LABIRYNT FAUNA

Plan ramowy prezentacji

1. WPROWADZENIE:
przedstawienie sylwetki del Toro (bibliofil, wczeniej pracujcy w
przemyle filmowym zajmowanie si efektami specjalnymi)
zaznaczenie, e w swojej pracy czerpie z mnstwa rde (folklor,
literatura, film, sztuki plastyczne)
Labirynt Fauna - zbudowany z cytatw, jednak w caoci tworzcy
odrbny wiat; hipertekstualno, jako klucz do odczytania
Jest rok 2007. Labirynt Fauna szturmem zdobywa wszystkie najbardziej
prestiowe festiwale filmowe zostaje nagrodzony 3 Oskarami (najlepsza
scenografia, najlepsza charakteryzacja, najlepsze zdjcia), 3 Zotymi Maskami
(najlepsze
kostiumy,
najlepsza
charakteryzacja,
najlepszy
film
nieanglojzyczny), 7 Nagrodami Festiwalu Filmowego Goya (najlepszy
scenariusz oryginalny, najlepsza charakteryzacja, najlepsza debiutujca
aktorka, najlepsze efekty specjalne, najlepszy monta, najlepsze zdjcia,
najlepszy dwik), 2 Saturnami (najlepszy film zagraniczny, najlepsza
debiutujca aktorka) oraz Zot ab na Festiwalu Camerimage (najlepsze
zdjcia). Na Festiwalu w Cannes projekcj filmu koczy ponad 20-minutowa
owacja na stojco.
(Jak si jednak okazuje, jeszcze 3 lata wczeniej, niewiele brakowao, a
film w ogle by nie powsta. Jest rok 2004. Przez jedn z londyskich ulic mknie
takswka, za ni pdzi mczyzna w rednim wieku. Majc ju wiadomo, e
o wasnych siach nigdy nie dogoni pojazdu, wsiada do innej takswki i
rozpoczyna rozpaczliwy pocig... Del Toro nie by reyserem tego filmu. y w
nim, a cao zaczynaa przypomina najgorszy horror. Na tylnym siedzeniu
samochodu, ktry prbowa dogoni, lea skrzany notatnik bdcy jego
wasnoci. Przez ponad 4 lata gromadzi na jego kartach pomysy (zarwno
szkice postaci, jak i fragmenty fabuy), na bazie ktrych mia pniej tworzy
kolejne filmy. Nietrudno jest wyobrazi sobie rozpacz w momencie, kiedy
dotaro do niego, e pocig nie przyniesie adnych rezultatw. Niewiele day
take wizyty na policji i w centrali takswek. Los mia si jednak odwrci.
Takswkarz, natrafiwszy na dziwn zgub, dooy wszelkich stara, by
odnale waciciela niezwykego notatnika. Zadanie nie byo jednak atwewewntrz nie byo adnych informacji odnonie jego imienia, czy nazwiska. Nie
pozostawiono te ani adresu, ani numeru telefonu. Midzy kartkami znajdowaa
si jednak ulotka z hotelu, w ktrym przebywa Del Toro. Biorc to za dobr
monet, takswkarz odnis wic zgub do recepcji. Nie mogc uwierzy we
wasne szczcie, reyser wynagrodzi go sporym napiwkiem i, przyjmujc ca
histori za dobry omen, postanowi niezwocznie rozpocz prace nad
Labiryntem Fauna.)
Obecnie notatnik ten, ktry wraz z seri innych szkicw, opublikowany
zosta w 2013 roku jako bogato ilustrowany album: Gabinet Osobliwoci,
stanowi znakomite rdo wiedzy na temat inspiracji meksykaskiego reysera
oraz tego, w jaki sposb ewoluoway jego pomysy. Wydawnictwo to pokazuje
ponadto, z jak wielu rde autor ten czerpie, jak chtnie miesza ze sob
rozmaite wtki. Sama forma tej publikacji dobitnie wskazuje natomiast na
przywizanie del Toro do artefaktu, do ksiki jako obiektu, ktry cenny jest nie
tylko ze wzgldu na tre, ale i sam wygld. Mylenie to bardzo mocno

