STANDARD TECHNICZNY

ST-G-003:2008

Sie przesyowa gazu ziemnego

Strefy zagroone wybu hem
Urzdzenia, systemy o hronne i pra owni y
w przestrzenia h zagroony h wybu hem

Copyright by Operator Gazo igw Przesyowy h GAZ-SYSTEM S.A.

Wszelkie prawa autorskie zastrzeone

ST-G-003:2008

PRZEDMOWA
Standard zawiera wymagania dotyczce przestrzeni zagroonych wybuchem,
wyznaczania zasigu stref zagroonych wybuchem oraz urzdze, systemw
ochronnych i pracownikw znajdujcych si w tych przestrzeniach. Okrelenie tych
wymaga umoliwia waciwy wybr i lokalizacj trwale zainstalowanych urzdze
elektrycznych i innych potencjalnych rde zaponu w przestrzeniach zagroonych
wybuchem.
Standard powsta w oparciu o dobr praktyk inyniersk i wykorzystanie modeli
matematycznych potwierdzonych pracami dowiadczalnymi, prowadzonymi przede
wszystkim w Wielkiej Brytanii.
W standardzie uwzgldniono wymagania zawarte w normach europejskich (EN),
brytyjskich opracowaniach normalizacyjnych oraz krajowych przepisach bdcych
wdroeniem dyrektyw unijnych ATEX 100A i ATEX 137.
Zasig stref zagroonych wybuchem wyznacza si na podstawie podanych wzorw
i odpowiadajcych im wykresw. Wykresy te zostay sporzdzone z wystarczajc
dla praktyki dokadnoci.
Podane zalenoci i wykresy dotycz gazu ziemnego o skadzie i temperaturze
wystpujcych w praktyce.
W rozdziale 9 podano wymagania dotyczce urzdze i systemw ochronnych
w przestrzeniach zagroonych wybuchem. Wymagania te powinny by przede
wszystkim przestrzegane przez producentw tych urzdze i systemw.
Jednostki OGP GAZ-SYSTEM powinny przy budowie i uytkowaniu sieci przesyowej
stosowa tylko takie urzdzenia i systemy ochronne, ktre speniaj wymagania
niniejszego standardu technicznego.
W rozdziale 10 podano wymagania dotyczce bezpieczestwa i higieny pracy
pracownikw zatrudnionych w przestrzeniach zagroonych wybuchem.
Stosowane w niniejszym standardzie pojcie cinienie gazu naley rozumie jako
maksymalne cinienie robocze MOP.
Standard zawiera 4 zaczniki:
zacznik A (normatywny) Graficzna forma przedstawiania stref zagroonych
wybuchem,
zacznik B (normatywny) Zasady ustalania wentylacji naturalnej kategorii A,
zacznik C (informacyjny) Wykaz powoanych przepisw,
zacznik D (informacyjny) Potencjalne rda zaponu atmosfery wybuchowej.
Niniejszy standard zawiera zmiany zatwierdzone w dniu 12 maja 2010 r. przez
Zarzd Operatora Gazocigw Przesyowych GAZ-SYSTEM S.A. Zmiany polegaj
na wykreleniu:
1. ze strony tytuowej zapisu: adna cz niniejszego standardu technicznego
nie moe by zwielokrotniana jakkolwiek technik bez pisemnej zgody
Prezesa Zarzdu Operatora Gazocigw Przesyowych GAZ-SYSTEM S.A..
2. z punktu 5.3.2.4 ostatniego zdania: Nie mog one jednak obejmowa staych
obiektw terenowych (np. budynkw, linii elektroenergetycznych).

ST-G-003:2008

SPIS TRECI
1
2
3
4
4.1
4.2
4.3
4.4
5
5.1
5.2
5.3
5.3.1
5.3.2
5.4
5.5
6
6.1
6.2
6.3
7
7.1
7.2
7.3
8
8.1
8.2
9
9.1
9.2
9.3
9.4
9.5

Zakres standardu ......

Powoania normatywne ...
Terminy i defini je
Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem. Postanowienia oglne .
Wymagania wstpne w trakcie projektowania
Podstawowe zaoenia przy obliczaniu zasigw stref zagroonych
wybuchem.....
Zasig strefy przy rozpraszaniu naturalno-turbulentnym..
Zasig strefy przy rozpraszaniu strumieniowym....
Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem na otwartej przestrzeni..
Postanowienia oglne.
Kategoria I elementw i urzdze sieci przesyowej gazu ziemnego ....
Kategoria II elementw i urzdze sieci przesyowej gazu ziemnego ...
Wyznaczanie stref...
Postanowienia dodatkowe.....
Kategoria III elementw i urzdze sieci przesyowej gazu ziemnego ...
Kategoria IV elementw i urzdze sieci przesyowej gazu ziemnego ...
Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem wewntrz pomiesz ze..
Postanowienia oglne....
Klasyfikacja stref zagroonych wybuchem.....
Pomieszczenia znajdujce si w zasigu strefy zagroonej wybuchem...
Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem w obszara h poniej poziomu
gruntu (posadzki) ...
Otwarte zagbienia i kanay....
Przykryte zagbienia i kanay.
Klasyfikacja stref zagroonych wybuchem w obszarach poniej poziomu gruntu
(posadzki) ........
Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem w szafa h przyrzdowy h.
Szafy przyrzdowe zawierajce rdo(a) emisji...
Szafy przyrzdowe nie zawierajce rdo(a) emisji....
Urzdzenia i systemy o hronne w przestrzenia h zagroony h wybu hem.
Postanowienia oglne...
Grupy i kategorie urzdze i systemw ochronnych...
Zasadnicze wymagania dotyczce projektowania oraz wytwarzania urzdze
i systemw ochronnych.......
Procedury oceny zgodnoci.....
Oznakowanie urzdze i systemw ochronnych....

ST-G-003:2008

Bezpie zestwo i higiena pra y pra ownikw zatrudniony h na

stanowiska h pra y, na ktry h moe wystpi atmosfera wybu howa
10.1
Postanowienia oglne .
Ocena ryzyka na stanowiskach pracy, na ktrych moe wystpi atmosfera
10.2
wybuchowa ...
Dokument zabezpieczenia przed wybuchem miejsca pracy
10.3
Szczegowe dziaania pracodawcy w celu minimalizacji zagroenia wybuchem
10.4
na stanowisku pracy
Za znik A
Grafi zna forma przedstawiania stref zagroony h wybu hem ...
(normatywny)
10

Za znik B
(normatywny)

Zasady ustalania wentyla ji naturalnej kategorii A .

Za znik C
Wykaz powoany h przepisw ...
(informacyjny)
Za znik D
Poten jalne rda zaponu atmosfery wybu howej ..
(informacyjny)

ST-G-003:2008

1 Zakres standardu
W niniejszym standardzie okrelono wymagania dotyczce przestrzeni zagroonych
wybuchem gazu ziemnego oraz zasady wyznaczania zasigu stref zagroonych
wybuchem dla urzdze i elementw sieci przesyowej gazu ziemnego.
Postanowienia standardu maj zastosowanie dla elementw, urzdze oraz
systemw ochronnych sieci przesyowej gazu ziemnego oraz pracownikw
znajdujcych si w przestrzeniach zagroonych wybuchem.
Standard naley stosowa przy projektowaniu, budowie, remontach oraz w trakcie
uytkowania sieci przesyowej gazu ziemnego sucych do przesyania gazu
ziemnego i obsugiwanych przez Oddziay OGP GAZ-SYSTEM S.A.
2 Powoania normatywne
Powoanie norm bez daty ich wydania oznacza, e przy korzystaniu z niniejszego
standardu naley stosowa ostatnie wydanie tych norm.
PN-EN 60079-10

Urzdzenia elektryczne w przestrzeniach zagroonych

wybuchem Cz 10: Klasyfikacja przestrzeni zagroonych
wybuchem

PN-EN 13237

Przestrzenie zagroone wybuchem Terminy i definicje

dotyczce urzdze i systemw ochronnych przeznaczonych
do uytku w przestrzeniach zagroonych wybuchem

PN-EN 1127-1

Atmosfery wybuchowe Zapobieganie wybuchowi i ochrona

przed wybuchem Pojcia podstawowe i metodologia

BGC/PS/SHA1:1986 Przepisy
techniczne
dotyczce
klasyfikacji
obszarw
niebezpiecznych dla gazu ziemnego Norma techniczna British
Gas
3 Terminy i defini je
Ponisze terminy i definicje s zgodne z PN-EN 60079-10, PN-EN 13237 oraz
BGC/PS/SHA1:1986 i IGE/SR/25:2006.
3.1
gazo ig
rurocig wraz z wyposaeniem sucy do transportu gazu ziemnego
3.2
sta ja gazowa
zesp urzdze w sieci gazowej o maksymalnym cinieniu roboczym na wejciu
powyej 10 kPa speniajcy oddzielnie lub rwnoczenie funkcje: redukcji, regulacji,
uzdatniania, pomiarw i rozdziau gazu ziemnego z wyczeniem instalacji redukcji
cinienia na przyczach

ST-G-003:2008

3.3
maksymalne inienie robo ze (MOP)
maksymalne cinienie, przy ktrym w normalnych warunkach roboczych system
moe pracowa w sposb cigy
UWAGA Normalne warunki robocze oznaczaj brak zakce w urzdzeniu albo
przepywie gazu.

