Podstawow funkcj skry jest utrzymywanie staej temperatury ciaa (wosowate naczynia krwionone w

skrze rozszerzaj si, gdy jest zbyt ciepo i zwaj si, gdy jest zimno zatrzymujc ciepo w organizmie,
ponadto gruczoy potowe wydzielaj pot, ktry ma funkcj chodzenia organizmu). Skra stanowi rwnie
ochron przed promieniowaniem ultrafioletowym.
Skra zbudowana jest z naskrka i skry waciwej.
Oprcz skry jeszcze jedna warstwa chroni organizm przed zimnem i urazami, to warstwa podskrna,
skadajca si przede wszystkim z tkanki tuszczowej.
Komrki naskrka buduj kilka dodatkowych struktur, ktre peni gwnie funkcje ochronne: wosy
(chroni wraliwe okolice ciaa), paznokcie (chroni opuszki palcw), gruczoy potowe (wytwarzaj pot,
biorcy udzia w termoregulacji organizmu), gruczoy ojowe (wytwarzaj j, ktry chroni skr i wosy
przed wysuszeniemW skrze znajduje si tysice receptorw zakocze nerwowych, ktre odbieraj
bodce (np. dotyk, ucisk, bl, ciepo). Receptory maj zdolno adaptacji, to znaczy, e po dugim naraeniu
na bodziec przestaj go odbiera. Mechanizm ten zapobiega przed odbieraniem zbyt duej liczby bodcw
przez skr.
Podstawowy sposb zapobiegania chorobom skry to regularne mycie caego ciaa.
Zbyt ciasne buty mog powodowa bolesne otarcia naskrka, ktre mog by przyczyn infekcji i chorb.
Soce stymuluje wytwarzanie witaminy D3 w skrze.
Zawsze odpowiednio chro skr przed promieniowaniem UV. Promieniowanie ultrafioletowe zwiksza
ryzyko zachorowania na nowotwory zoliwe skry, w tym na czerniaka. Unikaj soca w godzinach 11-16,
chro skr kremami z filtrem i odpowiednim ubraniem oraz nigdy nie korzystaj z solarium.
Konsekwencj nadmiernego przebywania na socu moe rwnie by przegrzanie organizmu, poparzenie
skry a nawet udar soneczny.
Dolegliwoci skrne: trdzik pospolity, upie, alergie skrne.
Ponadto bakterie, pasoyty, wirusy i grzyby mog wywoywa rne choroby skry, np.
- wierzbowiec (pasoyt) wywouje wierzb, objawiajcy si silnym swdzeniem skry
- opryszczka wywoana przez wirus to popularnie nazywane zimno, wystpujce zwykle na ustach
- grzybica wywoana przez grzyby, trudna do wyleczenie choroba skry i paznokci
- bakteryjne zapalenie mieszka wosowego powoduje bolesne czyraki
W przypadku wieego oparzenia naley schodzi oparzone miejsce strumieniem zimnej wody przez 10
minut. Nie wolno smarowa rany adn maci ani usuwa uszkodzonej skry.
Groniejsze w skutkach ni oparzenie bywa odmroenie - uszkodzenie skry spowodowane jest zbyt nisk
temperatur.
Dorosy czowiek ma okoo 2m2 powierzchni skry.

