P

Alkoholizm i Narkomania 2013, Tom 26, nr 4, 381401

2013, Instytut Psychiatrii i Neurologii
Artyku przegldowy/Review article

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

w wietle bada oraz propozycja ujednolicenia
stanowiska psychologw wobec problemu
legalizacji konopi, sformuowana w oparciu
o Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa
The consequences of marijuana use a review and proposal
to unify psychologists position on the legalization
of cannabis formulated on the basis of the Psychologist Ethics Code
Marcin Szulc
Instytut Psychologii Uniwersytetu Gdaskiego
Zakad Psychologii Sdowej i Psychologii Osobowoci
Abstract Introduction. The aim of this study was to review the literature on the effects of cannabis and
its derivates on human functioning in terms of physical and mental health and social well-being, and
provide ethical standards for the position of psychologists regarding the legalization of marijuana use.
Method. The material includes an analysis of articles from specialized journals that published the results
of studies and meta-analysis for the differential impact of cannabis on organisms such as the Journal of
Substance Abuse Treatment, Drug and Alcohol Dependence, and the Journal of Studies on Alcohol and
Drugs and other articles on the consequences of marijuana use outside the area of addiction.
Results. Especially long-term marijuana use leads to serious health consequences both in terms of physical health, mental as well as serious social problems. It is important to develop a clear psychologists
position on the legalization of marijuana based on the principles of the ethical professional code of
psychologists who are obliged to work towards the promotion of healthy behaviours.
Key words: marihuana, cannabis, health consequences, professional ethics of psychologist
Streszczenie Wprowadzenie. Celem artykuu byo dokonanie przegldu literatury na temat konsekwencji uywania konopi i jej przetworw oraz ich wpywu na funkcjonowanie czowieka w aspekcie zdrowia
fizycznego, psychicznego i spoecznego, a take przedstawienie etycznych standardw regulujcych
stanowisko psychologw w kwestii legalizacji marihuany.
Materia i metoda. Materia obejmowa analiz artykuw ze specjalistycznych czasopism (takich jak
Journal of Substance Abuse Treatment, Drug and Alcohol Dependence, czy Journal of Studies on Alcohol and Drugs), w ktrych publikowane s wyniki bada oraz meta-analizy pod ktem zrnicowanego wpywu konopi na organizmy, a take inne artykuy na temat konsekwencji uywania marihuany
z czasopism recenzowanych spoza cisego obszaru uzalenie.
Finansowanie/Financial support: praca finansowana ze rodkw wasnych
Konflikt interesw nie wystpuje/No conflict of interest declared

381

Marcin Szulc
Wyniki. Zwizki uywania marihuany z zaburzeniami maj charakter zoony i wikszo badaczy postuluje rozwj bada w tym kierunku. Uywanie marihuany, zwaszcza dugotrwae i w okresie dorastania,
moe prowadzi do powanych konsekwencji zdrowotnych zarwno w zakresie zdrowia fizycznego,
psychicznego, jak te pociga za sob powane problemy natury spoecznej. Istotn kwesti jest wypracowanie ujednoliconego stanowiska psychologw na temat legalizacji marihuany opartego o zasady
etyczne zawodu psychologa, ktre zobowizuj do dziaa na rzecz promocji zachowa zdrowotnych.
Sowa kluczowe: marihuana, cannabis, konopie, konsekwencje zdrowotne, etyka zawodu psychologa

WPROWADZENIE
Co jaki czas dyskutowany jest problem zasadnoci utrzymania aktualnych przepisw prawnych wobec nielegalnoci niektrych substancji psychoaktywnych, szczeglnie marihuany. Obecnie w Polsce obowizuj przepisy ustawy z dnia 29 lipca 2005r.
oprzeciwdziaaniu narkomanii, ktre okrelaj marihuan jako rodek nielegalny(1).
Polityka legalizacji marihuany opiera si zasadniczo na czterech argumentach. Po
pierwsze, rygorystyczne zwalczanie wszystkich narkotykw na drodze represji karnych niekoniecznie prowadzi do spadku ich konsumpcji, ale zawsze wywouje wzrost
ich cen. Po drugie, znaczna cze obserwatorw, dziaaczy spoecznych oraz niektrych badaczy naukowych porwnuje szkodliwo haszyszu czy marihuany do
akceptowalnych w Europie substancji, takich jak tyto i alkohol. Po trzecie, istotnym argumentem jest moliwo uzyskania dodatkowego dochodu przez pastwo
ztytuu opodatkowania marihuany, podobnie jak ma to miejsce w przypadku alkoholu iwyrobw tytoniowych. Po czwarte, wskazuje si na terapeutyczne oddziaywanie konopi (2). W dyskusji podejmuje si take kwestie obecnoci marihuany na
rynku, podajc przykady krajw, w ktrych rodek ten jest legalny bd nielegalny,
lecz tolerowany lub dekryminalizowany czy depenalizowany (2).
Debata publiczna koncentruje si gwnie wok problemu legalizacji narkotyku, pomijajc problem konsekwencji zdrowotnych jego stosowania. W przegldzie
specjalistycznej literatury z obszaru uzalenie, dominuje dowiedziony badaniami
pogld o niekorzystnym wpywie marihuany na zdrowie czowieka (3). Uywanie
marihuany, zwaszcza przewleke, moe prowadzi do zaburze psychicznych, chorb
somatycznych i uzalenie (4, 5, 6, 7, 8). Istniej take badania wskazujce na fakt, e
palenie marihuany jest wstpem do uywania innych narkotykw (9). Szkodliwo
oddziaywania konopi uzaleniona jest jednak od wielu czynnikw. W rnym te
stopniu przyjmowanie narkotyku zagraa uytkownikom (10, 11).
Coraz wikszym problemem staje si sformuowanie jasnego i precyzyjnego
pogldu take wrd psychologw i studentw nauk spoecznych na temat uywania marihuany i udzielania poparcia dla jej legalizacji, czyli dopuszczenia rodka
do legalnego obrotu na zasadach podobnych do tych, ktre obowizuj w przypadku wyrobw tytoniowych i alkoholu. Zasady dziaania psychologw reguluje
kodeks etyczny zatwierdzony przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne i cho nie
ma wnim wzmianki o postawie psychologw wobec marihuany, zawiera on jednak
treci pozwalajce na podjcie dyskusji w tej kwestii. Uywanie marihuany przez
382

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

studentw psychologii i psychologw oraz popieranie przez nich legalizacji konopi

stanowi powany dylemat etyczny w naukach psychologicznych, ktry dotychczas
nie by poruszany w literaturze.
Celem artykuu jest dokonanie przegldu bada na temat konsekwencji zdrowotnych oddziaywania marihuany i przedstawienie propozycji ujednolicenia stanowiska
psychologw wobec problemu legalizacji konopi, sformuowanej w oparciu o Kodeks
Etyczno-Zawodowy Psychologa.
METODA
Analizowane teksty dotyczyy konsekwencji stosowania przetworw konopi dla
zdrowia fizycznego, funkcjonowania psychicznego i spoecznego. Autor nie ograniczy si jedynie do analizy artykuw ze specjalistycznych czasopism powiconych
zjawisku uzalenienia, w ktrych publikowane s midzy innymi wyniki bada oraz
meta-analizy konsekwencji zdrowotnych wpywu marihuany na organizmy, takich
jak Journal of Substance Abuse Treatment, Drug and Alcohol Dependence, czy Journal of Studies on Alcohol and Drugs, Alkoholizm i Narkomania, publikacji NIDA
National Institute on Drug Abuse The Science of Drug Abuse and Addiction
uznajc, e warto spojrze na problematyk take z perspektywy autorw publikujcych w czasopismach naukowych spoza cisego obszaru uzalenie, ktrzy prezentuj zrnicowane wyniki bada nad dziaaniem konopi. Sowa kluczowe wpisywane
wprzegldark baz danych ograniczono do poj: cannabis, marihuana, THC, celowo
unikajc okrele: cannabis harmful, risk of cannabis use, dependent, celem uzyskania peniejszego spektrum informacji naukowej. Miao to na celu zminimalizowanie
tendencyjnoci doboru artykuw, tak aby uwzgldni nie tylko te badania, ktre
podnosz szkodliwe konsekwencje oddziaywania marihuany. W artykule wykorzystano zasadniczo te pozycje, ktre uzyskay liczb cytowa wiksz ni 1 i byy raczej
aktualne (wikszo pozycji nie jest starsza ni 2000 rok).
WYNIKI
Marihuana a problem interpretacji danych
Zwolennicy uywania, a zarazem legalizacji konopi korzystaj z naukowych rde
w uzasadnianiu swojego stanowiska. W artykule na temat szkodliwoci narkotykw
wWielkiej Brytanii zamieszczonym w 376 numerze magazynu Lancet z2010roku,
autorzy przedstawiaj ranking substancji psychoakytywnych ze wzgldu na ich
szkodliwo. Wynika z niego, e najbardziej szkodliw substancj jest alkohol, co
wydaje si zrozumiae ze wzgldu na jego powszechn dostpno. Dalej w kolejnoci
wystpuje heroina, crack, metamfetamina, kokaina, wyroby tytoniowe, amfetamina,
icannabis (12). Zwolennicy legalizacji, posugujc si tym argumentem, pomijaj
383

