MISH.

Metodologia nauk humanistycznych

I.Wprowadzenie. Przeom antypozytywistyczny, jego geneza i wpyw na humanistyk
XX wieku.
Filozofia Diltheya. Nauki przyrodnicze i nauki o duchu.
Neokantyzm:

Windelband

Rickert.

Nomotetyzm

idiografizm.

Filozofia

form

symbolicznych Cassirera.
1/Wilhelm Dilthey 1833-1911
Literatura:
Einleitung in die Geisteswiessenschaften (Wprowadzenie do nauk humanistycznych)
1883; Budowa wiata historycznego w naukach humanistycznych 1910
Elbieta Paczkowska-agowska, Filozofia nauk humanistycznych w u jciu Wilhelma
Diltheya 1981;
Ta, Logos ycia 2000
Zbigniew Kuderowicz, Dilthey, 1987
-Nauki humanistyczne (nauki o duchu) i nauki przyrodnicze: odrbny przedmiot.
-Byt i sens. Wyjanienie a przeywanie i rozumienie. Abstrakcja i ycie
-ycie

rozumie

ycie.-ycie-

ekspresja-rozumienie.

Rozumienie

v.

introspekcja.

Obiektywizacje ducha. Hermeneutyka Diltheya.

2/Neokantyzm
Literatura:
Andrzej J. Noras, Kant a neokantyzm badeski i marburski; tene, Historia neokantyzmu;
Neokantyzm badeski i marburski: antologia tekstw; Neokantyzm, tum. i wyb. tekstw:
Beata Borowicz-Sierocka i Czesaw Karkowski Neokantyzm, wstp i wybr tekstw:
Beata Trochimska-Kubacka; A. Przybski, W poszukiwaniu krlestwa filozofii 1993
Poznanie: antologia tekstw (Windelband i Rickert; BJ Lect)

Wilhelm Windelband 1848-1915

Geschichte und Naturwissenschaft 1894 (mowa rektorska)
Podzia nauk na przyrodnicze i historyczne formalny charakter celw poznawczych.
Przeciwstawienie metodologiczne, nie treciowe (polemika z Diltheyem). Nauki o prawach
(Gesetzeswissenschaften) i nauki o wydarzeniach (Ereigniswissenschaften). Nomotetyzm i
idiografizm.
Heinrich Rickert 1863-1936
Kulturwissenschaft und Naturwissenschaft 1898
Koncepcja sensu i wartoci. Krlestwo bytu i krlestwo sensu. Normatywny charakter
wartoci. Kultura jako zesp wartoci. Przyroda i historia, nauki o naturze i nauki o kulturze.
Pojcia oglne i jednostkowe zdarzenia. Odrnienie materialne (przedmiot badania)

formalne (cele badania).

Ernst Cassirer 1874-1945
Substancja i funkcja 1910
Die Philosophie der symbolischen Formen (Filozofia form symbolicznych) 1923-1929
Krytyka rozumu jako krytyka kultury (w: Filozofia wspczesna, red. A. Z. Kuderowicz)
Logika nauk o kulturze 1942
Symbol i jzyk (wyb. tekstw)
H. Buczyska, Cassirer
Formy symboliczne, ich definicja i znaczenie. Historyczno Kantowskiego a priori.
Koncepcja jzyka i jego trzy stadia: mimiczne, analogiczne i symboliczne. Mit jako forma
wiadomoci i jego rola.

II.Fenomenologia

Husserla.

Pojcie

intencjonalnoci,

Fenomenologia w nauce o literaturze i naukach spoecznych.

sensu,

redukcji,

epoche.

