You are on page 1of 146

Ca r o lus

V i cto r

Publikacja jest dostpna na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa


Uycie niekomercyjne bez utworw zalenych 3.0 Polska.
Tre licencji dostpna jest na stronie
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/legalcode

Mia Czytelniczko, Miy Czytelniku!

ycz przyjemnej lektury elektronicznej wersji mojej debiutanckiej powieci,


zatytuowanej Carolus Victor. Zdecydowaem si na opublikowanie jej w Internecie za darmo, gdy uwaam, e najlepsz reklam ksiki jest jej tre. Po co
kupowa ksik nic nie wart, nieciekaw, tak, do ktrej nie bdzie si wracao? Jak inaczej przekona si, czy ksika jest warta zakupu, ni czytajc j?
Jestem przekonany, e powszechna dostpno treci Carolusa zadziaa na
jego korzy. Za wzr suyli mi muzycy z Motrhead, Burzum i wielu innych
zespow, ktrzy wiedz, e najlepsz reklam dobrej twrczoci jest ona sama
i po premierze nowych albumw publikuj je w sieci za darmo.
Wydawnictwo Stapis, redaktorki oraz przede wszystkim ilustratorka Dorota Tylka, wykonali kawa dobrej roboty. Ja te woyem w napisanie Carolusa mnstwo pracy, ktra zreszt przyniosy mi ogromn rado. Jeli jej
owoce sprawiy przyjemno rwnie Tobie zakup ksik (jest piknie wydana!) lub pole j znajomym, rodzinie, polij link dalej, napisz o niej w Internecie. Niech ta historia yje. A razem z ni niech yje wolna kultura, niezalena od grantw, ukadw, nagrd, dotacji i stypendiw.
Na pohybel wspakulturze!
Hubert Jarzbowski

LITERATURA
GRSKA
NA WIECIE

Hubert Jarzbowski

Carolus
Vi ctor
Ilustrowaa
D o r o t a Ty l k a

LITERATURA GRSK A NA WIECIE

Redaktor prowadzcy
Agnieszka Rachwa-Chybowska
Redakcja i posowie
Weronika Grska
Projekt okadki iilustracje
Dorota Tylka
Typografia i dtp
Wojciech Grzegorzyca

ISBN 9788379670178
Copyright bySTAPIS, Katowice 2015
Copyright byHubert Jarzbowski
Ksika, ktr nabye, jest dzieem twrcy iwydawcy. Prosimy, aby przestrzega praw, jakie im
przysuguj. Jej zawarto moesz udostpni nieodpatnie osobom bliskim lub osobicie znanym.
Ale nie publikuj jej wInternecie. Jeli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treci ikoniecznie zaznacz,
czyje todzieo. Akopiujc jej cz, rb tojedynie nauytek osobisty.
Szanujmy cudz wasno iprawo. Wicej nawww.legalnakultura.pl
Polska Izba Ksiki

Wydawca:
Wydawnictwo STAPIS
ul. Floriana 2a
40288 Katowice
tel. +48/32/2597574
www.stapis.com.pl

Spis treci

Naj iN.I.B.

PROLOG

6.06.51. MIER RZENIKA RODRIGO

10

CZ I

BRATERSTWO LINY

14

CZ II

METODA K

31

CZ III

SZPICZASTY WZITY

46

CZ IV

CAROLUS VICTOR

62

CZ V

WIELKA WERYFIKACJA

79

CZ VI

CAROLUS VICTUS

99

CZ VII

8 J 251/44G CAROLUS VICTOR

114

EPILOG

SZTUCZKA ZJZYKIEM

129

POSOWIE

Braterstwo isiostrzastwo Liny

132

Karola Englischa portret wielokrotny

137

Naj iN.I.B.

onie jest powie oKarolu Englischu, cho moga, anawet powinna


ni by. Karol by bez wtpienia jedn znajciekawszych postaci, jakie kiedykolwiek pojawiy si wTatrach. Znany jest przede wszystkim jako zdobywca wielu trudnych wierzchokw, prekursor nowoczesnego
taternictwa oraz posta budzca wielkie kontrowersje. Wszed naOstry, czy
nie wszed? Dzi ju wiadomo, ewszed. Czemu zatem opisa nieistniejcy
drugi wierzchoek? Dlaczego ilustrowa relacj ztego wejcia zdjciami zAlp?
Conim kierowao ch sawy czy poprostu modzieczy entuzjazm inaiwno? Bez wzgldu naodpowiedzi nate pytania faktem jest, eposta Karola
Englischa postrzegana jest dzisiaj prawie wycznie przez pryzmat rzeczy, ktrych dokona wcigu kilku kolejnych wakacji, kiedy by modziutkim, modszym ni jateraz, chopakiem. Podobnie budzca tak wielkie emocje kwestia
mistyfikacji, jakich si dopuci, bya wgruncie rzeczy sporem dwudziestolatkw naamach niszowego czasopisma.
Czemu te wydarzenia przymiy reszt biografii Englischa? Przecie znalazy si wniej przeycia iosignicia niebanalne profesura, wielka polityka,
bohaterska dziaalno wywiadowcza, tragiczna mier, wspinaczki wAlpach,
strata modej ony. Myjednak zawsze widzie go bdziemy jako osiemnastolatka opucoowatych policzkach zfryzur zprzedziakiem, pasiastym krawatem ilin taternick owinit dookoa grzbietu, spogldajcego zawadiacko
zczarno-biaej fotografii jakby chcia powiedzie: Patrzcie namnie, jestem
najwikszym zdobywc tatrzaskich szczytw. Jego matka natomiast nazawsze pozostanie eleganck pani wkapeluszu nawierzchoku wielkiej gry.
Czy przez to, eludzie lubi naj ipamitaj tylko onaj? Najwyszym, najtrudniejszym, najpierwszym.
Carolus Victor tego nie zmieni, aKarol Englisch dalej czeka bdzie, a kto
uwolni go ododgrywanej nastarej fotografii wci nanowo roli zdobywcy naj
izmieni napowrt wczowieka zkrwi ikoci. ycz mu tego zcaego serca.

Karol E., gwny bohater niniejszej ksiki, nie jest dokoca Karolem Englischem. Niby nim jest, aniby nie. Wszyscy inni bohaterowie rwnie zanurzeni swwiecie belle poque, wzdarzeniach sprzed ponad wieku iyjcych
kiedy postaciach, tylko jedn nog. Poza nazwiskami, pseudonimami, jzykiem, ktrym si posuguj, iznanymi zliteratury rolami spoecznymi, wjakie wchodz, pojawiaj si tuzupenie wspczesne postaci. Myl dzisiejszymi mylami, yj dzisiejszymi problemami, maj dzisiejsz wiadomo,
anawet czasem, wchwili zapomnienia, mwi dzisiejszym jzykiem. Sniby-prawdziwi, aniby-zmyleni.
Podczas lektury Czytelnik zpewnoci kilkukrotnie zada sobie pytanie: czy
towszystko jest naserio? Czy tojest mdre czy gupie? Odpowied natopytanie kryje wsobie kolejne, najistotniejsze dla mnie, niby. Amianowicie
Carolus Victor jest topowie niby-mdra, niby-gupia, niby-powana, niby-niepowana. Tam, gdzie madopowiedzenia co mdrego, robi tozapomoc
gupich postaci, robicych gupie rzeczy imwicych wgupi sposb, atam,
gdzie wydaje si mdra, jest wrzeczywistoci do gupia. Opowanych rzeczach mwi wsposb niepowany, starajc si jednak zachowa maksymaln powag, gdy zajmuje si bahostkami.
Dlatego wanie styl Carolusa Victora, atake wszystkiego innego, codotychczas napisaem, nazywam poprostu N.I.B. dokadnie tak jak kawaek
Black Sabbath zpierwszej pyty. Ten, wktrym diabe jest niby-dobry, aniby-zy, atytu odnosi si niby doksztatu brody perkusisty Billa Warda, aniby
dozupenie innych, mroczniejszych spraw. Naczym dokadnie polega styl
N.I.B.? Kto si nie zniechci lub nie przestraszy tym razem, bdzie mg si
przekona wkolejnych ksikach.
Pozostaje jeszcze kwestia gatunku. Tutaj niby mona mnoy. Jest topowie niby-historyczna, aniby-wspczesna, niby-krymina, aniby-satyra, powie niby-rodowiskowa, niby-realistyczna, niby-romans, niby-fantastyka.
Niby niby-postmodernizm, ajednak bardziej niby-moderna. Najchtniej nazwabym Carolusa, atake wszystko inne, codotychczas napisaem, poprostu
bujdak. Ichciabym poprosi Czytelnika, bywanie jako bujdak go czyta.
Hubert Jarzbowski

PROLOG. 6.06.51.
MIER RZENIKA RODRIGO

idmego czerwca 1951 roku wwizieniu Landsberg naosdzonych


wNorymberdze zbrodniarzach wojennych wykonano ostatnich siedem egzekucji whistorii Republiki Federalnej Niemiec. Nastryczku
zawis gwny zarzdca obozw koncentracyjnych Oswald Pohl, czterech
skazanych wprocesie Einsatzgruppen, adiutant komendanta obozu wBuchenwaldzie oraz oficer cznikowy jednego zpodobozw Dachau.
Najczstszym tematem rozmw wrd mieszkacw kilku spokojnych ulic
naokoo dzisiejszego Parku Icchaka Rabina wdzielnicy Miraflores wLimie
bya natomiast tajemnicza mier rzenika, Rajmunda Tomzhinskiego. Zaniepokojeni klienci znaleli go dzie wczeniej powieszonego nazapleczu
sklepu przy ulicy zwanej dzisiaj Berlisk.
Tomzhinsky mieszka wPeru czwarty rok. Trafi tupoprzeprowadzce
zBuenos Aires. Twierdzi, ejest zpochodzenia Polakiem iwalczy postronie aliantw. WAmeryce Poudniowej znalaz si pod koniec wojny, gdy postanowi opuci zniszczone rodzinne miasto izamieszka urodziny wArgentynie. Pokci si zkrewnymi zniejasnych powodw, poczym trafi
doMiraflores zjedn walizk. Tuznalaz prac jako rzenik. Musia jednak
utrzymywa kontakty zdu czci rodziny, gdy listonosz odwiedza go
codziennie. Pan Rajmund nie wydawa si szczeglnie zadowolony zkorespondencji, ale odbiera wszystkie listy. Sam donikogo nie pisa.
Wpracy ceniono go zewzgldu naskrupulatno, sumienno iwielkie
umiowanie porzdku. Doprofesji rzenika si nadawa, gdy widok krwi
nie robi nanim adnego wraenia. Wyjania ciekawskim klientom, i podczas wojny przyzwyczai si dokrwi. Bya tojedna zniewielu rzeczy, jakie
kiedykolwiek powiedzia olatach wojennych. Gdy rozmowa schodzia naten
temat, pan Tomzhinsky zazwyczaj poprostu milcza, assiedzi postanowili nie cign go zajzyk, bynie rozgrzebywa wieych ran. Zpewnoci

10

rzenik wycierpia wiele zrk nazistw. Caa dzielnica nazywaa go pieszczotliwie Rodrigo, bymg poczu si wMiraflores jak wdomu.
Jego hiszpaski by twardy iskrzekliwy, zapewne tak samo jak polszczyzna. Powewntrznej stronie lewego ramienia mia wytatuowan literk A.
Zapytany zdradzi niechtnie, etonacze brata, Adama, zamordowanego wwizieniu Stein an der Donau przez Niemcw.
Ulica Berliska huczaa odplotek. Ludzie debatowali, czy byo tosamobjstwo, czy morderstwo. Pana Rajmunda znaleziono powieszonego nakonopnej linie przywizanej dorzenickiego haka zapomoc stosowanego przez
marynarzy ialpinistw wza zwanego wyblink. Wotwartej sklepowej kasie znajdowaa si wystarczajca ilo pienidzy dopokrycia miesicznych
rachunkw. Motywy rabunkowe byy wykluczone, awsamobjstwo pana
Rajmunda ssiedzi nie chcieli uwierzy.
Czemu kto, kto znalaz si, byprzey wojenn zawieruch, miaby popeni samobjstwo zaraz poznalezieniu raju naziemi wMiraflores? Bardzo kocha porzdek. Nie powiesiby si, nie uprzedziwszy staych klientw,
ebd musieli nazajutrz pj powoowin domasarni Lopeza. Tam jest
przecie bardzo drogo.
Moe jakie nieznonie powracajce wspomnienia? Moe kogo wyda
podczas wojny? Albo przey obz inie mg zapomnie otym, cotam widzia?
Gadasz bzdury, Juanito. Rodrigo by zbyt twardy. Id ozakad, ego zamordowano. Popatrz nadat: szsty-szsty-pidziesity pierwszy. Pi plus
jeden rwna si sze. Trzy szstki. Tonie moe by przypadek, tomusieli zrobi ydzi.
Chyba wyznawcy diaba, drogi Manuelo. Ale nawet oni nie pogardziliby pienidzmi zjego kasy.
Dlaczego poprostu si nie zastrzeli? Przecie wotwartej szufladzie lea pistolet parabellum...
Widziano go wbarze zjakim Polakiem. Rozmawiali ograch...
Polak przecie nie zabiby rodaka...
Kto wie? Wdzisiejszych czasach wszystko jest moliwe. Ajeli Rodrigo
wcale nie by zPolski? Moe si ukrywa jak ten Mengele?
Nawet tak nie mw. Szargasz pami pozotym czowieku...
Ciekawe, czemu nigdy nikogo nie zaprosi dosiebie?
Powejciu domieszkania denata policjantom ukaza si dziwny widok.
Miujcy porzdek, pedantyczny iwsaty starszy pan mieszka wrd ogromnych stosw papieru. Wewszystkich pokojach, kuchni, przedpokoju iazience walay si setki, tysice depesz, telegramw ikartek. Koperty leay do-

12

sownie wszdzie: napododze, napkach, midzy przyprawami wkuchni,


obok toalety. Wystaway zotwartych szuflad iniedomknitych szaf. Mieszkanie rzenika przypominao siedzib biura rachunkowego, przez ktre przesza trba powietrzna.
Tre listw bya bardzo tajemnicza. adnych historii rodzinnych, korespondencji miosnej, grb odwierzycieli ani pozdrowie odkrewnych zBuenos Aires. adnych wierszy, wpisw dopamitnika, kolejnych rozdziaw
powieci. adnych rachunkw, reklam, kartek zkalendarza, wycinkw gazet. Wszystkie zawieray tylko dwa sowa: Carolus Victor.
Policja szybko uznaa, etoimi inazwisko, poczym rozpocza poszukiwania tajemniczego Carolusa. Jeli kto mia co wiedzie ookolicznociach
mierci rzenika, totylko on. Pod uwag brano wszelakich emigrantw, szczeglnie zPolski, mogcych si ukrywa pod tym pseudonimem. Przernych
Karlw iKarolw Wiktorw, Wiktorw K., Wiktorie K. iKaroliny W. Nastpnie sprawdzono wszystkich mieszkajcych wokolicy Charlesw iCarlosw.
Nie pominito nawet wariata podajcego si zaKarola Wielkiego. Niestety
aden przesuchany nic nie wiedzia iledztwo utkwio wmartwym punkcie.
Toten Carolus zamordowa rzenika, mwi wam przez nastpne tygodnie wokolicznych kawiarniach mona byo wiele razy usysze takie zdanie.
Podejrzany najczciej demaskowany by jako yd, czonek jakiej sekty,
mason lub nielubiany ssiad. Byli te tacy, ktrzy przekonywali, epana Rodrigo zamordowa rzenik Lopez rozwcieczony konkurencyjnymi cenami
woowiny. Faktycznie toon najbardziej skorzysta nacaej sprawie. Winnego jednak nie znaleziono ani wMiraflores, ani wcaej Limie, ani nigdzie indziej wPeru isprawa dodzi pozostaje niewyjaniona.

CZ I
BRATERSTWO LINY

aprawd niewielu spord wspinaczy, ktrzy wowym czasie marzyli ozdobyciu niezdobytych tatrzaskich szczytw, sta byo naluksus posiadania konopnej liny. Towprost przeciwnie doluksusu posiadania Liny, starszej zsistr Konopnickich spdzajcych wraz zrodzicami
kade lato powgierskiej stronie Tatr wStarym Smokowcu, zwanym wwczas Szmeksem.
Jednym zpowodw popularnoci Spiskich Tatr by ogrom dziewiczych gr
nccych przyszych zdobywcw perspektyw zapisania si zotymi zgoskami whistorii taternictwa. Istotna bya rwnie niech modych turystw
doZakopanego, dojego pluskiew, mierdzcego sera, podego alkoholu serwowanego wbrudnych bacwkach, noclegw wkurnych chatach iprzeraajcej muzyki gralskiej, przed ktr nie sposb uciec nawet wnajwyej pooone doliny. Nie bez znaczenia by rwnie wygodny dojazd pod same gry
Kolej Koszycko-Bohumisk ikonnymi omnibusami oraz niepowtarzalny
klimat kompleksu sanatoryjnego doktora Szontagha. Wikszo bywalcw
stanowili suchotnicy, bogacze, poeci, prawnicy, kupcy idyplomaci. Czstymi gomi okazywali si rwnie modzi taternicy przychodzcy wodwiedziny doich crek. Przede wszystkim dojednej.
Lina Konopnicka, podobnie jak lina konopna, bywaa dobrem wsplnym
izapewniaa lepsze samopoczucie. Mwio si, i reperowaa psyche niejednemu wspinaczowi. Zjej usug korzystali modzi Wgrzy, Niemcy zelska
iSpiszu, Sowacy, Czesi, aczasem take Polacy, ktrzy, cho nie stanowili dla
Liny wakacyjnej atrakcji, coraz chtniej odwiedzali doliny Starolen iPiciu Staww Spiskich naprzekr starszemu pokoleniu. Ich rodzice znostalgi
wspominali dawne Zakopane, Doktora Chaubiskiego, Jegomocia Stolarczyka oraz melancholijn sabaow nut towarzyszc im wraz zpluskwami podczas wieczornych posiadw przy poncej watrze. Jednak nawet starsze pokolenie starao si odwiedza Zakopane wycznie wewspomnieniach,

14

fizycznie natomiast wolao goci wSzmeksie, leczy puca, pi wod zkrystalicznych rde, zaywa kpieli, spacerowa nad synne Wodospady Kolbachu, raczy si szampanem igawdzi opolityce. Udoktora Szontagha
mona byo znale wszystko: orkiestr kameraln jak zWiednia, wspania
kuchni, najlepszych grskich przewodnikw oraz zdyscyplinowany personel.
Nie da si przeceni znaczenia Liny dla rozwoju taternictwa! Nie nadarmo ibez wikszej przesady wewspomnieniach czoowych, anawet przecitnych taternikw zczasw przeomu stuleci tak duo mwi si owyjtkowym wwczas Braterstwie Liny. Trzeba topodkreli: Liny przez due L!
Nawet starsi, konserwatywnie usposobieni przewodnicy spiskoniemieccy,
ktrzy niechtnie podchodzili doprzybyych zAlp nowinek wrodzaju lin
czy rakw, porzucali twarde zasady iposprowadzeniu klientw zomnicy
udawali si dopokoju Liny.
Wedug historykw taternictwa mona mwi nawet oPokoleniu Liny, ktre zastpio pokolenie wycieczek bez programu doktora Chaubiskiego. Pojcie tojednak nie byo dotychczas przekonujco wyjanione. Panna Konopnicka nie zostaa uwzgldniona wadnym zkanonicznych dzie dotyczcych
dziejw Tatr Wysokich. Nie doczekaa si najmniejszej wzmianki wWielkiej
Encyklopedii Tatrzaskiej, milcz oniej przewodniki Chimelowskiego, Paryskiego, Pukaa iCywiskiego. Nawet najskrupulatniejszy historyk Maciej Pinkwart nie wspomina oniej ani sowem. Istnieje, coprawda, poszlaka, i tytu najwaniejszego opracowania roli kobiet whistorii taternictwa,
Odkrynoliny doliny Haliny Ptakowskiej-Wyanowicz, jedynie wwyniku
chochlika drukarskiego nie brzmi Odkrynoliny doLiny, ale niestety nie sposb tego ju dzi skorygowa.
Byodda jej sprawiedliwo, trzeba jednak powiedzie otwarcie: Lina Konopnicka bya postaci rwnie wan jak Tytus Chaubiski, adla wielu nawet istotniejsz. Czy jej brak nakartach wszystkich szacownych dzie zwizany jest zcenzur najwaniejszej instancji, jak byy maonki autorw?
Tego nie dowiemy si nigdy.
By jednak pewien wspinacz, wydawa bysi mogo, obojtny nawdziki Liny.
Jego wyobrani zaprztay inne, dalece podniolejsze problemy... Zdoby
to, coniezdobyte! Dotrze tam, gdzie nikt wczeniej nie dotar! Pokona
trudnoci drogi, wasn sabo izay takiej wolnoci, jak wokupowanej
Ojczynie ciesz si wycznie ory! Zreszt... Nawet jeli czasem spoglda
tsknym wzrokiem wstron Liny Konopnickiej, natychmiast gromi go surowy wzrok matki imomentalnie pokornia, gdy wiedzia, etego typu ucie-

16

chy sdla niego rwnie niedostpne, jak wierzchoek owianego legendami


Szpiczastego Szczytu*.
Naimi mia Karol, posiada wasn konopn lin izaledwie pitnacie lat,
gdy rozpocz karier wspinaczkow.
Karol ijego matka Antonina stanowili jedyny wswoim rodzaju zesp wspinaczkowy. Podczas gdy dla wikszoci modych wspinaczy gry stanowiy
sposb nawyrwanie si spod fartuszkw rodzicielek ipierwszy krok wstron nieskrpowanej wolnoci, Karol zwasn matk wiza si lin idzieli
smak tatrzaskiego granitu.
Gdy inni modziecy spali wkolebach pod wielkimi gazami wdzikich dolinach ustp niezdobytych cian iodkrywali tam smak nieznanych dotychczas uywek: alkoholu ikobiet ate wtamtych czasach zataternikami przepaday niemal tak samo jak pokolenie ich matek zawarnymi, dugowosymi
Jzkami iJakami zHali Gsienicowej Karol pokadej wspinaczce wraca
dosamego podna Tatr, gdzie spa wwygodnym ku. Wtym samym pokoju copani Antonina lub wssiednim.
Kto wyobraa sobie Karola jako strachliwego, chuderlawego maminsynka,
trzscego krtkimi porteczkami nasam myl oprzepaciach ikruszynie
ska, jest wbdzie. Kto myli, emamusia pilnowaa go, eby sobie wgrach
nie zadrapa kolanka lub nie zama paznokietka inie pozwalaa mu pj
nanic trudniejszego ni Przecz pod Kop lub, odwita, naSawkowski,
nie moe by dalszy odprawdy.
Karol by najwikszym wspinaczkowym talentem swoich czasw. Si, wytrzymaoci, technik oraz odwag przewysza wszystkich zawadiakw zwczesnej taternickiej elity. Tobyo dla wszystkich oczywiste. Rzecz jasna, czasem podmiewano si zniego. Najczciej przed dziewcztami, bydoda sobie
animuszu. Nazywano go mamincycusiem, choptasiem, anawet zgralska
ziajockiem. Raz poraz jednak dokonywa takiego przejcia, enawet obdarzeni najostrzejszym dowcipem taternicy nie mieli powiedzie zego sowa.
Osignicia wspinaczkowe syna napaway pani Antonin prawdziw dum.
Wnagrod zadobrze zdan matur zabraa go wAlpy, nie szczdzia nasprzt
itowarzystwo najlepszych wczesnych przewodnikw tatrzaskich. Nie spuszczaa zKarola wzroku. Pilnowaa, byregularnie wiczy inie wpad wszpony
naogw ani wsida jakiej kobiety fatalnej, ktrych tyle si wwczas krcio
* Szpiczasty Szczyt, zwany rwnie Ostrym Szczytem. Uczulam Szanownego Czytelnika, bynie pomyli go
zOstrym Szczytem (2360 m), zwanym dawniej piczastym jedn znajtrudniejszych gr wTatrach, zdobyt
w1902 przez synnego taternika Karola Englischa, jego matk Antonin Englisch oraz spiskich przewodnikw. Opomyk bardzo atwo, lecz jest tozupenie inna historia.

17

powiecie. Kontrolowaa jego diet, wieczorami sprawdzaa, czy przez przypadek nie pije alkoholu (comogo zaszkodzi jego kondycji) inie zadaje si
znieodpowiednim towarzystwem (cobyo szkodliwe dla reputacji). Przez
niewaciwe towarzystwo rozumiaa wszystkich modych ludzi, ktrzy przyjedali doSzmeksu bez rodzicw wcelach wycznie turystyczno-sportowych. Zzastrzeeniem, ezasport trzeba uzna rwnie stosunki damsko-mskie, wino iborowiczk, czyli szalenie popularny naGrnych Wgrzech
gin zjaowca.
Odpowiednimi kompanami dla Karola byy wycznie dzieci bogatych
smokowieckich kuracjuszy. Oczywicie przebywanie wrd galaretowatych,
okrgych irozpieszczonych pociech sdziw, profesorw, wacicieli ziemskich, fabrykantw ibogatszych lekarzy sprawiao Karolowi niemal fizyczne mki. Wszystkich chopcw zwyszych sfer uwaa zamiczakw itchrzy, adziewczyny zaskrajnie nieinteresujce, zadufane wsobie sowy, ktre
nie poznay inigdy nie poznaj smaku ycia. Zwyjtkiem jednej. Niestety
tawanie dziewczyna woczach jego matki bya podrcznikowym przykadem niewaciwego towarzystwa imimo jej dobrego urodzenia mia absolutny zakaz spotykania si zni. Zreszt owa panienka wcale nie chciaa si
znim spotyka, aon, nawet jakby mama mu pozwolia, nie omieliby si
jej otopoprosi. Udawa wic, ejedyna Lina, jak si interesuje, tota, ktr przewizuje si wpasie przed dokonaniem wielkiego wyczynu.
Nieliczne chwile wytchnienia przychodziy, gdy zrealizowa ktry ztaternickich projektw matki. Atotrzeba byo zdoby Jaworowy Szczyt, atoDzik Turni, atostan nawierzchoku Maego Koowego.
Wieczorem popowrocie zgr dorok copozostajcy nanoc wkolebach
rwienicy Karola kwitowali umiechami bdcymi jedynym wswoim rodzaju poczeniem drwicego lekcewaenia zesabo ukrywan zazdroci
pani Antonina pozwalaa synowi nanieco wicej. Wnagrod zazdobycie
jednej zdotychczas dziewiczych tatrzaskich turni Karol mg wypi lampk
wina, kufel piwa lub wwyjtkowych sytuacjach nawet kieliszek spiskiej borowiczki wtakim towarzystwie, jakie tylko mu si zamarzyo, chyba enie
podobao si matce. Takie zblienia byy dla Karola bardzo trudne zpowodu bariery, ktra dzielia go odrwienikw, ale stanowiy chyba najwiksz przyjemno podczas caych wakacji.
Wwieku siedemnastu lat uwaany by zanajwikszego znajwikszych.
Swoj reputacj starannie kreowa ipodsyca licznymi artykuami publikowanymi wwgierskiej, niemieckiej ipolskiej prasie. Roiy si one odopisw
skrajnych trudnoci, niemale niemoliwych doprzezwycienia niebezpie-

18

czestw oraz flirtowania zemierci. Byy te pene egzaltacji, cho ztego


drugiego romansu Karol nie zdawa sobie sprawy.
To matka kae mu si wspina... opowiada czternastoletni Roman
zwany Kordianem wkolebie wDolinie Piciu Staww Spiskich. Jego tak
naprawd interesuje tylko hasanie zsiatk za motylami po ukwieconych tatrzaskich polanach. On jest chyba troszk ciepy.
Dokadnie potwierdzi jego przyjaciel, tyca. Widziaem na wasne oczy, jak wcieka Antonina okadaa Karola parasolem, aten dar si jak
obdzierany ze skry: Mamusiu! Mamusiu! Wcale nie chc i jako pierwszy
zdobywa Turni nad Rohatk! Bol mnie nki, jest brzydka pogoda, agry
mae ibrzydkie! Wolabym poczyta ksieczk omotylkach!.
Wszyscy zgromadzeni wybuchli miechem. Dzi ju nie da si zweryfikowa
tej historii. Wiadomo jedynie, e Turni nad Rohatk istotnie jako pierwszy
zdoby wanie Karol, aAntonina zaiste zawsze chodzia wgry zparasolem.
Pani Antonina nie zdawaa sobie sprawy, e skrupulatne kontrolowanie
syna nie jest konieczne. Karol naprawd kocha wspinaczk iby ambitny.
Bardzo chcia wspina si najlepiej, jak umia. Gry byy dla niego niezwykle wane. Interesowa si rwnie dziaalnoci na rzecz narodu, aczu si
stuprocentowym Polakiem, mimo nazwiska (nieistotnego dla tej opowieci)
iniemieckiego pochodzenia rodziny.
Zapytany zawsze opowiada, e przodkowie ojca przybyli zAnglii ju za
czasw Jagiellonw iod tamtego czasu s polskimi patriotami na dobre ina
ze. Opinia publiczna wiedziaa jednak lepiej.
On jest synem sualczego austriackiego urzdnika, na dodatek dyrektora krakowskiej policji...
Szwab!
Tata mi mwi, e rodzina E. jest powizana zBiurem Ewidencyjnym
Sztabu Generalnego wWiedniu, awic ze subami wywiadowczymi...
Niektrzy rozochoceni winem modziecy opowiadali wkolebach podczas dugich, rozgwiedonych nocy, e Karol jest uchem, ktre Franz Josef
wysa wTatry, eby inwigilowa patriotyczne rodowisko polskich taternikw. Dziewczyny dray na sam myl, e chopcom grozi podwjne niebezpieczestwo: ze strony strasznych grskich przepaci icesarsko-krlewskich
szpiegw. Niektre naprawd wierzyy, e cesarza musz szalenie interesowa
pogldy polskiej modziey na tematy wspinaczkowe oraz jej ycie towarzyskie. Bardzo im to imponowao. Kada chciaa, eby to wanie oniej Franz
Josef usysza wpewnych wstydliwych kontekstach. To mg by pierwszy
krok do kariery dworskiej wpaacu Hofburg.

19

Samemu Karolowi natomiast bardziej ni na podsuchiwaniu kolegw zaleao na nauce. By ze wszech miar porzdnym chopakiem. Chcia zrobi
karier inie zawie matki. Ztego powodu rozpocz studia prawnicze na
Uniwersytecie Jagielloskim. Ponadto kocha przyrod. Znieoywionej najwyej ceni ciemny tatrzaski granit, zrolin rosnce na peczkach skalnych
porosty, ze zwierzt natomiast najbardziej upodoba sobie motyle. Wtrakcie
kadej wycieczki notowa zaobserwowane okazy. Podczas popasw, gdy jego
towarzysze delektowali si rumem izajadali legumin, biega po ce zsiatk, poszerzajc swoj kolekcj. Zainteresowanie to zostao mu jeszcze zczasw szkolnych ioczywicie nie pozostao niezauwaone. Zjego pasji miali si wszyscy rwienicy.
Wykadowc historii naturalnej, zktrej Karol mia zawsze na wiadectwie stopie celujcy, wkrakowskim Gimnazjum w. Anny by wowym
czasie entomolog, profesor Antonius Buchfink. Okaza si wspaniaym pedagogiem, ktry mimo surowego egzekwowania wiedzy skutecznie zaraa
kadego ucznia mioci do przyrody nieoywionej ioywionej. Zjednym
maym wyjtkiem.
Najwikszymi wrogami profesora, ktry czytywa przede wszystkim powieci Elizy Orzeszkowej ipasjonowa si chrzszczami, wychwalajc pod
niebiosa drapiene biegaczowate, byli wolnomularze, wspczeni artyci
oraz bielinki kapustniki.
Motyle to dekadenci wiata zwierzt! grzmia profesor. Gdyby byy
ludmi, interesowayby si wycznie seksem, absyntem, opium, filozofi
Schopenhauera, malarstwem impresjonistw iwierszami Baudelaire'a! Pikni, lecz puci wrodku dandysi!
Na licie grzechw motyli znajdowao si pijastwo byy wedug profesora na cigym rauszu spowodowanym sfermentowanymi sokami owocw
obarstwo, wczenie si po nocach, rozwizo pciowa oraz kanibalizm.
Ten ostatni, najpowaniejszy zarzut odnosi si wycznie do gsienic, ale
itak ocena caego rzdu Lepidoptera bya druzgoczca.
Motyle to zbuntowani gwniarze iBg stworzy je, bymy zich zachowania wycignli wnioski, dziki ktrym ochronimy nasze dzieci przed zgubnym wpywem modernistycznej poezji, operetek oraz upadych kobiet araczej zmierzchnic trupich gwek, jak je nazywa profesor ktrych najwicej
wKrakowie znajdziemy przy ulicy Szlak, anajbardziej upade na Radziwiowskiej. Wpomiennych tyradach pana profesora Buchfinka, ktrego poczucie rzeczywistoci wydawao si momentami mgliste, za zo irozpust na
wiecie odpowiedzialni byli przede wszystkim Rusaka Tetmajer, Brudnica
Kasprowicz iNiepylak Przybyszewski.

20

Ze wszystkich szkolnych wykadw Karol najlepiej zapamita wanie te


gorce, zaangaowane przemowy osekretnym yciu owadw. Sukces pedagogiczny okupiony zosta porak wychowawcz nobliwego belfra. Karol wpad wszpony lepidopterologii, nauki omotylach. Ju rok po maturze uwaany by za autorytet wtej dziedzinie inajwikszego znawc motyli
grskich, oktrych ogosi wielkie studium wroczniku Wgierskiego Towarzystwa Karpackiego. Po tej publikacji otrzyma wiele listw gratulacyjnych
oraz depesz od profesora Buchfinka, wktrej ten nazywa go zdemoralizowanym Judaszem, wyrodn poczwark, ogasza zerwanie kontaktw
zca jego rodzin, wry mu rychy upadek na niziny spoeczne oraz pogrenie si wuzalenieniu od kwiatowego nektaru irozpusty, anawet zostanie kanibalem.
ycie Karola skadao si przede wszystkim ze studiw, treningw, gr imotyli. Nie znaczy to jednak, e nie interesoway go proste przyjemnoci ycia.
Wcale nie patrzy zgry na gorzej urodzonych imniej zamonych rwienikw chodzcych wieczorami po Szmeksie zygzakiem pod rk zwypudrowanymi ifrywolnie ubranymi dziewcztami. Nie gardzi caujcymi si na
skaach parami ani te tymi, ktrzy po spoyciu synnej spiskiej borowiczki
nadzy iwdodatku wobecnoci dam wskakiwali do lodowatych wodospadw Kohlbachu. Cho wszyscy widzieli wjego wzroku pogard, poczucie
wyszoci ilekcewaenie, nie bya to prawda. Mimo e Karol by taki sam
jak wszyscy, nie mg otym nikomu powiedzie.
Coraz czciej spoglda wstron Liny. Wodzi za ni tsknym wzrokiem,
gdy sza zkolejnym adoratorem wstron Kmchenn, znanego rwnie jako
Siodeko. Karol mia natur zdobywcy. Wikszo drg, jakie przechodzi,
bya niedostpna dla zwykego miertelnika. Prba wspinaczki jego ladami dla wczesnych taternikw moga skoczy si na dwa sposoby: haniebn porak lub mierci. Wielokrotnie dowiadczy uczucia stawiania stp
wmiejscu, wktrym nikt nigdy nie by, by nie mg izbyt szybko nie bdzie.
Lin natomiast mieli niemal wszyscy wok. Wystarczyo podej, umiechn si, zaproponowa spacer, postawi kieliszek szampana, rzuci od niechcenia co oswoich osigniciach wspinaczkowych, owidokach, ktre znaj
wycznie sokoy, lub oduszy osigajcej na wysokociach nirwan. Niektrzy nie musieli robi nic, gdy Lina jako dziewczyna wyzwolona do wybranych taternikw podchodzia sama iproponowaa spacer. Miaa wakacje
iumiaa si nimi cieszy.
Karol wiedzia, e nigdy nie zdoa jej posi. Nawet na chwil. Patrzya
na niego zobojtnoci graniczc zniechci. Na dodatek matka dostaaby ataku serca, gdyby zobaczya jedynego syna wtowarzystwie dziewczcia

21

otakiej reputacji. Lina szybko staa si dla Karola symbolem czego, co na


zawsze pozostanie poza jego zasigiem. Czego nieosigalnego jak... jak Szpiczasty Szczyt!
Mimo sukcesw, pienidzy, wolnego czasu, modoci ipiknej pogody Karol chodzi po Szmeksie coraz bardziej nerwowy imilczcy. Mie co, czego
wszyscy pragn, anikt nie potrafi dosign, ajednoczenie najbardziej na
wiecie marzy oczym, co maj wszyscy bez najmniejszego wysiku, atylko dla niego jednego na wiecie jest nieosigalne. To dowiadczenie byo dla
niego tak przykre, e zdarzao mu si ze zdenerwowania ciska kamieniami
do grskiego potoku, karzc wten sposb gry.
Pewnego dnia szed korytarzem sanatorium doktora Szontagha, gdy nagle otworzyy si drzwi jednego zpokojw, wysza znich Lina, aza ni wyczapa czerwony na twarzy, spocony idyszcy przewodnik Hunsdorfer, towarzysz wikszoci jego wypraw. Podziw dla pidziesicioletniego Niemca
Spiskiego, ktry nie sab wsercu Karola od pitnastych urodzin, kiedy to
stary sprowadzi go zmatk zwierzchoka omnicy podczas zamieci nienej, prys wjednej chwili jak baka mydlana. Jego miejsce zaja niemoc izazdro, ktra przerodzia si wnienawi, gdy stary szepn mu do ucha, ledwo apic oddech:
Uff... Das war ein echter Tornado, Junge.
Lina zmierzya stojcego bez ruchu, zupenie sztywnego Karola lodowatym wzrokiem, chwycia go obiema rkami za koszul, przypara do ciany iwysyczaa:
Co si tak gapisz, maminsynku? Kim jeste, eby mnie ocenia? Wcale
nie jeste lepszy ni ja. Mamusia wie, e mnie ledzisz? Zapamitaj sobie: nigdy nie bd twoja. Nawet jeli... Azreszt...
Iodesza, zostawiajc mokrego od potu, drcego izbaraniaego Karola
na pustym korytarzu. Cay czas opiera si ocian iba si poruszy. Czu
si, jakby spada na niego kamienna lawina. Chcia wyjecha. Zostawi gry,
wrci do Krakowa, zaszy si wbibliotece. Nie mg wytrzyma wSmokowcu ani chwili duej. Ale przecie obieca matce, e nazajutrz dokona pierwszego wejcia na Czarny Szczyt. A zgrzyta zbami na myl, e pjdzie tam
ze znienawidzonym Hunsdorferem, ktry mia porwna Lin do tornado
ito, co gorsza, najpewniej susznie. Postanowi obwieci matce, e nigdzie
nie idzie, aju tym bardziej nie ze starym, lubienym przewodnikiem. Zostanie wSzmeksie ibdzie czyta Przybyszewskiego, bo wiat jest zy, ludzie
podli, agry gupie. Potem wrci sam do Krakowa.
Tego wieczoru mona byo usysze zpokoju pani Antoniny wrzaski iodgosy przypominajce trzepanie dywanu parasolem. Nastpnego dnia, 24 sierpnia

22

1898 roku, wieo upieczony student prawa, jego matka oraz stary przewodnik zostali pierwszymi zdobywcami Czarnego Szczytu, cho po studencie
wcale nie byo wida radoci.
Najwikszymi wrogami Karola bya dwjka zaprzyjanionych, bardzo zdolnych taternikw zLwowa Romek zwany Kordianem iJurek obudzcym
groz pseudonimie tyca. Trzecim Muszkieterem by krakowiak Zygmunt,
ktry zracji imienia nie mia pseudonimu, chocia czasem przedstawia si
jako Klemens, gdy uwaa, e kiedy zostanie namaszczony na nastpc krla przewodnikw tatrzaskich, Klimka Bachledy. Kady znich, mimo modego wieku, zdoby ju wiele tatrzaskich olbrzymw imia swoje pierwsze
wejcia. Chopcy spali wgrach, dzielili si lin, podkrelali swoj samodzielno ilubili wygasza tyrady ograch przed przystojnymi dziewcztami. Najlepszy znich by Kordian stanowicy nieformalnego przywdc
paczki iwygaszajcy zemfaz takie oto przemowy:
Gry rozpaliy wsercach naszych przepotny ogie namitnoci, najwikszego skarbu danego czowiekowi, bo tylko wielka namitno potrafi oderwa ycie czowieka od szarzyzny bytowania ipodnie je ku wyynom, skd wida ju jasne zorze niemiertelnoci!
Kordian, tyca iZygmunt schodzili do Szmeksu wycznie na zakrapiane rauty. miali si zrelacji Karola zmatk i, co najgorsze, robili to wtowarzystwie Liny Konopnickiej, zktr byli wwietnej komitywie.
Karol kilkukrotnie prbowa zaprzyjani si zTrzema Muszkieterami. Jako
najsprawniejsi chopacy wSzmeksie byli wymarzonymi partnerami wjego
projektowanych wspinaczkach.
Zdawa sobie spraw, e matka jest coraz starsza, anawet najlepszy wspinacz nie osignie wgrach sam tego, co jest moliwe zodpowiednim partnerem. Przestawao go cieszy chodzenie po Tatrach zprzewodnikiem, aju
wszczeglnoci zprzekltym Hunsdorferem ijego okropnymi wspomnieniami otornadzie, ktre przez niego przeszo zeszego lata. Zprzewodnikiem to
byle dziad zWarszawy potrafi wyle na omnic. Dodatkowo wkupienie si
waski Kordiana, tycy iZygmunta, wszczeglnoci za tego pierwszego
jako szefa imzgu paczki, oznaczaoby zblienie si do Liny. Ale jak to zrobi? Wszyscy trzej nie znosili Karola jak aciskiej gramatyki, na dodatek ich
herszt nie dosta si zpowodu lenistwa na prawo, zczego wycign logiczny wniosek, e Karolowi wstp na studia zaatwi tatu austriacki serwilista iprzez to znienawidzi przyszego prawnika jeszcze bardziej. Karol natomiast wietnie wiedzia, na czym polega znajomo Muszkieterw zLin
iczasami mia ochot po prostu wybi im zby. Raz wprzypywie zazdroci

23

napisa erudycyjny artyku oswoim zdobyciu Jaworowego Szczytu do Rocznika Wgierskiego Towarzystwa Karpackiego ina zo Kordianowi podpisa si jako doktor nauk prawniczych. Niech si ma zpyszna. Potem aowa, ale nie mg ju niczego zmieni.
Przepa midzy Karolem aLin zwikszya si jeszcze bardziej. Na pocztku lata 1900 roku miaa ju rozmiary poudniowej ciany Szpiczastego Szczytu, ktra bya niezdobyta od stworzenia wiata itaka pozostanie zapewne do
momentu, gdy ogromne trzsienie ziemi nie zmieni tatrzaskich wierzchokw wsmutne ruiny. Dokadnie takie jak serce Karola, gdy zobaczy, jak Kordian pooy pod stoem rk na udzie Liny, ata wcale nie daa mu wtwarz.
Sied prosto sykna pani Antonia wuzdrowiskowej restauracji doktora Szontagha do syna garbicego si nad szklank mleka. Jest tutaj pan sdzia Christoph von Mais-Kukuruz zcrk Hubertyn. Nie chcesz chyba zrobi na niej zego wraenia. Czemu nic nie zamwie na obiad? Nie bdziesz
mia siy jutro wej na Rogat Turni. Na panu sdzim to wejcie zpewnoci zrobi wraenie. okcie ze stou.
Nie jestem godny odpowiedzia Karol, ktry nie mg je zpowodu natrtnych myli krcych wok Liny oraz Kordiana. Rzuci okiem na
grubasa wzbyt ciasnej marynarce, ze wiecc ysin, orlim nosem, monoklem woku ischowanym do kieszeni zegarkiem na zotym acuszku oraz
jego crk rnic si od niego wycznie detalami, akonkretnie seledynow kokard wczarne grochy we wosach. Oboje pochaniali ososia iogromne iloci jaj przepirczych. Ojciec paaszowa je zpomoc rk, crka natomiast wsysaa ustami zoonymi wtrbk.
Pan sdzia nie wie, gdzie jest Rogata Turnia, chocia powinien, bo podobno jest rogaczem. Pana sdziego ijego crk interesuje wycznie zawarto ich talerza.
Cicho bd, jeszcze usyszy. Ta urocza dziewczynka jest jeszcze pann, ale
by moe niedugo si to zmieni Antonina mrugna, aHubertyna woya sobie do ust cztery jaja przepircze jednoczenie. To jedna znajlepszych partii wKrakowie. Rodzina von Mais-Kukuruz posiada kamienice na
Floriaskiej, na Dietla, na Grodzkiej, Radziwiowskiej ina Kopernika. Popatrz na jego zegarek szczere zoto. Ana obiad jajka przepircze. Popija je szampanem. Nawet nas sta tu wycznie na wiedeski sznycel zziemniaczkami iowcze mleko. To twoja szansa.
Mam si owiadczy temu czemu? Ona powinna si nazywa Zwalista
Turnia... Ajej ojciec Hrubas Chochoowski.
Karol!