wpyno take na charakter Labiryntu Fauna, ktry nieomal w caoci

stanowi wanie skomplikowany kola inspiracji literackich, filmowych i
popkulturowych.
2. FOLKLOR
pomieszanie porzdku magicznego i realistycznego; u del Toro np.
poprzez wspistnienie niektrych przedmiotw w dwch planach
(klucz, sztylet), czy tworzenie symbolicznych przej midzy nimi (jak
drzwi rysowane kred)
tumaczenie zjawisk rzeczywistych poprzez fantastyczne historie u
del Toro analogicznie (wiat wojny, tak samo niebezpieczny wiat
fantazji)
wariatywno, ale stae korzenie std systematyka bajki magicznej
Proppa
czsto pojawiajce si kategorie (liczba 3, zakazy jedzenia i picia,
spoczynku, nakaz powrotu na czas)
magiczni przewodnicy u del Toro wrka (ba po hiszpasku to
cuenta de hada - opowie wrki), wyaniajca si z tajemniczej
rzeby, do ktrej bohaterka podchodzi na pocztku filmu
Najbardziej charakterystyczn cech wiata zbudowanego przez del Toro
jest wspistnienie fantastycznego z realnym. Wtki magiczne przenikaj do
rzeczywistoci, a granica midzy wyobrani i twardymi faktami czsto
pozostaje nieostra. Efekt ten uzyskiwany jest rozmaitymi rodkami.
W scenie otwierajcej pojawiaj si ju dwa elementy bardzo
charakterystyczne wanie dla folkloru koysanka (forma o szczeglnym
znaczeniu zwaszcza dla tradycji hiszpaskiej; por. badania de Falli i Lorki) oraz
ba. Pocztkowo
3. FAUN:
jedyna posta tak wyranie mityczna; rozrnienie midzy Faunem a
Panem, krytyka angielskiego tumaczenia
posta naleca do wiata natury jej wygld, sylwetka, sposb
poruszania si, maniery; groteskowy (jak maszkarony); rogi, a ksztat
spirali
przewodnik po labiryncie, jego gospodarz
posta ambiwalentna dajca ycie (wstp do wiata fantazji), ale
mogca te ycie odebra (mier Ofelii); krytyka skojarzenia z panem
Tumnusem;
widoczny tylko dla Ofelii (scena, kiedy rozmawia z Faunem, a w pobliu
jest Vidal on go nie widzi!)
4. OFELIA:
samo imi odnosi do szekspirowskiej Ofelii marzycielstwo,
niezawiniona mier; rwnie nawizania czysto wizualne - obraz
Millais'a, Waterhouse'a
pod wzgldem konstrukcji bohaterki wyrane wzorce literackie
Dickens i David Copperfield; cytat z pierwszego spotkania z Vidalem;
zbieno imion, ich przewrotne znaczenia; brak figury ojca wiat
wyranie kobiecy