Marcin Szulc

rwnoczenie fakt, e z rankingu wynika take, i s substancje bezpieczniejsze od

konopi, jak w kolejnoci: GHB, benzodiazepiny, ketamina, metadon, mefedron,
butan, khat, sterydy anaboliczne, ecstasy, LSD, buprenorfina i grzyby halucynogenne
(12). Gdyby zatem postpowa zgodnie z logik wyboru najmniej szkodliwego dla
zdrowia rodka, naleaoby zamiast uywania konopi zachca do stosowania bezpieczniejszych grzybw halucynogennych.
Jest zrozumiae, e twrcy rankingu nie wzili pod uwag wszystkich kryteriw
wpywajcych na uznanie jakiej substancji za bardziej lub mniej szkodliw. Bywa,
e stosowanie uywek zaley od regionu i panujcych przyzwyczaje lub chwilowej
mody (np. napoje izotoniczne, gaz do zapalniczek, podduszanie si [tzw. chooking
game]). Wobszarach sabszych ekonomicznie dominuj, poza alkoholem, substancje
psychoaktywne atwo dostpne w naturze, takie jak bielu dzidzierzawa (Datura
stramonium) czy pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna). Modzie w gorszej sytuacji socjoekonomicznej jest szczeglnie naraona na problem palenia tytoniu, uywania alkoholu, marihuany i innych substancji psychoaktywnych (13). Autorzy bada
przeprowadzonych we Francji na prbie 2235 latkw (n=1103) s zdania, e naley
prowadzi tak profilaktyk, ktrej celem jest zmniejszenie nierwnoci spoeczno-gospodarczych, dotykajcych osoby we wczesnym okresie ycia (13). Ryzykowne
byoby przyjcie zaoenia, e niskie rozpowszechnienie stosowania jakiej substancji
(np. grzybw halucynogennych) jest rwnoznaczne zjej nisz szkodliwoci. By
moe w kontekcie statystycznym ma to znaczenie, ale w znaczeniu psychologicznym
chodzi o szkodliwo wpywu na kad jednostk zosobna. Istotn kwesti wydaje
si pominicie sabo kontrolowalnej statystycznie zmiennej, jak jest indywidualna,
osobnicza charakterystyka organizmw (14).
W innym artykule, rwnie z czasopisma Lancet, pt. Adverse health effects of
non-medical cannabis use autorstwa Wayne Hall i Louisy Degenhardt (3), ktry
ukaza si rok wczeniej (2009) ni wspomniany ranking szkodliwoci narkotykw,
czytamy, e uywanie konopi wywouje dziaania niepodane obejmujce zesp
uzalenienia, zwikszone ryzyko wypadkw samochodowych, zaburzenia czynnoci
ukadu oddechowego, choroby ukadu krenia oraz inne negatywne skutki regularnego stosowania majce swoje odbicie w zdrowiu psychicznym i rozwoju psychospoecznym modziey.
Uywanie marihuany a zaburzenia psychiczne
Z bada wynika, e potencjalni uytkownicy marihuany to nie tylko osoby dorose, ale rwnie modzie (15). Liczne badania dowodz, e wrd osb leczonych
zuzalenienia od marihuany czsto pojawiaj si rnorodne objawy zaburze psychicznych (4, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 5, 23). Nie ujawnia to jednak relacji przyczynowo-skutkowych a mniej liczne badania nie wykazuj wystpowania takich
zwizkw. Na przykad Fergusson i Horwood (24) pocztkowo potwierdzili relacje
pomidzy czstotliwoci uywania konopi u osb w wieku 16 lat a wystpowaniem
unich zaburze depresyjnych, jednak okazay si nieistotne statystycznie, gdy autorzy
384

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

uwzgldnili czynniki zakcajce. Badania czterech kohort australijskich wykazay,

e czstsze uywanie marihuany wizao si z umiarkowanym wzrostem objaww
depresyjnych. Zwizek ten by silniejszy w okresie dojrzewania, pniej za spada
(25). Badanie nad uczniami szk rednich w Nowej Szkocji ujawnio, e konopie nie
przyczyniaj si do wzrostu liczby prb samobjczych i samobjstw, lecz znaczco
podnosz ryzyko pojawienia si depresji (6). Greenblatt (26) ustali, e modzie
pomidzy 12. a 17. rokiem ycia, ktra uywa marihuany na co dzie, jest trzykrotnie
czciej naraona na wystpienie prby samobjczej, za inne wyniki potwierdzaj
take czstsze wystpowanie zaburze lkowych. Badania podune wykazuj czterokrotnie wysze ryzyko pojawienia si zaburze depresyjnych (27, 28, 29, 30, 31).
Problem szkodliwoci substancji trudno bada ze wzgldu na moliwo ujawnienia
si pierwotnych zaburze psychicznych wskutek jej uywania. Duskie badania na
prbie ponad 3114 uzalenionych wskazuj, e odsetek pacjentw leczonych psychiatrycznie jest znacznie wyszy wrd osb uzalenionych od konopi indyjskich
wstosunku do grupy kontrolnej, a wspwystpujce zaburzenia psychiczne wi
si z wyszymi wskanikami nawrotw (15).
Dowiedziono, e substancje psychoaktywne bardziej toksycznie oddziaywaj na
dzieci i modzie ni dorosych (32). Marihuana nie jest tu wyjtkiem im wczeniejsza inicjacja, tym powaniejsze konsekwencje CUD (cannabis use disorders)
(33). Przewleke uywanie marihuany moe prowadzi do zaburze pracy mzgu
u modziey i modych dorosych oraz wpywa negatywnie na prawidowy rozwj
mzgu (34, 35, 36). Badania szwedzkie ujawniaj wystpowanie zwizkw midzy
uywaniem marihuany i zwikszonym ryzykiem zachorowa na schizofreni (37,
38). Nie istniej jednoznaczne rozstrzygnicia, czy marihuana wywouje, czy przyspiesza ujawnienie si objaww schizofrenii, ale aktualne badania przeprowadzone na
reprezentatywnej prbie 145 mczyzn chorych na schizofreni wskazuj, e redni
wiek zachorowalnoci pacjentw uywajcych marihuany by znacznie niszy ni
pacjentw nie stosujcych konopi. Ponadto zarejestrowano u nich wiksz liczb
nawrotw i hospitalizacji (39). Badania australijskie na 8 kohortach urodze wykazay, e stosowanie cannabis nie wydaje si zwizane przyczynowo z wystpowaniem
schizofrenii, ale stosowanie rodka przez osoby chore pogarsza przebieg choroby
iamplifikuje psychozy (40). By moe co nierozstrzygnite w niektrych przypadkach konopie speniaj rol zapalnika, uruchamiajcego istniejcy ju proces chorobowy, za z ca pewnoci pogarszaj przebieg choroby. Nie wydaje si jednak, by
bya to prosta zaleno. Podobne konkluzje wynikaj z dugofalowych prospektywnych bada prowadzonych nad zwizkami midzy uywaniem konopi a rozwojem
ADHD na grupie 1265 dzieci w Nowej Zelandii (41). Uywanie marihuany wie
si ze stosowaniem innych narkotykw, ktre mog nasila symptomy ADHD (41).
Badania brytyjskie ujawniaj, e zwizek midzy paleniem marihuany a schizofreni
moe by zafaszowany przez oglny wzrost (od 30 lat) tendencji przechodzenia
do dugotrwaego uywania konopi przez coraz wiksz liczb Brytyjczykw (42).
Badania longitudinalne wykazuj, e marihuana uywana w wieku modzieczym
przyczynia si do czstszego wystpowania psychozy w dorosoci. Autorzy tumacz
385

Marcin Szulc

to zmianami genetycznymi. Ekspozycja na konopie w okresie dorastania uszkadza

gen COMT, ktry reguluje enzym O-metylotransferaz katecholow, degradujcy
dopamin, neurotransmiter zaangaowany w generowanie objaww pozytywnych
schizofrenii (10). Gen wystpuje w dwch formach: Val i Met. Osoby posiadajce
jedn lub dwie kopie wariantu Val ponosz wysze ryzyko rozwoju schizofrenii, jeli
uywaj marihuany w okresie dorastania (10, 11). Uywanie marihuany moe nasili
syndrom prodromalny schizofrenii, czyli wczesne zwiastuny choroby. Nie oznacza to
jednak, e tylko ten jeden polimorfizm genowy jest patognomonicznym czynnikiem
ryzyka zachorowalnoci na schizofreni (43).
Niejednoznaczno uzyskiwanych wynikw wiadczy o koniecznoci zaoenia, e
konsekwencje oddziaywania marihuany s heterogeniczne, w porwnaniu do zaburze powodowanych alkoholem bardziej niejednorodne i zale od konfiguracji
wielu czynnikw, zarwno fizycznych, jak i psychicznych (np. styl radzenia sobie ze
stresem) oraz spoecznych (towarzystwo) (44, 45).
Uywanie marihuany a zaburzenia poznawcze
Block i Ghoneim (46) zestawili wyniki standardowych testw umiejtnoci u tych
samych uczniw na przestrzeni kilku lat. Wyniki bada potwierdzaj, e osoby, ktre
uyway czsto marihuany (N=144) (7 lub wicej razy w tygodniu przez duszy
okres) wykazyway w porwnaniu z grup kontroln (N=72) braki w umiejtnociach matematycznych, ekspresji werbalnej, jak rwnie cechowaa je niska selektywno uwagi, upoledzenie w procesach przetwarzania i zapamitywania informacji
(46, 47, 48). Badania nad szybkoci identyfikacji ekspresji emocjonalnej u czstych
uytkownikw konopi ujawniaj deficyty w przetwarzaniu afektywnym, zauwaalne
w sabszym dekodowaniu podstawowych emocji podczas interakcji spoecznych (49).
Badania prowadzone na grupie osb w wieku 1829 lat wykazay pogorszenie jakoci procesu decyzyjnego i planw wykonawczych, za hamowanie reakcji, pami
przestrzenna i cigo uwagi nie ulegy zaburzeniu, ale zdaniem autorw, cho
kontrolowano zmienne demograficzne, prba badawcza bya zbyt maa (N=16), by
generalizowa uzyskane wyniki (50).
Odnotowano take zwizek pomidzy naraeniem podu na ekspozycj zwizkw
zawartych w konopiach a pniejszymi konsekwencjami w 18 miesicu ycia dziecka.
Zarejestrowano zwikszone ryzyko wystpienia zachowa agresywnych i problemw
ze skupieniem uwagi tylko u dziewczynek (51). Podobne zalenoci uzyskano we
wczeniejszych pomiarach, u obojga pci pomidzy 13 a 16 rokiem ycia (52).
U nastoletnich uytkownikw konopi ujawniono wystpowanie nieprawidowoci
strukturalnych w mzgu, w tym zmniejszenie gruboci kory (53) oraz zmniejszon
korow anizotropi frakcyjn, co moe wskazywa na postpujc demielinizacj (54).
Deficyty poznawcze u modziey mog wynika zarwno z neurotoksycznego
oddziaywania konopi, jak te wtrnych efektw oddziaywania, ktre powoduj rezygnacj z nauki (55, 56, 57). Zawarte w konopiach indyjskich kannabinoidy dziaaj
za porednictwem receptorw kannabinoidowych CB1 i CB2. W ostatniej dekadzie
386

