Miernictwo Notatki

1 0 1 0
Literatura:
Miernictwo elektroniczne
Podstawowa

Policz to, co mona policzy, zmierz to co mona

zmierzy, a to co jest niemierzalne, uczy mierzalnym
Galileo Galilei

Uzupeniajca

Dr in. Zbigniew wierczyski
E
Rw
Materiay pomocnicze do wykadu.

Wycznie do uytku wewntrznego!!!!!
1. Metrologia elektryczna -A.Chwaleba.... WNT W-wa 2003

2. Podstawy miernictwa J.Dusza.... Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej W-wa 1998
3. Podstawy miernictwa J.Piotrowski WNT W-wa 2002
4. Podstawy metrologii elektrycznej M.Marcyniuk... WNT W-wa 1994
5. Miernictwo elektryczne i elektroniczne - Z.Parchaski
WSZiP W-wa 1996
6. Podrcznik metrologii P. Sydenham
7. Wstp do analizy bdu pomiarowego J.R.Taylor PWN W-wa 1995
8. Wspczesna metrologia zagadnienia wybrane J. Barzykowski

9. Scalone przetworniki A/C i C/A akomy.. PWN 1992
10. Scalone przetworniki analogowo-cyfrowe i cyfrowo-analogowe
R. Plassche WK W-wa 1997
11. Zarys cyfrowego przetwarzania sygnaw- C. Marve
WK W-wa 1999
12. Elektotechnika S. Bolkowski WSZiP
2
KATEDRA M ETROLOGII ELEKTRONICZNEJ I F OTONICZNEJ
Podstawowe definicje
Proces pomiarowy
Pomiar proces poznawczy, ktry

umoliwia obiektywne odwzorowanie
wasnoci fizycznych obiektw w
dziedzinie liczb
Wielko mierzalna (fizyczna)
waciwo zjawiska lub ciaa, ktr mona
wyznaczy jakociowo i ilociowo
Mona rozrni wielkoci:

opracowanie Zbigniew wierczyski
Proces pomiarowy:
ustalenie modelu fizycznego
zbudowanie modelu matematycznego obiektu
ustalenie modelu metrologicznego
wybr metody pomiaru i rodkw technicznych
dokonanie pomiaru
opracowanie i interpretacja wynikw pomiaru

cige (analogowe) i ziarniste (dyskretne)

aktywne (czynne) i pasywne (bierne)
3
4
Podstawowe definicje c.d.

Narzdzia pomiarowe
Pomiar (definicja operacyjna) proces

poznawczy polegajcy na porwnaniu wartoci
wielkoci mierzonej z pewn jej wartoci przyjt
za jednostk miary
Jednostka miary umownie przyjta i wyznaczona
z dostateczn dokadnoci warto danej
wielkoci, ktra suy do porwnania ze sob
innych wartoci tej samej wielkoci
Ukad jednostek miar zbir jednostek miar
wielkoci mierzalnych
Narzdzia pomiarowe zesp rodkw technicznych

wykorzystywany w czasie pomiaru
Wzorzec narzdzie pomiarowe odtwarzajce jednostki
miary lub ich wielokrotnoci
Przyrzd pomiarowy narzdzie pomiarowe suce do
wykonywania pomiaru (analogowe i cyfrowe)
rdo
zjawiska
XR
Przyrzd
pomiarowy
XZ
Obserwator
Wzorzec
Schemat funkcjonalny przebiegu procesu pomiarowego

5
6
Narzdzia pomiarowe
Przetwornik
X
Ukad porwnania
(komparator)
Metody pomiarowe
Metody pomiarowe mona dzieli ze wzgldu na:
sposb przetwarzania sygnau pomiarowego:
Pole
informacyjne
Urzdzenie
odczytowe
analogowe
cyfrowe

Y-sygna pomiarowy
Ukad
odniesienia
sposb uzyskiwania wyniku pomiaru:
bezporednie
porednie
zoone (zmiana warunkw)
Schemat funkcjonalny przyrzdu pomiarowego

System pomiarowy zbir funkcjonalny przyrzdw i

przetwornikw pomiarowych objty wsplnym
sterowaniem (wewntrznym lub zewntrznym) tworzcy
jedn organizacyjn cao
Metoda pomiarowa zesp czynnoci wykonywanych
podczas przeprowadzania pomiaru celem okrelenia
wartoci wielkoci mierzonej (wyniku pomiaru)
sposb porwnywania wielkoci mierzonych z ich wzorcami:
podstawowa (absolutna)
porwnawcza

odchyowa, rnicowa, zerowa, kompensacyjna, komparacyjna
8
KATEDRA METROLOGII ELEKTRONICZNEJ I FOTONICZNEJ
Prawo Ohma
Podstawowe prawa fizyczne

opisujce obwody elektryczne
I=
R
IR1
I
Rw
Prawo Ohma
Prawa Kirchoffa
Twierdzenie Thevenina
rda napi i prdw
R1
U
R
UR2
R2
P = UI
Rw
10
Prawa Kirchoffa
Rezystancja wypadkowa
sieci rezystorw
Rw
Rw
Poczenie szeregowe

IR1
i =n
IR1
I
R1
UR2
= 0;
R2
U = E
i
R1
E = IRw = IR1 + IR2 Rw = Ri
UR2
R2
i =1
Poczenie rwnolege

I
I1
R1
I3
I2
R2
R3
= 0;
I
i
wp i
= I wyp i
I1
E
I2
R1
R2
I = I1 + I 2 =
i=n
1
1
=
Rw i=1 Ri
i
11
E
E E
= +
Rw R1 R2
12
Idealne rda
E
Rw
Urzdzenia zdolne do wytwarzania rnicy

potencjau (napicia) nazywamy rdami
siy elektromotorycznej (oznaczamy E lub
SEM); Rw=0
Urzdzenia zdolne do wytwarzania prdu

nazywamy rdami prdu; Rw=
Rzeczywiste rda
E
Rw
I
Rw
Rw
13
Twierdzenie Thevenina
14
Dzielnik napicia
E
Rw

E
Rw
E
Rw
Dla kadego obwodu w jego dowolnych

dwu punktach mona wyznaczy
schemat zastpczy w postaci
zastpczego idealnego rda napicia i
rezystancji zastpczej
warto zastpczego idealnego rda napicia
odpowiada wartoci napicia midzy punktami, w
ktrych wyznaczany jest schemat zastpczy
warto rezystancji zastpczej oblicza si na
podstawie rezystancji obwodu, przy zaoeniu, e
rda napiciowe w obwodzie maj rezystancj
zerow (z punktu widzenia rezystancji
stanowi zwarcie).
R1
Uwe
R2
Jest to czwrnik
Uywany jako element sucy do
regulacji podzakresw w aparaturze
pomiarowej i samodzielne urzdzenie
stosowane w ukadach i systemach
pomiarowych
Uwy
U wy =U we
R
R2
U
=U we wy = we
R1 + R2
Rwe
k
15
16
Integrator
Sygnay stae i zmienne
Jest to ukad cakujcy
C
R
-
U=
u(t)
Uc
i(t)
Sygna elektryczny x(t), zmienny w czasie t,

nazywamy okresowym, jeli istnieje warto T taka,
e spenione jest rwnanie x(t)=x(t+T) dla dowolnej
wartoci t
Najmniejsza warto T speniajca ten warunek
nazywa si OKRESEM, a jej odwrotno
CZSTOTLIWOCI f
Przykad sygnau okresowego:

sygna sinusoidalny u(t) =Um*sin(t);
-pulsacja; =2f
Sygnay stae DC; sygnay zmienne - AC
17
18
Parametry globalne
Sygnay i ich parametry
u(t)=U
U r =
Sygnay (prd, napicie)
1
u (t )dt
T 0
u(t)=Umsin(2ft)
0
u(t1)
Um
tf
Warto rednia
Warto skuteczna
Up-p
t1
T=1/f
u(t)=U0+Umsin(2ft)
Um
U sk =
U0
U0
0
1
0,5
napicie
19
Popularne sygnay
1,5
0
1
U sk =
-0,5
Um
2
20
1,5
napicie
0,5
-0,5
-1
-1,5
1,5
napicie
0,5
0
1
Ur warto rednia (skadowa staa, DC)

Usk warto skuteczna
Um amplituda
Upp warto midzyszczytowa
u(t1) warto chwilowa (w danej chwili)
T - okres czas trwania jednego penego cyklu
f czstotliwo liczba cykli na jednostk czasu
(f=1/T)
- przesunicie fazowe (tylko dla sygnaw o
jednakowych czstotliwociach)
-0,5
u(t ) = U 0 + U m sin(t + )
-1
21
-1,5
Podstawowe informacje o
obwodach zmiennoprdowych
22
1,5
Co to za sygnay?
1
Sygnay zmienne (okresowe)

Moc
Elementy R L C
Impedancja
Liczby zespolone
napicie
0,5
s
1
-0,5
-1
-1,5
1,5
0,5
napicie
Parametry sygnaw okresowych

-1
-1,5
1 2
u (t )dt
T 0
s
1
-0,5
-1
-1,5
czas
24
Rozkad sygnaw okresowych
Analiza i synteza sygnaw

u(t) = Us inwt+1/3Us in(3wt-180)
i numer harmonicznej
i = i =i2f

1,5
u (t + T ) = U = + U m i sin(it + i ) i(t ) = I = + I m i sin(it + i )

i =1
i =1
1
U sk = U + U m2 i = U
2 i =1
2
=
h1 =
0,5
U
i=2
-0,5
2
i sk
h=
U12sk
U
i =2
2
i sk
U i2sk
i =1
U
i =2
2
im
-1
-1,5
u(t)=Us inwt
i =1
U max
U sk
U
kk = sk
U r
26
kod =
hn =
U1sk
U sk
U nm U nsk
=
U1m U 1sk
Moc chwilowa
p(t ) = u (t )i (t )
Wspczynnik szczytu lub amplitudy (ka)
u(t)= Us inwt+1/3Us in(3wt+180)
25
Wspczynniki
k sz =
u(t)=1/3U s in(wt+1 80)
U i2m
1
P = u (t )i (t )dt
T0
Wspczynnik ksztatu krzywej (kk)
Warto chwilowa mocy

Moc rednia
Dla przebiegw staych
u (t ) = U
Wspczynnik odksztacenia (kod)
Wspczynnik zawartoci n-tej

harmonicznej (hn)
P=
i (t ) = I
P = UI =
U2
= I 2R
R
Dla przebiegw okresowych

sinusoidalnych
T
1
U I
U m sin(t ) I m sin(t + ) = m m cos = UI cos
T 0
2
P = UI cos
27
28
Idealny rezystor
Prawo Ohma dla sygnaw sinusoidalnych

U
=Z
I
Impedancja (Z) moe si skada z :

rezystancji, pojemnoci i indukcyjnoci
Rezystancja R zwizana jest ze
stratami energii cieplnej
u R (t ) = U m sin t
iR (t ) =
u R (t ) U m
=
sin t = I m sin t
R
R
Prze bie g napi c ias inus oidalne g o na re zys torze i prdu

pynac e g o prze z re zys tor
u(t); i(t)
R=
i(t)
29
u(t)
U Um
=
I
Im
prd i napicie na rezystorze s w tej samej fazie.30

Idealny kondensator
Prze bie g napi cia i prdu na ide alnym konde ns ato rze
u =
Q
C
dQ
= ic
dt
Q = Cu
u(t);i(t)
Kadej zmianie napicia towarzyszy zmiana

adunku na kondensatorze
t
1
uC = Umax sin t
ic = C
u(t)
dU
d(Umax sin t)
=C
= CUmax cos t = Imax cos t
dt
dt
iC = Imax cos t = Imax sin(t )

