Polska Jagiellonw

Gdy w 1384 roku Jadwiga Andegaweska zostaa koronowana na krla Polski, miaa jedynie
dziesi lat i nie miaa ma, co byo na wczesne warunki niedopuszczalne. Moni z Maopolski nie
wyraali zgody na przejcie tronu przez zarczonego jej Wilhelma Habsburga, dlatego podjto rozmowy z
Litw, ktre doprowadziy do podpisania 14 sierpnia 1385 roku unii w Krewie. Ukad ten zobowizywa
Wielkiego Ksicia Litewskiego, Jagie, do przyjcia chrztu wraz z ksitami i ludem Litwy, odzyskania
ziem utraconych przez Polsk, a take zwolnienia polskich jecw na Litwie, w zamian za rk Jadwigi i
koron Polski. Na pocztku nastpnego roku, po zawarciu umowy na zamku w Wokowysku i zobowizaniu
si strony litewskiej do wypacenia 200 tysicy florenw odszkodowania Habsburgom za zerwanie umowy o
maestwie Jadwigi z Wilhelmem, Jagieo na chrzcie przyj imi Wadysaw, polubi Jadwig,
a nastpnie zosta koronowany na krla Polski, zacieniajc stosunki polsko-litewskie. Tak narodzia si w
Polsce dynastia Jagiellonw.

Ju na pocztku swojego panowania Wadysaw Jagieo udowodni, e potrafi dobrze rzdzi. W

1387 roku wyda przywilej stanowy dla bojarw litewskich zwalniajcy ich od danin i posug na rzecz
wielkiego ksicia - chcia dziki temu pozyska ich przychylno dla unii z Polsk i nowej wiary katolickiej.
Jagieo w przeciwiestwie do Jadwigi nie szuka pokojowego rozwizania sporu polsko-krzyackiego. Po
wybuchu w 1409 roku antykrzyackiego powstania na mudzi, wspieranego przez Litw, natychmiast
zaoferowa Witoldowi pomoc w wypadku krzyackiego ataku. Zwycistwo odniesione przez Jagie w 1410
r. pod Grunwaldem i pokj toruski zawarty rok pniej, mimo braku doranych korzyci, doprowadziy do
wzrostu znaczenia Polski i jej monarchy na arenie midzynarodowej. Zwizek z Litw zosta dalej
zacieniony w 1413 r. uni horodelsk, a jej dugofalowym nastpstwem stao si upodobnienie litewskiej
struktury administracyjnej do schematw polskich. W dodatku bojarzy litewscy uzyskali podobne prawa co
szlachta polska, a w 1426 r. Jagieo wzmocni zaleno Mazowsza od Polski.
Jedynym mankamentem panowania Wadysawa na tronie polskim byo umocnienie pozycji
magnaterii za spraw wydania trzech przywilejw, wrd nich przywileju jedlesko-krakowskiego z 1430 r.,
ktry to kodyfikowa i rozszerza wszystkie dotychczasowe przywileje szlacheckie, a na dodatek
gwarantowa nietykalno osobist szlachcie (Neminem Captivabimus).W zamian Jagieo uzyska zgod na
nastpstwo tronu dla jednego ze swoich synw.
Po mierci Jagiey, na tronie zasiad jego syn, Wadysaw Warneczyk. Koronowany na krla Polski
jako dziesicioletni chopiec ju w 1434 r., jako maoletni pozostawa pod opiek rady krlewskiej. W 1440
r., po mierci Albrechta II Habsburga otrzyma koron wgiersk i wyruszy na Wgry. Uwika si tam w