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

ubiegego wieku wykryto u czowieka i rnych gatunkw zwierzt endogenne kannabinoidy. Anandamid jest naturalnym endogennym ligandem receptorw kannabinoidowych (58). Receptory CB1 s usytuowane gwnie presynaptycznie na powierzchni
neuronw, zarwno orodkowego, jak i obwodowego ukadu nerwowego. Pobudzenie ich prowadzi do zahamowania uwalniania licznych neuroprzekanikw, midzy
innymi dopaminy i serotoniny. Du gsto receptorw CB1 wykryto w ukadzie
limbicznym, hipokampie i korze mzgowej, czyli w strukturach odpowiedzialnych
za funkcje poznawcze, co tumaczy waciwoci narkotyczne kannabinoidw (58).
Rodriquez de Fonseca z zespoem wykryli podczas bada na szczurach, e dugotrwae
podawanie kannabinoidw zmienia funkcj w ukadzie limbicznym mzgu, wsposb
podobny do obserwowanego w przypadku naduywania innych lekw (59). Mechanizm uzalenienia moe by w przypadku marihuany podobny do uzalenienia od
innych substancji (60). Uwaa si, e hipokamp tonicznie hamuje ukad nagrody,
aw zwizku z tym jego dysfunkcja lub uszkodzenie prowadzi do odhamowania (61).
W chwili obecnej istnieje zbyt mao jednoznacznych dowodw na neurotoksycz
no konopi prowadzc do stale utrzymujcych si deficytw uwagi. Jednak pojawiaj si ju doniesienia na temat spadku IQ u dugotrwaych palaczy marihuany
oraz wystpowania subtelnych deficytw poznawczych (62, 63, 57). Wystpienie
zaburze sensorycznych, czasu reakcji i koordynacji ruchowej po uyciu marihuany, przekada si na ryzyko prowadzenia pojazdw pod wpywem cannabis (64,
65). Jeden na dziesiciu zatrzymanych kierowcw w Kalifornii w 2010 roku uzyska
w testach pozytywny wynik THC. Problem ten dotyczy zwaszcza tych kierowcw,
ktrzy otrzymali pozwolenie na stosowanie marihuany w celach medycznych. Wniektrych dystryktach liczba ta jest jeszcze wysza i wynosi 1 na 5 kierowcw (66).
Podobne wyniki uzyskano w badaniach kanadyjskich (67). National Highway Traffic
Safety Administration podaje, e nawet umiarkowane dawki marihuany obniaj bezpieczestwo prowadzenia pojazdu, pogarszajc czas reakcji i kontrolowanie sytuacji
na drodze (68). McCarthy i wsp. badajc studentw ustalili, e s oni przekonani,
i jazda pod wpywem marihuany jest bezpieczniejsza ni pod wpywem alkoholu
(69). Wart odnotowania jest fakt, e u 15% pacjentw z urazami po wypadkach
odkryto we krwi THC, za u 17% zarwno THC jak i alkohol (70). Obnienie zdolnoci percepcyjnych, obserwowane w badaniach eksperymentalnych po dawkach do
300g/kg THC, byo porwnywalne ze skutkami przyjcia dawki o steniu alkoholu
we krwi (BAC blood alcohol concentration) w wysokoci 0.05g/dl. (71). Powanym
ograniczeniem tych bada jest ignorowanie faktu, e metabolity THC utrzymuj
si duej we krwi, ni aldehyd octowy, co moe oznacza, e kierowcy powodujcy
wypadki mogli nie uywa konopi bezporednio przed zdarzeniem (71).
Uywanie marihuany a zdrowie fizyczne
W badaniu duskim umieralnoci pacjentw po leczeniu zaburze zwizanych
zuywaniem kanabinoli stwierdzono znacznie wysze wspczynniki zgonw (SMR)
ni w grupie kontrolnej (72). Regularne zaywanie konopi jest co najmniej tak samo
387

Marcin Szulc

szkodliwe, jeli nie bardziej, jak uywanie wyrobw tytoniowych ze wzgldu na

zawarto substancji smolistych i innych szkodliwych zwizkw chemicznych (73).
Na przykad ilo wdychanej smoy i poziom tlenku wgla absorbowany przez palaczy
marihuany (niezalenie od zawartoci THC) jest od trzech do piciu razy wyszy ni
upalcych tyto (74, 75). Badacze z University of California w Los Angeles szacuj, e
szkodliwo wypalania 34 skrtw marihuany dziennie mona porwnywa zwypaleniem 20 papierosw (74, 75, 76). Potwierdzenia szkodliwoci dostarczyy inne badania. Ustalono, e regularne, ale rekreacyjne stosowanie marihuany, trwajce nawet
poniej szeciu lat, powoduje wyrane pogorszenie czynnoci puc, aupalaczy cz
ciej wystpuje przewleke zapalenie oskrzeli (wisty, produkcja plwociny, przewleky
kaszel) ni w grupie niepalcych (8, 77). Badacze w kadym z artykuw podkrelaj,
e uzyskane wyniki maj charakter przybliony ze wzgldu na trudno wyselekcjonowania czystej prby. Nie mona bowiem wykluczy, e badani take palili
papierosy i uywali innych substancji wziewnych. Jednak ponad wszelk wtpliwo
dym konopny zawiera substancje mutagenne i kancerogenne, chocia nie ma jeszcze
danych jednoznacznie rozstrzygajcych zakres konsekwencji zdrowotnych. Zhang
iwsppracownicy odnotowali u palaczy marihuany wiksze ryzyko pojawienia si
raka paskonabonkowego w obrbie gowy i szyi, jednak zaleno ta nie zostaa
potwierdzona w kolejnych badaniach (78, 79). Nie zmienia to faktu, e wdychanie
dymu o ustalonym chemicznie skadzie, podobnym do dymu papierosowego, przez
sam analogi do dymu tytoniowego nie jest korzystne dla zdrowia. Analiza bada
zawiera konkluzj, e palenie zarwno papierosw, jak i marihuany niesie wiksze
ryzyko zachorowalnoci na raka i inne konsekwencje zdrowotne (zwaszcza u kobiet)
ni stosowanie tylko jednego z tych rodkw (7, 80, 81, 82).
Lev-Ran i wsp. stosujc modele regresji liniowej zauwayli wikszy spadek jakoci
ycia i czciej pojawiajce si objawy CUD (cannabis use disorders) u kobiet ni
mczyzn uywajcych konopi (83). Aktywny skadnik THC wpywa take na system endokrynologiczny. Dziaa hamujco na sekrecj hormonw reprodukcyjnych,
prolaktyny i hormonu wzrostu (84).
Konsekwencje zwizane z wczesn inicjacj konopi
Okazuje si, e dugoterminowych konsekwencji uywania marihuany nie naley
ogranicza jedynie do szkd wywoywanych tylko konopiami. Niektrzy badacze
twierdz, e tak jak papierosy s furtk do marihuany (85, 91), tak marihuana jest
bram do innych narkotykw (86, 87, 88, 89), np. kokainy (90). Istnieje ku temu
kilka powodw:
neurobiologiczne skutki uywania konopi mog zwiksza wraliwo na efekty
dziaania innych substancji psychoaktywnych
uywanie konopi uatwia kontakt z tymi, ktrzy stosuj lub sprzedaj inne
narkotyki
uywanie konopi wpywa na funkcjonowanie poznawcze, a zatem na podejmowanie decyzji i dokonywanie wyborw, np. czy stosowa inne uywki (9).
388