3.4
gazowa atmosfera wybu howa
mieszanina substancji palnych w postaci gazu lub pary z powietrzem, w warunkach
atmosferycznych, w ktrej po zapaleniu spalanie rozprzestrzenia si na ca nie
spalon mieszanin
3.5
dolna i grna grani a wybu howo i
stenie gazu palnego w powietrzu, odpowiednio poniej i powyej ktrego
atmosfera gazowa nie jest wybuchowa, wyraone w % [V/V]
UWAGA Pomimo tego, e mieszanina, ktrej stenie jest powyej grnej granicy
wybuchowoci nie jest gazow atmosfer wybuchow, moe ona atwo si ni sta.
W celach klasyfikacji przestrzeni, zaleca si jej przyjmowanie jako gazow atmosfer
wybuchow.

3.6
przestrze zagroona wybu hem
przestrze, w ktrej wystpuje gazowa atmosfera wybuchowa lub mona spodziewa
si jej wystpienia w takich ilociach, e wymaga to specjalnych rodkw
zapobiegawczych dotyczcych konstrukcji, instalowania i stosowania urzdze
3.7
przestrze niezagroona wybu hem
przestrze, w ktrej nie przewiduje si wystpowania gazowej atmosfery
wybuchowej w ilociach wymagajcych specjalnych rodkw zapobiegawczych
dotyczcych konstrukcji, instalowania i stosowania urzdze
3.8
stenie stanowi e zagroenie
atmosfera wybuchowa w miejscu pracy, gdzie skadnik palny wystpuje w steniu
wyszym ni warto dolnej granicy wybuchowoci mieszaniny wybuchowej
3.9
stenie nie wymagaj e zastosowania rodkw zapobiegaw zy h
atmosfera wybuchowa, w ktrej skadnik palny wystpuje w steniu niszym ni
warto dolnej granicy wybuchowoci mieszaniny wybuchowej
3.10
strefy
przestrzenie zagroone wybuchem klasyfikuje si na strefy wedug czstotliwoci
i czasu wystpowania gazowej atmosfery wybuchowej, w nastpujcy sposb:

ST-G-003:2008

3.10.1
strefa 0 1)
przestrze, w ktrej gazowa atmosfera wybuchowa wystpuje cigle lub w dugich
okresach
3.10.2
strefa 1 1)
przestrze, w ktrej pojawienie si gazowej
prawdopodobne w warunkach normalnej pracy

atmosfery

wybuchowej

jest

3.10.3
strefa 2 1)
przestrze, w ktrej w warunkach normalnej pracy nie jest prawdopodobne
pojawienie si gazowej atmosfery wybuchowej, a jeeli pojawi si ona rzeczywicie,
to moe pojawi si rzadko i tylko przez krtki okres
UWAGA Form graficzn przedstawiania poszczeglnych stref zagroonych
wybuchem podano w zaczniku A (normatywnym).

3.11
rdo emisji
punkt lub miejsce, z ktrego moe uwalnia si do atmosfery gaz palny, tak e moe
utworzy si gazowa atmosfera wybuchowa
3.12
stopnie emisji
wyrnia si trzy stopnie emisji, uszeregowane wedug
prawdopodobiestwa wystpowania gazowej atmosfery wybuchowej:

malejcego

a) emisja ciga,
b) pierwszy stopie emisji,
c) drugi stopie emisji.
UWAGA rdo emisji moe by zakwalifikowane do jednego ze stopni emisji lub do
kombinacji wicej ni jednego z nich.

3.13
emisja iga
emisja, ktra wystpuje stale lub ktrej wystpowania mona spodziewa si
w dugich okresach
3.14
pierwszy stopie emisji
emisja, ktrej wystpowanie podczas normalnej pracy mona spodziewa si
okresowo lub okazjonalnie

1)

W brytyjskim dokumencie normatywnym IGE/SR/25:2006 Klasyfikacja obszarw niebezpiecznych w

instalacjach gazu ziemnego podano ucilenie definicji stref:
strefa 0 prawdopodobiestwo obecnoci gazu: > 0,1,
strefa 1 prawdopodobiestwo obecnoci gazu: 0,001 < prawdopodobiestwo 0,1,
strefa 2 prawdopodobiestwo obecnoci gazu: 0,001.

ST-G-003:2008

3.15
drugi stopie emisji
emisja, ktrej wystpienia w warunkach normalnej pracy nie mona spodziewa si,
a jeeli wystpi ona rzeczywicie, to rzadko i tylko przez krtki okres
3.16
normalna pra a
sytuacja, podczas ktrej urzdzenie pracuje w zakresie swoich parametrw
znamionowych
3.17
zynno i niebezpie zne
dziaania mogce zainicjowa zapon i wybuch gazowej atmosfery wybuchowej
3.18
wentyla ja
przemieszczanie powietrza lub jego wymiana na wiee powietrze w wyniku
dziaania wiatru, wystpowania rnic temperatury lub wymuszenia mechanicznego
3.19
wentyla ja naturalna nieograni zona
wentylacja naturalna w przestrzeni otwartej lub w obiekcie budowlanym majcym co
najwyej 50 % powierzchni cian i/lub dachu, nie zawierajcym martwych obszarw,
w ktrych w sposb cigy mgby gromadzi si gaz
3.20
wentyla ja kategorii A
wentylacja naturalna lub wymuszona obiektu budowlanego o intensywnoci wymiany
powietrza i konstrukcji zarwno systemu wentylacyjnego jak i wentylowanego obiektu
takiej, e nieprawdopodobne jest osignicie stenia gazu powyej 25 % dolnej
granicy wybuchowoci w jakimkolwiek punkcie wentylowanego obiektu, poza
najbliszym otoczeniem rda emisji
3.21
wentyla ja kategorii B
wentylacja obiektu budowlanego nie speniajca warunkw wentylacji naturalnej
nieograniczonej i wentylacji kategorii A
3.22
urzdzenia
maszyny, sprzt, przyrzdy stae lub ruchome, podzespoy sterujce wraz
z oprzyrzdowaniem oraz systemy wykrywania i zapobiegania, ktre oddzielnie lub
poczone ze sob s przeznaczone do wytwarzania, przesyania, magazynowania,
pomiaru, regulacji i przetwarzania energii albo przetwrstwa materiaw oraz, ktre
przez ich wasne rda zaponu s zdolne do spowodowania wybuchu
3.23
systemy o hronne
urzdzenia inne ni okrelone w 3.22, ktrych zadaniem jest natychmiastowe
powstrzymanie powstajcego wybuchu lub ograniczenie skutecznego zasigu

ST-G-003:2008

wybuchu i mog by wprowadzone do obrotu oddzielnie, w celu zastosowania jako

systemy samodzielne
3.24
uytkowanie zgodne z przezna zeniem
uytkowanie urzdze, systemw ochronnych i aparatury odpowiednio do grup
I kategorii o ktrych mowa w 9.2, w sposb okrelony w instrukcjach doczonych do
tych urzdze i systemw ochronnych przez producenta w celu zapewnienia
bezpiecznego ich funkcjonowania

4 Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem. Postanowienia oglne

4.1 Wymagania wstpne w trak ie projektowania
W pocztkowej fazie projektowania nowobudowanych, modernizowanych
lub remontowanych elementw i obiektw sieci przesyowych gazu ziemnego naley
przeanalizowa ich dobr oraz rozmieszczenie i na tej podstawie dokona kwalifikacji
stref zagroonych wybuchem.
W przypadku wystpowania w danym obszarze nakadania si stref (0, 1, 2) naley
przyj, e w tym obszarze wystpuje strefa o wyszym stopniu zagroenia.
PRZYKAD Bezporednio nad wylotem rury wydmuchowej z zaworu upustowego
znajduje si strefa 1 zagroona wybuchem oraz strefa 2 zagroona wybuchem. Tak wic
w tym obszarze wystpuje strefa 1 zagroona wybuchem.

Instalacja elektryczna lub inne rda zaponu podane w zaczniku D

(informacyjnym), ktre ewentualnie wystpuj w obszarach zagroonych wybuchem,
powinny by wykonane tak, aby zapewni odpowiedni stopie bezpieczestwa
zgodny z obowizujcymi przepisami i Polskimi Normami.
Zaleca si, by urzdzenia grzewcze, instalacja elektryczna, urzdzenia elektroniczne
i sterownicze oraz pomieszczenia dla obsugi (nawet uywane sporadycznie) byy
zlokalizowane poza obszarem zagroonym wybuchem.
Naley zaoy, e w trakcie uytkowania czstotliwo inspekcji oraz skuteczno
systemu wykrywania gazu ziemnego bd odpowiednie, a gaz bdzie suchy i czysty.
W przeciwnym przypadku naley dokona surowszej kwalifikacji stref zagroonych
wybuchem.
4.2 Podstawowe zaoenia przy obli zaniu zasigw stref zagroony h wybu hem
Obliczanie zasigw stref zagroonych wybuchem podano w oparciu o norm
BGC/PS/SHA1:1986.
Zasig strefy zagroonej wybuchem zaley od:
powierzchni rda emisji,
prdkoci wypywu gazu,
sposobu rozproszenia gazu w otoczeniu.