2
31
i(t)
Umax U
1
= =
Imax
I C
impedancja (X) idealnego kondensatora X =
1
[ ]
C
(prd wyprzedza napicie o 900);
32
Idealna cewka
Przebieg napicia i prdu w idealnej cewce
u(t) ; i(t)
iL = Imax sin t
t
1
di
ei = L L
dt
u(t)
uL = L
uL = L
diL
dt
d(Imax sin t )
= LImax cos t = LImax sin(t + )

dt
2
Umax = LImax
Element rzeczywisty
S = U sk I sk
UZ
UR = Uzcos
[VA]
moc pozorna (cakowita)
P = U sk I sk cos [W ]
moc czynna
Q = U sk I sk sin [var]
moc bierna
Ux = Uzsin
S 2 = P2 + Q2
Uz2 = UR2 + Ux2

35
34
Uz2 = UR2 + Ux2

Uz2 I2 = UR2 I2 + Ux2 I2
Uz2 I2 = Uz2 I2 cos2+ Uz2 I2sin2
X
UX
R
UR
X = L
(prd opniony w stosunku do napicia o 900);
Moc w obwodach prdu zmiennego
Rzeczywisty element (obiekt) charakteryzuje si

skadow R oraz X (pojemnociow lub indukcyjn) i
dlatego przesunicie fazowe midzy napiciem i
prdem przyjmuje warto wiksz od - 900 ale
mniejsz od 900
iZ
Umax U
= = L
Imax
I
impedancja X idealnej cewki
33
i(t)
cos =
P
S
36
Impedancja
Liczby zespolone
Impedancja moe si skada z :

rezystancji, pojemnoci i indukcyjnoci.
OPORNIKI
Oporno jednostka ohm []

KONDENSATORY
Pojemno jednostka Farad [F]
impedancja idealnego kondensatora
CEWKI
liczba zespolona z= x+jy

j lub (i) jedno urojona j2=-1,
x =Re z - cz rzeczywista
y =Im z - cz urojona
Z = X + jY = Ze j = Z cos + jZ sin
Z=
X 2 +Y2
cos =
X
Z
sin =
Y
Z
Indukcyjno jednostka Henr [H]

impedancja idealnej cewki
37
Impedancja
U
Z = [ ]
I
38
Admitancja
Y =
IMPEDANCJA Z
[S ]
I
U
Y ADMITANCJA
Y = G + jB
szeregowe
R
Z = R + jX Z = Ze j
XC
1
1
1
=
+j
Z Rr
Xr
1
1
Y = =
Z Rs + jX s
G=
1
R
= s
Rr Z 2
G - konduktancja
39
Podstawowe pojcia i definicje.

Przedstawienie wzorcw wybranych miar
Suby pomiarowe
Impedancja - liczba zespolona

R - rezystancja - cz rzeczywista
X- reaktancja - cz urojona
Wzorce
rwnolege
XL
L
Z = R 2 + X2 R = Z cos( ) X = Z sin( )
B=
1
X
= 2s
Xr
Z
B - susceptancja
40
Wstp
Wykonywanie pomiarw wymusio potrzeb
istnienia wzorcw
Wzorzec miary jest narzdziem pomiarowym
sucym do odtworzenia lub odtwarzajcym za
znan dokadnoci miar wielkoci danej wartoci.
Miara wzorcowa musi zapewni atwo
porwnywania z innymi miarami wzorcowymi.
Pierwsze wzorce to wzorce antropometryczne
(gr. antropo-ludzki)
Wzorce w zalenoci od roli jak peni w
procesach pomiarowych tworz swoist
piramid hierarchiczn
42
Parametry wzorcw
Wzorzec (etalon) podstawowy wzorzec

o najwikszej dokadnoci
Etalon wzorzec sucy wycznie do
przekazywania miary innym wzorcom
Wzorzec jednomiarowy odtwarza tylko
jedn miar
Wzorzec wielomiarowy odtwarza wiele
miar (wzorce nastawne)
Wzorzec grupowy grupa kilku lub
kilkunastu wzorcw, na podstawie ktrych
okrela si warto jako np. redni
warto miar wzorcw z grupy.
43
Parametry wzorcw c.d.

Niedokadno wzorca maksymalna (dopuszczalna)

odchyka od wartoci nominalnej odniesiona do
wartoci nominalnej i wyraona w procentach. Liczby
wyraajce wzgldn dopuszczaln niedokadno
wzorca tworz znormalizowany szereg:
1 10; 2 10 , 5 10 (<0)
i podaje si je bez znaku i symbolu % np. 0.05. S one
klas dokadnoci wzorca
| max x |
kl
xN
Niepewno wzorcw o duej dokadnoci przyjto

podawa za pomoc liczby czci milionowych (10-6)
okrelonej symbolem ppm
| x|
kl
max
xN

10 6
[ ppm ]
44
Midzynarodowe Biuro Miar (siedziba w

Sever pod Paryem)
Midzynarodowe Biuro Czasu
Polska - GUM (Gwny Urzd Miar)
www.gum.gov.pl
USA - NBS (National Bureau of Standards)
Anglia - NPL (National Physical Laboratory)
Niemcy - PTB ( Physkalisch Technische
Bundesanstalt)
45
Wzorce miar - prd
46
Wzorce miar - napicie
Wzorzec miary natenia prdu

Waga prdowa odtwarza jednostk w
sposb definicyjny (6 ppm)
Porednio poprzez wzorce napicia i
rezystancji (1 ppm)
Kalibratory prdu elektroniczne
sterowane rda prdu staego (0.001%).
47
[%]
Suby pomiarowe
Warunki uytkowania zewntrzne

warunki w jakich wzorzec zachowuje
swoj klas i swe wasnoci
Warto nominalna miary wzorca warto jak powinien utrzymywa
wzorzec w warunkach nominalnych
100
Wzorzec miary napicia

Ogniwo Westona (do 0,0002 %)
rdo oparte na zjawisku
Josephsona dwa nadprzewodniki
rozdzielone cienkim dielektrykiem
(polski 0,002 ppm).
rdo z diod Zenera (0.001 %)
Kalibrator napicia elektroniczne
sterowane rda napicia staego
(0,005%)
48
Wzorce miar rezystor

dekadowy
Wzorce miar rezystancja

Wzorzec miary rezystancji
Wzorzec odniesienia oparty o
kwantowy efekt Halla (0,03 ppm)
Oporniki wzorcowe wzorce
nienastawne (5 ppm) maj dwie pary
zaciskw: prdowe i napiciowe
Wzorce nastawne -oporniki dekadowe
(0,01%)
49
Wzorce miar pojemno i indukcyjno
Wzorce miar czas i czstotliwo
Wzorzec miary pojemnoci

Wzorce liczalne (0,1 ppm)
nastawne (0,1 %)
Wzorzec miary indukcyjnoci
Wzorzec indukcyjnoci wasnej
liczalne (5 ppm)
nastawne (0,1%)
Wzorzec indukcyjnoci wzajemnej
51
50
Wzorzec miary czasu i czstotliwoci

Poniewa 1 Hz =1 s-1 (Hz - hertz), wic wzorce
czstotliwoci s jednoczenie wzorcami czasu.
Wzorce odniesienia to atomowe wzorce cezowe,
rubidowe oraz masery wodorowe.
Wzorce kontrolne I rzdu sprawdzane s przez odbir
radiowych sygnaw wzorcowych czstotliwoci.
Wzorcami kontrolnymi II i III rzdu s generatory
kwarcowe oraz zespoy aparatury do nadawania
sygnaw wzorcowej czstotliwoci drog radiow i
przewodow.
Wzorce uytkowe to generatory pomiarowe, zegary i
stopery
52
Przyrzd i pomiar
Rachunek bdw
Podstawowe pojcia, definicje i wzory.
Rne sposoby wyraania bdw
Sposoby okrelania bdw
PRZYRZD POMIAROWY - narzdzie techniczne, do

ktrego doprowadzamy wielko mierzon (XR) i po
dokonaniu odpowiednich czynnoci otrzymujemy
surowy wynik pomiaru (XZ), w formie, ktr moe
odebra obserwator
Oczekujemy e
XZ=XR
54
rda bdw i
niepewnoci w pomiarze

X

zy model obiektu,
ograniczona dokadno narzdzi pomiarowych,
niewaciwy przyrzd nie mierzy poprawnie badanej
cechy,
wpyw ukadu pomiarowego na wielko mierzon,
niestarannie zestawiony ukad pomiarowy,
niekontrolowany wpyw czynnikw zewntrznych na
przyrzd,
zakcenia wielkoci mierzonej (wpyw czynnikw
zewntrznych na obiekt)
55
inne
x = x xR
!!! Zapamitaj !!!
x =
x
xR
Bd bezwzgldny - jest to rnica

midzy wynikiem pomiaru x (surowym
wynikiem) i wartoci rzeczywist xR
R wielkoci mierzonej a wyraa si w tych
samych jednostkach, co wielko mierzona
Bd wzgldny - jest ilorazem bdu
x bezwzgldnego i wartoci rzeczywistej
xR (wyraany gwnie w procentach, dziki
temu jest przydatny przy porwnywaniu
jakoci pomiarw rnych wielkoci
x = x x
x =
x [%] = x x 100%
R
56
Warto poprawna
W metrologii warto rzeczywista jest pojciem

teoretycznym, jej przyblieniem jest warto poprawna,
czyli taka, ktra okrelona jest wystarczajco dokadnie.
Dlatego wprowadza si bd poprawny:
P x = x xP = p
p poprawka
p = P x = xP x
Suy do poprawienia
wyniku pomiaru
57
58
Zapis wynikw pomiarw
Graniczny bd pomiaru (niepewno

pomiaru) jest to bd bez znaku i okrela
przedzia taki, e:
x R < x g x , x + g x >
x g x xR x + g x
g x | x x R |
xR = x g x
Ostateczny zapis wynikw pomiarw musi mie

odpowiedni form. W tym celu dokonuje si zaokrgle
w nastpujcy sposb:
bdy ( i ) zaokrglamy zawsze w gr , do jednej cyfry
znaczcej
liczb przyblion, surowy wynik pomiaru (x)
zaokrglamy do tylu miejsc po przecinku, ile wystpuje w
bdzie bezwzgldnym.
Przykady:
x=2,494 i x=0,043
=>
x=237,465 i x=0,127
=>
(237,50,2) V
x=123375 i x=678
=>
123400700 lub (123,4 0,7) 103
59
Bd pomiaru - niezgodno wyniku

pomiaru z wartoci rzeczywist wielkoci
mierzonej
xP = x + p
Niepewno pomiaru
XR
(2,490,05) V; (2,49V 2%)
60
10
Podzia bdw ze wzgldu na

ich charakter
Zapis wynikw pomiarw c.d.

