You are on page 1of 7

Biuletyn Instytutu Zachodniego

Wpyw niemieckich dowiadcze na rozwj


izb przemysowo-handlowych w Polsce
Marta Balcerek-Kosiarz

Fascynacja teoretykw ekonomii i polityki gospodarczej moliwociami bezporedniego oddziaywania od strony popytu
(keynesizm) albo od strony poday (ekonomia podaowa i monetaryzm) na przebieg procesu gospodarowania odwraca uwag od ksztatowania regu gry podmiotw rynkowych. W potocznej wiadomoci spoecznej w Polsce przewaa pogld
o tym, e aby dogoni zachodnie gospodarki naley postulowa
rozwj infrastruktury przedsibiorstw, ktry nastpnie przeoy
si na wzrost efektywnoci produkcji oraz realny wzrost pac,

Nr 217/2016
220116
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

a w duszej perspektywie czasowej doprowadzi do wzrostu


znaczenia usug. Pogld ten przedstawia tylko perspektyw
pracodawcw, pomija natomiast pracownikw.
Z drugiej strony zdezaktualizowaa si strategia rozwoju gospodarczego Polski oparta na imporcie kapitau zagranicznego
oraz taniej sile roboczej. Instytucj, ktra gwarantuje symetri
midzy pracownikami i pracodawcami oraz reguluje funkcjono-

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski

wanie podmiotw na rynku stanowi izby przemysowo-handlowe.


Przybliajc ich istot naley rozpocz od przedstawienia
dwch modeli izb gospodarczych, ktre funkcjonuj w Europie,

Korekta:
Hanna Ranek

a mianowicie: modelu francuskiego oraz modelu anglosaksoskiego. Pierwszy z nich, zwany take samorzdowym lub kontynentalnym, obejmuje izby samorzdowe bdce korporacjami

ISSN 2450-5080

publicznoprawnymi, ktre z mocy ustawy posiadaj obligatoryjny charakter czonkostwa. Obejmuj one wszystkich przedsibiorcw danej dziedziny gospodarki lub dziedzin
pokrewnych dziaajcych na obszarze izby, bez wzgldu na ich wol. W drugim
modelu, czonkostwo ma charakter fakultatywny. Izby funkcjonuj wtedy jako elitarne
organizacje zawodowe rnych grup interesu, bez wadztwa administracyjnego.
Warto w tym wzgldzie przypomnie take, w jaki sposb w Polsce nieudolnie
podejmowano w poprzednich latach prace legislacyjne nad ich odrodzeniem w modelu
anglosaskim. Przedstawiajc t sytuacj wypada wspomnie o tym, e pozostaoci
po uprzednim ustroju pastwowym w Polsce jest traktowanie wszelkich form
obligatoryjnoci i zarazem powszechnoci jako naruszenia wolnoci oraz swobody
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Najwaniejsze akty prawne, na podstawie
ktrych rozpoczto w Polsce tworzenie organizacji samorzdowych o charakterze
gospodarczym, byy dzieem schodzcych wtedy ze sceny politycznej ancien rgime.
By moe starali si oni pozyska akceptacj swoich dziaa ze strony rodowisk
gospodarczych w Polsce w perspektywie nadchodzcych wyborw parlamentarnych
w 1989 r. Temu celowi suyo m.in. wprowadzenie zasady cakowitej dobrowolnoci
zrzeszania si podmiotw w instytucjach samorzdu gospodarczego. Podstawowe
akty prawne w tym zakresie to ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiole, ustawa
z 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych oraz ustawa z dnia 30 maja 1989 r.
o samorzdzie zawodowym niektrych podmiotw gospodarczych.
Ustawa z 1989 r. o izbach gospodarczych stworzya pod pozorem nieskrpowanej demokracji stan pewnego nieporzdku oraz organizacyjnej saboci wyonionych
t drog instytucji. Aby si o tym przekona, wystarczy lektura tekstu ustawy z 30 maja
1989 r. Najpowaniejszymi mankamentami tej ustawy s:
wprowadzenie zasady dobrowolnoci przynalenoci do izb gospodarczych;
sposb powoywania izb gospodarczych w trybie inicjatywy zaoycielskiej
samych zainteresowanych (co najmniej 50 zaoycieli na obszarze wojewdztwa lub 100 podmiotw, gdy zakres terytorialny dziaania przekracza obszar
wojewdztwa).
forma uzyskania osobowoci prawnej poprzez wpis do rejestru izb gospodarczych prowadzonych przez sd rejestrowy;
oparcie majtku izb gospodarczych na skadkach czonkowskich, darowiznach, spadkach, zapisach oraz dochodach z wasnej dziaalnoci izby.
Ustawa ta wprowadzia zasad wolnoci zrzeszania si, co doprowadzio do
nieporzdku i wewntrznej saboci powstaych izb. Niedoskonaoci tego aktu praw-