ST-G-003:2008

10

Jeeli nie jest znana rzeczywista powierzchnia rda emisji, to przyjmuje si jej
wielkoci znormalizowane. Wielko ta wynosi 0,25 mm2 dla czystego i suchego
gazu oraz dla elementw, ktre nie podlegaj wibracji (np. dawiki zaworw).
W przypadku elementw podlegajcych wibracji (np. elementy toczni), przyjmuje si
powierzchni rda emisji - 2,5 mm2.
Wypyw gazu ze rda emisji i jego rozpraszanie w otoczeniu moe by typu:
naturalno-turbulentnego,
strumieniowego.
Rozpraszanie naturalno-turbulentne wystpuje przy maej prdkoci wypywu gazu
ze rda emisji lub gdy wypywajcy gaz, nawet z du prdkoci, jest
wyhamowywany przez uderzenie w przeszkod. W tym przypadku na wielko
strefy zagroonej wybuchem istotny wpyw ma kierunek i szybko wiatru, przy czym
zakada si, e kady kierunek wiatru jest rwnie prawdopodobny.
Rozpraszanie strumieniowe wystpuje wtedy, gdy gaz wypywa ze rda emisji
z du prdkoci i po drodze nie napotyka na przeszkody.
4.3 Zasig strefy przy rozpraszaniu naturalno-turbulentnym
W przypadku rozpraszania naturalno-turbulentnego przyjmuje si, e strefa
zagroona wybuchem ma ksztat bryy (w przypadku punktowego rda emisji lub
rda emisji o maej powierzchni ma ksztat kuli) o promieniu R okrelonym
empirycznym wzorem
R = 38,4 x Q 0,55

(1)
w ktrym:
R zasig strefy, w m,
Q warto rednia strumienia gazu wypywajcego ze rda emisji, w m3/s
(w warunkach normalnych).
UWAGA 1 Wzr ten zosta wyprowadzony przy zaoeniu, e prdko bocznego
wiatru nie przekracza wartoci 2 m/s.
UWAGA 2 Wzr (1) oraz ponisze wzory szczegowe maj charakter empiryczny
w zwizku z czym jednostki lewej i prawej strony rwnania nie musz by takie same.
Naley podstawia do wzorw wielkoci w podanych jednostkach.

Poniej podano szczegow posta wzoru (1), w zalenoci od cinienia gazu

w miejscu rda emisji.
4.3.1 Dla inienia gazu w miejs u rda emisji 0,05 MPa
Wwczas

R = 0 ,86 p

0 ,55

w ktrym:
R zasig strefy, w m,
powierzchnia otworu bdcego rdem emisji, w mm2,
p cinienie gazu w miejscu rda emisji, w MPa.

(2)

ST-G-003:2008

11

4.3.2 Dla inienia gazu w miejs u rda emisji 0,1 MPa

Wwczas
R = 1,3 [ ( p + 0,1 )] 0 ,55

(3)

w ktrym:
R zasig strefy, w m,
powierzchnia otworu bdcego rdem emisji, w mm2,
p cinienie gazu w miejscu rda emisji, w MPa.
4.3.3 Dla inienia gazu w miejs u rda emisji 0,05 MPa < p < 0,1 MPa
W tym przypadku zasig strefy oblicza si poprzez interpolacj liniow wynikw
uzyskanych z poprzednich dwch wzorw (2) i (3).
4.4 Zasig strefy przy rozpraszaniu strumieniowym
Przy rozpraszaniu strumieniowym strefa zagroona wybuchem ma ksztat kuli,
w rodku ktrej znajduje si rdo emisji, a jej promie wynosi
R =130 d

(4)

w ktrym:
R zasig strefy, w mm,
d rednica otworu stanowicego rdo emisji, w mm.
Wzr (4) zosta okrelony przy nastpujcych zaoeniach:
strumie gazu z otworu stanowicego rdo emisji wypywa z prdkoci
poddwikow, wwczas szybko porywania czsteczek powietrza przez
gaz jest proporcjonalna do szybkoci wypywu gazu,
rozpraszanie gazu jest turbulentne, wskutek czego zwikszono zasig strefy
o wspczynnik 2 zgodny z przeprowadzonymi dowiadczeniami,
prdko bocznego wiatru nie przekracza 10 m/s.
W przypadku, gdy cinienie w miejscu rda emisji jest na tyle wysokie, e ma
miejsce wypyw krytyczny, to znaczy taki, przy ktrym prdko wypywu gazu ze
rda emisji przekracza, choby lokalnie, prdko dwiku, to zasig strefy
zagroonej wybuchem wynosi
R = 0,33 ( p + 0,1)

(5)

w ktrym:
R zasig strefy, w m,
powierzchnia otworu bdcego rdem emisji, w mm2,
p cinienie gazu w miejscu rda emisji, w MPa.
W przypadku, gdy prdko czsteczek gazu osiga prdko dwiku, czsteczki te
napotykaj na dodatkowy opr, co powoduje zmian wielkoci strefy zagroonej

ST-G-003:2008

12

wybuchem. Dlatego te wzr (5) rni si od wzoru (4). Rwnie i w tym przypadku
zastosowano wspczynnik 2 powikszajcy wielko strefy ze wzgldu na
turbulencj oraz zaoono, e prdko bocznego wiatru nie przekracza 10 m/s.
5 Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem na otwartej przestrzeni
5.1 Postanowienia oglne
Wszystkie potencjalne rda emisji gazu z elementw i urzdze sieci przesyowej
gazu ziemnego zlokalizowane na otwartej przestrzeni dzieli si ze wzgldu na ich
charakter i typ rozpraszania na cztery kategorie oznaczone od I do IV.
5.2 Kategoria I elementw i urzdze sie i przesyowej gazu ziemnego
Kategoria ta obejmuje elementy i urzdzenia sieci przesyowej gazu ziemnego
podane w tablicy 1, z ktrych nastpuje naturalno-turbulentny wypyw gazu
z ewentualnych nieszczelnoci.
Tabli a 1
Element lub urzdzenie

rdo niesz zelno i

Poczenie konierzowe

Uszczelka

Zczka gwintowana

Styk metalu do metalu

Poczenie zaciskowe

Styk metalu do metalu

Dawik zaworu

Uszczelnienie trzpienia

Reduktor i regulator

Membrana,
oddechowy

poczenie

konierzowe,

otwr

Elementy i urzdzenia sieci przesyowej gazu ziemnego podane w tablicy 1 stanowi

rda o drugim stopniu emisji i wok nich wyznacza si stref 2 zagroon
wybuchem.
UWAGA - Jeeli elementy i urzdzenia podane w tablicy 1 znajduj si w
pomieszczeniach zamknitych speniajcych warunki podane w 6.1, to dla tych
elementw wyznacza si lokalne strefy zagroone wybuchem zgodnie z niniejszym
rozdziaem, zwikszajc dwukrotnie wielko strefy.

Strefy zagroone wybuchem wok elementw i urzdze podanych w tablicy 1

okrela si jako bry obrotow o promieniu R obliczanym ze wzorw podanych dla
naturalno-turbulentnego wypywu gazu.
Przykady konfiguracji przestrzennej stref zagroonych wybuchem pokazano na
rysunkach 1 i 2.

ST-G-003:2008

13

Rysunek 1 Konfigura ja przestrzenna strefy zagroonej wybu hem dla po zenia

konierzowego

Rysunek 2 Konfigura ja przestrzenna strefy zagroonej wybu hem dla reduktora

Dla kategorii I elementw i urzdze sieci przesyowej gazu ziemnego podanych w

tablicy 1, zasig stref zagroonych wybuchem zaley tylko od cinienia w miejscu
rda emisji, co pokazano na rysunku 3.

14

Zasig strefy R [m]

ST-G-003:2008

Cinienie p [MPa]
Rysunek 3 Zaleno zasigu stref zagroony h wybu hem dla elementw
i urzdze podany h w tabli y 1 w funk ji inienia gazu w miejs u rda emisji

5.3 Kategoria II elementw i urzdze sie i przesyowej gazu ziemnego

Kategoria ta obejmuje wyloty rur wydmuchowych z wszelkiego rodzaju elementw
i urzdze sieci przesyowej gazu ziemnego takich jak:
zawory wydmuchowe,
zawory upustowe,
odwadniacze, itp.
dla ktrych przyjmuje si strumieniowy wypyw gazu.
5.3.1 Wyzna zanie stref
Przy wyznaczaniu stref zagroonych wybuchem z wylotw rur wydmuchowych
przyjto zaoenie, e wyloty te maj konstrukcj umoliwiajc swobodny wypyw
gazu do gry. Nad wylotami rur wydmuchowych wyznacza si stref 2 zagroon
wybuchem, przedstawion na rysunku 4.

ST-G-003:2008

15

Rysunek 4

Strefa 2 zagroona wybuchem skada si z dwch czci:

a) kuli o promieniu R, ktrego warto jest wartoci wiksz z dwch promieni:
obliczonego ze wzoru (4) i obliczonego ze wzoru (5),
b) stoka o wysokoci rwnej promieniowi kuli R i promieniu podstawy R3
wyznaczonego ze wzoru (6).
R3 = 175 d

(6)

w ktrym:
R3 promie podstawy stoka ograniczajcego doln cz strefy zagroonej
wybuchem, w mm,
d rednica wewntrzna wylotu rury wydmuchowej, w mm.
Warto promienia kuli R bdcej stref zagroon wybuchem w funkcji
maksymalnego cinienia roboczego (MOP) dla rednic nominalnych rury
wydmuchowej (dla DN 6, DN 8, DN 10 i DN 15) podano na rysunku 5.

