Praktyczny poradnik savoir vivre

wobec osb niepenosprawnych

AUTOR:

Judy Cohen

ACCESS RESOURCES
Ilustracje:

Yvette Silver

Publikacja:

United Spinal Association

Tumaczenie na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej

Penomocnik Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych
Adaptacja
Biuro Penomocnika Rzdu do Spraw Osb Niepenosprawnych

Spis treci
Wstp do wydania polskiego ...................................................................................... 4
Wstp............................................................................................................................5
Podstawowe zasady....................................................................................................6
Wskazwki terminologiczne..........................................................................................8
Osoby korzystajce z wzka lub niepenosprawne ruchowo., .....................................9
Osoby niewidome lub niedowidzce ........................................................................ 13
Osoby niesyszce lub niedosyszce ..................................................................... .17
Osoby z zaburzeniami mowy................................................................................... .22
Osoby niskiego wzrostu .......................................................................................... .23
Osoby z poraeniem mzgowym ........................................................................... ..24
Zesp Tourette'a..................................................................................................... .25
Osoby o odmiennym wygldzie............................................................................... .26
Ukryta niepenosprawno ...................................................................................... .27
Epilepsja (padaczka) ............................................................................................... .28
Wieloczynnikowa nadwraliwo chemiczna (ang. Multiple Chemical Sensitivity)
oraz zaburzenia ukadu oddechowego ................................................................... ..30
HIV & AIDS........................... ................................................................................... 32
Zaburzenia psychiczne (choroba umysowa)..............., .......................................... .33
Zaburzenia poznawcze .......................................................................................... ..34
Osoby z upoledzeniem umysowym............................................................ .34
Trudnoci z przyswajaniem wiedzy............................................................... .35
Urazowe (lub nabyte) uszkodzenie mzgu ................................................... .36
Zwierzta pomagajce osobom niepenosprawnym................................................ .37
Procedury ewakuacji w sytuacji awaryjnej.............................................................. ..38
Zarzdzanie konfliktami.......................................................................................... ..39
Uwagi kocowe ....................................................................................................... .41
Oznakowanie........................................................................................................... .41
O Autorze ................................................................................................................ .42

Wstp do wydania polskiego

Szanowni Pastwo,
Oddajemy w Pastwa rce publikacj, ktr mona uzna za wyjtkow. Po pierwsze
dlatego, e dotyczy osb i sytuacji z ktrymi moemy spotka si na co dzie. Po drugie
dlatego, e w sposb bardzo przystpny podpowiada, jak powinnimy w takich sytuacjach
si zachowa .
Ksika ta zostaa napisana i opublikowana w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pnocnej
i jest adresowana zarwno do osb prywatnych jak te do przedstawicieli rnych instytucji
i firm, ktrych klientami i pracownikami mog by osoby niepenosprawne.
Autorka tej publikacji jest wybitnym ekspertem i znawc tematu z wieloletnim
dowiadczeniem w dziedzinie mediacji w sprawach zwizanych z niepenosprawnoci.
Wydawc za Stowarzyszenie majce kilkudziesicioletni dorobek wynikajcy z dziaa
podejmowanych na rzecz osb niepenosprawnych i realizacji ich praw. Notki o Autorce
oraz Stowarzyszeniu znajdziecie pastwo na kocu ksiki.
Decydujc si na przetumaczenie i udostpnienie polskiemu odbiorcy tej publikacji
zdawalimy sobie spraw z rnic, jakie wystpuj pomidzy naszymi krajami.
W niektrych przypadkach musielimy dokona adaptacji tekstu i opisywanych sytuacji
do warunkw polskich. W innych zmuszeni bylimy zrezygnowa z tumaczenia rozwiza,
ktre nie s stosowane w naszym kraju, dotyczy to na przykad korzystania z powszechnej
w Stanach Zjednoczonych usugi telefonu tekstowego (TTY/TTD). Mimo tego uznalimy,
e uniwersalne przesanie tej publikacji, a take moe nawet przede wszystkim jej
praktyczna uyteczno stanowi wystarczajce uzasadnienie dla jej
szerokiego
udostpnienia w Polsce. Pragniemy t drog zoy szczeglne podzikowania
Stowarzyszeniu United Spinal Association, ktre zgodzio si na jej przetumaczenie
na jzyk polski, dokonanie niezbdnych adaptacji i szerokie bezpatne rozpowszechnienie.
Wierzymy, e lektura tej niewielkiej ksieczki przybliy wszystkim czytelnikom problemy,
na jakie w codziennym funkcjonowaniu mog napotyka osoby z rnymi rodzajami
niepenosprawnoci oraz podpowie jak zachowa si w kontaktach z nimi i jak przyj im
ze skuteczn i waciw pomoc, gdy tego potrzebuj.
Mamy te nadziej, e publikacja ta stanie si obowizkow lektur dla wszystkich,
ktrzy w yciu zawodowym i prywatnym stykaj si z osobami niepenosprawnymi.
By moe stanie si ona take inspiracj dla opracowania praktycznego rodzimego
poradnika.

Penomocnik Rzdu do Spraw

Osb Niepenosprawnych
Jarosaw Duda

Wstp
Nie musisz czu si niezrcznie w obecnoci osoby niepenosprawnej. Niniejsze
opracowanie zawiera podstawowe wskazwki na temat zachowania wobec tych osb.
A jeeli kiedykolwiek bdziesz mia wtpliwoci, co do tego, jak si zachowa czy te
co powiedzie takiej osobie po prostu j o to zapytaj!

Podstawowe zasady
ZANIM POMOESZ - ZAPYTAJ.
Sam fakt bycia niepenosprawnym nie oznacza, e dana osoba potrzebuje pomocy.
Jeeli znajduje si ona w przyjaznym otoczeniu, zwykle sama da sobie wietnie rad.
Doroli niepenosprawni chc by traktowani jak niezaleni ludzie. Pomoc naley
oferowa jedynie wwczas, gdy wydaje si, e dana osoba moe jej potrzebowa.
Jeeli tak jest w istocie, zapytaj zanim zaczniesz jej udziela.
BD TAKTOWNY INICJUJC KONTAKT FIZYCZNY.
Niektre osoby niepenosprawne utrzymuj rwnowag dziki swoim rkom,
dlatego chwytanie ich za nie nawet w celu udzielenia pomocy moe t rwnowag
zakci. Unikaj klepania takiej osoby po gowie a take dotykania jej wzka, skutera
czy laski. Osoby niepenosprawne Niepenosprawni uwaaj je za cz ich przestrzeni
osobistej.
POMYL ZANIM CO POWIESZ.
Zawsze zwracaj si bezporednio do osoby niepenosprawnej, nie do jej towarzysza,
pomocnika, ani tumacza jzyka migowego. Prowadzenie zwykej rozmowy z osob
niepenosprawn jest fajne, po prostu zwracaj si do niej jak do kadej innej osoby.
Szanuj jej prywatno. Jeeli bdziesz wypytywa j o jej przypado, moe si
ona poczu jakby sprowadza j wycznie do jej niepenosprawnoci, a nie widzia w niej
czowieka (jednak wiele osb niepenosprawnych nie ma nic przeciwko naturalnej
ciekawoci dzieci i nie krpuj si odpowiada na zadawane przez nie pytania).
NIE RB ADNYCH ZAOE.
Osoby niepenosprawne same najlepiej wiedz co mog zrobi a czego nie. Nie podejmuj
za nie decyzji co do uczestnictwa w jakiejkolwiek czynnoci. W zalenoci od sytuacji,
wykluczanie osb niepenosprawnych z jakiegokolwiek dziaania na podstawie zaoe
o ich ograniczeniach moe stanowi pogwacenie ich praw.
REAGUJ UPRZEJMIE NA PROBY OSB NIEPENOSPRAWNYCH.
Jeeli osoby niepenosprawne prosz ci o dokonanie pewnych przystosowa w twojej
dziaalnoci, to nie jest to skarga. wiadczy to o tym, e czuj si w twoim lokalu na tyle
swobodnie, aby mwi o swoich potrzebach. Jeeli twoja reakcja bdzie pozytywna,
na pewno bd do ciebie wraca i powiedz swoim znajomym, jak dobrze zostali
obsueni.

