Zeszyty

Naukowe nr 683

Akademii Ekonomicznej w Krakowie

2006

Joanna Rutkowska
Katedra Finansw Przedsibiorstw

Ocena przydatnoci metod

prognozowania bankructwa
wwarunkach polskich
1. Wprowadzenie
Sprawnie funkcjonujca gospodarka rynkowa stwarza moliwoci porwnywalnych warunkw dziaania dla wszystkich podmiotw ycia gospodarczego
kraju. Nie kada jednostka ma jednake wystarczajce umiejtnoci, by je waciwie wykorzysta. Std te moe si zdarzy, e w wyniku bdnych decyzji
kadry zarzdczej wiele z nich przechodzi kryzys zagraajcy ich bytowi. Czsto
rwnie powodem takiego stanu bywa brak umiejtnoci kierownictwa przewidywania przyszych zjawisk skutkujcych zmianami rynku, a w konsekwencji pojawieniem si realnego zagroenia dla funkcjonowania danego podmiotu. Problem
moliwoci iumiejtnoci przewidywania transformacji warunkw dziaania na
rynku, przy jego coraz wikszej zoonoci itempie rozwoju, implikuje konieczno poszukiwania skutecznych w rozpoznawaniu zagroenia dla kontynuacji
dziaalnoci instrumentw.
Metody badawcze, jak dowodz tego teoria i praktyka gospodarcza, pozwalaj wanie na identyfikacj istotnych dla kontynuacji dziaalnoci podmiotu
gospodarczego symptomw zagroe. Wci udoskonalane i wzbogacane o nowe
propozycje i koncepcje staj si niezastpione we wspomaganiu procesw decyzyjnych, zwaszcza jako skadowe rozbudowanych systemw wczesnego ostrzegania (SWO). Niniejszy artyku ma na celu prezentacj stworzonych przez polskich badaczy modeli, ktrych celem jest identyfikacja zagroenia kontynuacji
dziaalnoci podmiotu, czyli inaczej predykcji bankructwa (upadoci) oraz prba
oceny ich uytecznoci w polskich warunkach. Na przykadzie wybranych jednostek, ktre w ostatnim okresie zgosiy wniosek o upado lub te takich, ktrych
upado zostaa ju ogoszona, przeledzono istotno wskaza tych modeli.

Joanna Rutkowska

48

2. Polskie modele oceny zagroenia kontynuacji

dziaalnoci
Specyfika funkcjonowania systemu wczesnego ostrzegania zadecydowaa o zaliczeniu go do grupy metod zarzdzania ryzykiem. W jego ramach wykorzystuje si
liczne narzdzia matematyczno-statystyczne usprawniajce proces wychwytywania
sygnaw o grocym niebezpieczestwie wystpienia nawet niewielkich nieprawidowoci funkcjonowania podmiotu gospodarczego czy te powanych kryzysw.
W szerokim rozumieniu przyjmuje si, e metodami oceny zagroenia dziaalnoci przedsibiorstwa s te, ktre wykorzystujc statystyczn analiz jednego parametru lub okrelonego zestawu wybranych wskanikw su predykcji bankructwa,
w wskim za uwaa si za nie wieloczynnikowe modele predykcji bankructwa
oparte na statystycznej analizie danych. Zmienne stosowane do ich konstrukcji
mog mie charakter nie tylko ilociowy, ale rwnie jakociowy, std te metody
te klasyfikuje si odpowiednio jako ilociowe, jakociowe bd mieszane, jeeli
wykorzystuj oba typy zmiennych.
Metody pomiaru i oceny symptomw zagroenia upadoci, o ktrych bdzie
dalej mowa, zostan ograniczone do tych, ktre odzwierciedlaj polskie warunki
gospodarowania w latach 90. Poniewa w dobie gospodarki socjalistycznej nie
mogo by mowy o zjawisku upadoci z uwagi na wczesn doktryn ekonomiczn
i polityczne przesanki utrzymywania przy yciu nieefektywnych i le zarzdzanych przedsibiorstw oraz marginalny udzia prywatnej dziaalnoci w rynku, brak
byo zapotrzebowania na ten typ narzdzi oceny sytuacji finansowej jednostek.
Jak zaznacza si w literaturze przedmiotu, wykorzystywane modele powinny by
dostosowane do specyficznych realiw funkcjonowania tych jednostek, a nawet
powinny by jednorodne w obrbie tego samego rodzaju dziaalnoci i podobnej
skali dziaania. Konieczne jest zatem stosowanie narzdzi, do budowy ktrych
posuyy dane finansowe opisujce przedsibiorstwa dziaajce na terenie danego
pastwa, najlepiej o tym samym (lub zblionym) profilu dziaalnoci oraz wielkoci, okrelanej najczciej na podstawie sumy bilansowej. Przykadem takiego
postpowania mog by liczne implementacje systemu z-score opracowanego przez
E.I. Altmana w 1968 r., bdce efektem pracy Altmana z naukowcami poszczeglnych krajw bd te ich samodzielnych bada. O popularnoci metody dyskryminacyjnej w tworzeniu tego typu narzdzi zadecydowaa prostota tej metody,
jak rwnie wysoka skuteczno modeli otrzymanych przy jej wykorzystaniu.
W polskich warunkach najczciej stosowan metod do budowy modeli predykcji bankructwa jest rwnie wielowymiarowa analiza dyskryminacyjna.
Polskie funkcje dyskryminacyjne nie s jednak tak dobrze dopasowane jak ich
D. Zarzecki, O metodach oceny zagroenia bankructwem i moliwociach ich wykorzystania,
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2000, s. 361 i nast.