16

Promie strefy R [m]

ST-G-003:2008

Maksymalne cinienie robocze p [MPa]

Rysunek 5

Promie strefy R [m]

T sam zaleno dla rur wydmuchowych o rednicach nominalnych DN 25, DN 32,

DN 40 i DN 50 podano na rysunku 6.

Maksymalne cinienie robocze p [MPa]

Rysunek 6

ST-G-003:2008

17

Promie podstawy stoka R3 [m]

Warto promienia podstawy stoka R3 zaley od rednicy wylotu rury wydmuchowej

i nie zaley od maksymalnego cinienia roboczego MOP. Zaleno t podano na
rysunku 7.

rednica wewntrzna wylotu rur wydmuchowych [mm]

Rysunek 7
5.3.2 Postanowienia dodatkowe
5.3.2.1 Wok wylotw rur wydmuchowych z zaworw odpowietrzajcych
i upustowych, zaleca si wyznaczenie dodatkowej kulistej strefy 1 zagroonej
wybuchem o promieniu r nie wikszym ni 1 m. Strefa ta uwzgldnia ewentualne
nieszczelnoci armatury zaporowej.
5.3.2.2 Strefy 1 zagroonej wybuchem nie wyznacza si, gdy speniony jest co
najmniej jeden z warunkw:
a) suby eksploatacyjne przeprowadzaj systematyczne kontrole szczelnoci
armatury zaporowej, a wbudowana armatura posiada deklaracj lub
certyfikat zgodnoci z Polsk Norm lub aprobat techniczn,
b) wyloty rur wydmuchowych z zaworw odpowietrzajcych s zalepione
w czasie normalnego uytkowania.
5.3.2.3 W przypadku, gdy prdko wypywu gazu z wylotu rur wydmuchowych
przekracza 250 m/s mona pomin wyznaczanie stokowej (dolnej) czci strefy
zagroonej wybuchem. W rzeczywistoci prdko taka moe by osignita nawet
ju przy cinieniu 0,05 MPa. Naley jednak wzi pod uwag, e w pocztkowym
okresie wypywu prdko ta jest znacznie mniejsza.
5.3.2.4 Zasig stref zagroonych wybuchem nad wylotami rur wydmuchowych
ukadw zaporowo-upustowych sieci przesyowej gazu ziemnego wyznacza si tylko
do celw eksploatacyjnych w trakcie jej odpowietrzania lub odgazowania. Czynno
odpowietrzania i odgazowania sieci przesyowej gazu ziemnego poprzez ukady

ST-G-003:2008

18

zaporowo-upustowe jest prac gazoniebezpieczn, odbywajc si pod staym

nadzorem sub eksploatacyjnych.
Dla obiektw sieci przesyowej, dla ktrych wymagane jest ogrodzenie terenu, strefy
zagroone wybuchem powstajce w przypadku samoczynnego uruchamiania si
urzdze, powinny mieci si w granicach ogrodzenia.
Dopuszcza si, aby strefy powstajce w wyniku prac prowadzonych pod nadzorem
sub eksploatacyjnych obejmoway rwnie cz terenu poza ogrodzeniem obiektu
sieci przesyowej.
5.4 Kategoria III elementw i urzdze sie i przesyowej gazu ziemnego
Kategoria ta obejmuje otwory prowadzce na zewntrz obiektu budowlanego (np.
otwory wentylacyjne, otwieralne okna, drzwi stacji gazowej wysokiego cinienia)
z pomieszcze zagroonych wybuchem. W przypadku, gdy wentylacja tych
pomieszcze spenia wymagania wentylacji naturalnej nieograniczonej lub
kategorii A, otwory te nie stanowi rda emisji i nie wyznacza si dla nich stref
zagroonych wybuchem.
Natomiast otwory z pomieszcze zagroonych wybuchem, w ktrych wentylacja jest
kategorii B, stanowi drugi stopie emisji. Wok tych otworw naley wyznaczy
strefy 2 zagroone wybuchem, ktrych ksztat i zasig przedstawiono na rysunku 8.

Rysunek 8
UWAGA - Wyznaczona dla drzwi i otwieralnych okien zewntrzna strefa zagroona
wybuchem bez wzgldu na jej zasig, nie obejmuje poaci ciany ssiedniej za
naronikiem obiektu.

Zasig L strefy zagroonej wybuchem z otworw pomieszcze zagroonych

wybuchem oblicza si z poniszego wzoru, przyjmujc model rozpraszania
naturalno-turbulentny

ST-G-003:2008

L = 38,4 (Q)0,55

19

(7)

w ktrym:
L - zasig strefy zagroonej wybuchem, w m,
Q - czny strumie objtoci wypywajcego gazu z potencjalnych rde
emisji znajdujcych si w pomieszczeniu, w m3/s.
Przyjmujc szereg uproszcze takich jak to, e urzdzenia wewntrz pomieszczenia
s prawidowo zaprojektowane, wykonane i uytkowane (nie wystpuje emisja
w stopniu cigym i pierwszym), oraz e potencjalne rdo emisji stopnia drugiego
ma powierzchni 0,25 mm2, to zaleno zasigu strefy zagroonej wybuchem od
maksymalnego cinienia roboczego (MOP) elementw i urzdze znajdujcych si
wewntrz pomieszczenia jest zgodna z rysunkiem 3.
W przypadku, gdy w pomieszczeniu wystpuj rda emisji cigej, to bez wzgldu
na rodzaj zastosowanej w tym pomieszczeniu wentylacji oglnej, rda te powinny
by wyposaone w lokalne odcigi wentylacyjne lub rury wydmuchowe z wylotami
wyprowadzonymi ponad dach.
5.5 Kategoria IV elementw i urzdze sie i przesyowej gazu ziemnego
Kategoria ta obejmuje pozostae elementy i urzdzenia wchodzce w skad sieci
przesyowej gazu ziemnego takie jak sprarki i inne elementy toczni, ktre
wymagaj indywidualnej procedury. W tym przypadku naley jako podstaw
okrelenia stref zagroonych wybuchem przyj postanowienia niniejszego
standardu i zalecenia producentw urzdze.
6. Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem wewntrz pomiesz ze
6.1 Postanowienia oglne
W pomieszczeniu, w ktrym znajduje si rdo(a) emisji lub do ktrego gaz moe
przenika z innych pomieszcze bd przestrzeni zewntrznej, strefa zagroona
wybuchem obejmuje cao pomieszczenia. Ponadto, jeeli w takim pomieszczeniu
znajduje si ciana gazoszczelna bez otworw lub z otworami odpowiednio
uszczelnionymi, to ciana taka stanowi granic strefy zagroonej wybuchem.
Powysze postanowienia nie dotycz pomieszczenia w ktrym:
a) rzeczywista objto pomieszczenia V podana w m3, jest wiksza lub rwna
wartoci, ktra wynosi:
V = 2,88 x 105 x Q

(8)

w ktrym Q jest cznym strumieniem objtoci gazu wypywajcym z

potencjalnych rde emisji, podanym w m3/s;
b) znajduje si wentylacja mechaniczna kategorii A o niezawodnym dziaaniu
(podwjne rdo zasilania, podwojenie wentylatorw), ktra uruchamia si
automatycznie (np. przez eksplozymetr stacjonarny) w przypadku pojawienia si
w gazu w pomieszczeniu.

ST-G-003:2008

20

UWAGA Zasady kwalifikacji wentylacji do wentylacji kategorii A podano

w zaczniku B (normatywnym).

Jeeli pomieszczenie spenia przynajmniej jeden z warunkw a) lub b), wwczas dla
wszystkich potencjalnych rde emisji, ktre si w nim znajduj, wyznacza si
lokalne zasigi stref zagroonych wybuchem, tak jak dla otwartej przestrzeni,
mnoc uzyskane wyniki przez 2.
W przypadku, gdy w pomieszczeniu wystpuj rda emisji cigej, to bez wzgldu
na rodzaj zastosowanej w caym tym pomieszczeniu wentylacji, rda te powinny
by wyposaone w lokalne odcigi wentylacyjne lub rury wydmuchowe z wylotami
wyprowadzonymi ponad dach.
6.2 Klasyfika ja stref zagroony h wybu hem
Strefy zagroone wybuchem wewntrz pomieszcze klasyfikuje si w zalenoci od
rodzaju i wielkoci rda emisji i zastosowanej kategorii wentylacji.
Klasyfikacj stref zagroonych wybuchem wewntrz pomieszcze podano w tablicy
2.
Tabli a 2 - Klasyfika ja stref zagroony h wybu hem wewntrz pomiesz ze w
zaleno i od rodzaju i wielko i emisji i kategorii wentyla ji
Wentyla ja
Wielko i rodzaj emisji
Emisja w stopniu cigym
(pomieszczenie wyposaone
w obowizkowy odcig
wentylacyjny)

Naturalna
nieograni zona

Kategorii A

Kategorii B

wewntrz odcigu wentylacyjnego - strefa 0;

w pomieszczeniu - strefa 2 w caoci lub czci, w zalenoci od
konkretnej sytuacji

Emisja w stopniu pierwszym

strefa 1

strefa 1

strefa 01)

Emisja w stopniu drugim

strefa 2

strefa 2

strefa 11)

Moliwo przeniknicia
gazu z innych pomieszcze
lub z otoczenia
1)

strefa 2 w caoci lub czci, w zalenoci od konkretnej sytuacji

Kategori strefy zagroonej wybuchem mona obniy z 0 do 1 i z 1 do 2 w przypadku gdy:

urzdzenia pracuj pod nadzorem (staa obsuga lub automatyczny wykrywacz gazu),
dokonuje si czstych przegldw urzdze.