24

Szeroka Jaworzyska.
Karol!
Cze, Karol! pomachaa mu tymczasem pulchn rczk Hubertynka. Wiesz, gdzie dzisiaj doszam? Nad same wodospady! Jak tam gronie!
Gdy zajrzaam wkotujc si wodn kipiel, poczuam na karku, ach, oddech widma mierci. Od grozy a zgodniaam!
Badzioch, Mae Szerokie kontynuowa Karol zkamienn min.
Baniasta Turnia, Gra Hrubego, Kobyla Dolinka, Bdziochowa Kopa... Turnia Dwch Podbrdkw.
Ty dla odmiany jeste Szalony Wierch, zachowuj si, na lito bosk!
szepna surowo matka, ana gos powiedziaa: Dzie dobry, panie sdzio!
Smacznego! Jak piknie dzisiaj wyglda Hubertynka, ajaki apetyt! Wspaniaa dziewczynka. Aty, Karol wrcia do szeptu zamw sobie co do
jedzenia, bo robisz mi wstyd. okcie ze stou.
Nie jestem godny.
Zamw. Sobie. Co.
Usta matki si zacisny, abrwi zmarszczyy. Chyba faktycznie miaa powane matrymonialne plany wstosunku do piknej crki pana sdziego.
Dobrze, jak taki jeste uparty, bd musiaa ci sama nakarmi. Am!
owiadczya nagle pani Antonina, podsuwajc synowi pod usta widelec zkawakiem ziemniaczka oraz kotleta schabowego nazywanego przez wysze sfery wiedeskim sznyclem. Uznaa pewnie, e karmienie dorosego mczyzny
przez matk wsystemie wartoci pana sdziego ijego crki jest mniejszym
wstydem ni posiadanie wrodzinie niejadka. Am. No, otwieraj buzi, amciu, amciu. Jedzie pocig zChabwki do Zakopanego, ciuf, ciuf.
Karol bezgonie krci gow jak grymaszcy trzylatek, pani Antonina gonia jego usta widelcem. Chciao mu si paka, czu si poniony. Postanowi
wprzyszym roku nigdzie nie wyjeda zmatk. Chwil walczy, wkocu
skapitulowa przed uporem, autorytetem isilnym charakterem rodzicielki,
grzecznie otworzy dzibek jak pisklaczek czekajcy wgniazdku na ddownic ipozwoli woy sobie do ust ks kotleta.
Pani Antonina ukroia kolejny. Karola dopada apatia izobojtnienie. Nie
obchodziy go ju gry, reputacja, nic. Westchn gboko ipozwoli si matce karmi. Przymkn oczy ipilnowa tylko, by za nie pocieka mu po policzku. Pierwszy raz wyciu pomyla, e nie zrobioby mu rnicy, gdyby
umar, bo tak naprawd wcale nie y. Niczym si nie rni od tych wszystkich dzieci zdobrych domw, ktre nigdy nie byy wprawdziwym lesie, ktre maj sub, guwernantki, prywatnych nauczycieli, lokajw iktre pozwalaj, by przeyli oni ycie za nich. Przecie wspinaczka to nie jest ycie.

25

Od uprawiania szpady, floretu, polo czy szachw rni si tylko adniejszym


krajobrazem. Spuci nos na kwint.
Nie zauway, e wtym samym czasie do restauracji weszli dryblas tyca, Zygmunt wzawadiacko przekrzywionym berecie imodnych pumpach
oraz Kordian pod rk zLin. Zamwili dwa puchary lodowe na cztery osoby Lina postawia jeden Romkowi, Jurek iZygmunt-Klemens zoyli si na
drugi ipoprosili obsug odwie yki. Do szybko spostrzegli Karola spoywajcego obiad wtowarzystwie iprzy aktywnym wsparciu mamy. Zmiejsca wybuchnli histerycznym miechem.
Karol ockn si zletargu zwidelcem wustach. Otworzy oczy ijak przez
mg zobaczy umiechnite, szydercze, ze twarze. Pozna gosy. Gwizda na
to, nic go nie obchodzili jego wrogowie gupie dzieciaki. Mia wnosie chichoczc mord Zygmunta, nic sobie nie robi zzamiewajcego si do rozpuku tycy, lekce sobie way rechot Kordiana. Mogli si mia cay dzie.
Po chwili jednak jego ucho wyowio czwarty gos, mzg zacz pracowa
irozmazana rzeczywisto nabraa konturw. Wtedy dostrzeg Lin. Zakrcio mu si wgowie izebrao na wymioty. Lina pooya si na stole ia popakaa si ze miechu, ledwo apic oddech. Powiedziaa do Romka: Zaraz
skonam, na co on obj j ramieniem iwytar z zpoliczka wjej akiecik.
Do akcji wkroczya pani Antonina.
Zczego si miejecie, dzieci zulicy? Gdzie s wogle wasi rodzice? Karolek musi duo je, eby mie si zdobywa wielkie gry iprzyswaja wiedz na uniwersytecie, awy do niczego nie dojdziecie. Puszczone samopas
bydlta! Gdybycie byli moimi dziemi, daabym wam wskr za wczenie si po brudnych kolebach, bisurmanienie iborsuczenie alkoholem. apserdaki! Aty, panienko, zachowujesz si jakby bya... zrobia pauz, by
znale odpowiednio ostre sowo na okrelenie Liny, idokoczya triumfalnie podejrzanego autoramentu!
Karol siedzia sztywno inawet nie mruga, awzbach trzyma widelec,
ktry pucia jego matka, by mc sugestywn gestykulacj przywoa do
porzdku grup nicponi kpicych zjej jedynego syna. Jurek iZygmunt zaczli ze miechu wydawa odgosy przypominajce umierajcego osia inasmarkali do pucharu zlodami. Lina pakaa, tylko Kordian przygryz wargi,
przybra min moliwie zblion do powanej izwrci si do pani Antoniny spokojnym tonem:
Szanowna pani E., ma pani racj. Przepraszamy najmocniej za nasze zachowanie, nie wiemy, co wnas wstpio. Rozumiemy, e Karol ze wzgldu na
delikatny charakter iwyjtkowe talenty ma specjalne wymagania dotyczce
diety oraz sposobu serwowania posikw. Nasza reakcja bya nie na miejscu.

26

My, dzieci znizin spoecznych, czasem reagujemy prymitywnym rechotem


na rzeczy, ktrych nie rozumiemy. Obiecujemy zachowa spokj iprosimy,
by uznaa pani animozj za nieby oraz powrcia do kontrolowania diety
najwybitniejszego alpinisty obu stron Tatr.
Co ty gadasz, Kordian? zdziwi si Zygmunt. Popuciem przez
nich ze miechu wpumpy.
Roman da mu okciem mocn sjk wbok isykn: Spokj.
Przeprosiny przyjte rzeka wyniole pani Antonina. Ale nie mylcie, e zmieniam owas zdanie. Brudasy, nieroby, wszarze iniebieskie ptaki! Na dodatek cienko si wspinacie.
Obiecujemy popraw, szanowna pani odpowiedzia jej Kordian, ajego
twarz przybraa tak szelmowski wyraz, e dla wszystkich poza pani Antonin stao si jasne, e wcale awcale nie mia zamiaru si poprawia, ana
dodatek co knu.
Niewzruszona Antonina powrcia do karmienia syna, aten jad grzecznie,
gdy dosza do niego smutna prawda, e godno bya ju nie do uratowania.
Amciu, amciu, jedzie pocig, awnim hrabia Zamoyski, amciu, amciu,
hrabia pjdzie jutro na Rogat Turni, musi mie duo siy, ktra jest wwiedeskim sznycelku.
Kordian naoy odrobin waniliowego loda na yeczk ipatrzc cigle na
Karola, nakarmi nim Lin. Ta obja yeczk ustami iprzez kilka sekund j
ssaa zwyrazem rozkoszy na twarzy. Antonina ukroia kawaeczek sznycla
iwetkna go do ust Karolowi. Kordian nabra wicej loda ipodawszy go Linie, przejecha powoli yeczk po jej dolnej wardze. Antonina nabia na widelec ziemniaczka, Lina natomiast zzamknitymi oczyma zlizaa powolutku kolejn porcj loda zustawionej pionowo yeczki. Karol zacz si poci,
matka znowu ukroia kawaek sznycelka iwiartk ziemniaka zkoperkiem,
Kordian nabra bit mietan zpucharu na dwa palce, aLina woya je sobie do ust izacza rytmicznie porusza szczk do przodu ido tyu, ktr
to metod, wedle relacji Hunsdorfera, potrafia zastosowa zniemaym sukcesem nie tylko na palcach.
Ostatni kawaek schabowego razem zwidelcem wyldowa na cianie, kiedy Karol zerwa si, uderzy na odlew matk wdo, przewrci st, zbijajc przy tym talerz, porcelanow podstawk na serwetki oraz dwie szklanki
owczego mleka, po czym uciek zsali restauracyjnej, kradnc ze stou zaskoczonego sdziego von Mais-Kukuruza ijego niemniej zdziwionej crki
pen butelk szampana.

27

Uroda Miny, modszej siostry Liny Konopnickiej, bya umiarkowanie zachwycajca. Twarz troch mniej regularna, ydki ibiodra nieco szersze, wosy janiejsze, oczom brakowao blasku, apoliczki pozbawione byy doeczkw, ktrymi uLiny tak bardzo si wszyscy zachwycali. Nie nosia rwnie kwiatka
we wosach. Oczywicie nie bya szpetna, jako siostra Liny by nie moga, po
prostu mniej wyrniaa si spord innych dziewczt. Kady, kto zni rozmawia, moe potwierdzi jednak: inteligencj zdecydowanie przewyszaa
siostr. Miaa poukadane wgowie, bya dowcipniejsza icakiem oczytana.
Jej ojciec czasami si chwali na rautach wSzmeksie, e gdyby nie bya dziewczynk, ksztaciby j na prawnika tak jak pani Antonina Karola. Mina nie
dzielia zsiostr zainteresowania obdarzaniem wdzikami wszystkich naokoo. Jak atwo si domyli, bya dalece mniej popularna iwikszo czasu na bankietach wdomu uzdrowiskowym spdzaa sama.
Kiedy jednak Mina podesza tego wieczora do Karola siedzcego na kamieniu nieopodal drugiego od dou wodospadu Kohlbachu znogami wpotoku iniemal kompletnie pijanego, ten bardzo ucieszy si na jej widok. Zreszt ucieszyby si na widok kadego zwyjtkiem Trzech Muszkieterw, Liny,
swojej matki istarego, spronego przewodnika.
Cze, Karol. Co tu robisz sam, medytujesz? zagadna Mina.
Pij.
To nawet lepiej, sama przyszam zbutelk wina. Mylaam, e jeste taki
porzdny izawsze powany, e forma wspinaczkowa to dla ciebie wszystko, awidz, e jak nikt nie patrzy, to sobie lubisz troch goln. Wygldasz
strasznie, ale wydajesz si teraz jaki taki sympatyczniejszy.
Ty te dzi wygldasz strasznie. Nawet wwietle gwiazd odpar chopak beznamitnie.
Nie ma co, wiesz, jak rozmawia zkobiet Mina usiada obok Karola
iwoya mu rk pod rami. Dusz si na tym cholernym zadupiu. Cae
wakacje zrodzicami, ktrym si wydaje, e s arystokratami, stuknitym
doktorem, ktry kae mi pi mierdzce owcze mleko, tpymi osikami-wspinaczami, umierajcymi na suchoty dziadygami, maminsynkami zdobrych
domw wbrew pozorom nie chodzi mi tu ociebie igupi, puszczalsk
siostr. To katorga. AwKrakowie biblioteki, muzea, absynt, Przybyszewski...
Mylaam, e tylko ja dostrzegam beznadziej Szmeksu, ale sdzc po twojej minie iniemal pustej butelce, mylisz podobnie.
Nienawidz mojej matki inienawidz tych trzech oszoomw, ktrzy si
ze mnie miej zadeklarowa Karol ieby wydawa si jeszcze bardziej
wiarygodnym, rzuci kamieniem wwod. Oczywicie chlusna mu woczy.
Mina parskna miechem

28

Jeste uroczy. Te ich nie znosz. Dziwi mnie, e tu znowu razem przyjechali po tym, co si stao wzesze wakacje. Nie syszae? Romek, ten Kordian od siedmiu boleci, zadurzy si wLinie, gania za ni, pry muskuy iprawi banay owspinaczce, wolnoci, pawiookich stawach ilatajcych
kondorach czy czym rwnie gupim. To by jeszcze dzieciak, zreszt dalej
jest. Mwiam siostrze, eby si nim nie bawia, to nie! Cieszya si, e jest
sodziutki itaki niewinny. Rozdziewiczya go tutaj, wsanatorium, tydzie
chodzi dumny jak paw. Problem by taki, e zakocha si wniej nie na arty i, co gorsza, zacz uwaa za swoj narzeczon, aona przez ten czas ju
onim zapomniaa iwprzecigu kilku nastpnych dni powtrzya ten sam
numer ze wszystkimi jego przyjacimi, wcznie zt jej synn sztuczk zjzykiem, oktrej zapewne syszae. Najpierw ztyc, apotem ztym gorylem Zygmuntem, Klemensem czy jak mu tam. Byy ktnie, bijatyki, nawet
jakie wyzwania na pojedynek na pistolety. Przegapie te wszystkie atrakcje,
bo cay czas wspinae si zmamusi itym starym przewodnikiem. Mylaem, e maj jak godno, ale jak wida, wybaczyli sobie nawzajem iprzyjechali znowu powtarza te same bdy. Trzech Muszkieterw... Trzech szwagrw-idiotw raczej.
Nie wiem, co powiedzie westchn Karol. Skoro dziewczyna si realizuje wten sposb ijest szczliwa, kim jestem, by j ocenia?
Lina nie jest szczliwa. Ju dawno przestao j to bawi, robi to tylko
zprzyzwyczajenia. Mwi, e to dla niej jak taniec czy pogawdka. Wogle nic nie czuje. Ci biedni mczyni, ktrzy myl, e j maj... e j zdobyli dziki sprytowi czy potdze talentw... C za gupki! prychna Mina.
Nie widz, e to ona ich wykorzystuje, e mao brakuje, aodgryzaaby im
po wszystkim gowy jak modliszka. Zwierzya mi si, e jest jeden sposb,
eby j posi, jedna rzecz, dziki ktrej pragnaby mczyzn naprawd
ca sob, chciaaby mu odda ciao idusz, by tylko jego.
Jaki? oywi si Karol.
Ity, biedaczku? al mi ciebie. Nie mog ci powiedzie. Kademu bym
moga, ale tobie nie. Tylko ty jeste na tyle sprawny iszalony, eby prbowa
sprosta temu jej wydumanemu pragnieniu.
Powiedz, prosz Karol chwyci donie dziewczyny ibagalnie popatrzy wjej oczy.
Wiesz co, jeste bardzo przystojny pochwalia go Mina. Czemu taki
adny imdry chopiec jak ty nie znajdzie sobie dziewczyny na swoim poziomie, tylko oglda si za lafirynd? Ja te jestem sama. Pocauj mnie.
Karolowi szumiao wgowie inie wszystko do niego docierao. Myli koatay mu si po gowie zzawrotn prdkoci: Lina miaa sekret, posza

29

do ka ze wszystkimi Trzema Muszkieterami, gwiazdy piknie migotay,


modsza siostra chciaa si caowa, sztuczka zjzykiem, szum wodospadu,
Szmeks. Przytuli Min isprbowa j pocaowa. Niestety zrobi to tak nieudolnie, e oboje wpadli do zimnej wody potoku Zimna Woda. Dziewczyna
pisna, ale zaraz zacza si mia. Zdja przez gow sukni, anastpnie
koszul Karola. Caowali si, lec wpotoku, Karol woy jej rk midzy
uda izacz prbowa sforsowa halk.
Tylko bd bardzo delikatny szepna mu do ucha. Nigdy tego jeszcze nie robiam
Ja te odpowiedzia zgodnie zprawd Karol.
Nauczymy si wsplnie zapewnia Mina iby to ten moment, wktrym przestaaby si opiera, gdyby wczeniej si opieraa.
Karol! Karol! Wiem, e tu jeste gos matki dochodzcy zza drzew podziaa na chopaka jak zimny prysznic, pomimo e wanie lea wlodowatej wodzie. Zaraz ci znajd.
Nie moemy... Musz koczy... Matka...
Rozumiem. Karol... Czy ty... chciae straci cnot tylko po to, eby wycign ode mnie sekret Liny?
Nie odpowiedzia Karol zdecydowanie ipocaowa j wczoo.
Mina patrzya mu prosto woczy. Zrozumia, e mu nie uwierzy.
Tak.
Dobrze, powiem ci, biedny guptasku. Lina owiadczya, e odda dusz
temu, kto zdobdzie Szpiczasty Szczyt. Dobranoc.
Mina pocaowaa go wucho, zerwaa si na rwne nogi, chwycia sukni
iznikna wczerni nocy. Karol czu, jak przepyna przez niego wizka
ciepa, by bezgranicznie szczliwy, e dowiedzia si, jakim kluczem moe
otworzy serce ukochanej. By zbyt zadowolony, eby bra pod uwag fakt,
e Szpiczasty Szczyt to gra niemoliwa do zdobycia. Wygramoli si powoli zpotoku, pocign yk szampana iposzed wkierunku cieki. Zobaczy
matk midzy drzewami. Wyskoczy na szlak cay mokry, bez koszuli, zrozpitym rozporkiem iprawie pust butelk wrce, umiechn si od ucha do
ucha ikrzykn dziarsko:
Dobry wieczr, kochana mamo! Woaj Hunsdorfera, ka osioda rumaki inatychmiast wyruszajmy zdoby Rogat Turni!
Pani Antonina zmierzya syna wzrokiem od stp do gw imiaa wielk
ochot skomentowa odpowiednio jego wygld, powstrzymaa si jednak.
Wzia butelk zjego rki, przytulia go ipowiedziaa:
Wiesz co, syneczku, pjdziemy na Rogat Turni pojutrze.

30

CZ II
METODA K

iedy Karol wysech iwytrzewia, natychmiast pobieg na Strzeleckie Pola, grne pitro Doliny Starolenej, aby zbliska przyjrze si
ostatniej niezdobytej grze wTatrach. Gdy tylko ujrza jej ostre jak
yletki granie ipionowe czarne ciany, ktrych lebami spaday kamienie
wielkoci komody, przekn lin. Wiedzia, e prba zdobycia Szpiczastego Szczytu to niemal pewna mier. Opewnej mierci pisa wartykuach
wielokrotnie, wkontekcie prawie kadej swojej wspinaczki, tym razem jednak mier czaia si nie na kartach Przegldu Zakopiaskiego, awprawdziwym yciu.
Zmczony przekroczy granic midzy rozmylaniami adrzemk. Gra
zmienia si wpikn dziewczyn, ktra kusia go iprzywoywaa podejrzanie sodkim gosem: Chod do mnie, nieboraczku, zdobd mnie, azdobdziesz j. Jest ryzyko, jest zabawa, albo piargi, albo sawa....
Gdy tylko Karol si zbliy, zust, oczu, uszu ispod sukni dziewczyny wypezy obrzydliwe, liskie robaki pazice, oblece, piercienice, biae larwy
muchwek iwochate gsienice. Prbowa ucieka, ale jego nogi zdaway si
przyklejone do ska. Pokryo go robactwo, wchodzio za koszul, do garda,
wgryzao si wskr. Chwil walczy, ale na miejsce kadej strconej larwy
wpezao na niego kilka innych. Lina staa obok ipatrzya, jak znika wkbowisku olizych, ohydnych cia.
Obudzi go wiey podmuch tatrzaskiego wiatru. Nad grami tworzy si
wa. Wiedzia, e rdem okropnych wizji bya jego wyobrania stymulowana przez nadchodzcy halny, mimo to strach przed wspinaczk zmieni si
wfizyczny wstrt przed dotkniciem skay Szpiczastego Szczytu. Wolaby po
zejciu zgr wsi wdorok, pojecha do Zakopanego, awieczorem rzuci
si wobjcia starego, bezdomnego Kunca na Krupwkach iwdycha zapach
jego nigdy nie mytego ciaa, zepsutych zbw oraz najpodlejszego alkoholu,

31

ni przytuli si dzi do ciemnego granitu jednej znajpikniejszych gr, jakie widzia.


Sekretem gsienic jest, e ukrywaj wsobie pikne motyle... powiedzia
do siebie Karol ipierwszy raz wyciu pomyla ozastosowaniu Metody K.
Metoda K! Zapytajcie jakiegokolwiek wspinacza, taternika, alpinist, himalaist, ganika czy ambitnego turyst szlakowego oto, skd wzia si jej nazwa, awielu odpowie: Wiadomo! Od imienia niesawnego Karola E. Oszusta,
mitomana, kamcy, manipulatora. K jak Karol. Metoda Karola. Karolowanie.
Nic bardziej mylnego ikrzywdzcego. Cho oczywicie najbardziej znane zastosowanie naley bezsprzecznie do niego, sama metoda jest stara jak
wspinaczka.
Od kiedy tylko istnieje chodzenie po grach, istnieje te potrzeba chwalenia si dokonaniami przed zachwyconym audytorium. Pocztkw Metody K
naley upatrywa wgbokim redniowieczu, gdy powstay pierwsze opisy
grskich wycieczek, ale niewykluczone, e stosowa j ju Hannibal. Znawcy s zgodni, e gdyby wdz opisa przejcie kartagiskiej armii przez alpejskie przecze, zpewnoci znalazoby si wjego relacji miejsce na odrobin blagi otrudnoci trasy. By moe nawet wiadomo, e szed ze soniami,
anie zwykymi komi, jest ladem Metody K.
Rozkwit metody przypada natomiast dopiero na pocztek dwudziestego wieku, czyli okres, kiedy alpinista sta si wybracem Bogw ikim wicej ni
zwykym czowiekiem, ju nie tylko wswoich oczach, ale rwnie woczach
kobiet idziennikarzy. Niewiasty garny si najchtniej do alpinistw modych ipiknych, dziennikarze natomiast najbardziej podziwiali wspinaczy
niedawno zmarych, najlepiej spektakularnie.
ywi alpinici stanowili obiekt nieco mniejszego podziwu rodowisk opiniotwrczych, cho czytelnicy przeomu wiekw mieli schykowe nastroje. Publikowane wrozsdnej iloci opowiadania pene zagldania mierci
woczy oraz balansowania na krawdzi cieszyy si sporym zainteresowaniem. Literatura taternicka zpewnoci bya popularniejsza od wierszy
patriotycznych oraz nowel powiconych grze wgolfa, polo lub wista, zdecydowanie jednak przegrywaa zkronikami kryminalnymi iploteczkami
zycia cyganerii artystycznej, ktre to dwie rubryki czsto si ze sob czyy.
WTatrach dotychczas aden wspinacz nie zgin, dzienniki oglnopolskie zatem zmuszone byy publikowa nowele wspinaczkowe ze szczliwymi zakoczeniami. Takie, wktrych do Boga zbliaa si jedynie dusza wspinacza, anie
jego makabrycznie pokaleczone ciao, jak po cichu liczono wredakcjach. Niestety, kady kolejny olbrzym tatrzaski znajdowa pogromcw inikomu ani

33

gralskim przewodnikom, ani nawet ich klientom nie chciao si przy tym
gin dla lepszego efektu dramatycznego iurozmaicenia narracji. Oczy redaktorw tsknie spoglday na Szpiczasty Szczyt. Der Spitzer Turm, najtrudniejszy niezdobyty szczyt wTatrach. Wodrnieniu od innych tatrzaskich
wierchw, ktrych poskromienie byo tylko kwesti wyszukania odpowiedniej drogi, prba zdobycia Szpiczastego oznacza moga tylko jedn rzecz:
mier. Problem wtym, e nikt nie prbowa.
Czasem, ale bardzo rzadko, kto bka wZakopanem lub Szmeksie otym,
e chtnie poszedby na t gr, e na pewno nie jest niedostpna, ale akurat nie ma czasu. Kto inny zarzeka si, e nawet wynaj Klimka Bachled oraz dwch Hunsdorferw wcelu zdobycia Ostrego (takie byo drugie
imi gry), ale leniwy gral ignuni Prusacy nie stawili si na miejsce zbirki. Koniec kocw gra owiana zostaa nimbem wierzchoka niemoliwego
do zdobycia iz saw szczytu-mordercy, pomimo e nikt nawet nie zbliy
si do piargw pod jego cianami, nie mwic orozbijaniu na nich gowy.
Pod redakcjami wszystkich poczytnych dziennikw wystawali modzi taternicy. Prowadzili rozmowy wedug okrelonego schematu:
Dzie dobry. Bd zdobywc Szpiczastego Szczytu. Atak odbdzie si
wprzysz sobot. Oczywicie maj pastwo wyczno na relacj, zobowizuj si opisa, jak wisz na rkach nad przepaci barwniej ni Mickiewicz obron Jasnej Gry. Czy mog liczy na wypacenie zaliczki wwysokoci dziesiciu tysicy koron wsrebrze, zapewnienie doroki zaprzgnitej
wkare konie rasy arabskiej oraz postawienie mi dzisiaj dwudaniowego obiadu zdeserem? Dopiero po osigniciu sukcesu albo jeli si zabij? Do-do-dobrze... Przyjd pniej.... Amoe mgby pan mi poyczy dzisiaj chocia na zup? Jestem filologiem...
Nic dziwnego, e nawet tak przyzwoity chopak jak Karol uleg magii wierzchoka izdecydowa si na skorzystanie zMetody K. Trzeba jednak wyranie powiedzie: nie jemu Metoda zawdzicza nazw inie by on jedynym jej
uytkownikiem.
Metoda K! Ile niegdy popularnych sw zdylimy zapomnie! Ile piknych okrele ztaternickiej iturystycznej gwary popado wzapomnienie!
Kt znas zakada na grskiej ekskurzyji na plecy rukzak, ana nogi podkute bergsztajgery?! Kt pokonuje wgr aussery, prowadzce przez ciekwy
pnocnej ciany Turni Izabelli lub nimi abzeiluje?! Zjeda na skijach zByczego Ogona podczas wielodniowych narciarskich wyryp?! Kt wie, gdzie
wTatrach znajduj si Wielka Pia, Hakowy Szczyt czy Tatra-Schrekhorn?!
Kto zdoby Turni Krukowskiego, przeszed gra Noy, pokona zowrogie

34

urwiska Totengartenturm ioglda wiat zwierzchoka dumnego Lucifera?!


Czy kto wiadomie uprawia ganictwo?! Wie, e cierpi na nieuleczalne tatritis lub uzalenienie od zakopianiny?! Nikt!
Wikszo tych piknych sw wyblako przez brak uycia, stracio znaczenie, a wkocu znikno we mgle zapomnienia jak imiona Bogw, ktrzy umieraj wraz ze mierci ostatniego wyznawcy. Niektre yj jeszcze na
kartach tatrzaskiej klasyki iy bd wiecznie, pki nowe pokolenia piknych duchem tatromaniakw siga bd po Skalne Lato, Komin Pokutnikw
lub Na Bezdroach Tatrzaskich. Ale czy wiemy, skd te sowa si wziy?
Wemy synn, znan zopowiada Wawrzyca uawskiego iszeroko
stosowan wdwudziestoleciu midzywojennym Metod Melzaka. Na czym
polegaa? Wnajwikszym skrcie na wciganiu do siebie partnera wcianie jak worek mki za pomoc napitej liny. Sposb ten posiada dwojakie
zastosowanie. Czasem, ale bardzo rzadko, suy do ratowania zdrowia lub
ycia osabionego, nieprzytomnego lub rannego towarzysza bd jako uatwienie przej wielkich alpejskich urwisk. Najczciej uywano melzaczenia, by przecign nieposiadajc najmniejszych umiejtnoci wspinaczkowych osob, na og pci eskiej, przez cian tak, by moga na ni spyn
chocia cz splendoru zwizanego zdokonaniem heroicznego wyczynu
sportowego. Tajemnic poliszynela byo, e panie zazwyczaj si potem odwdziczay na najrniejsze sposoby, najczciej wnaturze piekc wspinaczkowym partnerom pyszne ciasta.
Ile ponie nie spotkaoby Gnthera Mehlsacka, gdyby wszyscy uywajcy sw melzaczy, melzaczenie iMetoda Melzaka wiedzieli, i sformuowanie to wrzeczywistoci nie pochodzi od nazwiska tego bogu ducha
winnego austriackiego alpinisty, lecz od niemieckiego sowa Mehlsack wjego
sownikowym znaczeniu worek mki. Biedny ten czowiek sw elazn
kondycj zawdzicza morderczym treningom sze razy wtygodniu, surowemu przestrzeganiu postu, medytacji oraz trwaniu wstanie kawalerskim
iby autorem kilku wspaniaych przej, amimo to nikt nie traktowa jego
dokona wspinaczkowych powanie przez pechowe nazwisko. Wielokrotnie na zebraniach Austriackiego Alpenvereinu, gdy opisywa swoje przejcia
na Eigerze, Dru czy Matterhornie, kto zsali rzuca ztypow dla Niemcw
finezj: Ty, Mehlsack, bye na Matterhornie chyba, kiedy ci wcignli, ha,
ha! Jak worek mki, ha, ha!, icae zgromadzone towarzystwo miao si, a
niektrym spaday zgw kapelusze zpirkiem.
Metoda K! Wumiarkowanych ilociach jest nieszkodliwa istosuje j niemal kady mczyzna na wiecie, kiedy opowiada oswoim yciu atrakcyjnej

35

kobiecie. W rodowisku wspinaczkowym, jak adne inne na wiecie


polegajcym na bezgranicznym zaufaniu ikodeksie honorowym, ju samo
podejrzenie ojej stosowanie pitnuje oskaronego. Jest rwne kltwie kocielnej lub skazaniu na banicj. Posdzenie kogo ot praktyk to najwiksza obelga izniewaga. Std to tajemnicze K wnazwie. Podobnie jak ze strachu przed uderzeniem byskawicy dawni Sowianie nie wymawiali na gos
boskiego imienia Perun, zastpujc je znieksztaconymi formami jak piorun lub pieron, agrale nigdy nie mwili oniedwiedziu, ale oNim, by
nie wywoa go zlasu, tak taternicy nie wymawiali sowa na k. Stanowio
ono absolutne jzykowe tabu, podobnie jak inne sowo na liter k, ktrego
do dzisiaj aden szanujcy si taternik nie wypowie ze wzgldu na jego nieobyczajno. Kto spdzi kiedy noc wkolebie, ten wie.
Zanim na Metod K zaczto mwi karolowanie, starzy taternicy posugiwali si sowem kuszlikowanie... Sowo zpozoru niewinne. Nigdy nie dowiemy si, kto pierwszy go uy ani wjakich okolicznociach. Przez wiele lat
trwa zapomniany dzi spr oto, skd si wzio.
Wywodzenie go od jakiegokolwiek nazwiska jest bzdur, gdy pochodzi od francuskiego gwarowego sformuowania couche de liquor, czyli
dosownie warstwa alkoholu, oznaczajcego przechwalanie si po wypiciu sporej iloci trunkw, czyli po prostu bajdurzenie dowodzi jeden ze znawcw.
Bzdura! Karolujesz histori! oburza si drugi ekspert. Nazwa wzia
si od pewnego francuskiego eksperymentu, podczas ktrego jeden zuczniw
Franza Mesmera zahipnotyzowa dotychczas niezwizanego zalpinizmem
pocztkujcego malarza, Dvida Couchelique'a, ktry po przebudzeniu opowiada pikne ipene szczegw opowieci oszalenie trudnych wspinaczkach niezdobytymi pnocnymi cianami Eigeru, Matterhornu iGrandes Jorasses, anawet po kilometrowych klifach dalekiej Grenlandii, podczas gdy
wrzeczywistoci wszyscy mieszkacy Parya wiedzieli, e biega po ulicach
miasta wpiamie ze szlafmyc na gowie iwspina si na rynny wpnocnych cianach jednopitrowych kamienic, gdaczc jak kura.
Skandal wybuch dopiero ucili zprzejciem kolejny sdziwy tatrolog gdy okazao si, e sprytny hipnotyzer wykorzystywa Couchelique'ado kradziey kosztownoci idrogiej zastawy stoowej. Gdy ten zamiast
oczyszcza si zzarzutw, uraczy sd kilkoma piknymi alpinistycznymi
bujdakami owspinaczkach wnajdalszych zaktkach ziemi, uznany zosta
za nieudolnie udajcego wariata przestpc iskazany na dwa lata wizienia
wraz ze swoim wsplnikiem. Od tego momentu jego nazwisko miao sta si
synonimem opowiadania grubymi nimi szytych opowieci zgrami wtle.

36

Sprawa zotego lunatyka rzekomo bya jednym znajgoniejszych procesw whistorii Francji.
Zarwno jedna, jak idruga historia dotyczy Karola E.! oburza si kolejny profesor. Znaem go! By szpiegiem ikamc. Gdy musia opuci nasz
Kraj Rodzinny, przeciwko ktremu tak zdradliwie knu imataczy, pojecha
na Zachd itam dalej oszukiwa imataczy. Sowo kuszlikowanie rwnie
odnosi si do niego. Couche de liquor to pseudonim nadany mu przez bohaterskich polskich wspinaczy, by napitnowa jego hulaszczy tryb ycia, peen alkoholu, pyku kwiatowego, kobiet oraz motyli.
Nawet karolowanie nie odnosi si do Karola. Wzio si po prostu od sowa rolowa. Kiedy jeden gral podszed do znanego zbujnej fantazji ipowodzenia ukobiet taternika izapyta go: Ka rolujesz baby?, itak zostao.
Jedna wielka bujda na resorach ikaczka dziennikarska zawyrokowa
ssiad poprzedniego, rwnie historyk, pokcony znim omiejsce parkingowe pod blokiem na jednym zzakopiaskich osiedli. Karolowanie wzio si od angielskiego carol oznaczajcego kold, tylko nie wiadomo, dlaczego. Niezbadane s wyroki boskie.
Panowie, troszk subtelnoci do ktni wkroczy emerytowany taternik-humanista. Kuszlikowanie to zwyke, nieszkodliwe bajdurzenie dla
sawy, akarolowanie to co duo powaniejszego.
Jaka jest zatem prawda oMetodzie K? Chyba nigdy si nie dowiemy, gdy
wszystkie wyjanienia nosz lady zastosowania Metody K, pitno osobowoci autorw is zupenie niewiarygodne. Dawniej mwiono okuszlikowaniu, potem okarolowaniu, wprzyszoci zapewne powstan nowe okrelenia inowe historie rzekomo za nimi stojce.
Metoda K! Czym zatem jest dokadnie? Chodzi odrobne zmylenie czy moe
bardziej dyplomatycznie retuszowanie rzeczywistoci dla osignicia jakiej
korzyci. Okreatywne podejcie do wasnej przeszoci. Ozrobienie fotografii na kamieniu stojcym na ce wkieleckim iwysaniu do cioci wPcimiu
zpodpisem: Ja na wierzchoku Kilimandaro. Oprzemian wycinka swojego zmylonego ycia wprawdziw legend. Oznalezienie miejsca wWielkiej
Historii bez dotknicia Wielkiej Historii. Omagiczn funkcj sowa. Wnajwikszym skrcie: mwic Metoda K, mamy na myli po prostu Kamstwo.
Filistrzy karolowali dla pienidzy, taternicy natomiast dla sawy. Wtym
ostatnim wypadku trzeba jednak zachowa umiar wosdach. Takie samo
opowiadanie, ale napisane bezinteresownie, bdce skutkiem silnej neurozy
lub wnajgorszym razie wynikajce zchci zaimponowania kobiecie (ale tylko
niebdcej wczeniej dziewczyn innego wspinacza) nazywane byo bujdak

37

taternick istanowio po prostu sympatyczny element folkloru rodowiskowego. Granica midzy bajdurzeniem akarolowaniem bya pynna izaleaa przede wszystkim od opinii rodowiska, ktra zkolei zaleaa od opinii
najbardziej prominentnych osobistoci. Postacie te najczciej same bardzo
lubiy bajdurzy ioskara okarolowanie swoich przeciwnikw, najczciej lepszych od siebie wspinaczy. Ci zkolei zazwyczaj twierdzili, e sami
nie karoluj ani nie bajdurz, czyli przeciwnie do swoich oponentw, ktrzy nie tylko bajdurz, ale nawet karoluj. Tamci zkolei odpowiadali, e zarzuty okarolowanie ibajdurzenie zostay przykarolowane itak to wszystko
sobie spokojnie pyno przez kilka pokole, budzc zainteresowanie zaledwie garstki ludzi. Zwyjtkiem przypadku Karola...
Po sporze oetymologi terminu Metoda K nie ma ju ladu, podobnie
jak po czasowniku karolowa oraz po samej metodzie. WXXI wieku nikt
nie omieliby si jej zastosowa, gdy wiadomo, e prawda zawsze wyjdzie
na jaw. Od wielu lat nazw t kojarz tylko pasjonaci historii taternictwa
przesiadujcy wciemnych bibliotekach wposzukiwaniu artykuw oKarolu, ktry karolowanie doprowadzi do perfekcji. Lub do granic absurdu, oile
to, rzecz jasna, nie to samo. Jeeli kto kiedy natknie si na to sowo, niech
pamita, jak starego zjawiska dotyczy.
Ten dugi irzetelny wywd historyczny by moe zbyt wiele nie rozjani,
ale by niezbdny. Ile ponie oszczdzilibymy Karolowi, pamitajc otym,
by nie czy nazwy Metoda K zjego nazwiskiem? Duo. Ale... Zpewnoci mniej, ni sam by sobie oszczdzi, gdyby jej nie zastosowa.
Nie wyglda to najlepiej. Dalej nie pjdziemy powiedzia czerwony ze
zmczenia stary Hunsdorfer, wskazujc dalsz cz grani, tak kruch, e
kamienie obryway si zniej ileciay wprzepa przy najmniejszym podmuchu wiatru. Przeklty pies, ten Szpiczasty. Verfluchtes Hund.
Ten dzie od pocztku by pechowy. Pani Antonina upucia pod cian
swj nowiuteki lornion, ktry wpad wprost do wistaczej nory, chwil pniej przyszy chmury, akiedy cae towarzystwo znajdowao si wodwrocie,
wysoko na wschodniej grani na dobre si rozpadao.
Woddali byskay pioruny. Mieszek aneroidu gwatownie si rozszerza. Po
pokonaniu lebu cae towarzystwo, przemoczone do suchej nitki, dotaro do
letniego patu niegu, ostatniej przeszkody przed dojciem do bezpiecznego
pola piargw. Hunsdorfer wybija stopnie gralsk ciupag, Karol turystycznym czekanem zTyrolu. Pani Antonina, jako kierownik wyprawy, dawaa im obu dobre rady. Syn sucha jej jednym uchem, aprzewodnik wogle. By to bd, gdy wbrew zdecydowanym zaleceniom pani Antoniny, by

38

nikt si nie polizn, poliznli si obaj izanim zdoali si zatrzyma, hamujc ostrzami siekierek, zjechali kilkanacie metrw, nie robic sobie na
szczcie krzywdy. Wsin dal odlecia jedynie kapelusz Karola. Nie jedyny
tego dnia. Wssiedniej dolinie, wepicentrum burzy proboszcz Walenty Gadowski oraz jego przewodnik Jakob Horvay siekani gradem wiali zDurnego Szczytu tak prdko, e zostawili pod wierzchokiem nie tylko kapelusze,
ale rwnie paszcze, anawet czekany.
Po powrocie do Szmeksu pani Antonina udaa si na spoczynek, przewodnik
Hunsdorfer zrobi dobry uytek zprzewodnickiej dniwki, aKarol opisa
wycieczk wbrudnopisie. Pki co ich prby na Szpiczastym Szczycie utrzymywane byy wtajemnicy, za co stary przewodnik otrzymywa nawet drobny dodatek do wypaty. Karol wiedzia jednak, e jeli kiedy wprzyszoci
chce napisa oswoim najwikszym wyczynie ciekaw relacj do Rocznika
Wgierskiego Towarzystwa Karpackiego, Pamitnika Towarzystwa Tatrzaskiego, akto wie, moe nawet czasopism zagranicznych lub poczytnych periodykw nie-taternickich, to musi utrwali wpimie na gorco jak
najwicej interesujcych szczegw, pki je pamita dokadnie takimi, jakimi byy wrzeczywistoci.
Przygryz owek wzadumie nad pierwszym, najwaniejszym zdaniem. Napisa: Wblasku peni ksiyca przekroczylimy Rubikon. Nie, to nie przejdzie. Nie byo peni, poza tym jeszcze kto pomyli, e potok koo Szmeksu
nazywa si Rubikon, anie Zimna Woda.
Sierp ksiyca odbija si wnaszych oczach, gdy szlimy wstron ciany
Szpiczastego przez jar, jak trzystu Spartan pod wodz Leonidasa. Te niedobrze. Czytelnik gotw pomyle, e faktycznie szli wtrzysta osb, jak na
wycieczkach bez programu doktora Chaubiskiego.
Wkroczyem do Doliny Starolenej pod opiek Hunsdorfera, jak Dante
przewodzony przez Wergiliusza, ana bramie ponad naszymi gowami widnia zowieszczy napis: Porzucie wszelk nadziej, wy, ktrzy wchodzicie.
wietne! Jakbym tak zacz, mgbym umieci Kordiana ijego znajomych
wktrym zkrgw piekielnych gow wd wkloace, ucieszy si Karol, ale
jego entuzjazm szybko opad. Przecie tam nie ma adnej bramy, aco gorsza wyjdzie na to, e ja tylko szedem jak baran za Hunsdorferem. Stary si
obrazi, e go porwnuj do jakiego lepego Wocha, aludzie bd spekulowa, kim jest moja Beatrycze. Trzeba zmieni.
Kade zdanie wprowadzajce miao swoje minusy. Trzy pokrelone kartki
wyldoway na pododze. Wkocu zdecydowa si na: Ksiyc wpeni uroczo wypyn ponad gry, wszystko zapowiadao pogodny dzie, kiedy znowu

39

wpenym rynsztunku bojowym zmierzalimy na pole walki albo lepiej mwic


ku grom*. By zadowolony. adne, melodyjne ieleganckie. wietne retorycznie. Ksiyc wpeni jednak musi zosta. Przydaje opowiadaniu niesamowitej atmosfery dziki niemu wyprawa ma klimat dramatw Maeterlincka
czy obrazw Bcklina, anie jakiej Panienki zOkienka, jak opowieci starego Witkiewicza. Lina bdzie pod wraeniem, kiedy to przeczyta.
Szybko opisa drog dolin pod cian Szpiczastego Szczytu oraz jednoczenie przewieszone ipene luno wiszcych kamieni, wace wiele tysicy
cetnarw ciany ciemnego komina, ktrym si wspinali, kiedy doszed do
momentu, wktrym zacz pada deszcz.
Pocign yczek zukrywanej przed matk piersiwki, potem drugi itrzeci. Obraz burzy wgowie zacz si krystalizowa.
Piorun za piorunem zacz nowy akapit. Jeden uderzy wgra okilka krokw od nas. Ja wanie fotografowaem poczciwego Hunsdorfera, wiszcego na turni wgrani. Byskawica imigawka mojego obiektywu strzeliy
jednoczenie. wietna scena, jaki dynamizm, jaki anegdotyczny zbieg okolicznoci, to mi si udao, pochwali wmylach sam siebie izbliy piersiwk do ust. Rozochocony stwierdzi, e pjdzie na cao: Nie chc by niedyskretny, ale mj przewodnik ma na zdjciu min tak rozpaczliwie gupi,
e prawie trudno byoby wnim rozpozna dzielnego Hunsdorfera. C za
komizm zachwyca si sam sob Karol akcja ywsza ni uSienkiewicza.
Mam nadzieje, e nikt mnie nie spyta oto zdjcie, bd musia mwi, e mi
staruszek nie pozwala pokaza.
Przedziwny wir powietrzny prbowa zrzuci nas zgrani. Odnosio si
wraenie, e wciany grskie bije skrzydami ogromny ptak, zrzdami lotek wielkich jak maszty, aby znw umkn gdzie wpmrok. Potem na moment wszystko si uspokoio, by nagle wybuchn znow furi iszalecz
si. Wiatr wydobywa najrniejsze tony, furkota wcianach, jak gdyby taczyy tam wgrze bose stopy zupart gwatownoci. Gwizda iwzdycha
wszczelinach, awprzerwach jego nawalnoci dobiega ryk iszum wezbranych potokw. Odwrt, odwrt, Don Rodrigo!
Karolowi pisao si coraz lepiej, apiersiwka coraz mniej ciya wrce.
Bardzo podobaa mu si scena ztajemniczym, mitycznym ptakiem, bijcym
skrzydami wskay. Ciekawe, jak to odczytaj przysze pokolenia? wietny,
wieloznaczny symbol. Niemal alegoria. Atym Don Rodrigo to sam siebie
zaskoczy, takiej wstawki nie powstydzi by si pan Bolesaw Prus, cho oczywicie ze wzgldu na lk wysokoci to mgby sobie co najwyej pisa odro* Ten ipozostae fragmenty wtumaczeniu Jzefa Nyki ze strony: http://www.nyka.home.pl/bibl_his/pl/10.htm.
Niemiecki orygina wXVIII tomie rocznika UKV z1901 roku.