Ocena przydatnoci metod prognozowania bankructwa

49

odpowiedniki w innych krajach o dugoletnim systemie gospodarki rynkowej.

Wie si to przede wszystkim z ograniczonym bd te niedostatecznym materiaem badawczym. Krtki okres funkcjonowania rynkowej gospodarki sprawia,
e liczba upadajcych przedsibiorstw jest stosunkowo niewielka, a do tego ograniczona w materiale faktograficznym do tych jednostek, ktre maj obowizek prowadzenia penej rachunkowoci i rzetelnie wywizuj si ze swoich obowizkw
sprawozdawczych.
Do badania wybrano trzy modele prognozowania upadku przedsibiorstw
autorstwa D. Hadasik (model 1), J. Gajdki i D. Stosa (model 2) oraz A. Hody
(model 3). W przypadku pierwszego autora, ktry zbudowa dziewi rnych propozycji funkcji dyskryminacyjnych, zdecydowano si na zastosowanie czwartego
w kolejnoci modelu, ze wzgldu na jego jako, czyli najwysz trafno prognozy ozagroeniu upadoci.
Poniej zaprezentowano postaci i zmienne diagnostyczne wybranych do badania funkcji dyskryminacyjnych.
1. Funkcja dyskryminacyjna D. Hadasik (MOD_4)

D(W) = 0,365425 W1 0,765526 W2 2,40435 W5 + 1,59079 W7 + 0,00230258 W9 +

+ 0,0127826 W12 + 2,36261,

gdzie:
W1 aktywa biece / zobowizania biece,
W2 (aktywa biece zapasy) / zobowizania biece,
W5 zobowizania / aktywa,
W7 kapita obrotowy / pasywa,
W9 nalenoci x 365 dni / przychody ze sprzeday,
W12 zapasy x 365 dni / przychody ze sprzeday.
2. Funkcja dyskryminacyjna J. Gajdki, D. Stosa

Z = 0,7732059 0,0856425 X1 + 0,0007747 X2 + 0,9220985 X3+

+ 0,6535995 X4 0,594687 X5,

gdzie:
X1 przychody ze sprzeday / rednioroczne aktywa ogem,
X2 rednioroczne zobowizania krtkoterminowe x 360 dni / koszt wytworzenia produkcji sprzedanej,
D. Hadasik, Upado przedsibiorstw w Polsce i metody jej prognozowania, Zeszyty
Naukowe AE w Poznaniu, seria II, Pozna 1998, z. 153, s. 157.



J. Gajdka, D. Stos, Wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej w ocenie kondycji finansowej
przedsiebiorstw [w:] Restrukturyzacja w procesie przeksztace i rozwoju przedsibiorstw, pod.
red. R. Borowieckiego, AE w Krakowie, Krakw 1996, s. 5665.

Joanna Rutkowska

50

X3 zysk netto / rednioroczne aktywa ogem,

X4 zysk brutto / przychody ze sprzeday netto,
X5 zobowizania ogem / aktywa ogem.

3. Funkcja dyskryminacyjna A. Hody

ZH = 0,605 + 6,81 . 101 PWP 1,96 . 102 SZ + 9,69 . 103 ZM + 6,72 . 104 +

+ WOZ + 1,57 . 101 RM,
gdzie:
PWP majtek obrotowy / zobowizanie krtkoterminowe,
SZ zobowizania ogem / suma bilansowa x 100%,
ZM zysk (strata) netto / rednioroczny majtek ogem x 100%,
WOZ rednioroczne zobowizania krtkoterminowe x 360 dni / koszt
sprzedanych produktw, towarw i materiaw,
RM przychody z ogu dziaalnoci / rednioroczny majtek ogem.

W tabeli 1 zaprezentowano gwne charakterystyki dotyczce wybranych

modeli, oceny stopnia zagroenia upadoci powstaych na bazie bada polskich
przedsibiorstw. Warto tutaj wyjani pokrtce znaczenie kilku z nich.
Na wstpie trzeba podkreli, e jedynie model D. Hadasik zosta przez ni
zweryfikowany na niezalenej grupie przedsibiorstw skadajcej si z 8 jednostek
upadych i 39 dobrych (zdrowych). Ponadto nie odnaleziono publikacji na temat
wykorzystania tych modeli przez innych badaczy i tym samym okrelenia stopnia ich skutecznoci w diagnozowaniu zagroenia przedsibiorstw upadoci.
Kady z prezentowanych modeli posiada indywidualn warto rozgraniczajc
obie grupy przedsibiorstw. Zaklasyfikowanie przedsibiorstw do nie upadych
lub upadych odbywa si poprzez porwnanie obliczonej wartoci funkcji dyskryminacyjnej z wartoci graniczn (np. w modelu D. Hadasik wynosi ona
0,374345). Na tej podstawie mona pniej wnioskowa o stopniu trafnoci
klasyfikacji w analitycznej bd walidacyjnej prbie. W literaturze przedmiotu
zwraca si uwag, e tworzenie prby walidacyjnej jest konieczne do zbadania,
czy ocena trafnoci klasyfikacji nie bya sztucznie zawyona (co moe nastpi,
gdy ta sama prba suy do szacowania funkcji dyskryminacyjnej i oceny jej
jakoci).