Dla stacji gazowych w obudowie kontenerowej obsugiwanej z zewntrz, pomimo, e

wentylacja spenia wymagania wentylacji kategorii A, cao pomieszczenia stacji
mona zaliczy do strefy zagroonej wybuchem 1, a dla otworw prowadzcych na
zewntrz naley wyznaczy strefy 2 o zasigu obliczonym z rwnania (7). Decyzj w
sprawie okrelenia kategorii stref zagroonych wybuchem podejmuje producent stacji
w oparciu o analiz jej wyposaenia technologicznego i postanowienia niniejszego
standardu.
6.3 Pomiesz zenia znajduj e si w zasigu strefy zagroonej wybu hem
Pomieszczenia nie zawierajce rde emisji, ale znajdujce si w zasigu
zewntrznej strefy zagroonej wybuchem (to znaczy ich otwory prowadzce na

ST-G-003:2008

21

zewntrz, w tym otwory wentylacyjne, s objte zasigiem tej strefy), naley

traktowa jako pomieszczenia zagroone wybuchem w caoci lub czci.
Decyzj odnonie tego, jak cz pomieszczenia uznaje si za zagroon
wybuchem naley podj po przeanalizowaniu konkretnej sytuacji.

7 Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem w obszara h poniej poziomu

gruntu (posadzki)
7.1 Otwarte zagbienia i kanay
7.1.1 Otwarte zagbienia i kanay zawieraj e rdo(a) emisji
Strefy zagroone wybuchem dla otwartych zagbie i kanaw zawierajcych
rdo(a) emisji okrela si w zalenoci od ich szerokoci z i gbokoci h:
a) dla z/h 6
jako obszary o wentylacji naturalnej nieograniczonej, dla ktrych wewntrzne
(lokalne) strefy zagroone wybuchem ustala si analogicznie jak dla przestrzeni
otwartych,
b) dla 6 >z/h 0,5
jako obszary o wentylacji kategorii A, dla ktrych strefa zagroona wybuchem
obejmuje ca objto zagbienia lub kanau, ale nie wychodzi poza to
zagbienie lub kana,
) dla z/h < 0,5
jako obszary o wentylacji kategorii B, dla ktrych strefa zagroona wybuchem
obejmuje ca objto zagbienia lub kanau oraz wychodzi poza to zagbienie
lub kana na odlego obliczan, jak dla otworw prowadzcych z pomieszcze
zagroonych wybuchem (patrz 5.4).
7.1.2 Otwarte zagbienia i kanay nie zawieraj e rda emisji
W przypadku, gdy otwarte zagbienia i kanay nie zawierajce rda emisji choby
czciowo znajduj si w strefie zagroonej wybuchem, wwczas stanowi one
rozszerzenie tej strefy i stanowi z ni jedn cao.
7.2 Przykryte zagbienia i kanay
Przykryte zagbienia i kanay zawierajce rdo(a) emisji, majce wentylacj
wymuszon naley traktowa jako obszary o wentylacji kategorii A, dla ktrych strefa
zagroona wybuchem obejmuje ca objto zagbienia lub kanau, ale nie
wychodzi poza to zagbienie lub kana.
Przykryte zagbienia i kanay zawierajce rdo(a) emisji nie majce wentylacji
wymuszonej naley traktowa jako obszary o wentylacji kategorii B, dla ktrych strefa
zagroona wybuchem obejmuje ca objto zagbienia lub kanau oraz wychodzi
poza to zagbienie lub kana na odlego obliczon wg wzoru (7).
Nad urzdzeniami umieszczonymi bezporednio w gruncie (np. stacja podziemna)
nie wyznacza si stref zagroonych wybuchem.

ST-G-003:2008

22

7.3 Klasyfika ja stref zagroony h wybu hem poniej poziomu gruntu

(posadzki)
W otwartych i przykrytych zagbieniach i kanaach klasyfikacji stref (0, 1, 2)
zagroonych wybuchem dokonuje si dla kadego przypadku indywidualnie,
uwzgldniajc czsto wystpowania rde emisji oraz ich wielko.
8 Wyzna zanie stref zagroony h wybu hem w szafa h przyrzdowy h
8.1 Szafy przyrzdowe zawieraj e rdo(a) emisji
Szafy przyrzdowe zawierajce rdo(a) emisji naley traktowa
pomieszczenia zagroone wybuchem i stosowa postanowienia zawarte w 6.

jako

8.2 Szafy przyrzdowe nie zawieraj e rda emisji

Szafy nie zawierajce rda emisji znajdujce si w obszarze zagroenia
wybuchem, naley traktowa jako zagroone wybuchem tej samej kategorii
zagroenia co otoczenie.
Szafy przyrzdowe w wykonaniu przeciwwybuchowym nie naley traktowa jako
zagroone wybuchem.

9 Urzdzenia i systemy o hronne w przestrzenia h zagroony h wybu hem

9.1 Postanowienia oglne
Zasadnicze wymagania w zakresie bezpieczestwa i ochrony zdrowia dotyczce
projektowania oraz wytwarzania urzdze i systemw ochronnych przeznaczonych
do uytku w przestrzeniach zagroonych wybuchem zostay okrelone w [1] (patrz
zacznik C - informacyjny).
UWAGA Postanowienia zawarte w rozporzdzeniu [1] przede wszystkim powinny
by speniane przez producentw urzdze i systemw ochronnych, w trakcie ich
projektowania i wytwarzania.

Jednostki organizacyjne OGP GAZ-SYSTEM S.A. powinny przy projektowaniu,

budowie, przebudowie, remontach oraz w trakcie uytkowania sieci przesyowej gazu
ziemnego stosowa wycznie takie urzdzenia i systemy ochronne, ktre speniaj
wymagania zawarte w rozdziale 9.
9. 2 Grupy i kategorie urzdze i systemw o hronny h
9.2.1 Urzdzenia i systemy ochronne dziel si na dwie grupy:

grupa I urzdzenia i systemy ochronne przeznaczone do uytku w zakadach

grniczych, w ktrych wystpuje zagroenie metanowe lub zagroenie
wybuchem pyu wglowego,

grupa II urzdzenia i systemy ochronne, przeznaczone do uytku poza

zakadami grniczymi, w ktrych istnieje zagroenie wystpowaniem atmosfery
wybuchowej. Do grupy tej zalicza si wszystkie obiekty zwizane z przemysem
gazowniczym.

ST-G-003:2008

23

9.2.2 Urzdzenia i systemy ochronne wchodzce w skad grupy II i suce do

przesyu gazu dzieli si na kategorie:

kategoria 1 obejmuje urzdzenia zaprojektowane tak, aby mogy

funkcjonowa zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta,
zapewniajc bardzo wysoki poziom zabezpieczenia. Urzdzenia tej kategorii s
przeznaczone do uytku w miejscach, w ktrych atmosfera wybuchowa jest
obecna stale lub czsto w dugich okresach (strefa 0, ktra nie wystpuje w
obiektach sucych do przesyu gazu),

kategoria 2 obejmuje urzdzenia zaprojektowane tak, aby mogy

funkcjonowa zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta,
zapewniajc wysoki poziom zabezpieczenia. Urzdzenia tej kategorii s
przeznaczone do uytku w miejscach, w ktrych wystpowanie atmosfery
wybuchowej jest prawdopodobne (strefa 1),

kategoria 3 obejmuje urzdzenia zaprojektowane tak, aby mogy

funkcjonowa zgodnie z parametrami ruchowymi ustalonymi przez producenta,
zapewniajc normalny poziom zabezpieczenia. Urzdzenia tej kategorii s
przeznaczone do uytku w miejscach, w ktrych wystpowanie atmosfery
wybuchowej jest mao prawdopodobne, a jeeli wystpi, to w krtkim okresie
(strefa 2).

9.2.3 Urzdzenia i systemy ochronne oraz aparatura mog by wprowadzane do

obrotu i oddawane do uytku tylko wtedy, gdy przy prawidowym zainstalowaniu,
konserwowaniu oraz uytkowaniu zgodnym z przeznaczeniem nie bd stwarzay
zagroenia dla bezpieczestwa i zdrowia osb, zwierzt oraz mienia.
9.2.4 Do obrotu mog by wprowadzone urzdzenia i systemy ochronne oraz
aparatura, jeeli uzyskay pozytywny wynik oceny zgodnoci i doczono do nich
deklaracj zgodnoci WE oraz umieszczono na nich oznakowanie CE.
Deklaracja zgodnoci WE powinna zawiera w szczeglnoci:
a)

nazw lub znak identyfikacyjny producenta lub jego upowanionego

przedstawiciela oraz ich adres,

b)

opis urzdzenia i systemu ochronnego lub aparatury,

c)

wykaz przepisw majcych

ochronnych oraz aparatury,

d)

w koniecznych przypadkach:
nazw, numer identyfikacyjny i adres jednostki notyfikowanej,
numer certyfikatu badania typu WE,
przywoanie norm zharmonizowanych,
wykaz norm i specyfikacji, ktre zastosowano,
powoanie si na inne przepisy, ktre zastosowano,

e)

imi i nazwisko oraz podpis osoby uprawnionej do zoenia podpisu w imieniu

producenta albo jego upowanionego przedstawiciela.

zastosowanie

do

urzdze

systemw

ST-G-003:2008

24

9.3 Zasadni ze wymagania doty z e projektowania oraz wytwarzania

urzdze i systemw o hronny h
9.3.1 Urzdzenia i systemy ochronne powinny by projektowane tak, aby:

zapobiec, w miar moliwoci, wytwarzaniu lub uwalnianiu atmosfery

wybuchowej przez urzdzenia i systemy ochronne,

zapobiec zaponowi atmosfery wybuchowej, uwzgldniajc charakter kadego

rda zaponu: elektrycznego lub nieelektrycznego,

w przypadku powstania, mimo przedsiwzitych rodkw ostronoci, wybuchu

mogcego zagrozi bezporednio lub porednio bezpieczestwu i zdrowiu
osb, zwierzt oraz mieniu, nastpio natychmiastowe powstrzymanie lub
ograniczenie zasigu pomienia wybuchu i cinienia wybuchu do bezpiecznego
poziomu.