40

dze przez Skupniw Upaz na Hal Gsienicow, anie owspinaczce na najtrudniejszy szczyt wiata!
Piersiwka Karola stawaa si coraz lejsza, gowa coraz cisza, myli coraz szybsze, apiro wolniejsze.
Ostatni fragment tekstu, ten, gdzie zszalon prdkoci spadali gowami
wskaln gardziel przez potny iniemal pionowy jzyk lodu, po ktrym to
locie, ku zgrozie przewodnika, wybuchli wraz zmatk gromkim miechem,
tworzyo si mu ju duo gorzej. Wida to zreszt po rozchwianym, niewyranym charakterze pisma.
Kiedy piersiwka bya pusta, Karol stwierdzi, e czas koczy. Postawi
kropk izaoy szlafmyc. Potem si rozmyli ipostanowi pospacerowa
po labiryncie korytarzy sanatorium doktora Szontagha wNowym Smokowcu.
Szed chwiejnym krokiem. Podogi byy liskie jak ld, na dodatek ruchome.
Krciy si jak karuzele na Praterze. Czasami sufit ipodoga zamieniay si
miejscami, by jeszcze bardziej utrudni mu przejcie. Ale on pokona wszystkie przeciwnoci losu, bo jest taternikiem, aod niedawna jeszcze pisarzem.
Na dole, niedaleko sali balowej spotka Lin Konopnick idc pod rk
zjego imiennikiem modym Karlem Jurzyc ze lska. Dziewczyna posaa mu pene wyszoci spojrzenie, aKarl spyta zumiechem, czy jad ju
dzisiaj kolacj izaoferowa, e jeli zajdzie taka potrzeba, moe go nakarmi.
Karol zareagowa na szykany wnietypowy dla siebie sposb. Zazwyczaj sama
obecno Liny wystarczya, by cztery najdusze spord jego czonkw sztywniay, oczy staway wsup, ajzyk chowa si gboko wgardle. Tego wieczora jednak czu wyjtkowy przypyw si witalnych ipewnoci siebie. Podbieg
do Karla Jurzycy, zderzy si znim klatkami piersiowymi, napry muskuy
izapiewa gupkowatym gosem znan zdziecistwa wyliczank: Eins Zwei
Polizei, Drei Vier Grenadier, Funf Sechs Alte Hex, Sieben Acht Gute Nacht, po
czym pokaza swojej tajemnej ukochanej jzyk iuciek, miejc si przy tym
jak optany przez ze duchy siedmiolatek. Gdy rozwin nadmiern prdko,
przewrci si na liskiej pododze iuderzy wcian tak mocno, e a spado
na niego trofeum myliwskie waciciela sanatorium. To rozmieszyo go jeszcze bardziej. Siedzc po turecku, podnis poroe jelenia nad gow iwybekota: Ja, ja, ja was ist los, was ist Das?. Po trzeciej prbie udao mu si wsta.
Zabra poroe iodbieg dugim korytarzem wstron swego pokoju.
Lina iKarl jeszcze po kilku minutach syszeli jego rozkoszny miech, przerywany tylko odgosami przypominajcymi spadajce po schodach worki
ziemniakw. Oboje stali wmilczeniu ipatrzyli na siebie szeroko otwartymi oczyma.

41

Droga Lino, mam podejrzenie graniczce zpewnoci, e syn pani Antoniny jest zwyczajny wariat powiedzia Jurzyca. Niedugo zacznie mieszka
wbeczce itytuowa si Ksiciem Obojga Smokowcw, mwi pani. Pewnie
spotka wKrakowie tego Przybyszewskiego ipoprzestawiay mu si klepki.
Ma pan absolutn racj. To szaleniec. Komplette irre przytakna mu
Lina, ale po jej oczach byo wida, e ma odmienn teori dotyczc zachowania Karola, ktr wolaa zatrzyma dla siebie. Ku zaskoczeniu Karla Jurzycy poegnaa si grzecznie, powiadomia go, e jest ju pno iposza do
pokoju sama.
Wy, Polacy, to wszyscy kiedy bdziecie mieszka wbeczkach, pomyla
Karl rozczarowany iuda si na spoczynek.
nio mu si, e wspina si na Batyowiecki Szczyt zwielkim, rozgazionym
poroem jelenia na gowie. Po kilku dniach, wraz ze sowackim przewodnikiem, Jozefem Galko-Rusnkiem, rzeczywicie zosta zdobywc Batyowieckiego. Na gowie mia jednak tylko zwyky kapelusz. Wracajc do Szmeksu, rozmyla oprzyszych, jeszcze ambitniejszych celach wspinaczkowych.
Po dwch tygodniach, kiedy ju przestaa go bole gowa iodda doktorowi
Szontaghowi pienidze za zniszczone poroe dwunastaka, Karol znowu zjawi si wnajwikszej tajemnicy pod cian Szpiczastego Szczytu.
Postanowi sprbowa wej na wierzchoek od pnocy, ze strony posiadoci ksicia Hohenlohego wDolinie Jaworowej, przez Hunsdorfera zwanej
piknie Zegarowym Ogrdkiem, gdzie doszli razem przez Lodow Przecz.
Zawczasu, jeszcze wSzmeksie, Karol napisa fragment relacji odpowiedzialny za wprowadzenie podanego nastroju grozy inapicia:
Otym, jak wtym pustkowiu mier wszdzie zdaje si pozostawia swoje
lady, wiadczy krzy na samotnym skonie piargowym, upamitniajcy turyst, ktrego gry posay wkrain cieni: przed laty znaleli go tu zamarznitego przewodnicy.
Podczas niadania na Lodowej Przeczy nawiedzio ca czwrk przewodnikw Janw Hunsdorferw tym razem byo dwch, ojciec isyn widmo Brockenu. Tajemnicze igrone zjawisko, ktre wedug tatrzaskich legend widziane pierwszy raz wieszczyo turycie mier wgrach, przy trzecim
spotkaniu obracao koo fortuny izapewniao doywotnie bezpieczestwo
wgrach. Karol odetchn teatralnie zulg. mia si, gdy wanie otrzyma szczliw wrb, napotka widmo po raz trzeci. Ito tego samego roku.
Podszed kawaek grani wstron Lodowej Kopy ipodnis czekan wgr
triumfalnym gestem. Patrzcie, pastwo! Widoczny na chmurach, otoczony tczow aureol, cie Karola rwnie potrzsn dugim jak wiea cze-

42

kanem! Nie by szczeglnie zainteresowany legendami powtarzanymi przez


przewodnikw, widmo Brockenu nie przeraao go ani troch. Traktowa je
natomiast jako rodzaj lustra, wktrym odbija si takim, jakim jest naprawd on ijego dusza. Albo takim, jakim bdzie. Albo jakim chciaby by. Olbrzymem mienicym si wieloma piknymi kolorami, zachwycajcym pawimi skrzydami, wznoszcym wtriumfalnym gecie czekan niczym Thor
swj mot, Posejdon trjzb lub Zeus zote byskawice. Przez moment czu
si pbogiem, achwil pniej dopady go chmury ipogry si wponurej
szaroci ska ponad asfodelowymi kami Doliny Jaworowej, gdzie na powrt
sta si po prostu Karolem. Modym chopakiem stojcym przed du gr.
Po godzinie kluczenia popod skaami potnej Roter Turm zwanej dzisiaj
przez Polakw Maym Lodowym, aprzez Sowakw irokou Veou znaleli si na przeczy, na ktrej przed nimi stali tylko Jurgowscy kusownicy-koziarze. Uzgodnili, e na cze przewodnikw po wsze czasy zwana bdzie
Jancsyjoch przecz Jakow. Znajdowali si niemal dwa tysice trzysta
metrw ponad lustrem Adriatyku.
Atak zosta zakoczony poowicznym sukcesem. Jak wyglda ze wszystkimi szczegami, moemy dowiedzie si dziki niemieckojzycznej relacji Karola, zamieszczonej wdwudziestym smym Roczniku Wgierskiego
Towarzystwa Karpackiego:
Przebijamy si wziutkimi pkami ponad najstraszniejszymi zotchani. Nagle drog zamyka nam lita skaa, ajedyna droga prowadzi wgr, zupenie pionowymi kominami. Niezbdne jest uycie liny. Pokonujemy jednak t przeszkod. Dochodzimy na gra tak kruch, e zdaje si rozsypywa pod naszymi
stopami. Jest stroma ieksponowana. Mijamy trzy turnie szczytowe iosigamy malutekie siodeko wgrani. Obok nas trzymetrowa turnia sterczy dumnie, niczym miecz skierowany wstron nieba. Jedynym sposobem, by dalej i,
jest usi na grani iporusza si na niej okrakiem, jak na koniu. Docieramy
do gazu wielkoci sofy, ktry chwieje si na jedn idrug stron jak wierzba
na wietrze. Oto Szczyt Poudniowy, niszy wierzchoek Szpiczastego Szczytu.
2348 metrw ponad poziom morza. Miejsca jest tak mao, e nie ma najmniejszych szans, by usypa tutaj piramid zkamieni, nie ma mowy nawet okrtkim
odpoczynku. Znaraeniem ycia mona jedynie wysun gow, by spojrze
wtwarz gwnemu wierzchokowi. Szczyt, na ktrym stoimy, opada gadkim,
niemoliwym do przejcia pionowym uskokiem. Za nim wznosi si potny, nieprzystpny ztrzech stron, prostopadocienny Szczyt Pnocny, wyszy o12 metrw. Niestety, najprawdopodobniej zachowa on swe dziewictwo.*
*

Oparte na tumaczeniu J. Nyki.

43

Zatem szczyt doczeka si prawie-zdobycia! Wtrzech czwartych straci dziewictwo! Teraz ju oczy caego Szmeksu, Zakopanego, wszystkich schronisk
ikoleb (awprzyszoci zpewnoci caego wiata), skieroway si na Karola.
Oczywiste byo, e podejmie dalsze prby zdobycia Pnocnego Wierzchoka, mimo i wydawao si to niewykonalne. Znajlepszego taternika swoich
czasw awansowa wrcz na cudotwrc. Czowieka, ktry jest wstanie dokona rzeczy niemoliwych.
Sawa iszacunek bardzo mu si podobay. Wida byo to po jego kroku,
postawie, minie. Niegdy wchodzi do sali bankietowej sanatorium doktora Szontagha przygarbiony, zowijaczami na nogach, siada wkcie, akiedy
tylko skoczy posiek, wychodzi cicho jak myszka. Teraz niemal defilowa
przez rodek sali wpiknej marynarce, zkrawatem iuoon na brylantynie fryzur zprzedziakiem. Zabawia rozmow dziewczta, za chopcom
rzuca ironiczne ilekcewace spojrzenia.
Zaiste, byo trudno, byo. Ale to drobnostka. Wystarczy wiczy. No dobrze, przyznaj. Troch talentu te potrzeba... kokietowa Karol, wpatrujc si wrwno przystrzyone paznokcie.
Dziewczyny zgodnie odpowiaday:
Ach, duo talentu! Talentu iodwagi! Ach, duo!
Karol kiwa gow zumiechem inie potwierdza ani nie zaprzecza, czyli waciwie potwierdza.
Pikny motyl wyrs ztej gsieniczki chwalia go stara doktorowa.
Kiedy taki szary, zawsze oczy spuszczone, zdenerwowany, ateraz wysysasz zycia cay nektar. Wszystko, co najlepsze. Issij. Ssij, pki mody, mj
pikny motylku!
Trzej Muszkieterowie oczywicie nadal nie przyjanili si zKarolem. Kiedy
jednak sprawiao mu to przykro, teraz ostentacyjnie siada do nich plecami, przy stoliku obok. Nie narzeka na samotno, gdy zawsze znajdowaa
si jaka moda kuracjuszka chtna posucha opowietrznej grani Szpiczastego Szczytu iuczuciu, kiedy niebo znajduje si pod nogami.
Wmidzyczasie Karol zalicza do kolekcji nienazwane do tej pory turniczki,
zby skalne iwszystkie moliwe wypukoci terenu, na ktrych tylko by
wstanie zostawi swj delikatnie przykarolowany bilecik wizytowy: Karol Ritter von E... de Payne, doktor nauk prawniczych. Krci si take naokoo Szpiczastego Szczytu, lustrowa ciany, szkicowa wnotatniku szczegy jego rzeby.
Ludzie mwili, e Karol postrada rozum. Plotkowano, e kaza wykona na
podstawie tych szkicw kilka szaf ikomd do swojego pokoju, odpowiadajcych wysokoci iproporcjami poszczeglnym miejscom wgraniach Ostre-

44

go iwieczorami si po nich wspina, cieszc si zkadego zdobytego wierzchoka jak mae dziecko. Znalaz si nawet czowiek podajcy si za stolarza,
ktry potwierdzi, e wykona takie meble, tyle e Karol cigle mu nie zapaci za robocizn ion teraz jest wtak trudnej sytuacji materialnej, e musi
prosi opoyczk, ktr oczywicie ureguluje jego wierzyciel.
Karol cay czas apa motyle do kolekcji inie przejmowa si ludmi zawracajcymi mu gow absurdalnymi historiami ouregulowaniu rachunku za
jakie gupie meble wksztacie gr.
Pewnego dnia wSzmeksie zjawi si najpikniejszy inajbardziej podany
przez niego okaz Lina.
Tym razem nie zachowywaa si wstosunku do Karola arogancko, nawet
przysza si znim przywita wsanatoryjnej jadalni iporozmawia opoezjach
Paula Verlaine'a. Konwersacja przeduya si, apo kieliszku wspaniaego
egri bikver Karol zacz snu opowie ozdobywaniu Ostrego, ostrasznych przepaciach, kruchej skale, bijcych piorunach, wkocu oolniewajcym widoku zPoudniowego Wierzchoka ioabsolutnej niemoliwoci
dostania si na Pnocny, czego zpewnoci kiedy dokona. Lina suchaa
go zzapartym tchem
Wtem na sal weszo dwch mczyzn wstrojach turystycznych sprawiajcych wraenie dusz, ktre dopiero co ucieky zHadesu. Jeden wci owinity by grub konopn lin. Karol pozna wnich przewodnika Jana Hunsdorfera Modszego ilzaka Karla Jurzyc, pogromc Batyowieckiego. Chwil
co do siebie szeptali, aprzewodnik wskaza ostrzem czekana Karola iLin.
Jurzyca przytakn izacz zblia si do stolika. Opar rce oblat iwlepi
wzrok wKarola. Milcza.
Karol poczu si troch nieswojo, ale nie spuci ztonu. Zapyta lekko aroganckim tonem:
Co tam sycha, Karl? Widz, e mielicie zprzewodnikiem ostr potyczk zjakim drugorzdnym szczycikiem wKrasnoludkowych Turniach czy
czym rwnie powanym. Amoe cay dzie wam zajo znalezienie wierzchoka bez mojej wizytwki?
Lina zachichotaa. Na Jurzycy zaczepka Karola nie wywara adnego wraenia. Ludzie przy ssiednich stolikach przygldali mu si zzaciekawieniem.
Wzi gboki oddech ipowiedzia:
Karol... Poudniowy Wierzchoek Szpiczastego Szczytu nie istnieje.

45

CZ III
SZPICZASTY WZITY

ejd mi zoczu powiedzia Karol do Karla.


Zejd mi zoczu powiedziaa Lina do Karola.
Zejdcie mi wszyscy zoczu powiedzia Karol do wszystkich
iwyszed.
Karl Jurzyca krci gow zniedowierzaniem, patrzc na trzaskajcego
drzwiami jadalni koleg.
Modszy Hunsdorfer czeka na wypacenie mu premii.
Zejd mi zoczu powiedzia do niego Karl iopuci sal.
Zejd mi zoczu powiedzia Stary Hunsdorfer do Modego, kiedy dowiedzia si, e nie udao mu si wynegocjowa dodatku za prb dokonania pierwszego wejcia na szczyt.
Kuracjusze udawali, e nie zwrcili uwagi na zasz przed chwil scen,
awrzeczywistoci czekali, kiedy jej pozostali bohaterowie wyjd, eby zacz plotkowa. Sdzia von Mais-Kukuruz jad kotleta de volaille, Hubertyna
paaszowaa zrazy wsosie ze spiskich borowikw. Roman, Jurek iZygmunt
szeptali konspiracyjnie, achwil pniej zamwili butelk tokaja. Podobnie postpili siedzcy stolik dalej taternicy niemieccy Alfred Martin iThomas Reizend, Szwajcar Gnter Oskar Dyhrenfurth oraz ich wgierski kolega Gyula Komarnicki. P godziny pniej cae towarzystwo siedziao przy
jednym stoliku, pijc iywo oczym dyskutujc.
Twarz Liny przybraa kolor wina Egri Bikavr.
Siedzca wkcie Mina wycieraa serwetk zy zpoliczkw.
Pani Antoniny nie byo na sali.
Karl Jurzyca opublikowa wprasie artyku, wktrym delikatnie zasugerowa, e synny taternik E. odrobin si pomyli. By moe przez z pogod,
amoe zinnych powodw wswojej relacji ze zdobywania Szpiczastego napisa ojego poudniowym wierzchoku, co stanowi ewidentne nieporozumienie,

46

gdy nic takiego nie istnieje. Nie musia dugo czeka na odpowied. Argumenty Jurzycy zostay wprost wymiane przez Karola. Zarzuci mu, e jego
oskarenia byy bezpodstawne iwynikay zzazdroci oraz chci zaistnienia wrodowisku taternickim. Karl by mizernym turyst wysokogrskim
ijedynym sposobem, by kto onim mwi wSzmeksie, byo opluwanie najwikszych. Przez najwikszych Karol rozumia siebie. Porwna Jurzyc do
kanapowego pieska potraficego tylko gono szczeka ichowa si za nogami swojej paci przy najmniejszej grobie konfrontacji zprawdziwym brytanem. Tego typu barwnych sformuowa wtekcie znalazo si cakiem sporo.
Zpewnoci wiele osb uznaoby sowa Karola po prostu za przejaw uraonej dumy narcyza, ktremu wytknito bd, gdyby artyku nie by zilustrowany piknymi, wyranymi zdjciami, na ktrych czarno na biaym wida
taternika dumnie stojcego na niszym zdwch wierzchokw Szpiczastego Szczytu. Wyszy znajdowa si wtle ioddalony by maksymalnie okilkanacie metrw.
Zdjcie robio ogromne wraenie. Iglica, na ktrej sta Karol, na wszystkie strony urywaa si strasznymi pionowymi urwiskami, przyprawiajcymi
czytelnikw zlkiem wysokoci ozawroty gowy. Druga, wysza wydawaa si niemoliwa do zdobycia przez czowieka, chyba e przy uyciu balonu.
Zwycistwo Karola byo niepodwaalne.
Nie mogo by inaczej. Zdjcie wyretuszowa sam wielki Henryk Schabenbeck, ktry tego roku pierwszy raz by wTatrach izakocha si wnich do
tego stopnia, e postanowi wprzyszoci przenie si do ich podny zLwowa izaoy tam zakad fotograficzny. Wizyta Karola wyrwaa go zzadumy.
Rozmyla, czy lepiej otworzy studio wZakopanem inazwa je Stefa, czy
wSzmeksie inazwa je Lina. Obie te perspektywy niezmiernie go kusiy,
ale znajc kobiety, wiedzia, e musi si zdecydowa tylko na jedn. Pragnienia jego klienta byy natomiast wprost odwrotne. Przynis zdjcie, na ktrym widnia jeden wierzchoek, achcia, eby byy dwa.
Szczyt koniecznie trzeba zdoby, duma Karol wpocigu zLwowa, ciskajc
przykarolowane fotografie wkieszeni marynarki. Teraz albo nigdy. Nie istniej gry nie do zdobycia, aju na pewno nie wTatrach. Kiedy zpewnoci nadejd takie czasy, e czowiek stanie na szczytach Himalajw. Moe
za pidziesit lat, moe za sto, ale przyjdzie pora, e nawet Mount Everest
zostanie zdobyty. Trzeba walczy, nie mona skuli ogona po porace iuciec.
Dzielny Whymper te nie od razu wszed na Matterhorn. Toczy heroiczny
bj zgr, podejmowa nieustanne prby, a wkocu osign sukces. Czym
jest Szpiczasty przy tamtym olbrzymie? Chocia zdrugiej strony tylu towa-

48

rzyszy Whympera nie powrcio zwyprawy... Gra zabraa Croza, pierwszorzdnego przewodnika... Nie chc, eby komu si co stao... eby zgin
stary Hunsdorfer, eby matka pozostaa sama. Ojciec jest ju przecie saby
ischorowany. Ale jeli teraz si wycofam, to stchrz, agr zdobdzie wkocu kto inny. Ibdzie mia Lin. Nie. Szczyt koniecznie trzeba zdoby teraz.
Nie chodzio przecie tylko oLin. Karol od dziecka odczuwa dziwne przyciganie grskich wierzchokw. Od kiedy tylko potrafi chodzi, wspina si
na krzesa, stoy, anawet szafy wcaym domu oraz na drzewa na krakowskich plantach. Pierwsze wspomnienie Karola zdziecistwa wlatach osiemdziesitych nie maj kolorw ani nie s ostre. Istniej wjego pamici jako
troch zdjcia, troch drzeworyty itroch rysunki, narysowane za pomoc ciemnego brzu, wypowiaej bieli oraz zkadym rokiem mocniej zanikajcej sepii. Prawie wszystko, co pamita zZakopanego ipnocnej strony Tatr, jest przewietlone, historie nie maj pocztkw ani kocw. Swoje
ostatnie wspinaczki, gdy zamknie oczy, widzi jak film wywietlony za pomoc kinematografu. Wszystkie wspomnienia zczasw, zanim zacz chodzi po grach, s bardziej zblione do archaicznych dagerotypowych fotografii. Jedno jedyne wspomnienie yje wgowie Karola jako spjna historia.
Ma pocztek, zakoczenie, ostre ksztaty, soczyste barwy, anawet dwik.
Jako jedyne zdaje si czym, co Karol faktycznie przey, anie podsunit
przez kogo ilustracj ukazujc wiat widziany oczyma kogo innego. Jakiego obcego Karola. Jest nim pierwsza zdobyta przez Karola gra. Sfinks.
Kamie lecy wtrawie nieopodal szaasu pasterskiego na Polanie Stryskiej pod ogromn cian Giewontu.
Siedzia na kocu rozoonym na polanie razem zrodzicami. Bya to jedna zniewielu, amoe nawet jedyna wycieczka wgry, wktrej uczestniczy
jego ojciec sdzia E. Mama czstowaa go ciasteczkami, ojciec gwarzy
oczym ze starym bac oorlim nosie ipi tyc zdrewnianego czerpaka.
Maego Karola fascynowaa ciana Giewontu, zapyta mam, czy mog pj
na wierzchoek. Pani Antonina umiechaa si agodnie itumaczya, e na
takie wielkie gry przyjdzie jeszcze czas, e musi zacz od czego mniejszego. Opowiadaa, e tu, wTatrach Zachodnich, jest bardzo duo mniejszych grek, araczej zalesionych wzgrz zwanych reglami, od ktrych moe
zacz przygod ztaternictwem. Karol paka. Krzycza, e koniecznie chce
i na Giewont, tylko na Giewont ie nie interesuj go regle, bo regle s dla
dzieci. On chce zdoby wszystkie najwiksze gry wiata, anie najmniejsze!
Wtem furk na polan wjechaa druga rodzinka. Elegancki, wyprostowany jak struna ojciec zsumiastym wsem, moda kobieta wszerokiej sukni
itaki jak on brzdc. Malec, mimo zacht ze strony rodzicw, nie chcia wej

49

do szaasu, bawi si zowcami ani pi tycy. Szarpa mam za rbek sukni iwskazywa palcem wysoko wgr, na pusty, dziki, milczcy, oddalony
osetki tysicy mil wierzchoek Giewontu. Kobieta umiechaa si, krcia
gow izachcaa go, eby podszed bliej do pasterza, eby si nie ba. Malec spuci nos na kwint izacz smtnie wrzuca kamyczki do potoku. Po
chwili wyranie zainteresowa si jakim punktem na polanie, wlepi wniego wzrok iwpatrywa si jak zahipnotyzowany. Karol rwnie tam spojrza
idozna olnienia: na polanie sta ogromny, wikszy ni krakowskie kamienice aprzynajmniej tak si mu wwczas wydawao gaz. Zapyta mam,
co to jest. Pani Antonina powiedziaa mu, e turyci nazywaj ten kamie
Sfinksem. Sfinks! Mama pokazywaa mu kiedy wksice ryciny przedstawiajce egipskie piramidy oraz tajemniczego Sfinksa, ten jednak wyda si
stokro wikszy idostojniejszy ni jego staroytny pierwowzr.
Mamo, czy kto kiedy by na Sfinksie? zapyta Karol.
Pani Antonina umiechna si szeroko.
Och, mj may zdobywco. Nie wiem, nigdy nie widziaam, eby kto tam
wszed. Wiesz, doroli czsto kieruj swj wzrok nie wiadomo gdzie, anie
zwracaj uwagi na rzeczy, ktre maj na wycignicie rki. Jak chcesz, moesz zosta zdobywc Sfinksa.
Nie wyraam zgody powiedzia surowo pan prokurator E. To zbyt
niebezpieczne. Mona zama nog. Nie chc, eby wKrakowie mawiano, e
jestem wyrodnym ojcem, ktry pozwala synowi na takie gupstwa.
Ale, papo... zasmuci si Karol.
Pu go wstawia si za synem pani Antonina. Cignie go do gr,
alpinizm to najlepsza szkoa charakteru.
Ale, moja droga, my nie mwimy teraz oalpinizmie, tylko owspinaczce na gaz. To mapie figle, anie alpinizm.
Karol jest dzieckiem. Przecie jako dorosy czowiek nie bdzie si wspina po kamieniach, gdy ju odkryje prawdziwe gry. Kiedy trzeba zrobi
pierwszy krok. Ty te nie od razu zostae prokuratorem.
Dobrze. Pozwalam. Ale wiedz, Karolu, e mi si takie wygibasy wcale
nie podobaj, powiniene spowanie...
Pan prokurator pewnie cignby wywd jeszcze dugo, gdyby jego dotychczas wpatrujcy si wniego bagalnym wzrokiem syn nie odwrci si
zokrzykiem: Dzikuj, Papo!, inie pobieg galopem wstron gazu.
Wpoowie drogi Karol zreflektowa si, e nie moe tak dziko biec wstron gazu, gdy ten drugi chopiec mgby zauway, e dzieje si co podejrzanego isamemu zapragn zosta pierwszym zdobywc Sfinksa. Zwolni
ipocz si teatralnie rozglda wkoo, e niby podziwia pikne tatrzaskie

50

kwiaty, cudowne owieczki iwsuchuje si wmow potoku. Udawanie niewinitka przerwa mu nagy dreszcz na plecach: gdzie jest ten drugi bachor?
Jeszcze przed chwil, zanim ojciec zacz przynudza, bawi si przy wodzie.
Spojrza wstron kamienia izprzeraeniem odkry, e od drugiej strony wystaje czubek gowy idwie wczepione kurczowo wska donie.
Pobieg co si wnogach, okry kamie izobaczy pierwszego wyciu
wroga, jak prbuje si podcign na rkach, pooy prawe kolano iydk
na grani wierzchokowej Sfinksa. Ptora metra nad ziemi. Winstynktownym odruchu chwyci go za stop icign wd. Chopiec upad na ziemi
izacz paka. Karol, ktry wczeniej wypatrzy najlepsze chwyty istopnie,
skoczy na cian gazu, wbi palce wto samo miejsce, gdzie przed chwil
trzyma je jego przeciwnik iusiowa si zcaych si podcign. Nie potrafi, nogi wydaway si zrobione zoowiu. Po chwili poczu szarpnicie iprzy
dwikach straszliwych wyzwisk: Ty ole dardanelski! Poczwaro! Trutniu!,
zacz spada wotcha. Poczu ciepo na kolanie, apo chwili buty na plecach. Stanowi podnek dla swego ostrzyonego na grzybka adwersarza
wkrciutkich porteczkach, ktry tym sposobem, bezwiednie, sta si pionierem stosowania wTatrach techniki sztucznych uatwie. Karol niczym
ko prbowa go strci, nie udaa mu si jednak ta sztuka, gdy chopak
szybkim ruchem przeskoczy na ska. Od wierzchoka dzieli go tylko krok.
Obmylajcego taktyk Karola zawid mzg, zawiody rce izawiody
nogi. Postanowi wic skorzysta zostatniej deski ratunku. Zzbw. Wpi si
najsilniej, jak potrafi, wydk chopczyka, ktry zawy jak nieboskie stworzenie, przez chwil prbowa potrzsa nog, eby pozby si wgryzionego
wsiebie intruza, wkocu jednak skapitulowa izblem puci gaz. Chopak by unieszkodliwiony. Lea wkurzu, cay brudny, zzakrwawion ydk
ibecza. Karol najspokojniej wwiecie uoy ciao na chwytach istopniach
oraz trzema zwinnymi ruchami znalaz si na najwyszym punkcie gazu.
Nigdy pniej Karol nie potrafi osign ju takiego stanu. Gaz wznoszcy si kilkadziesit centymetrw nad traw wydawa si mu najwyszym
wierzchokiem wiata, przewyszajcym ocae mile puap chmur, aon sam
by najprawdziwszym zwycizc. Rozoy szeroko rce iskierowa twarz
wstron soca, wydawao mu si, e po drabinie promieni bez problemu
doszedby itam. Czu na twarzy delikatny wietrzyk, sysza pacz upodlonego przeciwnika, azoddali dochodziy do niego nieco nierealne, przytumione gosy: Ale dostaniesz lanie! iCo ten barbarzyca zrobi naszemu
Romusiowi?!. Wiedzia, e za t chwil triumfu zostanie ukarany, ale nie robio to na nim najmniejszego wraenia. Byo mu tak dobrze.

51

Drugiego przewodnika do wejcia na Szpiczasty Karol musia szuka wSzmeksie przez tydzie.
Wszyscy pamitali cik ran gowy Johanna Hunsdorfera ina sam widok Karola od razu krzyczeli, e jad odwiedzi rodzin do Pressburga, e
wczeniej obiecali wyprowadzi uczniw ewangelickiego liceum wKiemarku nad Zielony Staw, e s obonie chorzy lub po prostu uciekali.
Jedynym, na ktrym obraenia starego przewodnika nie robiy adnego wraenia, by sam Hunsdorfer. Od razu zadeklarowa ch ponowienia
ataku. Mia porachunki zgr. Udao mu si nie bez trudu namwi do
uczestnictwa wtym zuchwaym przedsiwziciu drugiego najdzielniejszego spord smokowieckich Bergfhrerw Johanna Strompfa.
Chtnym do towarzystwa by jeszcze syn Hunsdorfera, mimo i wswojej
poprzedniej prbie rwnie przey chwile grozy, anawet zaamanie nerwowe, wczasie ktrego klient Karl Jurzyca musia opuszcza na linie
lamentujcego przewodnika, wykrzykujcego: Jestemy zgubieni, umrzemy tu zgodu!.
Karol nie zgodzi si na jego udzia. Niech sobie chodzi zJurzyc, skoro
si tak dobrze dogaduj.
Ukowala zamwili wykonanie dugich metalowych hakw zakoczonych
piercieniami. Musieli paci gotwk, gdy ido niego dotara nowina ostolarzu, ktry nie otrzyma od Karola nalenoci za mistrzowsk robot meblarsk. Caa trjka zamieszkaa wschronisku imienia doktora Tryego
wDolinie Piciu Staww Spiskich. Zacza si mudna praca nad przygotowaniem drogi na szczyt.
Codziennie wyruszali ze schroniska owicie inielegalnie przeprawiali
si przez Lodow Przecz na pnocn stron grani, do woci ksicia Hohenlohego, do ktrych turyci nie mieli wstpu. Wykuwali otwory wcianie, wkadali wnie haki tak, eby wystawao ucho izalewali dziury siark
oraz oowiem za pomoc lamp lutowniczych. Kadego dnia udawao im si
osadzi jeden, maksymalnie dwa haki. Gdy ju wszystkie dziesi znalazo
si wpnocnej cianie, wejcie na Szpiczasty niemale stao otworem. Tylko ta ostatnia cz grani wiodcej na wierzchoek zTrupiej Szczerby ponad otchani Komina Karola, jak wprzyszoci bdzie si nazywa... Nikt
na wiecie nie widzia jej zbliska, azdaleka wydawaa si ostra jak yletka igadka jak lustro. To tam rozegra si prawdziwa walka.
Na dzie przed atakiem szczytowym Karol nie mg spa. Wyszed ze
schroniska ipooy si na trawie niedaleko zaroli litworu. Niebo byo rozgwiedone, audajce drzemk tatrzaskie olbrzymy obserwoway go jednym okiem.

52

Jest 25 sierpnia 1902 roku, pogoda pikna, pierwsze promienie wschodzcego


soca rowiej na wierzchoku Szpiczastego. Przypomina on teraz staroytn latarni morsk. Ju niedugo bd widzieli wiat zjego szczytu, Karol jest tego pewien. Sanatorium doktora Szontagha pi, ksi Hohenlohe
chrapie wmyliwskim dworku wJaworzynie, wChacie Tryego modzi taternicy sapi idygocz zzimna pod dziurawym kocem, aKarol wtowarzystwie dwch Johannw wyrusza zLodowej Przeczy ciek wiodc do
lebu Gradu Kamieni.
Doszli do miejsca, gdzie leb rozdziela si na dwie czci atw, prowadzc na Trupi Szczerb iniemal pionow wiodc wstron wierzchoka. To
wanie tam osadzali haki przez cay poprzedni tydzie.
Byo trudno, byo peno przepaci, byy lune kamienie. Nie wydarzyo
si jednak nic dramatycznego ani nawet szczeglnie ciekawego. Karol by
zdeterminowany iwwietnej formie, obyty zprzepaciami, obaj przewodnicy to dowiadczeni fachowcy. Wszystko szo sprawnie ido szybko stanli wmiejscu, gdzie komin, ktrym pieli si do gry przez ostatni godzin, doprowadza do zachodniej grani Szpiczastego, tej opadajcej na Trupi
Szczerb. Tak wysoko jeszcze nigdy nie byli. Hunsdorfer iStrompf uczcili to
solidnym ykiem spiskiej borowiczki, ich klient natomiast uraczy si kofol.
Dalsza droga okazaa si trudniejsza ni cokolwiek, co Karol przeszed do
tej pory. Gra Szpiczastego szczytu spitrzaa si pionowym uskokiem iprzypominaa gadkoci wypolerowan pyt nagrobn zmarmuru. Prowadzi
Hunsdorfer. Podcign si na rkach iwygramoli na dwumetrowy stopie,
nastpnie stan twarz do ciany izacz posuwa si po maym gzymsie,
a znikn za przewiniciem grani. Mimo i narusza granice posiadoci
hrabiego Hohenlohe, wtym miejscu mg czu si bezpieczny przed uzbrojonymi stranikami pastewka myliwskiego. Oile czowiek, ktrego bose
pity wystaj spoza kruchej peczki ponad trzystumetrow przepa, moe
wogle czu si bezpieczny.
Drugi na linie by Strompf. Wkocu ion znikn za winklem. Karol szed
trzeci. Dotar na peczk, przytuli si do ciany ipowolutku zacz posuwa
si wstron swoich przewodnikw, dostawiajc nog do nogi. Kolana mu si
trzsy. Po co ja waciwie to robi? to pytanie, ktre pojawio si wjego
gowie bez ostrzeenia, byo pocztkiem koca. Nagle ogarno go nieznane dotychczas uczucie strachu. Dygota nad przepaci, widzc midzy nogami piargi Doliny Jaworowej inie by wstanie posun si ani ocentymetr.
Po co naraam ycie? myla. Dla poklasku? eby lubili mnie polscy
taternicy? Dla Liny? Tpa dziewucha wymarzya sobie romans ze zdobywc

53

Szpiczastego Szczytu, pewnie zaraz potem, jak przeszo jej fantazjowanie


ozdobywcy Bieguna Pnocnego, nieznanym synu ksiniczki Sissi, pogromcy lww lub synnym tenorze, aja jak ostatni gupek wisz dla niej nad
przepaci wciemnej iponurej cianie. Ona nie jest tego warta. Co by si stao zmatk, gdyby zostaa sama?
Zwolna Karol ruszy iposun si opar krokw. By ju bardzo blisko
przewodnikw. Stali na szerokiej pce. Hunsdorfer pali fajk ipokazywa
cybuchem wstron dalszej czci grani, cmoka zniezadowolenia, krci
gow ipowtarza:
Przeklty pies ta gra.
Od pki dzieli Karola jeden duy powietrzny krok ponad przepaci, gdy
gzyms, po ktrym pez, zatraca si zupenie.
Czy jeli run wd, to Hunsdorfer mnie utrzyma, czy pocign go za sob
jak Douglas Hadow Michela Croza na Matterhornie? Ajeli lina pknie? Jeli
przetrze si oskay, spadnie na ni ostry kamie? zastanawia si.
No, mody zachca go przewodnik. Jeden krok ijeste bezpieczny.
Dalsza cz grani nie wyglda tak le, wierzchoek za pi minut.
Karol wzi gboki wdech. Nie udao mu si podnie nogi, bya jak zoowiu.
WSzmeksie wszystkim oczy zbielej, wszystkie panny bd twoje, nie
tylko Lina rechota Hunsdorfer.
Nie chc jej, nie chc, powtarza wmylach Karol. Chodzi opikno gr,
osamopoznanie, ozdobycie najtrudniejszego szczytu wTatrach.
Nie ot lafirynd.
Dalej nie mg si poruszy. Wiedzia, e manewr nie jest skomplikowany, ot, trzeba po prostu zrobi duy krok. Wystarczy si zdecydowa imia
si po drugiej stronie zwczeniejszych waha. Nogi mia miciutkie, abuty
przyklejone do skay.
Nigdy wczeniej nie stchrzy, anawet nie odczuwa minimalnego strachu.
Pomyka chyo ibez zawrotw gowy. Wiedzia, e ten jeden krok dzieli go
od wiecznej sawy najwikszego taternika epoki. Ale czy naprawd tak bardzo chcia tej sawy? Czy po to si chodzi po grach? Iczy to uczciwe, eby
on zgarn mietank, mimo e na dobr spraw ca robot wykonali za
niego przewodnicy?
Karol, geradeaus! Bo si ciemni!
Wzi gboki wdech. Chwyci si mocno skay, przygryz wargi, zamkn
oczy ipodnis lew nog. Teraz wystarczy si odrobin wychyli i...
Usysza szepty przewodnikw.
Co znim? Chory?

54

Donnerwetter, jakby pi borowiczk jak czowiek, to bymy ju dawno byli


na wierzchoku... Kofola bez borowiczki. To musi by obrzydliwe!
Skoro lubi si ba ipaci, niech si poboi...
Ale czego? Ten odcinek jest atwy jak ta moda Konopnicka.
Karol pooy nog zpowrotem na gzymsie.
Cicho parskn miechem Hunsdorfer. Bo usyszy, to jego luba.
Zreszt wtym roku ju tak atwo nie jest ojej wdziki, zacza wybrzydza.
No. Odmwia staremu Hansowi Grossowi, bo ma dziewidziesit lat
iani jednego zba. Ichyba tylko jemu.
Wzeszym roku miaby szans teraz miali si ju obaj. Mody chyba dla niej tu lezie na Szpiczasty. To romantyk ijej nie zna. Zaraz si przemoe itu dojdzie do nas.
Mam nadziej. Pidzi troch.
Ja tam trzymam za niego kciuki. Kady powinien pozna t jej sztuczk
zjzykiem. Wiesz, oczym mwi?
Natrlich!
No to nie musz nic dodawa zakoczy poufn rozmow Hunsdorfer. Karol! yjesz tam? Chod tu do nas! Jeden duy krok ijeste na peczce! Asekuruj ci! Jeste zupenie bezpieczny.
Karol przygryz wargi izdecydowa si i dalej. Spi wszystkie minie,
oderwa od skay nog, ktra wydawaa si tak cika, jakby kto na niej
wisia ikiedy ju niemal zrobi krok, poczu przeszywajcy bl wydce, jakby kto go ugryz. Spojrza wd, koczyna wygldaa zupenie normalnie,
ale jednak wyranie czu elazny ucisk zbw.
Przypomnia sobie, jak wspaniale czu si na wierzchoku Sfinksa, ale rwnoczenie dowiadczy tego paskudnego uczucia spadania wotcha, gdy
po raz pierwszy zkamienia cign go jego kilkuletni przeciwnik. Po sekundzie bl min ido Karola dotaro, e to jedynie gupia halucynacja. Pomimo to ogarna go beznadziejna iniemoliwa do wytumaczenia niemoc.
Dostawi nog do nogi, apo chwili, ku ogromnemu zaskoczeniu obu Johannw, zacz powoli wycofywa si ze spuszczon gow izami woczach.
Wycofujemy si zarzdzi. Jest zbyt niebezpiecznie.
Ale, Karol! Co ty opowiadasz?! Ju wida wierzchoek, kilka minut iSzpiczasty Szczyt zdobyty. To nie kolejna nieznaczca turniczka do kolekcji, bdziesz jak doktor Paccard na szczycie Mont Blanc, jak Whymper na Matterhornie! krzyczeli przewodnicy.
Wracamy pisn Karol.
Walcz! Tyle pracy na nic...
Wracamy.

55

Osadzilimy tyle hakw wcianie... Jutro, pojutrze, za tydzie kto tu


przyjdzie iznich skorzysta. Zdobdzie Szpiczasty, bdzie dawa wywiady,
organizowa bankiety...
Wracamy. Wyprawa skoczona.
Aco zLin? Nigdy si nie dowiesz, co to znaczy...
...sztuczka zjzykiem.
Zamknijcie si! Wracamy, do stu piorunw! wybuchn Karol, ktry
sta ju wbezpiecznym miejscu. Natychmiast do mnie!
Hunsdorfer iStrompf wymienili zaskoczone spojrzenia izkwanymi minami rozpoczli odwrt. Nad gowami wiecio soce, wia lekki wietrzyk,
kilka chmurek majaczyo na horyzoncie. Byo naprawd piknie. Karol siedzia na pce skalnej zgow ukryt midzy kolanami.
Hunsdorfer pooy mu rk na ramieniu.
Uspokj si, Karol... We si wgar, we sobie yk borowiczki iatakujemy jeszcze raz. Jest wczenie, damy rad.
Chopiec milcza przez dusz chwil. Wkocu podnis si, wytar nos
wchusteczk.
Dzikuj wam bardzo, panowie.
To jak, pi minut przerwy iidziemy na wierzchoek? spyta znadziej Strompf.
Wracamy do Szmeksu.
Cay komin wd pokonali wmilczeniu, nie odzywali si wdrodze na Lodow Przecz, milczeli koo chaty Tryego, wzupenej ciszy weszli do lasw
Doliny Zimnej Wody izaczli schodzi ciek ku Wodospadom.
Dostaniecie wypat jak za pierwsze wejcie powiedzia wkocu Karol, gdy zbliali si do Siodeka, awiata Smokowca byy na wycignicie
rki. Tylko prosz was... Nikomu nie mwcie, co widzielicie.
Obiecujemy powiedzieli obaj przewodnicy.
Karol wyglda jak wrak czowieka. Powczy nogami, by blady, po drodze dwukrotnie wymiotowa. Nie wyleczya go nawet synna sowacka nalewka zjaowca, ktra przecie miaa by lekiem na wszystko.
WSzmeksie podzikowali sobie, ucisnli donie irozstali si wgrobowych
nastrojach. Karol zosta sam. Wogle nie by wstanie wytumaczy sobie, co
si wydarzyo na grze, czego si przestraszy. By przekonany, e ruch, ktrego
nie udao mu si wykona, by bardzo atwy. Wolnym krokiem uda si wstron sanatorium, by powiedzie matce, e atak zakoczy si niepowodzeniem.
Nagle odwrci si na picie iuda wstron urzdu pocztowego. Czu, jakby prowadzia go tajemnicza si, niezalena od jego woli. Stan przed wej-

56

ciem ipooy rk na klamce. Kolejny raz tego dnia wzi gboki wdech
iogarny go wtpliwoci. Wej czy nie wej? Wiedzia, e nastpny krok
bdzie dalece niebezpieczniejszy ni ten, ktrego nie udao mu si wykona
kilka godzin wczeniej pod grani Szpiczastego Szczytu.
Zdecydowa si. Otworzy drzwi iwszed na poczt. Po paru minutach wybieg. Popeni najwikszy bd wyciu inie byo ju odwrotu. Do Zakopanego, do Janusza Chmielowskiego, najwikszego autorytetu wrd polskich
taternikw, nazajutrz dotrze telegram Szpiczasty wzity Carolus Victor.
Do tego czasu trzeba dziaa. Trzeba uy Metody K...
Stojc przed pokojem matki, Karol czu, e bdzie to najtrudniejsza rozmowa wjego yciu. Zostanie wydziedziczony? Wyrzucony zdomu? Wyklty?
Czy zostanie spoliczkowany? Czy matka napluje mu wtwarz? Na wszystkie
te rzeczy jak najbardziej zasuy. Zapuka.
Wchod, Karolku!
Dobry wieczr, pani matko przywita si ponuro.
Co taki smutny? Spotkaam Johanna. Jak tylko mnie zobaczy, uciek. Ty
masz min jak tysic nieszcz. Nie wyszo wam na Szpiczastym, prawda?
Nie... odpowiedzia Karol ispuci gow.
Co si stao? Byo zbyt trudno? Faktycznie jest niedostpny?
Nie... Trudnoci s znaczne ijest sporo przepaci, ale do zrobienia...
Awic? Zabrako ci siy? Mwiam: nie wcz si ztymi nicponiami wieczorami, tylko trenuj, trenuj, trenuj. Nic dobrego ztych znajomoci nie wyniknie.
Siy miaem mnstwo.
Mielicie wypadek? zaniepokoia si Antonina. Nie widziaam pana
Strompfa. Mj Boe, czy co mu si stao?
Nie, pani matko. Strompf cay izdrowy. Zapewne siedzi ju wkarczmie
ipije Bororo.
Co pije?
Borowiczk zkofol.
Jedno paskudniejsze od drugiego!
To jego ulubiony trudnek.
Powinnymy byli zatrudni tego Klimka Bachled zZakopanego. Moe
igral, ale przynajmniej by ci nie nauczy tak plugawych sw jak bororo... Wracajc do tematu: co si zatem stao, panie Karolu? Wiesz, e nazwanie mnie pani matk od razu daje do zrozumienia, e co przeskrobae?
Jeszcze raz powiesz do mnie pani matko, azaczn si gniewa. Azatem, co si stao, panie Karolu?