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

Czsto te papierosy i alkohol s przyjmowane rwnoczenie z marihuan. Badania ujawniaj, e etanol moe poprawia wchanianie THC, wywoujc subiektywne
zwikszenie dozna, a zarazem przyczynia si do popularnoci tej kombinacji uywek
(92). Istniej rwnie dane wskazujce, e znaczc rol w przechodzeniu od uywania wyrobw tytoniowych do stosowania marihuany odgrywa temperament. Poza
wczesnym wiekiem inicjacji palenia papierosw, istotna wydaje si wysoka potrzeba
poszukiwania przyjemnoci oraz niski poziom niemiaoci (93). Badania donosz
rwnie, e czenie tytoniu z marihuan poprzez palenie tak zwanego blunta przyczynia si do zwikszenia ryzyka uzalenienia od marihuany (94).
Dowiedziono te wystpowania zalenoci pomidzy predykcj uzalenienia od
konopi a dziaaniem systemw mzgowych pozostajcych ze sob w interakcji: BAS
behawioralnym systemem aktywacji i BIS behawioralnym systemem hamowania. Wyszy poziom funkcjonowania BAS zwiksza prawdopodobiestwo, e modzie raczej nie signie po substancje takie jak tyto czy marihuana w cigu ycia.
Natomiast niskie funkcjonowanie BIS zwiksza prawdopodobiestwo wielokrotnego
uywania konopi. Wysoki BAS wydaje si raczej charakterystyczny dla eksperymentalnego stosowania substancji, natomiast niski BIS wydaje si mie istotne znaczenie
dla przechodzenia do regularnego uywania konopi (95).
Analiza danych, ktre zostay zebrane w latach 19651980 w Amsterdamie wskazuje, e cho uywanie konopi jest niemal niezbdnym warunkiem stosowania innych
narkotykw, to jednak zasig uzalenienia od konopi ogranicza si tylko do intensywnych uytkownikw, tzw. heavy users(96).
Wczesne uywanie marihuany jest silnie zwizane z pniejszym zastosowaniem
innych nielegalnych substancji oraz z wikszym ryzykiem naduywania lub uzalenienia. Okazuje si, e wiek inicjacji uywania marihuany by najwaniejszym
wskanikiem pniejszego leczenia uzalenie (97).
Wykazano, e regularne zaywanie marihuany jest zwizane z wystpowaniem
wpniejszym yciu innych problemw, np. zych wynikw w nauce, sabej wydajnoci pracy i wzrostu absencji, (98, 99) deficytw poznawczych (100, 49) i uszkodze
puc oraz czstszym wystpowaniem w tej grupie ryzykownych zachowa seksualnych, np. posiadania wielu partnerw seksualnych (101, 102, 103, 104), przedwczesnej
inicjacji (105) i niestosowania prezerwatyw (102).
Uzalenienie od marihuany
W kodyfikacjach DSM-IV oraz ICD-10 zamieszczono dobrze zdefiniowane zjawisko uzalenienia od kanabinoli (106). W ICD-10 kanabinole stanowi samodzieln
pozycj, omawian oddzielnie od substancji halucynogennych. Do objaww psychicznych uzalenienia od kanabinoli nale: mylenie magiczne, zaburzenia pamici
i uwagi, upoledzenie zdolnoci rozwizywania problemw i planowania przysz
oci, osabienie zachowa intuicyjnych, apatia z dominujcym brakiem motywacji
do dziaania, zobojtnienie uczuciowe, osabienie woli, gd psychiczny, bezczynno, dystymia, obnienie nastroju (anhedonia), stany lkowe, zaburzenia snu (65).
389

Marcin Szulc

Do zaburze somatycznych zalicza si: zaburzenia koordynacji ruchowej (ataksja),

przewleke zapalenie krtani i oskrzeli, napady kaszlu, sucho w ustach, przekrwienie
biakwek i spojwek, wysypki skrne, brak apetytu, wychudzenie, niekiedy wyniszczenie, zaburzenia seksualne, osabienie reakcji odpornociowych (65). W funkcjonowaniu spoecznym wyrnia si: zanik zainteresowania, zaniedbywanie obowizkw,
izolacj spoeczn, samotno, degradacj spoeczn, zaburzenia zachowania (65,
107). Chroniczne uywanie kanabinoli moe prowadzi do uzalenienia wwicej
ni jednym na 10 przypadkw (4).
Wprawdzie konsekwencje zdrowotne uywania konopi s powaniejsze dla kobiet,
to jednak ryzyko uzalenienia jest wysze u mczyzn. W cigu trzech lat ryzyko
uzalenienia od konopi u kobiet wynosio stale 1%, za u mczyzn zwikszyo si
do 4% (108).
Wiele poprzednich bada kwestionowao istnienie zespou odstawienia konopi
(CWS cannabis withdrawal syndrome), jednak najnowsze dane dostarczaj dowodw na coraz wiksz liczb objaww klinicznych pojawiajcych si po zaprzestaniu czstego spoywania marihuany (109, 110, 111, 112). Wie si to by moe ze
wzrastajc zawartoci THC w konopiach. Od 30 lat w konfiskowanej przez policj
marihuanie w USA zawarto THC z roku na rok sukcesywnie ronie (113). W jednym z szacunkw obejmujcych zajt marihuan w latach od 19922006 obliczono,
e jej moc wzrosa o 175% (114).
Problem legalizacji konopi na przykadzie Czech, Hiszpanii i Holandii
W celu zwalczania konsumpcji substancji odurzajcych stosuje si czsto wspwystpujce formy polityki represji karnych i ograniczenia szkd. Legalizacja konopi
jest form odstpstwa od polityki penalizacji i kryminalizacji. W zwizku z ponoszeniem niewspmiernych kosztw walki z narkobiznesem w stosunku do pozytywnych
efektw, niektre pastwa zdecydoway si na zagodzenie polityki narkotykowej
wobec obywateli. Wielu politykw i osobistoci publicznych zwaszcza z rejonu latynoamerykaskiego podkrela, e:
...Potne wydatki przeznaczane na kryminalizacj i rodki represji skierowane przeciw producentom, handlarzom i konsumentom nielegalnych substancji psychoaktywnych nie speniy swej
roli dostawy i konsumpcja nie zmniejszyy si. Sukcesy w eliminowaniu jednego rda dostaw
narkotykw s pozorne, bo w miejscu tego zlikwidowanego natychmiast powstaj nastpne. rodki
represji stosowane wobec konsumentw nielegalnych substancji psychoaktywnych blokuj wysiki
pastw, zmierzajce do zmniejszenia liczby zakae HIV i zachorowa na AIDS, zmniejszenia
liczby zgonw z powodu przedawkowania narkotykw i innych negatywnych konsekwencji ich
uywania. Rzdowe wydatki na nieskuteczne strategie, majce na celu zmniejszenie dostpnoci
i penalizacj, mona by przeznaczy na oparte na naukowych dowodach strategie ograniczania
popytu i redukcj szkd (115).

Polityka legalizacji umocowana jest w przekonaniu, e rygoryzm w zwalczaniu

narkotykw doprowadza do wzrostu przestpczoci i cen narkotykw, za dziaanie
samych konopi klasyfikuje je wrd tak zwanych mikkich uywek. Istotn kwesti
390

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

jest take moliwo uzyskania dodatkowego dochodu przez pastwo z tytuu opodatkowania marihuany podobnie jak ma to miejsce w przypadku alkoholu i wyrobw
tytoniowych. Pojawiaj si take argumenty podkrelajce terapeutyczne oddzia
ywanie konopi (2).
Przykadami Pastw, ktre zagodziy polityk narkotykow wobec obywateli s
Czechy, Holandia, Hiszpania, Urugwaj a take stan Kalifornia.
W Czechach zgodnie z nowelizacj kodeksu karnego z 1990 roku posiadanie
narkotykw na wasny uytek nie jest przestpstwem, lecz wykroczeniem administracyjnym. Kolejna nowelizacja z 1998 roku z powrotem uznaa za przestpstwo
posiadanie narkotykw ale w ilociach wikszych ni mae. Obecna nowelizacja
ze stycznia 2010 roku wprowadzia nisze kary pozbawienia wolnoci za posiadanie
wikszej ni maa iloci konopi (do roku pozbawienia wolnoci), ni za posiadanie
innych narkotykw (do dwch lat pozbawienia wolnoci). Jednak posiadanie maych
iloci jakichkolwiek narkotykw pozostao nadal wykroczeniem. Reasumujc, posiadanie w Czechach konopi w maych ilociach, czy ich uprawa na wasny uytek s
formalnie zdekryminalizowane (nie s klasyfikowane jako przestpstwo), cho nadal
stanowi naruszenie prawa i podlegaj karze grzywny (116). Odpowiednie rozporzdzenie reguluje, co oznacza ilo wiksza ni maa. W przypadku suszu konopnego
wielkoci graniczn jest 15 g. (116). Ustawa o wykroczeniach stanowi, e posiadanie
maych iloci narkotykw, w tym w szczeglnoci marihuany, jest wykroczeniem
i podlega karze grzywny do 15 tys. koron (ok. 600 euro) (2).
Prawo hiszpaskie od 1982 formalnie zdekryminalizowao posiadanie narkotykw
do uytku osobistego. Wprowadzono rozrnienie midzy narkotykami mikkimi
atwardymi (w opinii ustawodawcy mniej szkodliwymi a bardziej szkodliwymi),
wzwizku z czym handel marihuan sta si przestpstwem zagroonym mniej surowymi karami. Od 1992 r. podlegaj karom administracyjnym pewne zachowania
ocharakterze konsumenckim jak np. publiczne zaywanie narkotykw. Od 2001roku
popularne staj si tak zwane kluby konopne, ktrych czonkowie uprawiaj na wasny
uytek marihuan a plony dziel miedzy sob, co zwalnia ich z zarzutu handlu (2, 117).
MacCoun i Reuter (118) ocenili holendersk polityk wobec narkotykw jako
cechujc si daleko posunit liberalizacj. Sprzeda jak i uprawa konopi s w Holandii nielegalne i stanowi formalnie drobne wykroczenie a nie przestpstwo, a ich obrt
w niewielkich ilociach (do 5 gramw i do 5 rolin) jest tolerowany. W tak zwanych
coffee shops maksymalna ilo marihuany nie moe przekracza 500gram. Od 1maja
2013 roku, na mocy przeforsowanego przez rzd premiera Marka Ruttego prawa,
zcoffee shopw korzysta mog tylko penoletni obywatele Holandii posiadajcy kart
klubow1. Celem zmiany podejcia byo ograniczenie turystyki narkotykowej (2, 118).
Zdaniem MacCoun i Reuter dowiadczenia z wprowadzeniem depenalizacji
marihuany w 13 stanach USA, Woszech i Hiszpanii w latach 70. nie przyniosy jednoznacznych korzyci. Nie spowodoway jednak gwatownego zwikszenia spoycia
tego rodka (118). Autorzy sugeruj jednak, e legalizacja wszystkich narkotykw
1

