawia tre przyrzeczenia
biegego. Istot tego przepisu jest to, e biegy zobowizuje si wykonywa
powierzone mu obowizki z ca sumiennoci i bezstronnoci. W rzeczywistoci zasada ta nie jest cakowicie przestrzegana, gdy adresaci tego postulatu czasami nie wywizuj si z niej. Problem ten podlega wykadni doktryny prawniczej, ktra podkrela, e nie wolno ignorowa ewentualnego
wpywu solidarnoci zawodowej na tre opinii43.
Jedn z przyczyn sporzdzenia niezgodnej z prawd opinii sdowej jest
niewystarczajca ilo, a take jako materiau dowodowego. Biegy niekiedy dysponuje niepen dokumentacj medyczn, wadliwie sporzdzonym
protokoem sekcji zwok, w ktrym np. nie zosta ujty bd popeniony przez
operatora. Czsto w udostpnionej dokumentacji znajduj si zeznania
wiadkw, ktre wzajemnie si wykluczaj. Pomimo wystpujcych
40

T. T o o c z k o, Bd..., op. cit., s. 53; S. R u t k o w s k i, Wybrane, op. cit., s. 77; A. F i u t a k,

ibidem, s. 83; A. M a r e k, Prawo karne, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2009, s. 91100.
41
T. C y p r i a n, P. A s a n o w i c z, Karna i cywilna odpowiedzialno lekarza, Ksiga Wydawnicza Dr L. J. Jaroszewski, Krakw 1949, s. 67.
42
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego, (Dz. U. z 1997 r., Nr 89,
poz. 555 z pn. zm.).
43
C. G r o m a d z k i, Rola biegego w procesach lekarskich, (w:) J. T u r e k (red.), Rola,
op. cit., s. 44.

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

27

M. Woliska

sprzecznoci zarwno w zakresie podmiotowym, jak rwnie przedmiotowym, naley stwierdzi, e opinie sporzdzane przez biegych lekarzy podlegaj wszechstronnej, krytycznej ocenie sdu orzekajcego, ktry powinien
posuy si wszelkimi rodkami procesowymi w celu wyeliminowania istniejcych wadliwoci44.
Zaznaczy take naley, e w opiniach sporzdzanych przez wybitnych
lekarzy klinicystw, specjalizujcych si w poszczeglnych dziedzinach wiedzy medycznej, spotka mona rwnie bdy opiniodawcze. Bdy sporzdzone przez wyej wymienione osoby s niezawinione. Podstaw tego
twierdzenia jest to, e lekarz klinicysta i lekarz biegy prezentuj rne toki
mylenia. W praktyce przyjmuje si, e wiodcym zadaniem lekarza biegego jest stosowanie regu obowizujcych w medycynie sdowej45.
6. W miejscu tym wydaje si za stosowne rozpocz analiz zagadnienia
dotyczcego odpowiedzialnoci karnej lekarza za bd w sztuce medycznej46. W tym miejscu warto wskaza, e osoby wykonujce zawd lekarza
ponosz odpowiedzialno karn na zasadach oglnych, czyli na zasadach,
ktre odnosz si do caego spoeczestwa.
W ramach rozdziau XIX k.k. znajduj si przepisy kryminalizujce
umylne bd nieumylne spowodowanie mierci, zabjstwo eutanatyczne,
dzieciobjstwo, przerywanie ciy, spowodowanie cikiego, redniego, lekkiego uszczerbku na zdrowiu, uszkodzenie ciaa dziecka pocztego, naraenie na niebezpieczestwo czy nieudzielanie pomocy.
Dokonujc analizy niniejszego zagadnienia, ju na wstpie, naley zaznaczy, e odpowiedzialno karna bdzie uzasadniona, jeeli zostan
cznie spenione nastpujce przesanki:
1) wystpi bd lekarski, przez ktry naley rozumie czyn sprzeczny z wiedz i praktyk medyczn;
2) ujemny skutek, ktry wystpuje w postaci naruszenia lub naraenia na
bezporednie niebezpieczestwo dobra prawnego w postaci nieumylnego spowodowania mierci (art. 155 k.k.), cikiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.), redniego i lekkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 157
44