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

nego skoniy ustawodawc do podjcia dziaa majcych na celu uchwalenie jednolitej


ustawy o samorzdzie gospodarczym. Inicjatyw jej opracowania w 1991 r. podjy
dwa zespoy poselskie (projekt druku sejmowego nr 988 i 1044), jednak Komisja
Nadzwyczajna, po rozpatrzeniu tych projektw skierowaa we wrzeniu 1991 r.
wniosek do Sejmu o ich odrzucenie. W 1993 r. w parlamencie podjto dyskusj nad
dwoma projektami ustawy o samorzdzie gospodarczym. Pierwszy z nich zosta
opracowany i ostatecznie przyjty przez Senat 19 marca 1993 r. (druk sejmowy 1025);
drugi przez grup posw 16 listopada 1993 r. (druk sejmowy 132). Dyskusja nad
wymienionymi projektami nie doprowadzia jednak do adnej konkluzji, podobnie jak
w przypadku zgoszonego 15 wrzenia 1995 r. projektu ustawy o izbach przemysowohandlowych (druk sejmowy 1300). W 1996 r. wniesiono do Sejmu kolejny projekt
o samorzdzie gospodarczym, ktry rwnie spotka si z ostr krytyk zarwno ze
strony niektrych grup rodowiska przedsibiorcw, jak i politykw. Do projektu tekstu
liczcego 66 artykuw zgoszono 214 poprawek. Gwnym punktem rozwaa bya
kwestia tego, czy samorzd ma by zorganizowany w oparciu o zasad obligatoryjnoci czy dobrowolnoci.
Szczeglnie razi w tym zakresie pomieszanie problematyki dobrowolnych
zrzesze przedsibiorcw, utworzonych gwnie w celu reprezentowania ich interesw,
z problematyk samorzdu gospodarczego. Nadawanie w Polsce stowarzyszeniom
gospodarczym, a wic zwizkom o charakterze prywatnym, atrybutu powszechnoci
(obligatoryjnoci) jest cakowicie niezasadne, poniewa ich organizacja wewntrzna,
status prawny jak i pozycja w strukturze administracyjnej, nie ma wiele wsplnego
z rzeczywistym samorzdem gospodarczym. Oznacza to, e stowarzyszenia uzyskuj
rang samorzdu gospodarczego. Jest to niepokojcy trend, poniewa umoliwia
wykreowanie samorzdu bez jakichkolwiek funkcji publicznoprawnych.
Problemu samorzdu gospodarczego nie rozwiza w Polsce take art. 17 ust.
2 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., ktry wskazuje jedynie, e: w drodze ustawy
mona tworzy rwnie inne rodzaje samorzdu, jednoczenie zastrzegajc, e
samorzdy te nie mog narusza wolnoci wykonywania zawodu ani ogranicza
wolnoci podejmowania dziaalnoci gospodarczej. Z powyszego artykuu mona
wysun wniosek o niezrozumieniu, na czym polega samorzd gospodarczy, jego
istota i zadania oraz jak rol powinien odgrywa w systemie politycznym Polski.
Sytuacja ta jest take konsekwencj braku oparcia polskiej polityki gospodarczej
na konstytucyjnej zasadzie spoecznej gospodarki rynkowej zawartej w art. 20
Konstytucji RP, ktra zakada szerok decentralizacj w sferze ekonomicznej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Problem samorzdu gospodarczego jest jednak bardziej zoony. Brak integracji przedsibiorcw uniemoliwia jednoznaczne opowiedzenie si za utworzeniem
samorzdowym izb przemysowo-handlowych. Funkcjonujce obecnie prywatnoprawne zrzeszenia przedsibiorcw s jedynie organizacjami reprezentujcymi interesy
zrzeszonych w nich osb, a nie caego rodowiska.
Naley doda, e nie tylko brak woli po stronie przedsibiorcw i poprzednich
ugrupowa parlamentarnych wpyn na zaistnia sytuacj. Z powodu braku instytucji
samorzdu gospodarczego ich zadania realizuj samorzdy gminne, samorzdy
powiatowe i samorzdy wojewdztwa. Naley doda, e w toczcej si od wielu lat
dyskusji nie chc one odda zada z zakresu spraw gospodarczych izbom przemysowo-handlowym. Wskutek tego niemoliwe staje si odbudowanie izb w modelu
kontynentalnym jako organw pastwa bdcych penoprawnym reprezentantem
pracodawcw i pracownikw.
Niepowodzenie na forum parlamentu prac nad kolejnymi projektami ustawy
o samorzdzie gospodarczym oraz brak wsparcia ze strony rodowiska spoecznego
przedsibiorcw, jednostek samorzdu terytorialnego oraz prawnikw i administratywistw zrodziy spoeczn inicjatyw ustawodawcz, ktra w 2007 r. doprowadzia do
obywatelskiego projektu ustawy o izbach przemysowo-handlowych w Polsce. Tekst
projektu zosta opracowany przez poznaski zesp naukowy z udziaem przedstawicieli izb przemysowo-handlowych. Mimo zainteresowania ze strony ministerstwa
gospodarki i spoecznoci przedsibiorcw, nie zosta poddany dalszym etapom
legislacyjnym.
Obywatelski projekt ustawy o izbach przemysowo-handlowych stanowi
pierwsz prb odbudowy modelu kontynentalnego izb przemysowo-handlowych
w postaci korporacji publicznoprawnych wyposaonych we wadztwo administracyjne.
Inspiracj i wzorem w tym zakresie byy niewtpliwie rozwizania niemieckie, ktre
wprowadziy izby jako formy zdecentralizowanej administracji publicznej. Podstaw
prawn niemieckich izb przemysowo-handlowych stanowi ustawa federalna z 18 grudnia 1956 r.
Izby przemysowo-handlowe w Niemczech s zdecentralizowan administracj
publiczn w sferze gospodarczej. S organem pastwa wyposaonym we wadztwo
administracyjne i obligatoryjn przynaleno. Dziki temu s penoprawnym reprezentantem rodowiska biznesu na obszarze swojego dziaania. Izby wykonuj tylko
te zadania, ktre zostay im przekazane w ustawie w sposb samodzielny i niezawisy
od innych instytucji administracji publicznej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Zadania niemieckich izb przemysowo-handlowych obejmuj reprezentowanie