www.rijksoverheid.nl

391

Marcin Szulc

doprowadziaby do znacznego spadku ich cen a zarazem wzrostu spoycia i zastrzegaj si, e trudno generalizowa dowiadczenia spoeczestwa holenderskiego na
inne kraje.
W adnym z powyszych pastw posiadanie i produkcja marihuany nie s zalegalizowane, lecz do pewnego stopnia zdekryminalizowane. W niektrych sytuacjach
zdekryminalizowane dziaania mog jednak podlega karom administracyjnym (2).
Pomysy na dekryminalizacj i depenalizacj marihuany s dyskutowane nie tylko
wPolsce. Trudno zaj w tej kwestii jednoznaczne stanowisko ze wzgldu na nieliczne wyniki bada. W 2001 roku przeprowadzono eksperyment policyjny w London
Borough of Lambeth dzielnicy Londynu polegajcy na depenalizacji marihuany.
Dziaania te doprowadziy do wzrostu przestpstw zwizanych z posiadaniem konopi,
ktre utrzymyway si rwnie po zakoczeniu eksperymentu. Jednak poowa z nich
bya wynikiem turystyki narkotykowej z inny dzielnic lub krajw (119).
Problem etyczny podejcia do legalizacji i uywania marihuany
przez psychologw
Coraz czciej mona spotka si z wtpliwociami studentw psychologii i innych
kierunkw humanistycznych, dotyczcymi szkodliwoci marihuany oraz ich preferencji, co do stosowania rnych uywek w yciu towarzyskim. Wydaje si, e poruszana kwestia wymaga szczeglnie ostronego podejcia. Profesje speniajce kryteria zawodu zaufania publicznego takie jak lekarz, pedagog, psycholog, czy prawnik
(art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, 120), oprcz zasad prakseologicznych postpowania
i dobrej praktyki, kieruj si take reguami etyki zawodowej. Specyfika zawodw
zaufania publicznego oznacza, e osobom takim stawia si wysze wymagania, ni
akceptowane przez wikszo spoeczestw kanony postpowania etycznego. Psychologowie zobowizani s w swojej pracy kierowa si etyk zawodu psychologa.
Bywa, e psycholog staje si osob publiczn poprzez prowadzenie wykadw lub
obecno w mediach, gdy zapraszany jest w celu komentowania rnych zjawisk
iproblemw. Konieczne wydaje si zatem wypracowanie czytelnego stanowiska psychologw w sprawie legalizacji marihuany. Brak jest bowiem publikacji z zakresu
etyki zawodu psychologa w Polsce (121, 122), ktra regulowaaby problem palenia
tytoniu, uywania alkoholu i stosowania innych substancji psychoaktywnych przez
psychologw. Autor artykuu proponuje sformuowanie takiego stanowiska w oparciu
o kodeks etyczny zawodu psychologa. W wietle analizy dostpnych zbiorw zasad
etyki zawodu psychologa wydaje si, e propagowanie przez psychologw legalizacji
marihuany staoby w sprzecznoci z zasadami etycznymi zawodu. Sprzeczne jest
z zasad pierwsz nieszkodzenia oraz zasad dziewit odpowiedzialnoci,
zawartymi w podrczniku Ethics in psychology. Professional standards and cases
(123). W myl zasady dziewitej, nie mona przewidzie konsekwencji legalizacji
dla caej spoecznoci (w tym dzieci i modziey).
Popieranie uywania konopi przez psychologw stoi w sprzecznoci z reguami
zawartymi w podrczniku Ethics for psychologists: A handbook (124), a mianowi392

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

cie zasady drugiej sprawiedliwego traktowania bezstronnoci i zasady trzeciej

wymogu roztropnoci obowizku bilansowania potencjalnych korzyci i strat
(primum non nocere) oraz zasady czwartej nakazu uczciwoci prawdomwnoci.
Poparcie legalizacji marihuany i goszenie pozytywnych aspektw uywania konopi
stoi w sprzecznoci z zasadami Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa zatwierdzonego przez Walne Zgromadzenie Delegatw Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w 1991 roku2. Artyku drugi brzmi: psycholog jest wiadomy szczeglnej odpowiedzialnoci wynikajcej ze specyfiki wykonywanego zawodu. Powinien zna granice
swoich kompetencji (...) (125: 838). Psycholog jest zobowizany gosi przekonania
poparte rzeteln wiedz i by osob aktywn w promowaniu zachowa zdrowotnych.
Artyku trzeci kodeksu etyczno-zawodowego psychologa zatwierdzonego przez
PTP brzmi (...) psycholog zdaje sobie spraw, e jego decyzje w sprawach osobistych
(...) mog rzutowa na zaufanie spoeczne do psychologii i psychologw (125: 838).
Implikacj tego artykuu jest stanowisko, e pogldy i sposb ycia prowadzony
przez psychologw wykraczaj daleko poza sfer zawodow i oznaczaj przenikanie si sfery prywatnej z profesjonaln. Sposb zachowania psychologa, rwnie
w yciu prywatnym, wpywa na jego wiarygodno i zaufanie a kada niegodna
lub nieodpowiedzialna postawa moe powodowa utrat zaufania do psychologii
i psychologw w ogle.
Artyku czwarty omawianego kodeksu mwi: przyjmowanie twierdze i metod
wypracowanych w innych warunkach spoecznych i kulturowych powinna poprzedza krytyczna analiza moliwoci ich wykorzystania w naszych warunkach (125:
838), co oznacza, e naley zapozna si z rzeczywistymi dowiadczeniami na temat
legalizacji marihuany w innych krajach i rozway, czy taki model byby moliwy
ibezpieczny do zastosowania w polskich warunkach.
Artyku dwudziesty dziewity mwi, e psychologia ze wzgldu na sw blisko z yciem spoecznym jest t dziedzin nauki, ktrej wyniki mog by naduywane w celu ksztatowania przekona i zachowania ludzi. Podejmujc badania
naukowe psycholog starannie rozwaa ich stron etyczn, a zwaszcza moliwe pozytywne inegatywne konsekwencje udostpnienia wynikw bada i ich wykorzystania
wpraktyce spoecznej (125: 841). Koresponduje z nim artyku trzydziesty sidmy:
psycholog dba o rzetelne przedstawienie wynikw swych bada i stara si zapobiec
ich niewaciwemu wykorzystaniu. Dlatego naley zawsze uwzgldnia wyniki, ktre
nie potwierdzaj hipotez badawczych, istnienie alternatywnych hipotez i alternatywnych sposobw interpretacji wynikw oraz ograniczenia zasigu generalizacji
uzyskanych rezultatw. Szczegln ostrono naley zachowa przy formuowaniu
praktycznych wnioskw z bada (125: 842). Bliski wymienionym jest artyku pidziesity tego samego dokumentu ktry mwi, e: (...) psycholog dba o zgodno
przekazywanych treci ze wspczesnym stanem nauki (125: 844). Doniesienia
zbada nad uytecznoci farmakologiczn niektrych zwizkw psychoaktywnych
zawartych w konopiach nie ami regu etycznych, przekraczaj je wwczas, gdy ich
2

http://www.ptp.org.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=29

393

Marcin Szulc

autor wyciga uproszczone wnioski. Istotne zatem jest formuowanie rozwanych

iostronych refleksji z prowadzonych przez siebie lub innych bada nad konsekwencjami uywania marihuany.
Jedn z wanych kwestii w psychologii jest promocja zdrowia rozumiana jako
...zesp dziaa profesjonalnych psychologw, ktrych celem jest ksztatowanie
i utrwalanie zachowa potrzebnych do rozwoju i utrzymania zdrowia jednostki
(126) oraz kierowanie si naczeln zasad dobra drugiego czowieka (120). Pojawia si w zwizku z powyszym zasadne pytanie, jak powinno brzmie stanowisko
psychologw wobec zastosowania medycznej marihuany poprawiajcej jako ycia
chorych? Istotn kwesti w psychologii jest bowiem zapewnienie pacjentowi, na tyle
ile to moliwe, penego fizycznego, psychicznego i spoecznego dobrostanu. Z drugiej
strony istnieje ryzyko zastosowania medycznej marihuany w celach niemedycznych.
Salomonsen-Sautel i in. (127) dowodz, e 74% nastolatkw uywao w ten sposb
cudzej medycznej marihuany.
Powysze rozwaania nie powinny w adnym razie zmienia postawy obowizujcej kadego psychologa do podejcia holistycznego, penego szacunku i empatii wobec
drugiego czowieka (pacjenta, klienta, studenta, kolegi), ktry ma prawo reprezentowa odmienne, ni nasze pogldy i nastawienie do ycia i uywek. Takie podejcie
jest zgodne z duchem humanizmu.
PODSUMOWANIE
Pierwszym celem artykuu byo przedstawienie przegldu bada nad wpywem
konopi i ich przetworw na zdrowie uytkownikw w aspekcie zdrowia fizycznego,
psychicznego i funkcjonowania spoecznego. Wydaje si, e pomimo niejednoznacznych wynikw bada na temat gbokoci szkodliwego wpywu na organizmy, mona
ustali zasadnicze kwestie. Marihuana jest szkodliwa, cho naley bra pod uwag
aspekty indywidualne, okres inicjacji i czsto jej przyjmowania. Prowadzone s
nadal badania nad wpywem konopi na organizmy take w kontekcie zmiennych
demograficznych. Szkody wynikajce z uywania marihuany uzalenione s od wielu
czynnikw: fizjologicznych, psychologicznych, spoecznych, jak i demograficznych.
Zakres jej oddziaywania nie jest w peni poznany. Rozwaania czy marihuana jest
troch mniej szkodliwa od tytoniu i zdecydowanie mniej od alkoholu, jak dotd nie
przyniosy jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, w jaki sposb uregulowa problem legalizacji konopi (128, 12). Przymiotnik bezpieczniejszy nie jest tosamy
z bezpieczny. Problem uywania marihuany podobny jest do problemu uywania
wyrobw alkoholowych. Wielu pije nie naduywajc, co jednakowo nie zmienia
faktu, e alkohol jest szkodliwy, za liczb osb uzalenionych w Polsce szacuje si
na okoo 800 tysicy (PARPA, 2012)3. Nieoficjalnie mwi si, e jest ich czterokrotnie
wicej. Sporadyczna ekspozycja na dym cannabis i uywanie przetworw konopi
3

394

http://www.parpa.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=155&Itemid=16