Ibidem, s. 4647.
C. G r o m a d z k i, Rola, op. cit., s. 4546.
46
Zob. szerzej: G. R e j m a n, Odpowiedzialno karna lekarza, Wydawnictwo Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 1991; A. Z o l l, Odpowiedzialno karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1988; R. K d z i o r a, Odpowiedzialno karna lekarza w zwizku z wykonywaniem czynnoci medycznych, Wydawnictwo
Wolters Kluwer, Warszawa 2009; J. Z a j d e l, Prawo medyczne w algorytmach, Stan prawny
na dzie 1 sierpnia 2010 r., Wydawnictwo Progress, d 2010, s. 135 i n.; A. F i u t a k, Prawo w medycynie, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010, s. 165 i n.; P. K a r d a s, Bd
w sztuce medycznej a odpowiedzialno karna lekarza. Kilka uwag o przesankach bezprawnoci zachowania lekarza wykonujcego zabieg diagnostyczny lub leczniczy, Bioetyczne Zeszyty Pediatrii 2007, nr 4, s. 7896; E. Z i e l i s k a, Odpowiedzialno zawodowa lekarza a odpowiedzialno karna, Prawo i Medycyna 1999, nr 1, s. 6176.
45

28

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

k.k.), uszkodzenia prenatalnego (art. 157a k.k.) oraz naraenia na niebezpieczestwo utraty ycia lub zdrowia czowieka (art. 160 k.k.);
3) ustalenie zwizku przyczynowego pomidzy zachowaniem lekarza a negatywnym skutkiem dla zdrowia albo ycia pacjenta oraz
4) wina47.
Naley wskaza, e odpowiedzialno karna moe powsta w wyniku
dziaania lub zaniechania. Zgodnie z artykuem 1 1 k.k., odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto popenia czyn zabroniony pod grob kary
przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia. Na podstawie powyszego zasadnym jest stwierdzenie, e zachowanie lekarza bdzie miao
charakter bezprawny tylko i wycznie, jeeli zostanie naruszona norma
sankcjonowana obowizujca w czasie popenienia czynu. Czyn jest bezprawny, gdy nie jest spjny z konkretn norm prawn obowizujc w czasie jego popenienia48.
Rozpatrujc bezprawno czynu na gruncie nauk medycznych,
a w szczeglnoci zwracajc uwag na bd lekarski, naley stwierdzi, e
bdzie ona wystpowaa w przypadku niezachowania wymaganych zasad
ostronoci, ktre s sprzeczne z lege artis49. Na kwesti t zwraca rwnie
uwag Sd Najwyszy w wyroku z dnia 30 wrzenia 1960 r.50, zgodnie z ktrym Uszkodzenia ciaa bdce nastpstwami zabiegw leczniczych, a wic
czynnoci zmierzajcych rwnie do ochrony ycia i zdrowia ludzkiego, pozbawione s cech materialnej bezprawnoci, pod warunkiem dokonania zabiegu w sposb zgodny z powszechnie uznawanymi zasadami wiedzy
i sztuki lekarskiej. W zwizku z powyszym lekarz moe podlega odpowiedzialnoci karnej wycznie w sytuacji, gdy zaistniay bd by wynikiem zachowania lekarza, ktry podczas leczenia nie zachowa obowizujcych
norm postpowania medycznego wypracowanych przez nauk, w sytuacji,
w ktrej mg przewidzie zagroenie ycia lub zdrowia pacjenta. Naley
jeszcze wskaza, e ustawodawca w artykule 1 1 k.k. wyranie podkrela,
e przestpstwa nie stanowi czyn zabroniony, ktrego spoeczna szkodliwo jest znikoma. Regulacja ta oznacza, e odpowiedzialnoci karn zostanie obarczony lekarz, ktry wypenia obowizki zawodowe w sposb
sprzeczny z obowizujcymi zasadami wiedzy i praktyki medycznej51.
7. Popenienie bdu lekarskiego, ktrego skutki widoczne s w postaci
negatywnych konsekwencji dla zdrowia i ycia, jest przestpstwem material47