Liczba cyfr znaczcych niesie informacj o niepewnoci
wyniku pomiaru:

Liczba jednocyfrowa
Liczba dwucyfrowa
Liczba trzycyfrowa
Liczba czterocyfrowa
Liczba piciocyfrowa
1-9
10-99
100-999
1000-9999
10000-99999
(50 10 ) %
( 5 0,5 ) %
( 0,5 0,05 ) %
( 0,05 0,005 ) %
( 0,005 0,0005 ) %

bdy systematyczne
bdy przypadkowe
bdy grube (nadmierne, omyki)
Przykady:
x=2 i x=0,043
zapisujemy
x=2,3
odczytujemy (2,300,05) V
(2,000,05) V; (2,00V 2%)
61
62
Podzia bdw ze wzgldu na

ich charakter
Zadanie
Bd systematyczny - jest to bd, ktry przy wielokrotnym

pomiarze danej wielkoci w nie zmienionych praktycznie
warunkach, pozostaje stay co do wartoci i co do znaku, albo
zmienia si wedug znanej zalenoci. Istotn cech bdu
systematycznego jest to, i mona w wielu wypadkach usun go
z wyniku pomiaru wyznaczajc poprawk
Bd przypadkowy - jest to bd zmieniajcy si w sposb
przypadkowy zarwno co do wartoci, jak i co do znaku przy
wielokrotnym powtarzaniu pomiaru danej wielkoci w
praktycznie niezmiennych warunkach.
Bd nadmierny - zwany te bdem grubym lub omyk. Jest to
raca odmienno wyniku pomiarowego od pozostaych. Jeli
jest to faktycznie omyka, wtedy pomiar taki odrzucamy w
przeciwnym razie wynik taki naley podda wnikliwej analizie
W wyniku piciokrotnego pomiaru rezystancji

RX uzyskano nastpujce wyniki:
100,12
100,14
100,06
100,11
100,08
xz x
64
P ( x1 < X < x 2 ) =
f (x )dx
E(X ) =
xf ( x )dx
= E [ X E ( X )] 2 =
[X
E ( X )] 2 f ( x )dx
P(x1<X<x2) - prawdopodobiestwo, e zmienna losowa przyjmie

wartoci pomidzy x1 a x2 (Pole pod krzyw gstoci)
E(X) - warto oczekiwana, jest miar skupienia rozkadu
2 - wariancja, jest miar rozproszenia rozkadu. Wielko jest
odchyleniem standardowym (odchyleniem rednim
66
kwadratowym)
f (x )dx
=1
F ( x ) = P ( X ) = P ( < X < x ) =
f (x )dx
x2
x1
f(x) - funkcja gstoci

prawdopodobiestwa (gsto
prawdopodobiestwa)
F(x) - dystrybuanta zmiennej losowej
Zmienna losowa X - jest to wielko mierzalna, ktrej wartoci

(x) zale od przypadku. W wyniku jednego pomiaru zmienna
losowa (X) przyjmuje tylko jedn warto (x) spord wszystkich
moliwych.
dF ( x )
dx
F ( ) = P ( < X < ) =
Wynik pomiaru i bd przypadkowy mona traktowa jak zmienne

losowe. W dalszych rozwaaniach zakadamy, e wynik pomiaru nie
jest obciony bdem systematycznym.
f ( x) =
x R < x z x , x z + x >
Zmienne losowe c.d.
Zmienne losowe
Jakie jest najlepsze przyblienie wartoci RX i z

jak dokadnoci mona je okreli?
63
65
11
Rozkad normalny
Rozkad normalny c.d.
.
1
e
2
E ( X ) = xR
( x E ( X )) 2
f ( x) =
.
1
e
2
( x xR )2
2
f(x)
1 < 2
Wartoci prawdopodobiestwa dla

szczeglnych przedziaw:
P(xR-<x<xR+)=0,68
P(xR-2<x<xR+2)=0,95
P(xR-3<x<xR+3)=0,9973
xR
xR-
xR+
67
Praktyczna ocena bdw

przypadkowych
E ( X ) = xR x =
E ( X ) = xR
=
2
x
s =
2
n
n
(x
i =1
1
n
x)
x
i =1
E ( x ) = xR
n
n
n 1
s =
2
x
(x
i =1
x )2
n ( n 1)
E ( X ) 3
dla n <30 korzysta si z rozkadu t-Studenta

xR g x
x t s x
Z tablic, dla okrelonej liczby stopni

swobody k=n-1 i dla wybranego poziomu
ufnoci odczytuje si wspczynnik t (tnp)
10
12
20
30
tnp
4.307
2.776
2.477
2.306
2.228
2,129
2.089
2.042
x 3sx
xi = xi x
Bd przypadkowy (pojedynczego pomiaru)

Histogram jako przyblienie funkcji gstoci
70
prawdopodobiestwa
69
Histogram przykad
Histogram duej populacji
Uporzdkowa wyniki od najmniejszej wartoci do najwikszej;

nastpnie podzieli zakres wartoci, w ktrym mieszcz si
wyniki na przedziay (o X) i poda liczb wynikw
mieszczcych si w poszczeglnych przedziaach (o Y)
71
0,95
Praktyczna ocena bdw

przypadkowych c.d.
Ponowne
oszacowanie
wartoci
rzeczywistej i jej
odchylenia
standardowego
dla n >30 ostateczny wynik to

xR g x
oszacowanie wartoci rzeczywistej. Tak

liczona warto jest te zmienn losow

i
x =
Przedzia, w ktrym z
prawdopodobiestwem 0,9973
E ( X ) 3
mieszcz si wszystkie realizacje
zmiennej losowej
takiej postaci wyniku
x z x x R < x z x , x z + x > oczekiwalimy, szukalimy
E ( X ) 3
x R g x Takie rozwizanie mona przyj

graniczna niepewno wyniku
pomiaru (regua trzech sigm).
g x = 3
Jest to przedzia ufnoci okrelony
na wybranym poziomie ufnoci
(istotnoci).
Poziom ufnoci zaley od nas lub
gx =
stawianych nam wymaga (np.
68 % wynikw obarczonych jest
bdem nie wikszym ni ) 68
Przy duej liczbie pomiarw przyjmuje si, e pomiary jako

zmienne losowe maj rozkad normalny (rozkad Gaussa).
72
12
Bdy systematyczne i grube

Bdy systematyczne
Bdy systematyczne
systx = xxR =p
Trudne do ujawnienia- wymagaj

znajomoci obiektu, zasad dziaania
narzdzi pomiarowych, wnikliwoci.
Niebezpieczne niezauwaone mog

bardzo znieksztaci wynik pomiaru.
Mona je usun, jeli potrafimy je

zauway i oszacowa ich warto.
p =systx = xR x
xP = x+ p = xR
Bdy grube (xo-warto podejrzana)
xo xR xo x
s
73
Bdy systematyczne
Jeli systX nie jest pomijalnie mae w stosunku do

pozostaych bdw, to WYNIK POMIARU
naley POPRAWI
na og nie jest znana dokadna warto bdu
systematycznego-poprawki; pozostaje niepewno
okrelenia |reszta systX|<<systX
zatem bd graniczny (niepewno) wyniku
mona zapisa (pX bd graniczny przyrzdu):
grx = (| p x | + | przypx | + | reszta systx |)

Naley unika
duych bdw
systematycznych
Jeli bd graniczny przyrzdu jest wikszy ni

dziesiciokrotna warto niepewnoci
przypadkowej i niepewnoci okrelenia poprawki,
wtedy mona je pomin
| p x |>10(| przypx | + | reszta systx |)
75
74
Bdy w pomiarach porednich

Pomiar bezporedni - pomiar, ktrego wynik odczytuje si

bezporednio ze wskaza przyrzdu pomiarowego
Pomiar poredni - pomiar, ktrego wynik oblicza si
podstawiajc do rwnania pomiaru wyniki pomiarw
bezporednich
Pomiar zoony w czasie pomiaru konieczna zmiana
warunkw pomiaru
x1, x2, ... ,xn wielkoci mierzone bezporednio
y wielko mierzona porednio, przy czym:
y = f ( x1 , x 2 ,...., x n )
Ponadto:
sx1, sx2, ... , sxn
bdy systematyczne
gx1, gx2, ... , gxn
bdy graniczne
76
Bdy systematyczne w pomiarach porednich
Bdy graniczne w pomiarach porednich
Wypadkowy bd systematyczny, jakim obciona

bdzie wielko y, oblicza si metodami:
Przyrostw
Bd bezwzgldny maksymalny (graniczny), z jakim

mierzona jest wielko y, oblicza si metod graniczn:
s y = y + s y y = f ( x1 + s x1 , x 2 + s x 2 ,...., x n + s x n ) f ( x1 , x 2 ,...., x n )
g y =
Rniczki zupenej
sy
y=
lub metod rniczki zupenej:
y
y
y
s x1 +
s x2 + +
s xn
x1
x2
xn
wtedy bd wzgldny:
gy =
y max + y min
2
Bd wzgldny dla obu metod liczy si:
y max y min
2
y
y
y
g x1 +
g x2 + +
g xn
x1
x 2
xn
| g y |
|y|
y = Ax 1 x 2 .... x n
Jeli zaleno na y jest postaci:
wtedy bd ten mona liczy metod rniczki logarytmicznej
a1
y
sy = s
y
g y =
a2
an
g y = | a1 g x1 | + | a 2 g x 2 | + ... + | a n g xn |
n
77
Jeeli y = x1 + x 2 + .... + x n => g y = g x1 + g x 2 + ... + g x n = g x i

i =1
78
13
Ocena poprawnoci pomiarw

Wynik pomiaru
Pomiary:
Wynik pomiaru wyraony par liczb

przedzia wartoci opatrzony jednostk
miary, w ktrym z duym
prawdopodobiestwem znajduje si
rzeczywista warto wielkoci mierzonej
Przykady:
Spjne (nie s znaczco rne) -
jeli
rnica midzy uzyskanymi wynikami jest mniejsza
ni suma niepewnoci bezwzgldnych
Sprzeczne nie rozpoznane rdo

bdu
x x
x x

(23.14 0.05) V
23.14 V 0.05 V
23.14V 0.03 %
23.14V
(domylnie 0.005 V)
79
Przyrzdy i przetworniki
pomiarowe
80
Schematy przyrzdw pomiarowych

S to narzdzia pomiarowe:
Przyrzdy - suce do wykonywania pomiaru
Schemat funkcjonalny przedstawia realizacj algorytmu

Schemat strukturalny - przedstawia struktur (budow) przyrzdu
Przetwornik
pierwotny
Wskanik
Schemat funkcjonalny
Przetwornik
dopasowujcy
Przetworniki suce do zamiany wielkoci

mierzonej na sygna pomiarowy
Ukad porwnania
(komparator)
Przetwornik
standaryzujcy
Ukad
odniesienia
Prostownik
Wzmacniacz
Ustrj
pomiarowy
Zasilacz
Schemat strukturalny
82
Podzia przetwornikw i przyrzdw

Ze wzgldu na spenianie funkcje rozrnia si:
Miernik przyrzd pomiarowy wywzorcowany w jednostkach
miary wielkoci mierzonej (np. woltomierz, amperomierz czy te
czstociomierz lub fazomierz)

Rejestrator - przyrzd pomiarowy umoliwiajcy zapis wartoci
mierzonej w funkcji innej wielkoci np. czasu
Charakterograf - przyrzd umoliwiajcy obserwacje, pomiar lub
rejestracj charakterystyk elementw lub ukadw elektronicznych
Detektor zera bada istnienie lub zanik zjawiska
Przetwornik zmiany skali (wzmacniacze, tumiki)
Przetworniki zmiany charakteru (AC/DC, DC/AC, A/C, C/A,
prd/napicie, temperatura/rezystancja)
Przetworniki analogowe struktury
Struktury:
prosta lub zoona
otwarta lub zamknita
X
Przetwornik
pierwotny
Przetwornik
poredni
Przetwornik
kocowy
Struktura zoona otwarta (gra) i

zoona zamknita (d)
X
Przetwornik
poredni X/V
Ukad
Wykonawczy
Xw
83
Wzorzec
nastawny
84
14
Przetworniki analogowe
parametry
Przetworniki analogowe struktury c.d.
X /Y
Charakterystyka (statyczna) przetwarzania Y=f(X) (liniowa lub nieliniowa)

czuo S=dY/dX (jeli czuo nie jest staa => nieliniowe)

staa przyrzdu C=1/S

Zakres: wskaza (miernika), przetwarzania (przetwornika) (Xmax-Xmin) lub
pomiarowy

warunki znamionowe (temperatura, wilgotno, natenie zewn. pola magn.)