caoci interesw wacicieli przedsibiorcw i wspieranie gospodarki przemysowej
okrgw, na terenie ktrych dziaaj. O modelu kontynentalnym izb przemysowo-handlowych w RFN decyduje nie tylko ich miejsce w systemie administracji
pastwowej, ale take rola jak peni, ktr najlepiej mona przedstawi za pomoc
nastpujcych zada:
opiniowania i tworzenia prawa podatkowego, dziaania w zakresie ochrony
rodowiska, ujednolicenia prawa w ramach Unii Europejskiej oraz stosunkw
midzynarodowych w dziadzienie gospodarczej;
informowania przedsibiorcw ze swojego okrgu o puli publicznych zlece
moliwych do pozyskania w drodze przetargu;
wsppracy z gminami i miastami w ich okrgu; zajmowania stanowisko
w sprawach komunalnych planw budetowych, wysokoci skadek od dziaalnoci gospodarczej, planw budowlanych, rozwoju miast, infrastruktury oraz
ochrony rodowiska;
wydawania wiadectw pochodzenia i zawiadcze zwizanych z zagranicznym obrotem gospodarczym, uwierzytelnienia rachunkw bankowych;
prowadzenia doksztacania zawodowego z dziedziny handlu i przemysu;
penienia funkcji rzeczoznawcy w stosunku do sdw i urzdw na podstawie
wczeniej przeprowadzonych ankiet i konsultacji;
mianowania i zaprzysiganie rzeczoznawcw;
zaprzysigania maklerw giedowych;
wpisywania przedsibiorcw do rejestru handlowego.
Omawiajc charakter i istot izb przemysowo-handlowych mona wydzieli
rwnie nastpujce pola funkcjonowania:
ksztatowanie opinii w kwestiach gospodarczych i formuowanie rozwiza
prawno-politycznych, dotyczcych sfery dziaalnoci gospodarczej;
doradztwo fachowe przedsibiorcw;
czuwanie nad interesem czonkw izby;
dziaanie na rzecz wspierania przemysu z uwzgldnieniem interesw poszczeglnych brany;
promowanie spoecznej gospodarki rynkowej i wspieranie wolnej inicjatywy
przedsibiorcw.
Ponadto izby mog prowadzi dziaalno gospodarcz nastawion na zysk,
ktra usprawni efektywno wykonywania ich zada. Z drugiej strony, dziaalno
gospodarcza moe by sposobem wykonywania powierzonych w ustawach zada.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