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

by moe nie jest bardzo ryzykowne, problem polega jednak na tym, e nie ma pewnoci, czy, kiedy i w jakich okolicznociach uywanie okazjonalne przeksztaci si
w zaywanie permanentne.
W wietle tych danych, a take opierajc si na zasadach etycznych pracy psychologa przedstawiono propozycj ujednolicenia stanowiska psychologw wobec
legalizacji konopi oraz ich propagowania. Naley podkreli, e kodeks etyczny nie
wyczerpuje moliwoci dyskusji, czasem te stoi w sprzecznoci wobec naczelnej
zasady kierowania si deniem do dobra drugiego czowieka. Poniewa jednym
zzada psychologw jest promocja zdrowia w szerokim tego sowa znaczeniu, dlatego
autor proponuje zajcie stanowiska prozdrowotnego w dyskusji na temat uywek
atake zachowywanie si zgodnie z zasadami etyki zawodu zaufania publicznego,
ktry rozciga si daleko poza ramy profesjonalnej aktywnoci. Autor nie widzi podstaw zdrowotnych ani wskaza etycznych do tego by legalizowa (upowszechnia
azarazem legitymizowa) kolejny szkodliwy rodek psychoaktywny.
PIMIENNICTWO
1. Dz.U. 2005 Nr 179 poz. 1485
2. Mrz M (2012) Marihuana: midzy dekryminalizacj a legalizacj. Przegld wybranych rozwiza
Czechy, Holandia, Hiszpania, Urugwaj i Kalifornia. Biuro Analiz Sejmowych. Analizy, 20 (87),
s.16.
3. Hall W, Degenhardt L (2009) Adverse health effects of non-medical cannabis use. Lancet, 374,
13831391.
4. Stephens RS, Roffman RA, Simpson EE (1994) Treating adult marijuana dependence: A test of the
relapse prevention model. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 62, 9299.
5. Arendt, M, Munk-Jrgensen P (2004) Cannabis users seeking treatment: Prevalence of psychiatric
disorders. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 39, 97105.
6. Rasic D, Weerasinghe S, Asbridge M, Langille DB (2013) Longitudinal associations of cannabis
and illicit drug use with depression, suicidal ideation and suicidal attempts among Nova Scotia
high school students. Drug and Alcohol Dependence, 129(1), 4953.
7. Berthiller J, Straif K, Boniol M, Voirin N, Benham-Luzon V, Ayoub WB, Dari I, Laouamri S,
Hamdi-Cherif M, Bartal M, Ayed FB, Sasco AJ (2008) Cannabis smoking and risk of lung cancer
in men: a pooled analysis of three studies in Maghreb. Journal of Thoracic Oncology, 3, 13981403.
8. Nuttall SL, Raczi JL, Manney S, Thorpe GH, Kendall MJ (2003) Effects of smoking and cannabis use
on markers of oxidative stress in exhaled breath condensate. Birmingham, UK: Division of Medical
Sciences, University of Birmingham.
9. Budney AJ, Stanger C (2012) Cannabis use and misuse. W: Rey JM (red.), IACAPAP e-Textbook
of Child and Adolescent Mental Health. Geneva: International Association for Child and Ado
lescent Psychiatry and Allied Professions. http://iacapap.org/wp-content/uploads/G.2-CANNABIS-072012.pdf
10. Caspi A, Moffitt TE, Cannon M, McClay J, Murray R, Harrington H, Taylor A, Arseneault L, WilliamsB, Braithwaite A, Poulton R, Craig IW (2005) Moderation of the effect of adolescent-onset
cannabis use on adult psychosis by a functional polymorphism in the catechol-Omethyltransferase
gene: Longitudinal evidence of a gene X environment interaction. Biological Psychiatry, 57(10),
11171127.
11. Casadio P, Fernandes C, Murray RM, Forti DM (2011) Cannabis use in young people: The risk for
schizophrenia. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 35 (2011) 17791787.

395

Marcin Szulc
12. Nutt DJ, King LA, Phillips LD (2010) Drug harms in the UK: a multicriteria decision analysis.
Lancet, 376, 15581565.
13. Redonnet B, Chollet A, Fombonne E, Bowes L, Melchior M, (2012) Tobacco, alcohol, cannabis and
other illegal drug use among young adults: The socioeconomic context. Drug and Alcohol Dependence, 121(3), 231239.
14. Barcus E (2008) Personality and Cannabis Use: A Review of the Current Literature. Advances in
Schizophrenia and Clinical Psychiatry, 3(3), 8489.
15. Arendt M, Rosenberg R, Foldager L, Perto G, Munk-Jrgensen P (2007) Psychopathology among
cannabis-dependent treatment seekers and association with later substance abuse treatment. Journal of Substance Abuse Treatment, 32, 113119.
16. Thomas H A (1996) A community survey of adverse effects of cannabis use. Drug and Alcohol
Dependence, 42(3), 201207.
17. Budney AJ, Radonovich KJ, Higgins ST, Wong CJ (1998) Adults seeking treatment for marijuana
dependence: A comparison with cocaine-dependent treatment seekers. Experimental and Clinical
Psychopharmacology, 6, 419426.
18. Budney AJ, Higgins ST, Radonovich KJ, Novy PL (2000) Adding voucher-based incentives to
coping skills and motivational enhancement improves outcomes during treatment for marijuana
dependence. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 10511061.
19. Copeland J, Swift W, Rees V (2001) Clinical profile of participants in a brief intervention program
for cannabis use disorder. Journal of Substance Abuse Treatment, 20, 4552.
20. Grella CE, Hser YI, Joshi, V, Rounds-Bryant, J (2001) Drug treatment outcomes for adolescents
with comorbid mental and substance use disorders. Journal of Nervous and Mental Disease, 189,
384392.21.
21. Copeland J, Swift W, Hoffman R, Stephens R, (2001) A randomized controlled trial of brie cognitive behavioral interventions for cannabis use disorder. Journal of Substance Abuse Treatment, 21,
556422.
22. Stephens R, Babor TF, Kadden R, Miller M (2002) The marihuana treatment project: Rationale,
design and participant characteristics. Addiction, 97, 109124.
23. Dennis M, Godley SH, Diamond G, Tims FM, Babor T, Donaldson J, Liddle H, Titus JC,
KaminerY, Webb C, Hamilton N, Funk R (2004). The Cannabis Youth Treatment (CYT) Study:
main findings from two randomized trials. Journal of Substance Abuse Treatment, 27, 197213.
24. Fergusson DM, Horwood LJ (1997) Early onset cannabis use and psychosocial adjustment in
young adults. Addiction, 92, 279296.
25. Horwood LJ, Fergusson DM, Coffey C, Patton GC, Tait R, Smart D, Letcher P, Silins E, Hutchinson
DM (2012) Cannabis and depression: An integrative data analysis of four Australasian cohorts.
Drug and Alcohol Dependence, 126(3), 369378.
26. Greenblatt J (1998) Adolescent self-reported behaviors and their association with marijuana use.
Based on data from the National Household Survey on Drug Abuse 19941996, Office of Applied
Studies, SAMHSA http://www.samhsa.gov/data/
27. Brook JS, Rosen Z, Brook DW (2001) The effect of early marijuana use on later anxiety and depressive symptoms. New York States Psychologist, 13, 3540.
28. Green BE, Ritter C (2000) Marijuana use and depression. Journal of Healthand Social Behavior,
41(1), 4049.
29. Brook JS, Cohen P, Brook DW (1998) Longitudinal study of co-occurring psychiatric disorders and
substance use. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 37, 322330.
30. Bovasso GB (2001) Cannabis abuse as a risk factor for depressive symptoms. American Journal of
Psychiatry, 158, 20332037.
31. Patton GC, Coffey C, Carlin JB, Degenhardt L, Lynskey M, Hall W (2002) Cannabis use and mental health in young people: Cohort study. British Medical Journal, 32, 11951198.
32. Scherrer JF, Grant JD, Duncan AE, Sartor CE, Haber JR, Jacob T, Bucholz KK (2009) Subjective
effects to cannabis are associated with use, abuse and dependence after adjusting for genetic and
environmental influences. Drug and Alcohol Dependence, 105(1), 7682.

396

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

33. Behrendt S, Beesdo-Baum K, Hfler M, Perkonigg A, Bhringer G, Lieb R, Wittchen HU (2012)
The relevance of age at first alcohol and nicotine use for initiation of cannabis use and progression
to cannabis use disorders. Drug and Alcohol Dependence, 123(1), 4856.
34. Substance Abuse and Mental Health Services Administration (1998) Analyses of Substance Abuse
and Treatment Need Issues. (Office of Applied Studies, OAS Analytic Series #A-7, DHHS Publication No. (SMA) 983227). Rockville, MD.
35. Childrens Hospital of Philadelphia (2009) Heavy Marijuana Use May Damage Developing Brain in
Teens, Young Adults. Science Daily.
http://www.sciencedaily.com/releases/2009/02/090202175105.htm
36. Above the Influence National Youth Anti-Drug Media Campaign. (n.d.) What are the long-term
effects of smoking pot? Dostp 5.07.2011