bd podstawowy (bd w warunkach znamionowych), klasa dokadnoci
(dopuszczalna warto bdu podstawowego) i bdy graniczne dodatkowe (np.
temperaturowe)

parametry dynamiczne (zmiany czasowe): charakterystyka czasowa, bd
dynamiczny, charakterystyka czstotliwociowa, pasmo przenoszenia
|max( X X R )|
Wskanik klasy (kl w skrcie klasa)- liczba wyznaczajca
graniczn warto bezwzgldnego bdu podstawowego
XU
Przetwornik zoony skada si z:

przetwornik pierwotny (czujnik) pobiera informacje
pomiarow i przetwarza do innej postaci nadajcej
si do dalszego przetwarzania (parametryczne i
generacyjne)
przetwornik(i) poredni przetwarza informacje
wejciow na sygna pomiarowy o odpowiednim
charakterze
przetwornik kocowy to przetwornik
standaryzujcy lub dopasowujcy
kl
100
wyraonego w procentach wartoci umownej (najczciej zakresu)
85
86
Analogowe przetworniki (A/A)

pomiarowe wielkoci elektrycznych
Przetworniki bdy przetwarzania
Bd zera:
y=const
y=
y/yzakresu

Bd wzmocnienia:
y=const
y = y*y

Prd/Napicie (I/U) np. bocznik

Napicie/Prd (U/I) np. posobnik (opornik dodatkowy)
Dzielnik napicia (rezystancyjny, pojemnociowy, indukcyjny)
Tumik
Wzmacniacz pomiarowy
Wzmacniacz izolujcy
Przekadniki: prdowe i napiciowe
Przetwornik standaryzujcy
Przetworniki cakujce i rniczkujce
Przetwornik AC/DC - prostownikowy (wartoci redniej, wartoci szczytowej,
wartoci skutecznej)
Przetwornik mnocy: hallotron, gaussotron, pprzewodnikowe scalone
ukady mnoce
Przetworniki mocy
87
U=iR
REZYSTOR jako bocznik jest

przetwornikiem prdu na napicie
Wszystkie przetworniki wielkoci
nieelektrycznych na wielkoci
elektryczne np. OPORNIKI
TERMOELEKTRYCZNE

Pt 100, Ni 100 Cu 100

Pt,
Ni, Cu symbol zwizku

warto rezystancji w dla
T= 00C
100
89
Przetworniki wielkoci termopara
Przetworniki wielkoci
i
88
Dwa przewody z rnych metali.

Jeli koce termopary s w rnych
temperaturach pojawia si NAPICIE
TERMOSI - STE (napicie midzy
kocami=STE)
Materiay przewodzce mona ustawi w
szereg termoelektryczny wedug
rosncych potencjaw.
STE zaley od uytych materiaw i
rnicy temperatur
90
15
Przyrzd analogowy jako

przetwornik
Przetworniki sygnaw
Np. przetwornik prostownikowy wartoci redniej
uwej
Przetwornik
u (t )wej = U max sin(t )
uwyj = |uwej |
U rwyj =
X/
u (t )wyj =| U max sin(t ) |
1
= U max sin(t ) dt = 0
T0
U rwej
Przyrzd analogowy - miernik, ktrego

wskazania s cig funkcj wartoci
wielkoci mierzonej.
X/Mn
Mz
1
2U max
U max sin(t ) dt =
T 0
91
92
Mierniki analogowe zadanie
Mierniki analogowe
Mierniki, ktrych wskazania s funkcj
cig wartoci wielkoci mierzonej.
Ze wzgldu na struktur:

X = C zakr =
X =
x =
kl X Zakr
100
kl X Zakr
X
X zakr
zakr
X zakr
max
X = f ( X ) = const
x = f (X ) =
a
X
o dziaaniu bezporednim
o dziaaniu porednim (elektroniczne)
Ze wzgldu na rodzaj ustroju np.:

magnetoelektryczne (z
przetwornikami)
elektromagnetyczne
elektrodynamiczne i ferrodynamiczne
U = Czakr = 30
U =
x =
0.510
100
0.510
6
10
V
= 6[dz = V ]
50
dz
= 0.05V

0.84 %
U U = (6.00 0.05)V
U U = (6.00V 0.9%)
Wykonano pomiar woltomierzem

magnetoelektrycznym o parametrach:
zakres 10V
maksymalna liczba dziaek max=50 dz
klasa 0.5
Poda warto pomiaru napicia, jeli

wskazwka wychylia si o =30 dz
Poda niepewno wzgldn i
bezwzgldn wskazania
93
amperomierz zerowa rezystancja i wcza si szeregowo

(przerywajc obwd)
woltomierz nieskoczona rezystancja i wcza si rwnolegle
omomierz szeregowy (rezystancje rednie i due) i rwnolegy
(rezystancje mae)
watomierz posiada zaciski prdowe i napiciowe
galwanometr mierniki o bardzo duej czuoci
multimetr miernik wielofunkcyjny

+
E
+
-
Rw
Budowa miernika magnetoelektrycznego:

magnes stay
ruchoma cewka (ramka) umocowana na
sprynach
wskazwka poczona z ramk
Prd pyncy przez cewk w polu
magnetycznym powoduje jej obrt
(Prawo Biota-Savarta-Laplace`a)
Oglnie rwnanie przetwarzania:
=Si (S - czuo przetwornika; i - prd)
95
Miernik analogowy z przetwornikiem

magnetoelektrycznym
Mierniki analogowe
94
96
16
Przetwornik
magnetoelektryczny
Przetwornik
elekromagnetyczny
W przetworniku wykorzystuje si si
przycigania materiaw ferromagnetycznych
przez pole elektromagnetyczne wywoane
prdem pyncym przez nieruchom cewk
Bezporednio pomiar prdu kilkadziesit mA,
klasa gorsza ni dla napi zmiennych
Bezporednio pomiar prdu od kilkudziesiciu

A do kilkudziesiciu mA
Z zasady dziaania:

mierzy prd stay

mierzy warto redni prdu
doprowadzonego na jego wejcie, jeli
czstotliwo sygnau mierzonego jest
wiksza ni 50 Hz

mierzy warto chwilow prdu
doprowadzonego na jego wejcie, jeli
czstotliwo sygnau mierzonego jest
mniejsza ni 50 Hz
Z zasady dziaania przetwornik elektromagnetyczny:
mierzy prd stay,
mierzy redni warto kwadratu prdu

doprowadzonego na jego wejcie jeli czstotliwo
sygnau mierzonego jest wiksza ni 50 Hz,
mierzy warto chwilow prdu doprowadzonego na

jego wejcie jeli czstotliwo sygnau mierzonego jest
mniejsza ni 50 Hz
97
Mierniki analogowe przykad

wykorzystania
mA
mA
Rb
Amperomierze budowane s na bazie przetwornika

(ustroju) magnetoelektrycznego poprzez
zastosowanie opornikw bocznikujcych ustrj.
I A = I p +I b
Rp
IA
Ip
Rd
Rb
Amperomierz analogowy
Sam ustrj stanowi mikroamperomierz prdu staego, natomiast:

doczajc bocznik (Rb) zmieniamy zakres
po doczeniu posobnika (Rd) tworzymy woltomierz
dodajc przetwornik prostownikowy tworzymy woltomierz
napi zmiennych
Inne przetworniki (wzmacniacze, dzielniki, rezystory)
dodatkowo rozszerzaj moliwoci
r
98
Ib
I p R p = I b Rb = I A RA
Dla uytkownika nie jest istotna warto Rb a warto

rezystancji wypadkowej na zaciskach amperomierza RA
RA =
I-i
99
Wielozakresowy
amperomierz
UA
IA
100
Parametr amperomierza
Rezystancja wewntrzna RA czsto podawana
porednio przez spadek napicia na amperomierzu UA
Spadek napicia UA podany jako parametr

okrela napicie na zaciskach amperomierza
w momencie, gdy pynie przez niego prd Iz
o wartoci odpowiadajcej zakresowi
amperomierza
Spadek napicia na kadym zakresie inny
RA =
101
UA
Iz
102
17
Parametr woltomierza
Wielozakresowy woltomierz
Dla uytkownika nie jest istotna warto R1, R2, R3, R4, a
warto rezystancji wypadkowej na zaciskach woltomierza RV
R1
R2
R3
U1
U2
R4
U3
Dla kadego zakresu RV inne

dla woltomierzy magnetoelektrycznych
wielozakresowych podawana jest rezystancja
charakterystyczna w /V
U4
Przetwornikiem prdu na napicie jest opornik

Warunki jakie mu si stawia to:

stao jego wartoci (oporu)

niewraliwo na zmian warunkw
zewntrznych (przede wszystkim temperatur)
Poda wynik pomiaru napicia Ux

woltomierzem magnetoelektrycznym
R
o zakresie 15V, 30dziaek, kl 0.5,
rezystancji 1 k/V, jeli w ukadzie jak
na rysunku woltomierz wskaza 25,75 dziaki.
R=150
103
104
Przetwarzanie A/C - Prbkowanie
Przetwarzanie A/C i C/A

Przetwarzanie analogowo-cyfrowe (A/C, AD, ADC)

i cyfrowo- analogowe (C/A, DA, DAC) s
pomostem pomidzy wiatem analogowym a
wiatem cyfrowym.
Przetwarzanie A/C mona podzieli na 3 etapy:
Prbkowanie dyskretyzacja osi czasu

rwnomierne
nierwnomierne
Prbkowanie idealne
Prbkowanie
rzeczywiste
xn
x2
x1
x5
x6
x7
w P
i
wn L w2 w1w0

w M in = w 0
w i + 1 -w i = w = q

t[ s ]
L liczba poziomw kwantowania

(L-1) liczba przedziaw kwantowania
Z=(wMax - wMin) zakres przetwarzania (bipolarny i
unipolarny)
q=Z/L kwant krok kwantowania
Bd kwantowania = q
S s ta rt
G - g o t w
t[s ]
fs2fg Warunek Shannona-Kotielnikowa

106
Zapis liczby w systemie dziesitnym np.

x3
x2
Przetwarzanie A/C - Kodowanie
x1
fg czstotliwo graniczna widma
x4
Przetwarzanie A/C - Kwantowanie
w1
Ts
T p czas przetwarzania
Naturalny kod binarny (dwjkowy)

Binarny kod dziesitny (BCD)
w2
Tp
T w=(n-1)T s okno czasowe
w3
Tw
T s okres prbkowania (p. rwnomierne)
n liczba prbek
w4
t[s]
Ts
fs=1/T s czstotliwo prbkowania
Kwantowanie dyskretyzacja osi wartoci

Kodowanie przyporzdkowanie kademu
poziomowi kodu cyfrowego, przykadowo:
x7
x4
w5
x6
x3
w M ax= w 6
x5
1103+7102 + 2101 + 8100 = 172810

1101 + 1100 = 1110 =
=123+022 + 121 + 120 = 10112
w wagi; i pozycje; P podstawa

Naturalny kod binarny (zakres liczba bitw)
Binarny kod dziesitny BCD (zakres-liczba
000
cyfr) d
d
d
di
647
4
8 647
4 2 48
4 6471 48 647
4 0 48
4
bi 8bi 4bi 2bi1 b2;8b2; 4b2; 2b2;1 b1;8b1; 4b1; 2b1;1 b0;8b0; 4b0; 2b0;1
5
1
2
}
}
}
12510 0001 0010 0101 = 000100100101BCD
107

001
011
010
110
111
Kod Graya (kod refleksyjny) (zmiana
101
tylko jednego bitu w kolejnych sekwencjach)
100
Regua kodowania funkcja przetwarzania108
18
Przetworniki C/A
Przetworniki C/A - przykad
Zasada dziaania sowem cyfrowym (0 i 1)