nierozstrzygnit wojn ze stronnikami wdowy po Albrechcie, Elbiety, i jej syna Wadysawa Pogrobowca,
koronowanego take na krla Wgier. We wrzeniu 1443 r. wyruszy na czele ok. 25-tysicznej armii
przeciw Turkom. W wyniku tej wyprawy zawarto 10-letni rozejm z Turkami, niezwykle korzystny dla
Wgier. Jednak pod naciskiem legata papieskiego, Wadysaw Warneczyk po roku zerwa rozejm
i rozpocz wojn z sutanem Muradem II. 10 XI 1444 r. ponis dotkliw klsk i zgin pod Warn
(Bugaria).
Nastpc Wadysawa Warneczyka zosta jego modszy brat, Kazimierz, koronowany w 1447 roku.
Przed koronacj wystawi przywilej dla Litwy, w ktrym rozszerzy swobody osobiste i prawa majtkowe
bojarw oraz zagwarantowa niepodzielno terytorium Litwy. W Koronie opiera si na rycerstwie
wielkopolskim, prowadzc polityk rewindykacyjn w stosunku do Pomorza Gdaskiego. W odpowiedzi na
wybuch wznieconego przez Zwizek Pruski powstania w pastwie krzyackim w 1454 r. wyda akt
inkorporacyjny Prus do Polski i wypowiedzia wojn Zakonowi. Pragnc zjedna szlacht wielkopolsk dla
pospolitego ruszenia, wyda w 1454 r. przywilej cerekwicki, rozszerzony pniej w Nieszawie na inne
dzielnice. Przywilej ten zmusza krla do zwoywania wypraw wojennych tylko za porozumieniem z
sejmikami ziemskimi. Wojna 13-letnia (1454-1466) z Krzyakami zakoczya si za spraw mediacji
papiea pokojem w Toruniu, na mocy ktrego wczono do Polski Pomorze Gdaskie i pozostae czci tzw.
Prus Krlewskich. Sam Zakon pozosta we wschodniej czci Prus lennikiem Polski, a kolejni Wielcy
Mistrzowie krzyaccy zmuszeni zostali do skadania przysigi wiernoci krlowi polskiemu. W okresie
1454-1456 wczy do Korony ksistwo owicimskie, a w 1455 r. lennikiem krla polskiego uzna si
ksi zatorski. Po mierci ksit mazowieckich Kazimierz wcieli w 1463 r. do Polski ziemi gostysk i
rawsk, a w 1476 r. - ziemi sochaczewsk. Na arenie midzynarodowej prowadzi aktywn polityk
dynastyczn na terenie Czech i Wgier.
Kolejnym Jagiellonem na tronie polskim po Kazimierzu Jagielloczyku by Jan Olbracht, ktry
rzdzi od 1492 r. Wadca ten, pragnc zdoby przychylno szlachty dla swoich planw wojennych
przeciwko Turcji, wyda w 1496 roku tzw. przywilej piotrkowski. Skutkiem tego przywileju byo znaczce
osabienie miast, gdy od tamtej pory tylko szlachta moga nabywa ziemie, a chopom zabroniono
opuszcza wsi, w ktrej yli (glabae adscriptus). Nastpnego roku Jan Olbracht wkroczy do Modawii,
jednak tamtejszy hospodar Stefan przeszed na stron tureck i zada opuszczenia kraju przez oddziay
polskie. Oblenie stolicy Modawii, Suczawy, nie przynioso skutku, a podczas odwrotu strona polska
poniosa znaczne straty. Na domiar zego a w 1498 r. Turcy najechali Podole i Ru Czerwon. W 1494 r. Jan