9.3.2 Naley zapobiega pojawianiu si potencjalnych rde zaponu. Podstawowe

rda zaponu atmosfery gazowej podano w zaczniku D (informacyjnym).
9.3.3 Stosujc odpowiednie rodki, naley zapobiega:

adunkom elektrostatycznym,
wyadowa,

zdolnym

do

wywoania

niebezpiecznych

wystpowaniu, w czciach przewodzcych urzdzenia, prdw bdzcych

lub upywowych sprzyjajcych powstawaniu niebezpiecznej korozji,
nagrzewaniu powierzchni lub iskrzeniu zdolnemu do spowodowania zaponu.

9.3.4 Jeeli urzdzenia i systemy ochronne s umieszczone w obudowach lub

w zamknitych pojemnikach, ktre stanowi element ich zabezpieczenia
przeciwwybuchowego, ich otwarcie powinno by moliwe tylko przy uyciu
specjalnych narzdzi lub z zachowaniem odpowiednich rodkw zabezpieczajcych.
9.3.5 Do urzdze i systemw ochronnych wprowadzanych do obrotu docza si
instrukcje zawierajce:
a)

informacje zamieszczone w oznakowaniu,

b)

informacje uatwiajce konserwacj urzdzenia i systemu ochronnego,

w szczeglnoci adres osoby wprowadzajcej je do obrotu oraz adres
serwisu,

c)

wytyczne w zakresie bezpieczestwa podczas instalowania, oddawania do

eksploatacji, uruchamiania, uytkowania, montau i demontau, regulacji oraz
konserwacji tych urzdze i systemw ochronnych,

d)

informacje umoliwiajce okrelenie, czy urzdzenie zaliczane do danej

kategorii lub system ochronny mog by uywane bezpiecznie
w przewidywanej przestrzeni i warunkach pracy,

e)

parametry elektryczne i cinieniowe, maksymalne temperatury powierzchni lub

inne wartoci dopuszczalne,

f)

w koniecznych przypadkach:

ST-G-003:2008

25

wskazanie obszarw niebezpiecznych, usytuowanych naprzeciw systemw

odciajcych,
instrukcje dotyczce szkole,
specjalne warunki uywania urzdzenia i systemu ochronnego, w tym
informacje o moliwociach niewaciwego ich uycia, wykazanych
dowiadczeniem,
charakterystyki narzdzi, jakie mog by odpowiednie do urzdzenia lub
systemu ochronnego.

9.3.6 Urzdzenia zaliczane do grupy II kategorii 1 naley tak projektowa

i wytwarza, aby w przypadku wystpowania zagroe, spowodowanych atmosfer
wybuchow wynikajc z obecnoci gazu ziemnego, rda zaponu nie uaktywniy
si nawet w przypadku rzadko wystpujcej awarii tych urzdze.
Urzdzenia te naley wyposay w takie rodki zabezpieczajce, aby w przypadku
wystpienia:

awarii jednego z tych rodkw przynajmniej drugi niezaleny rodek

zabezpieczajcy zapewni wymagany poziom zabezpieczenia,

dwch niezalenych od siebie uszkodze by zapewniony wymagany poziom

bezpieczestwa.

9.3.7 Podczas projektowania i wytwarzania urzdzenia, ktre maj powierzchnie

mogce si nagrzewa, naley je wyposay w zabezpieczenia zapewniajce, e w
najbardziej niekorzystnych okolicznociach nie zostanie przekroczona maksymalna
dopuszczalna temperatura ich powierzchni.
Urzdzenia tej grupy naley tak projektowa, aby ich otwieranie umoliwiajce
dostp do czci, ktre mog by rdem zaponu, byo moliwe tylko wtedy, gdy s
one wyczone lub s w warunkach, w ktrych zapewnione jest iskrobezpieczestwo.
Jeeli nie ma moliwoci ich wyczenia, producent umieszcza tabliczk
ostrzegawcz na ich otwieranych czciach. W razie potrzeby urzdzenia takie
wyposaa si w odpowiednie dodatkowe systemy blokujce.
9.3.8 Urzdzenia zaliczane do grupy II kategorii 2 naley tak projektowa
i wytwarza, aby w przypadku wystpowania zagroe, spowodowanych atmosfer
wybuchow wynikajc z obecnoci gazu ziemnego, rda zaponu nie uaktywniy
si nawet podczas czstych zakce lub uszkodze tych urzdze.
Czci urzdze tej grupy naley tak projektowa, aby ich dopuszczalne temperatury
powierzchni nie mogy by przekraczane, nawet w przypadkach zagroenia
wynikajcego z sytuacji awaryjnych przewidzianych przez producenta tych urzdze.
Urzdzenia tej grupy naley tak projektowa, aby ich otwieranie umoliwiajce
dostp do czci, ktre mog by rdem zaponu, byo moliwe tylko wtedy, gdy s
one wyczone lub za porednictwem odpowiednich systemw blokujcych. Jeeli
nie ma moliwoci ich wyczenia, producent umieszcza tabliczk ostrzegawcz na
ich otwieranych czciach.

ST-G-003:2008

26

9.3.9 Urzdzenia zaliczane do grupy II kategorii 3 naley tak projektowa

i wytwarza, aby w przypadku wystpowania zagroe, spowodowanych atmosfer
wybuchow wynikajc z obecnoci gazu ziemnego, moliwe byo zapobieganie
przewidywalnym rdom zaponu, ktre mog powsta podczas ich normalnej pracy.
Temperatury powierzchni tych urzdze nie mog w przewidywanych warunkach
dziaania, przekracza ustalonych temperatur ich powierzchni. Wysze temperatury
mog by dopuszczone tylko w wyjtkowych okolicznociach, jeeli producent
zastosowa specjalne dodatkowe rodki zabezpieczajce.
9.3.10 Do urzdze i systemw ochronnych wprowadzanych do obrotu docza si
instrukcje zawierajce:
a)

informacje zamieszczone w oznaczeniu,

b)

informacje uatwiajce konserwacj urzdzenia i systemu ochronnego,

w szczeglnoci adres osoby wprowadzajcej je do obrotu oraz adres
serwisu,

c)

wytyczne w zakresie bezpieczestwa podczas instalowania, oddawania do

eksploatacji, uruchamiania, uytkowania, montau i demontau, regulacji oraz
konserwacji tych urzdze i systemw ochronnych,

d)

informacje umoliwiajce okrelenie, czy urzdzenie zaliczane do danej

kategorii lub system ochronny mog by uywane bezpiecznie w
przewidywanej przestrzeni i warunkach pracy,

e)

parametry elektryczne i cinieniowe, maksymalne temperatury powierzchni lub

inne wartoci dopuszczalne,

f)

w koniecznych przypadkach:
wskazanie obszarw szczeglnie niebezpiecznych,

instrukcje dotyczce szkole,

specjalne warunki uywania urzdzenia i systemu ochronnego, w tym

informacje o moliwociach niewaciwego ich uycia, wykazanych
dowiadczeniem,

charakterystyki narzdzi, jakie mog by odpowiednie do urzdzenia lub

systemu ochronnego.

9.3.11 Urzdzenia, systemy ochronne, czci podzespoy powinny by projektowane

i wytwarzane w taki sposb, aby zmniejszy do minimum skutki ewentualnego
wybuchu atmosfery wybuchowej.
Uzyskuje si to poprzez:

projektowanie urzdze i systemw odpornych na wybuch,

odcienie wybuchu,

tumienie wybuchu,

zapobieganie rozprzestrzeniania si pomienia i wybuchu.

Szczegowe postanowienia na ten temat wraz z wymaganiami dotyczcymi

stosowania narzdzi w przestrzeniach zagroonych wybuchem w trakcie
uytkowania obiektw systemu dostawy gazu podano w PN-EN 1127-1.

ST-G-003:2008

27

9.4 Pro edury o eny zgodno i

9.4.1 Producent urzdze, aparatury i systemw ochronnych lub jego upowaniony
przedstawiciel, przed wprowadzeniem ich na rynek jest zobowizany zastosowa
procedury oceny zgodnoci. Do procedur oceny zgodnoci zalicza si:

badanie typu WE,

zapewnienie zgodnoci z typem,

wewntrzn kontrol produkcji,

zapewnienie jakoci produkcji,

zapewnienie jakoci wyrobu,

weryfikacj produkcji jednostkowej.