0
1
decydujemy
o analogowej
R
wartoci
E
E
wyjciowej
w
Przetwornik C/A drabinkowy R-2R
P2
P1
R2
P0
R1
P0
R0
P1
Pn
RL
C/A
RL
Wy
Ew
i=0
Fizyczna realizacja wartoci cyfrowej 0 lub 1 (jednego bitu)

Przecznik
Poziom sygnau
Parametry: zdolno rozdzielcza, zakres wielkoci
wyjciowej, rezystancja wyjciowa, rodzaj kodu, szybko
przetwarzania
Przetworniki drabinkowe R-2R staa rezystancja
wyjciowa i tylko dwie wartoci rezystorw
109
Rola przetwornika C/A

i
R Uwy = Ew Abi 2
R/2
R/2
R/2
RL
110
Przetworniki A/C
Przetwarzaj warto analogow na
cyfrowy sygna pomiarowy.
Przetworniki bezporednie
Sterowane rdo napicia

Generacja sygnau o zadanym
ksztacie
Rekonstrukcja sygnau
analogowego
Z kompensacj rwnomiern
Z kompensacj wagow
Z bezporednim porwnaniem
(rwnolege)

Przetworniki porednie

Napicie czas
Napicie czstotliwo
111
Przetworniki A/C bezporednie

Taktowanie
Ukad
sterowania
Przetworniki A/C porednie mona podzieli

na:
Przetworniki napicie-przedzia czasu
Ux
Wyjcie
cyfrowe
Uw

Uw
C/A
Z kompensacj rwnomiern
x=0; i=0;
Dopki (Ux>Uw)
x=x+1;
i=i+1;
Przetworniki A/C porednie
Ux
Uw
112
Taktowanie
Taktowanie
Ux
Wy
Z kompensacj wagow
x=0; i=N;
Dopki (i>0)
Jeli (Ux>Uw) => bi=1
Jeli nie => bi=0
x=x+ bi2i
i=i-1
O przetwarzaniu impulsowo-czasowym
Z wielokrotnym cakowaniem
Przetworniki napicie-czstotliwo
113
114
19
Przetworniki A/C porednie o

przetwarzaniu impulsowo czasowym
Pomiar odcinka czasu
Ux
Zasada dziaania
Uw(t)=At
Uw(Tx)=A Tx = Ux
Tx=Ux/A
Tx=NxTw
Nx=fwTx=(fw/A)Ux
Pomiar poprzez bezporednie

porwnanie z wzorcem
Tw
Tx
Tx = NxTw
Jak dokadnie to zrealizowano?
Zliczanie impulsw bd zliczania
Nx=1
N=1/ Nx
Tx= N+Tw
NxTw
115
Uw
Tx
Up
UpA
Us
A szybko zmian napicia

pioksztatnego
fw czstotliwo wzorcowa
Ui
Tw
Ub
Przetwarzaj warto
chwilow
NxTw
116
Przetworniki A/C porednie z

wielokrotnym cakowaniem
Przetworniki A/C porednie o

przetwarzaniu impulsowo czasowym
Zasada dziaania
Ux
t1
u1 (t1 ) = A U x dt = AU xrt1
Ux
Przetwornik
pierwotny
UpB
Ukad porwnania
(komparator) B
Gen. napicia
liniowego
Ukad
sterujcy
Bramka
Licznik
Wskanik
cyfrowy
t1
t x = t1U xr / U w
N x = f wt x = U xr ( N m / U w )
117
Nm
Przetwarza warto redni tumienie okresowych zakce 118
Zasada dziaania
Ux
t1
u1 (t1 ) = A U x dt = AU xr t1 = U 0
Gen. impulsw
wzorcowych
Up
Ui
Us
Uk.
cakujcy
Nx

przetwarzaniem napicie-czstotliwo

wielokrotnym cakowaniem
Uc
tx
AU xrt1 AU wt x = 0
Ui
Gen. impulsw
wzorcowych
u2
u2 (t1 + t x ) = u1 (t1 ) A U w dt =
t1
Us
Ukad porwnania
(komparator) A
Ukad
wejciowy
u1
t1 +t x
UpA
Uw
Ux
Uc
Nm- pojemno licznika
Zerowanie i znak
UpB
Uw
t1 = N mTw = N m / f w
Ub
Ukad porwnania
(komparator)
u2 (t1 + t2 ) = U 0 +
Bramka
t1 +t2
U0
( AU x BU 0 s )dt =
t1
Ub
Uw
rdo nap.
wzorcowego
Ukad
sterujcy
Licznik
Tx = t1 + t2 =
Biegunowo
Wskanik
cyfrowy
BU 0 s
t2
AU xr
t1 t2
us
U0s
f x = CU xr
119
= U 0 + AU xr t2 BU 0 s t2 = 0
Przetwarza warto redni tumienie okresowych zakce

Tw
120
20
Przetwarzanie C/C
Przetworniki A/C - parametry

N liczba bitw (dugo sowa)

Liczba poziomw kwantowania 2N
Liczba przedziaw kwantowania 2N-1
Nominalny zakres przetwarzania q2N
Rzeczywisty zakres przetwarzania q(2N 1)
Zdolno rozdzielcza q
Bd kwantowania q/2
Bd (dokadno) przetwarzania
Parametry dynamiczne: czas przetwarzania,
maksymalna czstotliwo pracy, czas ustalania,
szybko narostu, warto przepicia
Przetwarzanie cyfrowo-cyfrowe (C/C) realizowane jest poprzez

ukady cyfrowe (od elementarnych po mikroprocesorowe), ktre
operuj sygnaami cyfrowymi zarwno na wejciu jak i na wyjciu.
Sygnay cyfrowe s najczciej dwuwartociowe czyli dwjkowe
(binarne).
W zalenoci od przyporzdkowanych poziomw do stanw 0 i 1,
rozrnia si logik dodatni i ujemn. Dokadne wartoci
poziomw determinuj technologie ukadw np. TTL, ECL lub
CMOS
Zapis kombinacji cyfr 0 i 1 nosi nazw sowa cyfrowego, w ktrym
pierwszy bit z lewej to bit najbardziej znaczcy (MSB) a z prawej to
najmniej znaczcy (LSB).
Rozrnia si: tetrada (nibble-4b), bajt (byte-8b), sowo 16b, itd
121
Przetworniki C/C

Opisywane poprzez tabele prawdy

Bramka NOT/NIE (inwerter)

Bramka AND/I (koniunkcja)
Bramka OR/LUB (alternatywa)
Bramka NAND/NIE-I
Bramka NOR/NIE-LUB
Bramka EXOR/WYCZNIE-LUB
Bufor
123
124
X2 Y
0 0
1
0 X2
1
Funkcja do gosowania
Licznik
X1
0
0
1
1
Przerzutniki, liczniki, rejestry
Bramki logiczne - przykad

Bramki logiczne
Bramki logiczne: AND, OR, NOT, NOR, NAND, XOR

Przerzutniki bistabilne (pamiciowe): R-S, J-K, D, T
Rejestry (przesuwne, szeregowe, rwnolege)
Liczniki
Dekodery (np. do wywietlaczy)
Komutatory: multipleksery i demultipleksery
Mikroprocesory (zaawansowane funkcje przetwarzania)
Interfejsy: IEC-625 (GPIB, HP-IB), UART (RS-232),
TCP/IP (LAN), USB
x0
x1
x2
x3
Wy: x3 x2 x1 x0
np. 1010
Bramka AND jako sterowany przecznik

125
126
21
Komutatory
Dekodery
a
Multiplekser
b
g

Demultiplekser

Wywietlacz 7 - segmentowy
h g f e d c b a = x7x6x5x4x3x2x1x0
Dekoder kodu BCD na 7-segmentowy
Dekoder kodu NKB na 1 z n
Kod 1 z n
127
128
Mierniki cyfrowe
X = p + d
x =
a%
X
100
b%
d =
X zakr = n r
100
Mierniki cyfrowe dokadno

wskaza
Mierniki, ktrych wskazania s

dyskretn funkcj wartoci
wielkoci mierzonej.
Realizowane gwnie jako
multimetry
Zaciski pomiarowe
X
X
p =
r =
r
X
1
N
+: wysoki, High, Hi, Czerwony

-- : niski, Low, Lo, Czarny, Zielony,
Common, Com
Rozdzielczo (kwant, ziarno, czuo)

najmniejsza warto o jak moe zmieni si
wskazanie.
Np. dla woltomierza o 4-ro cyfrowym polu odczytowym o
wskazaniach od 0.000V do 9.999V kwant wynosi 0.001V
Dokadno wskaza podawana jako:

= (a% wartoci zmierzonej + b% wartoci zakresu)
= (a% wartoci zmierzonej + n cyfr)

Przykad: zakres 999.9V, rozdzielczo 0.1V,

dokadno 0.05% i 2 cyfry. Wskazanie: 128.3V
= 0.05/100 *128.3 + 2* 0.1= 0.2642 0.3 V
129
130
Schemat funkcjonalny woltomierza napi staych
Ukad
wejciowy
Przetwornik
A/C
Dekoder
Zamiana rezystancji na napicie
U = Rx I o
uC = U o (1 e RC )
Nx =
Schemat funkcjonalny woltomierza mikroprocesorowego

Ukad
wejciowy
Przetwornik
A/C
System
mikroprocesorowy
I0
Rx
R
U0
uC
C
1
1
Rx C =
RC x
Tw
Tw
Dla t=RC=, otrzymujemy uC=U0(1-e-1)= U00.632.
Wskanik
131
Stany nieustalone
t
Ux
Wskanik
Ukad sterujcy
Mierniki cyfrowe - omomierz cyfrowy
Informacja o zakresie i biegunowoci

Ux
Mierniki cyfrowe - Woltomierz cyfrowy

Wystarczy zmierzy czas od wczenia klucza do osignicia

napicia (U00.632), czyli czas adowania kondensatora 132
22
Pomiar czstotliwoci
Pomiar okresu (czasu)
Czstociomierz - metoda bezporednia
ux
uw
fx =
Czstociomierz - metoda porednia

uw
Nx
Tw
Tx = N xTw
ux
Tw=Nx/fx
Tx=NxTw
f = T + N = T +
x
1
Nx
T = T + N = T +
x
Faza chwilowa
Pomiar cyfrowy lub analogowy

u1
Pomiar fazy
133
1
Nx
134
Pomiar fazy
Faza rednia
Tx = N T Tw
u2
t
u2
u1
tx
tx
t x = N xTw
tb = kTw = aTx
t
Tx=NTTw
t
Tx=NTTw
Nx
Nx
tb
Tx = N T Tw
t x = N xTw
t
N
x = x 360 = x 360
Tx
NT
N = aN x =
135
Systemy pomiarowe
Budowane w celu pomiaru wartoci wielu rnych wielkoci

Inteligentny
czujnik wyposaony w
mikroprocesor i
stanowi moe
odrbny
podsystem
Oprogramowanie
systemw pomiarowych
moe by skupione na
jednej jednostce
komputerowej lub
rozproszone na wielu
jednostkach
137
tb t x kTw t x
360
=
= k x x =
N
Tx Tw
Tx Tw
360
k
136
rda bdw i
niepewnoci w pomiarze
zy model obiektu,
ograniczona dokadno narzdzi
pomiarowych,
niewaciwy przyrzd nie mierzy
poprawnie badanej cechy,
wpyw ukadu pomiarowego na wielko
mierzon,
niekontrolowany wpyw czynnikw
zewntrznych na przyrzd,
zakcenia wielkoci mierzonej (wpyw
czynnikw zewntrznych na obiekt)
138
inne

23
Obiekty pomiarowe - modele i

parametry
Pomiary staoprdowe
Sygnay (prd, napicie)

Stae niezmienne w czasie.