 bohater dziecicy, na dodatek sierota znany schemat (od Kopciuszka

i Krlewny nieki, poprzez Froda, czy Arawis i Ksicia Kaspiana, a po
Harry'ego Pottera)
demitologizacja dziecistwa okres grony, peen niebezpieczestw;
kwestia rytuau przejcia
wojna; bohaterka ewakuowana poza stref zagroenia, podobnie jak
rodzestwo Pevensie z Opowieci z Narnii; podobnie jak oni, rwnie
ona ucieka do wiata fantazji; dla niej przepustk do niego bdzie
literatura (fantazja o innym, lepszym wiecie)
5. WYGLD OFELII:
bohaterka zbudowana na analogiach do dziecicych protagonistek
literatury dziecicej
ze wzgldu na strj silne nawizanie do Alicji w Krainie Czarw w
tradycyjnych ilustracjach Tenniela
kwestia pozostawiania ubioru - zerwanie z analogiami, ch
ukonstytuowania wasnej tosamoci
czerwone trzewiki nawizanie do Andersena (Karusia i Gerda), ale i
filmowej wersji Czarnoksinika z Krainy Oz; kwestia mierci jako
powrotu do domu
Do mocno rzucajcym si w oczy cytatem jest take strj Ofelii.
Sukienka, ktr matka wrcza jej z myl o uroczystej kolacji przygotowywanej
przez kapitana, stanowi wierne odbicie sukienki widocznej na pierwszych
ilustracjach wykonanych do Alicji w Krainie Czarw. John Tenniel sporzdzi je na
prob samego autora ksiki i, ze wzgldu na przyznan mu wyczno na
ilustrowanie przygd Alicji, a do 1907 roku byy one jedyn obowizujc
wersj. Pomimo pojawienia si wielu kolejnych interpretacji, to wanie te 92
oryginalne grafiki wyznaczyy swoisty kanon wizerunku gwnej bohaterki.
Warto jednak zauway, e tu przed wkroczeniem do wiata fantazji i
podjciem si pierwszego zadania, Ofelia ciga z siebie sukienk,
symbolicznie zaznaczajc, e jest odrbn postaci, ktra z Alicj dzielia
wycznie zmys do przygd. Del Toro wspomina te, e chcia, aby sukienka
zostaa zdjta, poniewa bya ona pozostaoci wiata dorosych, na ktry nie
byo miejsca w krainie bani.
Innym elementem zapoyczonym z literatury s oczywicie czerwone
buciki, w ktrych Ofelia pojawia si w kocowej scenie filmu. Kontekst
kulturowy znw okazuje si tu bardzo szeroki. Z jednej strony to Andersen, u
ktrego podobne obuwie maj Karusia (z Czerwonych Trzewikw) oraz Gerda
(z Krlowej niegu). O ile pierwsze odniesienie niewiele waciwie wnie
moe do interpretacji Labiryntu Fauna, o tyle drugie uzna mona ju za trop
cakiem interesujcy. Gerda swoje buciki wrzuca przecie do rzeki, jako zapat
za pomoc w znalezieniu Kaja. W zamian za otrzymuje dk, dziki ktrej trafia
do wiata fantazji.
Podobny kontekst zbudowa mogoby rwnie odniesienie do trzewikw
Dorotki z Czarnoksinika z Oz. Chocia w powieci byy one srebrne, do
obiegu kulturowego wesza przede wszystkim ich wersja z filmowej adaptacji z
roku 1939, w ktrej to twrcy zdecydowali si zmieni ich barw na rubinow,
by w peni wykorzysta moliwoci, jakie dawa Technicolor. Ich znaczenie
pozostao jednak niezmienione miay one by podarunkiem, dziki ktremu
Dorotka zyskiwaa ochron przed zymi mocami oraz, co waniejsze, moga

powrci do domu. Wystarczyo, by trzy razy stukna obcasem o obcas i

wypowiedziaa magiczn formu: nie ma to jak w domu!. Del Toro odwouje
si wanie do tego znaczenia bucikw. O ile Dorotka dziki nim powrcia do
wiata realnego, o tyle Ofelia przeniosa si do wiata fantazji, ktry mia by
jej prawdziwym domem.
(Przy okazji - JAK DOBRZE BDZIEMY STAY Z CZASEM - warto zaznaczy,
e podobny motyw pojawia si w wielokrotnie ju wspomnianych
Opowieciach z Narnii. W tomie sidmym, zatytuowanym Ostatnia Bitwa,
rodzestwo Pevensie, za wyjtkiem Zuzanny, ginie w wypadku kolejowym.
mier okazuje si jednak zaledwie rodkiem, dziki ktremu zostaj oni na
stae przeniesieni do Narnii, do ich Krainy Wiecznoci, wymarzonego Raju, do
ktrego wczeniej przenosili si dziki sile wyobrani. Chocia u Del Toro
naleaoby raczej do ostronie podchodzi od ewentualnych skojarze z
motywami biblijnymi, podobiestwo do ich interpretacji pojawiajcej si w
Opowieciach samo si narzuca.)
5. PRZESTRZENIE:
droga zaakcentowanie odrbnoci bohaterki, jak Czerwony Kapturek,
ktry decyduje si obra ciek inn, ni ta wskazana przez matk
schodzenie do podziemi znw Alicja w Krainie Czarw i krlicza nora
do Alicji wizualnie nawizuje te scena z Bladym Czowiekiem
ilustracje Rackhama, skojarzenie z Inkwizycj (freski) Holocaustem
(buciki); malarstwo hiszpaskie Velazquez i Goya
sceny przesucha i spotka partyzantki a malarstwo Goi
miejsce spotka z Faunem, a inspiracje klasycznymi ilustracjami
(odniesienie do Nocy na ysej Grze
Szereg odwoa plastycznych i literackich odnale mona take w
kontekcie sposobu kreowania przestrzeni. Na samym wstpie Ofelia, rwnie
niepokornie co Czerwony Kapturek, decyduje si zej ze cieki niejako
narzuconej jej przez matk. Gdy samochd si zatrzymuje, dziewczynka
wychodzi z niego i bez chwili zastanowienia, decyduje si wej w las. Cho
wtedy jeszcze nie bdzie miaa okazji pj dalej, ju wwczas zostanie
zwabiona do wiata bani.
Czsto powracajcym motywem bdzie take schodzenie pod ziemi.
Znw trudno bdzie tu uciec od porwnania z Alicj w Krainie Czarw. Ofelia nie
wchodzi co prawda do krliczej nory, jednak i ona zmuszona jest wczoga si
pod stare drzewo, by wykona powierzone jej zadanie. Po raz kolejny do
podziemi zejdzie wwczas, gdy przyjdzie jej spotka si z Bladym Czowiekiem.
W tym za wypadku del Toro pozwoli sobie na przewrotny, czysto wizualny
cytat z Podwieczorku u Szalonego Kapelusznika, kadrujc scen tak, by
przypominaa ilustracje Rackhama.
Nawizania do dzie plastycznych jednak na tym si nie kocz. We
wspomnianej scenie pojawia si te szereg nawiza do malarstwa
hiszpaskiego. W chwili, gdy Blady Czowiek rozszarpuje wasnymi zbami
bezbronne wrki, do zudzenia przypomina Saturna z obrazu Goi, w chwili, gdy
siedzi za stoem, zdaje si natomiast swoj pozycj nawizywa do portretu
papiea Innocentego X pdzla Velazqueza (zwaszcza jeli dodatkowo wemie
si pod uwag take obraz Bacona inspirowany tym ptnem).
To skojarzenie z wadz kocieln nie musi by wcale odlege od intencji
autora. Blady Mczyzna, ze swoimi stygmatami i spojrzeniem, ktre czuwa

