wielojzyczno

metoda

przekad

jzyki w Europie

Strategie
tumaczeniowe

stosowane podczas przekadu nazw wasnych

na przykadzie wybranych polsko-angielskich
artykuw z Wikipedii analiza jakociowa i ilociowa
[ Bartosz Poluszyski

Niniejszy artyku przedstawia wyniki jakociowej i ilociowej analizy strategii

tumaczeniowych, zastosowanych podczas przekadu (z jzyka polskiego
na angielski) nazw wasnych w 10 wybranych artykuach z Wikipedii.
Autor podejmuje prb dyskusji na temat przyczyn czstego stosowania
pewnychstrategii tumaczeniowych, a widocznego omijania innych.
[42]

przekad

metoda

wielojzyczno

jzyki w Europie

codziennej praktyce nauczycielskiej glotto- identyfikacji danego konkretnego, unikatowego w danym

dydaktycy czsto spotykaj si z powanymi kontekcie obiektu, z reguy niewymagajca stosowania
bdami przekadoznawczymi dotyczcymi dodatkowych technik identyfikacyjnych. Jak wspomina z kolei
nazw wasnych. Wynika to gwnie z mylnego Kazimierz Rymut (1987), wyrni mona dwie due grupy
zaoenia powszechnego wrd uczniw, ale i czci modszych nazw wasnych: jedna z nich to nazwy osobowe odnoszce si
nauczycieli, e nazwy wasne naley zawsze tumaczy. I tak dla do ludzi, a druga to nazwy geograficzne nazywajce miejsca.
przykadu jednostka leksykalna koci Mariacki tumaczona
Jak podaje Encyklopedia jzykoznawstwa oglnego (2003:246jest bdnie na jzyk angielski jako (The) Mariacki/Mariacky 247), imi wasne (nazwa wasna, ac. nomen proprium) jest to
Church lub St. Marys Church, podczas gdy jedyny poprawny wyraenie, ktre moe by uyte w zdaniu tylko do wskazania
(uznany w wiecie) ekwiwalent to St. Marys Basilica (technika jakiego indywidualnego przedmiotu, do wyrnienia go
wymiany por. Tab. 2.). Bdne jest rwnie
spord innych przedmiotw przy czym
zaoenie, e z jzyka polskiego nie wolno lub
W dzisiejszym
termin przedmiot jest tu rozumiany szeroko
nie powinno si przenosi adnych jednostek
wiecie,
i obejmuje zarwno przedmioty sensu stricto,
onomastycznych do jzyka docelowego, lecz
w ktrym
jak i osoby.
naley je jako zmodyfikowa choby
szybko zacieraj
Najczstsze uycie ww. nazw waprzez transkrypcj/transliteracj albo prb
si granice midzy snych to tzw. uycie referencyjne, tj. ich
tumaczenia. Otrzymujemy wwczas takie
pastwami, rne
zdolno do wskazywania (wyrniania)
osobliwoci jak The Vavel Castle zamiast po
kultury (wraz
przedmiotw rzeczywistoci. Wyraenia
prostu Wawel albo The Black Pond w miejsce z nazwami wasnymi) te w odrnieniu od innych nazw
Czarnego Stawu u stp Rysw (technika
przenikaj si coraz jednostkowych nie s wykadnikami
przeniesienia por. Tab. 1.).
mocniej edukacja poj, tj. nie maj znaczenia (konotacji
Z powyszych wzgldw szczeglnie
przekadoznawcza w sensie logicznym). Ich waciwoci
w dzisiejszym wiecie, w ktrym szybko
powinna stanowi
definicyjn, ktra determinuje ich status
zacieraj si granice midzy pastwami
stay element
w jzyku, jest to, e s one tzw. czystymi
i rne kultury (wraz z nazwami wasnymi)
ksztacenia
przedmiotami fonemicznymi formami
przenikaj si coraz mocniej edukacja
nauczycieli
bez znaczenia. Poniewa nazwy wasne
przekadoznawcza powinna stanowi
i pniejszego
same w sobie nic nie znacz, nie mog te
nauczania jzyka
stay element i ksztacenia nauczycieli
samodzielnie niczego oznacza, tj. nie majc
obcego.
i pniejszego nauczania jzyka obcego.
konotacji (treci jzykowej), nie mog mie
Integraln czci takiej edukacji powinno
denotacji (indywidualnego przedmiotu
by rwnie podstawowe szkolenie z zakresu onomastyki, identyfikowanego za pomoc nazwy).
wzbogacajce warsztat metodyczny ambitnego glottodyPodsumowujc, w odrnieniu od nazw pospolitych
1
daktyka. Bo jeli my sami dydaktycy jzykw obcych (ac. appellativa), ktre co znacz, tj. maj znaczenie i jako
bdziemy wiadomi praw, jakimi rzdz si tumaczenia takie przysuguj caym klasom atwo definiowalnych
jednostek onomastycznych, bdziemy w stanie przekaza jednostek, nazwy wasne jedynie nazywaj, a zatem
t wiedz nastpnym pokoleniom obywateli XXI wieku przysuguj konkretnym jednostkom; co wicej podstaw
i wyposaymy je w kolejne narzdzia do skutecznego funkcjonowania nazw wasnych jest wanie w zwizek
podboju Europy i wiata.
nominacyjny istniejcy midzy konkretnym indywidualnym
Jak twierdzi Krzysztof Hejwowski (2004), nazwa wasna przedmiotem pozajzykowym (np. osob) i przedmiotem
(imi wasne) to w odrnieniu od nazwy pospolitej jed- jzykowym (imieniem i nazwiskiem tej osoby). w
nostka leksykalna, ktr posugujemy si wielokrotnie w celu przedmiot jzykowy (nazwa wasna) istnieje wycznie
dlatego, e istnieje rwnie indywidualny przedmiot
1 Piszcy te sowa jest dowiadczonym glottodydaktykiem
pozajzykowy (konkretna rzecz lub osoba), np. L ech
jzyka angielskiego, obchodzcym w tym roku 20-lecie praktyki
Wasa, Stare Miasto w Krakowie,Kapouchy.
nauczycielskiej.