Uwaga: Chcielibymy, abycie myleli o osobach niepenosprawnych jak o jednostkach waszych znajomych,
wsppracownikach, ssiadach dlatego zamiast uywa bezpostaciowego zaimka oni w odniesieniu do osb
niepenosprawnych, w tekcie staramy si uywa zaimkw ona lub on.

To Pawe od jesieni bdzie

w liceum?

Zwracaj si
bezporednio
do osoby
niepenospra
wnej, nie do
jej
towarzysza,
pomocnika
czy tumacza
jzyka
migowego

To chyba ja
jestem Pawe
i jestem tutaj.

To co, od jesieni bdziesz w

liceum?

Tak, jak teraz zaczn

krci kkami, to do
wrzenia powinienem
dotrze na miejsce.

Wskazwki terminologiczne
STAWIAJ OSOB NA PIERWSZYM MIEJSCU. Mw osoba niepenosprawna
a nie niepenosprawny, osoby niepenosprawne a nie niepenosprawni. Jeli chodzi
o konkretne formy niepenosprawnoci, bezpiecznie jest mwi osoba z zespoem
Tourettea lub osoba z poraeniem mzgowym. Zdarza si jednak, e poszczeglne
osoby maj swoje wasne preferencje, dlatego jeli nie masz pewnoci, jakich sw
uywa zapytaj.
Unikaj przestarzaych okrele takich jak upoledzony czy kaleka. Pamitaj te,
e wiele osb niepenosprawnych nie lubi argonowych, eufemistycznych okrele typu
inwalida narzdu ruchu czy sprawny inaczej.
Zamiast przykuty do wzka inwalidzkiego mw osoba korzystajca z wzka. Wzek
umoliwia osobie niepenosprawnej poruszanie si i pene uczestnictwo w yciu
spoecznym, jest wic elementem wyzwalajcym a nie przykuwajcym.
Unikaj negatywnych okrele w stylu cierpicy czy chory, mw osoba z AIDS zamiast
osoba cierpica na AIDS czy osoba chora na AIDS.
Rozmawiajc z osobami niepenosprawnymi mona swobodnie uywa wyrae
idiomatycznych. Cakowicie dopuszczalne jest egnanie si z osob niewidom sowami
dobrze byo ci widzie albo do zobaczenia, gdy niepenosprawni sami czsto
uywaj tego typu wyrae.
Osoby niesyszce komunikuj si midzy sob za pomoc jzyka migowego, uwaajc
si za czonkw mniejszoci kulturowej i jzykowej. Nazywaj siebie osobami
Niesyszcymi przez due N, a okrelenie guchy moe by dla tych osb obraliwe.
Niektrzy mog nie mie nic przeciwko niemu, ale bezpieczniej jest okrela osoby,
ktre czciowo utraciy such, lecz uywaj jzyka migowego, jako niedosyszce
a osoby ze znaczn utrat suchu jako Niesyszce lub niesyszce.

Osoby korzystajce z wzka lub niepenosprawne ruchowo

OSOBY KORZYSTAJCE Z WZKA mog mie rne stopnie niepenosprawnoci
i zrnicowane moliwoci. Niektre osoby uywaj do poruszania si ramion i doni,
inne mog wsta z wzka i przej krtki dystans same.

Osoby korzystajce z wzka s ludmi a nie sprztami. Nie pochylaj si nad osob
w wzku eby ucisn komu do ani nie pro takiej osoby, aby trzymaa
paszcze. W adnym razie nie powinno si stawia drinka na pulpicie
przymocowanym do czyjego wzka.

Nie pchaj, ani nie dotykaj czyjego wzka, gdy stanowi on cz przestrzeni
osobistej tej osoby. Jeeli rzucisz si komu do pomocy w zjechaniu z krawnika,
moe si zdarzy, e wypadnie on z wzka. Elementy wzka mog si urwa,
jeeli podniesiesz go za rczki lub podnek.

Podjazdy i drzwi dostpne dla osb niepenosprawnych powinny by w twoim
budynku zawsze otwarte i wolne od wszelkich przeszkd.

Pamitaj, e osoby korzystajce z wzka nie mog wszdzie dosign. Staraj
si umieci jak najwicej przedmiotw w zasigu ich rk, upewnij si,
e na drodze do pek i wieszakw nie ma adnych przeszkd. Rozmawiajc
z osob korzystajc z wzka we krzeso i usid na jej poziomie. Jeeli nie jest
to moliwe, sta w niewielkiej odlegoci, eby nie musiaa ona nadwyra szyi,
aby nawiza z tob kontakt wzrokowy.

Jeeli kasa w miejscu twojej dziaalnoci jest zbyt wysoka, eby osoba
korzystajca z wzka moga ci widzie ponad ni, wyjd zza kasy,
eby j obsuy. Jeeli wie si to z wypenianiem formularzy lub skadaniem
podpisu, miej pod rk podkadk do pisania.

Jeeli w budynku, w ktrym mieci si twoja firma, jest kilka alternatywnych drg,
umie dla osb korzystajcych z wzka drogowskazy, aby atwo mogy znale
najlepsz z nich. Osoby poruszajce si przy pomocy laski lub kul rwnie bd
chciay skorzysta z najdogodniejszej drogi, lecz niekiedy schody s dla nich
atwiejsze do pokonania ni podjazd. Dopilnuj, aby recepcjonistki i ochroniarze byli
w stanie skierowa te osoby na najlepsz dla nich drog w budynku.

Jeeli najblisza toaleta publiczna nie jest dostosowana dla potrzeb osb
niepenosprawnych lub znajduje si na pitrze, ktre jest dla nich niedostpne,
pozwl osobie na wzku skorzysta z toalety prywatnej albo subowej.

Biuro MART
BEZPATNY
PARKING

Utrzymuj
specjalne
podjazdy
wolne od
wszelkich
przeszkd

Wie Pan, jak

to jest...
Recycling to
konieczno

Szko
Tworzywo
sztuczne

Biuro MART
BEZPATNY
PARKING

Drzwi s na grze
podjazdu

Tworzywo
sztuczne

Szko

10


Osoby poruszajce si przy pomocy laski lub kul potrzebuj ramion,

aby utrzymywa rwnowag, wic nigdy ich za nie nie chwytaj. Osoby majce
trudnoci z poruszaniem si opieraj si czasem o drzwi, aby je otworzy.
Otwieranie im drzwi zza ich plecw lub otwieranie ich znienacka moe
spowodowa ich upadek. Nawet popychanie lub wypychanie wzka moe
przerodzi si w problem, wic zanim zaoferujesz swoj pomoc, zawsze zapytaj,
w jaki sposb to zrobi.