Zmienne zmieniajce sw warto w czasie:

Pomiary wielkoci elektrycznych

przy prdzie/napiciu staym (DC)
Napicie
Prd
Rezystancja
Moc
Okresowe (sinusoidalne, prostoktne, trjktne)

Nieokresowe:
Krtkotrwae (impulsowe, zanikajce)
Dugotrwae (prawie okresowe, losowe)

Parametry obwodw elektrycznych: impedancja (Z),

rezystancja (R), reaktancja (X), indukcyjno (L),
pojemno (C)
Moc (czynna, bierna, pozorna), energia
Pola magnetyczne
Wielkoci nieelektryczne: temperatura, cinienie,
przepyw, wymiary geometryczne, siy i momenty,
parametry ruchu
139
Bezporedni pomiar napicia (1/5)

Model Thevenina, pomiar woltomierzem,

wpyw narzdzia na obiekt, bd metody
Model Thevenina
A
A
E
Obiekt
Obiekt
Ux
Obiekt
Ux
Ux
Ux
V
Rv
Rw
Rv
Rw
Rv
B
B
Ux = E = U
U x = UV
U x (UV UV )
UVUV
0
U x = U AB
U VAB = UV
I=
E
U
= V
RV + Rw RV
142
wpyw narzdzia na obiekt,

bd metody
E
U
= V
RV + Rw RV
U VAB = UV = E U Rw = E IRw
141
I=
Ux
0
AB
bd metody, ostateczny wynik

Wiemy, e
0
U AB
=E
U VAB = U V = E U Rw = E IRw
U x UV U x (UV UV )
0
UV = U VAB UV p = mU x = mU AB
Mamy: U x = E = U AB
Rv
Rw
B
X = X X R
U = U V U x
0
mU AB = U VAB U AB
= E
mU AB =
Rw
R
= UV w
Rw + RV
RV
mU AB
Rw
=
0
U AB
Rw + RV
Ostatecznie zapisujemy: U x ((UV + p ) UV ) U x (U p UV )

lub
R + Rw
U VAB + p = UV + p = U p = E = UV V
RV
bd metody to bd systematyczny a jego pena

nazwa to systematyczny bd metody
143
U x (UV (| p | + UV ))
144
24

Bezporedni pomiar prdu (1/2)

bd wyznaczenia poprawki
U x ((UV + p ) UV )
U x (U p UV )
Model Thevenina, pomiar amperomierzem,

wpyw przyrzdu, bd metody
A
U x = UV => U x (UV UV ) => U x = UV
rdo
Ix
rdo
Ix
rdo
U x = UV + p => U x = UV + p => U x (U p (UV + p))

B
mU x =
RV >> Rw

Rw
R
w
Rw + RV
RV
mU x 0
IA
Dobiera warunki tak, aby bd metody nie by duy

Przy ostatecznym wyniku zawsze zaokrgla bd w gr
I xA = I A =
R
145
146
I xA + p = I p = I x0 = I A
Ro + RA
Ro
mIx =
0
x
Poredni pomiar prdu (1/3)

Elektroniczne przyrzdy z zasady

dziaania s woltomierzami
E
Ro + RA
0
x
Rezystor jest przetwornikiem prdu na napicie
Poredni pomiar prdu (2/3)
148
U
Rw
Ww
I = U + Rw
RA = Rz =
Bezporednie porwnanie z wzorcem
Prawo Ohma, pomiar woltomierzem, bd

pomiaru poredniego
I=
U
R
147
I=
m I x
RA
=
I x0
Ro + RA
Dua dokadno
RA
m I x = I I = I
Ro + RA
A
x
R
m I x = I A A
Ro
Dobr rezystora Rw:
Ro
Rw
Rw
Rw
Model Thevenina, pomiar amperomierzem,

bd metody
E
E
I x0 =
=
I
R
A
Rw + R Ro
E
Ix IA
RA
A
<=>
Bezporedni pomiar prdu (2/2)

IA
mU x << UV
RA
A
Rw RV
Rw + RV
Wx
Wzorzec (W w) i wielko mierzona

(W x) musz by jednorodne
Porwnanie okrelenie relacji
midzy szukan wartoci
wielkoci mierzonej W x a wartoci
wzorca W w
Wx>W w;
Wx = W w;
Wx<W w
Niezbdny jest komparator
Maa rezystancja
Rezystancja nie mniejsza ni taka, ktra zapewni odpowiedni
spadek napicia (wykorzystanie zakresu woltomierza)
149
150
25

rda bdw

dodatkowe rda bdw (waga)
W x=W w => W x= W w (dokadno

wzorca)
Co ogranicza dokadne zrwnanie?

Rozdzielczo wzorca (ziarno)

najmniejsza warto o jak mona
zmieni warto wzorca - Rw
Czuo komparatora (nieczuo,
pobudliwo) najmniejsza zmiana na
jak zareaguje komparator - Ckomp
Bd zrwnania - Z = (Rw lub Ckomp)

(ktry skadnik uwzgldni?)
W x=W w + Z
kalibracja
Wszalki1gl1 = Wszalki2gl2 => W xgl1 = Wwgl2
Zakadamy: gl1 =gl2
Bd dodatkowy - D=? (Jak sprawdzi,

jak usun?)
151
152
Metoda PRZESTAWIENIA zamiana

miejscami wzorca i wielkoci mierzonej
Metoda PODSTAWIENIA w miejsce
wielkoci mierzonej podstawiamy
wzorzec i regulujemy jego warto do
momentu uzyskania tego samego efektu
(zrwnania)
Kompensacyjne metody pomiaru napicia

Rwno momentw si cikoci

zaoenie symetrii wagi
(W x+W szalki1)gl1 = (W w+ W szalki2)gl2
Wstpna

eliminacja bdw dodatkowych
Jaka jest zasada dziaania?

Co naprawd porwnujemy?
IIgg
Kompensatory napi, metody zerowe, bezporednie

porwnanie z wzorcem, bd graniczny
I g = 0 E x = Ew
G
G
Rg
Rg
EEww
rda bdw:
Ew - dokadno wykonania wzorca
rEw - ziarnisto wzorca
Up bd porwnania (nieczuo
komparatora i inne)
EExx
R
Rww
R
Rxx
U p = U niecz + U dod = I 0 ( Rg + Rx + Rw )
Ex = Ew U g U Rw U Rx
E x = Ew + U z
153
Kompensacyjne metody pomiaru napicia podsumowanie

Na porwnaniu napicia mierzonego z napiciem

wzorcowym bazuj rnego rodzaju kompensatory; ich
nazwy pochodz od konstruktorw, ktrzy zaproponowali
rozwizanie techniczne gwnie od sposobu uzyskania
wzorca napicia
Metoda porwnania napi jest take podstaw dziaania
znacznej czci bezporednich przetwornikw A/C
rdem napicia wzorcowego moe by przetwornik C/A
Przetwornik C/A moemy potraktowa jako cyfrowo
regulowany wzorzec napicia
U z = max( U p , r Ew )
Jest to okrelenie zakce od zewntrznych pl

elektromagnetycznych o czstotliwoci f=50 Hz
(T=20 ms)
Do sygnau mierzonego moe doda si sygna
zakcenia wynikajcy z pomiaru w zmiennym polu
elektrycznym o czstotliwoci 50 Hz
UV = U x + U z sin z t
z = 2f z = 2 50
Przyrzd powinien eliminowa te zakcenia
155
154
Zakcenia szeregowe
- bd zrwnania
156
26
Zakcenia rwnolege
Zakcenia szeregowe eliminacja
US
UX
Wane jest rozrnienie zasady dziaania

przetwornika zastosowanego w przyrzdzie
Przyrzd urednia mierzony sygna z zasady
dziaania (urednianie w czasie 20 ms)
Przyrzd ma na wejciu filtr eliminujcy
(stopie tumienia podawany jest jako
parametr)
Dla woltomierzy podaje si wspczynnik
zakce szeregowych okrelony w dB
k=
Uz
UV
k[dB] = 20 log
Uz
UV
IS
HI
Ux
V
Rp
LO
UR
Ri
UR
Wspczesne woltomierze maj czsto wejcie

trjzaciskowe i ekrany chronice obwody
wejciowe przed zakceniami
Zaciski wejciowe w woltomierzu s
zwyczajowo oznaczane symbolami HI (zacisk
gorcy), LO (zacisk zimny), GND (ekran).
Wanym parametrem tego typu woltomierzy
jest dopuszczalne napicie pomidzy ekranem
(zacisk GND) a zaciskami wejciowymi HI i
LO.
Rp
R p << R i UR* << UR
U* = U
R
R szyny
UR
(2)
Rp + Ri
IS
Jeeli midzy punktami (1) i (2) wystpuje oporno

Rszyny i przez szyn uziemiajc pynie prd Is, to
pomidzy punktami przyczenia pojawi si napicie
zakcajce UR. Nawet nieznaczna oporno szyny
(miliomy) przy duych prdach Is, moe powodowa
istotne zakcenia. (tzw. zakcenia rwnolege)
UV = Ux + UR
157
Zakcenia rwnolege - eliminacja

(1)
158
Pomiary rezystancji
Definicja wielkoci
Pomiar wielkoci w oparciu o
definicj (Prawo Ohma)
Pomiar poredni rda bdw
Ograniczenia zakresu mierzonych
wartoci

GND
Uywa oryginalnych przewodw wane przy pomiarze maych napi

159
Rezystancja
Sposoby okrelenia rezystancji
R=
U
I

R
U
Prawo Ohma dla prdu staego

Rezystor to dwuzaciskowy element
bierny (nie wytwarza energii, trzeba
mu j dostarczy)
W zalenoci od ksztatu funkcji
U=f(I) mona wyrni rezystory:
liniowe (w ograniczonym zakresie
napicia U i prdu I)
nieliniowe (np. diody, termistory)
Rezystancja statyczna (w punkcie)
Rs =
Rezystancja dynamiczna
(przyrostowa)
Rd =
U
I
Obie okrelone s w tzw. punkcie pracy