Olbracht wykupi od ksicia zatorskiego, Janusza IV, jego ksistwo i przyczy je do Polski, a po
bezpotomnej mierci ksicia mazowieckiego Janusza II w 1495 r. wczy ksistwo pockie do Korony. Po
klsce modawskiej, ulegajc naciskom wgierskim, musia zrzec si Gogowa na rzecz swego brata
Zygmunta. Na mocy zawartej 24 VII 1499 r. unii wileskiej Polska i Wielkie Ksistwo Litewskie pozostay
niezalenymi pastwami z osobnymi wadcami, zobowizanymi jedynie do udzielania sobie wzajemnie
pomocy w przypadku wojny z wrogiem zewntrznym. Jan Olbracht zmar w trakcie przygotowa do wojny z
Krzyakami, podjtej z powodu odmowy zoenia hodu Polsce przez mistrza Zakonu Fryderyka Saskiego.
Prb poprawy sytuacji po rzdach Jana Olbrachta podj jego brat, Aleksander. Zabiegajc o tron
polski po mierci brata, Aleksander poczyni szereg ustpstw. W ramach aktu nowej unii w Mielniku uznano
zasad jednego, wsplnie obieranego wadcy dla Litwy i Polski. Na mocy osobnego aktu mielnickiego
przyznano szerokie uprawnienia polskim monowadcom, oddajc sprawy pastwa w rce senatu. Wywoao
to ostry sprzeciw szlachty, podobnie jak i lekkomylna polityka finansowa krla. Uginajc si przed
daniami opozycji szlacheckiej z Janem askim na czele, Aleksander zatwierdzi na sejmie piotrkowskim w
1504 r. ustawy skierowane przeciw monowadcom, zwaszcza zakaz czenia wysokich godnoci w jednym
rku (incompatibilas) i ograniczenie rozdawnictwa dbr koronnych. Na sejmie radomskim w 1505 r.
uchwalono konstytucj Nihil novi, ktra obalaa postanowienia aktu mielnickiego i dawaa przewag
szlacheckiej izbie poselskiej nad senatem. W nastpnym roku opublikowano gony Statut askiego,
stanowicy kodyfikacj prawa. Aleksander nie zdoa doprowadzi do poczenia lenna mazowieckiego z
Polsk ani wyegzekwowa od zakonu krzyackiego nalenego Polsce hodu. Przy pomocy swego brata,
Wadysawa Wgierskiego, odzyska od Modawii Pokucie, a wojska litewskie rozbiy w 1506 r. pod
Kleckiem Tatarw krymskich.
W tym samym roku Aleksander Jagielloczyk zmar, a jego nastpc zosta Zygmunt Stary.
Zmuszony do prowadzenia wojen obronnych z Moskw, stara si przeciwdziaa gronemu dla Polski
sojuszowi moskiewsko-habsburskiemu idc na ustpstwa wobec Habsburgw. Efektem tego byo w 1515 r.
zawarcie z nimi ukadu podczas zjazdu wiedeskiego, otwierajcego im drog na sukcesje tronu czeskiego
i wgierskiego poprzez maestwa dynastyczne, a tym samym koniec polityki dynastycznej. Wobec
odmowy zoenia hodu przez Wielkiego Mistrza Zakonu, Albrechta Hohenzollerna, Zygmunt podj
dziaania wojenne, zakoczone zawarciem w 1521 r. czteroletniego rozejmu. W 1525 r. Albrecht
Hohenzollern, ju jako dziedziczny ksi wieckiego pastwa pruskiego, zoy w Krakowie hod lenny.
Rok pniej Zygmunt wcieli do Polski Mazowsze, wykorzystujc mier dwch ostatnich Piastw