A. Hoda, Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej z wykorzystaniem funkcji dyskryminacyjnej Z H, Rachunkowo 2001, nr 5, s. 306310.


Chodzi tutaj o wiksze ni kilka przedsibiorstw prby walidacyjne.

Na przykad w badaniach E.I. Altmana okazao si, e w prbie walidacyjnej oglna (czyli
czna dla upadych i zdrowych) trafno klasyfikacji, zgodnie z oczekiwaniami, pogorszya
si, jednake dla podmiotw upadych ulega poprawie. Troch inaczej przedstawia si sytuacja
dla wynikw bada D. Hadasik, gdzie oglna trafno klasyfikacji w prbie walidacyjnej, dla


Ocena przydatnoci metod prognozowania bankructwa

51

Tabela 1. Syntetyczna charakterystyka wybranych polskich modeli predykcji bankructwa

przedsibiorstw

A. Hoda

19931996

walidacyjnej

J. Gajdka,
19931994
D. Stos

analitycznej

D. Hadasik 19901997

nie upadych

Okres
analizy

rednia warto
wskanika
w populacji

upadych

Autor

Liczba jednostek Trafno klasyw prbie anality- fikacji w prbie

Warto
cznej
(w % ogem) rozgraniczajca
jednostki
nie upade
i upade
22

39

95,08

95,74

0,374345

20

20

92,5

0,45

0,78

0,13

40

40

92,5

0,00

nie
upadych
upadych
0,9689 1,71759

rdo: opracowanie wasne na podstawie: J. Gajdka, D. Stos, Wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej w ocenie kondycji finansowej przedsibiorstw [w:] Restrukturyzacja w procesie przeksztace i rozwoju przedsibiorstw, pod. red. R. Borowieckiego, AE w Krakowie, Krakw 1996,
s. 5665; D. Hadasik, Upado przedsibiorstw w Polsce i metody jej prognozowania, Zeszyty
Naukowe AE w Poznaniu, Seria II, Pozna 1998, z. 153; A. Hoda, Prognozowanie bankructwa
jednostki w warunkach gospodarki polskiej z wykorzystaniem funkcji dyskryminacyjnej Z H, Rachunkowo 2001, nr 5, s. 306310.

3. Wykorzystanie wybranych modeli do oceny

zagroenia upadoci
Wymienione wyej funkcje dyskryminacyjne wykorzystane zostan przy ocenie
kondycji finansowej 10 przedsibiorstw, dziaajcych na terenie byego wojewdztwa
krakowskiego, ktre w pierwszym proczu 2001 r. zgosiy wniosek oogoszenie
upadoci. Kryterium wyboru z grupy 35 jednostek byo dysponowanie najbardziej
kompletnym zbiorem danych finansowych z lat 19952000. Wrd tych przedsibiorstw znalazy si 2 spki akcyjne, 7 spek z ograniczon odpowiedzialnoci
i 1 spdzielnia. Specyfika dziaalnoci tych podmiotw gospodarczych wskazuje
na dziaalno: handlow 4 jednostki, produkcyjno-handlow 4 jednostki, produkcyjno-handlowo-usugow 2 jednostki. Dobr okresu zosta zdeterminowany
omawianego tutaj modelu, ulega nieznacznej poprawie (wzrost z 95,08% do 95,74 %) przy jednoczesnej poprawie jakoci proponowanej funkcji dla przedsibiorstw upadych (wzrost z90,91% do
100%). Por. E.I. Altman, Financial Ratios. Discriminant Analysis and the Prediction of Corporate
Bankruptcy, Journal of Finance 1968, nr 4, s. 589609; D. Hadasik, Upado przedsibiorstw
w Polsce i metody jej prognozowania, Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, seria II, Pozna
1998, z. 153, s. 166.