http://www.abovetheinfluence.com/help/askthedoc/
37. Andrasson S, Engstrom A, Allebeck P, Rydberg U (1987) Cannabis and schizophrenia: a longitudinal study of Swedish conscripts. Lancet, 2, 148386.
38. Zammit S, Allebeck P, Andrasson S, Lundberg I, Lewis G (2002) Self reported cannabis use as
arisk factor for schizophrenia in Swedish conscripts of 1969: historical cohort study. British Medical Journal, 325, 11991201.
39. van Dijk D, Koeter MWJ, Hijman R, Kahn RS, van den Brink W (2012) Effect of cannabis use on
the course of schizophrenia in male patients: A prospective cohort study. Schizophrenia Research,
137(1), 5057.
40. Degenhardt L, Hall W, Lynskey M (2003) Testing hypotheses about the relationship between cannabis use and psychosis. Drug and Alcohol Dependence, 71(1), 3748.
41. Fergusson DM, Boden JM, (2008) Cannabis use and adult ADHD symptoms. Drug and Alcohol
Dependence, 95(1), 9096.
42. Hickman M, Vickerman P, Macleod J, Kirkbride J, Jones PB (2007) Cannabis and schizophrenia: model projections of the impact of the rise in cannabis use on historical and future trends in
schizophrenia in England and Wales. Addiction, 102, 597606.
43. Tylec A, Stryjecka-Zimmer M, Kucharska-Pietura K (2007) Polimorfizm genu COMT w zaburzeniach psychicznych. Psychiatria Polska, 41(4), 473483.
44. Hall W, Solowij N, (1998) Adverse effects of cannabis. Lancet, 352, 16111116.
45. Blanco C, Ogburn E, Prez de Los Cobos J, Lujan J, Nunes EV, Grant B, Liu SM, Hasin DS (2008)
DSM-IV criteria-based clinical subtypes of cannabis use disorders: Results from the National Epidemiological Survey on Alcohol and Related Conditions (NESARC). Drug and Alcohol Dependence, 96(12), 136144.
46. Block RI, Ghoneim MM (1993) Effects of chronic marijuana use on human cognition. Psychopharmacology, 110(12), 219228.
47. Field M, Eastwood B, Bradley BP, Mogg K (2006) Selective processing of cannabis cues in regular
cannabis users. Drug and Alcohol Dependence, 85(1), 7582.
48. Wadsworth EJK, Moss SC, Simpson SA, Smith AP (2006) Cannabis use, cognitive performance
and mood in a sample of workers. Journal of Psychopharmacology, 20(1), 1423.
49. Platt B, Kamboj S, Morgan CJA, Curran HV (2010) Processing dynamic facial affect in frequent
cannabis-users: Evidence of deficits in the speed of identifying emotional expressions. Drug and
Alcohol Dependence, 112(1), 2732.
50. Grant JE, Chamberlain SR, Schreiber L, Odlaug BL (2012) Neuropsychological deficits associated
with cannabis use in young adults. Drug and Alcohol Dependence, 121(1), 159162.
51. El Marroun H, Hudziak JJ, Tiemeier H, Creemers H, Steegers EAP, Jaddoe VWV, Hofman A,
Verhulst FC, van den Brink W, Huizink AC (2011) Intrauterine cannabis exposure leads to more
aggressive behavior and attention problems in 18-month-old girls. Drug and Alcohol Dependence,
118(2), 470474.
52. Fried P, Watkinson B, Gray R, (2003) Differential effects on cognitive functioning in 13- to 16-year
olds prenatally exposed to cigarettes and marihuana. Neurotoxicology and Teratology, 25, 427436.

397

Marcin Szulc
53. Lopez-Larson MP, Bogorodzki P, Rogowska J, McGlade E, King JB, Terry J, Yurgelun-Todd D
(2011) Altered prefrontal and insular cortical thickness in adolescent marijuana users. Behavioural
Brain Research, 220, 164172.
54. Ashtari M, Cervellione K, Cottone J, Ardekani BA, Kumra S (2009). Diffusion abnormalities in
adolescents and young adults with a history of heavy cannabis use. Journal of Psychiatric Research,
43, 189204.
55. Pope HG, Gruber AJ, Hudson JI, Cohane G, Huestis MA, Yurgelun-Todd D (2003) Early-onset
cannabis use and cognitive deficits: what is the nature of the association? Drug and Alcohol
Dependence, 69(3), 303310.
56. Egerton A, Allison C, Brett RR, Pratt J (2006) Cannabinoids and prefrontal cortical function:
Insights from preclinical studies. Neuroscience and Biobehavioral Reviews 30, 680695.
57. Meier MH, Caspi A, Ambler A, Houts R, Keefe RSE, McDonald K, Ward A, Poulton R, Moffitt
TE (2012) Persistent cannabis users show neuropsychological decline from childhood to midlife. Proceedings of the National Academy of Sciences Plus 109, 26572664, http://www.pnas.org/content/
early/2012/08/22/1206820109.abstract
58. Kwolek G, Zakrzeska A, Kozowska H, Malinowska B (2005) Wpyw anandamidu, endogennego
agonisty receptorw kannabinoidowych na ukad krenia. Postpy Higieny i Medycyny Dowiad
czalnej, 59, 208218.
59. Rodriguez de Fonseca F, Carrera MR, Navarro M, Koob GF, Weiss F (1997) Activation of cortico
trophin releasing factor in the limbic system during cannabinoid withdrawal. Science, 276,
20502064.
60. Gonzalez R, (2007) Acute and Non-acute Effects of Cannabis on Brain Functioning and Neuro
psychological Performance. Neuropsychology Reviev, 17, 347361.
61. Mierzejewski P, Kostowski W (2002) Rola hipokampa w patogenezie uzalenie i dziaaniu pozy
tywnie wzmacniajcym substancji psychoaktywnych. Alkoholizm i Narkomania, 15(2), 207219.
62. Pope HG, Gruber AJ, Yurgelun-Todd D (1995) The residual neuropsychological effects of cannabis: the current status of research. Drug and Alcohol Dependence, 38(1), 2534.
63. Malhotra A, Biswas P, (2006) Cannabis Use and Performance in Adolescents. Journal of Indian
Association for Child and Adolescent Mental Health, 2(2), 5967.
64. Herkenham M, Lynn AB, Little MD, Johnson MR, Melvin LS, de Costa BR, Rice KC (1990). Cannabinoid receptor localization in brain. Proceedings of the National Academy of Sciences of the
United States of America, 87, 19321936.
65. Baran-Furga H, Steinbarth-Chmielewska K (2012) Zespoy uzalenie od substancji psychoaktywnych, W: Jaboski P, Bukowska B, Czabaa C (red.) Uzalenienie od narkotykw. Podrcznik dla
terapeutw. Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziaania Narkomanii, 5172.
66. Johnson MB, Kelley-Baker T, Voas RB, Lacey JH (2012) The prevalence of cannabis-involved driving in California. Drug and Alcohol Dependence, 123(1), 105109.
67. Adlaf, E., Mann, R.E., & Paglia, A. (2003). Drinking, cannabis use and driving among Ontario
students. Canadian Medical Association Journal, 168(5) 565566
http://www.cmaj.ca/cgi/content/full/168/5/565
68. NHTSA National Highway Traffic Safety Administration Notes (2000) Marijuana and alcohol
combined severely impede driving performance. Annals of Emergency Medicine, 35, 398400.
69. McCarthy, D.M., Lynch, A.M., Pederson, S.L. (2007). Driving after use of alcohol and marijuana in
college students. Psychology of Addictive Behaviors, 21, 425430.
70. Soderstrom CA, Dischinger PC, Kerns TJ, Trifillis AL. (1995) Marijuana and other drug use
among automobile and motorcycle drivers treated at a trauma center. Accident Analysis and Prevention, 27(1), 131135.
71. Ramaekers JG, Berghaus G, van Laar M, Drummer OH (2004) Dose related risk of motor vehicle
crashes after cannabis use. Drug and Alcohol Dependence, 73(2), 109119.
72. Arendt M, Munk-Jrgensen P, Sher L, Olrik S, Jensen W (2013) Mortality following treatment for cannabis use disorders: Predictors and causes. Journal of Substance Abuse Treatment, 44(4), 400406.

398

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

73. American Chemical Society (2007, December 18) Marijuana Smoke Contains Higher Levels of
Certain Toxins than Tobacco Smoke. Science Daily.
http://www.sciencedaily.com/releases/2007/12/071217110328.htm
74. Tashkin DP (1990) Pulmonary complications of smoked substance abuse. Western Journal of
Medicine, 152(5), 525530.
75. Wu TC, Tashkin DP, Djahed B, Rose JE (1988) Pulmonary hazards of smoking marijuana as compared with tobacco. New England Journal of Medicine, 318(6), 347351.
76. Roth MD, Arora A, Barsky SH, Kleerup EC, Simmons M, Tashkin DP (1998) Airway inflammation in young marijuana and tobacco smokers. American Journal of Respiratory Critical Care Medicine, 157(3), 928937.
77. Tetrault JM, Crothers K, Moore BA, Mehra R, Concato J, Fiellin DA (2007) Effects of marijuana
smoking on pulmonary function and respiratory complications: a systematic review. Archives of
Internal Medicine, 167, 221228.
78. Zhang ZF, Morgenstern H, Spitz MR, Tashkin DP, Yu GP, Marshall JR, Hsu TC, Schantz SP (1999)
Marijuana use and increased risk of squamous cell carcinoma of the head and neck. Cancer Epidemiology, Biomarkers and Prevention, 8, 10711078.
79. Hashibe M, Straif K, Tashkin DP, Morgenstern H, Greenland S, Zhang ZF (2005) Epidemiologic
review of marijuana use and cancer risk. Alcohol, 35, 265275.
80. Agrawal A, Madden PAF, Bucholz KK, Heath A.C., Lynskey M.T. (2008) Transitions to regular
smoking and to nicotine dependence in women using cannabis. Drug and Alcohol Dependence,
95(1), 107114.
81. Agrawal A, Lynskey MT, Madden PAF, Pergadia ML, Bucholz KK, Heath AC (2009) Simultaneous cannabis and tobacco use and cannabis-related outcomes in young women. Drug and Alcohol
Dependence, 101 (1), 812.
82. Agrawal A, Madden PAF, Martin NG, Lynskey MT (2013) Do early experiences with cannabis
vary in cigarette smokers? Drug and Alcohol Dependence, 128 (3), 255259.
83. Lev-Ran S, Imtiaz S, Taylor BJ, Shield KD, Rehm J, Le Foll B (2012) Gender differences in healthrelated quality of life among cannabis users: Results from the national epidemiologic survey on
alcohol and related conditions. Drug and Alcohol Dependence, 123(1), 190200.
84. Brown TT, Dobs AS (2002) Endocrine Effects of Marijuana. The Journal of Clinical Pharmacology,
42, 90S96S.
85. Griffin KW, Botvin GJ, Scheier LM, Nichols TR (2002) Factors associated with regular marijuana
use among high school students: A long-term follow-up study. Substance Use and Misuse, 37(2),
225238.
86. Degenhardt L, Hall W, Lynskey M, (2001) The relationship between cannabis use and other substance use in the general population. Drug and Alcohol Dependence, 64(3), 319327.
87. Poikolainen K, Tuulio-Henriksson A, Aalto-Setl T, Marttunen M, Anttila T, Lnnqvist J (2001)
Correlates of initiation to cannabis use: a 5-year follow-up of 1519-year-old adolescents. Drug
and Alcohol Dependence, 62(3), 175180.
88. Martin, KR (2003) Youths opportunities to experiment influence later use of illegal drugs. NIDA
Notes, 17(3).
http://archives.drugabuse.gov/NIDA_Notes/NNVol17N5/Youths.html
89. Zimmermann P, Wittchen HA, Waszak F, Nocon A, Hfler M, Lieb R (2005) Pathways into ecstasy
use: The role of prior cannabis use and ecstasy availability. Drug and Alcohol Dependence, 79(3),
331341.
90. Kalayasiri R, Gelernter J, Farrer L, Weiss R, Brady K, Gueorguieva R, Kranzler H R, Malison RT
(2010) Adolescent cannabis use increases risk for cocaine-induced paranoia. Drug and Alcohol
Dependence, 107(2), 196201.
91. Korhonen T, Huizink AC, Dick DM, Pulkkinen L, Rose RJ, Kaprio J (2008) Role of individual, peer
and family factors in the use of cannabis and other illicit drugs: A longitudinal analysis among
Finnish adolescent twins. Drug and Alcohol Dependence, 97(1), 3343.

