Sownik poj

Kady, kto zaczyna swoj przygod z komi, powinien przyswoi sobie pewn liczb poj
i informacji na temat koni i jedziectwa. Czsto zdarza si, e instruktorzy uywaj
pewnych zwrotw i wyrazw niezrozumiaych dla adepta sztuki jedzieckiej. Aby temu
zapobiec, zdecydowalimy si przedstawi poniej zupene ABC sownika jedzieckiego.
Dzia, ten bdzie si rozdrasta w miar upywu czasu. Zapraszamy rwnie goci do
nadsyania nowych propozycji.
Amazonka - kobieta jedca konno.
Barowanie - metody treningowe majce na celu zmusi konia skoczka do szanowania
drgw przeszkodowych. Nawet agodne formy barowania mog nadwery zaufanie konia
do jedca, gdy czsto polegaj na zadawaniu blu i wywoywaniu strachu przed
dotkniciem drgw. Uznane za nieuczciwe zostay zakazane przez Midzynarodow
Federacj Jedzieck.
Baskilowanie - ukowate wygicie konia nad przeszkod. Ko o lepszym baskilowaniu
skacze wydajniej, gdy wykorzystuje si caej muskulatury.
Biegalnia - rodzaj stajni przeznaczonej dla klaczy ze rebitami lub samych rebit. Stajnia
taka nie jest podzielona na stanowiska, klacze mog by w niej uwizane przy obach, za
rebita biegaj swobodnie.
Boks - rodzaj koskiego "mieszkania", w ktrym zwierz trzymane jest luzem. Boks musi
mie takie wymiary, aby ko mg si w nim swobodnie porusza i pooy.
Bonitacja - ocena budowy konia wyraana w punktach.
Bryczesy - dzi t nazw okrela si oglnie spodnie jedzieckie, nawet te elastyczne, cho
niewiele maj one wsplnego z klasycznymi przodkami. Typowe bryczesy na ydce s
dopasowane (aby atwo daway si wsun w buty), a od kolan rozszerzaj si zapewniajc
swobod ruchw.
Caplowanie - nerwowe dreptanie i podkusowywanie w stpie. Capluj najczciej konie
pobudliwe, ktre "roznosi energia", nie nauczone spokojnie stpowa.Cgi, redniaki,
okrajaki - nazwy koskich siekaczy odpowiadajcych ludzkim jedynkom, dwjkom
i trjkom.
Chody wycignite - wyduony wykrok ruchu konia. Przy chodach wycignitych wydua
si caa sylwetka zwierzcia.
CSIO - Midzynarodowe Oficjalne Konkursy w Skokach.
Cwa - najszybsza, czterotaktowa odmiana galopu wykorzystywana podczas wycigw
konnych.
Cybaty - okrelenie konia o budowie yrafy. Ko taki ma zad wyranie niszy od wysoko
i potnie rozbudowanego przodu.
Czapsy - ochraniacze sigajce od pasa do kostek, czsto zdobione frdzlami, uywane
przez kowbojw i w jedzie westernowej; dostpne rwnie w sklepach w wersji krtszej
tzn. sigajcej od kostki do miejsca pod kolanem.
Czworobok - prostoktny plac o wymiarach 20 x 60 m lub 20 x 40 m, na ktrym rozgrywa
si konkursy ujedenia.
Dosiad - sposb, w jaki jedziec siedzi na koniu uwarunkowany jego budow ciaa
i stopniem wyszkolenia konia. Oddziaywanie dosiadem jest podstawow pomoc