UKAD KRWIONONY

KREW jest pynn tkank organizmu, ktra dostarcza do wszystkich komrek organizmu tlen i substancje
odywcze, pobiera z komrek produkty przemiany materii, w tym dwutlenek wgla, bierze udzia w
zwalczaniu infekcji, reguluje temperatur ciaa.
Krew (7% masy ciaa - od 4,5 do 6 litrw) skada si z: osocza (54%, w tym gwnie woda, poza tym sole
mineralne, substancje odywcze, hormony i gazy); czerwonych krwinek (erytrocyty, yj okoo 4 miesice,
jest ich 3,5-5,5 mln na cm szecienny, w ich skad wchodzi hemoglobina biako, ktre bierze udzia w
transporcie tlenu); biaych krwinek (leukocyty, wytwarzaj przeciwciaa biaka, ktre pomagaj zwalcza
drobnoustroje chorobotwrcze, 4,5-11 tys. na cm3); pytek krwi (trombocyty, odpowiedzialne ze
krzepnicie krwi, wytwarzaj fibrynogen, 150-450 tys. na cm3).
Czowiek moe mie jedn z czterech grup krwi: A, B, AB, 0. Decyduj o tym antygeny, ktre znajduj si
na powierzchni erytrocytw (antygen A, antygen B). Grupa 0 oznacza brak zarwno antygenu A jak i
antygenu B. Symbol Rh przy grupie krwi oznacza obecno (+) bd nieobecno (-) antygenu D we krwi.
Konflikt serologiczny: zjawisko, ktre moe wystpi, gdy ciarna matka ma grup krwi Rh(-) a dziecko
w oysku Rh(+). Gdy krew dziecka zmiesza si z krwi matki, na przykad przy powikaniach porodowych,
krew matki zacznie wytwarza przeciwciaa przeciwko antygenowi D (ktry obecny jest we krwi dziecka).
Jeli przy kolejnej ciy dziecko rwnie ma we krwi antygen D to przenikajca przez oysko krew matki
zagraa podowi, gdy zawarte w niej przeciwciaa przeciw antygenowi D powoduj sklejanie si krwinek
we krwi podu.
Krwioobieg may (pucny): prawa komora serca -> ttnice pucne -> yy pucne -> lewy przedsionek serca.
Krew bogata w tlen wraca do lewego przedsionka serca.
Krwioobieg duy (ustrojowy): lewa komora serca -> aorta -> ttnice -> yy -> yy gwne -> prawy
przedsionek serca. Natleniona krew wypywa z lewej komory i jest rozprowadzana do kadej komrki.
Ttnice (w tym ttnice gwne - aorty) odprowadzaj krew z serca, maj grube ciany, zbudowane z
trzech warstw, gruba warstwa mini gadkich, brak zastawek. Krew w nich pynie szybko przy wysokim
cinieniu. yy (w tym yy gwne) doprowadzaj krew do serca, maj ciesze ciany, zbudowane z
trzech warstw, cienka warstwa mini gadkich, zastawki (mechanizmy zapobiegajce cofaniu si krwi przy
niskim cinieniu). Krew pynie w nich wolno przy niskim cinieniu. Naczynia wosowate dziki nim krew
przedostaje si z ttnic do y, doprowadzaj krew do kadej komrki, maj cienkie ciany zbudowane z
rdbonka, brak ciany mini gadkich, brak zastawek. Dziki ich cienki cianom moliwa jest wymiana
komrkowa substancji odywczych, tlenu. Krew pynie w nich bardzo wolno przy niskim cinieniu.