Izby przemysowo-handlowe mimo, e posiadaj status przedsibiorcy taki sam, jak


podmioty prywatne na rynku, dziaaj jednak jak podmioty publicznoprawne, ktre
podlegaj licznym ograniczeniom. Ksztatuj otoczenie dla przedsibiorcw, wskutek
tego pomagaj im tworzy lepsze warunki pracy po stronie pracodawcw i pracownikw. Przykadem dziaa z tego obszaru jest dostawanie rozkadu jazdy pocigw do
godziny rozpoczcia pracy, oferowanie bezpatnych szkole i kursw podnoszcych
kwalifikacje zawodowe oraz prowadzenie bada dotyczcych sektorw i bran
gospodarczych oraz rynku pracy w zakresie tendencji i kierunkw potencjalnego
rozwoju gospodarki niemieckiej. Izby kieruj take parkami naukowo-technologicznymi,
specjalnymi strefami ekonomicznymi i klastrami branowymi, tworzc infrastruktur
odpowiadajc wymaganiom przedsibiorcw.
Podsumowujc, z powyszych rozwaa mona wysun nastpujce
wnioski odnonie miejsca izb przemysowo-handlowych w Polsce i Niemczech:
po pierwsze, rnice w zakresie modeli ustrojowych samorzdu gospodarczego determinuj rol jego instytucji w polityce gospodarczej. O ile w Polsce rola ta jest waciwie
znikoma z powodu reprezentowania przez izby tylko podmiotw w niej zrzeszonych,
o tyle w Niemczech izby s nie tylko gwnym aktorem, ale i kreatorem stosunkw
gospodarczych. W Polsce nie byo do tej pory zainteresowania po stronie rzdzcych
odbudow izb przemysowo-handlowych w modelu kontynentalnym. Po drugie, z zada niemieckich izb wynika, e odpowiadaj one w duym stopniu za caoksztat
polityki gospodarczej Niemiec, ktra jest wyrazem zaufania pastwa do czynnika
obywatelskiego zinstytucjonalizowanego w samorzdzie gospodarczym. Po trzecie,
tylko izby przemysowo-handlowe w modelu kontynentalnym gwarantuj symetri
interesw pracownikw i pracodawcw. Stanowi one urzeczywistnienie spoecznej
gospodarki rynkowej, ktra jako trzecia droga pomidzy koncepcjami popytowymi
i podaowymi zakada ksztatowanie ram instytucjonalnych funkcjonowania podmiotw
na rynku.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Projekt zosta sfinansowany ze rodkw Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie


decyzji numer DEC-2012/07/N/HS5/01705.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

Marta Balcerek-Kosiarz dr, adiunkt w Instytucie Zachodnim. Zainteresowania naukowe


koncentruj si na systemie politycznym i gospodarczym Niemiec, polityce rozwoju lokalnego
i regionalnego, zarzdzaniu publicznym oraz prawie samorzdowym w perspektywie porwnawczej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 7

You might also like