Literatura: E. Husserl (1859-1938): Badania logiczne; Idee czystej fenomenologii i

fenomenologicznej filozofii 1913; Medytacje kartezjaskie 1931; Kryzys nauk
europejskich i fenomenologia transcendentalna 1936.
R. Ingarden, Wstp do fenomenologii Husserla; 1974; Z. Krasnodbski, Rozumienie
ludzkiego zachowania (rozdz. Regionalne ontologie i wiat przeywany. Interpretacja nauk
humanistycznych w fenomenologii Edmunda Husserla); K. Michalski, Logika i czas. Prba
analizy Husserlowskiej teorii sensu 1988;

Dan Zahavi, Fenomenologia husserla2003

[2012].
1/podstawowe pojcia. Intencjonalno; epoche; redukcja transcendentalna; podmiot
empiryczny i transcendentalny; konstytucja przedmiotu; noeza i noemat.
2/Badania logiczne (1900-1901) krytyka psychologizmu. Odrnienie aktu poznania od
jego przedmiotu. Idealno przedmiotw logiki v. psychologiczny, realny akt poznania;
realno i idealno; czasowo i pozaczasowo. Znaczenie- idealna jedno v. mnogo
konkretnych aktw.
3/nauki humanistyczne wg Husserla. Nauki ejdetyczne. sens ejdetycznej nauki z zasady
jakiekolwiek wczanie w ni wynikw poznawczych nauk empirycznych (Idee I). analiza
ejdetyczna: gruntuje nauki okrelajc ich dziedzin przedmiotow. Regiony bytu,
ontologie regionalne.
4/warstwy rzeczywistoci: materialna, psychiczna, duchowa (kultura, instytucje. itd.) i oraz
nauki: przyrodoznawstwo biologia i naturalistyczna psychologia oraz nauki humanistyczne.
Natura i kultura jako noematyczne korelaty dwch rwnorzdnych nastawie teoretycznych:
naturalistycznego oraz personalistycznego. Oba zawarte w jednolitej apercepcji czowieka.
4/czowiek i wiat: ich relacja nie realna lecz intencjonalna; zwizek przyczynowy
(czowiek jako cz przyrody i rzecz) v. zwizek motywacyjny (wiadomo i jej
intencjonalne przedmioty). .
5/wiat przeywany (Lebenswelt). wiat dowiadczenia rdowego, pierwotnego wobec
potocznoci i naukowoci, najgbsza warstwa zastanego wiata tworzonego przez
twrcz subiektywno, nadajc mu sens. Lebeswelt- podoem nauk i przyrodniczych i
humanistycznych; te ostatnie ukazuj relatywno wiata wzgldem subiektywnoci.

6/Intersubiektywno i jej analiza. Inny czowiek. Ciao ywe (Leib) i przyrodnicze

(Krper). ciao ludzkie jest na wskro dusz przeniknit ciaem. Kady ruch ciaa jest peen
duszy [.] (Idee II).Wspprezentowanie i Uwsplnocenie. Przyroda intersubiektywna
(Medytacje kartezjaskie)
Fenomenologia jako filozofia oraz jako metoda badawcza
Fenomenologia w badaniach literackich: Roman Ingarden

(1893-1970) Das

literarische Kunstwerk (1930; O dziele literackim 1960); O poznawaniu dziea

literackiego 1937.
Intencjonalna struktura dziea. Ontologia literatury. Nieokrelono dziea i jego
konkretyzacja.
Fenomenologia religii: Gerardus van der Leeuw (1890-1950): Fenomenologia religii
1933
Definicja fenomenu i sensu. Fenomen: przedmiot odniesiony do podmiotu, istota fenomenu:
jawienie si komu. Sens: trzecia sfera, poza obiektywnoci i subiektywnoci, naley
czciowo do rzeczywistoci, czciowo do podmiotu, jest i zrozumiaoci i zrozumieniem w
niepodzielnym zwizku.
Fenomenologia nadawanie nazwy zjawiskom; wczanie we wasne ycie; skupienie si na
tym wycznie, co si jawi (v. metafizyka); wyjanienie ogldanego; waciwe rozumienie.
Odrnienie fenomenologii religii od historii religii, psychologii religii, filozofii religii,
teologii.
Typy idealne (por. Weber, Schutz van der Leeuw)
Mircea Eliade (1907-1986). Morfologia sacrum. Sacrum i profanum. heirofanie
Socjologia fenomenologiczna: Alfred Schtz (1899-1959): Der sinnhafte Aufbau der
sozialen Welt (1932); O wieloci wiatw: szkice z socjologii fenomenologicznej
(2008; wstp: http://www.nomos.pl/download/Schutz_spis_tresci_wstep.pdf); Potoczna i
naukowa

interpretacja

ludzkiego

dziaania,

w:

Kryzys

czy

schizma.

