MENUM - Wykad 1

1. Metody numeryczne
Metody numeryczne mona okreli jako metody rozwizywania problemw
matematycznych za pomoc operacji na liczbach rzeczywistych lub zespolonych.
Otrzymywane t drog wyniki s na og przyblione, jednak dokadno oblicze moe by
z gry okrelona i dobiera si j zalenie od potrzeb.
Wiele praktycznych zastosowa komputerw obejmujcych, midzy innymi, symulacje
zjawisk fizycznych, mechanicznych, technicznych, ekonomicznych, spoecznych,
przyrodniczych i innych, wymaga przeprowadzenia oblicze na liczbach rzeczywistych lub
zespolonych. Metody numeryczne wykorzystywane s wwczas gdy badany problem nie ma
w ogle rozwizania analitycznego (danego wzorami), lub korzystanie z takich rozwiza jest
uciliwe ze wzgldu na ich zoono.
Wiedza: teoria, dowiadczenie (eksperyment), symulacja komputerowa
Model fizyczny zagadnienia technicznego albo ekonomicznego
opiera si o podstawowe teorie fizyczne: zasady zachowania masy, pdu,
energii, zasady termodynamiki, zasady dynamiki, zasady optyki, prawa poday
i popytu czy zasady bilansowania wydatkw i wpyww, modele rynku
kapitaowego
teoria sprystoci: zginanie belek, wytrzymao na skrcanie prtw,
wyboczenie prtw, zjawisko kontaktu i tarcia
zjawiska sprysto-plastyczne: obrbka plastyczna na zimno albo gorco
ekonometria i finanse: przepywy midzygaziowe, wpyw pracy i kapitau na
wielko produkcji, wycena instrumentw finansowych
Model matematyczny zagadnienia technicznego lub ekonomicznego
opis zagadnienia za pomoc rwna algebraicznych, rwna nieliniowych,
rniczkowych (zwyczajnych lub czstkowych), rwna cakowych, zada
optymalizacji
kalibracja modelu (identyfikacja jego parametrw na podstawie eksperymentu)
zadanie identyfikacji, zagadnienie odwrotne
dyskretyzacja modelu matematycznego (zastpienie modelu cigego modelem
liczbowym zrozumiaym przez komputer)
metoda elementu skoczonego (zastpienia rwnania rniczkowego
rwnaniem algebraicznym)
metoda elementu brzegowego
unormowanie parametrw
kwadratura Gaussa
(zastpienie caki sum wartoci funkcji
podcakowej)
analiza numeryczna (istnienie i jednoznaczno rozwiza, zbieno i rzd
zbienoci modelu skoczenie wymiarowego do modelu cigego)
algorytmy obliczeniowe (zbieno w skoczonej liczbie iteracji, szybko
zbienoci)
kodowanie algorytmw obliczeniowych (Matlab, Octave, C/C++, rnego typu
pakiety obliczeniowe)
1

 symulacja komputerowa
(wykorzystanie istniejcych zakodowanych
algorytmw do rozwizania zada technicznych lub ekonomicznych)
Bdy w obliczeniach numerycznych
rda bdw numerycznych: bdy danych wejciowych, bdy zaokrgle,
bdy obcicia, uproszczenie modelu matematycznego, bdy programistyczne
Bd bezwzgldny i wzgldny
Reprezentacja stao i zmienno-przecinkowa liczb w komputerze
Bd zaokrgle oblicze zmienno-przecinkowych
Stabilno i poprawno algorytmu obliczeniowego
Niestabilno numeryczna - may bd numeryczny powiksza si i
prowadzi do duego bdu wyniku
Poprawno numeryczna jeli dane s obarczone bdem to i wynik
dziaania algorytmu jest obarczony porwnywalnym bdem.
Uwarunkowanie zadania obliczeniowego
Definiuje si jako wraliwo jego rozwizania na dane pocztkowe

Symbol

Symbol || . || oznacza norm wektora lub macierzy (jest miar pewnej odlegoci). Najczciej
uwarunkowanie zadania obliczeniowego jest mierzone uwarunkowaniem jego macierzy.
Wskanik uwarunkowania cond(A) macierzy A jest definiowany nastpujco:
2

cond ( A) || A 1 || * || A ||

max
min

Przykady norm macierzy:

|| A ||1 max j | aij | ,

|| A || max i | aij | ,

|| A || E (

i 1

| a
j 1

ij

| 2 )1 / 2

2. Wybrane zagadnienia numeryczne. Zakres przedmiotu.

a)

metody rozwizywania ukadw rwna liniowych

Ax b
A macierz n x n, za b jest wektorem n x 1.
Metody dokadne:

metoda eliminacji Gaussa

Matlab: x = inv(A)b albo x = A\b

Metody iteracyjne:

metoda SOR, metoda nadrelaksacji

Przykad 1: Wyznacz ugicie u pyty sprystej o macierzy sztywnoci K obcionej w

wzach sia F.
Ku = F
b)

metody interpolacji

Interpolacja jest to metoda numeryczna polegajca na wyznaczaniu w danym przedziale tzw.