R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 230; zob. J. Z a j d e l, Kompendium, op. cit.,

s. 181; J. S a w i c k i, Bd..., op. cit., s. 58.
48
J. Z a j d e l, Prawo w medycynie. Podrcznik dla lekarzy, Oficyna Wydawnicza Read me,
d 2007, s. 221.
49
R. K d z i o r a, ibidem.
50
Wyrok SN z dnia 30 wrzenia 1960 r., sygn. II K 675/60, OSNPG 1961, nr 1, poz. 1.
51
R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 232233.

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

29

M. Woliska

nym. Lekarz podlega odpowiedzialnoci karnej, jeeli poprzez swoje dziaanie albo zaniechanie spowoduje zewntrzne zmiany w postaci naruszenia
dobra prawnego. Powstae skutki mog wystpowa w postaci mierci, cikiego, redniego lub lekkiego uszkodzenia ciaa, a take uszkodzenia prenatalnego. Za znami skutku uwaa si rwnie naraenie na niebezpieczestwo, ktre nie wywouje konkretnych zmian w wiecie zewntrznym, ale
sprowadza bezporednie niebezpieczestwo utraty ycia lub cikiego
uszczerbku na zdrowiu. Susznie wic zauwaa R. Kdziora, e ujemny skutek moe wystpowa w dwch rnych formach, a mianowicie: naruszenia
dobra prawnego lub naraenia na niebezpieczestwo takiego dobra52.
W zwizku z powyszym naley wskaza, e w przypadku zaistnienia
przestpstw materialnych (skutkowych), czyli sytuacji, w ktrych u pacjenta
pojawia si skutek majcy podstaw prawn, wrd przepisw kodeksu karnego mona mwi o przesance dotyczcej skutku53.
Na podstawie dotychczasowych rozwaa naley stwierdzi, e odpowiedzialno karna lekarza za przestpstwo skutkowe ma miejsce wycznie
w sytuacji, w ktrej wystpuje zwizek przyczynowy midzy popenionym
czynem a skutkiem jego popenienia54. Zatem, mona stwierdzi, e dopki
nie zostanie ustalony zwizek przyczynowy midzy dziaaniem lekarza
a znamionami przestpstwa skutkowego, wykluczone jest przypisywanie
sprawcy winy. Zdaniem M. Filara, podstawow technik badania istnienia
takiego zwizku przyczynowego jest wywodzcy si z tzw. teorii ekwiwalencyjnej tekst conditio sine qua non (warunek bez tego). Polega on na tym, i
z acucha wydarze poprzedzajcych wystpienie okrelonej w ustawie
karnej jako znami skutku zmiany w wiecie zewntrznym eksponujemy to,
ktre stanowi istot okrelonego czynu, ktrego znaczenie dla nastpienia
owej zmiany w wiecie zewntrznym pragniemy ustali i zastanawiamy si,
czy bez jego spenienia owa zmiana w wiecie zewntrznym nastpiaby,
czy te nie55. A. Marek z kolei przez pojcie zwizku przyczynowego rozumie takie powizanie zjawisk, w ktrym jedno wynika z drugiego, a bez
zaistnienia pierwszego z nich (warunek) drugie by nie nastpio (nastpstwo,
skutek). () Odrzucajc zaoenia filozofii idealizmu subiektywnego przyjmujemy, e zwizek przyczynowy jest powizaniem zjawisk zachodzcych
w realnej rzeczywistoci56.
Na podstawie powyszego naley wysnu wniosek, e lekarz odpowiada
karnie w przypadku stwierdzenia zwizku przyczynowego midzy zachowa52

Ibidem, s. 236.
L. K u b i c k i, Prawo medyczne i jego zakres, (w:) L. K u b i c k i (red.), Prawo medyczne,
Wydawnictwo medyczne Urban & Partner, Wrocaw 2003, s. 162.
54
M. F i l a r, Lekarskie prawo karne, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Krakw 2000, s. 24.
55
Ibidem, s. 2526.
56
A. M a r e k, Prawo..., op. cit., s. 122.
53