[43]

wielojzyczno

metoda

przekad

jzyki w Europie

Dzia nauki powicony nazwom (imionom) wasnym Tumaczenia nazw wasnych stanowi coraz powaniejsze
to onomastyka. Etymologicznie termin pochodzi z jzyka wyzwanie dla tumaczy, gdy coraz czciej musz oni
greckiego, w ktrym rzeczownik nma oznacza imi, natomiast zmaga si z jednostkami jzyka, ktre s silnie nacechowane
imiesw onomastiks zwizany z imieniem. W Encyklopedii obcymi kulturami czsto nieobecnymi w innych kulturach
jzyka polskiego (1999:242-248) czytamy, e jako osobny i innych spoecznociach. Problem ten jest spotykany
dzia nauki onomastyka nie jest jednorodna i dzieli si na przykad w tumaczeniach tekstw historycznych,
na dwie gwne obszerne gazie badajce poszczeglne ale duo powszechniej wystpuje on dzi w przekadach
grupy nazw wasnych, co potwierdza rwnie Rymut tekstw geograficzno-turystycznych oraz w licznych
(1987). S to:
tumaczeniach literatury. Tym, co pozwala mimo wszystko
1. antroponimia (antroponomastyka) bada nazwy osobowe, przetumaczy konkretn nazw wasn s strategie tumatj. imiona, nazwiska, przydomki oraz przezwiska osb, czeniowe specjalne techniki przekadu stosowane przy
np. Bartosz Poluszyski, Krzysztof Puma Piasecki;
napotykanych trudnociach. Strategie te w najwikszym
2. toponimia (toponomastyka) bada nazwy miejscowe skrcie to wiadome techniki (zabiegi) tumaczeniowe,
(geograficzne), a w szczeglnoci:
jakie podejmuje tumacz dowiadczajcy
nazwy kontynentw, pastw i krajw,
Tumaczenia
trudnoci z przetumaczeniem konkretnej
np. Stany Zjednoczone, Polska;
nazwwasnych
jednostki leksykalnej w konkretnym
nazwy miejscowoci i wszelkich osiedli
stanowi coraz
tumaczonym tekcie.
ludzkich, np.OsiedleAK, Opole
powaniejsze
Tematyk strategii tumaczeniowych
ojkonimia;
wyzwanie dla
w przekadzie zajmowao si do tej
nazwy zbiornikw wodnych, np. jezioro
tumaczy, gdy
pory wielu teoretykw i praktykw
Bajka, Ocean Spokojny hydronimia;
coraz czciej
przekadoznawstwa stosowanego, m.in.
nazwy pasm grskich, gr i szczytw,
musz oni zmaga Nida (1964), Krings (1986), Newmark
np. Gry Opawskie, Biskupia Kopa
si z jednostkami
(1988a, 1988b), Loescher (1991), Hervey