52

Joanna Rutkowska

przez przyjte do badania modele. Jak zaprezentowano w tabeli 1, zostay one

stworzone na bazie danych finansowych przedsibiorstw pochodzcych z lat 90.,
co powinno gwarantowa wysok trafno oceny. Wiadomo, e modele tego typu
dziaaj jeszcze przez pewien czas (np. kilka lat) od ostatniego roku, ktry przyjto
do analiz. Przyjty do badania graniczny rok 2000 jest ostatnim rokiem przed zoeniem wniosku o ogoszenie upadoci. Zgodnie z metodologi konstrukcji modeli
predykcji bankructwa, najwysz trafno klasyfikacji uzyskuje si na rok przed
ogoszeniem upadoci (zoeniem wniosku o ogoszenie upadoci). Mona zatem
spodziewa si, e wybrane modele, zastosowane do danych ostatniego zestawienia
obrachunkowego, dadz najlepsze wskazania o zagroeniu kontynuacji dziaalnoci
tych jednostek.
Gwnym celem badania bdzie weryfikacja uytecznoci tego typu modeli
w polskich warunkach. Zostanie zatem porwnany stopie trafnoci klasyfikacji uzyskany przez twrcw funkcji dyskryminacyjnych z wynikami przyjtej
tutaj prby badawczej. W przypadku zastosowania funkcji dyskryminacyjnej
A. Hody, moliwe jest ponadto sprawdzenie wpywu typu dziaalnoci przedsibiorstw na wzrost poprawnoci prognoz. Chodzi tutaj o porwnanie trafnoci
klasyfikacji tego modelu na grupie jednostek, ktre odpowiadaj specyfice
dziaalnoci tych, na bazie ktrych stworzono ten model. Otrzymane rezultaty
zostan nastpnie zestawione z wynikami zastosowa pozostaych dwch funkcji, ktre powstay na bazie danych finansowych niejednorodnych pod wzgldem branowym podmiotw gospodarczych.
Nastpnie, w przekroju poszczeglnych modeli oceny zagroenia upadoci,
porwnany zostanie stopie trafnoci klasyfikacji w zalenoci od okresu analitycznego przyjtego do konstrukcji modeli. Dziki temu porwnaniu bdzie
mona dowiedzie si, czy wystpi tutaj zwizek pomidzy okresem wykorzystanym do budowy modelu i okresem jego zastosowania w diagnozowaniu
przedsibiorstw.
Na koniec przeprowadzone zostanie badanie majce okreli, czy wskazania
tych modeli bd ostrzega o zagroeniu upadoci rwnie we wczeniejszych
latach i jaki bdzie ich rezultat.
W tabeli 2 zestawiono rezultaty oblicze wybranych funkcji dyskryminacyjnych dla poszczeglnych przedsibiorstw w przekroju kolejnych lat. Podkreli
naley, e rezultaty oblicze prezentowane w kolejnych zestawieniach niekiedy
nie obejmuj wszystkich lat, z uwagi na brak niektrych skadowych koniecznych do obliczenia wartoci funkcji dyskryminacyjnej bd te z powodu braku
sprawozda finansowych ich dotyczcych (przedsibiorstwo nie istniao jeszcze
lub nie dopenio swoich obowizkw sprawozdawczych).

Ocena przydatnoci metod prognozowania bankructwa

53

Tabela 3 obrazuje trafno prognozy bankructw na przestrzeni 6 lat w grupie

przedsibiorstw wykorzystanych do weryfikacji wybranych modeli z-score.
Zestawienie zamykajce rok obrachunkowy 2000 bezporednio poprzedza fakt
zoenia wniosku o upado przedsibiorstwa. Przypomnijmy, e wszystkie
wybrane do badania przedsibiorstwa dopeniy tych formalnoci w pierwszym
proczu 2001 r.
Tabela 2. Rezultaty oblicze wartoci modeli w prbie przedsibiorstw
przyjtych do badania
Rok

2000

1999

1998

Model

1996

1995

10

13

19

23

25

26

29

31

Liczebno
Prognoza
zestawie
rocznych
nie
32
(100%) upadnie upadnie

1,9

1,6

5,0

0,1

30,5

2,6

14,0

27,2

1,3

2,1

1,5

1,7

0,9 4,6 0,4

2,2 0,1 0,8 0,8 0,9

1,7

0,8

36,3 1,7 30,5 12,2 5,2

1,4 13,5 39,4 6,1 4,2

1,1

1,4

1
2
3
1997

Symbol przedsibiorstwa

1,3

2,1

2,3

10

0,8 0,1 0,7 0,5 1,2

1,6 0,3 1,6

0,6

1,1

10

15,4 1,2
1,6

2,4

2,2

1,8

1,4

2,2

1,4

6,3

7,0

9,5

1,1 19,9 72,6 8,9

6,2

10

2,5

1,5

3,2

0,9

2,0

1,2

2,4

2,4

10

10

0,1

1,0

1,0

1,2

10

0,3 0,0

1,4 0,3 1,3

1,2

19,4 5,4

2,8 10,9 2,8

1,1 22,4 5,1

13,5 43,0

10

3,0

0,9

1,8

2,5

2,5

2,1

10

10

0,9

1,3

1,5

2,8

1,8

0,5

0,0

1,6

1,4

1,0

1,3 0,4

7,2

6,9

7,9

5,6

0,8 14,7 28,5 11,3 13,4

2,0

3,0

2,0

2,4

3,1

2,1

2,9

7,9

0,5

0,0

1,2

2,1

1,2

1,2 44,9 1,5

24,8 10,1

18,6 28,6 12,1 12,1

1,9

3,3

153

45

108

2,8

1,4

24,2 0,8
2,4

1,0

2,7

9,0

83,8

3,8

Suma kontrolna 33,1 38,1 10,0 58,5 10,7 26,1 40,3 59,4 21,9 36,9

rdo: opracowanie wasne.

Joanna Rutkowska

54

Tabela 3. Trafno prognozy bankructw na przestrzeni 6 lat w przekroju

wybranych modeli
Model

Liczba lat
przed
upadoci

Liczba
bankrutw

Przewidziano

50

10

50

D. Hadasik

10

10

3
5
6
1

J. Gajdki
D. Stosa

10

10

3
5
1

10
9
8
4

10

10

3
5

rdo: opracowanie wasne.