jedzieck.
Dresa (z francuskiego: dressage) - inaczej ujedenie.
Dutka - przyrzd do poskramiania koni. Moe wystpowa w dwch odmianach: paki
z rzemienn ptl skrcan na grnej wardze lub drewnianych kleszczy. Uycie obu ma ten
sam cel: ucinicie wargi odwraca uwag konia od wykonywanego zabiegu (np.
weterynaryjnego).
Dziegie - produkt rozkadowej destylacji drewna, smolista ciecz o charakterystycznym
zapachu dymu. Posiada pewne waciwoci bakteriobjcze, osusza i impregnuje, jest wic
stosowany do zabezpieczania strzaek kopytowych przed wpywem wilgoci i bakterii ze
ciki.
Dokej (z angielskiego: jockey) - jedziec biorcy udzia w wycigach konnych.
Eksterier - wygld zewntrzny konia. Budowa zewntrzna.
Faszowanie - wystpuje, gdy ko poruszajcy si np. w prawo galopuje z lewej nogi (przez
"pomyk" lub z powodu gorszego wygimnastykowania). W przeciwiestwie do kontrgalopu
faszowanie jest niezamierzone.
FEI - Midzynarodowa Federacja Jedziecka.
Flot (z francuskiego, czyt. flo) - pamitkowa rozetka ze wstki przypinana do ogowia
konia startujcego w zawodach. Jeeli niemoliwe jest nagrodzenie kadego zawodnika
to wg przepisw flot powinna otrzyma grupa najlepszych, stanowica 25% wszystkich
uczestnikw.
Folblut (z niemieckiego: vollblut, z angielskiego: full - peny oraz blod - krew = pena krew)
- potoczne okrelenie konia penej krwi angielskiej.
Foule (z francuskiego, czyt. fule - skok galopu konia, dugo ok. 3-4 m.
G. S. B. - General Stud Book - angielska ksiga stadna koni penej krwi angielskiej.
Gwiazdka - Biaa plama siwych wosw o nieregularnych ksztatach znajdujca si na czole.
Hacele - wkrcane w podkow bolce zapobiegajce lizganiu si konia np. na mokrej trawie
czy lodzie.
Hipika (z greckiego: hippike) - jedziectwo, sport konny.
Hipologia - nauka o koniu domowym.
Hipoterapia - metoda leczenia rnych schorze psychicznych i fizycznych za pomoc
jazdy konnej i samego kontaktu z koniem.
Hufnale (z niemieckiego) - gwodzie do przybijania podkw, inaczej podkowiaki.
Impuls - wedug przepisw PZJ: "impuls jest terminem opisujcym ruch konia. Im ruch jest
bardziej ekspresyjny, elastyczny i "okrgy", tym wikszy jest impuls. Maksymalne
wykorzystanie tej energii moe nastpi przy utrzymaniu elastycznoci pracy grzbietu
i agodnym kontakcie z rk jedca". Stawy koczyn konia chodzcego z impulsem pracuj
jak "dobrze naoliwiona maszyna", a w ruchu nacechowanym dynamik wystpuje faza
wyranego zawieszenia.
Inochd - dwutaktowy chd, w ktrym ko stawia na przemian obie prawe i obie lewe nogi,
inaczej zwany kroczem lub chodem wielbdzim. Inochodce poruszaj si w ten sposb
niezalenie od prdkoci, w szybszym ruchu midzy kolejnymi taktami wystpuje faza lotu.
Kadryl - grupowy pokaz ujedenia wykonywany pod muzyk.
Kapriola - figura wyszej szkoy jazdy. Ko wybija si w gr z czterech koczyn i bdc

jeszcze w powietrzu wyrzuca obie tylne nogi do tyu.