SERCE zbudowane jest z tkanki miniowej poprzecznie prkowanej serca. Tworz je dwie komory i
dwa przedsionki. Naczynia wiecowe oplataj serce i zaopatrzajce je w we wszystkie niezbdne
substancje. Serce przepompowuje krew. W cigu 60 sekund okoo 6 litrw krwi.
Cykl pracy serca: skurcz przedsionkw (krew toczona jest do komr) -> skurcz komr (krew toczona jest
do ttnic) -> faza spoczynku (krew stopniowo wypenia przedsionki).
Sia, z jak krew naciska na ciany ttnic to cinienie krwi (prawidowa warto u zdrowego dorosego
czowieka to 120/80 mm Hg). Rytm skurczw serca to ttno, inaczej puls (prawidowa warto u zdrowego
dorosego czowieka to 60-80 uderze w cigu 60 sekund). Cinienie i ttno mog ulec zwikszeniu w
sytuacji stresu i silnych emocji, np. strachu, a take w chorobie i na skutek lekw, kawy, alkoholu i innych
substancji pobudzajcych.
Powane i najczstsze choroby ukadu krenia to miadyca (blaszki miadycowe odkadaj si w
naczyniach krwiononych zamykajc ich wiato i utrudniajc przepyw krwi), nadcinienie ttnicze (stale
utrzymujce si podwyszone cinienie krwi), zawa serca (obumarcie fragmentu minia sercowego
spowodowane niedokrwieniem), choroba wiecowa (miadyca naczy wiecowych).
Przyczyny chorb ukadu krenia: palenie tytoniu, niewaciwa dieta, nadwaga i otyo, cukrzyca, brak
aktywnoci fizycznej.
Czynniki chronice ukad krenia: zbilansowana, prawidowa dieta oparta o warzywa i owoce oraz
penoziarniste produkty i ryby, spoywanie olejw rolinnych i orzechw, wystrzeganie si otyoci,
codzienna aktywno fizyczna, niepalenie papierosw.
Powolne wypywanie krwi z naczy wosowatych to krwawienie (jeli pod skr, to tworzy si siniak).
Szybki wypyw krwi z rany to krwotok (ttniczy - krew ma jasnoczerwon barw, bo jest mocno natleniona
lub ylny - krew ma ciemnoczerwon barw, bo zawiera ma ilo tlenu). Pierwsza pomoc w przypadku
krwotoku ttniczego zaoenie opatrunku uciskowego
i wezwanie pomocy. Krwotok do wewntrz ciaa to krwotok wewntrzny.

UKAD RUCHU

APARAT RUCHU to: ukad szkieletowy i ukad mini szkieletowych.

Umoliwiaj poruszanie si.
Ukad szkieletowy dzieli si na: szkielet osiowy, szkielet obrczy, szkielet koczyn.
Szkielet osiowy to: czaszka, krgosup i klatka piersiowa.
Szkielet obrczy to: obrcz barkowa i obrcz miedniczna cz koczyny z krgosupem.
Szkielet koczyn to: szkielet koczyn grnych, czyli rk i koczyn dolnych, czyli ng.
Ukad szkieletowy dorosego czowieka skada si 206-208 koci. Najdusz jest ko udowa.
Gwn funkcj czaszki jest: ochrona mzgu, narzdw zmysw oraz pocztkowych odcinkw ukadu
oddechowego i pokarmowego przed uszkodzeniami.
W niektrych kociach twarzoczaszki znajduj si przestrzenie pneumatyczne (wypenione powietrzem)
to zatoki.
Krgosup jest osi caego szkieletu. Skada si z 33-34 krgw, poczonych tkank chrzstn, co
pozwala na znaczn elastyczno. Krgosup skada si z piciu odcinkw: szyjny (7 krgw), piersiowy (12
krgw), ldwiowy (5 krgw), krzyowy (5 krgw), ogonowy (4-5 krgw). Krgi w odcinku
ogonowym s zronite i tworz ko guziczn.
Podstawow funkcj klatki piersiowej jest ochrona serca i puc przed uszkodzeniami zewntrznymi. Skada
si z 25 koci: z 12 par eber i mostka. ebra dziel si na ebra prawdziwe (7 par): przymocowane do
krgw piersiowych i do mostka, ebra rzekome (3 pary), ktre przymocowane s za pomoc chrzstki do
sidmego ebra oraz ebra wolne (2 pary), ktre nie cz si z mostkiem ani z innymi ebrami,
przymocowane s jedynie do krgw piersiowych.
Obrcz barkowa skada si z dwch opatek i z dwch obojczykw. Koczyna grna skada si z ramienia,
przedramienia i rki.
Obrcz miedniczna skada si z dwch koci miednicznych i koci krzyowej. Ko miedniczna skada si
z trzech zronitych ze sob koci: kulszowej, onowej i biodrowej. Obrcz miedniczna tworzy trwa
zronit struktur zwan miednic.
Koczyna dolna skada si z uda, podudzia i stopy. Poczenie koci uda i podudzia chroni paska ko
zwana rzepk.