mazowieckich - Stanisawa i Janusza III. By on wrogo nastawiony do Reformacji, popiera natomiast

rozwj sztuki renesansowej w Polsce. To z jego inicjatywy przebudowano zamek na Wawelu i wzniesiono
Kaplic Zygmuntowsk. Wzrastajca rola redniej szlachty podczas panowania tego monarchy znalaza
wyraz w rokoszu pospolitego ruszenia pod Lwowem (1537 r. - tzw. wojna kokosza), w wyniku ktrego
musia on wraz z senatem ustpi przed daniami zbuntowanych.
Ostatnim Jagiellonem na tronie polskim by syn Zygmunta Starego i woskiej ksiniczki Bony
Sforzy, Zygmunt August, ktry obj rzdy w 1548 r. Pocztek jego rzdw by wypeniony walk o uznanie
zwizku z Barbar Radziwiwn, ktremu sprzeciwiaa si jego matka Bona, a wraz z ni szlachta i
magnateria koronna. Pod wpywem Radziwiw krl zawar w 1549 r. przymierze z Habsburgami, ktre
przewidywao udzielanie sobie wzajemnej pomocy w razie buntu poddanych. Oparcie dla jego rzdw
stanowia w pierwszych latach grupa magnatw z hetmanem Janem Tarnowskim i kanclerzem Samuelem
Maciejowskim na czele. Pragnc unikn starcia z opozycj szlacheck, Zygmunt August nie zwoywa
przez cztery lata sejmu w okresie 1559-1562. Zabiegi dyplomacji polskiej doprowadziy w 1561 r. do
poddania Inflant Polsce i Wielkiemu Ksistwu Litewskiemu, co spowodowao wybuch wojny z Moskw. W
tej sytuacji krl przeszed na sejmie piotrkowskim w 1562/63 r. na stron szlachty opowiadajcej si za
reformami (m.in. egzekucj dbr krlewskich). W 1569 r. uchwalono uni lubelsk, dajc pocztek
Rzeczpospolitej Obojga Narodw. Wojna o Inflanty zakoczya si za w 1570 r. trzyletnim zawieszeniem
broni. Zygmunt August, sam starannie wyksztacony, przejawia zainteresowanie literatur, sztuk i nauk i
zaprasza na swj dwr wybitnych twrcw (np. Jana Kochanowskiego czy ukasza Grnickiego).
Zainicjowa prace przy przebudowie zamku dolnego i katedry w Wilnie, a take Zamku Krlewskiego w
Warszawie. By mionikiem tkactwa artystycznego (arrasy wawelskie), zotnictwa i haftw.
Panowanie Zygmunta Augusta cechoway bardzo dobre stosunki z Turcj. Nie da si on wcign
do koalicji antytureckiej formowanej przez papiea. Zawiera nawet liczne sojusze z Tatarami. Niewtpliwie
najwikszym sukcesem Zygmunta bya cakowita integracja Litwy z Polsk. Decydujcym do niej krokiem
byo przelanie praw dziedzicznych na Koron. Najwaniejsze ustalenia zapady jednak podczas sejmu
lubelskiego w 1569r. Delegacja litewska zoona gwnie z monowadcw, obawiajcych si utraty
dotychczasowej pozycji, nie przyja przedstawionego projektu unii i opucia Lublin. W odpowiedzi
Zygmunt August ogosi wcielenie do Polski Podlasia, Woynia i Kijowszczyzny. Nowa delegacja litewska
zoona gwnie ze redniej szlachty zaprzysiga akt unii 01.07.1569r. Polska i Litwa posiaday odtd
wsplnego monarch, sejm i senat oraz monet (wybijan w oddzielnych mennicach). Odrbne byy
wszystkie urzdy, wojsko, skarb i sdownictwo. Oba pastwa miay prowadzi wspln polityk
zagraniczn. Szlachta litewska otrzymaa te same prawa, co polska. Now stolic zostaa Warszawa, chocia
Krakw i Wilno zachoway dawne przywileje. Powstae pastwo nosio nazw Rzeczpospolita Obojga
Narodw.
Zygmunt August zmar 07.07.1572r., pozostawiajc po sobie silne i zjednoczone pastwo polsko
litewskie. Jego mier pooya kres dwuwiekowemu panowaniu Jagiellonw.

Polityka Jagiellonw uczynia Polsk mocarstwem na skal europejsk. Niestety unia z Litw nie
przyniosa Polsce samych korzyci. Wadcy jagielloscy koncentrowali si gwnie na sprawach