57

Stchrzyem...
Jak to?
Tak po prostu. Przestraszyem si iwycofaem. Nie wiem, czemu. Strach
mnie oblecia. Sfuszerowaem. Zrejterowaem. Zdezerterowaem! Jestem
tchrzem! Jestem nikim!
Oj, Karolku, nie pacz pani Antonina przytulia nerwowo wymachujcego piciami syna. Wszystko bdzie dobrze. Nie bdziesz wychodzi
po osiemnastej, bdziesz si dobrze odywia, pi owcze mleko, duo wiczy,
pjdziecie zJohannem na kilka innych szczytw dla rozgrzewki ipotem zaatakujecie Szpiczasty jeszcze raz. Wiesz, jakie to dla ciebie wane.
Nie. Ju tam nie wrc. Nigdy. Nienawidz tej gry, ona mnie odara
zgodnoci, pokazaa mi, jaki jestem naprawd. Pezajcy robak! Larwa! Gsienica! Poczwara!
Przesta, Karolku, kady czasem przegrywa. Nic si nie stao. Wemiesz
si wgar izdobdziesz gr. Cay wiat usyszy, e to wanie ty bye pierwszym czowiekiem na wierzchoku Szpiczastego!
Ju poniekd usysza... przecedzi przez zacinite zby.
Co masz na myli? pani Antonina chwycia go za ramiona ipopatrzya prosto woczy.
Ja... Ja... Ja ogosiem, e zdobyem Szpiczasty...
Co?!
Wysaem do Zakopanego, do pana Chmielowskiego telegram, e wyszedem na wierzchoek. Napisaem te artyku... Jutro wszyscy bd myle, e
byem pierwszym czowiekiem na Szpiczastym Szczycie.
Nie mog uwierzy wto, co sysz pani Antonina zacza coraz mocniej oddycha.
Zabrako mi tylko dwudziestu, moe trzydziestu metrw... pisn Karol.
Kim jeste?! Nie moesz by moim synem! Karol by uczciwy...
Mamo, to ja. Wartykule napisaem, e zatknlimy na wierzchoku biao-czerwon flag, ktra bdzie przypominaa pruskiemu magnatowi Hohenlohemu, e jeszcze nie zgina zacz, silc si na entuzjastyczny ton.
e bdzie mu staa oci wgardle... e bdzie mia si zpyszna, szczeglnie kiedy przegra spr oMorskie Oko... To waniejsze ni wyjcie na gupi
gr! Ja pokrzepi serca rodakw!
Przemow przerwa mu pierwszy wyciu policzek wymierzony przez matk.
Oszust bdzie pokrzepia serca! Brzydz si tob pani Antonina nie
wytrzymaa izacza okada syna parasolem. Ty szujo! otrze! Kanalio!
Gauner! Ganove! Halunke! Hundekerl! Bastard! Zejd mi zoczu! Raus! Do
pokoju! Spa! Przyniose wstyd caej rodzinie.

58

Wyszed.
Nie mg spa. Przez okno widzia szyderczo wykrzywion twarz ksiyca. Lea wku wturystycznym ubraniu, wpodkutych butach, koo niego
leaa lina. By moe niedugo jej miejsce zajmie Lina. Ludzie bd go kocha. Wszyscy zwyjtkiem matki isamego siebie. Ju czu na sobie kainowe brzemi sawy.
Drzwi do pokoju si nagle otworzyy. Stali wnich jego matka, stary Hunsdorfer isprawiajcy wraenie mocno pijanego Strompf.
Ubieraj si, pokrzepiaczu serc wycedzia przez zby matka.
Musimy zej przed obiadem inie da si zobaczy obwiecia pani
Antonina na wysokiej przeczy Czerwona awka tu przed wschodem
soca.
Ty wiesz, Karol, e kiedy weszam do karczmy, ten tutaj ajdak wskazaa na Strompfa pi to obrzydliwe Bororo iwanie opowiada jakiej rumianej babie oswoim ostatnim kliencie, ktry paka nad przepaci jak
dziewczynka itrzsy si mu portki? Nie jest pan wzorem dyskrecji, panie
Strompf... Idziemy zakomenderowaa.
Po trzech kwadransach caa czwrka znajdowaa si na wysokoci 2461 metrw na wierzchoku Maego Lodowego Szczytu. Droga okazaa si bardzo
atwa, ponadto znana ju Hunsdorferowi. Ssiedni Szpiczasty Szczyt byo
wida jak na doni.
Antonina wycigna zwora turystycznego dugi kitel ikapelusz zszerokim rondem. Niezawodny znak, e za chwil poprosi przewodnika owykonanie zdjcia. Pozwalaa si fotografowa wycznie wtakim stroju, kady
inny uwaaa za wysoce nieprzyzwoity.
Usypcie wysoki kopiec zkamieni zarzdzia, akiedy mczyni ju
to zrobili, zacza ich ustawia. Karol, ty staniesz tutaj. Johann, ty po
nog na tym gazie, unie jedn rk. Masz sprawia wraenie bardzo dumnego izadowolonego. Pan, panie Strompf, wykona fotografi. Umiechaj si,
Karol. Natychmiast.
Zaraz po zrobieniu zdjcia zarzdzia zejcie. P godziny pniej stali na
Czerwonej awce, aniedugo pniej ju zbliali si do schroniska imienia
doktora Tryego.
Moe mi pani wreszcie wytumaczy, czemu wycigna mnie pani zkarczmy, nawet nie daa dopi Bororo ipoganiaa ca noc, skoro chciaa pani tylko wyj na Roter Turm?

59

Karol spojrza na matk. Przez ca wycieczk zastanawia si, oco jej chodzi, ale ba si zapyta. Wogle ba si odzywa ibez szemrania wykonywa wszystkie polecenia.
Dobrze, panowie. Sprawa jest trudna idelikatna, ale gwarantuj, e si
wam opaci zacza Antonina.
Zamieniamy si wsuch odpowiedzia Hunsdorfer, szczliwy, jak zawsze, gdy co miao mu si opaci.
Ot wszyscy wiemy, jak zakoczya si wasza wczorajsza ekskursja na
Szpiczasty Szczyt. Poowicznym sukcesem, e tak pozwol sobie wasze dokonanie okreli. Bylicie niemale na wierzchoku, omay wos, brakowao wam dosownie kilku metrw.
Pani kochana, kilkunastu minut przynajmniej. Ito trudnej grani.
Niech pan nie umniejsza swych zasug, panie Strompf. Zpewnoci tylko kilku. Zpana sprawnoci... Ot wpodzikowaniu postanowiam wam
wypaci premi, jakbycie dokonali pierwszego wejcia.
To ju nam wczoraj powiedzia Karol... rozczarowa si Hunsdorfer.
Za kady dzie pracy dokoczya Antonina. Dniwka jak przy
pierwszym wejciu za tydzie wbijania hakw. Na budowie wBudapeszcie
by panowie tyle nie zarobili.
Hunsdorfer iStrompf sprawiali wraenie zachwyconych.
Co wicej, uwaam, e to nie jest wystarczajca gratyfikacja za wasze oddanie ipowicenie.
Kochana pani Antonino, jest pani nasz najlepsz klientk obaj Johannowie ucaowali jej donie.
Postanowiam zapaci wam podwjnie rwnie za dzisiejsz wycieczk.
Dzi wieczorem nie bdzie pan, panie Strompf, pi borowiczki zkofol, ale
prawdziwego szampana!
Kiedy ja wol Bororo... zmiesza si przewodnik.
Jak pan woli. Bdzie pana sta na beczk Bororo.
Oczy Strompfa zrobiy si malane na sam myl otym. By kupiony.
Kochana pani Antonino, mam wraenie, e czego pani od nas oczekuje...
To bahostka...
Suchamy rzek Hunsdorfer izakrci ws.
To absolutnie wykluczone! Nie chc nawet otym sysze! Ausgeschlossen!
grzmia Hunsdorfer.
Ale Johannie, to drobnostka. Przecie bylicie na grani, ato niemale
wierzchoek.
Niemoliwe! Nie zgadzam si, przez usta mi to nie przejdzie.

60

Powtrz jeszcze raz: oferuj wam obu roczn pensj.


Nie bd mg spojrze wlustro. Przykro mi, pani Antonino, nie mog
na to przysta.
Ale jako moesz, Johannie, patrze wlustro, kiedy wprowadzasz kolejnych pierwszych zdobywcw na szczyty, ktre wczeniej zwiedzie zKarolem, tylko inaczej je nazywasz, co?
To co innego.
Myl, e twoja reputacja bardzo by na tym ucierpiaa, gdyby kto si dowiedzia. To byby koniec piknej przewodnickiej kariery. Atwj syn? Ztakim nazwiskiem mgby prowadzi wycieczki, ale co najwyej po okolicznych wioskach. Wgry nikt by go nie wynaj. Due macie zapotrzebowanie
na przewodnikw po Spiszu? By wogle kiedy chocia wPopradzie? Zna
si na architekturze? Historii?
Czy pani mnie szantauje? spyta surowo Hunsdorfer.
Gdzie bym miaa odpowiedziaa Antonina, nie pozostawiajc wtpliwoci, e tak wanie jest.
Jeszcze raz. Dniwki za cay sezon, siedem premii za pierwsze wejcia za
nasze milczenie, albo zniszczy nam pani ycie, dobrze si zrozumielimy?
Nie tylko. Zapytani musicie przytakiwa, e bylicie na Szpiczastym. Nasze zdjcie zMaego Lodowego po retuszu bdzie dowodem wprasie.
To obrzydliwe oceni Strompf. Das ist widerlich...
Ohyda.
Czyli zgadzacie si, panowie?
Amamy inne wyjcie?
Kocham ci, mamo bkn Karol. I... przepraszam.
Aty, mj may patrioto, sied cicho iwytumacz panom, co maj mwi.

CZ IV
CAROLUS VICTOR

ce iumiechy atakoway zza kadego drzewa.


Gratuluj, panie Karolu.
Gratuluj, to byo co wielkiego.
Najserdeczniejsze gratulacje, to by may krok dla czowieka, ale ogromny krok dla taternictwa.
Paska matka moe by zpana dumna.
Dzisiaj serce kadego Polaka jest rozradowane, e to wanie pan, nieodrodny syn tej ziemi, zdoby jako pierwszy Szpiczasty Szczyt.
Gratuluj, panie Karolu. Zawsze wpana wierzyem, jako jedyny nie zwtpiem ani na chwil wsukces paskiego przedsiwzicia. Bd nosi do koca mych dni dum wsercu. Ma pan moe poyczy do jutra drobn sum...?
Pokaza pan tym Szwabom, temu Hohenlohemu, co to znaczy zadziera zPolakami!
Szanowny panie Karolu, od zawsze
Duo si zmienio. Zdobywca Szpiczastego Szczytu nie mg liczy na jakikolwiek spokj wStarym Smokowcu. Kady chcia ucisn do, przywita si, porozmawia przez chwilk, da si zauway, szczerze pogratulowa,
anierzadko poprosi odrobn przysug. Karol otrzyma kilka propozycji
matrymonialnych, niejeden wsacz wkapeluszu poprosi go otrzymanie do
chrztu syna, wnuka, crki czy wnuczki, zapewniajc, e dziecku absolutnie
nie trzeba kupowa zbyt wielkich iprzesadnie drogich prezentw. Gazie
drzew uginay si od dzieciakw bawicych si wzdobywanie Szpiczastego.
Zmienia si rwnie wpowszechnej wiadomoci narodowo Karola. Dla
kadego jasnym jak soce byo, e Karol to Polak zkrwi ikoci oraz e wrazie potrzeby stanie murem za rodakiem wpotrzebie.
Pocztkowo te wszystkie oznaki szczerej sympatii bardzo Karola krpoway. Spuszcza wzrok, bka pod nosem: To nic wielkiego, donie ciska
lekko iniepewnie, rce trzsy mu si podczas rozdawania autografw, aod

62

zalotnych spojrze modych dziewczt po prostu ucieka. Dosta nauczk.


Sawa, jeli nie jest zasuona, nie przynosi radoci. Wikszo dnia spdza wpokoju, czytajc omotylach lub po prostu gapic si wsufit. Unika
lustra. Zy sobowtr stojcy wowalnej ramie obserwowa kady jego krok.
Gdy Karol zbiera si na odwag, by spojrze mu woczy, ten drugi umiecha si szyderczo.
Id, porozdawaj troch autografw mwi. Klep ludzi po ramionach, cauj dzieci wpoliczki, umawiaj si zpanienkami. Pozwl, eby nosili
ci na ramionach. Czapki zgw przed zdobywc Szpiczastego!
Po dwch dniach zakry lustro fioletow kap zka.
Po tygodniu Karol jednak przyzwyczai si do sawy, anawet zacza mu
si ona podoba. Matka wyjechaa do Krakowa, po czci by opiekowa si
schorowanym mem, po czci dlatego, e nie moga wytrzyma brzemienia sawy syna. Czowieka zlustra nie byo sycha spod przykrycia, dwaj
przewodnicy siedzieli zmodymi mieszkankami okolicznych wsi wkarczmie
przy borowiczce zkofol, aich twarze wyraay bezgraniczn wdziczno
za zapewnienie im godnego ycia idobrej rozrywki na staro. Nie ucieka
od umiechw ludzi. Odwzajemnia je pocztkowo pgbkiem, potem skinieniem gowy, wkocu ukazujc wszystkie zby. Pozdrawiajcym go dziewczynom zacz nawet odpowiada zawadiackimi mrugniciami oczkiem.
Przesta unika rozmw. Zdradza coraz wicej szczegw ze zdobycia szczytu: trudnoci skay, gigantyczn ekspozycj, konieczno przezwycienia strachu, czyhajce zkadej strony niebezpieczestwa. Rozemia si, gdy pewnego
poranka obudzi go tumek ludzi skandujcych na podwrzu sanatorium doktora Szontagha Szpiczasty wzity Carolus Victor. Wszystkich mio pozdrowi zokna. Pomacha, wygosi krtkie ordzie. Niektrym zgratulujcych mu
rodakw poycza niewielkie sumy pienidzy. Stawia wino, kupowa tyto.
Carolus Victor. Te sowa stay si rodzajem sloganu, powtarzanego przez
kobiety imczyzn, starych imodych. Witano si znim wten sposb, gdziekolwiek nie poszed. Tak te zatytuowana bya wikszo artykuw prasowych dotyczcych jego osoby wwielu krajach Europy, anawet wStanach
Zjednoczonych. Nie potrafi zliczy, ile otrzyma wiadomoci tej treci od
nadawcw znanych inieznanych, podpisanych ianonimowych.
Pierwszy telegram otrzyma ju nazajutrz od zdobycia najtrudniejszej gry
wTatrach. Nieznany adresat wyrazi zachwyt wowych dwch synnych sowach, ktre Karol nada wczeniej do Zakopanego: Carolus Victor. Gratuloway mu sukcesu niemale wszystkie liczce si postaci tatrzaskiego ialpejskiego wiata. Wiadomoci przychodziy zcaych Austro-Wgier, zzaborw

64

ruskiego ipruskiego, zWoch, Francji iWielkiej Brytanii. Dugi isympatyczny list przysa Janusz Chmielowski, od Thomasa Reizenda natomiast otrzyma lakoniczn depesz ze zdaniem: Gratuluj wykonanego zadania. Karol szczerze si rozemia, kiedy przeczyta to zdanie. Niemieccy wspinacze,
aszczeglnie wojskowy Reizend, nie potrafi wspina si, zanim nie wyobra sobie, e kto im wydaje rozkazy: wejdziesz na t, apotem na tamt gr,
t, apotem tamt drog. Turystyka dla czystej przyjemnoci nie mieci im
si wgowie, nie s wstanie cieszy si widokiem ani pocaunkami tatrzaskiego wiatru, dopki nie wyobra sobie, e s na wojnie.
Jednak wikszo wiadomoci bya anonimowa izawieraa tylko dwa sowa:
Carolus Victor. Przychodziy kadego dnia. Ito nie jedna czy dwie, ale kilkanacie, anawet kilkadziesit. Carolus Victor, Carolus Victor, Carolus Victor, Carolus Victor, Carolus Victor... Zanim Karol pogodzi si ze swoj saw izacz czerpa zniej przyjemno, kad ztych wiadomoci traktowa
jak list nadany przez wyrzuty sumienia, jak depesz od ukrytego pod kap
zoliwego czowieka zlustrzanego odbicia, ktry wiedzia wszystko ookolicznociach zdobycia Szpiczastego. Zczasem telegramy zaczy mu pochlebia, sprawia rado iwprawia wdoskonay nastrj.
Cieszyo go, dla jakiego ogromu ludzi sta si wan osob. Jak wielu postanowio powici czas, by wysa mu wiadomo, ilu zapragno odda
mu czstk siebie wpostaci listu czy depeszy. Wiedzia, e dla wikszoci
sta si chocia na chwilk inspiracj, wan osob, anawet kim bliskim.
Moe mj czyn rozmyla Karol cho wcale go nie byo, zainspirowa
innych do zrobienia czego dobrego? Moe te wszystkie listy to podzikowania? Jeli tak... postpiem dobrze.
Kilka minut dziennie wpatrywa si wrosnce stosy kartek, karteluszkw
ikopert, ktre po dwch tygodniach zapeniay ju trzeci cz szafy, cay blat
stou iwalay si po wszystkich ktach najbardziej luksusowego apartamentu
sanatorium doktora Szontagha, gdzie zosta zakwaterowany na znak szacunku,
zdrobniutkimi tylko sugestiami, by wwywiadach prasowych wypowiada si
jak najlepszymi sowy opanujcym tu luksusie, wietnych warunkach higienicznych, doskonaej obsudze iwymienitym jedzeniu. Rozpieraa go duma,
cho od pewnego czasu nie czyta ani nie otwiera przeszo poowy wiadomoci.
Pewnego dnia, gdy jak zwykle spiski poczciarz wysypa na biurko ca torb listw, jedna koperta zwrcia jego szczegln uwag. Otwiera j tak apczywie igorczkowo, e a przeci sobie skr oostrze papieru. By to list
od pastwa Konopnickich.
Nasz najdroszy Karolu, zdobywco setki szczytw! Serdecznie gratulujemy Paskiego wielkiego sukcesu na tej wielkiej grze, na ktr pan wszed.

65

Nasze serca przepenione s radoci. Za tydzie planujemy zjawi si zcurkami wSzmeksie. Mamy ogromn nadziej, e jak co roku bdzie tam pan
iokae nam t ask, i jako dugoletni przyjaciel rodziny przyjmie nasze
zaproszenie iuwietni organizowane przez nas obchody na cze Paskiego
sukcesu. Zwyrazami najwyszego szacunku, Konopniccy wraz zcurkami.
Sowo curki za kadym razem, gdy pojawiao si wtekcie, zostao podkrelone podwjn lini. Karol otar pot zczoa.
C za obrzydliwa pretensjonalno, oburzy si. Pomijajc ju ten bufoniasty, ohydny jzyk, godny Krakusw, piknie, e pastwo Konopniccy wreszcie sobie omnie przypomnieli.
Zanim zdobyem najtrudniejszy wierch tatrzaski, Szpiczasty Szczyt, niebotycznego olbrzyma, byem dla nich nikim. Ateraz? Nazywaj mnie przyjacielem rodziny, chc swata ze mn creczki. Nieze zika zreszt, jedna
dziwka, adruga przemdrzaa. Nie dziwi si, e chc je szybko podrzuci
jak kukucze jaja jakiemu dobrze ustawionemu frajerowi. Nic znich dobrego nie wyronie.
Tego samego dnia spakowa si, wsiad na furk iuda si wnieznanym kierunku, co nie uszo uwadze plotkarskiego Gosu Szmeksu, ktry powici
temu zagadnieniu cay artyku, zatytuowany Szok! Nie uwierzysz, dokd
wyjeda Pogromca Szpiczastego!!!, ilustrowany zdjciem Karola wchodzcego do konnego omnibusa.
Tekst, rzecz jasna, niczego nie wyjani.
Po powrocie oczekiway na niego na pododze dwa solidne wory listw.
Nie przeczyta adnego, wiedzia, jakiej bd treci. Dziesitki, setki razy te
same dwa sowa Carolus Victor.
Kochani, dobrzy nadawcy tych wszystkich listw, trzymajcie kciuki, ebym mg zakrzykn Carolus Victor raz jeszcze, tym razem zdobywajc
co nieskoczenie wyszego ni granitowy bawan...
Wpoowie wrzenia do Szmeksu przyjechaa wypocz rodzina Konopnickich, anoce stay si duo zimniejsze, zatem coraz wicej taternikw zaczo schodzi zgr do sanatorium doktora Szontagha na noc.
Rano cign Karola zka listonosz, ale go nie obudzi, gdy biedak nie
zmruy oka ca noc na myl onowych gociach wSmokowcu.
Korespondencji byo mniej ni zwykle. Okoo szedziesit listw od nieznanych nadawcw, zktrych pierwszych dziewi zawierao sowa Carolus Victor, akolejnych pidziesit jeden nie wiadomo co, gdy nie zostay
otworzone, ale zapewne to samo. By tam rwnie pachncy bilecik wizytowy od pastwa Konopnickich. Informowali Karola, e wmiecie s ju za-

66

rwno oni, jak iich pikne curki iprosz przyjaciela rodziny oinformacj
zwrotn, czy istnieje moliwo zorganizowania nazajutrz rautu na jego cze.
Karol napisa karteczk, e przyjcie organizowane przez tak wspaniaych
ludzi to najwyszy honor ie wprost nie moe ju si doczeka spotkania.
Pobawi si chwil powykrzywianym zotym piercionkiem wnajmodniejszym stylu sezonu art nouveau irzuci okiem na elegancko zapakowany
obraz Gustava Klimta lecy pod cian midzy stosami Carolusw Victorw prezent dla rodzicw przyszej panny modej.
Jutro czas na witowanie, dzisiaj trzeba dziaa! pomyla Karol iwycign zszuflady butelk Egri Bikver. Gdy by wpoowie, usysza spod
fioletowej zasony gos czowieka zlustrzanego odbicia:
Kup sobie kalendarzyk zporadami, jak si najmodniej owiadcza wtym
sezonie! Nie moesz pozwoli, eby formuka odstawaa od tego piknego
piercionka wieo zakupionego wWiedniu. Zapytae chocia wgalerii, jaki
krj marynarki bdzie si najlepiej komponowa zobrazem Klimta? Chocia
nie, po co miaby pyta. Pewnie sam doskonale to wiesz. Jeste taki sam jak
oni imylisz tak samo.
Zamknij si! burkn Karol do wystajcego spod stosw listw fioletowego ksztatu.
Denerwujemy si, co? zamiao si co pod zason. Nie dziwi ci si.
Lk przed brakiem akceptacji wyszych sfer to powana sprawa. Spdza sen
zpowiek kadego filistra. Nie spao si dzisiaj, co? Ale nie bj si! Jako zdobywca gry jeste najwikszym hitem sezonu. Popatrz, ile listw dostajesz!
Zrobisz wiksze wraenie na Konopnickich ni tygrys bengalski wklatce!
Zamknij mord! wrzasn Karol.
Nie krzycz tak, bo nabawisz si nerwicy. Przecie jako alpinista stoisz
ponad nieowieconym tumem! Przy nastpnej wizycie wWiedniu koniecznie odwied gabinet pana Sigmunda Freuda. Caa mietanka towarzyska do
niego chodzi, nie moe przecie zabrakn na kozetce zdobywcy Szpiczastego Szczytu.
Cicho bd! Cicho! Cicho! Zamknij si! Zamknij! zawy Karol.
Spokojnie. Radzibym ju tam pojecha. Moe zdiagnozuje uciebie kompleks Edypa, bdziesz mia wymwk do koca ycia. Bdziesz mg wszystkim mwi, e nie jeste oszustem. e twoje kamstwa to wina matki.
Niewidoczny czowiek zlustrzanego odbicia mia si szyderczo pod fioletowym caunem. Karol apczywie pi cierpkie wino koloru krwi.
Ha, ha! Carolus! Raczej Lolek... Lolu. Nie jeste nawet krok dalej, ni
kiedy zrzucie dziecko zkamienia wDolinie Stryskiej. Nawet jako gwiazda alpinizmu nie wystajesz spod sukienki mamu...

67

Karol zamachn si izcaej siy rzuci niemal pust butelk wprzykryty materiaem ksztat. Szyderstwa przerwa odgos tuczonego szka. Walajce si po pododze depesze Carolus Victor poczerniay od byczej
krwi.
Musz si uspokoi... Pobiegn nad wodospady, zbior myli iwykonam
zadanie, jak to okreli poczciwy Thomas Reizend wdepeszy gratulacyjnej.
Potrzebuj tylko kilku minut, eby wyj zdomu...
Wyszed po trzech godzinach, zignorowa kadego, kto chcia ucisn mu
do, poklepa po plecach, wycaowa policzki, da do podpisania artyku
zPrzegldu Zakopiaskiego zpiknymi zdjciami wspinaczek na strome
iglice skalne oraz wszystkich innych, ktrzy zaczepiali go zsobie tylko znanych powodw.
Nad Wielkim Wodospadem, najbardziej urocz spord wszystkich kaskad
Zimnej Wody, byo niemale pusto. Midzy kamieniami, przez ktre przelewaa si topiel potoku, przemykay pluszcze. Biegay po tafli wody sprawniej
ni najlepsi lekkoatleci igrzysk olimpijskich wParyu, anastpnie nurkoway
zwdzikiem igracj dalece przewyszajc najsprawniejszych pywakw. By
to czas ich podwieczorku. Karol obserwowa kotujce si imachajce ogonkami przy polowaniu ptaszki ze spokojnym umiechem. Huk wody odbijany stukrotnym echem przez mokre skay, wiatr szumicy midzy gaziami
niemal czarnego lasu... Idealne miejsce, by si wyciszy izebra siy przed
konfrontacj zdalece trudniejszym przeciwnikiem ni olbrzymie, przyprszone niegiem gry. Zkobiet.
Tak bez wina? zrozmyla wyrwa go znajomy gos.
Rozbia mi si butelka... westchn Karol. Witaj, Mino. Co uciebie
sycha? Jak mina droga zKrakowa?
Przyjechalimy zWiednia. Mama miaa sesj zpanem Sigmundem Freudem, zreszt tak samo jak wszystkie jej znajome. Pocztkowo bya zachwycona, ale kiedy doktor zacz tumaczy jej, oczym tak naprawd ni kadej
nocy, rzucia wniego trzewikiem, nazwaa zboczecem iwybiega zgabinetu. Wszystkim koleankom powiedziaa, e byo wspaniale, aFreud to prawdziwy dentelmen. Rzyga mi si chc od tego. Lina te do niego posza, ajak
wrcia, to tylko gupio chichotaa Mina wycigna ztorby turystycznej butelk wina, otworzya j iusiada na kamieniu. Parszywa rodzina.
Dostaem od twojej matki list...
Wiem. Ju wbardziej bezczelny ipretensjonalny sposb nie mona zasugerowa komu znanemu, eby przygarn creczk ipomg tym samym
rodzicom awansowa whierarchii spoecznej. Wydaam crk za sdziego

68

Mina udawaa piskliwe gosy pretensjonalnych paniu. Amoj ma admira, moj sobie wzi inynier, aja... Ja moj oddaam zdobywcy Szpiczastego Szczytu. Okropne.
Licik faktycznie by nieco pretensjonalny...
Pretensjonalny? Prosz ci. To nic wporwnaniu zprezentem dla ciebie.
Wiesz, co oni ci kupili? Obraz Gustava Klimta. Nigdy wczeniej nie syszeli, e kto taki istnieje, ale ufryzjera jakie wiedeskie baby im powiedziay,
e to modny malarz iwietna inwestycja. Bdziesz mia portret mojej matki, cieszysz si?
Niezmiernie odpar nieco zawstydzony.
Napijesz si wina? Nie wiem, czy samej uda mi si zmczy ca butelk.
Wsumie to mam wworku jeszcze jedn na wszelki wypadek.
Przykro mi, ale mam piln spraw do zaatwienia wSzmeksie. Jestem
umwiony dosownie za kilkanacie minut. Musz lecie. Do zobaczenia jutro.
Jutro?
No, na przyjciu na moj cze.
Nie wiem, czy chc wtym uczestniczy. Mylaam, e ty te nie. Wiesz, e
jeste takim chopakiem, ktry robi co prawda wyjtkowe rzeczy, ale szczerze lubi te swoje gry inie interesuje si sztywnymi bankietami organizowanymi przez krakusw, ktrzy nawet nie wiedz, zjakiej okazji wituj ina
co wszed ich bohater. No, nic to... Ananke! Skoro mwisz, e przyjdziesz,
pewnie zmusz si ite przyjd.
Trzymam za sowo. Miego winka. Pluszcze piknie dzisiaj nurkuj.
Nie wtpi.
Karolowi bardzo trudno byo przej przez Smokowiec niezauwaonym.
Psst idcego szybkim krokiem, zamylonego inerwowym ruchem obracajcego obrczk wkieszeni marynarki Karola zzadumy wyrwa syk dochodzcy zza krzakw dzikiej ry. Psst, tutaj, tutaj.
Westchn izszed zalejki. Wmiejscu, ktre stuprocentowo demaskowao czowieka majcego wiele do ukrycia, siedzia elegancki mczyzna wangielskim akiecie wpaski ikapeluszu przewizanym modn brzoskwiniow
wsteczk, strzyg wsami iumiecha si przyjanie. Woy duo wysiku, by wyglda najuczciwiej, jak tylko si da, kiedy czai si za krzakiem isyczy na przechodniw.
Panie Karolu, pragn wyrazi ogromny szacunek dla paskiego dokonania. Zdobycie Spiskiego Szczytu to naprawd wielki wyczyn, prosz mi wierzy jako koneserowi alpinizmu.
Szpiczastego...

69

Tak, Szpiczastego, drobne przejzyczenie, zdarza si, nieprawda? Ale nie


wcho- dmy wdetale. Czy lubi pan, panie Karolu, Zakopane?
Nienawidz.
Aczy mgbym si dowiedzie, czemu? Moe przez sab kuchni? le
tam karmi, nieprawda?
Aczy ja mgbym si dowiedzie, kim pan, ulicha, jest ico pan ukrywa?
Och, przepraszam, gdzie si podziay moje maniery? Nazywam si Hugon B. Adder, jestem reporterem Przegldu Kucharskiego zLwowa ipublikuj pod pseudonimem Pan Ciasteczko, awzagranicznej prasie jako Black
Adder. Moje artykuy tumaczone s na wszystkie jzyki io-pi-nio-twr-cze.
Aco ukrywam? Soik eks-klu-zyw-nych konfitur zmoreli naszej produkcji
specjalnie dla pana, prosz bardzo.
Szanowny Panie Ciasteczko, jest dla mnie oczywistym, e te morele stanowi preludium do propozycji niejasnych interesw, wic mgby pan przej
do rzeczy, gdy bardzo si spiesz.
Twardy zpana orzech do zgryzienia. Awic wymy kaw na aw. Nasz
redaktor naczelny, Stanisaw Karpowicz, myli nad zaoeniem gastronomii
pod Tatrami, chrzecijaskiej gastronomii dodajmy. Zakocha si wtych piknych grach od pierwszego wejrzenia.
WZakopanem?
Tak! Jako arliwy patriota chciaby na powrt cign polskich turystw ze Szmeksu iSzczyrbskiego Jeziora na galicyjsk stron. Przyzna pan,
e to szczytny cel? Lokal ma mieci si na Krupwkach, tam, gdzie teraz
jest pensjonat Ferdynanda Muchowicza, wie pan, gdzie?
Nie mam zielonego pojcia.
Przez z kuchni! Gdyby restauracja naleaa do Karpia, dawno by pan
oniej sysza. Karp jest niezrwnanym restauratorem.
Naprawd robi si pno.
Dobrze, przechodz do rzeczy. Dzisiejsze czasy nie sprzyjaj prowadzeniu restauracji. Szczeglnie wZakopanem. Klientela jest kapryna idziaa
wedug sobie tylko wiadomych praw. Jako potraw iwypiekw nie stanowi jedynego kryterium popularnoci, teraz potrzeba reklamy, rozgosu. Rozumie pan. Sam pan dobrze wie, jak wany jest rozgos. Kiedy chrzecijanin zawsze stoowa si uchrzecijanina, kupowa chrzecijaskie wypieki,
ateraz? yd si dobrze rozreklamuje iwszyscy wol zje uyda ciasteczka
mikado oblane lukrem mierdzcym czosnkiem icebul...
Czego oczekujecie ode mnie? Mam wwaszej gazecie napisa, eby stoowa si wycznie uchrzecijan, anajlepiej uKarpowicza? Jestem taternikiem, prawnikiem ilepidopterologiem, nie smakoszem.

70

Jest pan przede wszystkim znakomit osobowoci, cieszy si pan


wielkim autorytetem, nieskaziteln reputacj ijest pan sawny. Pan Karpowicz przeciera wkuchni nowe szlaki, tak jak pan wgrskich cianach,
macie wiele wsplnego. Jest te czowiekiem bardzo nowoczesnym. opatologiczna, nachalna promocja ju nie chwyci wdzisiejszych czasach. To
dziewitnastowieczny przeytek! Teraz reklam trzeba uprawia zupenie
inaczej. Naprawd liczy si wycznie wizerunek ioryginalno. Pan, czowiek, ktry dokona czego jako jedyny na wiecie, ana dodatek posiada
wyjtkowy talent literacki, przecie wie otym najlepiej. Jest pan te wiadom, e oile ktry zpana towarzyszy nie zabije si podczas wspinaczki wspektakularny sposb, pana sawa jako alpinisty nie przetrwa zbyt
dugo. Czasopisma napisz okolejnej grze zdobytej przez pana, moe
otrzeciej, ale opis wejcia na czwart nie zainteresuje psa zkulaw nog.
Bdzie pan musia wymyli siebie na nowo, by pozosta na wieczniku,
anie oszukujmy si sawa uzalenia. Itu zpomoc przychodzi Przegld Kucharski!
Twierdzi pan, e by nie straci popularnoci, mam zosta cukiernikiem?
Czy te moe pisa elaboraty ojedzeniu? To niemoliwe. Czowiek, ktry
dowiadczy uczucia podziwiania wiata zsetek metrw ponad chmurami,
nie zdobdzie si na entuzjazm przy opisywaniu smaku napoleonki zkonfitur... Te dwie rzeczy do siebie nie przystaj. Polecam wtej kwestii zwrci si do sdziego von Mais-Kukuruz lub jego crki Hubertyny, bd doskonali do tej pracy.
Sdzia od dawna jest naszym korespondentem...
Mogem si domyli.
Nie chcemy pana zatrudni wredakcji. Mamy duo ciekawsz propozycj.
Zamieniam si wsuch.
Ot wiemy opewnym... zdarzeniu zpana ycia.
Karola przeszed dreszcz. Zachowa jednak kamienn twarz.
Jakim?
Pamita pan swoj pierwsz zdobyt ska? Dawno temu, gdy by pan
malutki?
Tak, Sfinks na Polanie Stryskiej.
Dokadnie! Tam, gdzie ugryz pan wnog koleg, ktry chcia pana wyprzedzi. Umia pan walczy oswoje, nie ma co!
Skd pan otym wie?
Mamy swoje rda informacji...
Do czego to doszo, jestem inwigilowany przez cukiernikw! Co bdzie
dalej? Podsuchujcy kelnerzy? Sprztacze? Koniec wiata! Uprzedzajc jednak

71

wszystko, co chce mi pan powiedzie: nie dam si zastraszy. Liczyem sobie


wtedy pi lat inie mam adnych powodw, by si tego wstydzi.
Ale, panie Karolu, nie chcemy pana szantaowa. Chcemy, by opisa pan
to zdarzenie whumorystycznym felietonie, apotem... uczyni to jeszcze raz!
Jak to jeszcze raz?
Zwyczajnie. Niech pan znowu pogryzie Kordiana. Na Garuchu, omnicy, nie wiem, na Giewoncie choby. Wjakim malowniczym irozpoznawalnym przez czytelnikw miejscu. O! Wiem! Najlepiej na Spiskim Szczycie!
Pan ma kuku na muniu, jak mniemam?
Niczego pan nie rozumie Ciasteczko pokrci gow zwyrazem dezaprobaty na twarzy. To bdzie najlepsza kampania reklamowa wcaych
Austro-Wgrzech. Na dodatek pierwsza, oktrej ludzie nawet nie bd wiedzie, e jest reklam. Koniec ze sztampowymi sloganami typu Cukiernia
W. Chmielewskiego poleca znane ze swej dobroci ciasta, torty, cukry ilody
ibla, bla, bla, e produkty wykwintne, aceny przystpne.
Teraz jestem pewien, e jest pan wirnity, Panie Ciasteczko.
Prosz dosucha do koca. Opublikuje pan wspomnienie oswoim pierwszym wyciu szczycie ipierwszym pogryzieniu. Mamy ju adres do pewnego profesora zKrakowa, ktry zarzeka si, e ma pan cigotki kanibalistyczne. Nastpnie bdziemy umiejtnie podsycali skandal zpogryzieniem pana
Romana na Spiskim Szczycie. Nasi rysownicy przygotuj cig satyrycznych
karykatur, wktrych przedstawiony pan zostanie jako grony pies, wampir,
lew, tygrys, wilkoak itak dalej. Do tego nasi specjalici wymyl artobliwe podpisy wrodzaju: szarlotka zrabarbarem uKarpia smaczniejsza ni
miso alpinisty. Gdy nadejdzie dzie otwarcia naszej restauracji, najbogatsi gocie bd mieli moliwo zapacenia sporych pienidzy za bycie pogryzionymi przez pana. Odlew pana szczki zostanie umieszczony rwnie na
szyldzie restauracji. Wedug naszych bada ju za dwa lata gryzcy si wzajemnie doroli mczyni interesowa bd opini publiczn duo bardziej
ni jakie tam hasanie po grach. Pacimy gotwk, dyskretnie. Dodatkowo
oferujemy doywotni prowiant wpostaci eklerek, ptysiw, babeczek zpoziomkami igalaretk oraz pczkw zdzik r. Ju nigdy nie bdzie pan
wgrach godny.
Nie potrafi nawet wyrazi, jak bardzo jestem zaenowany paskim pomysem. Jest to najgupsza oferta, jak zoyo mi jakiekolwiek przedsibiorstwo, aju dzisiaj odmwiem trzem bardzo durnym propozycjom wsppracy, ktre skadali mi ludzie pana pokroju wssiednich krzakach. egnam.
Bdzie pan aowa.
egnam.

72

Ostrzegam pana! Ju moja wtym gowa, eby wszyscy si dowiedzieli,


jaka zpana kreatura.
egnam.
Wampir! Kanibal! Zwyrodnialec! ydek!
Karol oddala si szybkim krokiem, nie zwracajc uwagi na obelgi rzucane przez wymachujcego piciami Pana Ciasteczko, dochodzce zza krzaka dzikiej ry. Po kilkudziesiciu metrach przesta myle opropozycjach
wsppracy ze znakomitym restauratorem iwrci do powtarzania wmylach zdania, ktrym za kilkanacie minut mia si owiadczy ukochanej.
Psst Tutaj! zasycza do niego krzew wilczej jagody, za ktrym wyranie wida byo kulcy si ciemny ksztat zwieczony modnym kapeluszem. Karol zacz biec.
Przemierzajc ponure korytarze gmaszyska sanatorium Szontagha, denerwowa si, e nie znajdzie pokoju Liny, jednak spotkany na schodach, czerwony na twarzy, spocony iledwie zipicy nieznany mczyzna wskaza mu
waciwy numer.
Zapuka, cho nie by do koca do tego przekonany.
Karolek! Karolek Zwycizca Lina otworzya mu ubrana skpo, cho
wgranicach przyzwoitoci, za to zumiechem do wyniosym iironicznym.
Staa wdrzwiach wygita jak puma zzawadiacko uniesion jedn brwi,
opierajc si ogrn futryn. Nawet najwikszy samiec alfa Austro-Wgier
miaby na jego miejscu kopoty zpewnoci siebie, aco dopiero Karol, ktry wanie wtym momencie zprzeraeniem odkry, e zacz si jka ima
nerwowe tiki na twarzy.
Cze, Li-li-lina. Ja-ja przyszed-dem ci co po-powiedzie zacz chyba duo bardziej nieporadnie ni wnajczarniejszym zrozpatrywanych przez
siebie scenariuszy.
Taak? Lina udaa zaciekawienie. Ac takiego chcesz mi powiedzie, Karolku?
Jej podniesiona brew wyprowadzaa go zrwnowagi. Nie tak sobie to wyobraa. Lina powinna mie malane oczy inogi zwaty, przecie stoi przed
wielkim zdobywc Szpiczastego Szczytu, jedynym mczyzn, ojakim ni,
oktrym fantazjuje iktrego pragnie, atymczasem nic sobie ztego wszystkiego nie robi ijeszcze ironicznie brew unosi, jakby sta przed ni jaki maminsynek czy uzurpator, anie najwikszy alpinista swoich czasw.
Zamurowao ci, kochaniutki? Co takiego chciae mi owiadczy?
Karol kade sowo cedzi, jakby wypluwa kamie orednicy wikszej od
garda.

73

Ja... Chciaem...
Piercionek wkieszeni piek mu donie.
Awic... Ja... Chciaem...
Jeszcze raz.
No... Zatem... Lina... Ja chc... Chciabym...
No miao, sodziutki. Nie spiesz si zbytnio, jeli potrzebujesz czasu
namiewaa si Lina. Umieram zniecierpliwoci, eby dowiedzie si, co
takiego masz do powiedzenia, ale poczekam.
Przymruya oczy iprzygryza kocwk palca wskazujcego. Karol wzi
trzy gbokie wdechy izdecydowa si wykrztusi wszystko na jednym wydechu. Owiadczy si, apotem bdzie cieszy si najpikniejsz kobiet Galicji na wyczno albo naje si wstydu. Jak wgrach: zwycistwo albo mier.
Lub wstyd. Gdy przez gardo na wiat przedosta si kamie pierwszej goski,
spostrzeg obrczk na palcu Liny. Zot, misternie zdobion, powyginan,
jak najbardziej wstylu art nouveau ijak najbardziej wiadczc obyciu czyj on. No, ale c, skoro ju zacz zdanie, gupio byoby nie dokoczy...
Lina, chciaem ci powiedzie, e zarczyem si dzisiaj ztwoj siostr wypali.
Lina zblada iopucia figlarnie uniesion brew. Pewno siebie opucia j
jak powietrze przekuty balon. Jej oczy na chwil powikszyy si do wielkoci tych tatrzaskich staww, do ktrych tak czsto porwnyway je trzy pokolenia podtatrzaskich grafomanw. Nie bya to jednak kwestia poetyckiej
metafory, aogromnego zdziwienia. Nie wten sposb mia dla niej szczeka
ulubiony piesek. Chwila sflaczenia trwaa krtko. Lina byskawicznie wzia si wgar.
Aczy moja siostra otym wie?
Tak. Zostaem przyjty. Bdziemy niedugo maestwem. Uczcimy to
podczas jutrzejszego bankietu. Tak jak ty i... No wanie: ikto? Kordian? tyca? Ktry ztaternikw niemieckich lub wgierskich? Stary Hunsdorfer?
Amoe wszyscy naraz?
Chyba zgupiae. Nigdy nie wyszabym za nikogo, kto zbyt czsto chodzi
wgry. Ojciec mnie przestrzega, e alpinici to najnudniejsi ludzie wiata,
e ju lepiej mie ma-awanturnika, hazardzist ialkoholika ni ponuraka.
Dzie wdzie wysuchiwa jak wisia na opuszkach palcw nad przepaciami jakiego Piczastego Szczytu czy Dupiastego Wierchu ipatrze, jak cauje na dobranoc swoje bicepsy? Po moim trupie!
Awic kto jest tym szczliwcem?
Kto dobry, bogaty, wieo owdowiay, szalenie mnie kochajcy ipobaliwy dla moich, e si tak wyra, sabostek.

74

Cesarz Franciszek Jzef?