o
ronimia;
jzyka,
ktre
s
& Higgins (1992), Chesterman (1997),

nazwy lasw, borw i zagajnikw,

silnie nacechowane Bell (1998), Venuti (1998), Jaaskelainen
np. Bory Tucholskie, Puszcza Biaowieska
obcymi kulturami (1999), Graedler (2000), Harvey (2003),
czsto nieobecnymi Fernandes (2006), Belczyk (2007). Nazwy
drimonimia;
w innych
nazwy jaski, np. Jaskinia Mylna, Postowasne stanowi przedmiot bada tylko
kulturach i innych
ska Jama (wSowenii) speleonimia;
niektrych z wyej wymienionych autorw,
spoecznociach.
nazwy ulic, placw itd., np. plac
wrd ktrych Peter Newmark zajmuje
Konstytucji, Aleje Jerozolimskie
szczeglne miejsce w tym wzgldzie. Autor
plateonimia/urbanonimia (s to propozycje nazw, jak ten stworzy bowiem zarys klasyfikacji najczstszych strategii
dotd nieusankcjonowane formalnie).
tumaczeniowych stosowanych podczas przekadu nazw
Oprcz powyszych dwch gwnych gazi onomastyka (imion) wasnych. Uzupeniajc w zarys o rozwaania
zajmuje si rwnie innymi nazwami wasnymi, wrd ktrych innych ww. autorw, moemy przyj, e strategie te s
mona wyrni nastpujce pola semantyczne:
nastpujce:
nazwy dynastii, np. dynastia Tudorw, dynastia Wazw; 1. przeniesienie (ang. transference) jednostka leksykalna
nazwy zwierzt, np. Burek (pies), Mruczek (kot), Kapouchy
z jzyka rdowego jest przenoszona bez jakichkolwiek
(osio) zoonimia;
modyfikacji lub z bardzo niewielkimi (np. fleksyjnymi)
nazwy instytucji i organizacji, np. Urzd Marszakowski
do jzyka docelowego, np.:
w Opolu, Unia Europejska;
New Jersey New Jersey;
nazwy przedmiotw i obiektw, np. Forum (tu: hotel),
Tadeusz Kociuszko Tadeusz Kociuszko;
Telimena (tu: kawiarnia), Stefan Batory (tu: statek), Pdzcy 2. wymiana (ang. substitution) jednostka leksykalna z jzyka
Krlik (tu: restauracja) itd.
rdowego jest zastpowana uznan, powszechnie uywan

[44]