wschodnich. Wmieszali Polsk w wojny z Rosj, ktra zdobywajc stopniowo przewag doprowadzia do
upadku Rzeczpospolitej w XVIII w. Jagiellonowie przywizywali zbyt mao uwagi do zachodnich obszarw,
bdcych niegdy wasnoci Piastw. Nie zdoali odzyska lska i zerwali wszelkie kontakty z Pomorzem
Zachodnim. Nie udao im si utrzyma na tronie czeskim i wgierskim. Pozwolili na objcie tych ziem
we wadanie Habsburgw. Mieszanie si w sprawy Modawii i Europy poudniowej uwikao Polsk w liczne
konflikty z Turcj. Bdem w polityce dwch ostatnich Jagiellonw byo zbyt agodne traktowanie lenna
pruskiego. Umoliwio to powstanie w przyszoci silnego pastwa, stanowicego zagroenie dla Polski.
Naley pamita jednak, e czasy wietnoci same w sobie s zawsze pocztkiem upadku, gdy po
osigniciu szczytw mona ju tylko zej niej. Dlatego mimo wszystko by to okres wyjtkowego
rozkwitu Polski. Nastpnym wiekom przekazano uformowan wiadomo narodow elit politycznych,
pojmowan jako wsplnota pochodzenia, jzyka i organizacji, poczucie zwizku z pastwem obejmujce
rne grupy etniczne, zasad tolerancji wewntrznej i praworzdnoci, zapewnienie udziau w sprawowaniu
wadzy duej czci spoeczestwa. Okres Jagiellonw to rwnie czasy rozkwitu kulturalnego Polski,
stanowicej jedno z centrw europejskiego renesansu. Szczeglne zasugi dla rozwoju kultury i nauki
polskiej pooyli krlowie Kazimierz Jagielloczyk i Zygmunt I Stary. Z tych czasw pochodz "Kroniki"
Jana Dugosza, dziea rzebiarza Wita Stwosza, historyka Kallimacha, czy wreszcie najwybitniejsze utwory
literackie autorstwa Mikoaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza-Modrzewskiego. O poziomie
nauki polskiej czasw jagielloskich wiadczy moe choby "O obrotach sfer niebieskich" - rewolucyjne
dla wczesnej nauki dzieo Mikoaja Kopernika. Dziki nim przez kilka pokole jzyk polski by jzykiem
ludzi owieconych w tej czci Europy.
Polska pitnasto- i szesnastowieczna bya rwnie pastwem otwartym dla nowych prdw
religijnych. Kraj bez stosw by otwarty dla innowiercw, ktrzy bez przeszkd mogli y w naszym
kraju. Owocowao to wzbogaceniem ycia kulturalnego i naukowego nowymi ideami, dzieami literackimi i
tworzyo opini Polski jako kraju tolerancji. Szczeglnym wyrazem takiej atmosfery byo podpisanie w 1573
roku tzw. konfederacji warszawskiej, przyznajcej protestantom rwne prawa z katolikami. Ostatni krl z
dynastii Jagiellonw, Zygmunt August zoy w Sejmie synn deklaracj: "Nie jestem krlem waszych
sumie". Wspczeni (ale take potomni) nie bez powodu nazwali epok jagiellosk, zwaszcza wiek XVI
- "zotym wiekiem".
Uwaam, e Polska Jagiellonw to czasy najwikszej wietnoci Rzeczpospolitej. Za czasw
Jagiellonw nie prowadzilimy adnych dugofalowych, wyniszczajcych wojen, jak to miao miejsce w
pniejszych wiekach. Take nie dotyczyy nas adne powaniejsze powstania antypolskie czy powstania
kozackie na Ukrainie pierwsze wybucho dopiero w 1591 roku. Dobitnie wiadczy to o spjnoci naszego
kraju w tamtych czasach i rozlegoci potgi pastwa polskiego. Jagiellonowie w drugiej poowie XV i XVI
wieku tworzyli jedn z najpotniejszych dynastii w Europie, skutecznie prowadzc walk z Habsburgami o
hegemoni w rodkowej Europie. Zbliyli ze sob Polsk i Litw, ktre przez ponad 200 lat tworzyy jedno
pastwo. Skoligacenie z wieloma rodzinami monarszymi i bliski kontakt z pastwami zachodniej Europy
przyczyni si do rozkwitu nauki, kultury i sztuki renesansowej w pastwach jagielloskich. Dwory tej
dynastii stay si orodkami mecenatu kulturalnego.

Bibliografia:

wiw.pl/historia
poland.gov.pl
historia.org
historycy.org
pl.wikipedia.org
en.wikipedia.org
msz.gov.pl
portalwiedzy.onet.pl