Kasztany i ostrogi - rogowe twory znajdujce si po wewntrznej stronie ng (kasztany)
i w szczotkach pcinowych (ostrogi), bdce prawdopodobnie pozostaociami opuszek
zredukowanych w procesie ewolucji.
Kenter - redniej szybkoci galop.
Koniuszy - zwierzchnik masztalerzy w stadninie lub stadzie.
Kontrgalop - ruch ujedeniowy polegajcy na tym, e ko poruszajcy si w prawo jest
ustawiony w lewo i galopuje z lewej nogi (i odwrotnie) na polecenie jedca.
Kontrmaster - jedziec zamykajcy zastp i pilnujcy porzdku w biegu terenowym.
Uczestnikom biegu nie wolno zostawa za kontrmasterem.
Kros (z angielskiego: crosscountry - bieg na przeaj z przeszkodami) - najtrudniejsza cz
prby terenowej w WKKW. Na kilkukilometrowej trasie wytyczonej w urozmaiconym
terenie znajduj si stae przeszkody. Tras t naley pokona galopem, bezbdnie
i zmieci si w normie czasu.
Krzyowanie - taki sposb poruszania si konia w galopie, gdy przodem galopuje on
z prawej nogi, a zadem z lewej i odwrotnie. Krzyowanie jest niebezpieczne i moe
spowodowa wywrotk.
Ksiga stadna - podstawowy dokument hodowlany, zawierajcy opis pochodzenia i
informacje o wartociach hodowlanych koni wykorzystywanych do rozrodu.
Kurbeta - jeden z elementw wyszej szkoy jazdy. Z pozycji "lewady" ko porusza si do
przodu skaczc na tylnych koczynach zgitych w stawach skokowych.
Kurtyzowanie - stosowane dawniej przycinanie ogona poczone z amputacj czci rzepu.
Kurtyzowane ogony mona jeszcze spotka u koni zimnokrwistych (np. we Francji), gdy
podkrelaj minie zadu.
Kwiatek - may pczek siwych woskw znajdujcych si na czole.
Lewada - jeden z elementw wyszej szkoy jazdy. Przd konia uniesiony jest do gry a cae
ciao opiera si na ugitych w stawach skokowych tylnych koczynach.
Lona - ok. 10-metrowa tama (rzadziej linka), rodzaj "smyczy" dla konia. Z jednej strony
zakoczona jest ptl (uchwytem), a z drugiej obrotowym karabiczykiem zaczepianym do
ogowia. Suy wielu celom, zarwno treningowym (np. praca z modym koniem,
rozprenie), jak i uytkowym (np. prowadzenie ogiera do krycia, zaadunek do przyczepy).
Luzak - osoba pomagajca jedcowi w opiece nad koniem podczas zawodw, przed i po
starcie, take czsto rozprajca go. Luzak to take pomocnik powocego w zawodach
zaprzgowych, pilnujcy prawidowego przejazdu trasy maratonu i balansujcy ciaem
i bryczk podczas pokonywania przeszkd. Dawniej luzakiem zwano take drugiego konia
prowadzonego przez jedca luzem.
kowato - okrelenie budowy konia charakteryzujcej si wkls lini grzbietu. Wada ta
ma mniejsze znaczenie u koni zaprzgowych, natomiast u wierzchowcw jest niepodana,
gdy wskazuje na sabe zwizanie grzbietu i utrudnia zbieranie.
Mane (z francuskiego manege) - ujedalnia, zwykle kryta, a take specjalne
pomieszczenie w stadninie gdzie przeprowadza si krycie klaczy.
Master - jedziec prowadzcy bieg terenowy (np. w. Huberta), ktrego nie wolno
wyprzedza.
Masztalerz - pracownik obsugujcy konie w stadninie lub stadzie.
Mleczny pysk - dolna cz pyska w kolorze biaym.
Munsztuk - kiezno zbudowane z czanek, do ktrych przypite s wodze (lub lejce),

cigierza pooonego na bezzbnej krawdzi uchwy i acuszka umieszczonego pod

uchw.
Odmiany - biae plamy, zwykle na gowie i nogach, z ktrymi ko przychodzi na wiat.
Pierwsze maj zwykle wasne nazwy (np. gwiazdka, ysina), za drugie nazywane s od
miejsc, ktre obejmuj (np. 1/3 nadpcia). Biae wosy odmian rosn na rowej skrze,
jedynie przy bardzo maych skra moe by pigmentowana.
Odsadek - mody ko od momentu odsadzenia do ukoczenia roku.
Padok (z angielskiego: paddock) - ogrodzona kwatera pastwiska lub miejsce na torze
wycigowym, gdzie prezentowane s konie przed gonitw.
Parada - zesp sygnaw przekazywanych za pomoc dosiadu, ydek i rk jedca
prowadzcych do prawidowego zatrzymania konia. Wykonujc pen parad jedziec napina
krzy, lekko odchyla ramiona do tyu, cofnite nieco za poprg ydki zamyka na bokach
konia i na kocu przytrzymuje wodze.
Parkur (z francuskiego parcours) - plac, na ktrym rozgrywane s zawody w skokach przez
przeszkody.
Plastron - rodzaj szerokiego, biaego krawata uformowanego wczeniej lub po zaoeniu,
spitego spink i noszonego na konierzyk koszuli. Plastron jest elementem stroju
jedzieckiego, obowizkowym w konkurencji ujedenia.
Pomoce - sygnay za pomoc, ktrych jedziec oddziauje na konia. Rozrniamy naturalne
pomoce jedziecki i sztuczne.
Pony (z angielskiego) - to po prostu kuc, konik.
Pony games - nie posiadajca na razie polskiej nazwy zrcznociowa konkurencja
jedziecka, w ktrej bior udzia dzieci dosiadajce kucw. Druyny (dwie lub wicej)
rwnolegle pokonuj tor przeszkd (np. slalom, przenoszenie rnych przedmiotw itp.)
zwycia ta, ktrej uda si to zrobi najszybciej i bezbdnie.
Pparada - zesp sygnaw polegajcych na takim wspdziaaniu dosiadu, ydek i rk,
ktre pozwala przygotowa konia do wykonania czekajcego go zadania. Stosujc pparad
jedziec mocniej napina krzy i dziaajc ydk wewntrzn rytmicznie pracuje wewntrzn
wodz. Wodza zewntrzna pozostaje napita, a zewntrzna ydka pilnujca, by ko pozosta
prosty jest przyoona lekko za poprgiem.
Przebudowany - okrelenie konia, u ktrego linia kbu ley niej ni linia zadu.
Przebudowanie generalnie uwaane jest za wad budowy, ale u niektrych koni (np.
u hucuw) jest cech rasow. Przebudowane bywaj take konie mode, ktre nie
zakoczyy jeszcze wzrostu.
Przepuszczalno - osignita przez odpowiednie szkolenie zdolno waciwego
reagowania na pomoce jedca.
Puller (z angielskiego: pull - cign) - ko ze skonnociami do mocnego cignicia do
przodu w galopie albo w terenie lub nawet ponoszenia na przeszkody.
PZHL - Polski Zwizek Hodowcw Koni.
PZJ - Polski Zwizek Jedziecki.
Q - ciar ciaa konia wyraany w kilogramach.
Rejestry - wgbienia na powierzchni tncej siekaczy konia, cierajce si w okrelony
sposb w cigu jego ycia. Na podstawie ich wygldu mona wic okreli wiek zwierzcia.
Rwnowaga - stan, w ktrym ko jest zdolny do noszenia ciaru jedca bez zbdnego
usztywniania si. Zdolno rwnowaenia si moe by naturalna lub wypracowana przez