Jeli oferujesz osobie majcej trudnoci z poruszaniem si miejsce siedzce,
pamitaj, e niektrym osobom moe by atwiej skorzysta z siedzenia
z podokietnikami lub z wyszym siedziskiem.

Duym problemem, z jakim musz zmaga si osoby majce trudnoci
z poruszaniem si, s upadki. Pamitaj, aby zawsze umieszcza odpowiedni ilo
znakw ostrzegawczych na mokrych podogach, a kiedy pada deszcz lub nieg
wy wycieraczki, eby podogi pozostay suche (dopilnuj jednak, eby nie byo
ich za duo, gdy mogoby to utrudnia poruszanie si osobom korzystajcym
z wzka).

Osoby, ktre na pierwszy rzut oka nie maj problemw z poruszaniem si,
rwnie mog mie pewne szczeglne potrzeby w tej kwestii. Na przykad osoby
ze schorzeniami ukadu oddechowego lub krenia mog nie by w stanie
pokonywa dugich dystansw pieszo lub te szybko chodzi. Pamitaj,
e w muzeum, hotelu lub markecie powinna znajdowa si wystarczajca ilo
awek, na ktrych osoby takie mogyby odpocz.

Niektre osoby nie mog w peni porusza swoimi domi, nadgarstkami
czy ramionami. Bd przygotowany na to, aby udzieli im pomocy przy siganiu,
chwytaniu i podnoszeniu przedmiotw, otwieraniu drzwi i gablot czy obsugiwaniu
automatw i innego sprztu.

11

Nie pro osoby

korzystajcej z
wzka o
potrzymanie
twoich rzeczy.
Szanuj
przestrze
osobist tej
osoby.

Moesz
potrzyma
mi paszcz?

Szatnia

12

Osoby niewidome lub niedowidzce

OSOBY NIEWIDOME umiej orientowa si w terenie i porusza si po ulicach.

Osoby te s w stanie same podrowa, cho czasem korzystaj z laski
lub z pomocy psa przewodnika. Niektre osoby mog mie problemy ze wzrokiem,
ktre nie s widoczne. Bd przygotowany, aby udzieli takiej osobie pomocy
na przykad przeczyta jej co kiedy ci o to poprosi.

Zanim nawiesz kontakt fizyczny, uprzed o tym osob niewidom. Wymie
swoje imi, a jeli jest to stosowne rwnie funkcj, jak penisz, np. ochroniarz,
bileter, opiekun spoeczny, recepcjonistka czy kolega z wydziau. Powiniene
te przedstawi osob niewidom wszystkim osobom z grupy, aby nie poczua si
ona wykluczona.

Jeeli nowy klient lub pracownik jest osob niewidom lub niedowidzc, oprowad
j po wszystkich pomieszczeniach.

Osoby niewidome korzystaj ze swoich rk do utrzymywania rwnowagi, wic jeli
chcesz tak osob poprowadzi, zaproponuj jej swoje rami, zamiast chwyta j za
rk (mona jednak poprowadzi rk osoby niewidomej do porczy lub oparcia
krzesa, jeli chce ona wej na schody lub usi).

Jeeli osoba niewidoma korzysta z pomocy psa przewodnika, id po przeciwnej
stronie ni pies. Idc opisuj otoczenie i wskazuj przeszkody, np. schody (w gr
lub w d) albo dziur w chodniku. Inne zagroenia to: drzwi obrotowe, otwarte
drzwiczki szafy i przedmioty wystajce ze cian na poziomie gowy, takie jak roliny
czy lampy. Jeli chcesz ostrzec osob niewidom, zrb to w sposb konkretny.
Sam okrzyk uwaaj! nie pozwoli jej zorientowa si, czy ma si zatrzyma,
ucieka, pochyli czy co przeskoczy.

Jeeli wskazujesz osobie niewidomej drog, podaj jej konkretne wskazwki
niewymagajce orientacji wzrokowej. Zamiast powiedzie skr w prawo przy
pce z materiaami biurowymi powiedz id prosto do koca alejki a potem skr
w prawo, gdy osoba ta moe nie wiedzie, gdzie znajduj si materiay biurowe.

Jeli musisz ju i i pozostawiasz osob niewidom w jakim miejscu sam,
powiedz jej o tym, opisz jej drog do wyjcia a nastpnie pozostaw j blisko ciany,
stou lub w jakim innym konkretnym miejscu. Pozostawiajc tak osob na rodku
pomieszczenia sprawiasz jej duy kopot.

Nie dotykaj laski ani psa osoby niewidomej. Pies jest w pracy i nie moe
si rozprasza, laska stanowi cze przestrzeni osobistej danej osoby. Jeli osoba
niewidoma pooy gdzie lask, nie przekadaj jej, uprzedzaj jedynie wtedy,
jeli moe stanowi ona przeszkod.

13

Jeeli osoba
niewidzca
wymaga
poprowadzenia,
zamiast chwyta
j za rk,
zaproponuj jej
swoje rami

ID
CZEKAJ

ID
CZEKAJ

To moe Pani
przeprowadzimy?
Niech
Pani
zaczeka!

Moe chciaaby Pani

przytrzyma si
mojego ramienia?

Dzikuj.

14


Proponuj niewidomym klientom odczytanie informacji podanych w formie pisemnej,

np. karty da, etykiet na produktach albo wycigu z konta. Odlicz reszt na gos,
aby mogli oni zapamita, jakie otrzymali banknoty.

Jeli serwujesz osobie niewidomej posiek, opisz jej dokadnie zawarto talerza
posugujc si orientacj wg zegara (godzina 12 znajduje si najdalej od niej
a 6 najbliej). Usu z talerza przybranie i wszystkie elementy, ktre nie nadaj si do
jedzenia. Niektrzy gocie mog poprosi ci o pokrojenie potrawy na kawaki,
moesz to zrobi w kuchni przed jej podaniem.

Osoby niedowidzce mog przeczyta jedynie informacje wydrukowane du
czcionk. Rodzaj czcionki i odpowiednie odstpy s rwnie wane, jak jej rozmiar.
Etykiety i oznaczenia powinny by napisane wyranymi literami kontrastujcymi
z tem. Osobom niedowidzcym najatwiej jest przeczyta tekst napisany wielkimi
biaymi literami na czarnym tle.

Bardzo wanym elementem jest dobre owietlenie, lecz nie powinno ono by zbyt
jasne. wiato odbijajce si od byszczcej tapety moe razi w oczy.

Dopilnuj, aby na drodze, jak poruszaj si osoby niewidome i niedowidzce,
nie byo adnych przeszkd. Jeeli osoby te s twoimi regularnymi klientami
lub te pracownikami, informuj je o wszelkich zmianach, np. o przestawionych
meblach, sprztach i innych przedmiotach.

15

Teraz prosz
uwaa!

Podajc
wskazwki
osobie
niewidzcej lub
niedowidzcej,
bd dokadny.

Na co
uwaa?!