30

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

niem medyka, ktre zostao uznane za bd w sztuce, a negatywnymi skutkami dla zdrowia albo ycia pacjenta57. Sd Najwyszy w wyroku z dnia 28
sierpnia 1961 r.58 wskazuje, e bd nie musi by wyczn przyczyn skutku. W wyroku tym czytamy: Do przypisania lekarzowi ujemnego skutku zabiegu leczniczego nie jest konieczne, aby jego dziaanie lub zaniechanie byo jedyn i wyczn przyczyn takiego skutku. Natomiast niezbdne jest, by
zachowanie lekarza byo przynajmniej jedn z przyczyn, bez ktrej skutek
nie nastpiby. Przyczenie si do acucha przyczynowo-skutkowego innych jeszcze przyczyn nie wycza odpowiedzialnoci karnej lekarza, jeli on
co najmniej mg je przewidzie.
Zatem, z powyszego wynika, e odpowiedzialno za bd lekarski jest
odpowiedzialnoci za przestpstwo materialne, ktrego skutki widoczne s
na zewntrz. W odniesieniu do komentowanego zagadnienia dotyczcego
odpowiedzialnoci lekarza s one normowane oraz sankcjonowane przepisami prawa karnego w postaci ujemnych konsekwencji dla zdrowia lub ycia
czowieka59.
8. Nastpn przesank, ktra skada si na zaistnienie odpowiedzialnoci karnej lekarza, jest wina (zawinienie). Ustawodawca w artykule 1 3 k.k.
stanowi, e Nie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli
nie mona mu przypisa winy w czasie czynu. Zdaniem M. Filara, wina
(zawinienie) jest subiektywn przesank odpowiedzialnoci i realizuje si
poprzez zarzucalny z punktu widzenia ustawy karnej stosunek psychiczny
sprawcy do popenionego przez niego czynu60.
Zgodnie z artykuem 9 1 k.k.: Czyn zabroniony popeniony jest umylnie, jeeli sprawca ma zamiar jego popenienia, to jest chce go popeni albo
przewidujc moliwo jego popenienia, na to si godzi. Zamiar popenienia czynu zabronionego moe mie posta zamiaru bezporedniego (dolus
directus), bd zamiaru ewentualnego (dolus eventualis). Ten pierwszy wystpuje wwczas, gdy sprawca przejawia wol oraz ch popenienia czynu
zabronionego, to znaczy, popenienie przestpstwa uzalenione jest od celowego, zamierzonego dziaania na niekorzy pacjenta. Takie zachowanie
jest karygodne i wrcz niewyobraalne, gdy lekarz nigdy nie powinien dziaa na szkod pacjenta. Przeciwne zachowanie ma miejsce w przypadku
wystpienia zamiaru ewentualnego, ktry nie jest zwizany z celowym dziaaniem sprawcy, a tym samym nie zmierza do popenienia czynu zabronionego.

57

R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 237.

Wyrok SN z dnia 28 sierpnia 1961 r., sygn. II K 1125/60, Preis, nr 2, s. 361; podano za:
R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 237.
59
R. K d z i o r a, ibidem, s. 236.
60
M. F i l a r, Lekarskie, op. cit., s. 29.
58