nad posuszestwem poddanych nawet wwczas, gdy wydaje im si, e

znajduj si poza zasigiem jego wzroku (wie, e Ofelia skrada dwa winogrona,
pomimo e nie mg tego widzie), zdaje si by materializacj samej
inkwizycji. Wystarczy przyjrze si freskom na suficie jego komnaty
przedstawione na nich sceny do zudzenia przypominaj ukady kompozycyjne
znane z grafik ilustrujcych torturowanie niewiernych. Niepokojcym cytatem
ze wiata, w ktrym wojna pomieszaa si z religi, zdaje si by take stos
bucikw porzuconych pod cian.
Warto przy tej okazji nadmieni ZNW W ZALENOCI OD TEGO, ILE
BDZIE CZASU - e nawizania do Goi, zwaszcza za cyklu grafik
Okropiestwa Wojny oraz grupy obrazw zbiorczo nazywanych Czarnymi
Malowidami (1819-23), generalnie u del Toro bd pojawiay si wyjtkowo
czsto jeli nie na poziomie kompozycji kadru, to samej kolorystyki (ciepe
ochry, umbry, biel i czer). Ich echa dostrzec mona w scenie egzekucji
pojawiajcej si na pocztku filmu (Rozstrzelanie Strzelcw Madryckich),
wizycie Mercedes i Doktora w obozie partyzantw (Czytajcy Mczyzni), czy
zabjstwa Kapitana Vidala (Sabat Czarownic). (W kontekcie tej ostatniej
analogii, jeli nie jest ona przypadkowa, bardzo ciekawe byoby te
rozstrzygnicie, kto jest w tym ukadzie diabem czy jest to lecy na ziemi
Vidal? A moe chodzi o pewn niematerialn, niewidoczn w kadrze si, ktra
stoi za cierpieniem wszystkich, dotknitych wojn ludzi?)
Nie wszystkie jednak nawizania s tak ponure. Konstruujc przestrze,
zwaszcza t fantastyczn, rwnie chtnie del Toro czerpie z klasycznych bajek
Disneya oraz prac przedstawicieli tzw. Zotego Wieku Ilustracji. Bardzo dobrze
wida to zwaszcza w scenie otwierajcej, gdzie obok siebie pojawiaj si cytaty
z Dulaca, Rackhama czy Nielsena. Od pierwszego z nich Del Toro zaczerpn
przede wszystkim kolorystyk i niezwyk atmosfer, od drugiego wyrazisto
linii i upodobanie do form organicznych, od trzeciego natomiast niemal
gotowe projekty elementw architektonicznych (nawizania do Nocy na ysej
Grze).
6. ZAMKNICIE:
- sia wyobrani znaczenie odbiorcy dla odczytania dziea
- hipertekst mnogo cieek i pewna dowolno podania nimi