Antyscjentystyczne tendencje wspczesnej socjologii, red. E. Mokrzycki, 1984;

Fenomenologia i nauki spoeczne, w: Fenomenologia i socjologia, red. Z.
Krasnodbski, 1989.

Maksymalne rozjanienie i eksplikacja tego, co yjcy w wiecie spoecznym zwykle o nim

myl, jest pierwszym zadaniem wszelkiej nauki o spoeczestwie, a wic take socjologii
rozumiejcej.
Nauki spoeczne badaj wiat ju zinterpretowany (v. nauki przyrodnicze) i majcy sens; akty
ustanawiania sensu przez aktorw spoecznych oraz ten subiektywny sens , ktry nadaj Y; i
autorefleksja swym dziaaniom. Subiektywno, Ja o jako rdo sensw. Rola
przedreflelsyjnej sfery My. Rola ciaa w poznawaniu dugo ego czowieka.
Kontynuacja, fenomenologia francuska.
Maurice Merleau-Ponty Fenomenologia percepcji 1945 [2001]
Fenomenologia jako odsanianie wiata. Ja jako rdo absolutne. Intencjonalno
implicytna- przedpredykatywna jedno wiata oraz naszego ycia.
Jean Luc Marion: Lidole et la distance; Dieu sans etre (1982; Bg bez bycia 1996); La
croise du visible (1996); De surcrot (2001); Le visible et le rvl (2005); Bdc danym
2007 [Etant donn 1997)] Donacja; fenomeny nasycone (les phnomnes saturs)-ikona,
Objawienie. przyrost (surcrot);
Michel Henry: O fenomenologii (2007 [Phenomenologie de la vie 2003] Wcielenie.
Filozofia ciaa 2000 [2012]. Fenomenologia materialna, fenomenologia ycia. ycie v.
bycie; bezporednio danie ycia- auto-afektywno; podmiot afektywny, nie
transcendentalny; fenomenalno jako sfera uprzednia wobec relacji podmiot-przedmiot
(Subiekt-Objekt Spaltung). Rola ciaa: le corps (Korper) i la chair (Leib)
Literatura: Georges Poulet, Metamorfozy czasu; Myl nieokrelona.
III. HERMENEUTYKA.
RYS HISTORYCZNY
1/Hermeneutyka w Grecji i na gruncie chrzecijastwa.
Grecja- Hermes posaniec bogw, tumacz znacze; (inter-pretacja); sensy religijnewyrocznie; Arystoteles O interpretacji (Peri hermeneias) ; interpretacja alegoryczna
mitw. Wpyw metod czytania i objaniania klasykw na lektur Biblii.

2/.Chrzecijastwo. Spory o Pismo wite w staroytnoci i podczas reformacji- wykluwanie