161
U
I
162
27
Poredni pomiar rezystancji (1/4)
Bezporedni pomiar rezystancji

Do pomiaru rezystancji su omomierze

Zasada dziaania omomierza oparta jest na
pomiarze porednim
Zmiana zakresu omomierza zmiana
wartoci rda i/lub zakresu miernika (A/V)
I=
IA
Rx
Ux
Ix
Rxz =
Romomierza
Omomierz
UV
IA
Rxz =
Rxz = Rx || RV
Rxz = Rx || RV
Poprawny pomiar prdu PPP
Rxz = Rx + RA
xz
Rx
m Rx =
Rxz Rx
Rx
164
Poprawny pomiar napicia PPN
m Rx = Rxz Rx =
Ux
Rx = UV + I A
mppp Rx
Rxz2
RV Rxz
RA Rxz
=
= mppn Rx Rxgr = RV RA
Rxz RV
166
Poredni pomiar rezystancji

podsumowanie

Jeli wynik pomiaru obliczamy z zalenoci
U
Rxz = V
IA
to pod jakim warunkiem moemy przyj, e
Realizowany jest poprzez pomiar prdu pyncego

przez rezystor i spadku napicia na tym rezystorze
zgodnie z definicj rezystancji
Jest to jedyny sposb pomiaru rezystancji
nieliniowej:
Moemy wpywa na warunki pomiaru poprzez

dobr prdu lub napicia (pomiar w punkcie pracy)
Moemy zmierzy charakterystyk U=f(I) (pena
informacja o elemencie w wybranym zakresie)
Musimy dobiera ukad tak, aby popenia jak

najmniejszy bd

mae rezystancje -PPN

due rezystancje -PPP
167
PPP
U x UV U A
U
UV
UV
=
= Rxz RA Rx = x =
=
Ix
IA
I x I A IV I U V
A
RV
R Rx
RA
m Rx = xz
=
R
R
R
Rx
Rxz RA
x
xz
=
m Rx = xz
Rx
RV
R =R R =R
165
Rx = UV + I A
Rx =
R Rx
m Rx = xz
Rx
m Rx = Rxz Rx
X = X X R
UV
IA
Ix
Ux
Z tego powodu, e napicie lub prd nie s

mierzone bezporednio na badanym elemencie
wystpuje tutaj dodatkowy bd. Jest to bd
metody (wynika ze sposobu-metody pomiaru)
zaliczany do bdw systematycznych.
Systematyczny bd metody
Rxz Rx
Rx
Rx Rxz
Rxz = Rx + RA
163
PPN
Rxz Rx
Omomierz
Ix
+
E
-
U = I R
Ux
UA
IA
IV
Ix
+
E
Rx =
U
R
Prawo Ohma, metoda techniczna, bd

metody, rezystancje nieliniowe
Rxgr = RV RA
168
28
Poredni pomiar rezystancji

metoda dwch woltomierzy

Mostki prdu staego
Bd graniczny wyniku pomiaru ograniczony

bdami podstawowymi uytych przyrzdw
Z reguy dokadno pomiaru prdu jest
mniejsza ni dokadno pomiaru napicia
Jak zapewni wiksz dokadno wyniku?
Poprzez poredni pomiar prdu (rezystor
wzorcowy)
Wskazane jest aby Rx RN
U
R x = RN Rx
URN
+
-
Rx = (RN + U Rx + U RN )
Mostkowe metody pomiaru rezystancji,

metody zerowe
I g = 0 R1R4 = R2 R3
R1
Ig
R2
Rx = R1 = R2
R4
R3
Rx
URx
RN
URN
R3
R4
Mostek Wheatstonea
Inny: Thompsona (6 ramienny, pozwala na pomiar mniejszych R)
169
170
Dokadno mostkw
Zadanie
Poda wynik pomiaru rezystancji, jeli mostek
klasy 0,05 zosta zrwnowaony dla:
W momencie rwnowagi mostka wskanik

zrwnania wskazuje zero (metoda zerowa).
R2 = 1986,4 ; R3 = 1000 ; R4= 10,
Dokadno zaley od dokadnoci zrwnowaenia

mostka i od dokadnoci uytych wzorcw
a zmiana rezystora regulowanego R2 o 0,2

powodowaa zauwaalne rozrwnowaenie mostka.
Rx= R2 +R4+R3 +zrwnania

O dokadnoci zrwnowaenia mostka decyduje bd
regulacji wzorca lub bd nieczuoci.
zrwnania = nieczuoci lub regulacji wzorca
Rx = klmostka + niecz.
Rxniecz[%] =
nieczuoci wynika z reakcji wskanika zrwnania

(detektora) na zmian rezystancji w gazi mostka.
nieczuoci = f(Rx, R2, R3, R4, E, czuo detektora)
Rx = 19,894 0,012
Pomiar maych rezystancji

RZ warto zmierzona
RX warto rzeczywista
RD rezystancja doprowadze
DRx bd od doprowadze
MRx dokadno mostka
RZ = RX+RD
D Rx =
R2
Ig
R3
R4
Mostki uywane s take jako mostki

niezrwnowaone
Napicie na przektnej mostka (U) jest wtedy
funkcj wartoci rezystancji mierzonej
Mostki takie uywane s np. do wyznaczania
tolerancji rezystorw, do pomiarw wielkoci
nieelektrycznych za pomoc przetwornikw
rezystancyjnych.
Jeli DRx ma by pomijalnie mae, to
U= f(Rx,R2,R3,R4,E,)
jeli R2,,R3, R4 i E stae => U=k f(Rx)
DRx << MRx

173
172
Mostki niezrwnowaone
Rx
RD
Rx
0,2
100% = 0,01%
1986,4
Rx = 0,05 + 0,01 = 0,06%
171
DRx = RD
174
29
Pomiary mocy
Pomiary mocy
Moc wydzielon na odbiorniku o

rezystancji R mona wyznaczy na
podstawie znajomoci wartoci prdu (I),
napicia (U) i rezystancji (R)
U2
P = UI = I R =
R
2
176
Pomiar mocy - zadanie
Pomiar mocy rozwizanie
W ukadzie jak na rysunku zmierzono moc wydzielan na

oporniku R. Do pomiaru zastosowano:
woltomierz magnetoelektryczny o zakresie 15V,
kl 0.5 i rezystancji charakterystycznej 1k/V;
woltomierz wskaza U=10.55V
amperomierz magnetoelektryczny o zakresie 15 mA,
kl 0.5 i spadku napicia 60mV;
amperomierz wskaza 14.5 mA
IA
P = UI = UV ( I A IV ) =
= UV I A UV IV = Pz + p
P = UV I A = 10,55 14,5 = 152,975 mW

P = UV + I A = 0,5
UV2 10,552
=
= 0,0074W = 7,4 mW
RV 15000
Psyst =
Psyst 7,4
0,05 = 5%
P
153
Ix
Rx
Ux
P = (152,975 7,4) 2 146mW 2mW
Poda wynik pomiaru oraz bd wzgldny i bezwzgldny

wyniku pomiaru mocy
177
Psyst =
E
-
Pomiary zmiennoprdowe
178
rda bdw i niepewnoci

w pomiarze
Pomiary wielkoci elektrycznych przy prdzie/napiciu

zmiennym (AC)
Napicie
Prd
Impedancja (R, L, C)
Moc
15
15
+ 0,5
1,3%
10,55
14,5
P = P P = 152,9 0,013 = 1,98mW 2mW
IV

zy model obiektu,
ograniczona dokadno narzdzi
pomiarowych,
niewaciwy przyrzd nie mierzy
poprawnie badanej cechy,
wpyw ukadu pomiarowego na wielko
mierzon,
niekontrolowany wpyw czynnikw
zewntrznych na przyrzd,
zakcenia wielkoci mierzonej (wpyw
czynnikw zewntrznych na obiekt)
inne
180
30
Bezporedni pomiar napicia

zmiennego
Pomiar napicia
W wikszoci przypadkw stosuje si woltomierze

napicia staego i przetworniki AC/DC
Przetworniki prostownikowe (AC/DC) wartoci
redniej i szczytowej s czue na ksztat krzywej,
gdy skalowane s dla przebiegw sinusoidalnych
Przetworniki RMS (warto skuteczna tylko
skadowej zmiennej) i True RMS (skadowa staa i
zmienna)
Zakres mierzonych czstotliwoci - przyrzdy
pracuj najczciej w pamie akustycznym
Zamiast o rezystancji wewntrznej, mwi si o
impedancji (zmiana wartoci zalena od
czstotliwoci)
Zasady podobne jak przy prdzie staym
Jeli mwimy o napiciu zmiennym, bez

informacji o jak warto chodzi, to naley
rozumie, e interesuje nas warto
SKUTECZNA napicia (oznaczamy j du
liter)
Wymagania stawiane woltomierzom:
poprawny pomiar (wartoci skutecznej) w

szerokim zakresie wartoci, niezalenie od
ksztatu sygnau
poprawny pomiar w szerokim pamie
czstotliwoci
dua impedancja wewntrzna
181
182
Pomiar napicia
przetwornik wartoci redniej
Pomiar napicia wykorzystanie

przetwornikw napicia staego
Najczciej zachodzi potrzeba pomiaru

napi sinusoidalnych
Jak wykona woltomierz napi
sinusoidalnych majc do dyspozycji
woltomierz mierzcy warto redni?
Jak warto mamy wskazywa?
Jakiego przetwornika uy?
Przetwornik elektromagnetyczny
mierzy warto redni kwadratu
prdu, wic jest to kwadrat
wartoci skutecznej
Przetwornik magnetoelektryczny
mierzy warto redni prdu
Przetworniki A/C mierz warto
redni lub chwilow
U r = 0
U sk =
U max
2

Uwyj (t) = Uwe (t)

Uwej (t) = Umax sin t
U wyj (t ) = Umax sin t
ukad prostowania dwupowkowego
183
Pomiar napicia przetwornik wartoci redniej

Warto skuteczna
(We) U max
U
U sk =
Pomiar napi przetworniki

RMS
= U sk 2
2U max
U max =
Przetwornik kwadratujcy (1)

Przetwornik uredniajcy i
pierwiastkujcy (2)
U r
2
U sk 2 =
184
Warto rednia (Wy)

U r =
U sk =

max
2 2
U r
2
Woltomierz z takim przetwornikiem mierzy poprawnie

jedynie warto skuteczn sygnau sinusoidalnego.
Dla innych wystpi bd od ksztatu krzywej
185
u (t ) wyj 2
u (t ) wyj 2
u ( t ) wyj 1 = u ( t ) 2wej 1
U r
u (t ) wej1
u ( t ) wyj 1 = u ( t ) wej
T
1
1
1
=
u (t ) wej 2 dt =
u (t ) wyj 1dt =
u (t ) 2wej 1dt = U skwej1
T 0
T 0
T 0
186
31
Pomiar napi skadowa

staa i zmienna
Parametry woltomierzy
Usk = U2V = + U2V
Elektroniczne woltomierze napi

zmiennych z reguy mierz tylko
skadow zmienn sygnau
napiciowego (skadowa staa jest
odcinana). Czasem woltomierz mierzcy
prawdziw warto skuteczn (True
RMS) ma dwie opcje pomiaru:

Zakres mierzonych napi

Bd podstawowy
Impedancja wewntrzna najczciej
podawana jako Rv z rwnolegle poczon
pojemnoci wejciow CV; (Rv w typowych
woltomierzach elektronicznych 1M lub 10M, CV
kilkadziesit pF)
pomiar wartoci skutecznej caego

sygnau (skadowej staej i skadowej
zmiennej);
pomiar wartoci skutecznej skadowej
zmiennej
Zakres czstotliwoci, w ktrym

woltomierz wskazuje poprawnie
mierzon warto
Zasada przetwarzania (zastosowany
przetwornik)
187
188
Pomiary mocy
p(t ) = u (t )i (t )
T
P=
1
u (t )i (t )dt
T 0

Pomiary mocy ukad pomiarowy
Moc w obwodach zmiennoprdowych

Do pomiaru mocy suy watomierz
Watomierz musi realizowa funkcj uredniania
iloczynu wartoci chwilowych napicia i prdu
Dwa obwody (prdowy i napiciowy) i dwa
zakresy
Zakres watomierza zabezpieczenia obwodu
napiciowego i prdowego
W
Pw =? Po
Zo
Zo
Pw = U w I w cos w Po = U o I o cos o
w = ? o
U w = ? U o I w =? I o
Jeli wskazania watomierza przyjmie si za warto

mocy wydzielonej na odbiorniku, to wynik pomiaru
moe by obarczony dodatkowym bdem
(systematycznym).
189
Pomiary mocy zadanie
190
Pomiary mocy rozwizanie
W ukadzie poprawnego pomiaru napicia zmierzono moc wydzielan na

obcieniu. Uyto Watomierza o nastpujcych parametrach:
- klasa 0,5
- maksymalna liczba dziaek 100
Obwd napiciowy
- zakres 200V ; dopuszczalne przecienie obwodu napiciowego 20%,
- rezystancja obwodu napiciowego 20k,
Obwd prdowy
- zakres 1A; dopuszczalne przecienie obwodu prdowego 50%,
- rezystancja 0,1,
Watomierz wskaza 76,5 dz.
W obwodzie uyto:
Woltomierz elektromagnetyczny (zakres 300V, klasa 0,5; rezystancja 60 k),
ktry wskaza 229V.
Amperomierz (zakres 1A, klasa 0,5; rezystancja 0,1 ), ktry wskaza 0,87A.
Staa watomierza
cw =
UzIz
max
200V 1A
= 2W / dz
100dz
Pw = cw x = 2 76,5 = 153W
Wskazana warto mocy
Podb = Pw + ???
I w = I obw.nap.wat + I wolt
Pobw.nap =
Pw = kl
P zak
200
= 0,5
= 1W
100
100
Pw = Podb + Pobw . nap + Pwolt
U2
2292
=
= 2,6W
RWV 20000
Pwolt =
U2
2292
=
= 0,8W
RV 60000
Psyst = 2,6W + 0,8W = 3,4W
Poda warto mocy jaka wydziela si w obcieniu.