D. Hody

10
9
8

6
2
4
2
3
6
4
5
4
2
0

Procent
Nie
prawidowych
przewidziano
prognoz
4
8
5
6
1
4
6
5
5
6
4

10

10

0
0
0

10
9
8

60
20
44
25
75
60
40
50
44
25
0
0
0
0
0
0

4. Interpretacja uzyskanych wynikw

Ze specyfikacji w tabelach 2 i 3 wynika, e funkcja dyskryminacyjna stworzona
przez A. Hod (model 3) nie rozpoznaje zagroenia upadoci w analizowanych
przedsibiorstwach, natomiast wskaniki autorstwa D. Hadasik (model 1) oraz
J.Gajdki i D. Stosa (model 2) wykazuj go czciowo. W tym drugim przypadku
trudno jednake mwi o zadowalajcym stopniu otrzymanych diagnoz. Zgodnie
z teori analizy dyskryminacyjnej wskazania modeli tego typu charakteryzuj si
najwysz trafnoci prognozy na rok przed bankructwem. Wydaje si zatem, e
modele 2 i 3 odznaczaj si raczej rednio zadawalajc zdolnoci prognostyczn
w badaniu zagroenia kontynuacji dziaalnoci przedsibiorstw. W zalenoci od
liczby lat poprzedzajcych zoenie wniosku o upado rna bya trafno klasyfikacji obu funkcji. Przypomnijmy, e oba wskaniki osigay poprawne wska-

Ocena przydatnoci metod prognozowania bankructwa

55

zania w ponad 90% przedsibiorstw grupy analitycznej. Na bazie wybranej prby

zastosowanie tych modeli nie przynioso tak dobrych rezultatw.
Model 1 i model 2. Obliczone wartoci funkcji D. Hadasik s najwysze
(60%) na dwa lata przed zoeniem wniosku o upado i jednoczenie najsabsze
(20%) na 4 lata przed tym faktem. Funkcja dyskryminacyjna J. Gajdki i D. Stosa
zachowuje si w bardziej typowy sposb. Najwysze rezultaty uzyskaa ona wanie zrocznym wyprzedzeniem (75%) i z wyjtkiem trzeciego roku jej wartoci
sukcesywnie malay, aby w szstym roku osign najniszy wynik poprawnych
klasyfikacji na poziomie 25%.
Przy porwnaniu obu funkcji lepiej wypada zatem wskanik autorstwa
J. Gajdki i D. Stosa, ktrego rednia zdolno diagnostyczna w analizowanym
okresie wynosi 49% wobec 41,5% zgodnoci klasyfikacji dla modelu D. Hadasik. Wyniki te zastanawiaj, jeeli wzi pod uwag oglne zalecenia do wykorzystania funkcji dyskryminacyjnych w ocenie zagroenia upadoci. Podkrela
si mianowicie, e skuteczno diagnoz funkcji dyskryminacyjnej jest wysza,
jeeli stosuje si j w latach zblionych do tych, ktrymi objto okres jej szacowania. Wydaje si zatem, e wskanik D. Hadasik powinien charakteryzowa
si najlepszym (obok modelu A. Hody) dopasowaniem do analizowanej w artykule grupy jednostek. Przypomnijmy, e bazowa on na danych przedsibiorstw,
ktre upady na przestrzeni najduszego, bo siedmioletniego okresu, a ostatnie z nich pochodziy z 1997 r. Jeeli uwzgldni t hipotez dziwi stosunkowo
wysoka trafno klasyfikacji funkcji J. Gajdki i D. Stosa, ktr opracowano przecie na do odlegych danych (19931994), a tym bardziej zupeny brak skutecznoci wskanika A. Hody (19931996).
Jak wyej zauwaono, dane finansowe bezporednio poprzedzajce rok zoenia wniosku o upado pozwoliy jedynie na 50-procentow trafno prognozy
modelu 1. Zatem oczekiwania co do najwyszej skutecznoci prognozy wmomencie bezporednio poprzedzajcym ten fakt okazay si tutaj niesuszne. Niestety
z uwagi na niewielk liczebno materiau empirycznego trudno jest wnioskowa
o przyczynach takiego stanu. Jedn z hipotez, ktr mona by tutaj postawi, jest
wyczerpanie si zdolnoci prognostycznej tej funkcji dyskryminacyjnej z uwagi
na zbyt dugi okres dzielcy j od momentu ich konstrukcji. By moe fakt pozyskania danych finansowych do tworzenia modelu wanie wtym okresie, ktrego
tempo zmian pocigao za sob do szybkie przeobraenia sytuacji finansowej
jednostek gospodarczych, dziaa w pewnym stopniu na niekorzy diagnostycznej
Dotyczya zaledwie 4 przedsibiorstw, poniewa pozostae albo nie wywizay si z ustawowego obowizku zoenia swoich sprawozda finansowych w rejestrze sdu, albo sprawozdania
te zaginy.


Jest to ocena do subiektywna, jednake z uwagi na dynamik rozwoju polskiej gospodarki

w tym okresie, zdaniem autorki, jej zastosowanie wydaje si uzasadnione.