Koci koczyn poczone s stawami, aby umoliwi ich ruch. Staw skada si z powierzchni stawowych
(gwki i panewki), jamy stawowej, wypenionej mazi stawow i torebki stawowej, czasem stawy
wzmocnione s wizadami.
Koci czowieka zbudowane s gwnie z tkanki kostnej, ale rwnie z tkanki tuszczowej, krwiotwrczej,
chrzstnej i innych. Koci skadaj si z trzonu i nasady. Pokryte s bon, w ktrej znajduj si nerwy i
naczynia krwionone. Bona ta nazywa si okostna.
Nasada koci zbudowana jest gwnie z istoty gbczastej. Trzon koci zbudowany jest gwnie z istoty
zbitej. Tkanka chrzstna najczciej pokrywa nasady koci chronic je przed cieraniem.
Wewntrz koci, w jamach szpikowych, znajduje si mikka galaretowata tkanka nazywana szpikiem
kostnym.
W organizmie czowieka s trzy rodzaje mini: minie gadkie, minie szkieletowe i misie sercowy.
Minie gadkie wystpuj w narzdach wewntrznych, kurcz si wolno i niezalenie od naszej woli, nie
mcz si szybko. S zbudowane z tkanki miniowej gadkiej.
Minie szkieletowe to minie przymocowane do koci szkieletu, ktre umoliwiaj poruszanie si.
Minie szkieletowe zbudowane s z tkanki miniowej poprzecznie prkowanej, szybko si kurcz i
szybko si mcz. Ich skurcze s zalene od naszej woli.
Misie szkieletowy zbudowany jest z brzuca, ktry tworz wyduone kurczliwe komrki i ze cigien, za
pomoc ktrych misie jest przymocowany do koci.
Misie dwugowy ramienia (biceps) czy misie trzygowy ramienia (triceps) maj wicej brzucw.
Aby porusza koczynami, minie szkieletowe pracuj w parach, to znaczy, e jeli jeden odpowiada za
zginanie si rki (np. biceps - zginacz) to drugi za prostowanie (np. triceps - prostownik). Takie minie
nazywa si miniami przeciwstawnymi.
Misie sercowy zbudowany jest z tkanki miniowej poprzecznie prkowanej serca. Jest to tkanka
odporna na zmczenie, kurczy si szybko a jej skurcze s niezalene od naszej woli.
Zdrowy, prawidowo zbudowany krgosup ma naturalne krzywizny: lordozy (wygicia w przd), np.
naturalna krzywizna szyjna i ldwiowa oraz kifozy (wygicia w ty), np. naturalna krzywizna piersiowa i
krzyowa.
Nieprawidowoci w budowie krgosupa nazywaj si wadami postawy. Wyrniamy: skolioz boczne
skrzywienie krgosupa, nadmiern lordoz, nadmiern kifoz.
Paskostopie jest wad budowy stopy, charakteryzuje si tym, e caa stopa opiera si na powierzchni
podoa.
Mechaniczne urazy aparatu ruchu to najczciej skrcenia i zwichnicia staww, oraz najpowaniejsze z
nich zamania koci. W przypadku urazu koci lub stawu naley jak najszybciej unieruchomi koci
przylegajce do uszkodzonego stawu lub unieruchomi stawy przylegajce do uszkodzonej koci. Nastpnie
zwrci si po profesjonaln pomoc.