przekad

metoda

wielojzyczno

jzyki w Europie

i najczciej usankcjonowan prawnie (np. w rdach geogra Podgrze the town of Podgrze (dodany tu leksem the
ficznych oraz turystycznych) jednostk w jzyku docelowym,
town of tumaczy odbiorcy, jakiego rodzaju miejscowoci
ktra jest logicznie powizana z leksemem rdowym, np.:
jest Podgrze)
New York Nowy Jork (por. New Jersey Nowy 7. objanienie/przypis/nota translatorska (ang. gloss/
Derzej / Nowy Dersej / Nowy Derzi?);
translators note) tumacz niejako wyjania odbiorcy
koci Mariacki St. Marys Basilica;
w jzyku docelowym, co oznacza dana jednostka
3. tumaczenie (ang. translation) jedleksykalna w jzyku i kulturze rdowej
nostka leksykalna z jzyka rdowego
Strategie
najczciej w nawiasie, w przypisie dolnym
jest tumaczona najczciej literalnie
lub w przypisach kocowych, np.:
tumaczeniowe
(dosownie) na jzyk docelowy, np.:
Mordor Mordor (Czarna Dolina);
to wiadome
Pacific Ocean Ocean Spokojny;
Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego
techniki (zabiegi)
Muzeum Wojska Polskiego (The)
tumaczeniowe,
Ministry Of Public Security of Poland*
Museum of the Polish Army;
(* Polish secret police, intelligence and counterjakiepodejmuje
4. modyfikacja (ang. modification) jedespionage service).
tumacz
nostka leksykalna z jzyka rdowego
W celu zbadania, w jakich proporcjach
dowiadczajcy
jest zastpowana jednostk leksykaln
stosowane s wyej wymienione strategie
trudnoci
w jzyku docelowym, ktra w sensie zprzetumaczeniem podczas przekadu nazw wasnych, autor
logiczno-przekadoznawczym nie jest
niniejszego artykuu zleci w swojej grupie
konkretnej
powizana z leksemem rdowym,
badawczej wykonanie niewielkiego badania
jednostki
ale w kulturze docelowej ma podobne
empirycznego. W badaniu tym dokonano
leksykalnej
konotacje, wywouje podobne skojakociowej i ilociowej analizy strategii
wtumaczonym
jarzenia i kontekstowe implikacje;
tumaczeniowych, zastosowanych podczas
tekcie.
innymi sowy, stanowi ona jak
przekadu (z jzyka polskiego na angielski)
nazwali to Hervey & Higgins (1992) kulturow nazw wasnych w 10 wybranych artykuach z Wikipedii.
transplantacj, np.:
Artykuy te to (alfabetycznie):
Winnie the Pooh Kubu Puchatek (Winnie to nie Krakw,
Kubu, a Pooh to nie Puchatek);
Kubu Puchatek,
Sejm Polish National Parliament (funkcjonuje rwnie Mazury,
przeniesiony leksem The Seym/Sejm);
Namysw,
5. transkrypcja/transliteracja (ang. transcription/transli- Opole,
teration) s to formy adaptacji jednostki rdowej do Pozna,
fonetyczno-fonologicznych, morfologicznych i gramatycz- Tatry,
nych regu, obowizujcych w jzyku docelowym; moe Warszawa,
tu chodzi na przykad o pomijanie polskich znakw Wadca Piercieni
diakrytycznych w tumaczeniach na jzyk angielski albo Wrocaw.
o zamian cyrylicy na alfabet aciski, np.:
Badanie polegao na wypisaniu wszystkich nazw wasnych
Krakw Krakow/Cracow;
wystpujcych w polskich artykuach, a nastpnie na
Mi vzletaiem (ang. We fly high);
przeanalizowaniu ich anglojzycznych ekwiwalentw
6. dodanie (ang. addition) jest to celowe dodanie do i uporzdkowaniu tak powstaych par jednostek leksynazwy rdowej pewnego elementu/elementw w jzyku kalnych w tabeli, zalenie od strategii tumaczeniowej
docelowym, ktre pozwol odbiorcy lepiej zrozumie dan zastosowanej przez tumacza podczas przekadu.
nazw wasn z jzyka rdowego, np.
Poszczeglne jednostki leksykalne zostay umieszczone
Smok Wawelski dragon Smok Wawelski (dodany tu leksem w Tabelach 1.-7. w kolejnoci, w jakiej byy lokalizowane
dragon tumaczy odbiorcy, z jak postaci ma do czynienia); w artykuach Wikipedii.

[45]

wielojzyczno

metoda

przekad

jzyki w Europie

Tabela wynikw 1.
przeniesienie (ang. transference)
Tekst rdowy (pol.)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.

Wawel
Paszw
Racawice
Tadeusz Kociuszko
Stanisaw Wyspiaski
Nowa Huta
Grzegrzki
agiewniki Borek Facki
Czyyny
Wzgrza Krzesawickie
Bieczyce
Ek
Mikoajki
Salzburg
Gazeta Ludowa
Spychowo
Kluczbork
Katowice
Ostrw
Ostrwek
roda
Chwaliszewo
Tarnowo Podgrne
Swarzdz
Czarny Staw
Morskie Oko
Giewont
Hala Gsienicowa
Smeagol
Aragorn
Saruman
Gondor
Pole Mokotowskie
Krlikarnia
Wilanw
Krasiski
Brdno
Jazdw
Pock

[46]

Tabela wynikw 2.
wymiana (ang. substitution)

Tekst docelowy (ang.)

Tekst rdowy (pol.)

Tekst docelowy (ang.)

Wawel
Paszw
Racawice
Tadeusz Kociuszko
Stanisaw Wyspiaski
Nowa Huta
Grzegrzki
agiewniki Borek Facki
Czyyny
Wzgrza Krzesawickie
Bieczyce
Ek
Mikoajki
Salzburg
Gazeta Ludowa
Spychowo
Kluczbork
Katowice
Ostrw
Ostrwek
roda
Chwaliszewo
Tarnowo Podgrne
Swarzdz
Czarny Staw
Morskie Oko
Giewont
Hala Gsienicowa
Smeagol
Aragorn
Saruman
Gondor
Pole Mokotowskie
Krlikarnia
Wilanw
Krasiski
Brdno
Jazdw
Pock