funkcji interpolacyjnej, ktra przyjmuje w nim z gry zadane wartoci w ustalonych
punktach, nazywanych wzami. Stosowana jest ona czsto w naukach dowiadczalnych,
gdzie dysponuje si zazwyczaj skoczon liczb danych do okrelenia zalenoci midzy
wielkociami oraz w celu uproszczenia skomplikowanych funkcji, np. podczas cakowania
numerycznego. Interpolacja jest szczeglnym przypadkiem metod numerycznych typu
aproksymacja.
Przykad 2: Wyznacz funkcj interpolujc y = ax + b przechodzc przez dwa rne punkty
paszczyzny o wsprzdnych (x1, y1) oraz (x2 , y2).
% ukad rwna liniowych ze wzgldu na a i b

y1 = a x1 + b
y2 = a x2 + b

y1 y 2
y x y1 x 2
oraz b 2 1
x1 x 2
x1 x 2

Interpolacja: Lagrangea, Newtona, Hermitea, Czebyszewa

3

Zastosowanie: okrelenie wielkoci popytu w zalenoci od ceny produktu,

zalenoci pomidzy wadami odleww a temperatur obrbki
c)

okrelenie

metody aproksymacji

Aproksymacja jest metod przybliania wartoci jednej funkcji zadanej w postaci tablicy lub
skomplikowanym wzorem funkcj prostsz.
Przykad 3: (metoda najmniejszych kwadratw) : Wyznacz funkcj y=ax + b minimalizujc
bd redniokwadratowy odlegoci punktw (xi,yi), i=1,,N od tej funkcji.
Bd redniokwadratowy
(a,b) = iN1 (yi-y(xi))2 = iN1 (yi-axi-b)2
naley zminimalizowa wzgldem a oraz b aby wyznaczy je z warunkw koniecznych
optymalnoci. Wartoci a oraz b mona wyznaczy ze wzorw:

a
d)

N xi y i xi y i
N x ( xi )
2
i

1
( y i a xi
N

metody rozwizywania rwna nieliniowych

F(x)=0

Metoda: bisekcji, regua falsi, siecznych, stycznych

Przykad 4: Belka odksztacana plastycznie - moment przekroju:
4M pl
bh 2
M pl 0
0, h
4
0b
Hipoteza Hubera:
( x y ) 2 ( y z ) 2 ( y z ) 2 6( xy2 yz2 zx2 ) 2 02 0

e)

metody cakowania numerycznego

Cakowanie numeryczne polega na przyblionym wyznaczaniu wartoci caek oznaczonych.

Synonimem tego pojcia jest termin kwadratura numeryczna.
Metody: Newtona-Cotesa (prostoktw, Simpsona) oraz kwadratury Gaussa.
Przykad 5: Wyznacz statyczny moment bezwadnoci przekroju prostoktnego o wymiarach
b x h wzgldem osi poziomej przechodzcej przez rodek jego cikoci.

I y 2 dA
A

h/2

2
y bdy

h / 2

bh 3
12
4

f)

metody rozwizywania rwna rniczkowych zwyczajnych

Rwnanie rniczkowe wyznacza zaleno midzy nieznan funkcj a jej pochodnymi.

Rwnanie rniczkowe zwyczajne rzdu pierwszego ma ogln posta:
F ( y (t ),

dy(t )
) 0,
dt

y(0) y0

Przykady rwna rniczkowych zwyczajnych:

d M
Rwnanie ruchu maszyny:

dt
J
Druga zasada dynamiki Newtona:

F ( x(t )) m
Drgania ukadu mechanicznego:

d 2 x(t )
dt 2

d 2x
dx
b cx 0
2
dt
dt

Metody rozwizywania: metoda Eulera, metoda Rungego-Kutty

3. Literatura przedmiotu
1) Z. Fortuna, B. Macukow, J. Wsowski, Metody Numeryczne, Warszawa, WNT, 1993.
2) A. Ralston, Wstp do analizy numerycznej, PWN Warszawa, 1975.
3) P. Krzyanowski, Obliczenia inynierskie i naukowe, PWN, Warszawa, 2012.