9.4.2 Urzdzenia i systemy ochronne dla gazownictwa podlegaj procedurze:

kategoria 1 - badanie typu WE wraz z zapewnieniem jakoci produkcji lub

weryfikacj wyrobu,

kategoria 2 - w przypadku urzdze elektrycznych badanie typu WE wraz ze

zgodnoci z typem lub zapewnieniem jakoci wyrobu, w przypadku innych
urzdze - wewntrzna kontrola produkcji oraz przesyanie dokumentacji
technicznej jednostce notyfikowanej, ktra potwierdza jej odbir w najkrtszym
terminie i j przechowuje,

kategoria 3 - wewntrzna kontrola produkcji.

Oprcz wymienionych
jednostkowej.

procedur

naley

przeprowadzi

weryfikacj

produkcji

W przypadku dokonywania oceny zgodnoci systemw ochronnych, stosuje si

badanie typu WE wraz z zapewnieniem jakoci produkcji lub weryfikacj wyrobu lub
weryfikacj produkcji jednostkowej.
Przepisy te stosuje si rwnie do elementw urzdze i ich podzespow.
wiadectwo zgodnoci powinno zawiera:

charakterystyk czci urzdze i ich podzespow,

warunki wbudowania czci urzdze i ich podzespow do urzdze lub

systemw ochronnych, aby zapewniay spenienie zasadniczych wymaga
majcych zastosowanie do finalnego urzdzenia i systemu ochronnego.

Jeeli urzdzenia i systemy ochronne oraz aparatura uzyskay pozytywny wynik

oceny zgodnoci, to docza si do nich deklaracj zgodnoci WE oraz umieszcza
znak CE w sposb okrelony w 9.5.
Deklaracja zgodnoci WE zawiera w szczeglnoci:

nazw lub znak identyfikacyjny

przedstawiciela oraz jego adres,

producenta

lub

jego

upowanionego

ST-G-003:2008

28

opis urzdzenia, systemu ochronnego lub aparatury,

wykaz przepisw majcych zastosowanie do urzdze i systemw ochronnych

oraz aparatury,

imi i nazwisko oraz podpis osoby uprawnionej do zoenia podpisu w imieniu

producenta lub jego upowanionego przedstawiciela.

W koniecznych przypadkach deklaracja zgodnoci WE powinna zawiera:

nazw, numer identyfikacyjny i adres jednostki notyfikowanej,

numer certyfikatu badania typu WE,

powoanie norm zharmonizowanych,

wykaz norm i specyfikacji technicznych, ktre zastosowano,

powoanie si na inne przepisy, ktre zastosowano.

Czci i podzespoy przeznaczone do wbudowania do urzdze lub systemw

ochronnych mog by wprowadzone do obrotu, jeeli wystawiono dla nich
wiadectwo zgodnoci.
9.5 Oznakowanie urzdze i systemw o hronny h
Urzdzenia i systemy ochronne powinny by oznakowane w sposb czytelny i trway.
Oznakowanie urzdze i systemw ochronnych powinno w szczeglnoci zawiera:

nazw i adres producenta,

znak CE,

seri lub typ urzdzenia i systemu ochronnego,

numer fabryczny, jeeli stosuje si numery fabryczne;

rok produkcji,

znak zabezpieczenia przeciwwybuchowego

i kategori urzdze,

w przypadku urzdze zaliczanych do grupy II - liter "G", dotyczc atmosfer

wybuchowych spowodowanych obecnoci gazw, par lub mgie,

inne informacje istotne ze wzgldu na bezpieczestwo uytkowania.

wraz z symbolem grupy

Przykad oznakowania urzdzenia lub systemu ochronnego:

II (1)G [EEx ia] IlC.

ST-G-003:2008

10 Bezpie zestwo i higiena pra y pra ownikw zatrudniony h

stanowiska h pra y, na ktry h moe wystpi atmosfera wybu howa

29

na

10.1 Postanowienia oglne

Minimalne wymagania dotyczce bezpieczestwa i higieny pracy pracownikw
zatrudnionych na stanowiskach pracy, na ktrych moe wystpi atmosfera
wybuchowa zostay okrelone w [3] (patrz zacznik C - informacyjny).
10.2 O ena ryzyka na stanowiska h pra y, na ktry h moe wystpi
atmosfera wybu howa
10.2.1 Na stanowiskach pracy, na ktrych moe wystpi atmosfera wybuchowa,
pracodawca powinien dokonywa oceny ryzyka, w tym w szczeglnoci oceny
dotyczcej:

prawdopodobiestwa wystpienia i trwaoci atmosfery wybuchowej,

prawdopodobiestwa wystpienia oraz uaktywnienia si rde zaponu, w tym

wyadowa elektrostatycznych,

procesw pracy i ich wzajemnego oddziaywania,

rozmiaru moliwych i niepodanych skutkw wybuchu.

10.2.2 Ocena ryzyka stwarzanego przez atmosfer wybuchow powinna by

wykonywana nie rzadziej ni raz w roku i obejmowa miejsca, gdzie moe powsta
przestrze zagroona wybuchem.
10.3 Dokument zabezpie zenia przed wybu hem miejs a pra y
10.3.1 Dokument zabezpieczenia przed wybuchem powinien zawiera:

informacje o identyfikacji atmosfer wybuchowych i ocen ryzyka wystpienia

wybuchu,

informacje o podjtych odpowiednich rodkach zapobiegajcych wystpieniu

zagroe wybuchem, sporzdzone w formie zestawienia,

wykaz miejsc pracy zagroonych wybuchem wraz z ich klasyfikacj,

deklaracj, e stanowiska pracy i narzdzia pracy, a take urzdzenia

zabezpieczajce i alarmujce s zaprojektowane, uywane i konserwowane
z uwzgldnieniem zasad bezpieczestwa.

10.3.2 Dokument zabezpieczenia przed wybuchem powinien by sporzdzony przed

dopuszczeniem stanowiska pracy do eksploatacji. Zawarte w tym dokumencie
informacje powinny by przekazane pracownikom zatrudnionym na stanowiskach
pracy zagroonych wybuchem w sposb przejrzysty i zapewniajcy waciwe
wykorzystanie drg ewakuacyjnych.
Dokument ten powinien by weryfikowany w przypadku, jeeli na stanowisku pracy,
w jego wyposaeniu w niezbdny sprzt lub narzdzia albo w organizacji pracy
zostay wprowadzone istotne zmiany.
10.3.3 Maszyny i inne urzdzenia techniczne oraz systemy zabezpieczajce mog
by uruchomione tylko wtedy, gdy dokument ten okrela warunki ich uywania
w sposb bezpieczny w atmosferze wybuchowej.

ST-G-003:2008

30

10.4 Sz zegowe dziaania pra odaw y w

wybu hem na stanowisku pra y

elu minimaliza ji zagroenia

10.4.1 Miejsca pracy, w ktrych mog wystpi atmosfery wybuchowe, powinny by

sklasyfikowane z uwzgldnieniem podziau na strefy zagroone wybuchem.
Urzdzenia i systemy zabezpieczajce dla wszystkich stanowisk pracy, na ktrych
mog wystpi atmosfery wybuchowe, powinny by dobrane zgodnie z kategoriami
waciwymi dla stref zagroonych wybuchem okrelonych w PN-EN 60079-10.
10.4.2 Pracodawca powinien zapobiega tworzeniu si atmosfer wybuchowych,
a jeeli jest to niemoliwe, dy do wyeliminowania rde zaponu oraz stosowa
rodki zmniejszajce skutki wybuchu w celu zapewnienia bezpieczestwa i ochrony
zdrowia.
10.4.3 Pracodawca powinien przedsiwzi konieczne rodki w celu zapewnienia,
e stanowisko pracy, urzdzenia i narzdzia tam stosowane oraz wszelkie inne
urzdzenia udostpnione pracownikom zostay zaprojektowane, skonstruowane,
zmontowane, zainstalowane, a take uywane i konserwowane w sposb
odpowiedni dla stref zagroonych wybuchem.
Przed przekazaniem do uytkowania stanowiska pracy, na ktrym moe
wystpowa atmosfera wybuchowa, powinna by dokonana jego ocena pod
wzgldem zastosowanych zabezpiecze zapobiegajcych zainicjowaniu wybuchu
lub ograniczajcych jego skutki. W koniecznych przypadkach naley:

zapewni utrzymanie pracy urzdze i systemw zabezpieczajcych w stanie

bezpiecznego funkcjonowania, nawet w przypadku odcicia dopywu energii,
niezalenie od pracy pozostaych instalacji,

zapewni moliwo sterowania rcznego, zastpujcego sterowanie

automatyczne, pod warunkiem e takie sterowanie nie bdzie miao wpywu na
obnienie poziomu bezpieczestwa; czynnoci te mog wykonywa
pracownicy, ktrzy odbyli szkolenia przewidziane w przepisach w sprawie
szkolenia w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy.