56

Joanna Rutkowska

skutecznoci modelu D. Hadasik. Zachodzi przypuszczenie, e skoro w kadym

roku pozyskano do badania przecitnie 2,5 upade przedsibiorstwa (20 jednostek
w okresie 19901997), funkcja stworzona przy takiej czasowej rozpitoci znaczco rnicych si, nielicznych danych sprawozdawczych nie moe odznacza
si wysok trafnoci klasyfikacji. Zauwamy, e dane finansowe pierwszych
przedsibiorstw uwzgldnionych przy tworzeniu funkcji dyskryminacyjnej dzieli
10 lat od ostatnich danych finansowych jednostek wykorzystanych w badanej
tutaj prbie walidacyjnej. Przedsibiorstwa te reprezentuj zupenie rne jakociowo okresy rozwoju gospodarczego Polski. Naley podkreli (na co wielokrotnie zwraca uwag literatura przedmiotu), e trafno klasyfikacji poszczeglnych wskanikw dyskryminacyjnych jest cile zwizana z realiami gospodarczymi danego kraju izawodzi przy prbach ich stosowania w innych warunkach (np. w innym kraju czy przy szybko zmieniajcej si gospodarce). Mona
bez wtpienia powiedzie, e warunki gospodarcze funkcjonowania polskich
przedsibiorstw w sytuacji transformacji gospodarczej zmieniay si do radykalnie, a i niskie umiejtnoci menederskie polskiej kadry kierowniczej, zwaszcza w pocztkowym okresie, byy do istotnym czynnikiem determinujcym
niepowodzenia przedsibiorstw na naszym rynku. Zauwamy ponadto, e grupa
analizowanych w artykule jednostek w przewaajcej czci rozpocza swoj
dziaalno na pocztku lat 90. (jedno nawet kilka lat wczeniej, a tylko dwa
przedsibiorstwa zaoono pniej, tj. w 1996 i 1997 r.) i przetrwaa prawie 10
lat. Mona zatem przypuszcza, e wprzypadku tej prby przedsibiorstw nie
mona raczej mwi o braku dowiadczenia i umiejtnoci zarzdzania w zmiennym otoczeniu.
Bazujc na powyszych przypuszczeniach, mona odnie si do przyczyn stosunkowo wysokiej trafnoci klasyfikacji modelu J. Gajdki i D. Stosa. Jak zauwaylimy, funkcja ta, pomimo do dugiego okresu dzielcego dane finansowe
wykorzystane do jej konstrukcji i te z badanej w artykule prby, odznaczaa si
75-procentow zgodnoci prognoz na rok przed zoeniem wniosku o upado.
W przeciwiestwie do modelu D. Hadasik dane te pochodz z krtkiego i do
jednolitego gospodarczo okresu funkcjonowania przedsibiorstw. Wanym elementem wydaje si ustabilizowanie procesu przemian gospodarczych oraz eliminacja podmiotw najbardziej nieefektywnych. By moe brak tego rozdwiku

Najwiksza dynamika powstajcych i upadajcych przedsibiorstw przypada na okres
19911993. Po tym okresie nastpia stabilizacja w liczbie zawizywanych jednostek gospodarczych, a liczba upadajcych podmiotw zacza spada. Por. J. Rutkowska, Likwidacja i upado polskich przedsibiorstw w okresie 19901999. Finanse, banki iubezpieczenia w Polsce
u progu XXI wieku, t. V: Finanse przedsibiorstw, Materiay konferencyjne, AE w Poznaniu,
Pozna 2000, s. 294307.

Ocena przydatnoci metod prognozowania bankructwa

57

w sytuacji gospodarczej kraju z okresu budowy modelu i funkcjonowania przedsibiorstw przyjtych do weryfikacji przydatnoci tej funkcji czyni j stosunkowo
dobrym predyktorem upaoci.
Obserwacja rozkadu wartoci obu funkcji na przeomie analizowanego okresu
tylko czciowo potwierdza regu, e trafno klasyfikacji przy wykorzystaniu
analizy dyskryminacyjnej spada wraz z iloci lat poprzedzajcych bankructwo.

Procent
poprawnych prognoz

80
60
40
20
0

upado

2 rok

1 rok

3 rok

4 rok

5 rok

6 rok

Liczba lat przed upadloci

funkcja D. Hadasik

funkcja J. Gajdki i D. Stosa

trend liniowy (funkcja D. Hadasik)

trend liniowy (funkcja J. Gajdki i D. Stosa)

Rys. 1. Procentowa zgodno klasyfikacji modeli D. Hadasik oraz J. Gajdki i D. Stosa

w okresie 19952000
rdo: opracowanie wasne.

Zauwamy, e na naszym przykadzie byoby to cakowicie zgodne, gdyby

wyeliminowa niektre lata. W przypadku modelu D. Hadasik byyby to dwa
lata pierwszy rok, ktry bezporednio poprzedza zoenie wniosku o upado, oraz czwarty, w ktrym osignito najniszy procent prawidowych prognoz. Funkcja J. Gajdki i D. Stosa, jak ju nadmieniano, ma bardziej typowy
przebieg w czasie. W tym przypadku jedynie trzeci rok przed zoeniem wniosku o upado wykazuje wikszy spadek trafnoci prognoz ni kolejne dwa lata.
Oczywicie jeeli uwzgldnimy liniow posta trendu dla ksztatowania si tych
wartoci, co moemy obserwowa na rys. 1, tendencja spadkowa jest wyrana.
Zauwamy jeszcze, e procent poprawnych prognoz obu modeli czsto by na
tym samym poziomie, co uwidacznia si poprzez naoenie fragmentw wykresw obu funkcji, zwaszcza w 2, 5 i 6 roku.