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

31

M. Woliska

Z kolei artyku 9 2 k.k. wskazuje, e czyn zabroniony popeniony jest

nieumylnie, jeeli sprawca, nie majc zamiaru jego popenienia, popenia
go jednak na skutek niezachowania ostronoci wymaganej w danych okolicznociach, mimo e moliwo popenienia tego czynu przewidywa albo
mg przewidzie. Przestpstwo nieumylne skada si z dwch form. Pierwsz z nich jest lekkomylno, czyli sytuacja, w ktrej lekarz wiadomie naruszajc zasady ostronoci, przewiduje moliwo popenienia czynu zabronionego, jednake przypuszcza, e go uniknie. W takiej sytuacji naley
zarzuci sprawcy, e nieostrone postpowanie nie zostao przez niego skorygowane oraz nie zaniecha dalszych czynnoci, gdy by pewny, e czyn
zabroniony nie zaistnieje. Drug form przestpstwa nieumylnego jest niedbalstwo. W takim przypadku lekarzowi zarzucane jest, e mimo posiadanych przez niego umiejtnoci i zdolnoci intelektualnych, nie zrobi nic
w kierunku zmiany swego negatywnego zachowania. Konsekwencj takiego
dziaania byo doprowadzenie do wypenienia znamion przestpstwa nieumylnego61.
Naley zgodzi si ze zdaniem M. Filara, zgodnie z ktrym na struktur
nieumylnoci skadaj si trzy okolicznoci. S to:
1) brak zamiaru zarwno bezporedniego, jak i ewentualnego;
2) niezachowanie ostronoci wymaganej w danych okolicznociach;
3) przewidywanie moliwoci popenienia czynu lub przynajmniej moliwoci
takiego przewidzenia62.
Na podstawie powyszego z pewnoci mona stwierdzi, e dla odpowiedzialnoci karnej lekarza istotne znaczenie ma zawinienie nieumylne,
gdy Celem lekarza jest leczenie chorego i trudno go posdzi o to, by celowo chcia naruszy zdrowie i ycie pacjenta. W praktyce bd bdzie zawsze stanowi element struktury przestpstw nieumylnych63.
Naley wskaza, e nie kady bd w sztuce moe obcia lekarza. Bdem obciajcym jest bd, ktrego skutek powsta w wyniku co najmniej
lekkomylnoci bd niedbalstwa, a wic zosta przez lekarza zawiniony.
Zgodnie z lini orzecznicz, Sd Najwyszy w wyroku z dnia 30 wrzenia
1960 r.64 podkrela, e Nie kady bd w sztuce lekarskiej moe obcia
lekarza, ale taki tylko bd, ktry jest skutkiem co najmniej lekkomylnoci
lub niedbalstwa lekarza, a wic zosta przez niego zawiniony. Z kolei Sd
Najwyszy w wyroku z dnia 8 wrzenia 1973 r.65 wskazuje, e Lekarz moe
odpowiada karnie za przestpstwo przeciwko yciu lub zdrowiu pacjenta
w zwizku z zabiegiem leczniczym (rozumianym w szerokim znaczeniu tego
61

A. F i u t a k, Prawo..., op. cit. s. 167.

M. F i l a r, Lekarskie, op. cit., s. 30.
63
R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 235.
64
Wyrok SN z dnia 30 wrzenia 1960 r., sygn. II K 675/60, OSNGP 1961, nr 1, poz. 1.
65
Wyrok SN z dnia 8 wrzenia 1973 r., sygn. I KR 116/72, OSNKW 1974, nr 2, poz. 26.
62