waciwe szkolenie.
Rybie oko - oko o bezbarwnej tczwce zwykle wystpuje razem z latarni.
Rytm - pierwszy z celw szkolenia konia. Zanim zaczniemy waciw prac ujedeniow
jedziec musi pomc znale koniowi jego naturalny rytm. W kadym z chodw kroki konia
powinny nastpowa po sobie w regularnych odstpach. Waciwy rytm pomagaj
wypracowa wiczenia w kusie i galopie roboczym oraz stpie swobodnym. Osignicie
rwnomiernego rytmu jest podstaw rozlunienia konia.
Stadnina - orodek prowadzcy hodowl koni. Wedug definicji za stadnin uwaa si
gospodarstwo hodowlane posiadajce co najmniej pi klaczy-matek i jednego lub wicej
ogierw zarodowych oraz odpowiedni baz (due pastwiska, budynki itp.). W stadninach
rodz si i dorastaj rebita i to jest ich gwne zadanie.
Stado (ogierw) - orodek skupiajcy najlepsze ogiery wyhodowane w stadninach. Stada nie
prowadz hodowli, s tylko wacicielami reproduktorw, ktre wysyane s w teren na
tzw. punkty kopulacyjne lub zajmuj boksy czoowych w stadninach.
Stanowisko - rodzaj koskiego "mieszkania", w ktrym zwierz jest na stae uwizane przy
obie i oddzielone od ssiadw przegrod.
Strzaka - kreska siwych woskw czsto zwajca si ku doowi biegnca od czoa w d.
Moe by skierowana prawoskonie lub lewoskonie. Wyrniamy strzaki krtkie,
przerywane, zanikajce.
Stipl (z angielskiego: steeplechase) - paski bieg z przeszkodami, rodzaj gonitwy
przeszkodowej na wycigach oraz jeden z elementw prby terenowej w WKKW.
Sztylpy - rodzaj skrzanych, zapinanych ochraniaczy otulajcych ydki jedca. Zakadane
do krtkiego obuwia zastpuj cholewy dugich butw. Nazywane nimi s rwnie krtki
buty jedzieckie.
ciganie - Wada ruchu konia polegajca na uderzaniu tylnymi koczynami o przednie.
redniaki - Ssiadujca z cgami para zbw.
Ujedanie - przygotowanie konia do pracy pod siodem.
Ujedenie - konkurencja jedziecka majca na celu prezentacj stopnia wyszkolenia konia
i jego porozumienia z jedcem. Ujedenie stanowi te jedn z prb w WKKW
i powoeniu.
Waach - wykastrowany ogier.
Wicherek - naturalny wichrowaty skrt wosw okrywowych wynikajcy z rnego
kierunku wzrostu wosw w tym samym miejscu. Najczciej wystpuj pod grzywk i na
sabinie.
WKKW - Wszechstronny Konkurs Konia Wierzchowego, konkurencja jedziecka bdca
wszechstronnym sprawdzianem moliwoci konia i jedca. Skada si z trzech czci:
ujedenia, prby terenowej i skokw przez przeszkody, rozgrywanych przez trzy kolejne
dni.
Zganaszowanie - takie ustawienie gowy konia, przy ktrym potylica jest najwyszym
punktem, a linia nosa pozostaje nieco przed pionem.
abi pysk - nakrapiane zabarwienie warg.