Mazury
2. Krakw
3. Wisa
4. Kazimierz Wielki
5. Liga Hanzeatycka
6. Jura Krakowsko-Czstochowska
7. Koci Mariacki
8. Rycerze Zakonu
Krzyackiego
9. Pokj Toruski
10. Traktat Welawski
11. Wojna polsko-bolszewicka
12. Wiede
13. Armia Krajowa
14. Kraina Tysica Jezior
15. Odra
16. Morze Batyckie
17. Karol IV Luksemburski
18. lsk
19. Grny lsk
20. Koci NMP
21. Bolesaw Chrobry
22. Trakt Krlewsko-Cesarski
w Poznaniu
23. Prowincja Poznaska
24. Koci w. Jacka
25. Warszawa
26. Dolny lsk
27. Wielkie Ksistwo
Krakowskie
28. Zoty Wiek
29. Krlestwo Polskie
i Wielkie Ksistwo
Litewskie (Rzeczpospolita
Obojga Narodw)
30. Ksie Pruski
31. Liga Narodw

Masuria
Cracow
Vistula
Casimir III the Great
The Hanseatic League

1.

Jurassic Rock Upland

St. Marys Basilica
Knights of
Teutonic Order
The Peace of Thorn
Treaty of Wehlau
Polish-Soviet War
Vienna
Polish Home Army
Masurian Lake District
Oder River
Baltic Sea
Charles IV of Bohemia
Silesia
Upper Silesia
The Church of Our Lady
King Boleslaus the Brave
The Royal-Imperial
Router in Pozna
The Province of Posen
St. Hyacinths Church
Warsaw
Lower Silesia
The Grand Duchy of
Krakow
The Golden Age
Polish-Lithuanian
Commonwealth
Duke of Prussia
League of Nations
Kontynuacja tabeli 2 na stronie 47.

przekad

metoda

wielojzyczno

jzyki w Europie

Tabela wynikw 3.
tumaczenie (ang. translation)
Tekst rdowy (pol.)

Tekst docelowy (ang.)

1.

Polska Akademia
Umiejtnoci
2. Nizina Mazowiecka
3. Paac pod Czterema Wiatrami
4. Teatr Wielki
5. Paac Saski
6. Szybka Kolej Miejska

Polish Academy of
Learning
Masovian Plain
Palace of the Four Winds
Great Theatre
Saxon Palace
Fast Urban Rail

7.

Muzeum Wojska Polskiego Museum of the Polish Army

8. Szlak Bursztynowy

Amber Route
St. Jamess Cathedral
10. Muzeum Diecezjalne
Diocesan Museum
11. Pastwowa Medyczna
Public Higher Medical
Wysza Szkoa Zawodowa Professional School
w Opolu
inOpole
12. Wysza Szkoa
Management and
i Administracji w Opolu
Administration Collage
Zarzdzania
in Opole
Duke Casimir I
13. Kazimierz Odnowiciel
theRestorer
9. Katedra w. Jakuba

Tekst rdowy (pol.)

Tekst docelowy (ang.)

32. Krajowy Festiwal Piosenki

National Festiwal of
Polish Song in Opole
Opole Voivodeship
Wadysaw II the Exile
The Henryk Wieniawski
International Violin
Competition
Battle of the Pelennor
36. Bitwa na Polach Pelennoru
Fields
37. Konfederacja Warszawska Warsaw Confederation
38. Wzgrze Wawelskie
Wawel Hill
39. Dynastia Piastw
Piast Dynasty
40. Muzeum lska
Museum of Opolian
Opolskiego
Silesia
Opole University of
41. Politechnika Opolska
Technology
Polskiej w Opolu
33. Wojewdztwo Opolskie
34. Wadysaw II Wygnaniec
35. Midzynarodowy Konkurs
Skrzypcowy im.Henryka
Wieniawskiego

42. w. Tomasz z Akwinu

Saint Thomas Aquinas

43. Powstanie Warszawskie

Warsaw Uprising

Tabela wynikw 4.
modyfikacja (ang. modification)
Tekst rdowy (pol.)

Sejm
Anduina (Wielka Rzeka)
3. Mroczna Puszcza
4. Tajar
5. Przecz Pajka
6. Wiea Czat
7. Warszawianka
8. Ukad PRL-RFN
9. AK
10. Kubu Puchatek

1.

2.

11. Chatka Puchatka

12. Kapouchy

13. Malestwo
14. Sowa Przemdrzaa

Tekst docelowy (ang.)