32

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

pojcia, tzn. obejmujcym diagnoz, terapi i profilaktyk chorb) tylko

w razie zawinionego bdu sztuki lekarskiej. Natomiast, zgodnie z wyrokiem
Sd Najwyszy z dnia 8 grudnia 1970 r.66, Nie kady jednak bd lekarski,
ale tylko bd zawiniony moe powodowa odpowiedzialno lekarza bd
Skarbu Pastwa, ktrego funkcjonariuszem jest lekarz, za wynik std dla
pacjenta szkod (art. 415 i art. 417 k.c.).
Aby stwierdzi istnienie nieumylnoci, musz by spenione kumulatywnie dwie przesanki: powinno i moliwo przewidzenia skutku67. Sd Najwyszy w wyroku z dnia 21 lutego 1974 r.68 podnosi, e Powinno i moliwo przewidywania przez sprawc skutku przestpnego zachowania si
powinna by ustalona na podstawie konkretnych faktw. Postulat konkretnoci zakada dwa momenty: 1) obiektywny, a wic to, co powinno by przez
sprawc przewidziane, oraz 2) subiektywny, to jest aktualn sytuacj sprawcy, a w szczeglnoci jego dowiadczenie yciowe, okrelony zasb wiedzy
i funkcjonowanie procesu skojarze, jako te czynniki, od ktrych zaley ustalenie moliwoci przewidywania skutku czynu, zwaszcza w wypadku, gdy
zaistniay skutek jest nietypowym nastpstwem dziaania sprawcy.
Nieumylno w ujciu obiektywnym zwizana jest z zachowaniem negatywnym, czyli niezgodnym z normami prawa przedmiotowego, zasadami
etycznymi oraz obowizkiem ostronoci. Wyej wskazane elementy le
w kompetencji kadego czowieka, ktry zobowizany jest je przestrzega,
aby drugiej osobie nie wyrzdzi krzywdy. Odnoszc taki stan rzeczy do lekarzy, win bdzie naruszenie podstawowych praw i regu, ktre zostay uksztatowane na gruncie wiedzy medycznej, dowiadczeniu oraz deontologii69.
Nieumylno w ujciu subiektywnym przedstawia negatywn ocen
czynnoci leczniczych podejmowanych przez lekarza, ktre nie wspgraj
z przepisami prawnymi, zasadami oglnymi czy etycznymi. M. Nesterowicz
wskazuje, e w literaturze przedmiotu rozrnia si win dotyczc techniki
medycznej, do ktrej zalicza si np. niewiedz, niedbalstwo, nieostrono
lekarza, oraz win, ktra nie jest zwizana z technik rozumian w wyej
wskazanym znaczeniu. Do tej ostatniej zaliczy mona m.in. nieuprzedzenie
chorego o sposobie postpowania, niepowiadomienia o ryzyku oraz skutkach zabiegu70.
Naley podkreli, e nieumylno zostanie ustalona pod warunkiem
wystpowania w niej dwch znaczcych elementw. Mowa jest tutaj o wa66

Wyrok SN z dnia 8 grudnia 1970 r., sygn. II CR 543/70, OSNC 1971, nr 78, poz. 136.
R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 240.
68
Wyrok SN z dnia 21 lutego 1974 r., sygn. Rw 50/74, OSNKW 1974, nr 6, poz. 124, PiP
1974, nr 11, s. 182, z glos W. W o l t e r a.
69
M. N e s t e r o w i c z, Prawo medyczne, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toru 2010,
s. 7980.
70
Ibidem, s. 81.
67