Mokra
podoga

Prosz uwaa,
podoga jest
mokra.
Dzikuj.

Mokra
podoga

16

Osoby niesyszce lub niedosyszce

POLSKI JZYK MIGOWY to zupenie inny jzyk ni polski mwiony, charakteryzuje si on
zupenie inn skadni. Czytanie z ruchu warg jest dla osb niesyszcych bardzo trudne,
jeli ich pierwszym jzykiem jest jzyk migowy, gdy wikszo dwikw powstaje
wewntrz jamy ustnej trudno jest czyta z ruchu warg w drugim jzyku.
Osoby niedosyszce porozumiewaj si jednak w jzyku polskim. Syszc
w ograniczonym stopniu, wspomagaj si aparatami suchowymi i/lub patrz na usta
swojego rozmwcy, aby uatwi sobie komunikacj.
Istnieje wiele sposobw i stylw komunikowania si stosowanych przez osoby z utrat
suchu, ktrych nie sposb krtko opisa. Naley wspomnie, e wikszo dorosych,
ktrzy niedawno utracili such, nie posuguje si jzykiem migowym, lecz polskim
i w komunikacji wspomaga si urzdzeniami do pisania lub wspomagajcymi such.
Osoby z implantami limakowymi, tak samo jak osoby z innymi formami utraty suchu,
informuj zwykle swoich rozmwcw jak najlepiej si z nimi porozumiewa.

Jeeli wymiana informacji ma by skomplikowana, np. podczas rozmowy w sprawie
pracy, wizyty u lekarza czy powiadamiania o podejrzeniu popenienia przestpstwa,
najskuteczniejszym sposobem komunikowania si z osob posugujc si
jzykiem migowym jako pierwszym jzykiem jest pomoc wykwalifikowanego
tumacza tego jzyka. W prostych interakcjach, takich jak skadanie zamwienia
w restauracji czy wynajmowanie pokoju hotelowego, zwykle wystarczy pisanie
komunikatw na kartce.

Aby dowiedzie si, czy dana osoba chce porozumiewa si w jzyku migowym,
za pomoc gestw, piszc czy mwic, obserwuj jakie daje ci sygnay. Jeeli nie
rozumiesz, co mwi osoba niesyszca lub niedosyszca, poinformuj j o tym.

Jeeli podczas rozmowy obecny jest tumacz jzyka migowego, patrz na osob
niesyszc i utrzymuj z ni kontakt wzrokowy. Zwracaj si bezporednio do niej
(czego si napijesz?), a nie do tumacza (spytaj czego si napije).

Nie podejmuj decyzji za osoby niesyszce, naley je wcza w proces
podejmowania decyzji ich dotyczcych.

Zanim zaczniesz mwi do osoby niesyszcej lub niedosyszcej, upewnij si
e na ciebie patrzy. W zalenoci od sytuacji moesz zamacha rk, dotkn jej
ramienia lub wczy i wyczy wiato.

Jeeli osoba niesyszca lub niedosyszca nie zrozumie ktrego zdania,
nie powtarzaj go a ujmij to, co chcesz powiedzie inaczej.

Mw z twarz zwrcon w kierunku rozmwcy. Cichy, dobrze owietlony pokj jest
najlepszy do skutecznej komunikacji. Jeli stoisz przy rdle wiata, np. przy
oknie, i jeste zwrcony do niego plecami, blask moe spowodowa, e twoja
twarz bdzie niewyrana, co uniemoliwi osobie niedosyszcej czytanie z ruchu
warg.

Mw wyranie. Wikszo osb niedosyszcych pomaga sobie w zrozumieniu
17

wypowiedzi patrzc na usta rozmwcy. Gdy mwisz nie uj gumy, nie pal
papierosw ani nie zasaniaj ust.

Nie musisz krzycze do osoby niesyszcej lub niedosyszcej. Jeli osoba
ta uywa aparatu suchowego, jest on na pewno dostosowany do normalnego
poziomu gosu i twj krzyk bdzie przez to znieksztacony.

18

Czynsz za mieszkanie
jest patny co miesic,
naley rwnie wpaci
kaucj zwrotn w
wysokoci 5 tysicy
PLN oraz bezzwrotn
opat za korzystanie z
wyposaenia...

Jeeli wymiana
informacji jest
skomplikowana,
najskuteczniejszym
sposobem
komunikowania si
z osob niesyszc
jest pomoc
wykwalifikowanego
tumacza jzyka
migowego.

Szkoda, e nie mamy

tumacza jzyka
migowego

Opata za korzystanie z
wyposaenia nie
podlega zwrotowi.

BIURO WYNAJMU
MIESZKA

19

BIURO
WYNAJMU
MIESZKA

Wyniki Paskich bada

s negatywne, ale
chciaabym, eby
przyszed Pan za dwa
tygodnie.

Kiedy
rozmawiasz
z
osob
majc
problemy ze
suchem, nie
zasaniaj
twarzy.

Wyniki Paskich bada

s negatywne, ale
chciaabym,
eby
przyszed Pan za dwa
tygodnie.

Dobrze,
bardzo si
ciesz.

20

Fypko bakuje
miejf na
seminajum na
femaf posiau
wywkw.

Jeeli
nie
moesz
zrozumie
osoby
z
zaburzenia
mi
mowy,
popro j o
powtrzenie
.

Fypko bakuje
miejf na
seminajum na
femaf posiau
wywkw.
Posia
wywkw.

Moesz
powtrzy?
Jakie
seminarium?

A, podzia zyskw!
Idziesz?

21

Chyba bd si po
prostu umiecha i
udawa, e rozumiem, co
ten go do mnie mwi.

Osoby z zaburzeniami mowy

OSOBA, KTRA DOZNAA UDARU ma powane zaburzenia suchu, korzysta z protezy
gosu, jka si lub ma inne zaburzenia mowy, ktre utrudniaj jej zrozumienie.

Powi takiej osobie pen uwag. Nie przerywaj jej, ani nie kocz za ni zda.
Jeeli masz trudnoci z jej zrozumieniem, nie przytakuj. Po prostu popro
o powtrzenie. W wikszoci przypadkw osoba ta nie bdzie miaa nic przeciwko
powtrzeniu i doceni twj wysiek w wysuchanie tego, co ma do powiedzenia.

Jeeli nie jeste pewien czy dobrze zrozumiae, dla sprawdzenia moesz
powtrzy informacj.

Jeeli pomimo prb nadal nie moesz zrozumie danej osoby, popro
j o napisanie na kartce tego, co chce powiedzie, lub zaproponuj inny sposb
uatwienia komunikacji.

Ciche otoczenie uatwia komunikacj.

Nie dokuczaj, ani nie wymiewaj si z osoby z zaburzeniami mowy. Moliwo
skutecznego komunikowania si oraz powane traktowanie jest wane dla nas
wszystkich.

22

Osoby niskiego wzrostu

ZDIAGNOZOWANYCH ZOSTAO 200 RODZAJW ZABURZE ZWIZANYCH ZE
WZROSTEM, ktre wywouj karowato, przejawiajc si tym, e dana osoba mierzy
140 cm wzrostu lub mniej. Osoby redniego wzrostu czsto zaniaj umiejtnoci karw.
Traktowanie dorosej osoby jak urocze dziecko moe stanowi trudn do pokonania
przeszkod.