Polish National Parliament

Andiun
Mirkwood
Rivendell
Cirith Ungol
Minas Tirith
The Song of Warsaw
Treaty of Warsaw
Home Army
Winnie-the-Pooh
The House
of the Pooh Corner
Eeyore
Roo
The Owl

[47]

wielojzyczno

metoda

przekad

jzyki w Europie

Tabela wynikw 5.
transkrypcja (ang. transcription)
Tekst rdowy (pol.)
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Krakw
Pomezania
Mrgowo
warmisko-mazurski
Zygmunt III Waza
Wrocaw

Tekst docelowy (ang.)

Krakow
Pomesania
Mragowo
Warmian-Masurian
Sigismund III Vasa
Wroclaw

Tabela wynikw 6.
dodanie (ang. addition)
Tekst rdowy (pol.)

Smok Wawelski
Podgrze
3. hejna mariacki
4. Wieliczka
5. Ojcw
6. Widawa
7. Wyspa Pasieka
8. Mynwka
9. Tatry
10. Orawa-Nowy Targ

1.

2.

11. azienki

Tekst docelowy (ang.)

dragon Smok Wawelski

the town of Podgrze
a trumpet call hejna mariacki
Wieliczka salt mine
village of Ojcw
Widawa River
Wyspa Pasieka Island
the Mynwka (channel)
Tatra Mountains
Orawa-Nowy Targ Basin
azienki Palace
(palace on the water)

Tabela wynikw 7. objanienie/przypis/nota

translatorska (ang. gloss/translators note)
Tekst rdowy (pol.)
1.

2.
3.
4.
5.
6.

Tekst docelowy (ang.)

Ministry of PublicSecurity
of Poland (Polish secret
police, intelligence and
counter-espionage service)
Mordor (Czarna Dolina)* Mordor
Nizioek (rasa)*
Hobbit
Gandalf (czarodziej)*
Gandalf
Moria (rdziemie)*
Moria
Wrocaw
Wroclaw
Ministerstwo
Bezpieczestwa
Publicznego

* W przypadku tyche jednostek leksykalnych pierwotne tumaczenie odbywao

si z pewnoci w kierunku z jzyka angielskiego na jzyk polski, czyli odwrotnie
ni w pozostaych analizowanych wyej przypadkach. Przykady te uwzgldniono
jednake w badaniu ze wzgldu na wystpujce w nich noty translatorskie.

[48]

Po uporzdkowaniu wszystkich 131 zlokalizowanych

przypadkw nazw wasnych w odpowiednich tabelach wyniki
zestawiono w postaci jeszcze jednej zbiorczej tabeli, w ktrej
dodatkowo uwzgldniono procentowy udzia kadej z siedmiu
strategii w cznej liczbie wystpie nazw wasnych. Wyniki
te przedstawia Tabela 8. (na stronie obok).
Jak wida w Tabeli 8., najczciej stosowan przez tumaczy
strategi ww. 10 artykuw Wikipedii byo zastpienie (43/131,
tj. 33 proc.). Powszechno tej strategii mona tumaczy
coraz szerszym wystpowaniem w kulturze anglojzycznej
utrwalonych i powszechnie stosowanych ekwiwalentw
polskich jednostek leksykalnych, szczeglnie geograficznych,
co wida w Tabeli 2. Strategia ta wie si jednak z pewnym
wysikiem, jaki musi podj tumacz w celu sprawdzenia, czy
dana nazwa wasna posiada ju taki utrwalony odpowiednik
w obcym jzyku, czy te nie, bowiem bd zaniechania moe
si w tym przypadku okaza zgubny dla jakoci tumaczenia.
W epoce wszechobecnego Internetu czynno taka nie powinna
jednak stanowi powanego problemu.
Przeniesienie to druga najpopularniejsza i zarazem najprostsza w zastosowaniu strategia, po ktr sigali tumacze
badanych tu artykuw Wikipedii (39/141, tj. 33 proc.).
Jak wida w Tabeli 1., podobnie jak w Tabeli 2. (zastpienia),
obok najczciej wystpujcych tu nazw geograficznych
pojawiaj si rwnie nazwy wasne osobowe. Tumacze
prawdopodobnie nie mogc zlokalizowa utrwalonych
i powszechnie stosowanych w jzyku docelowym ekwiwalentw
jednostek rdowych po prostu przenieli je w caoci
do jzyka docelowego, w ogle ich nie modyfikujc (nawet
poprzez transkrypcj bd transliteracj).
Trzeci najczstsz strategi okazaa si modyfikacja
(14/131, tj. 11 proc.), ktr zazwyczaj cho nie jedynie (zob.
Tabela 4.) stosowano w przypadkach tumacze tekstw
typowo literackich (np. powieci), a nie oglnouytkowych
(np. przewodnikw turystycznych). Stosowanie tej strategii
wyniko przede wszystkim z koniecznoci odzwierciedlenia
natury postaci literackich bd charakterystyki miejsc
w jzyku docelowym, podobnie jak wczeniej uczyni to
autor w wersji rdowej.
Tumaczenie okazao si czwart najczciej stosowan
strategi w warsztacie tumaczy przekadajcych badane tu
artykuy Wikipedii (13/131, tj. 10 proc.). Jak wida w Tabeli 3.,
wikszo leksemw w tej kategorii to nazwy wasne budynkw,
instytucji oraz organizacji, w przypadku ktrych tumaczenie