10.4.4 Przy wejciach do pomieszcze, gdzie znajduj si miejsca, w ktrych

wystpuj atmosfery wybuchowe, powinno by umieszczane oznakowanie
w ksztacie trjkta z czarnym obramowaniem. Wewntrz obramowania powinny by
umieszczone czarne litery "Ex" na tym tle.
Pracodawca ustala sposb sygnalizowania stanw awaryjnych zwizanych
z wystpieniem atmosfery wybuchowej za pomoc urzdze sygnalizacyjnych
akustycznych lub wizualnych. w celu umoliwienia pracownikom wycofania si
z miejsc zagroonych wyranie oznakowanymi drogami ewakuacyjnymi.
10.4.5 Podejmujc dziaania zmierzajce do zapobiegania zainicjowania zaponu
atmosfery wybuchowej, naley uwzgldni rodki ochrony ograniczajce
prawdopodobiestwo wystpienia wyadowania elektrostatycznego, w przypadku
gdy pracownik lub jego otoczenie s nonikami lub rdami adunku
elektrostatycznego.
Pracodawca powinien zapewni pracownikom niezbdne rodki ochrony
indywidualnej, przy czym odzie ochronna i obuwie ochronne powinny by
wykonane z materiaw antyelektrostatycznych i spenia wymagania okrelone
w przepisach w sprawie zasadniczych wymaga dla rodkw ochrony indywidualnej.

ST-G-003:2008

31

Za znik A
(normatywny)

GRAFICZNA FORMA PRZEDSTAWIANIA STREF ZAGROONYCH WYBUCHEM

Strefy zagroone wybuchem naley graficznie przedstawia na rysunkach, szkicach
itp. w nastpujcy sposb:

Rysunek A.1 - Grafi zna forma przedstawiania stref zagroony h wybu hem

ST-G-003:2008

32

Za znik B
(normatywny)

ZASADY USTALANIA WENTYLACJI NATURALNEJ KATEGORII A

B.1 Wstp
Wentylacja w obiektach sieci przesyowej gazu ziemnego ma istotny wpyw na zasig
stref zagroonych wybuchem wewntrz i zewntrz tych obiektw. Efektywne
dziaanie wentylacji ogranicza niebezpieczestwo wybuchu i zwiksza
bezpieczestwo pracownikw uytkujcych te obiekty.
Wentylacja naturalna kategorii A ma miejsce, jeeli ruch powietrza odbywa si pod
wpywem rnicy ciarw waciwych powietrza ciepego i chodnego (efekt
grawitacyjny) i/lub gdy nastpuje przewietrzanie pomieszcze na skutek parcia
wiatru. Pewno dziaania wentylacji naturalnej mona zwikszy stosujc
miejscowe, cige ogrzewanie pomieszcze oraz rozmieszczajc otwory nawiewne
wicej ni na jednej cianie, a otwory wywiewne w dachach budynkw.
B.2 Kryteria wystpowania wentyla ji kategorii A
Wentylacja naturalna kategorii A wystpuje w budynku lub pomieszczeniu
w przypadku, gdy speniony jest warunek okrelony w 6.1.b) lub gdy
Fwent. 374 x k x Q

(B.1)

w ktrym:
Fwent. - czna powierzchnia wszystkich otworw wlotowych i wylotowych
wentylacji naturalnej, w tym umieszczonych w dachu, w m2;
K - wspczynnik korekcyjny wg tablicy B.1;
Q - czny strumie objtoci gazu z potencjalnych rde emisji, obliczany wg
wzoru B.2, w m3/s.
Tabli a B.1 Zaleno wsp zynnika korek yjnego k od rozmiesz zenia otworw
wlotowy h

Rozmiesz zenie otworw wentyla yjny h wlotowy h

we wszystkich
czterech cianach

w trzech
cianach

w dwch
cianach

w jednej cianie

1,33

3,3
0,4h pom. + hw

Wspczynnik k

hpom - wysoko pomieszczenia, w m,

hw - wysoko komina wywietrznika dachowego, w m.
UWAGA - W przypadku gdy otwory wlotowe i wylotowe s w jednej cianie, wwczas
wspczynnik k =

5,22
h pom

ST-G-003:2008

33

B.3 zny strumie objto i gazu z poten jalny h rde emisji

czny strumie objtoci wypywajcego gazu Q , w metrach szeciennych na
sekund, z potencjalnych rde emisji naley oblicza wg wzoru
Q = Qo + z Q1 + Qmax2

(B.2)

w ktrym:
Qo
suma strumieni objtoci gazu wypywajcego ze wszystkich
potencjalnych rde o emisji cigej, nie odprowadzanych na zewntrz
budynku lub pomieszczenia, w m3/s;
Q1
suma strumieni objtoci gazu wypywajcego ze wszystkich
potencjalnych rde o pierwszym stopniu emisji, w m3/s;
Qmax2 - strumie objtoci gazu z potencjalnie najwikszego rda o drugim
stopniu emisji, w m3/s;
z
wspczynnik korelacji podany w tablicy B.2, uwzgldniajcy
jednoczesne wystpowanie rde o drugim stopniu emisji.
Tabli a B.2 Zaleno wsp zynnika z od znej ilo i rde o pierwszym stopniu
emisji

czna ilo rde o

pierwszym stopniu emisji

10

15

Wspczynnik z

0,87

0,73

0,60

0,42

0,35

20
0,30

B.4 Okrelenie jednostkowego strumienia objto i gazu

B.4.1 Jednostkowy strumie objto i gazu z jednego poten jalnego rda
o emisji igej
Jednostkowy strumie objtoci gazu z jednego potencjalnego rda o emisji cigej
naley wyznaczy z rwna (1) lub (2) podstawiajc do nich rzeczywiste wielkoci:
powierzchni otworu (szczeliny) stanowicego rdo emisji cigej oraz cinienia
w miejscu rda emisji.
B.4.2 Jednostkowy strumie objto i gazu z jednego poten jalnego rda
o pierwszym stopniu emisji
Jednostkowy strumie objtoci gazu z jednego potencjalnego rda o pierwszym
stopniu emisji naley wyznaczy w sposb podany w B.4.1 w przypadku, gdy jest
znana powierzchnia otworu (szczeliny) stanowicego rdo o pierwszym stopniu
emisji lub w sposb podany w B.4.3.
B.4.3 Jednostkowy strumie objto i gazu z jednego poten jalnego rda
o drugim stopniu emisji
Jednostkowy strumie objtoci gazu z jednego potencjalnego rda o drugim
stopniu emisji oblicza si przyjmujc, e rdo ma powierzchni 0,25 mm2.
Wstawiajc t warto do rwna (1) i (2) otrzymujemy w zalenoci od wartoci
cinienia:

ST-G-003:2008

34

a) dla p 0,05 MPa

Qmax2 = 2,5 x 10-4

(B.3)

b) dla p 0,1 MPa

Qmax2 = 5,3 x 10-4 (p + 0,1)

(B.4)

c) dla: 0,05 < p < 0,1 MPa

Q max2 naley obliczy poprzez interpolacj liniow wynikw uzyskanych w przypadku
a) i b).
w ktrych:
Q max - jednostkowy strumie objtoci gazu wypywajcy ze rda emisji,
w m3/s,
p - cinienie w miejscu potencjalnego rda emisji, w MPa.

ST-G-003:2008

35

Za znik C
(informacyjny)

WYKAZ POWOANYCH PRZEPISW

[1]
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 22
grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymaga dla urzdze i systemw
ochronnych przeznaczonych do uytku w przestrzeniach zagroonych wybuchem
(Dz. U. 2005 r. Nr 263, poz. 2203).
[2] Dyrektywa Unii Europejskiej 94/9/WE w sprawie ujednolicenia przepisw pastw
czonkowskich dotyczcych urzdze i systemw ochronnych przeznaczonych do
uytku w przestrzeniach zagroonych wybuchem, zwana Dyrektyw ATEX 100A.
[3] Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 29 maja
2003 r. w sprawie minimalnych wymaga dotyczcych bezpieczestwa i higieny
pracy pracownikw zatrudnionych na stanowiskach pracy, na ktrych moe wystpi
atmosfera wybuchowa (Dz. U. z 2003 r. Nr 107, poz. 1004, z pniejszymi
zmianami).
[4] Dyrektywa 1999/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia
1999 r. w sprawie wymaga minimalnych dotyczcych poprawy bezpieczestwa
i ochrony zdrowia pracownikw potencjalnie naraonych na zagroenie atmosfer
wybuchowych (15 dyrektywa szczegowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy
89/391/EWG), zwana Dyrektyw ATEX 137 .

ST-G-003:2008

36

Za znik D
(informacyjny)

POTENCJALNE RDA ZAPONU ATMOSFERY WYBUCHOWEJ

Rozrnia si nastpujce podstawowe rda zaponu gazowej atmosfery

wybuchowej wystpujcej w sieciach przesyowych gazu ziemnego:

gorce powierzchnie,

pomienie, gorce gazy, krople stopionego metalu powstajce podczas

spawania lub cicia,

iskry wytwarzane mechanicznie (iskry krzesane),

urzdzenia elektryczne poprzez iskry elektryczne i gorce powierzchnie,

prdy bdzce, ochrona katodowa przed korozj,

elektryczno statyczna,

uderzenie pioruna,

fale elektromagnetyczne o czstotliwoci radiowej (w maym stopniu),

fale elektromagnetyczne o czstotliwoci widzialnej (w maym stopniu),

spranie adiabatyczne i fale uderzeniowe generowane podczas nagego

rozprania gazu pod wysokim cinieniem do gazocigu.

Dokadne dane dotyczce potencjalnych rde zaponu atmosfery wybuchowej

podano w PN-EN 1127-1.