399

Marcin Szulc
92. Lukas SE, Ozorco S (2001) Ethanol increases plasma 9-tetrahydrocannabinol (THC) levels and
subjective effects after marihuana smoking in human volunteers. Drug and Alcohol Dependence,
64(2), 143149.
93. Creemers HE, Korhonen T, Kaprio J, Vollebergh WAM, Ormel J, Verhulst FC, Huizink AC
(2009) The role of temperament in the relationship between early onset of tobacco and cannabis
use: The TRAILS study. Drug and Alcohol Dependence, 104(1), 113118.
94. Ream GL, Benoit E, Johnson BD, Dunlap E (2008) Smoking tobacco along with marijuana
increases symptoms of cannabis dependence. Drug and Alcohol Dependence, 95(3), 199208.
95. Prince van Leeuwen A, Creemers HE, Verhulst FC, Ormel J, Huizink AC (2011) Are Adolescents
Gambling With Cannabis Use? A Longitudinal Study of Impulsivity Measures and Adolescent
Substance Use: The TRAILS Study. Journal of Study on Alcohol and Drugs, 72, 7078.
96. Cohen P, Sas A (1997) Cannabis use, a stepping stone to other drugs? The case of Amsterdam.
W: Bllinger L. (red.), Cannabis Science. From prohibition to human right. Frankfurt am Main:
Peter Lang Eurpascher Verlag der Wissenschaften, 4982.
http://www.ukcia.org/research/CannabisUseASteppingStone.pdf
97. Gfroerer JC, Epstein JF (1999) Marijuana initiates and their impact on future drug abuse treatment need. Drug and Alcohol Dependence, 54(3), 229237.
98. Lehman WE, Simpson DD (1992) Employee substance use and on-the-job behaviors. Journal of
Applied Psychology, 77(3), 309321.
99. Horwood LJ, Fergusson DM, Hayatbakhsh MR, Najman JM, Coffey C, Patton GC, Silins E,
Hutchinson DM (2010) Cannabis use and educational achievement: Findings from three Australasian cohort studies. Drug and Alcohol Dependence, 110(3), 247253.
100. Bolla KI, Brown K, Eldreth D, Tate K, Cadet JL (2002) Doserelated neurocognitive effects of marijuana use. Neurology, 59(9), 13371343.
101. Valois RF, Oeltmann JE,Waller J,Hussey JR (1999) Relationship between number of sexual intercourse partners and selected health risk behaviors among public high school adolescents. Journal
of Adolescent Health, 25(5), 328335.
102. Guo J, Chung IJ, Hill KG, Hawkins JD, Catalano RF, Abbott RD (2002) Developmental relationships between adolescent substance use and risky sexual behavior in young adulthood. Journal of
Adolescent Health, 31(4), 354362.
103. Graves K, Leigh BC (1995) The relationship of substance use to sexual activity among young
adults in the United States. Family Planning Perspectives, 27, 1822.
104. Brook JS, Balka EB, Whiteman M (1999) The risks for late adolescence of early adolescent marijuana use. American Journal of Public Health, 89 (10), 15491554.
105. Rosenbaum E, Kandel DB (1990) Early onset of adolescent sexual behavior and drug involvement. Journal of Marriage and Family, 52, 783798.
106. APA (1994) American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition. DSM-IV, Washington, DC: APA.
107. Crowley TJ, Macdonald MJ, Whitmore EA, Mikulich SK (1998) Cannabis dependence, withdrawal, and reinforcing effects among adolescents with conduct symptoms and substance use
disorders. Drug and Alcohol Dependence, 50(1), 2737.
108. Fernando A, Wagner A, Anthony JC (2007) Male-female differences in the risk of progression
from first use to dependence upon cannabis, cocaine, and alcohol. Drug and Alcohol Dependence,
86(2), 191198.
109. Budney AJ, Moore, BA (2002) Development and Consequences of Cannabis Dependence. Journal of Clinical Pharmacology, 42, 28S38S.
110. Vandrey R, Budney AJ, Kamon JL, Stanger C (2005) Cannabis withdrawal in adolescent treatment seekers. Drug and Alcohol Dependence, 78(2), 205210.
111. Preuss UW, Watzke AB, Zimmermann J, Wong JWM, Schmidt CO (2010) Cannabis withdrawal
severity and short-term course among cannabis-dependent adolescent and young adult inpatients. Drug and Alcohol Dependence, 106(2), 133141.

400

Konsekwencje zdrowotne uywania marihuany

112. Gorelick DA, Levin KH, Copersino ML, Heishman SJ, Liu F, Boggs DL, Kelly DL (2012) Diagnostic criteria for cannabis withdrawal syndrome. Drug and Alcohol Dependence, 123(1), 141147.
113. Mehmedic Z, Chandra S, Slade D, Denham H, Foster S, Patel A, Ross S, Khan I, ElSohly M
(2010) Potency trends of 9-THC and other cannabinoids in confiscated cannabis preparations
from 1993 to 2008. Journal of Forensic Sciences, 55(5), 12091217.
114. National Center on Addiction and Substance Abuse at Columbia University (2008) Non-Medical
Marijuana III: Rite of Passage or Russian Roulette? A CASA White Paper. New York, NY: National
Center on Addiction and Substance Abuse at Columbia University.

http://www.casacolumbia.org/articlefiles/380-Non-Medical Marijuana 111.pdf
115. Raport wiatowej Komisji do spraw Polityki Narkotykowej (2011) Wojna z narkotykami, 122,
www.globalcommissionondrugs.org
116. Csete J (2012) A Balancing Act: Policymaking on Illicit Drugs in the Czech Republic. New York:
Open Society Foundations.
117. Alonso MB (2011) Cannabis Social Clubs in Spain: A Normalising Alternative Underway: Transnational Institute and Federation of Cannabis Associations: Series on Legislative Reform of Drug
Policies no 9 http://www.druglawreform.info/images/stories/documents/dlr9.pdf
http://reformdrugpolicy.com/beckley-main-content/new-approaches/future-directions-for-drugpolicy-reform/spain/#sthash.VCOmLTW1.dpuf
118. Brodniak WA (2002), Midzynarodowe i krajowe programy i strategie rozwizywania pro
blemw zwizanych z narkotykami. Alkoholizm i Narkomania, 15(2), 121136.
119. Adda J, McConnell, B, Rasul, I (2011) Crime and the Depenalization of Cannabis Possession:
Evidence from a Policing Experiment. Working paper, in revision for the Journal of Political
Economy, http://discovery.ucl.ac.uk/1361584/
120. Toeplitz-Winiewska M (2002) Etyczne aspekty uprawiania zawodu psychologa. W: Strelau J
(red.) Psychologia, tom 3. Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, 823836.
121. Brzeziski J, Toeplitz-Winiewska M (red.) (2004) Praktyka psychologiczna w wietle standardw
etycznych. Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
122. Brzeziski J, Chyrowicz B, Poznaniak W, Toeplitz-Winiewska M, (2008) Etyka zawodu psychologa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
123. Koocher GP, Spiegel KP (1998) Ethics in psychology. Professional standards and cases. Oxford, NY:
Oxford University Press.
124. Francisa RD (1999) Ethics for psychologists: A handbook. Leister, UK: The British Psychological
Society.
125. Strelau J (red.) (2002) Psychologia, tom 3. Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
126. Czabaa JC, Sk H (2002) Pomoc psychologiczna. W: Strelau J (red.) Psychologia, tom 3. Gdask:
Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, 605621.
127. Salomonsen-Sautel S, Sakai JT, Thurstone C, Corley R, Hopfer C (2012) Medical Marijuana Use
Among Adolescents in Substance Abuse Treatment. Journal of the American Academy of Child
and Adolescent Psychiatry, 51(7), 694702.
128. Nutt D, King LA, Saulsbury W, Blakmore C (2007) Development of a rational scale to assess the
harm of drugs of potential misuse. Lancet, 369, 10471053.
Adres do korespondencji:
Marcin Szulc
Zakad Psychologii Sdowej i Psychologii Osobowoci
Instytut Psychologii Uniwersytetu Gdaskiego
ul. Bayskiego 4, 80-952 Gdask
Telefon: +48 604 91 45 40
e-mail: psyms@univ.gda.pl
Otrzymano: 09.04.2013
Przyjto do druku: 20.09.2013

401