UKAD CHONNY CZYLI LIMFATYCZNY

Ukad limfatyczny chroni organizm przed zakaeniami, rozprowadza i utrzymuje w rwnowadze pyny
ustrojowe. Cho ukad chonny jest arcywany dla naszego zdrowia, to niestety nie mamy adnego
wpywu na jego funkcjonowanie. Sprawd, jak zbudowany jest ukad limfatyczny i jakie choroby mu
zagraaj.
Ukad chonny, inaczej ukad limfatyczny, jest najmniej poznan czci ukadu krenia. Wsppracuje z
ukadem krwiononym i uczestniczy w transporcie chonki. To wodnisty pyn zawierajcy elektrolity, biako,
limfocyty (biae komrki krwi), ktre gdy trafi do ukadu odpornociowego steruj atakami na
niebezpieczne dla zdrowia mikroorganizmy. Chonka jest transportowana po caym ciele dziki skurczom
mini szkieletowych. Ukad limfatyczny tworz naczynia i przewody chonne, a take tkanka limfatyczna,
z ktrej zbudowane s wzy chonne, gruczoy przytarczyczne, grudki chonne, migdaki, grasica i
ledziona.
Gdy ukad limfatyczny pracuje bez zarzutu, nie zdajemy sobie sprawy z jego istnienia. Ale gdy zostanie
zaatakowany, samopoczucie si pogarsza. Kiedy dochodzi do infekcji, wzy chonne powikszaj si,
sygnalizujc w ten sposb obecno obcych czsteczek. Napastnikami s bakterie lub wirusy, rzadziej
nowotwory.

Ukad limfatyczny: budowa

MIGDAKI s skupiskiem tkanek limfatycznych i tworz w gardle tzw. piercie Waldeyera.

Znajduj si po obu stronach garda, midzy grzbietem jzyka a jzyczkiem, ktry wyrasta z
podniebienia.

GRUCZOY PRZYTARCZYCZNE maj posta 4 tworw wielkoci ziarnka pieprzu i s

osadzone w tkance otaczajcej gruczo tarczycowy. Wydzielaj parathormon odpowiedzialny za
regulacj poziomu wapnia we krwi i w pynie tkankowym, zwikszaj poziom wapnia i obniaj
ilo jonw fosforanowych we krwi.

GRASICA ley w rdpiersiu. Tworz j 2 paty zbudowane z mikroskopijnych zrazikw. Grasica

funkcjonuje tylko do okresu pokwitania. Pniej zanika, a jej miejsce zajmuje tkanka tuszczowa. To
ona decyduje o cechach immunologicznych organizmu i produkcji limfocytw T.

WZY CHONNE s rozproszone po caym organizmie. Ksztatem przypominaj ziarnko fasoli

o dugoci od 1 do 25 mm, a kady z nas ma ich ok. 600. Wzy oczyszczaj chonk z obumarych
komrek, bakterii i wirusw, unicestwiaj kadego intruza, ktry chce si przedosta do ukadu
krwiononego. W miszu wzw chonnych wyrnia si cz korow, czyli grudki chonne, i
cz rdzenn, czyli pasma rdzenne. W grudkach powstaj dojrzae limfocyty, przechowywane s w
pasmach. Wzy s zgrupowane w okrelonych okolicach ciaa i std bior swoj nazw, np. wzy
pachowe, pachwinowe.

NACZYNIA CHONNE wyposaone w specjalne zastawki transportuj limf do wzw

chonnych, skd po przefiltrowaniu trafia ponownie do ukadu krwiononego. Naczynia te
wyspecjalizoway si w pracy jedne tylko doprowadzaj, a inne wycznie odprowadzaj chonk z
wzw

LEDZIONA jest najwikszym narzdem ukadu limfatycznego i znajduje si w jamie brzusznej. W

przypadku jej usunicia jej funkcje przejmuje np. wtroba. Ale osoba pozbawiona ledziony ma
znacznie mniejsz odporno, gdy jest ona narzdem odpowiedzialnym za niszczenie bakterii.
Zadaniem ledziony jest wytwarzanie immunoglobulin i usuwanie z organizmu zbdnych substancji,
np. zuytych erytrocytw.