Nie, ale bye blisko. Jestem teraz pani sdzin von Mais-Kukuruz.
Chyba si przesyszaem! Wysza za stutrzydziestokilowego nudziarza
zcrk cisz od fortepianu?
Zapewniam, e si nie przesyszae. Wyszam za sdziego Christopha
Kukuruza, ktry zreszt jest teraz moim mem. Nie byam pocztkowo zachwycona, ale przekona mnie do siebie zbiegiem czasu. Wsumie to jestem
teraz bardzo szczliwa. Tego wanie oczekiwaam od ycia. Stabilizacji, zrozumienia ibezpieczestwa. Ostatnio nawet zKrzysiem si zastanawialimy,
czy nie byby dobr parti dla naszej Hubertyny. Bardzo si jej podobasz,
mimo e uwaa ci za takiego troszk dzikuska. Ona chyba lubi sportowcw.
Pewnie dlatego, e sama sportowo zajmuje si jedzeniem bez ipikli...
Ten art rozbawiby mnie rok temu. Teraz jestem jej macoch istoj za
ni murem owiadczya surowo Lina. Nie wiedziaam, e kochasz moj
siostr dodaa po chwili.
wietnie si maskowaem.
Jako nie wspominaa, e ma zamiar wychodzi za m, aju tym bardziej nie wspominaa, e chce wyj za ciebie. Kiedy matka zasugerowaa Minie, e powinna zainteresowa si Zdobywc Trudnej Grki, dostaa po gowie tomem wierszy Miciskiego.
Twoja siostra rwnie wietnie si maskowaa. Jak przystao na przysz
on niemieckiego szpiega, ktrym, jak zapewne wiesz, byem do dwudziestego pitego sierpnia. Przynajmniej wedug wszystkich wok.
Ciko mi wto uwierzy. Jej zawsze podoba si Thomas Reizend.
Reizend? niemal krzykn.
Wiesz, ten Niemiec od stawania na baczno, salutowania, wykonywania
zada, rozkazw, nakazw ipilnowania porzdku. Jako jedyny wSzmeksie
nie lecia na mnie. Poza tob, rzecz jasna, koteczku.
Wiem, ktry, chodziem znim troch po grach. Nie mia otobie najlepszego zdania, to porzdny czowiek. Moe byoby inaczej, gdyby mu wmwi,
e posiadanie wielu kochankw to rozkaz, ktry wydao ci centrum dowodzenia czy co takiego. Zpewnoci by nie dry, czy wogle co takiego istnieje, po prostu cieszyby si, e jest jaka instancja, ktra to reguluje, izradoci pomgby ci wykona rozkaz. On lubi takie instancje.
Dokadnie. Nie wiem czemu, ale imponowao to mojej siostrze. Ja te
oczywicie przez pierwszy sezon rozmylaam, jak go zwabi do swojego pokoju. Intrygowa mnie. Ambicja nakazywaa mi znale jaki sposb, eby go
uwie, wytrci zcodziennej rutyny, sprawi, eby wyszed ze skry nakrcanego onierzyka. Jednak by twardy inie uleg. Zociam si, ale szybko

75

mi przeszo. Dotaro do mnie, e to nie czowiek, tylko chodzca dusza narodu niemieckiego. To ju wol takich dzikusw jak ty pogaskaa Karola po ramieniu.
Wyranie podobao mu si, kiedy Lina zdradzaa si ze swym wyrachowaniem.
Nigdy nie zwracaa na mnie uwagi...
Wanie po to, eby j zwrci. Mj m wrci zPopradu za trzy godziny, pojecha po pachnce myda.
Izapasy jedzenia dla crki. Syszaem plotk, e wzeszym roku zakrada si noc do kuchni doktora Szontagha, zjada cay gar zupy szczawiowej
idwa kurczaki.
Aja syszaam, e wcale nie bye na tym Szpiczastym Szczycie, tylko zrobie sobie zdjcie na kupie kamieni iprzekupie przewodnikw za doywotnie zapasy ginu zjaowca. Nie trzeba wierzy we wszystko, co ludzie gadaj. Zreszt Hubertyna wcale tak duo nie je. Potrzebuje wicej kalorii ni
rwieniczki, bo duo si rusza. At zup zjada ca, bo wiato byo zgaszone iwciemnoci mylaa, e yka jest duo mniejsza. Trzy razy podniosa j do ust izupa znika. Twoje zoliwoci s bardzo urocze. Twoje poczucie humoru jest ostre jak brzytwa. Kobiety to ceni.
Obiecuj nie sucha inie powtarza ju plotek. Niedugo przecie zostaniemy rodzin. Bardzo si ciesz, e porozmawialimy. Do zobaczenia,
id do narzeczonej.
Zamknij drzwi.
Zawsze zamykam za sob drzwi, te jestem zdobrej rodziny.
Nie, Karol. Zamknij drzwi, ale zosta wrodku. Jest jeszcze jedna sprawa, ale musimy j zaatwi wpokoju.
Zamkn drzwi jak kazaa iposzed za ni dokadnie tak posusznie, jak
mia si zachowywa od samego pocztku rozmowy.
Niektre pieski trzeba tresowa duej ni inne, pomylaa Lina.
Takiego widoku wgrach Karol nie dowiadczy jeszcze nigdy. Jedyne, do czego potrafi porwna owo nowe przeycie, to moment, wktrym po mozolnym podejciu trawiastym, wilgotnym zboczem poprzetykanym niewielkimi skakami, wychodzi na siodo przeczy, adruga strona grani ukazywaa
nagle wszystkie wdziki. To moment, gdy przez przeszo godzin wpatrywa
si tylko wczubki podkutych butw irce wczepiajce si wkpki stromych
traw, a wjednej chwili twarz zaczynay smaga podmuchy wiatru, do uszu
docieray odgosy pasterskich dzwonkw, aoczy atakowa widok dziesitkw
postrzpionych grani ikilku mrugajcych wdole bkitnych staww. Tak!

76

Jedynie do widoku zniezdobytej przeczy potrafi porwna to, co ukazao si jego oczom wsypialni Liny.
Podobnie jak wprzypadku ujrzenia setki znanych wierzchokw znowej
perspektywy iwnieznanej wczeniej konfiguracji, potrzebowa kilku sekund, by uoy taczce plamy kolorw, cieni iwiate wciao Liny. Kiedy zrozumia, co widzi, odebrao mu zmysy. Nie mg si poruszy, gdy
kady ruch by Lin. Nie mg nic usysze, gdy kady dwik wypeniony by Lin. Widzia tylko Lin, czu tylko Lin ismakowa tylko Lin.
Lina oplataa go.
Zacz wdrowa po niej wzrokiem. Muska spojrzeniem jej obojczyki inakrca wwyobrani loki na palec. Opuszkami palcw pieci wewntrzne czci ud, uczy si na pami wgbie iwypukoci eber. Liza uszy ippek
kocwk jzyka. Wcha puszyst kpk wosw na onie, delikatn niczym
przekwita sasanka. Patrzy na jej piersi. Sutki wjego wyobrani stwardniay jak granit. Chwyci je delikatnie dwoma rkami izacz pieci kciukami. Nigdy dotd nie dotyka dziewczcych piersi, chocia nie do koca wiedzia, czy dzieje si to na jawie, czy tylko we wntrzu gowy. Czu je jednak
palcami ijeli byo to zudzenie, to najpikniejsze wjego yciu. Piersi Liny
byy doskonaego ksztatu wylizanych przez lodowiec otoczakw iidealnie
mieciy si wdoni.
C za wspaniae chwyty, pomyla. Trudno zero plus. atwo, co najwyej
nieco trudno. Gdybym mg si czego takiego zapa wdrodze na Szpiczasty...
Chwil napawa si t pikn myl, a nagle zrozumia pewn rzecz lepiej, ni kiedykolwiek wczeniej. Doszo do niego, jaki jest jeszcze dziecinny.
Otrzsn si. Nie wiedzia, ile trwaa jego wyobraona podr po ciele Liny.
Kilka sekund? Kilkanacie? Minut, kwadrans, godzin? Pikna sdzina patrzya na niego przymruonymi oczyma zlekkim umiechem polujcej lwicy.
Moesz mnie mie ten jeden jedyny raz.
Ale ty masz ma... Aja na-na-na-rzeczon wyjka.
Moesz mnie mie jeden jedyny raz wycedzia Lina zimno, jakby wydawaa rozkaz.
Po chwili dodaa bez wikszych emocji wgosie:
Dowiesz si, na czym polega moja sztuczka zjzykiem.
Czy to dlatego, e zdobyem Szpiczasty Szczyt?
Nie. Chc, eby mj may Karolu Wiktu wreszcie naprawd poczu si
zwycizc. Chocia przez chwil. Taka przyjacielska przysuga. Nic nie powiem siostrze ani mowi, nie bj si.
Na przeczy... Wspina si dalej grani ku niezdobytemu wierzchokowi
czy wycofa wdoliny? Czy wejcie na szczyt to naprawd zwycistwo? Zawsze,

77

gdy targay nim wtpliwoci wgrach, rozmawia zmam. Rozejrza si. Pani
Antoniny wsypialni nie byo.
Nigdy nie bieg przez Smokowiec tak szybko. Chcia zdy nad Wodospady Zimnej Wody zpiercionkiem, zanim Mina sobie pjdzie. No izanim
wytrzewieje.

CZ V
WIELKA WERYFIKACJA

arol dugo si zastanawia, co napisa wlicie do pani Antoniny. Jak


si usprawiedliwi ze spoufalenia zniewaciwym towarzystwem?
Jak wytumaczy, e jest ju dorosy? Ostatecznie postawi na krtki ioszczdny wrodkach przekaz: Mamo, chyba si eni.

Na suto zastawionym stole stay dwa piknie udekorowane kandelabry owietlajce wykwintne potrawy, wtym lodowe desery specjalnie sprowadzone na
t okazj konnymi omnibusami zWiednia. Ocian oparte byy dwa obrazy Gustava Klimta oprawione wzote rzebione ramy, zktrych jeden udekorowany by pikn kokard wseledynowe grochy. Zgromadzonym przy
stole czas umilay rozpoetyzowane, romantyczne walczyki grane przez najlepszych grnowgierskich muzykw, ktrzy do Szmeksu cignici zostali zdalekiego Pressburga. Zkwanymi minami obserwowali ich zboku sali
czonkowie kameralnej orkiestry ze Szmeksu. Kelnerzy donosili coraz to nowe
butelki wytrawnego wina, ciasta, sorbety oraz talerze egzotycznych owocw.
Prawie wszyscy zgromadzeni na sali balowej sanatorium doktora Szontagha wiedzieli, e oto najmodsza crka pastwa Konopnickich znalaza parti godn swego wysokiego urodzenia iprzyja zarczyny najwikszego alpinisty swoich czasw, zdobywcy Szpiczastego Szczytu, doktora praw, Karola
von E. de Payne. Kto natomiast tego nie wiedzia, mg atwo uzupeni wiadomoci zlecej na kadym stole okolicznociowej ulotki wydrukowanej
ju kilka tygodni wczeniej wWiedniu, na polecenie matki Miny, lub dopyta oszczegy jednego zwynajtych przez jej ojca szeptanych informatorw robicych sztuczny tok na sali, wychwalajcych urod modej narzeczonej iprzypominajcych oosigniciach jej wybranka.
Pan Konopnicki strzyg wsami idolewa wszystkim wina. Co jaki czas
wybucha gonym miechem ikrzycza tubalnym gosem: Ho, ho, ho, moja
crcia, kto by pomyla?. Jego ona rzucaa ukradkowe, nerwowe spojrzenia

79

na przyszego czonka rodziny, na przepeniajc j dum kokard wgrochy,


ktr sama wybraa do udekorowania obrazu Klimta, oraz na szar mas ludzi siedzcych przy innych stolikach. Widok miaa rozlegy, gdy zarezerwowaa dla rodziny miejsce na podwyszeniu, na scenie. Miaa piknie uoone
wosy ipomylaa, e ten alpinizm wcale nie jest taki gupi, skoro umoliwia
obserwowanie ludzi zgry. Sdzia von Mais-Kukuruz wkada do ust nogi
kurczakw. Jego crka rwnie wkadaa do ust nogi kurczakw. Lina patrzya wdrug stron, pia wino iobdarowywaa ca sal umiechem. Karol
sprawia wraenie do zdenerwowanego. Brudzi co chwil obrus, mankiety jego koszuli nurkoway wzupie, przebiera nerwowo nogami iprzygryza skrki palcw. Raz na jaki czas kto podchodzi poklepa go po plecach,
pogratulowa, poprosi oautograf lub odrobn sum. Czasami by to kelner wrczajcy mu drobny karteluszek, perfumowany licik lub rulonik przewizany kokardk wseledynowe grochy. Nie wyglda na zbytnio zadowolonego zich treci, cho zapewne byy bardzo mie. Ztyu sali plotkowano, e
jest bardzo wyniosy inie szanuje swoich mionikw, ktrzy przecie ciko haruj na takich jak on bogatych, zadufanych wsobie darmozjadw. Obserwowany zdaleka sprawia wraenie, jakby wogle nie czyta listw, tylko
rozkada irzuca je zpowrotem na tac kelnera zrozczarowanym wyrazem
twarzy czowieka, ktry zgry zna ich tre. Chwilami prbowa bezskutecznie rozmawia lub artowa zprzysz on. Mina natomiast bawia si
apatycznie groszkiem nabitym na widelec, nie odzywaa si do nikogo inie
cieszya chwil. Marzya otym, eby znikn. Albo lepiej nigdy si nie urodzi. Wino natomiast pia. Ito do szybko. Nikt jednak ztego powodu nie
zwraca jej uwagi, gdy kady zajty by wasnymi sprawami.
Wtem na sal weszo piciu mczyzn wstrojach turystycznych sprawiajcych wraenie dusz, ktre dopiero co ucieky zHadesu.
Znowu... pomyla Karol.
Mczyni powolnym krokiem sunli wstron sceny, ypic dzikimi oczyma na lewo iprawo niczym wyjci spod prawa kowboje wczarnych kapeluszach. Przy kadym stole, ktry mijali, milky rozmowy igasy wiecie. Tatrzaska wersja gangu Daltonw dosza do stolika pastwa Konopnickich.
Caa pitka stana wrozkroku, zzaoonymi rkami igroteskowo gronymi
wyrazami twarzy. Kordian mia zmruone oczy, zmarszczony nos, awkciku ust dbo trawy. Zygmunt-Klemens, Jurek tyca iKarl Jurzyca brzczeli zowrogo hakami. Hugon B. Adder, zwany Panem Ciasteczko, umiecha si ponuro imlaska demonicznie.
Demonicznie mlaska rwnie sdzia von Mais-Kukuruz, ktry nie przerwa jedzenia. Mina milczaa tak jak dotychczas, ale nie zaprzestaa zabawy

81

groszkiem. Pozostali biesiadnicy jednak zamilkli iwpatrywali si we wpatrujcych si wnich mczyzn. Wkocu Pan Ciasteczko da sygna, aTrzej
Muszkieterowie iJurzyca skierowali na Karola odrapane od szorstkiego tatrzaskiego granitu paluchy ichralnie zakrzyknli:
Metoda K! Metoda K! Metoda K!
Karol ziewn.
Carolus Victor? Raczej Couche de liquor!
Panowie, czy moglibycie mwi do mnie wzrozumiaym jzyku? Niekoniecznie po polsku. Moe by francuski, pod warunkiem, e poprawny.
Metoda K! Metoda K! Metoda K!
Mia pan racj, kiedy mwi crkom, e od wspinaczki si wariuje zwrci si Karol do zaskoczonego ojca Liny iMiny, ktremu zwraenia oklapy wsy. Ci tutaj to najlepszy na to dowd. Jak wida, dotyczy to przede
wszystkim alpinistw ambitnych, ale bez znaczcych sukcesw.
Panie Karolu wtrci si Hugon B. Adder. Tym dentelmenom chodzi dokadnie oto, e ipan nie posiada na swoim koncie znaczcych sukcesw, ajedynie onich mwi. Gdyby zbliy si pan odrobin do naszego rodowiska taternickiego, ktrym pan, jako niemiecki arystokrata zpochodzenia,
pogardza, wiedziaby pan, e nazywa si to, bardzo zreszt adekwatnie, karolowaniem. Wnajwikszym skrcie: ci panowie twierdz, e pan bajdurzy.
Bajdurzy wjakiej kwestii? zainteresowaa si matka Miny.
Wkwestii Szpiczastego Szczytu, psze pani odpowiedzia Kordian.
Nie jestem odpowiedzialny za fotografie wprasie. Te faktycznie nie oddaj do koca rzeczywistoci. S nieco zbyt... pionowe sprostowa Karol.
Nie chodzi oretuszowane przez pana Schabenbecka fotografie... zacz Karl Jurzyca.
Ale oto, e Karol wcale...
Wcale co!? warkn na Kordiana Karol.
e wcale na Szpiczastym Szczycie nie by.
Powtrz to, psie.
Nie bye na Szpiczastym Szczycie! wrzasn Kordian. Chodzio
ci osaw, kobiety, pienidze, zainteresowanie ileczenie swoich kompleksw. Karol ma kompleks Edypa, jak nie wierzycie, to poczytajcie dziea Zygmunta Freuda.
Aty masz kompleks Karola, aosny nieudaczniku niespodziewanie
stana wjego obronie Lina. Imaego...
Nie zdya dokoczy, gdy ojciec zatka jej usta rk.
Pani sdzino. Nie wypada... parskn miechem Kordian. Wszyscy wiemy, co Karol chcia zdoby najbardziej. Moe to nawet zdoby. Zna-

82

jc pani, zaryzykuj stwierdzenie, e niemal na pewno to zdoby. Nie by


to jednak Szpiczasty Szczyt.
Karol chcia wsta, powstrzymaa go pani Konopnicka.
Ma pan jakie dowody?
Pan Strompf przyzna si, e zgodzi si kama ozdobyciu wierzchoka za...
Cay Szmeks wie, e pan Strompf jest alkoholikiem. Wszyscy wiedz rwnie, e przyzna si do kadej niedorzecznoci za butelk borowiczki.
Tym razem jednak nie kama...
Skd pan wie? Ma pan jaki dowd?
Szanowna pani odpowiedzia jej Pan Ciasteczko. Wtej wanie
sprawie przyszlimy. Jako tatrzaski korespondent lwowskiego czasopisma
Przegld Kucharski bardzo ley mi na sercu przyszo idobre imi rodowiska taternickiego. Zaley mi te na honorze waszej rodziny, wkocu jej
czonkiem jest pan sdzia Kukuruz, jeden znajwikszych galicyjskich koneserw kulinarnych oraz mj serdeczny przyjaciel. Nie chcemy, eby szacowna familia Konopnickich staa si przedmiotem szyderstw przez niewaciwe zachowanie ikonfabulacje tego oto modego czowieka.
Co ma pan zamiar zatem zrobi? Zje mnie? zapyta Karol.
Prosz nie by nietaktownym. Mam zaszczyt ogosi wszem iwobec, i
Przegld Kucharski jako pierwsze whistorii czasopismo obejmie patronatem ibdzie sponsorowa wypraw tych trzech dzielnych, modych Polakw ijednego prawie Polaka ze lska. Celem bdzie dokonanie pierwszego wejcia na Szpiczasty Szczyt oraz weryfikacja przeinacze, konfabulacji
ikarolowa pana Karola. Bdzie to pierwsza whistorii alpinizmu Wyprawa Weryfikacyjna.
Ale co ijak chc panowie zweryfikowa? Sprawdzi, czy nie ma mnie na
wierzchoku?
Wiadomym jest, e pan E. na kadym szczycie zostawia wizytwki cign dalej Adder majce powiadczy, e to wanie on jest jego pierwszym
zdobywc. Jeli na wierzchoku Szpiczastego nie znajdziemy jego bilecikw
wizytowych, moe to oznacza tylko jedno informacja, jak opublikowa
wprasie, jakoby by on pierwszym zdobywc tej piknej gry, jest faszywa.
Dodatkowo uczestnicy Wyprawy Weryfikacyjnej wykonaj na wierzchoku
fotografi zpacht, na ktrej wyszyty bdzie slogan reklamujcy restauracj pana Karpowicza oraz zjedz wspaniae ciasto biszkoptowe znadzieniem
zwiky polanej delikatnym musem czekoladowym, najnowszej kulinarnej
innowacji Karpia.
Pychota! Hubertyna a klasna wrce. Karol na ni sykn.

83

Panie Ciasteczko. Alpinizm zawsze by sztuk idrog ycia. Pan swoj


wypraw zmieni go wcyrk.
To pan zmieni go wcyrk. Czy chce pan tego czy nie, nasza wyprawa odkryje przed opini publiczn paskie kamstwa, zajadajc si przy tym wymienitymi frykasami zkuchni pana Karpowicza. Wielka Wyprawa Weryfikacyjna wyrusza jutro, szczyt planujemy zdoby maksymalnie za trzy dni.
Poprowadzi j dowiadczony przewodnik pan Johann Strompf, ktry zna masyw Szpiczastego jak wasn kiesze. Ja natomiast, jako opiniotwrczy itumaczony na wiele jzykw dziennikarz, zajm si jej dokumentacj. egnam.
Kordian, tyca, Klemens iJurzyca synchroniczne unieli czekany wstron nieba, ukrytego przed ich wzrokiem za sufitem sali balowej.
egnamy ci, Karolku.
egnam was, idioci.
Dalsza cz kolacji przebiega wbardzo napitej atmosferze. Tylko pan sdzia ijego crka debatowali zumiechem na temat potraw, ktre Wyprawa
Weryfikacyjna zabierze ze sob na wspinaczk. Mimo e sami naleeli do ludzi raczej najedzonych, zazdrocili modym taternikom perspektywy objadania si podczas wycieczki. Hubertyna aowaa, i nie zasugerowaa Panu
Ciasteczko, eby chopcy zjedli na wierzchoku Szpiczastego karpia. Byaby
to taka metaforyczna reklama. Karp jako danie reklam Karpia restauratora. Sdzia Kukuruz popatrzy na crk.
Moja krew! powiedzia, wysysajc szpik zkurzego udka.
Pani Konopnicka patrzya na Karola surowym wzrokiem.
Mam nadziej, e ci panowie nie posiadaj adnych podstaw, by twierdzi, e nie bye na Szpiczastym Szczycie. Sam rozumiesz, e zoczywistych
powodw, jeli si tak okae, bdziemy musieli zerwa zarczyny.
Mina nie wytrzymaa, cisna wcian tack, na ktrej stao kilka salaterek zwaniliowym budyniem, po czym zanim Hubertyna zdya si ztego
powodu rozpaka wstaa iodesza od stou nerwowym krokiem.
Karol przeprosi zgromadzonych iwyszed za ni. Kilka osb buczao na
niego zza stow, krzyczano: oszust, zdrajca ikarolowanie. Inni zkolei
klaskali wdonie iskandowali Ca-rolus-vic-tor! Ca-rolus-vic-tor!.
Dugo puka do drzwi Miny, zanim zdecydowaa si otworzy. Miaa spuchnite oczy ipoczerwienia od paczu twarz. Na stoliku nocnym stay dwie
butelki wina: pesymistycznie pusta ioptymistycznie wpoowie pena.
Przyszed do ciebie cay worek listw bkna Mina. Pierwsze trzy
byy otreci Carolus Victor, dalszych nie czytaam. Le wkcie. Gratuluj!

84

Mina, ja ci przepraszam za t ca sytuacj Karol usiad koo narzeczonej. Spucia gow isi nie odzywaa. Prbowa j obj wpasie, ale si
wyrwaa.
Zrozum, to nie jest moja wina, e tak wyszo... Te mi si nie podobaa muzyka, ta caa pretensjonalna otoczka, te obrazy Klimta. Te ulotki na wszystkich stoach byy enujce. Nie wiedziaem, e oni przyjd
ibd gada takie rzeczy. Ja naprawd przesadziem ztymi retuszami fotografii itroch przekoloryzowaem te artykuy, ale uwierz mi, nie kamaem, e byem na wierzchoku. Naprawd tam byem, nie obraaj si.
Syszysz, licznotko... Nie okamywaem ci ani przez chwil. Ani nikogo... My zrobilimy t drog zHunsdorferem iStrompfem. Trzy dni wbijalimy haki i...
Zamknij si wreszcie! wrzasna Mina. Dugo jeszcze bdziesz mwi osobie iojaki grkach?
Mylaem, e oto si obrazia...
Bo jeste zadufanym wsobie kretynem.
Czyli nie obchodzi ci, czy byem na Szpiczastym Szczycie?
Powiedz jeszcze jedno zdanie osobie... to ci pierdoln!
Tak sformuowana istota problemu przez drobn idelikatn dziewczyn
zadziaaa natychmiastowo. Karol przejrza na oczy.
Przepraszam, jeli poczua si ostatnio pominita...
Pominita? Wychodz za m inikt mnie nie pyta ozdanie wadnej
kwestii. Nie odezwaam si dzisiaj ani sowem inikt nawet tego nie zauway! Matka drukowaa ulotki otym, e wychodz za m za zdobywc Trudnej Grki, jeszcze jak bylimy wWiedniu, zanim nawet pomylae, eby mi
si owiadczy. Nawet Lina pewnie wiedziaa przede mn...
To nieprawda, ukochana Karol przytuli j, pocaowa wpoliczek idyskretnie otar ojej wosy kropl potu, ktra pojawia si mu na czole ze zdenerwowania. Przecie owiadczyem si zwasnej woli, anie zpowodu listu od twojej matki. Iprzyja mnie osobicie.
wietny wybrae moment. Obudzie mnie, jak spaam pijana nad rzek,
zacze co wrzeszcze olubie iwsadzie mi piercionek na palec.
Ale zgodzia si...
Tak.
Czemu?
Nie wiem. Wiem, e jeste zakochany wmojej siostrze ie dla niej robie t ca szopk wgrach. Rzyga mi si chciao, kiedy patrzyam, jak si
przechwalasz, jak chodzisz po Szmeksie, puszc si jak paw, jak klepiesz si
zludmi po plecach. Bye absolutnie obrzydliwy...

85

Sprbuj ci kocha...
Wspaniaa deklaracja. Kademu ycz, eby usysza co takiego po zarczynach.
Naprawd sprbuj. Ju zaczem. Kocham ci. Twoja siostra nic ju dla
mnie nie znaczy.
Od kiedy?
Od dawna...
Nie kam, bucu.
Od kilku minut. Zrozumiaem, e to ociebie mi chodzio, kiedy zagrozia, e mi, jak to okrelia, pierdolniesz... To tak wulgarne, e nawet nie
wiem, co to znaczy.
Mina zamiaa si.
Jeste straszliwie gupi. Gupi idziecinny. Miaam powiedzie: ale przynajmniej szczery, lecz teraz ju wiem, e jeste szczery bardzo rzadko.
Czemu zatem przyja owiadczyny? Tylko dlatego, e bya pijana...
Nie wiem... Chyba po prostu lubi gupkw...
Aserio?
Zawsze mi si podobae wyznaa iod razu wrcia do normalnego,
ironicznego tonu. No ibyo mi przykro, e przeze mnie wpakowae si
wten cay burdel zt gr. Powiedziaam ci, e Lina chce si odda zdobywcy Szpiczastego, bo chciaam ci ukara za to, e za ni latae jak jaki piesek kanapowy, chocia powiniene by ponad to. Jej natomiast powiedziaam, ha, ha, to strasznie gupie, e podoba mi si Thomas Reizend.
Czemu?
Przecie go znasz. Wiedziaam, e Lina od razu si na niego rzuci. Nigdy
nie interesowao go latanie za spdniczkami. To chop zzasadami, wodrnieniu do ciebie. Jedyny przyjeda do Szmeksu ichodzi po grach dla siebie igr, anie zsetki innych powodw. J te chciaam ukara. Ani zjednym, ani zdrugim mi nie wyszo.
Aja ju miaem ukrci eb temu Thomasowi zzazdroci...
Tak? Aja byam na Szpiczastym Szczycie wzimie...
Masz charakter...
Teraz zauwaye? Szkoda, e pno, ale chwaa ci za to, e itak jeste
pierwszy. Jak zawsze iwszdzie.
Ja...
Ty to bd cicho... przerwaa mu Mina iprzyoya usta do jego ust.
Wstaa ipchna go na ko, siada na nim okrakiem izacza rozpina koszul. Karol caowa j po szyi.
Tego wieczora oboje kochali si po raz pierwszy wyciu.

86

Leeli nago przytuleni do siebie, owietleni bladym wiatem ksiyca.


Karolku, opowiedz mi bajk na dobranoc szepna mu do ucha.
Oczym chcesz usysze?
Ograch.
Ograch? zdziwi si Karol.
Tak, ale nie owspinaczce. Co adnego. Co jak... Tetmajer. Potrafiby?
Sprbuj powiedzia Karol izamyli si na chwil.
Pocaowa j wucho izacz snu opowie
WDolinie Starolenej juhasi piewali, zaganiajc owce do koszaru. Wrzeniowy wieczr cieniem wspina si po zboczach Jaworowego Szczytu, Strzeleckiej Turni i, znajwysz przyjemnoci, po graniach Szpiczastego Szczytu, na ktrych nie stan jeszcze aden czowiek. Stary baca wszaasie pucy,
czyli ugniata ostatniego tego dnia oscypka, pykajc przy tym fajk. Mia niespodziank dla modych juhasw Karola iMiny. ZLiptowskiego Mikuasza
przez Szczyrbskie Jezioro przyszed do Szmeksu stary druciarz Jano isprzeda mu litr wybornej palenki. Takiej wdki, jak tylko po wgierskiej stronie ustp Liptowskich Hol potrafi zrobi. Zostao jeszcze p. Rozgrzej
si przed snem. Owce beczay, aich dzwonki zbyrcay, szczekay owczarki
caa polana wypeniona bya t wspania, starodawn muzyk hal ifioletem jesiennych goryczek. Nagle spostrzeg, e jedna owieczka stoi na skraju
lasu pod cieniem smreka inie idzie za stadem, nie zwaajc nawet na grone ponaglenia psw pasterskich. Stary Baca poszed sprawdzi. Podszed do
owieczki, ata wybeczaa smutnym gosem:
Bee, baco. Inne uowiecki robi sobie ze mnie pasy... Jest mi przykro.
Cemu? zapyta baca, drapic si ciupag za uchem.
Bo jestem albinosem... owca spucia pyszczek ipopatrzya sobie wraciczk.
Ale, liczniuchna moja uowiecko, przeca jeste jak sykie inne. Pd ha
do potoka iporyj do wody. Kufa jak sykie uowiecki, bioa wena jak sykie
uowiecki, raciczki jak sykie uowiecki.
No wanie. Biae owce-albinosy wygldaj zupenie jak normalne...
rozpakaa si owca iodwrcia do bacy zadem.
Baca wrci do szaasu. Dokoczy pucenie oscypka. Jak to robi, to sobie
tak duma:
Jak Jano bdzie tu nastpny roz, to mu powiem, coby wdk wzion zPopradu, anie zMikuasza, bo ta Luptowska to jakasik mocnawa.
Zawoa Karolka iMin. Spali tej nocy dobrze, ale jako tak straszno im byo.
Mina rwnie spaa. Karol pocaowa j jeszcze raz wucho iobieca sobie,
e bdzie jej wierny.

87

Naga kobieta, obok ktrej lea Karol, rozpyna si wnocnych mgach iokazaa si po prostu turystycznym czekanem odugim stylisku. Obudzi si
pod goym niebem Doliny Starolenej. Spa na przyniesionym zsanatorium
Szontagha kocu, pod gow mia lin. Chwil gaska czekan pieszczotliwie,
apotem podpali przygotowane poprzedniego dnia gazki kosodrzewiny
izagotowa wod na herbat. Napi si, zjad kilka plasterkw schabu imarcepanowe pralinki, ktre podkrad ze smokowieckiej kuchni, wsta iprzecign si.
Szpiczasty Szczyt wyglda jak baszta zakltego zamczyska, na ktr olbrzymy zaoyy wielki, czarny surdut. Mimo i wznosi si tu obok, wydawa si zupenie nierzeczywisty. Karol nie ba si go wogle.
Ja jestem tu, aszczyt jest tam. Jedyne, oco mi chodzi, to ebym ja by tam
izobaczy zgry moje tu. Nic wicej. Wszystko, co pomidzy, jest nieistotne. Mog po drodze nawet piewa, cho nie umiem.
Przejanio si wokolicach Trupiej Szczerby, ktr zdoby bardzo szybko.
Posiedzia na niej chwil, raczc si mocno uwdzon kiebas myliwsk
ibez zbdnej zwoki wszed na gra. Chyo przemkn przez gadk pyt,
ktra kiedy skojarzya mu si znagrobkiem, ateraz zniczym konkretnym
idalej pi si wgr ostrzem grani. Doszed do miejsca, gdzie dalsza droga grani stawaa si zupenie niemoliwa ibez zastanowienia ruszy poziomym trawersem prowadzcym wurwiska pnocnej ciany.
Doszed do pki, na ktrej tak dugo kiedy sta sparaliowany strachem.
Rozmieszya go tylko. Przeszed j dwoma susami iusiad na pocztku eberka, do ktrego za pierwszym razem dotarli dwaj dowiadczeni przewodnicy. Awic to byo takie atwe? Awic istota wyczynu polega na tym, eby
dokona go na tyle wczenie, aby wszystkim innym ludziom wydawa si
trudny? Zanim bdzie tu przychodzi stu turystw dziennie? Czy moe chodzi tylko oto, eby zostawi niewidzialny lad iprzypiecztowa go widzialnym bilecikiem wizytowym? Czy tak niewiele trzeba, by by sawnym ikpa si wpienidzach?
Karol siedzia na eberku, zbierajc siy na nietknity dotychczas ludzk
stop fragment Wgier, aokoliczne gry zaczynay rozpala si czerwon
un. Spisz iPodhale spay pod poncymi chmurami. Wtem na skale obok
jego rki usiad motyl.
Co to jest? pomyla. Nigdy takiego nie widziaem. Tak wysoko? To bdzie jeden znajlepszych okazw do mojej kolekcji... Jaka grwka? Za wysoko izbyt pno. Nawet na halnika kruczaka zbyt ciemny iza duy.
Owad wystartowa isiad na skalnym wystpie kilka metrw wyej. Karol
zerwa si ikocimi ruchami doskoczy do niego. Motyl by ogromny inie-

88

mal zupenie czarny. Jego skrzyda nie wydaway si pask powierzchni,


lecz bezdenn dziur. Ich ciemno nie tyle przycigaa oko, co hipnotyzowaa. Znw odlecia iznalaz sobie miejsce oddalone ojakie dziesi krokw.
Zawsze, kiedy Karol dochodzi do ledzonego motyla, ten zmienia miejsce. Lecia wyej iwyej, achopak goni go wtrudnym skalnym terenie.
Nie zwraca uwagi na przepaci ani na widoki. Wok pokazyway si coraz
dalsze plany, postrzpione acuchy poncych czerwonym blaskiem gr za
acuchami.
Wkocu motyl znikn za zbem skalnym. eby si na niego dosta, trzeba
byo mocno podcign si na rkach. Karol chwyci kamie oburcz izprzeraeniem odkry, e jest luny. Wuamku sekundy udao mu si puci gaz
iodskoczy na niewielk platform. Obserwowa zmocno bijcym sercem
want wielkoci szafy, ktra leci wd irozbija si na coraz mniejsze kawaki, powodujc przeraliwy huk odbijajcy si od skalnych cian stukrotnym
echem. Haas jeszcze nie ucich, kiedy wpowietrzu pojawi si czarny motyl.
Najwidoczniej siedzia na szczycie gazu, zktrego przed chwil Karol niemal spad na same dno Doliny Jaworowej, koczc ycie. Owad chwil koowa wpowietrzu, nie mogc zdecydowa si na adne konkretne miejsce.
Chopak stara si ledzi go wzrokiem. Olepiy go promienie wschodzcego soca. Straci wymarzony okaz zoczu. Kilka nastpnych metrw wgr
prowadzio atw grani. Karol postanowi dotrze na jej spitrzenie istamtd sprbowa wypatrze swoje niebywae odkrycie. Gdyby udao mi si go
zapa iopisa rozmyla na spitrzeniu grani byaby to furora wwiecie
lepidopterologw, amoe nawet wszystkich entomologw. Pisayby otym
czasopisma. Moe nawet dabym mu acisk nazw Carolus?
Po krtkiej euforii nadesza chwila zwtpienia.
Znowu... Znowu ja, ja, ja. Znowu myl tylko otym, jaki bd sawny ijak
to wykorzystam. Po to goniem tego motyla? Amoe wogle nie mam pasji? Ja chyba tak naprawd nie interesuj si tymi grami itymi motylami,
atylko sob, sob isob... Czy sawa wrodowisku lepitopterologw to jest
to, do czego d wyciu? Takie jest moje przeznaczenie? Zosta opisanym
wencyklopedii? Jestem gotowy ryzykowa dla tego ycie? Nie lepiej cieszy
si tym, e widziaem piknego motyla? Ale przecie cieszy si potrafi kady gupek zkrakowskiej ulicy... Ja wiem otych motylach duo wicej od innych. Jestem ekspertem! Ale... czy to takie straszne czasem by zwykym?
Podnis gow irozejrza si. Droga wkad stron prowadzia wd. By
na szczycie Szpiczastego Szczytu. Kilkanacie sekund siedzia bez ruchu, podziwiajc panoram. Wycign zplecaka pto kiebasy myliwskiej, ugryz
iumiechn si.

89

adnie tu powiedzia zpen buzi. Dookoa nie bya nikogo, Karol


uzna jednak za oczywiste, e musia powiedzie to na gos. Pierwszy raz
wyciu czu Obecno.
Gdzie jest adnie? spytaa Mina.
Co? odpowiedzia zdziwiony Karol iotworzy jedno oko.
Gdzie jest adnie? zapytaa jeszcze raz. Byo jeszcze zupenie ciemno,
widzia tylko ksztat jej piersi iwosw opadajcych na ramiona.
Nie odpowiedzia.
Ca noc si wiercie. Mam nadziej, e to wyjtkowa sytuacja, bo jeli
tak bdzie zawsze, to bdziemy musieli po lubie spa wosobnych kach.
Wiesz... Miaem koszmary.
Trudno. Ateraz wstawaj. Ju spakowaam ci plecak.
Sucham?
Nie bj si, wiem, co turyci bior na wycieczki. Czytaam przewodnik
Eljasza. Masz menak na wod, troch schabu, marcepanowe pralinki idwa
pta kiebasy myliwskiej. Podkute buty iczekan stoj pod oknem, kapelusz,
sweter ilornetka wisz na wieszaku przy drzwiach. Wszystko przygotowaam ju przed kolacj.
Nie rozumiem.
Nie masz rozumie, tylko ruszy dup.
Gdzie?
Pod Szpiczasty.
Czemu?
Jak to, czemu? zamiaa si Mina. eby nie przynie wstydu naszej rodzinie.
Ale ja...
Nie chc tego sucha. Masz minut. Tylko daj buziaka na drog iuwaaj na widma Brockenu iczarne motyle. Syszaam, e to wrby tragicznej
mierci. Nie zapomnij obilecikach wizytowych. Pamitaj, jeden zagrzeb gboko, wosobnym pudeeczku, eby wiatr nie zdmuchn.
Da narzeczonej buziaka, ubra si, zaoy kapelusz, rozpaka si, przesta
paka, wzi wr turystyczny, jeszcze raz da buziaka narzeczonej iwybieg.
Prosz, przyniosem sze workw prowiantu na atak szczytowy. Jest gsina, soik wywaru misnego zwinem porto, cieniutekie sznycelki, ciasto
biszkoptowe znadzieniem zwiky polane delikatnym musem czekoladowym, suszone owoce, pono najlepsza rzecz, jak mona je wgrach, indyjska herbata oraz piersiwka litworwki dla kadego przywita wszyst-

90

kich na Smokowieckim Siodeku Hugon B. Adder. Wpana worku, panie


Romanie, znajduje si pachta zwyszytym napisem UKarpia najwyszy poziom smaku. Pan Strompf jako przewodnik bdzie nie aparat fotograficzny.
Pi workw na atak szczytowy wystarczy powiedzia zimno Kordian.
Czemu to?
Zpowodu bezpieczestwa towarzyszy nam pan, panie Ciasteczko, tylko do najwyszego pitra doliny, do podstawy ciany Szpiczastego. E-wen-tu-al-nie moe pan podej na poblisk Jaworow Przecz lub na Lodow.
Pan Johann chtnie pana zaprowadzi za drobn opat.
Ale umawialimy si...
To moje ostatnie sowo. Nie da pan rady. Po pierwsze, bdzie nas pan
opnia, po drugie, zpowodu wielkiej trudnoci iekspozycji drogi, byoby
za due ryzyko niepowodzenia przedsiwzicia.
Ale...
Nie chce pan chyba, ebymy nie zdemaskowali pana E.?
Ja...
Pan Karpowicz byby niepocieszony, gdybymy nie zrobili zdjcia na
wierzchoku, prawda?
Prawda. Ale pozwolicie mi i, jeli udowodni, e jestem dobrym turyst inie bd zawadza? zapyta znadziej Adder.
Oczywicie. Jeli wykae si pan bohaterstwem na drodze do grnych piter Doliny Starolenej, rozwaymy moliwo pana udziau wataku szczytowym uspokoi go Kordian.
Wspaniale! ucieszy si Pan Ciasteczko.
Moe pan zacz od wniesienia wszystkich workw iaparatu fotograficznego zarzdzi Kordian, atyca, Klemens, Karl Jurzyca iStary Strompf
wybuchnli miechem, potwierdzajc, e ten rodzaj bohaterstwa ich zpewnoci przekona.
Chcc nie chcc, dziennikarz objuczy si worami. Jak jak.
Apan, panie Johannie, bdzie peni rol przewodnika dopiero od przeczy. Znamy drog inie chcemy sucha po drodze, jakie widzimy kwiatki
igdzie wTatrach mieszkaj smoki. No inie musi si pan dzi ukrywa przed
nami zt piersiwk.
Stary przewodnik skin gow wyranie zadowolony iwzi solidny yk
borowiczki.
Ze cieki, od strony gr, wyszed niespodziewanie Karol. By wyranie
zmczony, ale sprawia wraenie zadowolonego. Ku zaskoczeniu Kordiana
nie wda si znim wadne ktnie, tylko zumiechem yczy powodzenia
wyprawie izacz zbiega do Szmeksu.

91

To co, kochani? zakrzykn entuzjastycznie Pan Ciasteczko. Gotowi, by zacz Wielk Wypraw Weryfikacyjn?
Hugonowi Adderowi odpowiedziao milczenie, ktre towarzyszyo mu przez
ca drog do Doliny Starolenej. Wr na plecach bardzo ciy, ale nikt nawet nie myla otym, eby na niego poczeka. Gdy doczapa do wielkiego
gazu, koo ktrego towarzystwo rozpalio ognisko, wszyscy byli ju po kolacji. Podzikowali za przyniesienie prowiantu. Obwiecili mu, e niestety
szed za wolno, eby myle oSzpiczastym Szczycie. Wyrazili swj smutek
zpowodu tego, e pod kamiennym dachem znajduje si tylko pi miejsc
ion, jako ostatni, bdzie musia spa pod goym niebem, po czym wrcili
do grskich rozmw przy borowiczce ikofoli.
Na Trupi Szczerb doszli bardzo zmczeni. Najpierw wymczy ich Adder,
szczebiocc rano jak zegar zbudzikiem wponiedziakowy poranek: Nie zapomnijcie orozwiniciu pachty od mecenasa! Zdemaskujcie kamc! Udokumentujcie wszystkie szachrajstwa! Nie zapomnijcie obla gsiny misnym
wywarem ze soika! Fotografia szczytowa jest rzecz zasadnicz! Najlepiej,
eby byo wida na niej rwnie ciasto biszkoptowe znadzieniem zwiky
polane delikatnym czekoladowym musem!
Potem wymczya ich gra. Droga bya zbliona do pionu, bardzo trudna
iwymagajca. Wydawao si, jakby drzewa wDolinie Jaworowej rosy bezporednio pod stopami. Byy malutkie jak biegajce wtrawie uczki woczach
kogo, kto nie rozumie gr inie wie, e widziany zssiedniej grani sam rwnie jest taki maluteki. Strompf starym przewodnickim zwyczajem cigle
kl pod nosem przeklty pies ta gra!. Kordian wiedzia, e wejcie Karola na Trupi Szczerb jest pewne iniemoliwe do podwaenia. By tam ju
wczeniej rwnie Jurzyca. Mimo to widok hakw wdrugiej, trudniejszej
czci ciany, tych samych, oktrych czyta wRoczniku Wgierskiego Towarzystwa Karpackiego, rozczarowa go. Burzy wizerunek Karola jako absolutnego mitomana, kamicego wkadym wypowiadanym zdaniu, ktry Kordian pracowicie stworzy sobie wgowie. Widok namacalnych ladw
po poprzedniej wyprawie sta mu oci wgardle, jakby haki nie byy wbite
wgranitow cian, ale bezporednio wjego mzg. Pozostaych trzech chopakw te solidnie si napracowao ibardzo wymczyo.
Std trzeba i trawersem zacz stary przewodnik. Miniemy dwa
eberka skalne. Albo trzy. Albo nie, dwa idojdziemy do takiej peczki pod
odpychajc ska. Zniej na kolejne eberko wstron grani idalej nie wiem,
jak i, ale nie wydawao si to trudne.

92

To skoro nie wydawao si to trudne, to czemu nie weszlicie na wierzchoek?


Karol si przestraszy peczki. Zarzdzi odwrt.
Jaka bya wtedy pogoda?
Pikna.
Byo lisko?
Skaa bya sucha iszorstka jak papier cierny.
Nic nie rozumiem.
Ja te.
Niedugo potem posileni gsin dotarli do pki, zktrej nastpi odwrt
zespou Karola. Mimo duej ekspozycji wszyscy przeszli przez ni chyo
ibez zawrotw gowy.
Nie wydaje mi si, eby Karol mia tutaj problemy... zacz niepewnie Karl Jurzyca.
Dokadnie, nie taternik tej klasy potwierdzi tyca.
Moe go przecenialimy? Moe on wcale nie jest takim wybitnym turyst grskim, jak twierdzi?
Ztak imponujc list dokona? zdziwi si Klemens.
Amoe on kama owszystkich lub prawie wszystkich dokonaniach?
zasia nutk niepewnoci Kordian. Moe nigdzie nie by? Aco, jeli jego
matka iten dziadek zapewniali mu alibi?
Ale Johann Hunsdorfer dalej twierdzi, e byli na Szpiczastym, azcaym szacunkiem, ma troszk trzewiejsz gow ni pan Strompf zasugerowa Karl Jurzyca.
Wypraszam sobie mrukn przewodnik ikiedy nikt nie patrzy, szybkim ruchem wycign zkieszeni spodni piersiwk.
Niestety, kiedy wpopiechu prbowa odkrci zakrtk, wypada mu zrk
ipoleciaa wprzepa. Trzech Muszkieterw patrzyo na niego ze zdziwieniem pomieszanym zpolitowaniem. Stary przewodnik wzruszy ramionami:
No c. Teraz bd musia wypi do koca. Mwiem, e przeklty pies
ta gra.
Ruszyli dalej.
wiey obryw wskaza Klemens. Wyglda, jakby zb skalny urwa
si pod czyim ciarem. Panie Johannie, czy jest pan pewien, e nie doszlicie tutaj zKarolem?
Gadasz bzdury ofukn go Kordian. Przecie poleciaby na dno Jaworowej. mier na miejscu. Pjd przodem.
Panie Romanie, ja jestem przewodnikiem, apan nie jest nawet penoletni.