191
Podb = (153W 3,4W ) 2W = 150W 2W

192
32
Pomiary mocy i innych

wielkoci
S = UI [VA]
Pomiary mocy wyjciowej
Moc cakowita
Q = UI sin [var] Moc bierna
Wspczynnik mocy
Kt fazowy
= arccos
Impedancja
U j
P
cos =
S
Z=
e [ ]
W elektronice mierzy si rwnie moc

oddawan przez rdo.
Miernik mocy wyjciowej -watomierz
absorpcyjny
Miernik mocy wyjciowej moe by
zastosowany do okrelenia rezystancji
wyjciowej rda.
Maksymalna moc oddawana wystpuje
dla rezystancji obcienia rwnej
rezystancji wyjciowej rda
e(t)

V
Rw
Ro
P=
U2
Ro
193
194
Rzeczywisty kondensator
Pomiary impedancji
Rzeczywiste elementy R, L, C
Modele elementw rzeczywistych
Metody mostkowe
Idealny kondensator nie ma strat na moc

czynn i przesunicie fazowe () midzy U i
I wynosi - 900
W kondensatorze rzeczywistym wystpuj
straty w dielektryku i w przewodach
doprowadzajcych, wystpuje te
indukcyjno i pojemno doprowadze itp.
W rzeczywistym kondensatorze przesunicie
fazowe midzy U i I jest mniejsze o kt .
tg=D wspczynnik rozpraszania energii okrela w jakim stopniu rzeczywisty
kondensator odbiega od idealnego
W pomiarach moemy wyznaczy tylko
schemat zastpczy
196
Rzeczywisty kondensator
schemat zastpczy
Rzeczywista cewka
Dwa schematy: rwnolegy i szeregowy

Iz
Rr
IR
Iz
Rs
Cs
UR
IC
UC
Iz
Cr
Uz
UR
Uz
IR
IC
Iz
tg =
IR
1
=
IC Rr Cr
UR
Uz
tg =
Iz
UL
Uz
UL
UR
UC
Q=
UR
= R sCs
UC
Iz
Z cos
L= =
2f
Uz
L
R
x cos
=
= tg
R sin
Q dobro cewki
197
W rzeczywistych cewkach, poza

parametrem podstawowym L,
rozpatruje
si
rezystancj
uzwoje
R
L
U
niesie informacj o skadowej czynnej (R)

198
33
Pomiar impedancji metoda

definicyjna
Rzeczywisty rezystor
Aby wyznaczy skadowe impedancji R i

X, naley zmierzy prd (I), napicie (U)
oraz kt przesunicia fazowego midzy
nimi ()

L
RC
R

Dla sygnaw zmiennych rezystory

charakteryzuje si tzw. sta czasow
L - indukcyjno rezystora
C pojemno rezystora
Impedancja w oglnoci zaley od

czstotliwoci Z(f) !!!
Problem techniczny pomiaru impedancji

w szerokim zakresie czstotliwoci to
przede wszystkim pomiar przesunicia
fazowego
Cyfrowe mierniki impedancji
wyposaone w procesor obliczeniowy
(podaj parametry wielu schematw
200
zastpczych)
Przy pomiarach impedancji wyznaczamy zwykle

dwuelementowy schemat zastpczy reprezentujcy
dobrze waciwoci elementu przy danej (jednej)
czstotliwoci
199
Mostkowe metody pomiaru parametrw R, L i C;

metoda zerowa; metoda porwnawcza (wzorce)
Z1
Ig
Rx = R1 = R2

R3
R4
Z1Z 4 = Z 2 Z3
Z4
e(t)
Z1Z 4 = Z 2 Z 3
Warunek moduw
1 + 4 = 2 + 3
Warunek faz
Estymatory wartoci redniej i skutecznej

rda bdw w metodzie cyfrowego
przetwarzania
Typowe struktury ukadw cyfrowego
przetwarzania sygnaw
I g = 0 R1R4 = R2 R3
Z2
Z3
Pomiar napicia zmiennego metod

cyfrowego przetwarzania
Mostki prdu zmiennego

R skadowa czynna - reprezentuje

straty na moc czynn
X skadowa bierna
Mostki: Maxwella, Viena, Maxwella-Viena.

Pozwalaj wyznaczy: R, L, C, Q=L/R (dobro), tg (kt strat)
201
Informacje oglne

Estymator wartoci redniej
W wiecie analogowym mamy sygnay

cige (w czasie i w wartoci)
W wiecie cyfrowym mamy sygnay
dyskretne (ograniczone zbiory
skwantowanych prbek)
Jak wykorzystuje si posta cyfrow do
wyznaczania parametrw okrelonych
dla sygnaw analogowych?
Co to jest estymator?
Wskutek przetworzenia A/C z
czstotliwoci prbkowania fs sygnau
okresowego o czstotliwoci f,
dysponujemy zestawem N prbek
skwantowanych wartoci chwilowych
fs =
f =
1
Ts
1
T
Tw = NTs =

T
U r =
Czstotliwo
prbkowania
Okno czasowe
Czstotliwo sygnau
Zamiast cigej funkcji mamy prbki

Prbek nie mona cakowa
(przyblienie poprzez sum, gdzie dt
przyblia si poprzez Ts )
Zamiast okresu mamy okno czasowe
(nie zawsze zblione do T)
1 N 1
1 N 1
1
uiTs =
uiTs = NT
Tw i =0
N
s i =0
203

1
U r = u (t )dt
T 0
u (t ) = u (iTs ) = ui
N
fs
N 1
u
i =0
U r =
1 N 1
ui
N i =0
204
34
Estymator wartoci
skutecznej
rda bdw okno

czasowe
Przy wartoci skutecznej mamy

identyczne ograniczenia
T
1 2
U sk =
u (t )dt
T 0
U sk =
U sk =
N 1
1
2
ui Ts =
Tw i=0
1
NTs
N 1
u
i =0
Ts =
2
i
Definicje wartoci wybranych

parametrw okrelone s dla czasu
rwnego okresowi T
Prbki zebrane s w czasie Tw
Jaka powinna by dugo okna
czasowego aby unikn bdu?
Tw = kT
1
N
N 1
u
i =0

2
i
1 N 1 2
ui
N i =0
k N
Okno czasowe powinno by cakowit

wielokrotnoci okresu sygnau badanego
Dugo okna czasowego ustalamy poprzez
liczb prbek i czstotliwo prbkowania
205
rda bdw
kwantowanie
206
Inne pomiary
Dodatkowym rdem bdu jest

proces kwantowania
wprowadzajcy bd kwantowania
Bd kwantowania rwny jest Q
lub 0.5Q w zalenoci od
przetwornika (jego charakterystyki
przetwarzania)
Warto Q to kwant przetwornika
lub inaczej warto odpowiadajca
LSB
207
Pomiar temperatury
(wielko nieelektryczna)
Linearyzacja charakterystyk
przetwarzania analiza bdw
Do pomiaru temperatury uywane s

czujniki bdce przetwornikami wielkoci.
Zamieniaj one temperatur na wielko
elektryczn np. napicie lub rezystancj.
Pomiary sprowadzaj si do zastosowania
znanych ju metod pomiaru wielkoci
elektrycznych
Dodatkowym problemem jest znajomo
charakterystyki przetwarzania czujnika lub
jej przyblienie np. liniowe
Majc dan charakterystyk przetwarzania

w postaci tabelarycznej lub analitycznej,
czsto chcemy lub jestemy zmuszeni
przybliy j najprostsz zalenoci
Sposoby linearyzacji:

Metoda punktw skrajnych

Metoda regresji liniowej (najmniejszych
kwadratw)
209
210
35

Miernictwo Notatki

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Miernictwo Notatki

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1 0 1 0

Policz to, co mona policzy, zmierz to co mona

Dr in. Zbigniew wierczyski

Materiay pomocnicze do wykadu.

1. Metrologia elektryczna -A.Chwaleba.... WNT W-wa 2003

8. Wspczesna metrologia zagadnienia wybrane J. Barzykowski

KATEDRA M ETROLOGII ELEKTRONICZNEJ I F OTONICZNEJ

Pomiar proces poznawczy, ktry

opracowanie Zbigniew wierczyski

cige (analogowe) i ziarniste (dyskretne)

KATEDRA M ETROLOGII ELEKTRONICZNEJ I F OTONICZNEJ

opracowanie Zbigniew wierczyski

Podstawowe definicje c.d.

opracowanie Zbigniew wierczyski

Pomiar (definicja operacyjna) proces

Narzdzia pomiarowe zesp rodkw technicznych

Schemat funkcjonalny przebiegu procesu pomiarowego

opracowanie Zbigniew wierczyski

opracowanie Zbigniew wierczyski

sposb uzyskiwania wyniku pomiaru:

Schemat funkcjonalny przyrzdu pomiarowego

System pomiarowy zbir funkcjonalny przyrzdw i

KATEDRA M ETROLOGII ELEKTRONICZNEJ I F OTONICZNEJ

sposb porwnywania wielkoci mierzonych z ich wzorcami:

odchyowa, rnicowa, zerowa, kompensacyjna, komparacyjna

opracowanie Zbigniew wierczyski

opracowanie Zbigniew wierczyski

KATEDRA METROLOGII ELEKTRONICZNEJ I FOTONICZNEJ

Podstawowe prawa fizyczne

opracowanie Zbigniew wierczyski

E = IRw = IR1 + IR2 Rw = Ri

KATEDRA M ETROLOGII ELEKTRONICZNEJ I F OTONICZNEJ

opracowanie Zbigniew wierczyski

opracowanie Zbigniew wierczyski

Urzdzenia zdolne do wytwarzania rnicy

Urzdzenia zdolne do wytwarzania prdu

opracowanie Zbigniew wierczyski

opracowanie Zbigniew wierczyski

Dla kadego obwodu w jego dowolnych

opracowanie Zbigniew wierczyski

Sygnay stae i zmienne

Jest to ukad cakujcy

opracowanie Zbigniew wierczyski

Sygna elektryczny x(t), zmienny w czasie t,

Przykad sygnau okresowego:

opracowanie Zbigniew wierczyski

opracowanie Zbigniew wierczyski

Sygnay i ich parametry

Sygnay (prd, napicie)

opracowanie Zbigniew wierczyski

Ur warto rednia (skadowa staa, DC)

opracowanie Zbigniew wierczyski

opracowanie Zbigniew wierczyski

Sygnay zmienne (okresowe)

KATEDRA M ETROLOGII ELEKTRONICZNEJ I F OTONICZNEJ

opracowanie Zbigniew wierczyski

Parametry sygnaw okresowych

opracowanie Zbigniew wierczyski

Rozkad sygnaw okresowych

Analiza i synteza sygnaw

u (t + T ) = U = + U m i sin(it + i ) i(t ) = I = + I m i sin(it + i )

KATEDRA M ETROLOGII ELEKTRONICZNEJ I F OTONICZNEJ

opracowanie Zbigniew wierczyski