Zadbaj o to, aby wszystkie niezbdne przedmioty w moliwie jak najwikszym
stopniu znajdoway si w zasigu osoby.

Miej wiadomo tego, e osoby niskiego wzrostu licz na to, e bd mogy
korzysta ze wszelkich urzdze dostosowanych do swojego wzrostu. Zwracaj
uwag na to, aby nie korzysta z zamocowanych na niszym poziomie telefonw,
okienek bankowych oraz pisuarw, jeeli ich liczba jest ograniczona.

Podobnie jak w przypadku osb z innymi rodzajami niepenosprawnoci, nigdy nie
gaszcz po gowie, ani nie cauj w ni osoby niskiego wzrostu.

Komunikacja moe by atwiejsza, jeeli rozmwcy znajduj si na tym samym
poziomie. Osoby niskiego wzrostu maj rne preferencje. Moesz przyklkn,
aby znale si na poziomie osoby, z ktr rozmawiasz, odsun si,
aby umoliwi kontakt wzrokowy, a twj rozmwca nie musia zadziera gowy
(moe by to trudne w pomieszczeniu, w ktrym przebywa dua liczba osb)
lub usi na krzele. Zachowuj si naturalnie i reaguj na wskazwki ze strony
rozmwcy.

23

Osoby z poraeniem mzgowym

W WYNIKU USZKODZENIA CENTRALNEGO UKADU NERWOWEGO
z poraeniem mzgowym maj trudnoci z kontrolowaniem swoich mini.

Postpuj
wedug
zamieszczonych
powyej
wskazwek
porozumiewania si z osobami z zaburzeniami mowy.

osoby

dotyczcych

Wiele osb z poraeniem mzgowym mwi w sposb niewyrany, wykonujc przy

tym mimowolne ruchy ciaa. Twoim pierwszym odruchem moe by zlekcewaenie
tego, co osoby te chc powiedzie z powodu ich powierzchownoci. Kontroluj
swoje reakcje i rozmawiaj z dan osob w taki sam sposb, jakby rozmawia
z kimkolwiek innym.

Osoba, ktra moe wydawa si pijana, chora lub wymaga natychmiastowej
pomocy medycznej, moe mie w rzeczywistoci poraenie mzgowe lub posiada
inny rodzaj niepenosprawnoci. Zanim zaczniesz dziaa na podstawie pierwszego
wraenia, zdobd niezbdne informacje niezalenie od tego, czy dana sytuacja
ma charakter biznesowy, spoeczny czy prawny.

24

Zesp Tourette'a
OSOBY Z ZESPOEM TOURETTEA mog wydawa dwiki lub wykonywa gesty, tiki,
ktrych nie s w stanie kontrolowa. Niewielki odsetek osb z zespoem Tourettea
mimowolnie wypowiada przeklestwa, obelgi lub nieprzyzwoite sowa. W przypadku
pracownika lub innej osoby z zespoem Tourettea dobre skutki przynosi zrozumienie
i akceptacja ze strony wsppracownikw oraz innych osb.

Jeeli u osoby z zespoem Tourettea podczas rozmowy pojawiaj si tiki wokalne,
po prostu poczekaj, a min, a nastpnie spokojnie kontynuuj rozmow.

Im usilniej osoba ta prbuje je powstrzyma, tym bardziej atak si nasila. Pomc
moe zapewnienie osobie z zespoem Tourettea moliwoci opuszczenia
na chwil spotkania lub rozmowy, aby w odosobnieniu przeczekaa atak.

25

Osoby o odmiennym wygldzie

PROBLEM ODMIENNOCI dotyczy osb, ktre mog nie posiada ogranicze
odnoszcych si do ich codziennej aktywnoci, ale z powodu swojego wygldu
s traktowane jak gdyby byy niepenosprawne. Osoby ze zmianami na twarzy, takimi jak
rozszczep wargi lub podniebienia, deformacje czaszkowo-twarzowe lub zmiany skrne;
osoby o ponadprzecitnie niskim lub wysokim wzrocie lub wadze; osoby, u ktrych mog
by widoczne skutki przyjmowania lekw, np. drenie krtko mwic, osoby o odmiennym
wygldzie czsto spotykaj si z tym, e ludzie przygldaj si im, odwracaj wzrok
lub patrz na nie w taki sposb, jakby byy niewidoczne.

Wszyscy odczuwaj potrzeb pozytywnego obrazu wasnej osoby, aby czu si
w peni aktywnym czonkiem spoeczestwa. Upewnij si, e nie przyczyniasz si do
pitnowania osb o odmiennym wygldzie.

Jeeli widzisz osob odpowiadajc takiemu opisowi, po prostu umiechnij si do
niej.

Jeeli sytuacja temu sprzyja, zacznij rozmow i wcz t osob do wszelkich
toczcych si aktualnie wydarze, tak samo, jakby uczyni to w przypadku osoby
o przecitnym wygldzie.

26

Ukryta niepenosprawno
NIE KADY RODZAJ NIEPENOSPRAWNOCI JEST WIDOCZNY. Pewne osoby mog
prosi ci o co lub zachowywa si w sposb, ktry wydaje ci si dziwny. Taka proba
lub zachowanie moe mie zwizek z niepenosprawnoci tej osoby.
Na przykad, moesz udziela komu na pozr prostych wskazwek sownych, ale osoba
ta prosi ci o zapisanie tych informacji. Moe mie ona trudnoci z przyswajaniem
informacji i komunikacja w formie pisemnej jest dla niej atwiejsza. Albo na pozr zdrowa
osoba moe poprosi w kolejce o miejsce siedzce, a nie stojce. Osoba ta moe
odczuwa zmczenie zwizane ze swoim stanem zdrowia, na przykad chorob
nowotworow lub moe odczuwa skutki zaywania lekw.
Pomimo, i ukryta, niepenosprawno jest w tych przypadkach prawdziwa. W miar
moliwoci szanuj potrzeby i proby takiej osoby.

27

Epilepsja (padaczka)
EPILEPSJA TO STAN NEUROLOGICZNY, charakteryzujcy si napadami padaczkowymi
pojawiajcymi si w przypadku zaburze czynnoci mzgu w postaci wyadowa
bioelektrycznych. Napady padaczkowe mog mie gwatowny przebieg lub moe wydawa
si, e dana osoba znajduje si w transie. Podczas napadw czciowych zoonych,
osoba, ktra jest nimi dotknita moe chodzi lub wykonywa inne ruchy, chocia
w rzeczywistoci jest ona nieprzytomna.

Jeeli kto dostaje ataku padaczki, nic nie mona zrobi, aby go powstrzyma.
Jeeli osoba ta przewrcia si, upewnij si, e jej gowa jest bezpieczna i czekaj,
a atak minie.

Kiedy atak ustpi, osoba ta moe czu si zdezorientowana i zawstydzona.
Sprbuj zapewni jej odosobnione miejsce, aby moga si uspokoi.

Miej wiadomo tego, e u niektrych osb napady padaczkowe mog
wywoywa pagery i wiato stroboskopowe.

28

Ten spray
pogarsza
mj
stan
zdrowia

Staraj si
unika
sprayw lub
innych
produktw w
rozpylaczu,
kiedy w twoim
sklepie
przebywaj
klienci.