93

Ale to ja jestem kierownikiem wyprawy. Pjd przodem Kordian rozwiza wze inie czekajc na towarzyszy, ruszy wgr.
Min obryw wyrniajcy si bia barw od niemal czarnych ska kopuy szczytowej Szpiczastego Szczytu, podcign si na rkach na zb skalny
iwyszed na gra. Skaka po wielkich gazach wstron jej spitrzenia zprdkoci sposzonej kozicy. Nie mg si doczeka, a zdobdzie wierzchoek.
Jaka wewntrzna sia mwia mu, e nie moe si to sta za kwadrans ani
za dziesi minut. Natychmiast! Musi zdoby wierzchoek natychmiast. Koniecznie chcia sta na nim przez chwil sam.
Szczyt! Widok! Odczuwanie! Piargi Strzeleckich Pl zmrugajcymi do poudniowego soca Siwymi Stawami iStrzeleckimi Okami oraz piramida
Strzeleckiej Turni, za ktrej wierzchokiem widoczne byy zielono-rude pola
Spiszu, zamknite waem Ninych Tatr! Wiee Jaworowych Szczytw sprawiay wraenie, jakby chciay wyrwa si zziemi iposzybowa do nieba niczym aeroplan. Zza plecw gronie obserwowa je Szczyt Franciszka Jzefa
zwany przez Polakw Garuchem, pilnujc, eby nie wykonay swojego zamiaru inie oderway si od Austro-Wgier, dajc sygna innym krainom.
Zdrugiej strony Lodowy przytacza ogromem, aostry wierzchoek Poredniej Grani przebija kbiast chmur, ktra chciaa ukry go przed wzrokiem ciekawskiego turysty. Wtakiej sytuacji kady prawdziwy turysta, oczywicie posiliwszy si uprzednio, powinien stan na wierzchoku, przyoy
do do czoa izaduma si nad odwieczn pieni ducha gr odbijajc si
echem od pradawnego granitu dumnych krzesanic iwiszarw. Powinien myle wycznie owiecznoci, niemiertelnoci duszy, potdze przyrody itym,
jak te wszystkie sprawy opisa wieczorem damom na tyle adnie iprzystpnie, eby same mogy si zaduma. Kordiana natomiast wszystkie te rzeczy
nie obchodziy ani troch.
Jedyny widok dalszego planu, jaki go interesowa, to cztery ksztaty podajce grani wstron szczytu. Po upewnieniu si, e nikt nie dojdzie do niego przez nastpne trzy, cztery minuty, ca uwag skoncentrowa na dokadnym przeszukaniu rozpadlin midzy kamieniami.
Tutaj nic. Nic. Nic szepta do siebie, nerwowo wkadajc donie wkad wnk iprzeczesujc drobny siuter. Nic, nic, nic.
Nic, nic, nic.
Sam nie wiedzia, czy chce co znale, czy nie. Obie perspektywy bardzo
go denerwoway.
Nic, nic, nic.
Co rozsadzao go od rodka.

94

Nic, nic, nic...


Niewane, czy Karol by tutaj, czy go nie byo. Wane, co on zt wiedz potem
zrobi. Co?
Nic, nic, nic!
Usysza za plecami haas drobnych kamyczkw spadajcych stumetrow przepaci irozmowy towarzyszy. Za chwil tutaj bd.
Nic, nic... Co!
Rka natrafia na malutk szkatuk. Wzi trzy oddechy, zanim zdecydowa si j
otworzy. Gdy ju si zdecydowa, wzi jeszcze dodatkowe trzy oddechy. Wrodku pudeeczka znajdowaa si malutka karteczka. yy pulsoway mu na skroniach
iwiy si jak wcieke we. Na karteczce widnia napis:
Karol Ritter von E....... de Payne, doktor nauk prawniczych.
Nic, nic, co... Metoda K.
Gowa, barki irce Johanna Strompfa pojawiy si na wierzchoku Szpiczastego
Szczytu sekundy po tym, jak Kordian nerwowym ruchem woy szkatuk do kieszeni spodni. Zaraz potem na szczycie zjawiy si rwnie pierwsze czci cia Klemensa itycy, awkocu cali towarzysze. Karl Jurzyca nie zmieci si na wierzchoku
iczeka troszk niej na swoj kolej. Wszyscy byli bardzo szczliwi. Obejmowali
si nawzajem, klepali po plecach, krzyczeli. Gdyby tylko mieli pistolety, strzelaliby
na wiwat. Kordian musia rwnie udawa szczliwego, ale nie potrafi. Karteczka wkieszeni palia go jakby ukrad zogniska wgielek.
Ijak, mistrzu? zapyta Klemens.
Kordian stan na baczno na samym wierzchoku wierzchoka, dyskretnym ruchem otar rkawem z zpoliczka irozoy szeroko rce.
Jam jest posg czowieka na posgu wiata!
Ipomyla, e cho powiedzia prawd, nie by ztego dumny.
Znalaze co?
Ani ladu. Karola tu nie byo.
Jeste pewien?
Ponad wszelk wtpliwo.
Gratuluj panom, jestecie pierwszymi zdobywcami Szpiczastego Szczytu
powiedzia Strompf. Wkwestii dodatku do dniwki za pierwsze wejcie...
...musi si pan zwrci do Pana Ciasteczko. To on jest przedstawicielem sponsora wyprawy.
Owanie, reklama naszego szacownego mecenasa, pana Karpowicza. Musimy
zrobi jej zdjcie powiedzia Strompf, wycigajc aparat fotograficzny zworka.
Nie zrobimy adnego zdjcia uci Kordian, chwytajc go za rk.

95

Czemu?
Bo nie. Nie damy winiom tej satysfakcji.
Hnde hoch!
Karol nie wiedzia, kto krzyczy, ale na wszelki wypadek podnis rce do
gry. Wystarczajco ryzykowa ju tego dnia ycie wgrach, nie chcia zgin na ulicy wSzmeksie. Po chwili poczu co wyjtkowo nieprzyjemnego.
Dotyk metalowej lufy pistoletu na plecach.
Nie mam pienidzy stara si mwi spokojnym gosem. Apralinki zmarcepanem ju zjadem.
Milcze niepytanym ucia zimno uzbrojona osoba. Czy oskarony by na wierzchoku Spitzer Turm?
Oskarony?
Odpowiada precyzyjnie na pytania. Czy oskarony zdoby Szpiczasty
Szczyt osobicie, czy dopuci si karolowania?
Byem!
Niech oskarony przysignie na sowo honoru.
Przysigam na sowo honoru.
Mczyzna opuci luf pistoletu.
Zadam to pytanie jeszcze raz, nie mierzc woskaronego zpistoletu parabellum, eby nie wpywa waden sposb na jego odpowied. Ostrzegam
jednak, e jeli oskarony zmieni zdanie, zostanie zastrzelony.
Byem na wierzchoku Szpiczastego Szczytu. Osobicie. Tymi nogami,
wtych butach Karol odwrci si powoli. Przysigam na sowo honoru. Nie musisz si wcieka, Thomas.
To mi wystarczy, Karol umiechn si Thomas Reizend, wojskowy.
Wierz ci. Sowo honoru to rzecz podstawowa. Jeszcze raz gratuluj wykonanego zadania.
Dzikuj bardzo odpowiedzia Karol idoda wmylach: psychopato.
Thomas Reizend schowa pistolet do kabury, zasalutowa, odwrci si na
picie iodszed krokiem defiladowym wsobie tylko wiadomym kierunku.
Od tego dnia listonosz przychodzi do Karola bardzo rzadko. Listy otreci Carolus Victor niemal ustay.
Powracajcych przez Jaworow Przecz taternikw czekajcy na nich cay
dzie Hugon B. Adder powita niczym labrador dawno niewidzianego waciciela. Gdyby mia ogon, merdaby nim. Gdyby nie by dobrze wychowany, zpewnoci skoczyby na Kordiana izacz liza go po twarzy. Gdyby
potrafi, szczekaby.

96

Ijak? Ijak? Byy lady, byy? Zweryfikowalicie? Zweryfikowalicie? Mamy


kamczucha? Metoda K? Metoda K?
Dokonalimy pierwszego wejcia na Szpiczasty Szczyt odpowiedzia
sucho Kordian. Na wierzchoku nie znalelimy ani kopczyka, ani adnego biletu wizytowego Karola.
Zjedlicie ciasto biszkoptowe znadzieniem zwiky polane delikatnym
musem czekoladowym?
Tak, byo paskudne.
Macie zdjcia? Rozwinlicie pacht pana Karpowicza?
Przykro nam powiedzia smutnym gosem Klemens.
Aparat okaza si niesprawny doda Karl Jurzyca.
Prosz, ma go pan zpowrotem mrukn Strompf, wpychajc zdziwionemu Adderowi aparat do rk.
Po chwili strzelia migawka. Pan Ciasteczko przypadkowo zrobi zdjcie
sam sobie.
Ale przecie ten aparat dziaa! oburzy si Pan Ciasteczko.
To delikatna konstrukcja. Wysoko le na niego wpywa. Na wierzchoku odmwi posuszestwa wytumaczy tyca.
Skoro jest dobry, bdzie pan mg zrobi nim pikne zdjcia podczas powrotu umiechn si Kordian.
Do widzenia! rzucili wszyscy wesoo izaczli zbiega do Szmeksu.
Zanim Pan Ciasteczko si zorientowa, byli ju tylko malutkimi kropeczkami na horyzoncie. Sta sam wgrnej czci Doliny Starolenej, smutno
patrzy na aparat wrkach izaczyna wtpi, czy pozostali czonkowie Wyprawy Weryfikacyjnej darz go sympati. Zbraku lepszego zajcia postanowi zrobi kilka zdj.
Przed jednoosobowym pokojem wynajmowanym potajemnie wSzmeksie
przez Trzech Muszkieterw wraz zKarlem Jurzyc dla obcicia kosztw czeka poczciarz.
Panie Romanie. Przyszo do pana kilka wiadomoci.
A kilka? To ciekawe! zdziwi si Kordian.
Waciwie kilka to mao powiedziane doprecyzowa listonosz iskinieniem gowy wskaza na cztery due worki stojce pod cian. Miej lektury.
Roman, Jurek, Zygmunt iKarl wcignli do pokoju po jednym worku iwysypali ich zawarto na podog. Wszystkie listy wyglday identycznie. Na
adnej kopercie nie widniay dane nadawcy.
Wieci onaszej Wyprawie Weryfikacyjnej szybko si rozeszy stwierdzi tyca, drapic si po gowie.

97

Widocznie temat budzi due zainteresowanie dopowiedzia Klemens.


Kordian otworzy pierwszy list.
Carolus Victor przeczyta na gos.
Zmi kartk icisn wkt pokoju. Chwyci drug: Carolus Victor. Itrzeci: Carolus Victor.
Co to ma znaczy?! krzykn.
Klemens woy rk gboko wstos listw iwycign jeden znich. Jego
tre bya identyczna: Carolus Victor. Karl Jurzyca iJurek tyca rwnie
otworzyli na chybi trafi kilka listw. Carolus Victor, Carolus Victor,
Carolus Victor. Same Carolusy Victory.
Ten wariat chyba kaza swoim wielbicielom nka nas listami! warkn zdenerwowany Kordian. To zupeny szaleniec!
Ja ju dawno twierdziem, e Karol to pomyleniec powiedzia Jurzyca. On by szalony, jeszcze zanim zosta sawny.
Od tego momentu listonosz by czstym gociem uKordiana, gdziekolwiek
by si nie zakwaterowa.

CZ VI
CAROLUS VICTUS

ani Antonin przywitay wSmokowcu licznie plakaty otreci:


Himalaja Club ma zaszczyt zaprosi serdecznie na wykad pt. Mistyfikacye wtaternictwie, 25 wrzenia 1902 wsali balowej Sanatorium
Dr. Szontagha ogodzinie 18.00.
Duo si otym wydarzeniu wSzmeksie iwokolicznych schroniskach mwio. Odczyt mia rzuci nowe wiato na najnowsze dzieje taternictwa iodbrzowi jego najwikszych herosw.
Karolku, to chyba otobie przywitaa si pani Antonina, patrzc badawczo na syna.
Nie wtpi. Kordian bdzie prelegentem.
Ajak odkryli nasze kamstwo?
Moje, mamo... Wcale nie odkryli. Wyprawa Weryfikacyjna wesza na
Szpiczasty izobaczya, e mnie tam nie ma. Na tej podstawie stwierdzili, e
nigdy mnie tam nie byo.
Anie maj racji?
Karol milcza.
No dobrze. Czyli, jak rozumiem, nasucham si troszk omoim pierworodnym ijedynym synu... Szkoda tylko, e sam nic mi nie mwi. Zkim si
zarczye. Zt Konopnick?
ZKonopnick, ale t drug.
ZMin? Ato niespodzianka! Mylaam, e bdzie gorzej. Czym ona si
zajmuje?
Duo czyta.
Ztego, co syszaam, pije chyba jeszcze wicej...
Mamo, daj spokj! Nie chc tego sucha. Jestem ju duy! krzykn
Karol itupn nk jak zdenerwowany piciolatek.
Pani Antonina parskna miechem na ten widok, ale szybko si opamitaa. Pogaskaa syna po ramieniu.

99

Aco ztreningami?
wicz codziennie.
Po duszej chwili przytulili si.
Zuch chopak... powiedziaa pani Antonina idyskretnie otara z
zpoliczka. Bya umiechnita.
Odczytem zainteresowaa si prasa. Swoj obecno zapowiedzieli korespondenci Przegldu Zakopiaskiego, Giewontu, krakowskiego Czasu, wgierskiego Turistk Lapja, spiskoniemieckiego Zipser Bote, anawet
przedstawiciel Club Alpin Franais, wktrego periodyku Karol opublikowa
relacj ze zdobycia Szpiczastego. Zliczcych si opiniotwrczych czasopism
ywo zainteresowanych tematyk alpinistyczn zabrako tylko przedstawiciela lwowskiego Przegldu Kucharskiego. Pan Ciasteczko obrazi si na
gry itaternikw. Wostatnim numerze opublikowa dugi, ale za to ilustrowany piknymi zdjciami artyku otym, e ludzie gr s samolubni, kamliwi inie znaj si na kuchni.
Gdy nadszed dzie wykadu, tumek zacz zbiera si pod sanatorium ju
wporze obiadowej. Zgromadzio si przeszo dwiecie osb. Niektrzy nawet
przytaszczyli aparaty fotograficzne. Wikszo pa ubranych bya nad wyraz
szykownie, apanowie elegancko nastroszyli izadarli do gry wsiska. Byo
to bodaje najwiksze kulturalne itowarzyskie wydarzenie sezonu, mao kto
mg sobie pozwoli na niezostanie zauwaonym na sali.
Punktualnie oszstej na to samo podwyszenie, na ktrym kilka dni wczeniej Karol zrodzin Konopnickich biesiadowali zokazji zarczyn, wyszed
Kordian, dzierc solidny plik notatek. Specjalnie na t okazj kupi sobie
now marynark. Wosy uczesa wstylu Karola: na brylantynie zprzedziakiem porodku gowy. Pod szyj zawiza olbrzymi krawatk wseledynowe grochy. Na nogi, rzecz jasna dla wikszej wiarygodnoci, zaoy podkute grskie, ubocone buciory. Dzielnie sekundowali mu Klemens ityca,
cho po skromniejszych ubiorach wida byo, e to Roman bdzie gwiazd
wieczoru. Zreszt caa trjka zoya si na jego marynark, wic na nowe
ubrania dla pozostaych dwch Muszkieterw zabrako funduszy. Karl Jurzyca odmwi uczestnictwa wpublicznym ponianiu imiennika. Wmomencie wyjcia prelegenta na scen schodzi zwierzchoka Maego Jaworowego Szczytu icieszy si jesiennym socem.
Kordian zakaszla, awtedy szepty umilky.
Jest rzecz wtatrzaskich koach turystycznych powszechnie wiadom,
e nie wszystko to, co pan doktor Karol Artur de... itak dalej oswoich wTatrach dokonanych czynach turystycznych pisa iopowiada, jest prawdziwe

101

ina rzeczywistoci oparte zacz iju po pierwszym zdaniu rozwia wtpliwoci, komu powicony bdzie wykad.
Przez publik przeszed guchy pomruk. Kordian wsuchiwa si przez
chwil wjego melodi zzadowolon min ikontynuowa:
Dzi wiemy ponad wszelk wtpliwo, i pan doktor E. od lat szeregu wprowadza wszystkich systematycznie wbd, opisujc wejcia nigdy
nie odbyte. Za kluczow dla dalszej historii taternictwa kwesti uwaam
zbadanie wszystkich jego mistyfikacyj ioczyszczenie literatury turystycznej zbezliku tych wieloletnich abezprzykadnych faszerstw turystycznych.
Zdj ten wielki znak zapytania cicy nad kadym artykuem pana E. jest
celem niniejszej rozprawki. Inic ponadto! na twarzy prelegenta pojawi
si umiech ukrywajcy nerwowo, atw do spostrzeenia wruchach ciaa. Dla lepszego efektu mrugn wstron Karola ipani Antoniny. Oboje pozostali niewzruszeni.
Obc idalek jest nam myl zajmowania si tego osob. Pomin zatem
kwesti samego tytuu doktora praw, by oszczdzi dwudziestoletniemu
panu doktorowi kolejnych ponie. Staraniem naszem bdzie zebra moliwie krtko materia dowodowy tyczcy si wszystkich bez wyjtku mistyfikacji pana doktora. Oparty jest on gwnie na poczynionych wterenie spostrzeeniach pierwszorzdnych turystw, aprzede wszystkim nas, czonkw
Wyprawy Weryfikacyjnej.
Klemens ityca grzecznie pokonili si audytorium. Reporterzy poprosili
ich, by nie ruszali si przez minut na potrzeby wykonania fotografii.
Awic zacznijmy!
Tu nastpio dugie wyliczenie szczytw, turni iwiodcych na nie drg, ktrych Karol oraz jego matka ponad wszelk wtpliwo nie przeszli. Dowody
na ich oszustwa byy najrniejsze. Ato szczegy topograficzne zrelacji drukowanych wPrzegldzie Zakopiaskim nie zgadzay si ztymi, ktre Karol
opisywa po niemiecku; ato na wierzchoku nie znaleziono kopczykw ibiletw wizytowych, ktre przecie musiay tam si znajdowa. Jak si okazao,
niemal wszystkie gry, do ktrych zdobycia przyznawali si pani Antonina
zsynem, jako pierwszy zwiedzi kto inny. Najczciej Kordian zkolegami,
ale bywao, e ich niemieccy iwgierscy koledzy: Alfred Martin, Oskar Dyhrenfurth czy Thomas Reizend. Po kadej wymienionej nazwie ibezspornym
udowodnieniu Karolowi kamstwa przez sal przechodzi pomruk wzburzenia, aprawdziwi zdobywcy nagradzani byli gromkimi brawami. Niektrzy
kaniali si wpas publicznoci, niektrzy trzymali si na uboczu*.
* By nie zanudza Czytelnika, nie przytocz tutaj wszystkich dowodw Kordiana. Mona je znale wczasopimie Taternik r. I: 1907, nr 6, s. 97-106, w powiconym temu zagadnieniu artykule Romana Kordysa,
wybitnego lwowskiego alpinisty, dziaacza turystycznego ihistoryka taternictwa, zaoyciela (wraz zJerzym

102

Tak jest wanie synteza siedmioletniej dziaalnoci taternickiej doktora Karola Artura de E.! - zagrzmia Roman ze sceny. Czu si jak ogromna drapiena ryba, ktra niespiesznie pynie za potk, bawic si zni tylko po to, by czerpa zjej poarcia moliwie najwiksz satysfakcj. Karol
iMina siedzieli spokojnie. Pani Antonia bya blada jak trup. Lina wiercia
si gorczkowo, sdzia Kukuruz zajada si pierokami zkapust, aHubertyna zziemniakami, serem icebulk.
Kordian odczeka, a publika si uciszy. Wiedzia, e mao kto zainteresowany by pierwszestwem na niewybitnych turniczkach Granatw Wielickich czy Grani Soliska. Wszystkim zebranym iprasie chodzio przecie
wycznie oSzpiczasty Szczyt. Gr, ktrej zdjcia wprasie podziwiali obywatele caych Austro-Wgier iniemal wszystkich pastw ociennych. Czeka. Dopiero, gdy doszed do wniosku, e napicie wrd audytorium signo zenitu, rozpocz uroczystym tonem:
Przejdmy teraz do najwaniejszej inajbardziej bulwersujcej kwestii
Szpiczastego Szczytu.
Zumiechem przez kilkanacie sekund przyglda si poruszonej sali ireporterom bijcym si ojak najlepsze miejsca do ustawienia si ze swoimi
aparatami Brownie.
Ot penoprawnymi zdobywcami tego dumnego olbrzyma, tej gry
gr, tego tatrzaskiego Matterhornu, tej iglicy orw s dwa zespoy. Pierwszy, skadajcy si ze znanego pastwu zprawdomwnoci modego doktora nauk prawniczych, jego matki idwch przewodnikw nie pierwszej modoci oraz drugi, ktrego kierownikiem byem Ja.
Roman zawiesi gos. Popatrzy na Karola iumiechn si do niego szeroko.
Twarz tamtego nie wyraaa adnej emocji. Szkoda. Osiemnastoletni prelegent chcia wzbudzi wprzeciwniku nadziej, ktr mia zdepta nastpnym
Malank iZygmuntem Klemensiewiczem) Kka Taternikw pniejszego Klubu Himalaja ktre odegrao wan rol wrozwoju wspinaczki wTatrach. Wedug bada Kordysa Kordian doszed wwczas do nastpujcych wnioskw:
Karol jako pierwszy zwiedzi wlatach 1897-1903 nastpujce szczyty iturnie: Solisko (dwie turnie), Zmarzy Szczyt, Maa Litworowa Turnia, trzy turnie wGranatach Wielickich (tzw. Hohe Margitspitze, Isabella
Turm iKrukowski Turm), trzy turnie wGrani Pyt, Dzik Turni, Jaworowy Szczyt, May Koci, Czarny
Szczyt iMay Koowy razem pitnacie.
Nie zwiedzi nastpujcych szczytw iturni: tzw. Turnia Lvy'ego, Turnia Mnnicha, rodkowy Szczyt
Miguszowiecki, tzw. Fischerturm, Lucifer, Adlerspitze, Ochsenrckenturm, Wielka Litworowa Turnia, tzw. Szczyt Lawin, tzw. Vierfingerturm iBlthenturm, Grosse Plattenspitze, Hunsdorferturm,
Tatra Schreckhorn, Turnia Kamiskiego, Wielka Pia, Hakowy Szczyt, Ostry Szczyt, Zachodni Szczyt
Ostry, Wielki Koci, Kopa Lodowa, nieny Szczyt, tzw. Lustgartenturm iTotengarten Turm razem
dwadziecia cztery.
Nie istniej szczyty i turnie: Noe, poudniowy wierzchoek Ostrego, Turnia Hillera, Szczyt Weissa,
Szczyt Jarzbowskiego, tzw. Christoph Korn Spitze, Zibaturm, Brdarowy Kardas, Wielki Wiercioch
iStapisowa Turnia razem dziesi.
Nie znalaz pan doktor nastpujcych nowych drg: na Gerlach od Kaczej Doliny, na Gerlach odmian drogi
Drmstadtera, na Starolen Grani Pyt, na Baranie Rogi zachodni cian, na omnic od Kamiennego
Stawu oraz na omnic odmian drogi Pawlikowskiego pnocn cian razem szeciu.

103

zdaniem. Efekt nie zosta osignity. Rzuci jeszcze okiem na Lin siedzc
wtowarzystwie ma. Wygldaa na rozwcieczon. Mia ochot pokaza jej
jzyk, ale si powstrzyma.
Rnica midzy tymi dwoma zespoami wspinaczkowymi jest zasadnicza. Dotyczy metody wejcia na szczyt. My zdobylimy go uczciwie, na sposb taternicki. Stoczylimy bohaterski bj zgr ipokonalimy j. Zesp
pana Karola natomiast skorzysta z... tu Kordian wzi gboki wdech idokoczy: zMetody K!
Publiczno oszalaa. Krzyczano: Haba! Kamstwa! Mistyfikacja!. Apotem chralnie: Metoda K! Metoda K! Metoda K! Metoda K!".
Niemal czterdzieci lat temu na wierzchoku niemoliwego do zdobycia Matterhornu stan dzielny Edward Whymper niespodziewanie Karol wszed na scen przy akompaniamencie gwizdw, okrzykw ibuczenia
publicznoci. Dziki brawurze, talentowi, determinacji icikiej pracy
udowodni, e nie ma gr niemoliwych do zdobycia. Po dziesitkach prb,
momentw grozy, strasznych chwil, wktrych naraa ycie, stan na upragnionym szczycie izwyciy.
Metoda K! Metoda K! Metoda K! Metoda K! ryczaa wikszo sali.
Ca-rolus-vic-tor! Ca-rolus-vic-tor! grzmieli nieliczni.
Zwyciy samego siebie, zwyciy ograniczenia ludzkiej siy, ograniczenia wyobrani izwyciy konkurentw. Jego przeciwnikowi wwycigu opierwszestwo na szczycie tej niebotycznej gry, Jean-Jacquesowi Carrelowi, gdy zobaczy wysoko ponad sob, na wierzchoku, posta odzian
wcharakterystyczne biae spodnie, pozostao tylko spuci gow wpokorze iuzna sw porak.
Metoda K! Metoda K! Metoda K! Metoda K!
Ca-rolus-vic-tor! Ca-rolus-vic-tor!
Co czu, gdy zrozumia, e historia zapamita go jako tego drugiego?
e caa historia jego ycia wpodrcznikach bdzie wycznie apendyksem
do rozdziaw oWhymperze? Myl, e na tej sali s ludzie, ktrzy lepiej ode
mnie odpowiedz na to pytanie. Mnie, jako pierwszemu, pozostaje ztego
miejsca podzikowa tym drugim iwyrazi mj najwyszy szacunek. To
dziki wam, drodzy drudzy, pierwsi s pierwszymi!
Metoda K! Metoda K! Metoda K! Metoda K!
Ca-rolus-vic-tor! Ca-rolus-vic-tor!
Dzikuj wszystkim raz jeszcze, Szpiczasty wzity, Carolus Victor, dobranoc pastwu!
Zszed ze sceny. Wzi narzeczon pod rk irazem zpani Antonin, wolnym krokiem przedzierajc si przez kotujcy si tum, udali si wstro-

104

n wyjcia sali bankietowej. Fotoreporterzy zerwali si zmiejsc, by uchwyci ich ucieczk wniesawie. Po chwili drzwi si zatrzasny, aludzie dalej
krzyczeli, chocia nie wszyscy. Po przemwieniu Karola mniej pewni siebie
zamarli wbezruchu ibacznie obserwowali ssiadw. Wzalenoci od tego,
co usyszeli, doczali do tych od Metody K lub do tych od Ca-rolus-vic-tor!. Niektrzy na wszelki wypadek wykrzykiwali naprzemiennie raz jeden, raz drugi slogan.
Jeden gos wyrnia si tonem zoskarycielskiej wrzawy tumu. By to Thomas Reizend. Wojskowy.
Dowody! krzycza. Prosz przedstawi dowody! Nie wolno oskara bez dowodw! Beweis, bitte!
Nikt jednak go nie sucha. Wkocu si zdenerwowa, wycign pistolet
parabellum iwystrzeli wsufit. Tum zamar. Roman rzuci si na ziemi
iukry twarz wdoniach. Zabieg retoryczny si uda. Byo jasne, e gos naley teraz do pana Reizenda.
Gliebt Herr Roman zacz Thomas spokojnym ikurtuazyjnym gosem. Nie musia krzycze, gdy na sali byo cicho jak makiem zasia. Prosz wybaczy, e zaprowadziem porzdek na sali wtak drastyczny sposb,
ale porzdek jest rzecz zasadnicz. Gdy si kogo oskara, trzeba przedstawi dowody. Byem kilkukrotnie towarzyszem wypraw pana E. izapamitaem go jako doskonaego alpinist inienagannego moralnie czowieka.
Wszyscy czekamy na przedstawienie dowodw na poparcie tezy, e szanowny pan doktor, jego czcigodna matka idwch wybitnych przewodnikw nie
zdobyo Spitzer Turm. Prosz si nie obawia. Nie zastrzel pana, nawet jeli mnie pan nie przekona. Morderstwo przy damach uwaam za szczyt towarzyskiego nietaktu. Nie jestemy na Bakanach. Nie oznacza to jednak, e
nie nalegam, by postara si pan naprawd solidnie uzasadni swoje zarzuty. Reasumujc, prosz kontynuowa inie przejmowa si wymierzonym
wpana parabellum P08.
Przyklasnli mu niemieccy taternicy. Mimo e sami atakowali Karola wprasie iskorzystaliby na odebraniu mu pierwszestwa na wielu wierzchokach,
widocznie nie wsmak byo im stawianie go pod publicznym prgierzem.
Przedstaw dowody, may konfidencie krzykna zdenerwowana moda sdzina von Mais-Kukuruz. Wygldaa duo lepiej ni kilka minut wczeniej. Wtedy jej obecno iaosny wygld bardzo motywoway Kordiana,
teraz staa si mu oci wgardle. Wiem, czemu masz na szyi tak wielk kokard! Rekompensujesz tym maego pta... nie dokoczya zdania,
gdy m zatka jej usta doni. Po czci ztroski, by nikt nie pozna sekretu

105

Kordiana, po czci, by nikt si nie zastanawia, skd jego maonka czerpie wiedz.
Kordian wsta zpodogi idrcym gosem nogi irce rwnie mu dray
wygosi dalsz cz odczytu. Nie tak sobie wyobraa prelekcj oSzpiczastym Szczycie. Wszystko wymkno si spod kontroli. Seledynowa krawatka wisiaa smtnie jak ryba zawieszona na szyi zodziejaszka. Bilet wizytowy Karola wkieszeni pon ywym ogniem.
Ma-ma-ma-ma-mam dowd. Araczej znalazem, znalelimy, my, ko-komisja we-ry-ryfikacyjna, e tam na wierz-wierz-choku... Ju m-m-wi wicej, ale niech pan we mnie nie ce-celuje zpa-pa-ra-ra-bellum.
Thomas westchn ischowa pistolet do kabury. Roman od razu poczu si
lepiej. Jak kady artysta sceniczny wtakich okolicznociach.
Dzikuj panu bardzo. Zacznijmy od zdj opublikowanych wprasie. Po
artykule pana Karla Jurzycy, wktrym stwierdzi on, i Karol ijego przewodnicy musieli si pomyli, gdy Szpiczasty Szczyt ma tylko jeden wierzchoek,
anie dwa inie mogli oni zdoby poudniowego wierzchoka, gdy taki po prostu nie istnieje, pan E. zareagowa bardzo agresywnie. Wtekcie zatytuowanym Audiatur et altera pars odsdzi pana Jurzyc od czci iwiary, zarzuci mu
kamstwo ina poparcie swych sw opublikowa zdjcia przedstawiajce oba
wierzchoki. Powoujc si na jedn zpodstawowych zasad prawa rzymskiego, przedstawi niepodwaalny dowd prawdziwoci swoich sw, obroni si
od zarzutw izdecydowanie wygra spr. Komisja weryfikacyjna ustalia, i
trudno byo obardziej nieudoln mistyfikacj. Zdjcie zostao po prostu prymitywnie przykarolowane, wten sposb, by szczyt mia dwa wierzchoki. Retuszu dokona wZakopanem znany pani sdzinie Kukuruz fotograf Henryk
Schabenbeck. Ilustracje do drugiego tekstu oSzpiczastym Szczycie s jak najbardziej prawdziwe iimponujce. Szkoda tylko, e przedstawiaj wspinaczk postronnych ludzi na Aiguilette d'Argentiere, pikn ig skaln wAlpach,
anie jego samego wwalce ztatrzaskim granitem. Czy doktor E. myla, e
aden Polak nigdy nie by wChamonix inigdy nie bdzie, czy moe jest zwyczajnie pozbawiony wyobrani iinstynktu samozachowawczego? Co wicej,
kolejny artyku pan doktor zilustrowa zdjciem przekrconym odziewidziesit stopni, tak by pion sta si poziomem, apoziom pionem. Wspaniaa
wspinaczka na ciany Szczytu Franciszka Jzefa, przez nas, Polakw, nazywanego Garuchem, okazaa si zwykym pezaniem po kamieniach na dnie doliny. Jak dniwk znakomity spiski przewodnik, pan Hunsdorfer, bierze za
czoganie si zklientem po gazach? Tego nie wiemy. Nie jest tajemnic natomiast, e za wejcie na niezdobyt dotychczas gr pobiera sowity dodatek...

106

Thomas Reizend pogrozi mu palcem idyskretnie wskaza kabur pistoletu.


Roman zrozumia znak. Thomas nie przepada za krasomwstwem.
Stary przewodnik si zbulwersowa:
Iczego to ma dowie? Na tej sali znajduje si wielu moich klientw.
Zwikszoci zdobyem szczyty, na ktrych nigdy wczeniej nie stana ludzka stopa. Wie pan, jaka to odpowiedzialno? Jaka to cika robota? Za presti trzeba paci.
Oczywicie! Ito sono potwierdzi Kordian. Pan otym wiedzia
najlepiej. Wielu zastanawiao si, jaki jest sekret paskiej legendarnej zdolnoci odnajdywania drogi wnieznanym terenie. Pozwol sobie rozwiza t
zagadk. Teren by panu doskonale znany! Wielokrotnie wprowadza pan
klientw na te same wierzchoki, zarczajc, e dokonuj wielkiego wyczynu
izapisz si zotymi zgoskami whistorii taternictwa. Tylko na tej sali znajduje si trzech pierwszych zdobywcw Olbrzymiego Wierchu, czterech Turni miertelnego Niebezpieczestwa, dwch ludzi, ktrzy jako pierwsi ogldali wiat zwierzchoka Orlego Szczytu, podczas gdy wszyscy oni wyszli po
prostu na Sawkowski. Dodajmy, szczyt zdobyty ju w1664... Obecny tutaj
sdzia von Mais-Kukuruz jest nawet przekonany, e jako pierwszy miertelnik ujrza Wodospady Zimnej Wody. Szkoda, e nigdy nie zainteresowaa go
kwestia, kto ustawi tam dla jego wygody drewnian aweczk.
Publiczno zacza bucze igono komentowa sowa Kordiana.
Wanie, ciekawe, kto ustawi tam t aweczk? zwrci si sdzia Kukuruz do crki iwoy do ust marynowan pieczark. Lina ciko westchna.
Bzdury! krzykn Hunsdorfer. Dokonaem wTatrach zklientami
wej najwyszej klasy!
Zczego wikszo ze znanym zprawdomwnoci panem Karolem E.,
dwudziestodwulatkiem zdoktoratem zprawa przed ukoczeniem studiw
ijego mam, nieprawda?
Tak... Ale prosz pamita, e nie tylko oni byli moimi klientami. Fabeschturm zpanem Fabeschem, Katherinenspitze zpani Katherine Brske,
Grosse Gabelspitze zmodym panem Szontaghiem. Na wszystkie te gry
wyszedem pierwszy zklientem!
Nie przecz, e to wspaniae osignicia. Szczeglnie, e kadego dokona pan wicej ni raz! Obecni tutaj mecenas Kuczera iinynier Zieliski
zKrakowa zpewnoci bd bardzo zainteresowani niemieckimi nazwami
zdobytych przez nich wpaskim towarzystwie wierzchokw. Moe pan im
powie, jak po niemiecku nazywaj si Szczyt Zieliskiego iTurnia Mecenasa
Kuczery? Albo poda im inne polskie nazwy. Zciekawoci, jak premi pobiera pan od klienta za nazwanie gry jego imieniem?

107

Zawiodem si na panu wysycza mecenas Kuczera.


Liczy si ruch na wieym powietrzu, anie rekordy doda inynier
Zieliski. Ruch jest wszystkim!
Ja nie wypaciem panu Hunsdorferowi premii za pierwsze wejcie na
Widy podnis si mody doktor Miklosz Szontagh. Na wierzchoku,
wierzcie lub nie, znalazem bilet wizytowy pana Karola E.
Za to my zKordianem mu zapacilimy, gdy nie znalelimy paskiej
wizytwki powiedzia smutno tyca.
Cicho sykn ze sceny Roman.
Aja mam i dokona pierwszego wejcia na Widy zpanem Hunsdorferem za tydzie krzykn kto zsali.
Aja pojutrze doda inny.
Ja byem wczoraj dorzuci pan zbrdk. Na wierzchoku spotkaem
trjk turystw, ktrzy przywitali mnie sowami: Pikny dzi widok ze Sawkowskiego, nieprawda?. Mylaem, e to takie tutejsze poczucie humoru...
Nieadnie, panie przewodniku. Bardzo nieetycznie... Thomas Reizend
wydawa si rozczarowany postaw krajana, nie wycign jednak pistoletu.
Dobrze, przyznaj. Czasem wychodziem na jedn gr po raz pierwszy
dwu lub trzykrotnie. Ale zczego si miaem utrzyma? Strzela do kozic?
mwi zrezygnowanym gosem stary przewodnik. Wykopywa wistaki?
Zbiera igy limby dla olejkarzy? Zosta juhasem? Chciaem y wgrach. Ja
zarabiaem, aludzie byli szczliwi. Ate wszystkie ciamajdy igrubasy zwielkich miast, ktre wyprowadzaem ze Szmeksu na Sawkowski? Przecie oni
na czym bodaj odrobink trudniejszym by si pozabijali! Wyobraa sobie
pan sdziego Kukuruza na omnicy albo Lodowym? Przecie to kpina! Dawaem ludziom rado. Pomagaem im uwierzy wsiebie. Poczu, e s zdolni do czego wicej ni oberanie si marynowanymi pieczarkami, cho nie
zawsze bya to prawda. Poby przez chwil kim wyjtkowym. To mao? Dobrze, przyznaj. Nie byem na Szpiczastym Szczycie. Zawrcilimy zgrani,
apotem zrobilimy sobie zdjcie na ssiedniej grze iobwiecilimy, e najwikszy problem Tatr zosta rozwizany. Czy jest pan zadowolony? stary
Spiszak ze zami woczach cisn oziemi kapelusz zpirkiem. Zniszczy
pan czowieka. Ito najlepszego przewodnika na caym Spiszu. Gratulation,
auf Wiedersehen und gute Nacht.
Jedynym odgosem mccym grobow cisz by stukot podkutych butw
Johanna Hunsdorfera Starszego itrzanicie drzwiami. Roman obserwowa ze sceny wychodzcego przewodnika inie mg uwierzy wto, co usysza. Jak to: nie weszli na Szpiczasty? Przecie ma wkieszeni bilet wizytowy
zwierzchoka. To on mia twierdzi, e nie zdobyli szczytu, aprzewodnik

108

mia si znim kci. Popatrzy wstron drugiego przewodnika, Strompfa, ktry go okama, e nie byli zKarolem na szczycie za kilka litrw borowiczki. Stary wpatrywa si wniego znienawici.
To dziwny wieczr, wielu ludzi dzisiaj kamie, pomyla Kordian.
Panie Strompf, czy dla dobra sprawy mgby pan potwierdzi, i Karol
przekupi pana, by utrzymywa pan, e jest on pierwszym zdobywc Szpiczastego?
Nie mrukn Strompf, wsta izacz powoli sun wstron wyjcia.
Dwudziestego pitego sierpnia pan Karol wtowarzystwie moim ipana Hunsdorfera osign wierzchoek Szpiczastego. Auf Wiedersehen.
Tak, drodzy pastwo. To prawda Kordian powrci do tematu, gdy starzy przewodnicy opucili sal, cho by zupenie skoowany. Sawni pierwsi
zdobywcy Szpiczastego Szczytu tak naprawd na nim nie byli. Potwierdzia
to ponad wszelk wtpliwo nasza Wyprawa Weryfikacyjna. Mimo usilnych stara na wierzchoku nie znaleziono najmniejszego ladu zwiedzania. Poza tym droga jest trudniejsza ibardziej eksponowan, ni mona by
przypuszcza, znajc sposb pisania Karola E. Pierwsze wejcie naley zatem do mnie. Oraz towarzyszy doda ciszej. Dzikuj za uwag iycz
wszystkim dobrej nocy.
Roman zbieg zpodium iuda si do wyjcia. Za nim ruszyli Klemens ityca. Ani jedna osoba nie zaklaskaa, nikt nic nie powiedzia, nikt nie fotografowa, caa publika trwaa wbezruchu ikonsternacji.
Widzielimy dzi kilka trupw wkocu przerwa milczenie Thomas
Reizend. Niebywae, kilka trupw iani jednego strzau. Dobranoc.
Prasa zainteresowaa si tematem. Wkadym czasopimie Austro-Wgier
mona byo znale nagwki rodzaju Metoda K wiecznie ywa, Karol
czowiek, ktry nie zdoby Szpiczastego, Upadek Karola E., To nie by
prawdziwy Polak! Oniemiecko-ydowskim pochodzeniu doktora E., Karol Kollaps, czy Piczasty NIEwzity Carolus Victus.
Kordian, przed wykadem bardzo ochoczo udzielajcy wywiadw, milcza jak zaklty. Sdzc jednak po frekwencji, zktr odwiedza go listonosz,
musia prowadzi oywion korespondencj zpras zagraniczn. Hunsdorfer pi, Karol znikn, Lina przestaa pojawia si wSmokowcu, Strompf pi,
pani Antonina zamieszkaa wAustrii, gdzie po mierci ma ponownie wysza za m, Mody Hunsdorfer pi do towarzystwa zojcem.
Taternicy plotkowali wschroniskach ikolebach, najbardziej jednak spraw kamstw wok zdobycia Szpiczastego Szczytu zainteresowali si ludzie,
ktrzy nigdy nie byli wgrach.

109

Nikt ju wicej Karola wTatrach nie zobaczy. Rok pniej umar jego ojciec, apo dwch latach moda ona. Powodem byo niewyleczone przezibienie wywoane kpiel wubraniu wzimnej grskiej wodzie. Sam Karol y,
ale dla ludzi rwnie dobrze mg by martwy.
Kilkanacie lat pniej wnowopowstaej Czechosowacji konopn lin miaa wikszo taternikw. Zaniko jednak synne Braterstwo Liny zprzeomu
wiekw, chocia sama Lina sporadycznie jeszcze pojawiaa si wTatrach. ycie kulturalne Szmeksu, zwanego teraz Smokowcem, niemal zaniko. Lina
zwykle wynajmowaa pokj wschronisku wDolinie Starolenej zwanym
pieszczotliwie Trupiarni. WSmokowcu czasem pojawiali si Kordian, tyca iKlemens, apo ich minach wida byo, e tskni za starymi dobrymi
czasami. Brakowao im Karola, starych wsatych przewodnikw, zapewne
te troch wasnej modoci. Smokowieccy kuracjusze nie yli ju tak bardzo
sprawami taternictwa, gdy wszystkie szczyty dawno zostay zdobyte, aroztrzsanie kwestii rodzaju: Czy wiodca wlinii spadku wierzchoka droga na
Turni X jest a skrajnie trudna czy tylko nadzwyczaj trudna niespecjalnie
przemawiao do wyobrani kogokolwiek spoza wskiego grona sportowcw.
Nawet straszna poudniowa ciana Szpiczastego zostaa zdobyta. W1928 zginy na niej dwie mode taterniczki, Zofia iJadwiga, dwa lata pniej Kazimierz Kupczyk. Mia dwadziecia jeden lat ipodobno wspina si ztak gracj, jakby wgrach sysza muzyk...
Jeden temat powraca jak bumerang. Dalsze losy niesawnego Karola E. Gdy
tylko kto poruszy t kwesti, zawsze mg liczy na kompanw do rozmowy.
Sysza pan, panie kochany? Karol E. Tak, ten od Metody K, by delegatem
na konferencji pokojowej wParyu. Pojechali panowie Paderewski, Dmowski, Grabski, aznimi taka szuja. Ciko uwierzy powiedziaa, gdy skoczyli rozmow odzisiejszym menu.
On jest podobno czonkiem Biura Kongresowego. Dostarcza danych do
traktatw pokojowych wWersalu iwSaint-Germain zNiemcami iAustri.
Tylko wnaszym chorym kraju mogli odda rokowania zNiemcami Niemcowi. Mami nas wizj niepodlegoci, atak naprawd zaborcy cay czas maj
tu najwicej do powiedzenia odpowiedzia elokwentnie, gdy lubi mwi.
Skandal. Ijeszcze Grabski napisa mu list dzikczynny. On nie widzi, e
to szpion? zdziwia si krtkowzrocznoci wadzy.
Moe chce co ugra ze Szwabami, kto wie? Udaje endeka, eby oczy zamydli obywatelom spekulowa ztrosk oswj kraj.
To ydzi. Albo, co gorsza, syjonici! podejrzewa iby pewien.