58

Joanna Rutkowska

Ta oglna tendencja ksztatowania si wartoci procentowych poprawnych

klasyfikacji funkcji dyskryminacyjnej moe mie do istotne znaczenie. Mianowicie na pocztku artykuu zwrcono uwag na moliwo wykorzystania
tego narzdzia do sygnalizowania kopotw, tak aby bya moliwa interwencja
eliminujca zagroenie kryzysem (upadoci). Zauwamy, e modele 1 i 2
wprzypadku dwch przedsibiorstw na osiem wskazay zagroenie kontynuacji dziaalnoci nawet z szecioletnim wyprzedzeniem. Ponadto, po bliszej
obserwacji danych finansowych z tabeli 2, mona zauway, e proponowane
modele, wsposb cigy przez kilka lat, wskazyway zagroenie dla kontynuacji
dziaalnoci niektrych przedsibiorstw. Na przykad, dla dwch jednostek, dla
ktrych dysponowano danymi z 2000 r., oba modele sygnalizoway trudnoci
z przynajmniej trzyletnim wyprzedzeniem. Ekstremalnym przykadem ostrzegania o kopotach w cigu caego 6-letniego okresu jest przedsibiorstwo 23,
dla ktrego wartoci funkcji D. Hadasik zaprezentowano na rys. 2. Widzimy
tutaj nieznaczne wahania zej sytuacji finansowej tego przedsibiorstwa,
ale kadorazowo warto wskanika w poszczeglnych latach jest poniej
wartoci granicznej () 0,374345. Zaznaczono obszar dzielcy warto funkcji
w poszczeglnych latach od wartoci granicznej, dla podkrelenia znaczenia
poprawiajcej si nieznacznie kondycji jednostki. Chocia starania kierownictwa
zmierzay do zmniejszenia tego dystansu, ostatecznie nie wpyny na osignicie
wystarczajco dobrej pozycji, by przedsibiorstwo mogo nadal funkcjonowa.
Wydaje si zatem, e nie ma przeciwwskaza dla bezporedniego wykorzystania tych modeli w zarzdzaniu kryzysem. Z pewnoci systemy wczesnego
ostrzegania o zagroeniu znacznie si rozwin dziki monitorowaniu standingu
finansowego przedsibiorstwa modelami tego typu, tym bardziej e dysponujc
czstszymi ni roczne danymi, bd mogy duo wczeniej, stosujc dodatkowe
narzdzia, zaobserwowa niepokojce sygnay.
Model 3. Trzeci z wybranych modeli, autorstwa A. Hody, jak wczeniej zasygnalizowano, w przypadku kadego przedsibiorstwa okaza si nieskuteczny.
adna z prognoz nie przewidziaa prawdopodobiestwa wystpienia upadoci,
awic wskanik Z H okaza si na tej prbie jednostek bezuyteczny.
Omawiajc t funkcj dyskryminacyjn, warto wspomnie, e niekiedy przy
konstrukcji modelu predykcji bankructwa oprcz wyznaczenia punktu krytycznego,
ktry rozgranicza przedsibiorstwa dobre i ze, autorzy udoskonalaj zasady
interpretacji tego syntetycznego wskanika. Warto graniczna nie zapewnia bowiem cakowicie poprawnej klasyfikacji podmiotw na bankrutw i niebankrutw.
Zawsze istnieje bd szacowania, polegajcy na klasyfikowaniu czci jednostek
upadych jako dobrze rokujcych i odwrotnie, czci dobrych podmiotw jako
zych. Chcc zwikszy uszczegowienie trafnoci klasyfikacji, wyodrbnia si
obszar szczeglnie naraony na niepoprawne klasyfikacje. Popularnie nazywa si

Ocena przydatnoci metod prognozowania bankructwa

59

go szar stref lub obszarem niepewnoci, a ostateczne ustalenia jego wartoci

krytycznych dokonuje si na podstawie szczegowych oszacowa minimalizujcych
prawdopodobiestwo popenienia bdu klasyfikacyjnego. Wten sposb powstaje
uproszczony sposb oceny podmiotw gospodarczych, czsto preferowany wpublikacjach dydaktycznych. W praktyce oznacza to, e jeeli otrzymane wartoci
modelu, wskazujce wczeniej na bardzo dobr pozycj przedsibiorstwa, uplasuj
si w szarej strefie, moe to by dla niego sygnaem ostrzegajcym o zagroeniu
kontynuacji jego dziaalnoci. Jeeli natomiast funkcja dyskryminacyjna wykorzystywana jest do oceny kredytowej, moe to by wskazaniem do zebrania bardziej
szczegowych informacji o analizowanym przedsibiorstwie10.
1
Warto funkcji

0,5
0
0,5
1
1,5
2

1 rok

2 rok

3 rok

4 rok

5 rok

6 rok

Lata przed upadoci

warto graniczna (0,374345)

funkcja D. Hadasik

Rys. 2. Funkcja D. Hadasik dla przedsibiorstwa 23

rdo: opracowanie wasne.

Spord zaprezentowanych wyej modeli tylko jeden, autorstwa A. Hody,

proponuje podobne podejcie. Wartoci krytyczne determinujce t stref niepewnoci w diagnozowaniu prawdopodobiestwa bankructwa zwykle oscyluj
wok wczeniej ustalonej wartoci granicznej, ktra w tym przypadku wynosia zero. W tabeli 4 zaprezentowano zasady interpretacji wartoci funkcji dyskryminacyjnej A. Hody z wykorzystaniem szarej strefy.
10

E.I. Altman, op. cit.