si hermeneutyki zachodniej. W nowoytnoci ulegy zewiecczeniu i zostay wykorzystane
do hermeneutyki filologicznej.
II.Zasady hermeneutyczne wypracowane przez Ojcw Kocioa:
1/idea zoonego, wielowarstwowego sensu Pisma/tekstu, wywodzc si od Orygenesa; sens
duchowy i literalny, szkoa aleksandryjska i antiocheska. w. Pawe: litera zabija duch
oywia
cztery sensy Pisma: "Littera gesta docet, quid credas allegoria, Moralis quid agas, quo tendas
anagogia": Wiara mio nadzieja. "Litera" opowiadania biblijnego referuje "fakty"
historyczne. Gdy chodzi o trzy pozostae sensy: alegoryczny: moralny (lub tropologiczny) i
anagogiczny to stanowi one tylko trzy gazie, na jakie si dziel rne aspekty
rozumienia duchowego.
Alegoria jest przedmiotem wiary (quid credas): chodzi tu o "tajemnic" zakryt dla nas w
historii; fakty empiryczne jako takie nie s istotne dla czowieka wierzcego, a ich znaczenie
wynika z ich nonoci religijnej. Ojcowie Kocioa czsto odwoywali si do pojcia
tajemnicy, aby wyjani w ten sposb gboki sens dziejw zbawienia i Pisma. Zwyczaj ten
kontynuowano w redniowieczu. "Alegoria" chrzecijaska, w odrnieniu od greckiej, nie
jest jednak jakim opowiadaniem wymylonym, spjnym cigiem przenoni; jest ona jeszcze
histori, ktra nie jest ju jednak zwykym referowaniem wydarze zewntrznych, lecz
odkrywaniem ich ukrytego znaczenia; Pismo w. zawiera i objawia "prawd zbawienia".
Sens moralny ma za przedmiot moralne i religijne ycie chrzecijanina. Dotyczy on ycia
duchowego i postawy zewntrznej czowieka (quid agas). Prawdziwa tropologia winna by
zreszt przedueniem i rozwiniciem alegorii w yciu wierzcego; oznacza to, mwic
jzykiem wspczesnym: moralno ma by moralnoci wiary, a duchowo osobistym
sposobem ycia dogmatem. Jest to, jak mwi H. de Lubac, "tajemnica Chrystusa i Kocioa,
odtwarzana rzeczywicie w duszy i w yciu wierzcego" 29). "Tak pojta tropologia bdzie
par excellence sensem duchowym" 30).
Wreszcie anagogia. Jest to denie do celw ostatecznych (quo tendas), do rzeczywistoci
niebieskich i Boych; jest to perspektywa otwarta na ycie przysze poprzez nadziej. Sens
anagogiczny stanowi wic zarazem zapocztkowanie eschatologii.

Jan Kasjan: Jerozolima: miasto, alegoryczny Koci, anagogiczne niebiaskie miasto boe,
topologiczny-dusza ludzka karcona lub chwalona. Wyjcie z Egiptu. Szkoa aleksandryjska i
antiocheska.
2/typologia- relacja Starego i Nowego Testamentu, typ i alegoria- bliskie, nowy ju w starym
ale niepenie. Przejcie przez morze czerwone typem chrztu. Pojcie typu: mnoenie
interpretacji, jej wielo, niejednoznaczno, wielowymiarowo, otwarcie na rne
interpretacje tego samego fragmentu; historyczno (sens si rozwija); jest zoony, literalny
nie wystarcza.
3/uwzgldnianie kontekstu, okazji, intencji wypowiedzi
4/samo interpretacja Pisma (scriptura per scripturam)- jak Homerus per Homerum
5/zasada braku sprzecznoci, wyjanianie miejsc niezrozumiaych przez zrozumiae, zgodno
jakiego miejsca z wszystkimi innymi
6/zaoenie o jednoci mylenia z jego jzykow form i niemoliwoci dania penego wyrazu
myli w jzyku
7/Augustyskie przekonanie o roli wsplnoty w akcie wykadni
8 Idea interpretacji nieskoczonej: Scriptura aliquo modo cum legentibus crescit (w.
Grzegorz Wielki VI/VII w.; Sacrae Scripturae interpretatio infinita est (Eriugena IX).
III. Hermeneutyka w okresie reformacji.
1/Luter: Sola Scriptura; Scriptura sacra sui ipsius interpres. Zasada koa hermeneutycznego,
wywodzca si z nauki Melanchtona o scopus (celu) Pisma oraz zwizku czci i caoci w
jego interpretacji.
2/Hermeneutyka metodyczna. Wiek XVII i XVIII. Reguy rozumienia. Hermeneutyka czci
semantyki i logiki. Chladenius. Danhauser Hermenutica sacra sive metodus exponendarum
sacrorum textorum 1654. Subtilitas intelligendi i subtilitas applicandi. Georg Friedrich Meier
(1718-1777) Versuch einer allgemeinen Auslegungskunst 1757; sztuka interpretacji: w
znaczeniu szerszym-wiedza o reguach, ktrych zachowanie umoliwia uchwycenie znacze
na podstawie ich znakw; w znaczeniu wszym- wiedza o reguach uchwytywania sensu na
podstawie wypowiedzi.