110

On kiedy pisa, e zatkn na wierzchoku Szpiczastego biao-czerwon chorgiew, eby przypomina pruskiemu magnatowi Hohenlohemu, e
jeszcze nie zgina zasugerowa.
Mwi, mydlenie oczu. Niemcy s sprytni. Najpierw ci kochaj, apotem
ci zjedz. Zupenie jak hipopotamy bysn dumny znowego bon-motu.
Przecie nie by na Szpiczastym, to jak zatkn? zdziwi si.
Oni maj sposoby, nie bj si machn rk.
Sysz, e rozmawiaj panowie oKarolu E., nie wiem, czy wiecie, ale jest
poszukiwany listem goczym rzuci nonszalancko.
Za niezdobycie Szpiczastego? zapytaa zprzejciem.
Nie, za morderstwo! sprostowa tajemniczo.
Och! jkna ze wzburzeniem
Ach? sapn zzainteresowaniem.
To pastwo nie wiedz? rzek zdum, e nie wiedz.
Nie wiemy - mruknli poirytowani, e nie wiedz.
To nie syszeli pastwo? podsyci ich ciekawo.
Nie syszelimy potwierdzili.
Nic anic? cign dalej za jzyk.
Nie syszelimy, mw pan wreszcie zdenerwowali si.
Pamitacie pastwo Karla Jurzyc? zapyta sugerujc, e to wane
pytanie.
Tak skamali, gdy nie pamitali.
Karl Jurzyca to Niemiec ze lska wyjani, gdy wiedzia, e kami.
To nad wyraz ciekawe! odpowiedzieli znudzeni.
To on jako pierwszy oskary doktora E. okamstwa. Zosta zamordowany wpracy, wkopalni hrabiego Larisch-Mnicha wKarwinie tym razem naprawd ich zaciekawi.
Podobno przez bandytw kto sobie przypomnia artyku wlskiej
prasie.
Przez bandytw? Szstego czerwca tysic dziewiset szstego? Po przejciu wschodniej ciany Szatana? zaskoczy si naiwnoci rozmwcy.
Awic przez ydw! zaklaska triumfalnie wdonie.
Nie, prosz pana. Przez Karola sprostowa.
Karol by wyznawc diaba? Jak Przybyszewski? zdziwili si, ale tylko troszk.
Szanowni pastwo, to nie jest wykluczone wczy si do rozmowy.
Znaem Profesora Antoniusa Buchfinka.
Och! pokiwali gowami zszacunkiem, gdy nie mieli pojcia, okim
mwi.

111

Profesor Buchfink by nauczycielem Karola wGimnazjum w. Anny. Ju


wtedy si na nim pozna. Mwi, e chopaka zgubi niezdrowe skonnoci
do wiata motyli, e Niepylak Carolus skoczy, upijajc si nektarem kwiatowym ipogry si wrozwizoci oraz kanibalizmie. Ico? Nie mia racji?
Chopiec zamordowa izjad koleg! oburzy si isusznie, tak postpowa nie wolno.
Zjad Karla Jurzyc? To okropno skrzywia si zdegustowana. Ile
by daa, by go pozna.
Uszanowanko. Czy mona doczy? Oczym pastwo rozmawiaj?
przysiad si pan wkapelusiku.
Osprawie Karola E. Siedzi wwizieniu za morderstwo ze szczeglnym
okruciestwem ipicie krwi wprowadzia go wkonwersacj, lekko tylko
koloryzujc.
Akog to zabi? zaciekawi si ogromnie.
Podobno niemieckiego taternika Alfreda Martina wyjawi nowe szczegy zbrodniczej kariery Karola.
Och, mam nadziej, e nie. To byoby potworne przestraszy si nie
na arty Alfred Martin.
Karol? Bzdura! Zpewnego rda wiem, e przebywa wszpitalu dla obkanych wKulparkowie pod Lwowem. Wbija haki midzy cegy iprbuje
wspina si po cianach sprostowa, majc rwnie wsiki.
Biedaczek. al mi go zasmucia si, mimo e przed chwil twierdzia, e siedzi za zabjstwo.
Oszala przez wspinaczk. Oni wszyscy tam kiedy trafi trafnie oceni psychik taternikw.
Wyrzucono go zuniwersytetu dopowiedzia kto inny.
Za morderstwo? zaciekawia si.
Nie. Jeden zdocentw Uniwersytetu Jagielloskiego go zdemaskowa. Nie
chcia, by jego studentw statystyki uczy oszust. To wywaroby negatywny
skutek na ich badania odpowiedzia rzeczowo.
ZUniwersytetu Jagielloskiego do psychuszki wKulparkowie. C za
upadek zaspia si.
aden upadek! Tak skoczy kady student. To zwyke nieroby, prosz
pani. yj za nasze pienidze. To wina premiera Grabskiego. Powinien wisie
splun na podog, gdy przed wojn nie dosta si na filologi klasyczn.
Moe chc pastwo i na wycieczk na Widy, omnic, Lodowy? do
stolika podszed Johann, lokalny siwobrody irozczochrany pijaczek zprzekrwionymi oczami ipodkutymi butami. Jestem pierwszorzdnym przewodnikiem tatrzaskim...

112

Prosz odej, to porzdne towarzystwo odgonia go stanowczo.


Ja wykonaem dla niego meble inigdy nie otrzymaem zapaty. Czy maj
pastwo poyczy kilka koron na lody waniliowe zmusem malinowym?
zapyta stolarz.
Nie mamy odpowiedzieli, gdy kady wiedzia, e czowiek ten przez
ostatnie kilkanacie lat bardzo si wzbogaci, tylko nie wiadomo, wjaki sposb.
Syszaem, e rozmawiaj pastwo otym gociu od Metody K. Osobicie kiedy go przyapaem, jak uprawia bluniercz mio zkozic wDolinie Zadnich Koperszadw podzieli si ciekawostk elegancki nieznajomy.
Wszyscy zamilkli.
No dobrze, kamaem. Ale wdobrej wierze. Chciaem doczy do rozmowy sprostowa speszony.
Ato zapraszamy rozpromienili si.
Apan, panie Romanie? zwrcili si chralnie do pijcego kaw na
uboczu Kordiana. Czemu pan tak milczy?
Nie mam zdania wtej kwestii. Przepraszam, pno ju, musz i odpowiedzia nerwowo iwyszed zkawiarni, zostawiajc prawie ca filiank.
By blady ilekko przygarbiony.
Takich rozmw odbyy si wSmokowcu setki. Karol by daleko izajmowa
si czym zupenie innym.

CZ VII
8 J 251/44G CAROLUS VICTOR

iwy mczyzna zgstymi wsami przysuchiwa si ze zrezygnowanym


wyrazem twarzy odgosom dochodzcym zpodwrza przez ciasne, zakratowane okienko celi. Krzyki ilament mieszay si zterkotem karabinu maszynowego, aproby olito zkrtkimi irzeczowymi komendami.
Westchn gboko. Ju nie zobaczy wiata zwierzchokw And, oczym zawsze marzy, nie dokoczy swojej encyklopedii motyli.
Podczas gdy wszyscy skazani toczyli si na dziedzicu wiziennym woczekiwaniu na wydanie ipodpisanie przez naczelnika dokumentw potwierdzajcych ich wolno, on postanowi wspokoju zaczeka na swoj kolej
wceli. Teraz wiedzia, e nigdzie zniej nie ucieknie ie tutaj wanie znajdzie go mier. Postanowi nie prbowa izakoczy burzliwe ycie zgodnoci, wspokoju.
Wrzawa na podwrzu ucicha ipo chwili mona byo usysze kroki podkutych butw na korytarzu. Cela, wktrej siedzia, znajdowaa si na kocu, jako dziewita zkolei. Doszo do niego skrzypienie zawiasw, krtki
okrzyk zdawionego garda iwystrza. Nastpnie znw guchy stuk obcasw.
Wrwnych odstpach czasu te same dwiki powtrzyy si po raz drugi,
trzeci, czwarty, pity, szsty isidmy. Za kadym razem identycznie. Stukot,
zgrzyt, urwany krzyk, strza iznowu stuk. smy wystrza poprzedzony aosnym jkiem: Prosz, nie!, sysza doskonale przez cian. Przekn lin iotar pot zczoa.
Siedzia spokojnie na pryczy wagodnych promieniach wiosennego soca wpadajcych przez malekie okienko.

Witajcie, panie Romanie, kto pana kocha. Znowu mam dla pana list zamia si listonosz Kuba, wnuk synnego Kuby Poczciarza, ktry adresata potrafi znale iwDolinie Piciu Staww, jeli tylko przygodny przechodzie
na Krupwkach pomg mu odczyta imi inazwisko na kopercie. Znacie

114

nojnowsom godk? Jasiek Topr przyse do karcmy Siedem Kotw teli scynliwy, kieby naloz wlesie kotlik zbjnickich dukatw igodo, ze se przygrucha dziywcyne zHameryki, co siedzi na tym Wall Street. Apotem siy okazao, ze nie zHameryki, ba zKonych Hamrw inie zWall Street, ino zOlcy.
Telo miechu nie beo, odkd se stary Furczo nie obcion palca wlesie.
Widzc, e odbiorca nie jest wnastroju na rozmow iarty, Kuba przesta
si umiecha, poprosi opodpis, wrczy przesyk ipoegna si. Drzwi
trzasny. Listonosz nie doczeka si nie tylko napiwku, ale rwnie poegnania. Powitania zreszt rwnie, Roman nie odezwa si ani sowem.
Ju od kilku lat uchodzi za mruka iodludka, aostatnimi czasy sta si
wyjtkowym gburem. Dla poczciarza byo niepojte, komu wogle chciao si korespondowa zkim tak mao sympatycznym irozmownym. Najwyraniej jednak komu tak, gdy dom pana Romana musia odwiedza
prawie codziennie.
Kordian rzuci okiem na kopert, eby zobaczy, czy figuruje na niej adres
nadawcy, upewni si, e nie, icisn j na stos identycznych kopert wszafie. Poczu si bardzo saby. Mimo i zblia si dopiero do pidziesitki,
czu si, jakby mia sto lat. Zkadym tygodniem coraz mocniej podupada
na zdrowiu, ate przeklte listy itelegramy wpdzay go do grobu. Kiedy je
czyta, potem pali nimi wkominku, teraz ju nawet na to nie mia siy. Po
prostu skadowa je wszafie. Ile ich byo? Wdomu mia ich okoo dwch tysicy, ale cznie dosta ich pewnie ze sze razy tyle. Co gorsza, dostawa je
wszdzie. Nie byo takiego miejsca na ziemi, wktrym nie dotaraby do niego znajoma wiadomo.
Poza listami codziennie nawiedzay go migreny izawroty gowy. Nie chodzi ju po grach, sprzeda lub rozda wszystkie haki, narty inoe do szreni.
Raz na jaki czas publikowa artykuy przeciwko ochronie przyrody ipomysowi utworzenia wTatrach parku narodowego. To bya jego jedyna rozrywka.
Ze szpeju zostawi sobie tylko konopn lin. Coraz czciej myla otym,
by po raz ostatni wyciu jej uy.
Dzwonek do drzwi.
Toncy brzytwy si chwyta pomyla Kordian izacz si powoli gramoli, eby otworzy Bolesawowi, modemu, bardzo zdolnemu taternikowi iinynierowi, samotnemu zdobywcy poudniowej ciany Zamarej Turni, ktry wanie powrci zwyprawy wgry Atlas wMaroku.
Dzie dobry, panie Romanie powiedzia Bolesaw. Ja wsprawie...
Masz odpowiedzia bez zbdnych grzecznoci Kordian, wcisn mu
jak pomit kartk itrzasn drzwiami.

116

Bolek sta zbaraniay. Sysza, e Roman nie jest zbytnio wylewny, nie spodziewa si jednak, e spotkanie bdzie tak krtkie. Szczeglnie, e stary
wspinacz sam go zaprosi, gdy dowiedzia si ojego zainteresowaniu histori taternictwa iplanach napisanie oniej ksiki. Mwi, e chce mu da co
wyjtkowo cennego. Czy mg mwi otym dziurawym, zawilgoconym ipoplamionym karteluszku?
...ol Ritter von ........ de Pa... d.kto. .auk praw...
Bolesaw wpatrywa si wbilet wizytowy iskupi ca uwag na tym, eby
wydedukowa, do kogo nalea ijakie mg mie znaczenie dla rozwoju taternictwa. D kto auk praw? Doktor nauk prawniczych... Czy moe chodzi
otego niemieckiego mitomana zprzeomu wiekw, ktry chodzi na wycieczki zmatk, apotem ogasza, e zdoby bg wie ile trudnych szczytw?
Tego samego, ktry skompromitowa si na Szpiczastym Szczycie, anastpnie wyjecha, zdradzi swj kraj iostatecznie znalaz smutny koniec wszpitalu dla obkanych? Tego od haniebnej Metody K? To niemoliwe. Amoe
jednak? Ritter von co tam... No, no, megalomania pierwszej wody. Postanowi si upewni izapuka do drzwi.
Nie mam nic do dodania odpowiedzia skrzekliwy gos ze rodka
domu. Wszystko, co potrzebne, masz wrku, do widzenia.
Nie takiego przyjcia Bolek si spodziewa inie po to jecha tyle kilometrw, eby dosta wizytwk starego oszusta. By zy irozczarowany. Wsadzi karteluszek do kieszeni iodszed, zorzeczc wduchu staremu zgredowi.
Nie wiedzia, e za zamknitymi drzwiami Kordian osun si na podog,
zacisn mocno kciuki iwycedzi przez zby amicym si gosem:
Wierz wciebie, Bolek... uda ci si... znajdziesz go... po czym zacz paka.
Nastpnego dnia Kordian obudzi si opitej rano ilea nieruchomo wku, czekajc na listonosza imodlc si, eby ten wreszcie nie przyszed. Wiedzia, e nie wytrzyma ani jednego listu wicej. Pod sufitem ju wisiaa konopna lina zelegancko iwprawnie zawizanym wzem szubienicy. Kuba
Poczciarz zawsze przychodzi punktualnie ogodzinie dziesitej. Wskazwki zegara huczay jak Siklawa. Kordian wpatrywa si wnie zwytrzeszczonymi oczyma. Czeka, a zegar mu odpowie na pytanie, czy to jego ostatni
dzie, czy moe nie. Minut przed dziesit zacz nerwowo wiza wzy:
wyblinki, pwyblinki, skrajniaki, semki zwyke ipodwjne, krlicze uszy.
Minut po dziesitej jego rce pociy si ju tak mocno, e pomoczyy sznur,
ktrym si bawi. Po piciu minutach odrobin si rozluni, apo p godzinie przez jego twarz przeszo co na ksztat umiechu. Rozwiza szubienic,
zdj lin iwoy j do szafy. Wtedy usysza dzwonek do drzwi.

117

Przeprosom nojmocniej, panocku, ale si zagodoek zjegomociem Tobolakiem otym warioku modym Witkiewiczu. Wiyecie, ze on si pono
dupcy ze swoim kotem? Cego to nie wymylom te artysty... Plebon fce go namwi, coby postem imodlitwom lecy swojom duse, rzuci wdke ite sykie kokainy, etery ipejotle, przesto goni za babami, zacon wrecie piyknie
rysowa izy po chrzecijasku zbabom rodzaju ludzkiego, chocioz fto ich
tam wie, te baby, cy to ludzie wogle. Mo racje wiynty cek, ale przesodzo
ztom wdkom. Jo pije juz trzydziyeci rokw, ami nie zaszkodzia ani troch,
ino raz si obudziek uniedwiedzicy wgawrze. Pki nie wytrzewioek, si
ciesyek, ze si moja baba zrobia jakosi taka sympatyczniejsza, do dzi dnia
mom blizn na rzyci. Zodnemu chopowi nic si nie stanie, kie se casem golnie. Jak to nieboscyk Sabaa piewo: Hej, kie byk mio pirytus iwienconom wode. Hej, przerobibyk dziyewki ze staryk na mode!
Do rzeczy, sietnioku ofukn go Roman.
Kiedy Kuba zobaczy wzrok czowieka stojcego wdrzwiach, natychmiast
przerwa opowie. Zdecydowanie wolaby wtej chwili dostarcza poczt
wampirowi Nosferatu na Orawski Zamek ni Kordianowi.
Mom tu dlo wos list. Prosz bardzo. Przeprosom nojmocniej iyce miego dnia.
Poczciarz poda Romanowi kopert iuciek wpopochu, wzbijajc kierpcami tumany kurzu. Kordian poczu, jakby spada mu na gow granitowa
wanta. Rzuci drcymi rkoma list na ko, wyj lin ina nowo zawiza
wze szubieniczny.
Awic nie udao si pomyla. Moe powinienem by wszystko opowiedzie Bolesawowi, anie tylko da mu wizytwk Karola znalezion na
Ostrym? Moe wtedy ustaaby ta makabryczna korespondencja? Przyznanie
si byo niemoliwe. Umarbym podczas opowieci, zreszt, czy ja wogle
yj? Czy to mona nazwa yciem?
Zdecydowa si skoczy ztym wszystkim raz na zawsze. Wgramoli si
na krzeso iwoy gow wptl. Kilka minut sta nieruchomo. Brakowao
mu siy nawet na to. Amoe odwagi?
Postanowi otworzy list iuroczycie odczyta swj wyrok mierci. Rozci kopert, rozoy kartk, eby ostatni raz zobaczy dwa znajome zowieszcze sowa.
Czyta zniedowierzaniem:
Taternik Organ Sekcji Turystycznej Polskiego Towarzystwa
Tatrzaskiego. Organ oficjalny sekcji taternickiej A.Z.S. wKrakowie.
Wychodzi sze razy do roku. Wydawnictwa Sekcji Turystycznej Polskiego
Towarzystwa Tatrzaskiego do nabycia za porednictwem administracji

118

Taternika, Krakw, ul. A. Potockiego lokal 4, konto czekowe Sekcji


Turystycznej P.T.T. nr 409.570. Zwyczajne zeszyty pojedyncze po 2 zote.
Zeszyty specjalne ipodwjne po 3 zote. Taternik roczniki: 1907, 1908, 1909
i1911 wyczerpane. Polecamy broszur omnica praca zbiorowa, wydanie
luksusowe na kredowym papierze w35 numerowanych egzemplarzach,
Krakw 1931, 5 zotych. Prenumerata roczna Taternika wraz zprzesyk
pocztow wynosi wPolsce 8 zotych, zagranic 12 zotych. Wysya si
za pobraniem lub po przekazaniu naleytoci; na przesyk polecon
doczy 50 groszy.

Kordian przeczyta cay tekst uwanie drugi itrzeci raz. Bez wtpienia adnych podtekstw. Zwyka reklama. Ito jeszcze pisma, ktre sam zaoy dwadziecia siedem lat wczeniej. Wredny kapitalizm go przeraa, natomiast
sama tre ulotki bardzo go uspokoia. Czyby nadszed koniec jego mkom? Postanowi poczeka do kolejnej wizyty listonosza.
Nazajutrz Kuba Poczciarz nie przyszed. Kolejnego dnia rwnie. Kordian
schowa lin do piwnicy.
Dzikuj ci, Karol, pomyla. Dzikuj, gdziekolwiek jeste...
Bolesaw bardzo si rozczarowa majcym odmieni histori taternictwa karteluszkiem od Kordiana. Wszystkie dostpne rda mwiy oKarolu jako
okamcy ioszucie. Jego wasne teksty ilustrowane zdjciami alpejskich iglic
wcale nie wystawiay mu lepszego wiadectwa. Nie istniao ani jedno rdo
przedstawiajce go wdobrym wietle, dodatkowo okaza si farbowanym lisem, przy pierwszej sposobnoci zdradzi swj kraj iokaza si wyciu czowiekiem rwnie maym jak wgrach. Zdecydowanie nie warto byo sobie
zaprzta gowy jego postaci. No, chyba e si interesowao motylami. Lepidopterologiczne teksty Karola miay warto niepodwaaln. Co ztego,
skoro on, Bolesaw, kompletnie nie interesowa si motylkami, robaczkami,
chrabszczami ani pszczkami, tylko dziejami wspinaczki wTatrach, ana
tym polu, nie liczc wywoania afery ze Szpiczastym Szczytem, Karol adnych zasug nie mia? To zpewnoci faszywy trop. Skojarzenie musiao by
bdne, awizytwka naleaa do kogo innego. Szkoda tylko, e stary zrzda nie powiedzia, do kogo.
Kartka powdrowaa do jednej zwielu teczek, aBolesaw zaj si bardziej
interesujcymi sprawami. Budowaniem drg imostw wAfganistanie, walk wPolskich Siach Powietrznych wWielkiej Brytanii, pilotowaniem bombowcw, wspinaczk wcianach Grampianw igr Snowdonii. Wkrtce cakowicie zapomnia ozamazanej wizytwce.

119

Wbrew temu, czego spodziewa si Kordian, listy przychodziy do niego dalej, tyle e duo rzadziej, raz na dwa-trzy tygodnie. Traktowa je teraz po
prostu jako wiadomoci od wasnego sumienia przypomnienie, e nie zrobi
wszystkiego, co byo wjego mocy, eby oczyci pami kolegi zgr. Nie
wpdzay go ju jednak do grobu.
Wjednym zostatnich artykuw, ku zaskoczeniu wielu, Kordian napisa: Droga Karola zaimponowaa nam niesychanie... Odwaga zaatakowania tak nadzwyczajnie stromej, niebotycznej, czarnej, odstraszajco gronej
ciany zostawia za sob daleko wszystko, comy znali wTatrach... Aipotem przez duszy czas by dla nas Ostry Szczyt symbolem najtrudniejszego wierchu tatrzaskiego imiernikiem wszystkich nowych istarych zuchwaych zdobyczy taternickich.
Wielu plotkowao ozanikach pamici starego wspinacza, anawet okorzyciach majtkowych, ktre mia mu obieca okryty niesaw Niemiec wzamian za te sowa.
Po opublikowaniu artykuu* nie przyszed do niego ju aden telegram.
Kiedy kilka miesicy pniej 6 grudnia 1934 roku Kordian zmar wKrakowie, mia spokojn twarz.
Zapewne byoby mu przyjemnie, gdyby dowiedzia si, e podczas pogrzebu kwiatek na grobie pooya mu sama sdzina von Mais-Kukuruz, ktrej
zdjcie przez ponad trzydzieci lat trzyma wszufladzie. Mimo siwych wosw dalej wygldaa piknie. Wczerni byo jej do twarzy. Kwiaty zoyli rwnie tyca iZygmunt-Klemens. Jedn wizank dosta rwnie od wysokiego mczyzny zwsami, ktrego nie pozna aden zaobnikw.
Pod koniec lat pidziesitych Bolesaw duo wspina si po sowackiej czci Tatr. By nie narazi si na nieprzyjemnoci, lepiej wwczas byo unika terenw przy samej granicy polsko-czechosowackiej. Dolina Piciu Staww Spiskich iStarolena odzyskay tak popularno, jak cieszyy si na pocztku
wiekw iwlatach trzydziestych. Tylko Szmeks, zwany wtedy ju Smokowcem,
nie wrci do dawnej wietnoci. Do sanatoriw nie przyjeday ju wysze
sfery, gdy wysze sfery stay si nielegalne. Trudno byo usysze mikkie narzecze Niemcw Spiskich, jzyk wgierski rwnie by duo rzadszy, amasowe wycieczki zzakadw pracy korzystay zogromnych, nowoczesnych czyli
prbujcych dogoni standardy dwudziestolecia midzywojennego domw
wczasowych. Wspinacze pojawiali si wSmokowcu wycznie przejazdem. Wysiadali na przystanku elektriczki, robili szybkie zakupy iuciekali wgry. Spali wkolebach, pod goym niebem, wcianie oraz wschroniskach. Wtych niej pooonych, jak Kamzk lub wznajdujcym si koo niego chlewie, gdzie
*

Znale go mona wjubileuszowym numerze Taternika nr 4-6 / 1928, s. 99-112.

120

byo najtaniej, ale najbardziej wisko, bd wtych wysokogrskich wTerince, jeli kto wspina si na omnicy, awBaranich Rogach, otej cianie
albo wZbjnickim Schronisku przez bywalcw pamitajcych je zokresu midzywojennego zwanym nie inaczej, jak tylko Trupiarni, wprzypadku, gdy za
swj cel wybrao si urwiska Ostrego Szczytu.
Ile piknych drg ju porobiono na Ostrym! Gra znalaza zdobywcw zimowych wosobach Alfreda Grosza iGyuli Komarnickiego. Wjej cianach
znajdziemy klasyczn drog Simona Hberleina iKatherine Brske, nadzwyczaj trudn drog przewodnikw spiskich, szalenie eksponowan drog Zamkovskiego, idealnie prost iwytoczon bez jakiejkolwiek finezji, cho bardzo
praktyczn drog Thomasa Reizenda nieszczliwie zaginionego podczas wojny czy dwie drogi Stanisawa Motyki zaliczane do najwspanialszych wTatrach. Mao kto pamita, jakim nimbem niedostpnoci otoczony by Szpiczasty p wieku wczeniej ijakie boje toczono ozdobycie jego wierzchoka.
Tego lata niemal codziennie kilku taternikw obserwowao wiat ztego mitycznego miejsca, szczeglnie e pogoda bya wymienita.
WTrupiarni Bolek spotka dwch znajomych ze sonecznej strony Tatr
k Laco edivego iMilana Rybanskiego. Zapyta ich, gdzie byli. Oczywicie
na Ostrym Szczycie. Zrobili drog Motyki, t biegnc poudniowym filarem. Nie mogli si nachwali, jak pikny jest pierwszy wycig, jaki lity granit, jakiego Motyka mia nosa do wytyczania wspaniaych itrudnych drg
wspinaczkowych.
Motyka je fantastick! woa zachwycony Rybansk.
no! Motyka je fajn! Naopak, t Kordianova cesta prvho vstupu. Totlna piovina wtrowa mu ediv.
Hej, Laco. Totalna piczowineczka potwierdzi pynnie po sowacku
Bolesaw.
Bolko, ty m zaujem odejiny horolezectva, hej? Sme nali na vrcholi nieo zaujmav. Chce pozrie?
Hej! Moc pore. Ja moc chodny. Chodniczki. Zjadbym koniczka zkopyteczkami, hej. Ihaluszki bryndzowe.
Laco iMilan popatrzyli na siebie porozumiewawczo, powstrzymujc umiechy. Postanowili wyj rozmwcy na przeciw, mwic wjego jzyku ojczystym. Polacy wwikszoci przypadkw nie orientuj si, kiedy Sowacy mwi do nich po polsku iupewniaj si wswoim przekonaniu, e jzyk sowacki
jest banalny ibardzo podobny do polskiego.
Hej, hej, Bolko, bryndzowe haluszki... Powiedz. Ty masz zainteresowanie odzieje horoleectwa. Zneleliszmy interesujoncu rzecz na wierzchole.
Chcesz zobaczy?

121

Hej, rad zobaczym. Moc interesujca rzecz zwierzcholiczka, hej odpowiedzia po sowacku Bolesaw, zadowolony, e wszystko rozumie. Pomyla,
e sowacki jest jednak strasznie podobny do polskiego. Wystarczy si troch osucha.
Tak sobie hrabaem miedzy kamieniami na wierzchole, bo szukaem wierzchokowej puszeczki - zacz Laco, przygryzajc wargi przy sowie szukaem, eby si nie rozemia Akiedym tak odchadzowa wd te wszetkie kamienie, em znalaz taku mailczku szkatuku.
Szukae puszeczk na Ostrym, hej. Iznalaze szkatuk. Maliczk szkatuliczk, hej. Awszkatuliczce co?
Bya ju dobre rdzawa. Wszrodku znalazem to wrczy Bolkowi papier. Je to jakasz nawszcziwenka, listek wizytowy bardzo stari. Ju cienko przeczita, kogo to je wizytoka, ale moe ty dasz radu. To mone, e jest
zczasw pierwszego wystupu na Ostry, moe troszku modszia.
Hej, moc stara. Stariczka wizytwiczka potwierdzi Bolesaw. Maliczko wida szto eta, hej.
Wizytwka znaleziona przez sowackich kamratw na szczycie Ostrego wydaa mu si dziwnie znajoma. Skupi si, eby odczyta nazwisko zdobywcy
wierzchoka sprzed p wieku. Byo to trudne zadanie, tylko pojedyncze litery dao si rozszyfrowa. Bilecik mocno nadwyryy przez te kilkadziesit lat
wichury, zawieje, zamiecie iulewy. By mocno sfatygowany. Midzy plamami
wilgoci idziurami dao si odczyta literki: aro itt oE yne dok r au niczych.
Bolek zmarszczy brwi. Niczych... Grniczych? Hutniczych? Pewnie jaki
lzak. Aro... Jaro? Maro? Bez sensu. E yne dok r au... Nic mu to nie mwio.
Nie wygldao to na polskie nazwisko, jednoczenie to niczych wskazywao na to, e wizytwka napisana bya jednak wnaszym piknym jzyku.
C to sowo zItt... Schmitt? Bittner? Schmittner? Rittner? Ritter? Zaraz,
Ritter. Skd pamita to sowo?
Mono to przezwisko doktora Chaubiskeho? Mono by na Ostrom
ju trzydzieszci rokw przed Kordianom? Zwieloma goralami imuzikou.
mia si Milan. Rozpalili na wierzchole ogie itacowali zbjnickeho!
Hej! zawtrowa mu Laco. Alebo tego niemieckieho szpiona, czo
wspina si zmatkou?
Obaj Sowacy umierali ze miechu. Bolesaw przygryz wargi iwpatrywa
si wtekst. Wiedzia, e jest bardzo blisko rozwizania zagadki.
Nagle jak ywy stan mu przed oczami wistek papieru, ktry na kilka
miesicy przed mierci wcisn mu do rki Kordian: ...ol Ritter von ........
de Pa... ..ktor .auk praw.... Bolesaw spojrza jeszcze raz na swoje K aro itt
oE yne dok r au niczych. Literki piknie si uzupeniay.

122

Po plecach przelecia mu dreszcz.


Karol Ritter von E....... de Payne, doktor nauk prawniczych szepn
sam do siebie zniedowierzaniem, ana gos powiedzia:
O, kurwiczka!
Awic pucisz to wnowych Wierchach, tak? Pidziesit stron!? Fiu, fiu. No,
to bdzie bomba. Tytu, tak sobie myl, niech brzmi Pamici zdobywcy Ostrego, co ty na to? Albo Sekretne ycie motyla, ale jeszcze si nie zdecydowaem.
To pierwsze lepsze? Wporzdku. Dzikuj ci, Wadziu, bdziemy wkontakcie.
Zadowolony zrozmowy zWadysawem Krygowskim, naczelnym "Wierchw", Bolesaw odoy suchawk isign po notes ztelefonami. Wykrci 41-07-87.
Redakcja Taternika, wczym mog pomc? usysza znajomy gos
Jzefa Nyki.
Cze, Jziu, tutaj Bolek. Dzwoni wsprawie artykuu oKarolu. Przed
chwil rozmawiaem zWadysawem Krygowskim. Wierchy dadz mi pidziesit bitych stron. Od ciebie chc osiem. Odkryem co bardzo ciekawego...
Mimo tych nieudolnych retuszw i, delikatnie mwic, przesady wopisach
trudnoci, wszystkie jego wejcia szczytowe, wtym na Ostry, byy prawdziwe. Zdaj sobie spraw, e to ciko nazwa odkryciem ie wikszo wspinaczy ju wto nie wtpi. Ze wzgldu na to, jaka czarna legenda narosa wok jego postaci, sam wiesz: Metoda K itak dalej, myl, e wypada napisa
to czarno na biaym. Nie zawracabym ci jednak gowy, gdyby chodzio tylko oto. Wszyscy mwi oKarolu tylko wkontekcie jego taternictwa, aprzecie to by malutki epizod zjego ycia. On by wtedy jeszcze prawie dzieckiem. Naprawd ciekawie zaczyna by dopiero pniej. Przez kilkanacie lat
zajmowaem si jego yciem, od kiedy znikn zTatr. Co? Oj, nie, nie skoczy wszpitalu psychiatrycznym... Suchaj...
Karol nie by zwykym wykadowc statystyki na Uniwersytecie Jagielloskim. Porwa go inny zawd Bolesaw czyta zkartki przygotowany na t
okazj efektowny akapit. Jake odmienny od spokojnego iutartego ycia
profesorskiego, wgabinecie wypenionym ksikami. Zawd, wktrym odwaga czy si zzimn krwi, gdzie ryzyko jest codziennoci, ajednoczenie
tylko klska moe przynie rozgos. Sukces zawsze jest otoczony milczeniem.
Drzwi do celi zostay otwarte przez niskiego czowieka wkurtce koloru feldgrau itroszk janiejszej czapce zorem itrupi czaszk. Dobrze wystudiowanym gestem wycelowa luf pistoletu wwsatego mczyzn izkamienn twarz pooy palec na spucie.

123

Wcigu uamka sekundy wgowie starego pojawio si kbowisko myli


oraz setki, anawet tysice miejsc jednoczenie. Widzia chmury zalegajce
gboko wdolinie iwystajce znich wiee Jaworowych Szczytw skpane
we wschodzcym socu, czu tatrzaski wiatr.
Wjednym itym samym momencie znajdowa si wTatrach Wysokich
iwAlpach. Na Matterhornie, Gerlachu, na kwitncej dziesitkami barw ce
wDolinie Starolenej. Na nartach, przemierzajc lodowiec wmasywie Mont
Blanc, gdzie nawet niebo miao bia barw, iasekurowany lin przez starego Spiskiego Niemca wpnocnych zerwach Ostrego Szczytu.
Widzia jednoczenie matk pozujc do zdjcia na kamieniu wDolinie
Starolenej wsukni ikapeluszu, jak iswoj on ca mokr po wpadniciu
do Zimnej Wody. Widzia jej pogrzeb dwa lata pniej. Widzia jej pikn
siostr oraz durny, elegancki tum skandujcy Metoda K! Metoda K!. Widzia ojca, ktry na krtko przed mierci go przestrzeg:
Pamitaj, e jest to najniewdziczniejszy zniewdzicznych zawodw. Bdziesz naraa ycie dla ludzi, ktrzy bd ci wytykali palcami. Nigdy nikt
ci nie pochwali, nigdy nikt nie doceni. Bd ci traktowali jak pariasa iszykanowali, aty bdziesz musia znosi obelgi wciszy iponieniu. By moe
zginiesz, ajedyne, czego moesz oczekiwa po mierci, to paszkwili wprasie. Czy jeste pewien?
Mia wtedy osiemnacie lat ibardzo chcia by kochanym przez wszystkich.
Tak odpowiedzia iwtedy pierwszy raz wyciu naprawd widzia
dum woczach ojca.
Jziu, pozwl, e dokocz! Bolesaw nie da doj redaktorowi Taternika do gosu. Wiem, e wszyscy wiedzieli ojego pracy wwywiadzie. Tylko nikt si nie domyli, dla ktrego pastwa! Wanie dlatego trzeba otym napisa! Ot Karol, wbrew temu, co si onim mwio, nigdy nie
by niemieckim agentem, tylko polskim! Zreszt podobnie jak jego ojciec
i, by moe, pani Antonina. Wmomencie, gdy zdobywa Ostry, najprawdopodobniej by ju przygotowywany do tajnej pracy na rzecz ojczyzny. Karol
senior dugo pracowa na reputacj serwilisty, germanofila igorliwego poddanego Fraciszka Jzefa, syn natomiast zogromn zrcznoci wytworzy
wok siebie aur kamcy, mitomana, mistyfikatora, wspczesnego barona
Mnchhausena, osoby niegodnej zaufania, aprzede wszystkim domniemanego niemieckiego szpiega, dziki czemu by poza podejrzeniami, prowadzc dziaalno wywiadowcz na rzecz Polski.
Pozwl, e dokocz! Karol nie by niemieck wtyk wpolskiej delegacji
na konferencji pokojowej wParyu w1919 roku, jak to opowiadano wTru-

124

piarni tyle razy. Zreszt nie zabi inie zjad rwnie Karla Jurzycy, jak twierdzi ten stuknity profesor zKrakowa. Wiesz, ktry? Ten, ktry na godzin przed mierci krzycza, e si tylko przepoczwarcza irosn mu skrzyda
jak ubiedronki. Jak mu byo? Dokadnie, Antonius Buchfink, entomolog.
Jak mogem zapomnie?
Udao mi si ustali, e Karol peni wan funkcj woddziale informacyjno-wywiadowczym Sztabu Gwnego Wojska Polskiego. Dostaem list
od jego przeoonego zczasw Anschlussu. Napisa, e Karol by doskonaym psychologiem ion, genera Kuniczak, pozwala sobie na najwysz ocen jego charakteru ipracy. Karol zajmowa si wwczas obserwacj przygotowa Niemcw do zajcia Sudetw.
Jziu, daj mi dokoczy! Gdy w1941 Komenda Gwna Zwizku Walki
Zbrojnej zdecydowaa si rozbudowa Stragan, awic sie gbokiego wywiadu, na terenie Rzeszy, szedziesicioletni Karol natychmiast do niego
przystpi. Uwaa to za swj obowizek jako najstarszego urzdnika wstanie spoczynku reprezentujcego Rzeczpospolit wWiedniu. Wiesz, jaki pseudonim przyj? Tatrzaski! By na Matterhornie, Trygawie, na Monte Rosa
iwDolomitach, ajednak najbardziej tskni za grami modoci, wktrych
by persona non grata. Pikne ismutne.
Od tego momentu najmniejsze potknicie lub bd wsztuce groziy mierci. Moesz si domyli, jak sprawnym agentem by Karol. Jeli wszyscy naokoo ci podejrzewaj obycie szpiegiem, znaczy, e albo nim nie jeste, albo
jeste, ale wyjtkowo kiepskim wswoim fachu. Przekonanie caego rodowiska oswoich zwizkach zniemieckim czy tam austriackim wywiadem,
kiedy si wrzeczywistoci przygotowuje do przyszych akcji dywersyjnych
na terenie tych pastw, to majstersztyk. Ile musia wycierpie ztego powodu... Wiesz przecie, zjakimi ponieniami musiaa si wiza taka reputacja.
Wiem, e to nie jest rozmowa na telefon, ale, Jziu kochany, pozwl, e dokocz. Karol stan na czele siatki II Oddziau, przez dowdcw przeznaczony by do zada specjalnych. Czy to do tego fachu trenowa ju na Ostrym
Szczycie, nie wiem. Zpewnoci nie prnowa. Nie sposb wyliczy wszystkich jego osigni, zreszt oskali jego dziaa zbraku rde ipenej konspiracji pewnie nie dowiemy si nigdy. Jak wida, sawa nie bya dla niego
najwysz wartoci...
Wiem otym, e stworzy raport oprzewidywanych metodach stosowania
broni chemicznej przez Wehrmacht, wskaza lokalizacje wielu fabryk broni
iamunicji, wtym lotniczych wWiener Neudorf, Mdling iEnzesfeld oraz opracowa szkice stanowisk artylerii przeciwlotniczej wWiedniu. Pod pseudonimem Tatrzaski napisa dugie iszczegowe raporty dotyczce niemieckich

125

urzdze przemysowych, koniecznoci isposobw tworzenia organizacji


podziemnej wrd polskiej modziey wywiezionej do Niemiec do pracy czy
wykorzystywania przez Niemcw materiaw dawnych ministerstw galicyjskich. Tyle wiem zaktu oskarenia wsprawie 8 J 251/44G.
Spokojnie. Ju kocz. Grupa Karola zostaa zdekonspirowana w1943 przez
zdrajc Ludwika Kalksteina ijego konkubin Blank, agentw Gestapo wpolskim wywiadzie. Tych samych, ktrzy odpowiadaj za zatrzymanie generaa
Grota-Roweckiego emocjonowa si coraz bardziej Bolesaw. Karol siedzia
wwizieniach Margarethengefngs iUntersuchungshaftenstalt I. Musiaem
sobie to zkartki przeczyta, naprawd parszywy jzyk. Najciekawsze jest to,
e do zakadu karnego przewo go razem zinnym taternikiem, Staszkiem
Sonk, ktry dzi ju od dobrych kilkunastu lat opowiada po schroniskach
olosie Karola. Wiesz, czemu mao kto go sucha? Gdy widzia, co si stao
zKarolem, na wasne oczy. Reszta, ktra opowiada otym, e by niemieckim
agentem, kamc ipolakoerc, opiera si natomiast na daleko godniejszych
zaufania relacjach. Brat, kuzyn lub bliski przyjaciel powiedzia im wzaufaniu,
e jego kolega dowiedzia si od gocia, ktry co tam gdzie tam wyczyta.
Informacja zaporedniczona przez tyle rde zawsze brzmi duo bardziej
wiarygodnie ni opowie jakiego przypadkowego faceta, szczeglnie jeli
ta druga nie jest zgodna znaszymi pogldami, czy nie?
Ruszaj procesy. Wyrok by zgry ustalony mier. Trzeba byo jednak
rozegra teatr, by mc odczyta t przeraajc formu: In Namen des deutschen Volkes, wimieniu narodu niemieckiego, wmajestacie prawa. Podczas
rozprawy pytano oskaronych wycznie oimi inazwisko, nic wicej. Karol, czyli Tatrzaski, Katarzyna, czyli Wadysawa Maciesza, Zofia Kubusko, tajemnicza Karolina Schmecks iRudolf Zwasta. Wszyscy skazani na
mier. 14 marca Berlin zatwierdza wszystkie wyroki, adwa tygodnie pniej wojska radzieckie wkraczaj do Austrii. Skazani czekaj.
O, wreszcie suchasz. 5 kwietnia, awic dzie przed tym, kiedy radzieckie
czogi dotary do przedmie Wiednia, Karol oraz czterdziestu trzech innych skazanych mczyzn zostaje wycignitych zceli mierci ipognanych
na piechot pod eskort do wizienia wStein an der Donau. Osiem dni pniej Wiede zostaje zdobyty przez Drugi iTrzeci Front Ukraiski.
Wiede ponie, midzy ruinami grasuj bandy napadajce na bezbronnych
ludzi, adyrektor wizienia wStein nad Dunajem podejmuje decyzj ozwolnieniu winiw. Wie, e wojna jest przegrana. Ludzkie odruchy szybko zostaj przytumione przez niemiecki charakter. Zamiast uwolni wszystkich
przetrzymywanych od razu, kady stojcy na dziedzicu musi przej przez
czasochonne imudne procedury biurokratyczne.

126

Ten niemiecki wewntrzny przymus wykonywania rozkazw co do joty ma


jednak swoje dobre strony. Katarzyna iKarolina Schmecks wychodz na
wolno. Kilka dni wczeniej zwolniono wszystkie inne kobiety. Wiesz, jaki
by oficjalny powd uwolnienia tych dwch? Obie skazane zostay na mier
przez zgilotynowanie. WWiedniu nie byo jednak adnej gilotyny. Wszdzie wok mier, le stosy trupw, ludzie gin wkady moliwy sposb,
wwiedeskim wizieniu jednak wadze nie wiedz, co pocz. Kazali zabi
gilotyn, musimy zabi gilotyn. Nie ma gilotyny? Wypuszczamy skazane
na wolno. Nigdy nie zrozumiem Niemcw. Nigdy. Polak toby szpiega niemieckiego zabi czekanem czy nawet drugim niadaniem, jakby bya taka
potrzeba. Wtej sytuacji ciesz si jednak, e Niemcy zachowali si zgodnie
ze swoim duchem narodowym.
Ale wrmy do wizienia wStein relacja Bolesawa stawaa si coraz szybsza ibardziej gorczkowa. Niemal krzycza do suchawki. Winiowie stoj iczekaj na wolno, od ktrej dzieli ich ju tylko biurokracja, a nagle
do wizienia wpada fanatyczny oddzia SS! Rozpoczyna si masakra. Esesmani maj karabiny maszynowe, wszyscy na dziedzicu padaj martwi pod
ich kulami. Ludzie kryj si po korytarzach, wcelach, wstowce, wpiwnicach. Wszyscy jednak zostaj znalezieni ibestialsko zamordowani, wcznie zdyrektorem wizienia istra. Czterysta bezsensownych mierci. Karol
rwnie nie zdoa si ukry. Ginie od esesmaskiej kuli mierci bohatera.
Esesman zdj palec ze spustu iniespiesznie zacz wymienia magazynek parabellum. Ich spojrzenia spotkay si na chwil, acisza piszczaa rozdzierajco.
Pikn masz szarotk na mundurze powiedzia stary onierz, wskazujc na naszywk na rkawie munduru. Dalej lubisz gry, prawda?
Zaadowa bez sw pistolet iwymierzy go wstarego winia. Ale nie wystrzeli.
Wojna si ju koczy. Dwa, moe trzy tygodnie iNiemcy podpisz kapitulacj. Bdzie wreszcie czas na wspinaczk wAlpach. Albo moe nawet
wTatrach. Prawda... Thomas?
Nie chodz ju po grach, Karol odpowiedzia esesman Thomas Reizend. Walczyem osuszn spraw. Chciaem, eby na wiecie by porzdek. eby panoway jasne zasady. Wiesz, wanie to kochaem wgrach. Nie
widoki, nie te bzdury onieskrpowanej wolnoci ilataniu razem zorami.
Turystyka bya dla mnie treningiem mini isiy woli, awe wspinaczce lubiem Ordnung. Przygotowa sprzt, sklarowa lin, podej pod cian, wyznaczy lini, wykona czynnoci, znale si na wierzchoku izej zniego. Wiem, e przegramy wojn. Takiego wiata ju nie bdzie. Bd rzdzi

127

dzikusy, bdzie kocia muzyka ipijastwo, oglna pstrokacizna iwszystkie


kolory tczy. Nikt ju nie bdzie wiedzia, co to jest obowizek irozkaz, co
to znaczy szacunek dla przeoonego iprawdziwy porzdek.
Musisz zatem mnie zastrzeli. Taki dostae rozkaz. Prawo nie dziaa
wstecz odpowiedzia spokojnym gosem Karol.
Wiem, Karol, e twoja mier jest niepotrzebna pistolet wdoni Thomasa Reizenda zacz si lekko trz. Wiem, e prawo zmieni si za miesic, za tydzie lub jutro. Podziwiam ci iuwaam za bohatera, marz, ebymy po wojnie mogli si zaprzyjani irazem chodzi po grach, gdy nie
mam ju nikogo... Nic na to nie poradz. wiat wariuje, ale to nie znaczy, e
ja te mam oszale. Musz sta na stray porzdku.
Dura lex, sed lex. Trzeba zabi starego druha.
Przykro mi, Karol. Liczy si Ordnung. Wimi zasad, przyjacielu.
Strza. Ciao zguchym oskotem upado na podog. Thomas sta przez
chwil nieruchomo. Wydawao mu si, e zobaczy wceli czarnego motyla. Szybko si otrzsn iwrci do wykonywania obowizkw subowych.