Ludzie, wszyscy chc

specjalnego traktowania...

Nie
bdzie
ci
przeszkadza, jak to
rozpyl?

29

Wieloczynnikowa nadwraliwo chemiczna (ang. Multiple

Chemical Sensitivity) oraz zaburzenia ukadu oddechowego
OSOBY Z MCS ORAZ ZABURZENIAMI UKADU ODDECHOWEGO, takimi jak astma
lub rozedma puc, reaguj na znajdujce si w powietrzu toksyny. Siln reakcj moe
wywoa zaduch, opary rodkw czyszczcych, perfum, rodkw do prania dywanw,
odwieaczy powietrza, czy nawet opary markerw.

Staraj si unika czyszczenia stow, okien lub innych powierzchni rodkami
w sprayu, jeeli w twoim miejscu pracy przebywaj inne osoby. Jeeli musisz uy
produktu w sprayu, rozpylaj lub rozlewaj go bezporednio na tkanin,
a nie w powietrze. W miar moliwoci uywaj produktw z mniejsz zawartoci
toksyn. Popro pracownikw, ktrzy maj kontakt z klientami, aby z umiarem
stosowali perfumowane rodki do pielgnacji ciaa, takie jak wody koloskie, lakiery
do wosw, balsamy do rk oraz pyny po goleniu.

Na utrzymywaniu dobrej wentylacji oraz oglnej dobrej jakoci powietrza wewntrz
pomieszcze skorzystaj nie tylko twoi klienci z MCS lub zaburzeniami ukadu
oddechowego, ale pomoe to rwnie tobie i twoim pracownikom zachowa lepsze
zdrowie i sprawno umysow.

Szczeglnie szkodliwe dla osb z MCS lub zaburzeniami ukadu oddechowego
moe by bierne palenie. Stosuj i egzekwuj stosowanie przepisw
antynikotynowych, rwnie w toaletach i na klatkach schodowych. Przekonaj
osoby, aby nie gromadziy si przy wejciu do twojej firmy. Jeeli jest to konieczne,
wyznacz oddzieln palarni, ktrej drzwi s zawsze zamknite, a powietrze
wentylowane na zewntrz.

30

Prosz si nie
martwi, ja to
wezm..

Zawsze
zapytaj,
zanim
udzielisz
pomocy.

Ej, co Pan
robi?

Potrzebuje
Pani
pomocy?
Tak,
dzikuj.

31

HIV & AIDS

NOSICIELE LUDZKIEGO WIRUSA NIEDOBORU ODPORNOCI (HIV) lub chorujce
na zesp nabytego niedoboru odpornoci (AIDS) maj osabiony ukad odpornociowy,
co oznacza, e ich organizmy maj trudnoci ze zwalczaniem infekcji.

Wirusem HIV nie mona zarazi si przez zwyky kontakt, na przykad przez
podanie rki, a zatem nie obawiaj si dotyka lub by dotykanym przez osob
z AIDS.

Osoba z wirusem HIV lub AIDS jest szczeglnie naraona na infekcje
przenoszone przez powietrze. Uwaaj, aby nie naraa innych osb. Jeeli masz
infekcj drg oddechowych lub inn atwo przenoszc si chorob, pomyl
o wszystkich swoich klientach i pracownikach i jeeli jest to moliwe, zosta
w domu.

Wiele osb z AIDS czuje si napitnowanych. Poprzez zwyke powitanie
lub podanie rki dasz im odczu, e s akceptowani. Ma to dla nich bardzo due
znaczenie.
KILKA SW NA TEMAT POUFNOCI:
Moesz naprawd troszczy si o osob niepenosprawn, ktra przechodzi kryzys,
nagle choruje lub z niewyjanionych powodw nie przychodzi do pracy, bd te
wyraa zwyk ciekawo na jej temat. Pomimo swoich obaw, szanuj prywatno tej
osoby. Pozwl jej mwi o swojej sytuacji, jeeli i kiedy jej to nie krpuje.

32

Zaburzenia psychiczne
OSOBY Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI mog mie czasami trudnoci z radzeniem
sobie z zadaniami i kontaktami codziennego ycia. Ich zaburzenia mog zakca
ich zdolno odczuwania, mylenia lub wspycia z innymi. Wikszo osb
z zaburzeniami psychiatrycznymi nie jest agresywna. Jedn z gwnych przeszkd, jakie
napotykaj jest nastawienie osb w swoim otoczeniu. W zwizku z tym, e zaburzenia
te maj charakter ukryty, moe zdarzy si, e nawet nie zorientujesz si, e dana osoba
ma problemy zwizane ze stanem umysowym.

Stres moe wpywa na zdolno funkcjonowania takiej osoby. Sprbuj ograniczy
do minimum napicie towarzyszce danej sytuacji.

Osoby z zaburzeniami psychicznymi maj rne osobowoci i rne sposoby
radzenia sobie ze swoj niepenosprawnoci. Niektrzy mog mie trudnoci
z rozumieniem znakw spoecznych, podczas gdy inni mog by nadwraliwi.
Jedna osoba moe by pena energii, a inna moe wydawa si niemrawa. Traktuj
kad osob jako indywidualn jednostk. Zapytaj, co sprawi, e poczuje si
swobodnie i w moliwie jak najwikszym zakresie szanuj jej potrzeby.

W sytuacji kryzysowej zachowaj spokj i udziel wsparcia w taki sam sposb,
jak w przypadku kadej innej osoby. Zapytaj, jak moesz pomc i dowiedz si,
czy osoba ta posiada swojego asystenta, po ktrego mona posa. Jeeli sytuacja
tego wymaga, moesz zapyta, czy osoba ta ma ze sob lekarstwa, ktre musi
zay.

33

Zaburzenia poznawcze:
OSOBY Z UPOLEDZENIEM UMYSOWYM (czasami okrelanym jako zaburzenia
rozwojowe) wolno si ucz. Maj trudnoci z wykorzystaniem zdobytej wiedzy
i umiejtnoci oraz z zastosowaniem ich w rnych miejscach i sytuacjach.

Zwracaj si do takiej osoby uywajc jasno sformuowanych zda, prostych sw
i raczej konkretnych, a nie abstrakcyjnych poj. Pom jej zrozumie zoon
koncepcj, dzielc j na mniejsze czci.

Nie uywaj jzyka dziecicego, ani nie traktuj protekcjonalnie osb
z upoledzeniem umysowym. Dostosuj tempo, stopie zoonoci i sownictwo
twojej wypowiedzi do osoby, z ktr rozmawiasz.

Pamitaj, e masz do czynienia z osob doros, ktra sama moe podejmowa
decyzje, chyba, e poinformowano ci, e jest inaczej.

Osoby z upoledzeniem umysowym mog stara si za wszelk cen zadowoli
rozmwc. Podczas rozmowy taka osoba moe mwi ci to, co jej zdaniem chcesz
usysze. W niektrych sytuacjach, takich jak egzekwowanie prawa czy badanie
lekarskie, moe mie to swoje powane konsekwencje, jeeli stosowana przez
ciebie technika rozmowy nie jest skuteczna. Pytania powinny by formuowane
w neutralny sposb, aby uzyska dokadne informacje. Zweryfikuj odpowiedzi,
powtarzajc kade pytanie w inny sposb.