Logika hermeneutyczna dzi: Lipps, Ricoeur Logique ermeneutique.

IV. Hermeneutyka romantyczna: od Schleiermachera (1768-1834) do Diltheya (18331911).
Schleiermacher: poziom gramatyczny i psychologiczny rozumienia. Rozumienie autora lepiej,
ni on sam siebie rozumia.
2/ Wiek XX: hermeneutyka jako oglna metodologia nauk humanistycznych.
Hermeneutyka midzy metod a sztuk. Ontologia hermeneutyczna. Hermeneutyka a
interpretacja i interpretacjonizm.
I.Hermeneutyka metodyczna.
Wilhelm Dilthey: hermeneutyka jako metoda nauk o duchu. Wyjanianie i rozumienie.
Przeycie- Artykulacja-Rozumienie. Ekspresje ycia. Rozumienie jako przyswojenie. Rola
jzyka i wytworw jzykowych. Intersubiektywno- porozumienie pierwotn postaci
rozumienia. Powstanie hermeneutyki (1900), w; tene, Pisma estetyczne.
Hans-Georg Gadamer, Prawda i metoda 1960. Urbanizacja Heideggera. Dowiadczenie
hermeneutyczne: skoczono; otwarcie na tradycj; upodmiotowienie tradycji; jzykowo
dowiadczenia; cao sensu w jzyku; niezamykalna otwarto sensu. Interpretacja: nie
odtworzenie, ale nadanie nowego sensu; Przedsdy.
A.Bronk, Rozumienie, dzieje, jzyk. Filozoficzna hermeneutyka H.-G. Gadamera 1988; P.
Dybel Granice rozumienia i interpretacji. O hermeneutyce Gadamera 2004.
Emilio Betti, Teoria generale dellinterpretazione 1955; Hermeneutyka jako oglna
metodologia nauk humanistycznych 1962; 2015 [Die Hermeneutik als allgemeine Methodik
der Geisteswiessenschaften] ). Formy przedstawiajce (struktury, obiektywizacje ducha);
kanony interpretacji: spjno znaczeniowa i totalno; aktualno rozumienia; autonomia
przedmiotu; adekwatno rozumienia; obiektywizm. Wszystko, co dociera do nas od
innego ducha, kieruje do naszej wraliwoci i inteligencji apel o zrozumienie.
II.Hermeneutyczna ontologia (Nietzsche, Heidegger, Pareyson). Hermeneutyka radykalna
(Caputo). Hermeneutyka produktywna (Vattimo).
Nietzsche