EPILOG
SZTUCZKA ZJZYKIEM

kd to wszystko wiem? Lata bada, wyjazdw do Niemiec iAustrii,


wizyt warchiwach, rozmw. Pierwszy lad znalazem jednak wnajmniej oczekiwanym miejscu. WPeru. Spotkaem tam... Niewane. To
nie jest historia na telefon... Jeste zainteresowany? Wspaniale! Co tam wogle uciebie sycha?

Suchajc Jzefa Nyki, bawi si szpargaami na biurku. Obraca wpalcach


swj skarb: list, ktry dosta od nieznajomego czowieka dwadziecia jeden
lat wczeniej, gdy pracowa wstolicy Peru jako konstruktor falochronw, dokadnie 6 czerwca 1951 roku.
Zlecenie pracy wdzielnicy Miraflores dosta nagle izupenie niespodziewanie. Zreszt do dzi nie wie, jak to si stao, e peruwiaska firma budowlana zadzwonia wanie do niego, gdy jej pracownicy sami nie byli wstanie mu tego powiedzie. Nigdy nie by specjalist od falochronw, ale zawsze
mia ochot zobaczy Ameryk Poudniow.
Tamtej nocy wyszed do miasta witowa zkolegami zpracy skoczon konstrukcj, przedyskutowa przebieg procesw norymberskich, pogawdzi oAndach idobrze si bawi. Wpewnym momencie przysiad si do
niego pewien czowiek izapyta po niemiecku, czy by wTatrach wDolinie
Starolenej. Potwierdzi.
Rozmawiali bardzo dugo. Rozmowa pocztkowo dotyczya Szpiczastego
Szczytu, Szmeksu iTatr zpocztku wieku, pniej nieznajomy zacz opowiada oII wojnie wiatowej iwizieniu wStein an der Donau. Bolesaw sucha jak zahipnotyzowany.
Starszy mczyzna opowiada wszystko spokojnie irzeczowo. Wkocu
wrczy mu list. Zawiera tylko dwa sowa.
Co to ma znaczy? Czy pan sobie ze mnie artuje? zdziwi si Bolesaw.

129

Awygldam na artownisia? mczyzna widrowa go wzrokiem. Nie


wyglda ani na artownisia, ani nawet na kogo posiadajcego poczucie humoru. Od czasw Stein an der Donau dostaem takich listw mnstwo.
Jutro przestan przychodzi.
Oco panu chodzi?
Najwaniejsze s zasady. Musz wymierzy sobie kar poinformowa
chodno iwyszed, zostawiajc zaskoczonego Bolesawa samego.
Teraz ju wie, co tak naprawd znaczy Carolus Victor. Nigdy nie dowiedzia si, kim by czowiek napotkany wnocy, ani co si znim stao.
Ajak sprzedaje si twj przewodnik, Jziu? Bardzo si ciesz! Sam nosz si znapisaniem ksiki. Nie, nie tylko oKarolu. Historyczn, odziejach
taternictwa. Ograch iludziach taki bdzie miaa tytu. Mam mnstwo
materiaw. Nie mam natomiast zacicia pisarskiego. Napisaem kilka opowiada, takich, jak to si mwi, bujdaek, ale zdaj sobie spraw, e nic ztego
nie bdzie. Powiem ci, e marzy mi si, eby jaki lepszy pisarz zabra si za
histori ycia Karola. To wymarzony materia na powie. Widz oczyma
wyobrani, jak mogaby wyglda fabua. Dwie strony medalu. Opisy trudnych wspinaczek, cigego zimnego dotyku mierci na karku ipatriotycznego ognia poncego wsercu skonfrontowane zepizodami wojennymi iprac wwywiadzie. Pikna imajestatyczna tatrzaska przyroda zjednej strony,
apooga wojenna zdrugiej. Tylko eby znalaz si pisarz na tyle odwany,
by pisa prawd iwystarczajco utalentowany, by ubra potg gr iwielkiej
historii wsowa. Odda pikno postaci Karola.
Mam dla przyszego pisarza tytu: Carolus Victor czyli sekretne ycie motyla.
wietny, nie? Karol tak uwielbia motyle... Co ja bym da, eby udao si pisarzowi nakreli metafor ycia Karola jako ycia motyla... Widz to oczyma wyobrani. Poznajemy modego Karola, ktry jest zupenie jak ta gsienica: zachannie eruje na sawie inie przejmuje si niczym. Jest arocznym
pasoytem, chocia wydaje si kolorowy ipikny. Nastpnie Karol staje si
poczwark. Przechwala si, retuszuje zdjcia. Cae rodowisko dostrzega t
jego ohydn powok, wytyka go palcami iopluwa. Wrodku jednak kiekuje ju cakowita przemiana, do ktrej nie jest jeszcze gotowy. Ta nastpi
wostatniej czci opowieci podczas wojny. Wtedy ukae si nam wszystkim
jako wspaniay motyl. Pikny igodny podziwu nie dziki dokonaniom wgrach czy innym bahostkom, ale dziki bohaterskiej walce za ojczyzn ipowiceniu dla ludzi, ktrzy go wczeniej wyszydzali. Bdzie zwycizc. Jak
wtym synnym telegramie do Janusza Chmielowskiego. Szpiczasty wzity
Carolus Victor. To bdzie pikna powie, jeli kto j napisze westchn
Bolek iktem oka rzuci przelotne spojrzenie na gruby plik kartek zapisa-

130

nych na maszynie. Wtpi, szczerze wtpi, eby wrd modych znalaz si


taki pisarz. Tylko, Boe bro, eby nie zabra si za to jaki grafoman-postmodernista! Nie ma nic obrzydliwszego, ni wej zbutami wczyje ycie
izbruka je gupawymi dowcipami, infantylnymi wtkami romansowymi,
jaowym filozofowaniem, rodowiskow satyr czy jakimi wtkami fantastycznymi, jak to ostatnio jest wmodzie. Realizm magiczny... Okropiestwo!
Zawsze trzeba pamita, e pisze si oywym czowieku, choby ju nieyjcym. Co mwisz? eby wyrzuci zpodtytuu to sekretne ycie motyla,
bo kicz straszny? Moe imasz racj. Moe wystarczy sam Carolus Victor...
Uwidzimy wswoim czasie.
Awic jestemy umwieni? Kiedy wyjdzie drukiem? Ten rocznik, drugi
numer? wietnie. Obok jakiego tekstu to zamiecicie? Opolsko-radzieckiej
wyprawie alpinistycznej na Marsa? Ha, ha. Czego to ludzie nie wymyl...
Mam jeszcze jedn ciekawostk kontynuowa opowie Bolesaw.
Odkryem, kim bya sdzona razem zKarolem agentka Karolina Schmeks.
Zainteresowaem si t postaci, kiedy wyczytaem, e specjalizowaa si
wzbieraniu na wanych niemieckich finansistw hakw zwizanych zich
nieobyczajnym prowadzeniem si. Podobno bya wtym jednym znajlepszych ekspertw wEuropie. Kiedy tylko doszo do mnie, wjaki sposb zbieraa kompromitujce informacje, od razu domyliem si, okogo chodzi. Nie
pomyliem si! Kazaa ci zreszt pozdrowi. Wiesz, okim mwi, Jziu?
Nie? Apamitasz schronisko Trupiarnia zaraz przed wojn? Zgade! Tak,
trzyma si wietnie, wanie miaa dziewidziesite urodziny. Twierdzi, e
poznaa sekret dugowiecznoci, ale nie powie przy ludziach, jaki. Co? Dokadnie! Sztuczka zjzykiem bya niepodrabialna! Obaj zamiali si nostalgicznie na wspomnienie atmosfery Doliny Starolenej lat trzydziestych,
gdzie sdzina Lina von Mais-Kukuruz zwyka spdza wakacje zdala od
ma, za to blisko modych talentw taternickich. Ciekawe, czy dalej to
potrafi? Nie zdziwibym si.
Zakopane, 1 stycznia 2015 r.

POSOWIE

Braterstwo isiostrzastwo Liny

arolus Victor to, wedug sw Autora, bujdaka, powie-niby-o-Karolu Englischu, czowieku barwnym inietuzinkowym. By on jednym
znajlepszych wspinaczy przeomu XIX iXX wieku, dokonujcym
licznych pierwszych wej wTatrach, azarazem prawnikiem, entomologiem
iczonkiem wywiadu, wojennym bohaterem. Niezwyke losy tej postaci same
wsobie stanowi znakomity materia na ksik.
Hubert Jarzbowski zrezygnowa jednak ze sztywnego trzymania si faktw. Zamiast klasycznej biografii stworzy tekst nietypowy dla literatury grskiej, oryginalny iosobny, postmodernistyczn bujdak, jak sam j nazwa.
Jego dzieo nie odtwarza wiernie rzeczywistoci, ale stanowi gr wyobrani.
Okazuje si intertekstualne, eklektyczne oraz autotematyczne, gra zczytelnikiem ize sztywnymi prawidami, umiejtnie miesza gatunki, poetyki, style oraz konwencje, sprawnie balansuje midzy wzniosoci amiesznoci,
midzy patosem ahumorem niczym filmy Monthy Pythona czy Quentina
Tarantino. WCarolusie Victorze mona odnale wpyw realizmu magicznego wstylu Michaa Buhakowa oraz pisarzy poudniowoamerykaskich,
opowieci niesamowitych Edgara Alana Poe czy E. T. A. Hoffmana, atake postmodernistycznego antykryminau. Powie dziki talentowi, pomysowoci isamowiadomoci autora staje si czym wicej ni tylko kolejn
biografi istanowczo wykracza poza nisz literatury grskiej.
Owspinaczce Hubert Jarzbowski pisze zarazem zpasj, jak te zironi
idystansem. Pokazuje zalety iwady tego sportu oraz uprawiajcych go ludzi, atake stara si odpowiedzie na pytanie, dlaczego niezdobyte szczyty tak bardzo ich pocigaj. Autor ujawnia ogrom wiedzy ohistorii taternictwa, atake osprzcie ipostaciach synnych wspinaczy zprzeomu XIX
iXX wieku. Nie traktuje ich jednak czoobitnie, nie widzi wnich herosw
sigajcych, kdy wzrok nie siga, aprzynajmniej nie tylko. Wrcz przeciwnie, na kanwie biografii Karola oraz innych taternikw Hubert Jarzbowski

132

kreuje nieco karykaturalnych, chocia bez wtpienia budzcych sympati,


amomentami nawet podziw, penokrwistych bohaterw oraz osadza ich we
wcigajcej, romansowej fabule. Trudno nie polubi postaci wiecznie pijanych borowiczk przewodnikw, ktrzy prowadz kolejnych, naiwnych turystw na wci te same, rzekomo dziewicze szczyty. Trudno nie mia si
zarocznoci sdziego von Mais-Kukuruza ijego gargantuicznej crki Hubertyny. Trudno wreszcie nie utosami si zrozterkami nastoletniego Karola przeywajcego wsposb rwnie dramatyczny, co komiczny mio do
Liny, klasycznej femme fatale.
Sposb przedstawienia Karola, jego modzieczych marze, dylematw oraz
zachodzcych wnim przemian, ktre przeksztacaj go zgsienicy wmotyla, wpisuje ksik Huberta Jarzbowskiego wkrg bildungsroman, powieci inicjacyjnej. Wliteraturze tego typu protagonista nie jest statyczny, niezmienny, uksztatowany, nie prezentuje staych isilnych cech charakteru
oraz przekona. Wrcz przeciwnie, zmienia si na oczach czytelnikw, dojrzewa, ksztatuje osobowo, pogldy, normy postpowania, wytycza sobie
nowe cele iuczy si je konsekwentnie realizowa, atake dokonuje wyborw,
jakie zawa na caym jego yciu. WCarolusie Victorze elementami pozwalajcymi bohaterowi dorosn okazuj si Tatry, na ktre ztak wielk pasj
italentem si wspina, atake ludzie, ktrych tam spotyka, oraz szeroko pojte to kulturowo-spoeczne. Czytelnicy nie maj jednak okazji ledzi caego procesu przeksztacania si poczwarki wmotyla. Hubert Jarzbowski
tworzy bowiem biografi fragmentaryczn, wktrej skupia si na kilku epizodach zmodoci Karola oraz na jego tragicznej mierci (scenie stworzonej
wsposb mistrzowski, zarazem patetycznej, wzruszajcej, jak ikomicznej
oraz wiadomie igrajcej zkonwencj). To, czego dowiadujemy si oinicjacji bohatera zarwno wspinaczkowej, jak te seksualnej ispoecznej nie
wyjania do koca, dlaczego sta si takim, anie innym czowiekiem, dlaczego podj takie, anie inne wybory. Natomiast dugie lata, jakie Karol przey
pomidzy lubem amierci zostaj opisane bardzo zdawkowo ifragmentarycznie. Sporo naley si domyli, czsto trzeba te zadowoli si plotkami
przekazywanymi sobie nawzajem przez inne postacie wpowieci. Mechanizm plotki, podobnie jak mechanizm reklamy, autor opisuje zreszt bardzo
trafnie izarazem zabawnie.
Tym, co szczeglnie urzeka wCarolusie Victorze ico czyni ze utwr wykraczajcy poza nisz literatury grskiej, okazuje si odmalowany zniezwyk sprawnoci klimat Modej Polski. Podobnie jak wprzypadku historii
taternictwa Hubert Jarzbowski wie okulturze przeomu XIX iXX wieku naprawd sporo iwanie ta wiedza pozwala mu nie zawsze trzyma si faktw,

133

lecz swobodnie igra znaczelnymi bohaterami, motywami iobsesjami opisywanego okresu. Nad powieci unosi si duch szokujcych filistrw Rusaki Tetmajera, Brudnicy Kasprowicza iNiepylaka Przybyszewskiego, atake
coraz modniejszego wowym czasie doktora Freuda. Modzi wspinacze popadaj wegzaltacj iuwodz dziewczta opowieciami ostanie nirwany doznawanej na szczycie. Starsze pokolenie gorszy si upadkiem obyczajw zapocztkowanym przez artystyczn bohem. Do dobrego tonu (trzymanie si
zasad savoir vivre'uto rzecz niezwykle istotna dla belle poque) naley kupowanie biuterii wstylu art nouveau, obrazw Gustava Klimta oraz chodzenie na sesje terapeutyczne do doktora Freuda. Jeeli za doktor mwi rzeczy
nieprzyzwoite, pasujce raczej do artysty iutracjusza, anieli do szacownego lekarza, naley nie wynosi oburzenia poza jego gabinet.
Co ciekawe, eskie postacie wpowieci okazuj si tak samo penokrwiste jak mskie. Autor rezygnuje ze szczegowego opisywania typowych pa
tamtych czasw skrpowanych gorsetem, konwenansami ikatechizmem
kur domowych ibluszczy, ktrych horyzont po skoczeniu kilkuklasowej
pensji bd po odebraniu fragmentarycznej edukacji domowej okazuje si zawony do spraw domu, rodziny, dbania ourod oraz do przyj wzacnym
towarzystwie. Tak niewiast jest jedynie szacowna pani Konopnicka, matka oryginalnych, azarazem tak rnych jak ogie iwoda crek Liny iMiny.
Huberta Jarzbowskiego interesuj nie stateczne matrony, ale postacie kobiet
silnych, samowiadomych iradzcych sobie wmskim wiecie na rne sposoby nie tylko si uroku osobistego, ale te si charakteru oraz intelektu.
Niezwykle barwn bohaterk jest nieco zbyt autorytarna, ale bez wtpienia
szczerze kochajca syna, odwana inigdy nietracca zimnej krwi Antonina Englischowa. Mimo e zawsze chodzi wgry zparasolk, to nie ustpuje
wspinaczkowymi umiejtnociami panom. Wsplnie zKarolem, bdc jego
trenerk imentork, dokonuje wielu pierwszych wej na tatrzaskie szczyty.
Hubert Jarzbowski kreli posta Antoniny wsposb komiczny, przerysowany, azarazem gboko niejednoznaczny. Nadopiekuczo, przez ktr kobieta niejednokrotnie omiesza syna, pocztkowo irytuje ioburza czytelnikw,
przy okazji bawic do ez. Wpniejszych partiach powieci, gdy dowiadujemy si oszpiegowskiej dziaalnoci rodziny Englischw oraz okoniecznoci zastosowania przez ni strategii mimikry, zaczynamy patrze inaczej na
postpowanie matki Karola, widzc wnim celowy ikonieczny zabieg.
Obok pani Antoniny na kartach Carolusa Victora pojawia si Lina, jej cakowite zdawaoby si przeciwiestwo. Bohaterka ta to typowa dla epoki
kobieta fatalna, pikna, tajemnicza, doprowadzajca kolejnych mczyzn do
obdu, aczasami nawet do pojedynkw. Autor opisuje j jednak bez mo-

134

dopolskiej mizoginii, awrcz przeciwnie zsympati, awrcz zzachwytem. Nawet Mina, siostra bohaterki, ktra za ni nie przepada inazywa j
puszczalsk, przyznaje szczerze, e mczyni wpadajcy wsida Liny iudzcy si, e poprzez seks j posiedli, s naiwni isami sobie winni. Ostatnie partie powieci, podobnie jak wprzypadku pani Antoniny, ukazuj Lin
wcakowicie odmiennym wietle nie jako barwnego motylka skaczcego
zkwiatka na kwiatek, ale jako niezwykle inteligentn, wyrafinowan iprzebieg kobiet, ktrej urok suy nie tylko do zabawy, ale te do dziaalnoci szpiegowskiej.
Na uwag zasuguje ponadto yjca wcieniu siostry Mina jedna zwczesnych pionierek emancypacji, istota poczciwa, azarazem nieprzecitnie
mdra, ironiczna iprzedsibiorcza. Gdyby urodzia si chopcem, ojciec posaby j na studia prawnicze. Jako dziewczyna ma tylko jedno wyjcie za
m. Zamiast jednak biernie czeka na ksicia zbajki, uwodzi tego spord
adoratorw siostry, ktry najbardziej jej si podoba, oraz wspiera go wjego
deniach iambicjach, niejednokrotnie okazujc si od niego owiele mdrzejsza. Mina nie realizuje si jednak wycznie poprzez ukochanego mczyzn. Sporo czyta inie waha si wyraa wasnego zdania, chociaby bardzo kontrowersyjnego, zwykle przy butelce wina spoywanego wilociach
niedopuszczalnych przez konwenanse. Mina okazuje si najbardziej pozytywn, najmniej wymian postaci wykreowan przez autora. Utosami
si zni moe kada niezbyt popularna, ale za to ambitna isamowiadoma,
wspczesna intelektualistka. Kada bdzie te wspczu jej tragicznemu
losowi oraz ograniczeniom, jakie narzucia jej epoka.
Wielkim atutem Carolusa Victora jest wyczucie jzykowe, zabawa sowem.
Stylizacje na gralsk czy wspinaczkow gwar udaj si Hubertowi Jarzbowskiemu znakomicie. Zachowujc komunikatywno, okazuj si zarazem
wyraziste iprzezabawne. Zwaszcza opowie poczciarza Kuby oekscesach
Witkacego budzi miech. Autor bardzo naturalnie czy te napuszony jzyk
przeomu XIX iXX wieku ze wspczesnym, co daje typowo postmodernistyczny, komiczny efekt. Najwiksze wraenie wywiera skojarzenie, na ktrym opiera si wzasadzie cay zarys fabuy przeksztacenie synnego, taterniczego braterstwa konopnej liny na braterstwo Liny Konopnickiej, femme
fatale doprowadzajcej do szalestwa kolejnych wspinaczy.
Powie Huberta Jarzbowskiego to ksika tylko wpewnej mierze ograch, aprzede wszystkim pena wieoci, byskotliwoci idowcipu autotematyczna, postmodernistyczna bujdaka. Mwi ona osprawach uniwersalnych, jak dorastanie, mio, przyja, ambicja, rywalizacja, honor. Ponadto
odtwarza niepowtarzalny klimat Modej Polskiej ijake modnych wwczas

135

taternickich kurortw. Pisanie Huberta Jarzbowskiego wciga, bawi, wzrusza izadziwia swobod gry zkonwencj oraz zczytelniczymi oczekiwaniami. Zarazem okazuje si gboko indywidualne, naznaczone wyrazistym,
autorskim pitnem. A trudno uwierzy, e to debiut ie autor ma zaledwie
dwadziecia siedem lat.
Weronika Grska

Karola Englischa
portret wielokrotny

namy dwa portrety Karola Englischa. Napierwszym widzimy nastoletniego chopaka opucuowatej twarzy, zadnie uczesanymi wosami
zprzedziakiem, modzieczym wsem oraz postaw ciaa iumiechem
majcymi wiadczy owielkiej pewnoci siebie. Ubrany jest do osobliwie.
Jak prawdziwy mody dentelmen koca XIX wieku manasobie bia koszul zkonierzykiem ikrawat wpaski. Wodrnieniu odinnych chopcw
zwyszych sfer nagrzbiet dozdjcia zaoy jednak szar wojskow kurtk,
narami zarzuci skrzan torb iprzepasa si konopn lin. Jest najwikszym zdobywc tatrzaskich szczytw, najlepszym taternikiem swoich czasw. Ichce, eby wszyscy otym wiedzieli.
Nadrugim zdjciu widzimy mczyzn osurowym wyrazie twarzy. Jego
oblicze poorane jest zmarszczkami, mabujne wsy iodsonit pier. Nie
maniczego doudowodnienia iniczego odludzi nie chce. Duo wyciu przeszed. Jedyne, coczy te dwie postaci, tozarzucona nagrzbiet konopna lina.
Tylko ona jest tasama. Chocia Englisch by wykluczony przez cae rodowisko grskie inie by mile widziany wTatrach, nie porzuci wspinaczki. By

137

alpinist iasem wywiadu, azdjcie wykonano dwa lata przed najwikszym


sprawdzianem ycia wybuchem II wojny wiatowej.
Gdy w1896 roku jego mama Antonina Englisch pierwszy raz zabraa go wTatry, Karol mia pitnacie lat. Ju rok pniej stanli wetrjk, zprzewodnikiem
Johannem Hunsdorferem starszym jako pierwsi ludzie nawierzchoku Jaworowego szczytu. Tatry byy wwczas jeszcze dzikie iniedostpne. Jeszcze dwie dekady wczeniej poTatrach chadzano gwnie gromadnie, wtowarzystwie wielu
gralskich przewodnikw iprzy akompaniamencie muzyki. Nowoczesne, sportowe podejcie dowspinaczki jeszcze nie istniao. Wiele szczytw iturni czekao naswych zdobywcw. Doich zdobycia nawet bardziej ni sia iwytrzymao
potrzebne byy nieskrpowana fantazja, rozmach izapa. Nie liczc oczywicie
odpowiedniej zapaty dla spiskich przewodnikw. Najwikszymi zdobywcami
owych czasw okazali si ucze krakowskiego gimnazjum ijego mama.
Wostatnich latach XIX wieku pady: Dzika Turnia, May Koowy, Czarny
Szczyt, Rogata Turnia, Podufaa Turnia. Nic wTatrach nie udao si Karolowi zdoby jedynie wroku 1899, gdy wnagrod zadobrze zdan matur
matka zabraa go wAlpy. XX wiek zacz si odWielkiej Granackiej Turni
iWielkiego Kocioa, poktrych przysza kolej nanieny Szczyt, May Jaworowy, niezliczone turnie wJaworowej Grani iNowolenej Grani. Gra padaa zagr, nieznane dotychczas nikomu wierzchoki otrzymyway pozdobyciu nazw. Niemale cae Tatry wysokie naleay doKarola.
Jako jeden zpierwszych chodzi te zim nanartach. Wten sposb zwiedzi midzy innymi Sawkowski Szczyt, Krzyne Liptowskie iKrywa.
Zesp wspinaczkowy matki isyna nie nalea docodziennych zjawisk. Chocia chodzca pograch kobieta nie budzia ju zdziwienia iszoku, jak przed
trzydziestu laty, jednak panie ograniczay si naog dodobrze znanych
szlakw, cho, trzeba doda, niekoniecznie atwych. Antonina Englisch bya
prawdziwym wyjtkiem.
Nic dziwnego, epoczynania rodziny Englischw budziy zaciekawienie,
podziw izawi. Dodatkowo podrowali wTatrach winny sposb ni pozostali turyci. Wycieczki zaczynali upodna gr, doliny przebywali furkami noc, nigdy nie biwakowali pod cianami.
Kolejne wejcia nadziewicze turnie zpewnoci cieszyy Karola. Chcia jednak
dokona czego wikszego, zapisa si whistorii ipanoramie Tatr nazawsze.
Podobnie jak zdobycie Matterhornu oznaczao koniec klasycznej epoki alpinizmu zdobywczego, wTatrach jedna gra pozostawaa symbolem niedostp-

138

noci. By toOstry Szczyt (2360 m), niewielka, ale bardzo miaa turnia wgrani
gwnej Tatr pomidzy dolinami Jaworow napnocy iStarolen napoudniu.
Gra uchodzia zaniemoliw dozdobycia. Karol nie mg nie sprbowa.
Pierwszy raz Englischowie wyprawili si naOstry Szczyt ju w1900 roku
wtowarzystwie dwch Johannw Hunsdorferw ojca isyna, najlepszych
przewodnikw naSpiszu (pani Antonina, zpochodzenia Austriaczka, lepiej
czua si wtowarzystwie przewodnikw niemieckojzycznych ni polskich grali). Nie udao si wej naszczyt. Zdobyto tylko poudniowy wierzchoek.
Stary Hunsdorfer nazywa Szpiczasty Szczyt przekltym psem, anie gr.
Rok pniej ambitny taternik zelska, Karl Jurzyca, udowodni, enie istnieje nic takiego jak poudniowy wierzchoek Szpiczastego Szczytu. Nie
wszystko, coKarol ogasza wniemieckiej, polskiej iwgierskiej prasie byo
cakowit prawd.
Nie zmienio tego nawet opublikowanie przez Karola fotografii, naktrej
gra rzeczywicie miaa dwa wierzchoki...
W1902 roku Karol oraz jego przewodnicy dokonuj prawdziwego oblenia gry. Zamawiaj dziesi metalowych hakw umiejscowego kowala icodziennie umieszczaj wpnocnej cianie pojeden, dwa. Poprzeszo tygodniu wytonej pracy decyduj si naatak szczytowy.
25 sierpnia 1902 roku niemoliwa dozdobycia gra znajduje pogromcw.
Nawierzchoku staje Johann Hunsdorfer starszy, drugi doskonay przewodnik Johann Strompf, oraz matka zsynem.
Karol macha nawierzchoku biao-czerwon flag, byzrobi nazo nielubicemu Polakw wacicielowi Doliny Jaworowej, ksiciu Hohenlohe
oraz rwienikom, ktrzy widz wnim syna austriackiego serwilisty. Pani
Antonina dla zachowania dobrych obyczajw przed wykonaniem fotografii naszczycie zakada eleganck sukni oraz kapelusz zszerokim rondem.
Karol zakopuje gboko pod kamieniami swj bilecik wizytowy. Chocia
madopiero 21 lat, nieco nawyrost tytuuje si doktorem nauk prawniczych.
Zostanie on znaleziony dopiero pod koniec lat pidziesitych przez Laco edivego iMilana Rybanskiego.
Spiczasty wzity Carolus Victor"* telegram takiej treci Karol wysya
doJanusza Chmielowskiego bezporednio pozejciu doSmokowca. Najtrudniejsza gra wTatrach zdobyta Karol zwycizca.
*

Pisownia oryginalna.

139

Karol zwycizca. Tak musia myle osobie chopiec zpierwszej fotografii.


Dla lepszego efektu dramatycznego teksty oswym wyczynie ilustruje zdjciami wspinaczki nawspania iglic skaln.
Niestety nie jest toOstry Szczyt, aAiguille dArgentire wAlpach nieopodal Chamonix, auwiecznionym nafotografii miakiem nie jest Karol.
W1903 roku Karol przechodzi gra midzy Polskim Grzebieniem aGerlachem,
zdobywa Ostr, Krtk igra Soliska. Samotnie wchodzi naZachodni Szczyt
Wide, cowtamtym czasie stanowio wielk rzadko. Koczy prawo naUniwersytecie Jagielloskim izaczyna prac. Coraz rzadziej bywa wTatrach, coraz czciej wAlpach. Wkocu przestaje wTatry przyjeda niemal zupenie.
Pierwsi byli Alfred Martin iGnter Oskar Dyhrenfurth. Przeprowadzili badania idoszli downiosku, enie wszystko wygldao tak jak Englisch przedstawia. Tu wyretuszowane albo zgoa nieprawdziwe fotografie, tam mgliste iniejasne opisy, jeszcze gdzie indziej brak jakichkolwiek ladw pojego
obecnoci wterenie. Stwierdzili ponad wszelk wtpliwo, enie by pierwszym, ktry wszed naGerlach grani odPolskiego Grzebienia, gdy ten zaszczyt przypad wudziale Alfredowi Martinowi. Tonie Karol by pierwszym
zdobywc Grani Solisk, lecz Dyhrenfurth. Wiele innych gr zostao odebranych Karolowi irozdzielonych pomidzy zainteresowanych.
Pniej nadszed czas Romana Kordysa. Rozwin on oskarenia swych
niemieckich kolegw wopublikowanym wTaterniku w1907 roku artykule
Mistyfikacye wtaternictwie. Udowodni ponad wszelk wtpliwo, eKarol Englisch nie wszed naprawie adn gr pierwszy. Wjednych przypadkach kama oswoim wejciu, winnych... przyznawa sobie pierwszestwo
naszczytach, ktre wogle nie istniay!
Te szczyty, ktre jeszcze nie byy zajte przez Martina, Dyhrenfurtha, Dubkego, Rumpelta, Fabescha iBoehna, Korys rozdzieli porwno midzy siebie iswych najbliszych przyjaci zLwowa Zygmunta Klemensiewicza
iJerzego Malank. Wszyscy trzej byli popi lat modsi odKarola iwTatry trafili zaraz ponim.
Skd te ataki? Poczci std, enanie poprostu zasuy. Poczci zzamiowania doprawdy. Zeszczerej chci oczyszczenia tatrzaskiej literatury turystycznej zbezliku jego wieloletnich abezprzykadnych faszerstw.
Dlatego, eCi wszyscy modzi chopcy sami chcieli by kochani ipodziwiani. Sami chcieli widzie si iby widzianymi jako zwycizcy. Jako Alfredus
Victor czy Romanus Victor...

140

Dla wszystkich byo jasne, enazwisko Karola Englischa tosynonim kamstwa, mitomanii, oszustw ikonfabulacji.
Taki stan utrzyma si przez wiele lat. Englisch nie broni si. Milcza. Zajmowa si innymi sprawami. W1919 roku uczestniczy wkonferencji pokojowej wParyu, pracowa jako profesor statystyki, nastpnie wstpi dopolskiego wywiadu. Nie przestaje wspina si wAlpach.
Karol widzia Tatry inaczej ni jemu wspczeni. Bliej mu byo raczej
dospojrzenia Wadysawa Cywiskiego, skoncentrowanego nanajmniejszych szczegach, nawyawianiu zmorza turniczek iskaek takich, ktre mona zdoby, nada im nazw ipowikszy wten sposb Tatry onow
gr, dwie przecze iprzynajmniej dwie nowe ciany.
Natym wanie polega jeden zaspektw sprawy Englischa. Wspczeni taternicy nie umieli dostrzec gr, ktre on dostrzega. Nie byli wstanie. Std oskarenia, eniektre zezdobytych przez niego szczytw nie istniay. Noe, Turnia Hillera, Szczyt Weissa, Szczyt Eljasza istniay jak najbardziej! Ale tylko on jewidzia...
Gdy w1941 Komenda Gwna Zwizku Walki Zbrojnej zdecydowaa si rozbudowa Stragan awic sie gbokiego wywiadu natereny Rzeszy,
szedziesicioletni Karol natychmiast doniego przystpi. Uwaa tozaswj
obowizek jako najstarszego urzdnika wstanie spoczynku reprezentujcego Rzeczpospolit weWiedniu. Przyj pseudonim Tatrzaski. By naMatterhornie, Trygawie, naMonte Rosa iwDolomitach, ajednak najbardziej tskni zagrami modoci, wktrych by persona non grata.
Odtego momentu najmniejsze potknicie lub bd wsztuce groziy mierci.
Karol stan naczele siatki II Oddziau, przez dowdcw przeznaczony by
dozada specjalnych. Oskali jego dziaa zbraku rde ipenej konspiracji pewnie nie dowiemy si nigdy. Jak wida sawa nie bya dla niego najwysz wartoci...
Stworzy raport oprzewidywanych metodach stosowania broni chemicznej
przez Wehrmacht, wskaza lokalizacje wielu fabryk broni iamunicji, wtym
lotniczych wWiener Neudorf, Mdling iEnzesfeld, iopracowa szkice stanowisk artylerii przeciwlotniczej weWiedniu. Pod pseudonimem Tatrzaski napisa dugie iszczegowe raporty dotyczce niemieckich urzdze
przemysowych; koniecznoci isposobach tworzenia organizacji podziemnej wrd polskiej modziey wywiezionej doNiemiec dopracy, czy owykorzystywaniu przez Niemcw materiaw dawnych ministerstw galicyjskich.
Tyle wiemy zaktu oskarenia wsprawie 8 J 251/44G. Grupa Karola zostaa
zdekonspirowana w1943 przez zdrajc Ludwika Kalksteina ijego konkubin

141

Blank, agentw Gestapo wpolskim wywiadzie. Tych samych, ktrzy odpowiadaj zazatrzymanie generaa Grota-Roweckiego. Karol Englisch siedzia
wwizieniach Margarethengefngs iUntersuchungshaftenstalt I.
Dozakadu karnego przewo go razem zinnym taternikiem, Staszkiem
Sonk, ktry zaraz powojnie jako pierwszy poinformowa polskie rodowisko grskie olosie Karola Englischa.
Ruszaj procesy. Wyrok by zgry ustalony mier. Trzeba byo jednak
rozegra teatr, bymc odczyta tprzeraajc formu In Namen des deutschen Volkes, wimieniu narodu niemieckiego, wmajestacie prawa. Podczas
rozprawy pytano oskaronych wycznie oimi inazwisko, nic wicej. Karol, czyli Tatrzaski; Katarzyna, czyli Wadysawa Maciesza; Zofia Kubusko iRudolf Zwasta. Wszyscy skazani namier. 14 marca Berlin zatwierdza wszystkie wyroki, adwa tygodnie pniej wojska radzieckie wkraczaj
doAustrii. Skazani czekaj.
5 kwietnia, awic dzie przed tym, kiedy radzieckie czogi dotary doprzedmie Wiednia, Karola oraz czterdziestu trzech innych skazanych mczyzn
wycignito zceli mierci ipognano napiechot pod eskort dowizienia
wStein an der Donau. Osiem dni pniej Wiede zostaje zdobyty przez II
iIII Front Ukraiski.
Wiede ponie, midzy ruinami grasuj bandy napadajce nabezbronnych
ludzi, adyrektor wizienia wStein nad Dunajem podejmuje decyzj ozwolnieniu winiw. Wie, ewojna jest przegrana. Zamiast uwolni wszystkich
przetrzymywanych odrazu, kady stojcy nadziedzicu musi przej przez
czasochonne imudne procedury biurokratyczne.
Katarzyna wychodzi nawolno. Kilka dni wczeniej zwolniono wszystkie inne kobiety. Skazane zostay namier przez zgilotynowanie. WeWiedniu nie byo jednak adnej gilotyny ikobiety zostay uaskawione.
Pozostali winiowie jednak stoj iczekaj nawolno, odktrej dzieli
ich ju tylko biurokracja, a nagle dowizienia wpada fanatyczny oddzia
SS. Rozpoczyna si masakra. Esesmani maj karabiny maszynowe, wszyscy
nadziedzicu padaj martwi pod ich kulami. Ludzie kryj si pokorytarzach, wcelach, wstowce, wpiwnicach. Wszyscy jednak zostaj znalezieni
ibestialsko zamordowani, wcznie zdyrektorem wizienia istra. Czterysta bezsensownych mierci. Karol rwnie nie zdoa si ukry. Ginie odesesmaskiej kuli mierci bohatera.
Nawet najbardziej zaciekli przeciwnicy poupywie czasu zauwayli, etobaha wswej istocie sprawa. Zwyky spr modych chopakw pragncych dokonywa wielkich rzeczy izosta docenianymi, ktry wymkn si spod kontroli.

142

Roman Kordys niedugo przed mierci ocenia Karola zupenie inaczej,


ni gdy wwieku 21 lat pisa Mistyfikacyje wtaternictwie:
(...) droga Englischa zaimponowaa nam niesychanie... Odwaga zaatakowania tak nadzwyczajnie stromej, nieprzerwanej adnym pitrem, zdawao si nam niebotycznej, czarnej, odstraszajco gronej ciany, zostawia
daleko zasob wszystko, comy dotychczas poznali wTatrach... Aipotem
przez duszy czas by dla nas Ostry Szczyt symbolem najtrudniejszego
wierchu tatrzaskiego imiernikiem wszystkich nowych istarych zuchwaych zdobyczy taternickich...
Znamy tylko dwie fotografie Karola Englischa. Jego portretw jest jednak
owiele wicej. Jeden namalowa sam swymi przejciami itekstami onich.
Tojest Karol Zwycizca, Carolus Victor. Zwycizca, ktry nie potrafi powstrzyma si przed dziecinnym retuszowaniem fotografii, byby bardziej
kochanym.
Drugi namalowali jego wrogowie. Jest toKarol Kamca. Kamca, ktremu
wszyscy zazdroszcz.
Trzeci portret namalowa wlatach siedemdziesitych historyk taternictwa
Bolesaw Chwaciski wtekstach opublikowanych wTaterniku iWierchach. Dziki solidnej irzetelnej pracy oczyci imi Karola, udowodni,
efaktycznie by on najwikszym zdobywc tatrzaskich wierchw. Tam
te odmalowa pikn wojenn kart yciorysu Karola. T, naktrej Englisch nanowo namalowa swj portret portret zwycizcy. Tym razem
prawdziwego.

143

LADAMI ENGLISCHA
Kady, kto chce zapewni sobie udany tatrzaski sezon (lub kilka), moe atwo touczyni, podajc ladami pierwszych wej Karola Englischa. Dla
trzydziestu czterech spord jego wycieczek zlat 18971903 znalazo si miejsce wosiemnastu rnych tomach przewodnika Witolda Henryka Paryskiego. Sto:
13.08.1897 Jaworowy Szczyt, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st.
[WHP t. 16]
14.07.1898 Dzika Turnia, Turnia nad Rohatk, Wynia Rohatka, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP 14]
18.07.1898 May Koowy Szczyt, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer
st., J. Strompf [WHP t. 24]
24.07.1898 Czarny Szczyt, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP
t. 23, 24]
2.08.1898 czwarte znane wejcie naKoowy Szczyt zCzarnego, K. Englisch,
A. Englisch, J. Hunsdorfer st., J. Strompf. Szli zZielonego Stawu grnym trawersem przez Dugi Jastrzbi leb doDoliny
Jastrzbiej [WHP t. 23, 24]
16.07.1900 zejcie zBaranich Rogw zachodnim lebem Baraniej Szczerby,
K. Englisch, A. Englisch [WHP t. 20]
26.07.1900 Rogata Turnia, Podufaa Turnia, drugie (lub pierwsze) wejcie naPodufa Przeczk, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer m. [WHP t. 13]
30.07.1900 Biaa awka, Siodeko Hunsdorferw, K. Englisch, A. Englisch,
J. Hunsdorfer st. [WHP t. 16]
17.07.1900 Biaa awka odJaworowej, Siodeko Englischa K. Englisch,
A. Englisch, dwch Hunsdorferw [WHP t. 16]
28.08.1900 omnica przez Cmentarzysko, K. Englisch, A. Englisch, dwch
Hunsdorferw [WHP t. 21, 22]
02.01.1901 (niepewne) pierwsze wejcie zimowe naWielick Kop, K. Englisch, K. Jordn, J. Franz st., J. Hunsdorfer m. [WHP t. 13]
25.07.1901 Wielka Granacka Turnia, K. Englisch, J. Hunsdorfer m. [WHP
t. 13]
20.07.1901 Wielki Koci, K. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP t. 17]
01.01.1902 szste zimowe wejcie naSawkowski Szczyt, K. Englisch,
K. Jordn, J. Franz st., J. Hunsdorfer st. [WHP t. 14]

144

25.07.1902 Przecz wOstrym, K. Englisch, L. Koziczinski oraz dwch


Hunsdorferw (dolna cz drogi sam Karol 22 VII 1902),
tego samego dnia niepewne samotne pierwsze wejcie naMay
Ostry Szczyt [WHP t. 16]
01.08.1902 wejcia wJaworowej Grani, K. Englisch, A. Kamiski. Prawdopodobnie: Wynia Ryglowa Przecz, Wielka Jaworowa Turnia,
Ryglowa Przecz, Porednia Jaworowa Turnia, Zadnia Rogowa
Przecz, Skrajna Jaworowa Turnia, Skrajna Jaworowa Przecz,
abi Wierch jaworowy, abi Przechd, Zielony Wierch Jaworowy, Zielona Przecz, Zielona Czuba [WHP t. 15]
07.08.1902 Nowolene Turnie, K. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP t. 13, 14]
16 (17?).07.1902 Lodowy Zwornik, Wynia Lodowa Przecz, nieny
Szczyt, K. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP t. 18, 19]
17.08.1902 May Koci, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP
t. 17]
20.08.1902 May Jaworowy, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st.
[WHP t. 15]
21.08.1902 Krzesany Rg, wedug Paryskiego wiadomo owejciu nieprawdziwa, B. Chwaciski si ztym nie zgadza. [WHP t. 14]
25.08.1902 Ostry Szczyt, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st.,
J. Strompf [WHP t. 16]
13.01.1903 pierwsze wejcie zimowe naKrzyne Liptowskie, K. Englisch,
K. Jordn, J. Hunsdorfer st. iP. Spitzkopf [WHP t. 4]
15.01.1903 pierwsze wejcie zimowe naKrywa odTrzech rde przez
Gronik. Zejcie naPawow Polan Wielkim lebem. K. Englisch, K. Jordn, J. Hunsdorfer st. iP. Spitzkopf [WHP t. 8]
18.07.1903 Ostra, Krtka, K. English, P. Spitzkopf st. byli pierwszymi znanymi turystami wDolinie Suchej Waeckiej [WHP t. 8]
19.07.1903 Wielkie Solisko (zFurkotnej przez Poredni Soliskow awk,
zejcie doDoliny Mynickiej), Porednie Solisko, Wynia Soliskowa awka, Porednia Soliskowa awka, Leskowska Przeczka, K. English, P. Spitzkopf st. [WHP t. 8]
24.07.1903 Ninia Wysoka Gerlachowska, Ninia uczywniaska Szczerbina (najprawdopodobniej podczas wycieczki naGerlach zPolskiego Grzebienia), K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st.
[WHP t. 12]
28.07.1903 niepewne pierwsze wejcie naKop Popradzk zDolinki Smoczej zniewiadomymi towarzyszami. [WHP t. 9]

145

29.07.1903 pierwsza droga pd.-zach. cian Zmarzego Szczytu, K. Englisch, J. Hunsdorfer st. Droga atwa, nieciekawa [WHP t. 11]
30.07.1903 Hiczowa Turnia, K. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP t. 6]
09.08.1903 pierwsze wejcie naMiguszowieski Szczyt Czarny odCzarnostawiaskiej Przeczy, zarazem pierwsze wejcie naow
przecz (odWielkiego Stawu Hiczowego), K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP t. 6]
12.08.1903 Przecz wWidach (prba wejcia naWielki Szczyt Wide),
K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st., jedno zpierwszych
zej przez Miedziane awki, zjazdy nalinie [WHP t. 21, 22]
17.08.1903 samotne wejcia naZachodni Szczyt Wide iWyni Miedzian Przeczk podczas wycieczki naomnic [WHP t. 21, 22]
24.08.1903 Barani Kopiniak, Porednia Barania awka, Barani Przechd, Wynia Barania awka (pierwsze waciwe wejcie cokolwiek tomaoznacza) wramach wycieczki naBaranie Rogi,
K. Englisch, A. Englisch [WHP t. 20]
Hubert Jarzbowski

146

You might also like