Osoby z upoledzeniem umysowym mog mie trudnoci z podejmowaniem
szybkich decyzji. Bd cierpliwy i daj twojemu rozmwcy wystarczajc ilo
czasu.

Przejrzyste oznakowanie z piktogramami moe pomc osobie z upoledzeniem
umysowym znale drog na terenie obiektu.

Osoby z upoledzeniem umysowym dziaaj w pracy i w codziennym yciu wedug
ustalonego i znajomego porzdku. Miej wiadomo tego, e zmiana otoczenia
lub ustalonego porzdku moe wymaga pewnej uwagi i czasu na dostosowanie
si.

34

Zaburzenia poznawcze:
Trudnoci z przyswajaniem wiedzy
TRUDNOCI Z PRZYSWAJANIEM WIEDZY TO ZABURZENIA UTRZYMUJCE SI
PRZEZ CAE YCIE, ktre ograniczaj zdolno danej osoby do pozyskiwania,
przekazywania lub przetwarzania informacji. Wikszo osb z trudnociami
z przyswajaniem wiedzy, chocia dotykaj je pewne ograniczenia, ma przecitn
lub ponadprzecitn inteligencj. Moesz nie zdawa sobie sprawy z tego, e dana osoba
ma trudnoci z przyswajaniem wiedzy, poniewa tak dobrze radzi sobie ze wszystkim.
Albo te nie za bardzo moesz zrozumie, dlaczego tak dobrze radzca sobie
ze wszystkim osoba ma problemy z jednym aspektem swojej pracy.

Osoby z dysleksj lub majce innego rodzaju trudnoci w czytaniu, maj problemy
z odczytywaniem informacji na pimie. Udziel takim osobom ustnych wyjanie
i zapewnij dodatkowy czas na przeczytanie informacji.

Nie wyraaj zdziwienia w sytuacji, kiedy udzielasz komu prostych instrukcji,
a osoba ta prosi ci o ich zapisanie. Osoba majca trudnoci z przyswajaniem
wiedzy, na przykad z zaburzeniami percepcji suchowej, moe potrzebowa,
aby informacje zostay jej zademonstrowane lub przekazane na pimie, poniewa
informacje ustne mieszaj si jej, kiedy sucha.

Zapytaj tak osob o najlepszy sposb przekazania jej informacji. Niech twj
przekaz bdzie bezporedni. Osoba majca trudnoci z przyswajaniem wiedzy
moe mie trudnoci z wychwytywaniem subtelnoci.

Takiej osobie moe by atwiej funkcjonowa w cichym otoczeniu, ktrego nie
zakca na przykad wczone radio, przechodzce osoby czy zasony z jaskrawymi
wzorami.

35

Zaburzenia poznawcze:
Urazowe (lub nabyte) uszkodzenie mzgu
OSOBY Z URAZOWYM USZKODZENIEM MZGU odniosy obraenia mzgu, zwykle
w nastpstwie urazu, na przykad podczas wypadku lub w wyniku udaru.

W przypadku osb z urazowym uszkodzeniem mzgu zastosowanie maj rwnie
niektre czynniki wpywajce na osoby majce trudnoci z przyswajaniem wiedzy.
Osoby z uszkodzeniem mzgu mog nie mie kontroli nad miniami lub nie mog
wykonywa pewnych ruchw, co moe nie by oczywiste. Na przykad, dana osoba
moe nie by w stanie napisa swojego nazwiska, chocia moe porusza rk.

Osoba z uszkodzeniem mzgu moe mie sab kontrol nad impulsami.
Taka osoba moe czyni nieodpowiednie uwagi i nie rozumie znakw
spoecznych, albo nie wychwytywa oznak tego, e kogo obrazia. W swojej
frustracji, aby zrozumie, lub aby przekaza swoje opinie, moe wydawa si
natarczywa. Wszystkie tego typu zachowania s wynikiem odniesionych obrae.

Osoba z uszkodzeniem mzgu moe nie by w stanie postpowa wedug
wskazwek z powodu sabej pamici krtkoterminowej, albo sabej orientacji
kierunkowej. Moe poprosi o to, aby jej towarzyszy lub moe korzysta z pomocy
psa przewodnika dla orientacji, chocia nie wydaje si mie trudnoci
z poruszaniem.

Jeeli nie jeste pewien, czy osoba, z ktr rozmawiasz ci rozumie, zapytaj,
czy chciaaby, eby zapisa jej to, co mwisz.

Osoba ta moe mie trudnoci z koncentracj lub uporzdkowaniem myli,
w szczeglnoci w otoczeniu, w ktrym oddziauje dua ilo bodcw, na przykad
w zatoczonym kinie lub na dworcu. Bd cierpliwy. Moesz zaproponowa
przejcie w inne miejsce, w ktrym dziaa mniej czynnikw rozpraszajcych.

36

Zwierzta pomagajce osobom niepenosprawnym

NIEKTRE OSOBY niesyszce, niewidome lub niedowidzce, lub osoby z urazowym
uszkodzeniem mzgu, padaczk lub posiadajce inne rodzaje niepenosprawnoci, mog
korzysta z pomocy zwierzt towarzyszcych im w codziennym yciu.

Kiedy ustalasz, czy dane zwierze pomaga osobie niepenosprawnej, osoba
ta moe nie posiada informacji potwierdzajcej jego funkcj. Oznacza to,
e zasadniczo bdziesz musia dokona modyfikacji polityki zakazu wprowadzania
zwierzt, aby taka osoba moga wej z towarzyszcym jej zwierzciem.

Zwierzta pomagajce osobom niepenosprawnym s zazwyczaj bardzo dobrze
wyszkolone i dobrze si zachowuj. Jeeli dana osoba nie moe zapanowa nad
zwierzciem, moesz poprosi o jego wyprowadzenie.

37

Procedury ewakuacji w sytuacji awaryjnej

OSOBY NIEPENOSPRAWNE musz zosta uwzgldnione we wszystkich planach
ewakuacji z obiektu.

Przygotuj nieobowizkow list osb z rnymi rodzajami niepenosprawnoci,
ktre regularnie przebywaj w twoim obiekcie, na przykad pracownicy, studenci
lub mieszkacy. Przygotowujc tak list, powiadom te osoby o tym, e chocia
mog one nie uwaa si za niepenosprawne, powinny zosta w niej
uwzgldnione w przypadku, gdyby potrzeboway pomocy w sytuacji awaryjnej.
Taka sytuacja moe dotyczy na przykad osoby, u ktrej stres lub dym moe
wywoa astm. Regularnie uaktualniaj t list w celu uwzgldnienia w niej osb,
ktre tymczasowo nie s w peni sprawne, na przykad kobieta w ciy lub osoba
ze zaman nog.

Porozmawiaj z kad osob z listy, aby zaplanowa najbardziej efektywny sposb
udzielenia jej pomocy w sytuacji awaryjnej. Na przykad, osoba z zaburzeniami
poznawczymi moe by zdezorientowana i potrzebowa pomocy, aby postpowa
zgodnie ze wskazwkami. W sytuacji awaryjnej kto bdzie musia towarzyszy
osobie niewidomej, nawet jeeli zna ona drog na terenie obiektu,
w szczeglnoci, jeeli dana sytuacja dotyczy duej liczby osb.