1/Nie ma faktw lecz tylko interpretacje. Nie ma bytu, prawdy, opozycji prawda-pozr,
wiat, ktry nas obchodzi jest faszywy- nie jest obiektywnym stanem rzeczy lecz jest w
ruchu w biegu, stawaniu si, jest to wci od nowa przemieszczajcy si fasz.
2/perspektywizm- s tylko oceny perspektywiczne suce yciu, ktrego zasad jest wola
mocy, czyli wzrost, powikszenie jako naczelna zasada wszelkiego ycia. S one wsze lub
szersze, gorzej lub lepiej su podtrzymaniu ycia, s przezwyciane, otwieraj nowe
horyzonty (pragmatyzm?).
3/interpretowanie to forma woli mocy, nie ma podmiotu, kogo kto interpretuje, to sama
interpretacja ma istnienie ale nie jako byt, lecz proces, stawanie si. ontologia interpretacji
4/interpretacja nie jest wydobywaniem sensu, drog do prawdy, deniem do obiektywnego
opisu wiata ale rodkiem do zawadnicia czym (wiatem?), ycie (czyli wola mocy),
proces organiczny zakada nieustanne interpretowanie- wolicjonalizm.
Heidegger 31 i 32 & Bycia i czasu
1/Rozumienie jest cech Dasein, jego egzystencjalnym wyposaeniem, egzystencjaem
[wyjani]. Zwizek z otwartoci i projektem, moliwoci. Otwieranie wiata i wasnych
moliwoci bycia Dasein.
2/Pierwotno rozumienia- kady nawet przedpredykatywny ogld tego, co porczne, ma ju
charakter interpretacyjno-wykadajcy, bo jest ujmowaniem czego jako czego; nie jest tak,
e najpierw dowiadcza si czego czysto obecnego a potem narzuca znaczenia. Mylenie i
naoczno-ktre tradycyjnie zwizane s z prymatem obecnoci- s wtrne wobec
rozumienia. Rozumienie jest oparte na Vorhabe, Vorsicht, Vorgriff- wstpnych: zasobie,
ogldzie, pojciu-wykadnia nie jest nigdy bezzaoeniowa.
3/ rozumienie i sens- (moe jako kierunek?): sens to to co daje si wyartykuowa w
rozumiejcym otwieraniu. Egzystencjalne rozumienie sensu. Co jest rozumiane- wiat w
caoci kolisto rozumienia naley do struktury sensu, jest prestruktur samego jestestwa,
uprzednia wobec np. naukowego poznania (ono ju jako projektuje byt).
Luigi Pareyson Prawda i interpretacja [Verita e interpretazione] (1971; 2015]
1/myl ekspresyjna i rewelatorska; 2/prawda nie jest obiektywna (nie jest rzecz) , lecz dana
historycznie, w wykadniach(zob. Heidegger),w interpretacji: prawda moe podlega tylko

interpretacji, za interpretacja moe dotyczy tylko prawdy ().Podstawowa zasada

hermeneutyki gosi, e jedynym adekwatnym poznaniem prawdy jest interpretacja; znaczy to,
e prawda jest dostpna i osigalna na wiele sposobw, a aden z nich, o ile godzien jest
miana interpretacji, nie jest uprzywilejowany w stosunku do innych, tak, i mgby roci
sobie pretensje do posiadania prawdy w sposb wyczny, czy te peniejszy, a zatem lepszy;
3/niewyczerpywalnoc prawdy- ani apofatyzm (nihilizm)- prawda nieosigalna, ani idolatria
(obiektywizacja, przedstawienie). Prawda nie ogranicza si do historii ale tylko w niej si
przejawia (jak wcielenie), przybiera wci nowe postaci.
III.Hermeneutyka radykalna
John Caputo, Radical hermeneutics 1987: zimna hermeneutyka; upyw [flux]; zasada
pocztowa; More Radical Hermeneutics 2000
G.Vattimo Poza interpretacj 2011 [1994]. Saba ontologia; osabienie bycia
(nihilizm); hermeneutyka: jedyna dostpn nam rzeczywistoci jest rzeczywisto
interpretacji. hermeneutyka radykalna v. umiarkowana, mediacyjna, fundujca; wiea Babel.
N. Leniewski, O hermeneutyce radykalnej, 1998
GWNE POJCIA HERMENEUTYKI
Rozumienie i interpretacja; kolisto rozumienia, relacja czci caoci; zoono sensu;
tradycja i dzieje efektywne/Wirkungsgeschichte (Gadamer); historyczno rozumienia;
fuzja horyzontw (Gadamer). Przedsd.
3/.Interpretacja poza hermeneutyk
Psychoanaliza: Freud, Objanianie marze sennych
Nawet w wypadku doskonale objanionych marze sennych czsto trzeba zostawi jakie
mroczne miejsce, poniewa w trakcie wykadania zauwaa si, e bierze tam pocztek kb
myli, ktry opiera si rozwikaniu, ktry jednak nie wnis te adnego dalszego wkadu do
treci sennej. Jest to ppek snu, miejsce, w ktrym dotyka on tego, co nieznane. Myli senne,
na jakie natykamy si w trakcie objaniania, musz przecie pozosta cakiem oglnie bez
koca, w podobnym do siatki zawikaniu wybiegajc na wsze strony w wiat naszych myli.
Z tego miejsca osnowy, gdzie myli splecone s silniej, wyrasta potem yczenie senne
niczym grzyb ze swojej grzybni.
Paul Ricoeur, Konflikt interpretacji