przekad

metoda

wielojzyczno

jzyki w Europie

Tabela 8. zestawienie wynikw

Strategia tumaczeniowa
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

zastpienie
przeniesienie
modyfikacja
tumaczenie
dodanie
transkrypcja
objanienie/nota
translatorska

Razem wszystkie strategie

Liczba strategii
(% wszystkich)

43 (33%)
39 (30%)
14 (11%)
13 (10%)
11 (8%)
6 (5%)
5 (4%)

Przykady

Morze Batyckie ==> Baltic Sea

Nowa Huta ==> Nowa Huta
Warszawianka ==> The Song of Warsaw
Polska Akademia Umiejtnoci ==> Polish Academy of Learning
azienki ==> azienki Palace (palace on the water)
Krakw ==> Krakow
Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego ==> Ministry of Public Security
of Poland* (*Polish secret police, intelligence and counter-espionage service

131 (100%)

okazao si najkorzystniejsz strategi, gwarantujc jasno nieczsto przez tumaczy, gdy h po pierwsze wydua ona
w zrozumieniu danej nazwy wasnej przez docelowego dugo tekstu docelowego w stosunku do rdowego, a po
odbiorc. Tumacz przed prb przekadu powinien drugie moe by odebrana przez docelowego odbiorc jako
jednak najpierw upewni si, czy dana nazwa
brak wiary w czytelnika i w to, e moe on
wasna nie ma ju innego, wczeniejszego
Tumacz
sam sprbowa sprawdzi dan informacj
przedprb
i utrwalonego tumaczenia, a jeli takie ma,
w dostpnych sobie zasobach wiedzy.
przekadu
wwczas zastosowa strategi zastpienia
Z powyszych wzgldw tumacze staraj si
powinien
najpierw
zamiast tumaczenia.
stosowa t strategi w ostatecznoci, tj. kiedy
upewni si, czy
W 11 przypadkach na 131 wystpie
adna inna nie przyniesie spodziewanych
dana nazwa wasna rezultatw w przekadzie.
(8 proc.) tumacze badanych artykuw zastonie ma ju innego,
sowali strategi dodania, w ktrej postanowili
Powyszy porzdek i proporcje w sto
wczeniejszego
niejako uzupeni dan nazw najczciej
sowaniu poszczeglnych strategii tumai utrwalonego
geograficzn pewn dodatkow informacj
tumaczenia, a jeli czeniowych mona przyj za pewnego
objaniajc docelowemu odbiorcy natur/
takie ma, wwczas rodzaju wytyczn, ktr tumacz moe si
charakter miejsca bd postaci. W kilku przykierowa podczas przekadu nazw wasnych
zastosowa
padkach trzeba jednak stwierdzi pojawienie
w tumaczonym tekcie. Majc na wzgldzie
strategi
si zjawiska tzw. pleonazmw, tj. wyrae zastpienia zamiast cztery najczstsze strategie spord wszysttumaczenia.
skadajcych si z wyrazw znaczcych to
kich badanych w analizowanych tu tekstach,
samo lub prawie to samo, ktrych czne
naleaoby przyj, e napotykajc nazw
uycie najczciej oceniane jest jako bd, np. cofa si w ty, wasn w tekcie tumacz winien przede wszystkim sprawdzi
wraca z powrotem, a wnaszym przypadku dragon Smok we wszelkich dostpnych rdach, czy nazwa ta ma ju
Wawelski bd trumpet call hejna mariacki.
utrwalony i powszechnie uywany ekwiwalent i jeli ma, to po
W kilku przypadkach tumacze zastosowali strategi trans- prostu go zastosowa. Jeli nie, tumacz moe nazw wasn
krypcji (6/131, tj. 5 proc.) i jak wida w Tabeli 5. przypadki albo przenie bez modyfikacji do jzyka docelowego, albo
te dotyczyy albo polskich znakw diakrytycznych (tj. zastpienia j zmodyfikowa, prbujc tym samym wywoa w odbiorcy
ich aciskimi odpowiednikami liter bez znakw diakrytycznych), podobne skojarzenia (konotacje), jakie wywoaa ta nazwa
albo dostosowania danej nazwy do anglojzycznych realiw u odbiorcy tekstu rdowego. I wreszcie dan nazw mona
fonetyczno-fonologicznych i/lub morfologicznych.
rwnie przetumaczy poprzez transfer wszystkich elementw
Najrzadziej stosowan strategi w naszym badaniu okazao leksykalno-gramatycznych do jzyka docelowego, ewentualnie
si dodatkowe objanienie/przypis/nota translatorska tumacza nieco j objaniajc odbiorcy poprzez dodanie, transkrypcj
(5/131, tj. 4 proc.). Technika ta rzeczywicie jest stosowana lub not translatorsk (przypis).