Joanna Rutkowska

60

Tabela 4. Oglne zasady interpretacji modelu A. Hody

Warto wskanika

Prawdopodobiestwo bankructwa

(0,3 ; 0,1)

nieokrelone

( ; 0,29)

due

(0,11 ; )

mae

rdo: opracowanie wasne na podstawie A. Hoda, Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej z wykorzystaniem funkcji dyskryminacyjnej ZH, Rachunkowo
2001, nr 5, s. 306310.

Warto funkcji

Na przykadzie przedsibiorstwa o symbolu 25 przedstawiono graficzn ilustracj granic obszaru niepewnoci na tle wartoci funkcji Z H. Widzimy tutaj, e
wadnym z analizowanych lat przedsibiorstwo to nie wykazywao oznak zagroenia upadoci, cho na przeomie 19982000 widzimy gwatowny wzrost tego
wskanika, a nastpnie rwnie szybki spadek. Po uwzgldnieniu obszaru niepewnoci, prognozowanie bankructwa przy wykorzystaniu wskanika A. Hody
rwnie nie dao poprawnych klasyfikacji i nie budzio adnych wtpliwoci
wocenie zagroenia upadoci. Jeeli badania na wikszej grupie przedsibiorstw potwierdz t obserwacj, moe okaza si bezzasadne wykorzystywanie
tej funkcji dyskryminacyjnej do weryfikacji zasady kontynuacji dziaalnoci polskich przedsibiorstw.
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0

1,0

1995

1996

1997

1998

1999

2000

grna granica obszaru niepewnoci (0,1)

warto wskanika
dolna granica obszaru niepewnoci (0,3)

Rys. 3. Warto funkcji A. Hody dla przedsibiorstwa 25 z uwzgldnieniem granic

obszaru niepewnoci
rdo: opracowanie wasne.

Ocena przydatnoci metod prognozowania bankructwa

61

W przypadku badanej w artykule zbiorowoci przemawiaj za tym ponadto

jeszcze dwa fakty:
funkcja ta bya (obok wskanika D. Hadasik) najbardziej zbliona w latach,
ktre posuyy zarwno do konstrukcji modelu, jak i do oceny zagroenia upadoci prezentowanej tutaj prby przedsibiorstw,
specyfika dziaalnoci analizowanych jednostek bya podobna do tej z grupy
analitycznej.
Ostatnie spostrzeenie dotyczy prezentowanego wyej podmiotu gospodarczego 25 oraz 10, w przypadku ktrych, w adnym z szeciu analizowanych
lat, przy uyciu wszystkich trzech modeli, nie stwierdzono zagroenia dla kontynuacji jego dziaalnoci.
5. Podsumowanie
Rozwaania podjte w tym artykule wyranie wskazuj, e prace nad konstrukcj syntetycznych miernikw pomiaru kondycji finansowej polskich przedsibiorstw
powinny by kontynuowane, zwaszcza z uwagi na szybko zmieniajce si warunki
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w naszym kraju. Dotychczasowe rezultaty
poszukiwa funkcji dyskryminacyjnych dobrze prognozujcych trudnoci finansowe, z upadoci wcznie, nie s zadowalajce. Na przykadzie trzech modeli
wykazano, e jeden z nich nie da adnych wskaza o grocym niebezpieczestwie,
a pozostae dwa, na rok przed zoeniem przez jednostk wniosku o upado, speniy oczekiwania w 50% i 75%.
Na przykadzie tej co prawda niewielkiej prby upadych przedsibiorstw pokazano, e dla trafnoci poprawnych klasyfikacji nie mia istotnego wpywu czas
dzielcy okres konstrukcji modelu od jego zastosowania. Rwnie jednorodno
grupy podmiotw uytych do tworzenia funkcji dyskryminacyjnej i ich odpowiednikw w grupie walidacyjnej nie okazaa si parametrem zwikszajcym procent
poprawnych prognoz.
Z uwagi na przynajmniej 25% zgodno diagnozy ze stanem faktycznym, nawet
na 6 lat przed zgoszeniem wniosku o upado, celowe wydaje si korzystanie
ztych modeli w dziaaniach monitorujcych dziaalno przedsibiorstwa, zwaszcza jako skadowych systemu wczesnego ostrzegania o zagroeniach. Syntetyczny
wskanik prognozy bankructwa jako narzdzie, cho nie daje jednoznacznego
wskazania w tej kwestii, z pewnoci wystarczajco dobrze sygnalizuje kopoty
przedsibiorstwa.

62

Joanna Rutkowska

An Evaluation of the Utility of Bankruptcy Forecasting Methods

under Polish Conditions
In this article, the author examines the issue of evaluating a companys financial
condition from the perspective of the threat of bankruptcy. The main aim is to present
and apply selected Polish models for predicting bankruptcy based on multi-dimensional
discrimination analysis. The research for this article was based on three models used to
verify the bankruptcy risk of ten companies operating in the former Krakw Voivodship
that submitted applications for bankruptcy declaration in the first half of 2001. Based on
the research results, the author concludes that one of the models exhibited no predictive
capability in signalling a threat of crisis, while the other two correctly classified several
firms, albeit not providing a 100% agreement between the assessment of the probability
of bankruptcy and actual status.