Poststrukturalizm, dekonstrukcja: M. Foucault, J. Derrida

Foucault Nietzsche, Freud Marks: nieskoczono interpretacji wynika nie z faktu, e
interpretacji dane jest zbyt wiele, lecz zbyt mao lub zgoa nic, a pojcia gbi czy pocztku
zostaj odrzucone i zastpione pojciami powierzchni, rozziewu, otwarcia:

jeli

interpretacja nigdy nie moe by zakoczona, to jest tak po prostu dlatego, e nie ma czego
interpretowa. Nie istnieje nic absolutnie pierwszego, co byoby przedmiotem interpretacji,
bowiem, w istocie, wszystko jest ju interpretacj, kady znak jest sam w sobie nie rzecz,
ktra poddaje si interpretacyjnym zabiegom, ale interpretacj innych znakw1.
Derrida,

Ostrogi.

Style

Nietzschego-

nie

ma

prawdy

tekstu

Nietzschego

(antyhermenutyka)
Neopragmatyzm: R. Rorty, S. Fish
BIBLIOGRAFIA
W. Jeanrod, Hermeneutyka teologiczna. Rozwj i znaczenie, 1999; J. Grondin, Wprowadzenie
do hermeneutyki filozoficznej; P. Dybel, Oblicza hermeneutyki, 2013 H. de Lubac, Pismo
wite w tradycji Kocioa 2008; M. Januszkiewicz, W- koo hermeneutyki literackiej 2007;
tene, Kim jestem ja, kim jeste ty? Etyka, tosamo rozumienie, 2012; Oblicza
hermeneutyki (red. A. Przybski) 1995; Uniwersalny wymiar hermeneutyki (red. A.
Przybski) 1997; A. Przybski, Hermeneutyczny zwrot filozofii 2005. M. Ferraris Storia
dellermenitica 2008; Il pensiero ermenutico 1986.M. Szulakiewicz Filozofia jako
hermeneutyka 2004; Studia z filozofii niemieckiej, 1994, red. S. Czrrniak, J. Rolewski, t.1
Hermeneutyczna tosamo filozofii; P. Szondi, Wprowadzenie do hermeneutyki
literackiej w: Myl literaturoznawcza w RFN, 1986; Myl mocna, myl saba. Antologia
hermeneutyki woskiej od poowy XX wieku, 2015
Wypisy
Idea nieskoczonej interpretacji.
Vattimo: Interpretacja produktywna:

1 Zob. M. Foucault, Nietzsche, Freud, Marks, tum. K. Matuszewski, Literatura na

wiecie 1988, nr 6, s. 258.