[49]

wielojzyczno

metoda

przekad

jzyki w Europie

Bibliografia

Krings, H. P. (1986) Translation problems and translation

Belczyk,

strategies of advanced German learners of French. W:

J.House & S. Blum-Kulka (red.) Interlingual and intercultural communication, 263-275. Tubingen: Gunter Narr.
Loescher, W. (1991) Translation performance, translation
process, and translation strategies. Tubingen: Gunter Narr.
Newmark, P. (1988a) A Textbook of Translation. Hertfordshire: Prentice Hall.
Newmark, P. (1988b) Approaches to Translation. Hertfordshire: Prentice Hall.
Nida, E. A. (1964) Towards a science of translation, with
special reference to principles and procedures involved in Bible
translating. Leiden: Brill.
Rymut, K. (1987) Nazwy miast Polski. Warszawa: Zakad
Narodowy im. Ossoliskich.
Venuti, L. (1998) Strategies of translation. W:
M.Baker (red.) Encyclopedia of translation studies,
240-244. London & New York: Routledge.

A. (2007) Poradnik tumacza z angielskiego na

nasze. Krakw: Idea.
Bell, R. T. (1998) Psychological/cognitive approaches.
W: M. Baker (red.) Routledge Encyclopedia of Translation
Studies. London & New York: Routledge.
Chesterman, A. (1997) Memes of Translation: the Spread of
Ideas in Translation Theory. Amsterdam & Philadelphia:
J.Benjamins.
Encyklopedia jzyka polskiego (1999) S. Urbaczyk
i M. Kucaa (red.). Wrocaw: Zakad Narodowy im.
Ossoliskich.
Encyklopedia jzykoznawstwa oglnego (2003) K. Polaski
(red.). Wrocaw: Zakad Narodowy im. Ossoliskich.
Fernandes, L. (2006) Translation of Names in Childrens
Fantasy Literature. W: Translation Studies 2, 44-57.
Graedler, A.L. (2000) Cultural shock, [online] [dostp
2006] <http://www.hf.uio.no/iba/nettkurs/translation/
grammar/ top7culture.html>.
Harvey, M. (2003) A beginners course in legal translation:
the case of culture-bound terms, [online] [dostp 2007]
<http://www.tradulex.org/ Actes2000/harvey.pdf>.
Hejwowski, K. (2004) Translation: A Cognitive-Communicative Approach. Olecko: Wszechnica Mazurska.
Hervey, S., & Higgins, I. (1992) Thinking Translation.
London & New York: Routledge.
Jaaskelainen, R. (1999) Tapping the process: an explorative
study of cognitive and effective factors involved in translating.
Joensuu: University of Joensuu Publications in Humanities.

[50]

[ dr Bartosz Poluszyski ]
Adiunkt w Instytucie Filologii Wschodniosowiaskiej Uniwersytetu
Opolskiego. Wykada kanon przedmiotw praktycznych, gramatyk
opisow jzyka angielskiego oraz lingworealioznawstwo angielskie.
Jego zainteresowania naukowe obejmuj jzykoznawstwo stosowane,
a w szczeglnoci: pragmatyczn metaleksykografi, gramatyk opisow
jzyka angielskiego, translatoryk oraz wspczesne teorie i technologie
przekadoznawstwa, glottodydaktyk, socjolingwistyk i psycholingwistyk,
a take socjologi oraz psychologi nauczania.