Opracuj rwnie plan uwzgldniajcy nieobowizkowe wpisy na wypadek sytuacji
awaryjnej, ktra moe dotyczy osb niezwizanych z obiektem, na przykad
klientw, widzw teatru, pacjentw lub innych czonkw spoeczestwa.

Przewicz procedury ewakuacji i regularnie uaktualniaj swoje plany.

38

Zarzdzanie konfliktami
Czasami pojawiaj si konflikty midzy osobami niepenosprawnymi a miejscami,
ktre odwiedzaj w celach rozrywkowych, zawodowych, zdrowotnych lub edukacyjnych.
Konflikty te s zwykle wynikiem nieporozumienia lub braku informacji. Czasami dochodzi
do konfliktw midzy osobami niepenosprawnymi posiadajcymi sprzeczne potrzeby.
Na przykad, osoba z zaburzeniami suchu nie syszy postpowania toczcego si przy
otwartym oknie, ale osoba z MCS potrzebuje otwartego okna, aby zapewni dopyw
wieego powietrza; osoba korzystajca z pomocy psa moe popa w konflikt z osob
z zaburzeniami lkowymi i panicznym strachem przed psami.
Wszystkie te sytuacje wymagaj elastycznoci, cierpliwoci, kreatywnoci i otwartej
komunikacji woli wysuchania punktu widzenia drugiej osoby i zdobycia wiedzy.
Czasami same wysiki podejmowane w dobrej wierze nie wystarcz i zaangaowane
podmioty maj trudnoci ze zrozumieniem swoich rnic. W takich przypadkach rozwa
moliwo skorzystania z usug wykwalifikowanego mediatora.

39

Dlaczego mi
nie
powiedziaa,
ebym zabra
kpielwki?

Nie decyduj za
osoby
niepenosprawn
e, co mog,
albo czego nie
mog robi.

Ja... no...
mylaam, e
nie moesz
pywa.

Uwaga na
syrenki!

40

Uwagi kocowe
OSOBY NIEPENOSPRAWNE to osoby posiadajce swoje rodziny, prac,
zainteresowania,
sympatie
i
antypatie,
a
take
problemy
i
radoci.
Chocia niepenosprawno stanowi integraln cz tego, kim s, sama w sobie nie
okrela tych osb. Nie zamieniaj ich w bohaterw lub ofiary niepenosprawnoci.
Traktuj te osoby jak indywidualne jednostki.

O znakowanie
ZWR UWAG NA DOSTPNO TWOJEJ FIRMY LUB PROGRAMU, uywajc
poniszych symboli w reklamach, ulotkach lub jako oznakowanie miejsca wiadczenia
usug. Obok symboli zamieszczaj opis sowny. W przypadku oznakowania, powiksz
symbol i umie go w najbardziej widocznym miejscu.

DOSTP DLA WZKW INWALIDZKICH

POMOC DLA OSB Z ZABURZENIAMI SUCHU

TUMACZ JZYKA MIGOWEGO

41

O AUTORZE
Judy Cohen jest dyrektorem wykonawczym Access Resources, firmy zajmujcej
si mediacjami oraz szkoleniami dla przedsibiorstw, w zakresie poszukiwania rozwiza
dla problemu domniemanej dyskryminacji, kwestii zwizanych z wydajnoci pracy
oraz relacjami midzyludzkimi. Jest rwnie krajowej sawy ekspertem ds. mediacji
w sprawach zwizanych z niepenosprawnoci, z bogatym dowiadczeniem w dziedzinie
pracy
i
zatrudnienia,
mieszkalnictwa
oraz
sektora
usug
publicznych.
Dziki dwudziestopicioletniemu przygotowaniu z zakresu ksztacenia dorosych, Judy
Cohen prowadzi praktyczne szkolenia z udziaem uczestnikw dla agencji rzdowych,
przedsibiorstw, organizacji non-profit oraz zwizkw zawodowych w duej liczbie
konfliktowych obszarach zarzdzania, z uwzgldnieniem umiejtnoci rozwizywania
sporw w miejscu pracy i na forum publicznym oraz negocjowania rozsdnych porozumie.
Judy Cohen bya czonkiem Komisji do spraw niepenosprawnoci fizycznej i umysowej
Amerykaskiego Stowarzyszenia Prawnikw (ang. ABA Commission on Mental and Physical
Disability Law), a obecnie peni funkcj koordynatora projektu ADA Mediation Guidelines
w ramach realizowanego w Benjamin N. Cardozo School of Law programu Kukin Program
for Conflict Resolution, jest redaktorem strony powiconej mediacjom ADA
www.mediate.com/adamediation, a take moderatorem forum mediacyjnego ADA i grupy
dyskusyjnej na stronie http://webboard.mediate.com/~ada.
Informacje o United Spinal Association
Misja stowarzyszenia
United Spinal Association jest organizacj non profit, ktrej celem jest poprawa jakoci ycia
wszystkich obywateli Ameryki z uszkodzeniami lub chorobami rdzenia krgowego.
O stowarzyszeniu
Od ponad 60 lat walczymy o prawa weteranw oraz prawa wszystkich osb niepenosprawnych.
Odegralimy istotn rol w tworzeniu Ustawy o niepenosprawnych (ang. Americans with
Disabilities Act) i wnielimy znaczcy wkad w prace nad ustaw wymagajc od wszystkich
nowobudowanych domw wielorodzinnych adaptacji dla potrzeb osb niepenosprawnych (ang.
Fair Housing Amendments Act) oraz nad ustaw w sprawie dostpu do przewozw lotniczych (ang.
Air Carrier Access Act).
Nasze inicjatywy w zakresie bada naukowych i edukacji, polityki rzdowej i ustawodawstwa, praw
obywatelskich i adwokatury, dostpnoci i projektw architektonicznych, a take organizacji
zawodw lekkoatletycznych, zapewniaj weteranom oraz wszystkim Amerykanom z uszkodzeniami
lub chorobami rdzenia krgowego zdrowsze, bardziej niezalene i produktywne ycie jako
czonkowie spoecznoci, w ktrych yj.

Publikacje
W celu bezpatnego pobrania naszych publikacji prosimy odwiedzi stron internetow
www.unitedspinal.org (naley wej na zakadk publikacje w grnej czci strony). Wydruki
mona zamwi piszc na adres poczty elektronicznej publications@unitedspinal.org lub dzwonic
pod numer 1-800-444-0120.

42

Datki
United Spinal Association nie otrzymuje adnego dofinansowania rzdowego. Nasze programy
s uzalenione wycznie od indywidualnych osb, takich jak Pastwo, oraz skadanych przez
Pastwa datkw odliczanych od podatku. W rzeczywistoci, bez Pastwa szczodroci nasza
organizacja oraz niniejsza praca nie mogyby zaistnie.
Jeeli pragn Pastwo udzieli wsparcia finansowego dla naszych znaczcych programw prosimy
o odwiedzenie strony www.unitedspinal.org (naley wej w zakadk z datek w grnej czci
strony) lub o telefon pod numer 1-800-404-2899.

Siedziba gwna
United Spinal Association
75-20 Astoria Blvd
Jackson Heights, NY, 11370-1177
Stany Zjednoczone Ameryki
(718) 803 3782

43