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

33

M. Woliska

ciwociach osobistych lekarza, jak rwnie o okolicznociach, w ktrych

podj si okrelonych czynnoci. Cechy indywidualne ewentualnego sprawcy obejmuj przede wszystkim dowiadczenie zawodowe, status zawodowy
czy indywidualn zdolno postrzegania i kojarzenia71. Natomiast denie
do realizacji najwyszych standardw wiedzy i sztuki medycznej nie zawsze
jest realne i moliwe do penego sfinalizowania. Taki stan rzeczy bardzo
czsto wystpuje niezalenie od samego lekarza. Sabe wyposaenie szpitali nie tylko w sprzt medyczny, ale rwnie brak dostpu do literatury fachowej w znacznym stopniu powoduje ograniczenia w rozwoju przedstawicieli nauk medycznych. Przyczyny te doskonale wysuwaj si na plan pierwszy w szczeglnoci, gdy dokonamy porwnania metod pracy lekarza we
wspaniale wyposaonej klinice z prac medyka w starej przychodni wiejskiej72. Wyranie naley podkreli, e w wypadku, kiedy lekarz dopuci si
bdu medycznego wbrew zasadom wiedzy medycznej, lecz w jego dziaaniu nie mona si doszuka braku naleytej starannoci, to nie zostanie
przypisana mu wina. W zwizku z powyszym naley stwierdzi, e w takim
wypadku nie mona obarczy lekarza odpowiedzialnoci za wyrzdzon
szkod. Taki stan rzeczy moe wystpi podczas operacji i zabiegw
o szczeglnie trudnym i skomplikowanym charakterze. Lekarz za niezawiniony bd nie zostanie obarczony odpowiedzialnoci, gdy podobnie jak
kady czowiek ma prawo do bdu, ale nie posiada prawa do winy73.
Popenienie bdu lekarskiego moe zosta uznane za przestpstwo tylko
wtedy, gdy zostan cznie spenione wymienione wyej przesanki oraz
w wyniku jego zaistnienia powstanie skutek normowany przepisami prawa
karnego74.
9. Konkludujc, naley stwierdzi, e w dzisiejszych czasach, zarwno
nauki medyczne, jak rwnie prawne, uzupeniaj si. Efektem takiego dziaania jest podjcie prby zlikwidowania, bd zminimalizowania funkcjonowania bdu medycznego. Jego szczeglny charakter dotyka wielu fundamentalnych kwestii. Rzetelne stosowanie wiedzy zdobytej podczas studiw
medycznych czy prawniczych powinno ograniczy do minimum bdy popeniane przez lekarzy, personel medyczny, a take prawnikw w zakresie profilaktyki medycznej, jak rwnie prawnej, diagnozy, terapii bd rehabilitacji.
Naley take zaznaczy, e ogromnym problemem zwizanym z odpowiedzialnoci karn lekarza za bd medyczny jest rwnie dowodzenie.
Postpowanie dowodowe w sprawach prowadzonych przeciwko lekarzom
jest niezmiernie trudne, gdy przewanie osoby posiadajce wiadomoci

71

Ibidem, s. 241242; R. K d z i o r a, Odpowiedzialno, op. cit., s. 241.

P. D a n i l u k, Bd..., op. cit., s. 54.
73
K. B c z y k - R o z w a d o w s k a, Bd..., op. cit., s. 4445.
74
R. K d z i o r a, ibidem, s. 240.
72

34

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

Odpowiedzialno karna lekarza za bd w sztuce lekarskiej

specjalne dysponuj skpym materiaem dowodowym, na podstawie ktrego s zobowizane do wydania opinii.
Zagadnienie bdu lekarskiego byo, jest i na pewno bdzie przedmiotem
wielu dyskusji zarwno na gruncie prawnym, jak i medycznym. Podstawowe
zasady wiedzy i sztuki lekarskiej powinny mie zastosowanie na kadym
etapie leczenia75. Wartym podkrelenia jest rwnie fakt, e wiedza lekarzy
dotyczca bdu medycznego nie powinna ogranicza si wycznie do kwestii medycznych. Takie zachowanie medykw wzbudza wiele kontrowersji
w rodowisku prawnikw i nierzadko rwnie lekarzy76.
Koczc, warto zaznaczy, e lekarz, prcz odpowiedzialnoci karnej za
bd medyczny, powinien rwnie ponosi odpowiedzialno dyscyplinarn
czy moraln. Powinien rwnie budowa wzajemn i pen empatii relacj
lekarz pacjent, ktra z pewnoci zacieniaaby wystpujce midzy nimi
wizy. Zaznaczy take naley, e obowizkiem lekarza wykonujcego
czynnoci medyczne jest przede wszystkim stosowanie przepisw ustawy
o zawodzie lekarza i lekarza dentysty oraz innych ustaw z ni powizanych,
jak rwnie Kodeksu Etyki Lekarskiej.

Criminal liability for medical malpractice

Abstract
This paper touches upon medical malpractices. The classification of
medical errors is analysed and the relevant views of legal commentators
are presented. Based on regulations of the Code of Criminal Procedure,
challenges are presented to face by medical experts when proving medical
errors. Also, examined is the issue of a medical professionals liability for
his/her errors, under the Penal Code. To enrich her study, the author includes references to court decisions associated with medical malpractices.

75
76

P. D a n i l u k, Bd..., op. cit., s. 57.

M. E f i r, Bd lekarski aspekty prawne, Dermatologia Praktyczna 2009, nr 2 (2), t. I, s. 88.

Prokuratura
i Prawo 5, 2013

35