Mwic janiej: wydaje mi si, e w tej mierze, w jakiej pogld taki mona uzna za
zweryfikowany fakt, e europejska kultura pnej nowoczesnoci odkrya produktywno
interpretacji, czy te, co wychodzi na to samo, zrozumiaa, e komentarz nie ma charakteru li
tylko przygodnego, instrumentalnego, wtrnego, jest wanie efektem interpretacji, jakiej
kultura ta poddaa przekaz chrzecijaski. I, co za tym idzie, jest take efektem i to
bezwzgldnie zbawiennym wydarzenia chrzecijaskiego.
Vattimo:To nie przypadek, i rozwijajc nihilistyczne implikacje wasnych zaoe,
hermeneutyka napotyka pojecie mioci [carit] i odnajduje w ten sposb swj zwizek z
religijn tradycj Zachodu2, wydaje si bliski temu, co w. Augustyn, omawiajc sposoby
wykadania wyrae przenonych w Pimie, pisze o interpretacji: Oto regua, jak naley
zachowa odnonie wyrae metaforycznych: naley tak dugo uwanie zastanawia si nad
odczytywanym tekstem, a interpretacj sprowadzi si do jej celu, czyli do prawa mioci
[donec ad regnum caritatis interpretatio perducatur]3.
Interpretacja pojta produktywnie zyskuje charakter otwarty i, w istocie, nieskoczony,
przesuwa si z bieguna imitacji ku biegunowi inwencji, z bieguna reprodukcji ku biegunowi
innowacji, od odkrywania czego danego w tekcie ku nieustannemu wynajdywaniu czego
nowego w/przy tekcie. Ju nie adekwacja, lecz wanie produktywno oraz otwarto,
procesualno, staj si jej kryterium. Pogldy Vattima, bodaj najpeniej i najdobitniej
wyraajce stan wspczesnej wiadomoci hermeneutycznej, zdaj si sugerowa, e
ponowoczesne koncepcje interpretacji maj wic niejako dwa pocztki: jeden bliszy i
nowoczesny (Nietzsche, Heidegger), a drugi o wiele dalszy i do nieoczekiwany, poniewa
sytuujcy si u pocztkw zachodniej myli hermeneutycznej i caej zachodniej tradycji.
Arystoteles to on pollachos legetai, byt jest pojciem wieloznacznym ale odnosi sie do tego
samego (ks. Gamma); w. Pawe: Wielokrotnie i na rne sposoby przemawia niegdy Bg
do ojcw przez prorokw (Polymeros kai polytropos palai ho theos lalesai tois patrasin en
tois profetais) (Hbr 1, 1
Ezechiel: Patrzyem, a oto wiatr gwatowny nadszed od pnocy, wielki obok i ogie
poncy <oraz blask dokoa niego>, a z jego rodka [promieniowao co] jakby poysk stopu
2Tame, s. 53. 53.
3 Zob. w. Augustyn, O nauce chrzecijaskiej, prze. J. Sulowski, Warszawa 1989,
s. 140.

zota ze srebrem, <ze rodka ognia>. 5 Porodku byo co, co byo podobne do czterech istot
yjcych. Oto ich wygld: miay one posta czowieka. 6 Kada z nich miaa po cztery twarze
i po cztery skrzyda.

Oblicza ich miay taki wygld: kada z czterech istot miaa z prawej

strony oblicze czowieka i oblicze lwa, z lewej za strony kada z czterech miaa oblicze wou
i oblicze ora, Kada posuwaa si prosto przed siebie; szy tam, dokd duch je prowadzi;
idc
15

nie

odwracay

si.

Przypatrzyem si tym istotom yjcym, a oto przy kadej z tych czterech istot yjcych

znajdowao si na ziemi jedno koo.

16

Mogy chodzi w czterech kierunkach; gdy za szy,

nie odwracay si idc. 18 A gdy te istoty yjce si posuway, take koa posuway si razem z
nimi, gdy za istoty podnosiy si z ziemi, podnosiy si rwnie koa.

20

Dokdkolwiek

porusza je duch, tam szy take koa; rwnoczenie podnosiy si z nimi, poniewa duch
ycia znajdowa si w koach.

21

Gdy si poruszay [te istoty], ruszay si i koa, a gdy

przestaway, rwnie i koa si zatrzymyway: gdy one podnosiy si z ziemi, koa podnosiy
si rwnie, poniewa duch ycia znajdowa si w koach.
Pismo jako koo: 1/charakter nieomylny, nie mona go zatrzyma; 2/skuteczno sowa zaley
od jego adaptowalnoci do potrzeb i moliwoci suchaczy, do ktrych jest kierowane; 3/
wspomniany ruch ma charakter kolisty, koo bowiem kry od gry do dou, czyli od
suchaczy/czytelnikw zaawansowanych i zdolnych do wychwycenia sensu duchowego, do
suchaczy/czytelnikw skromnych, mogcych tymczasem poj jedynie sens literalny, co
przywodzi na myl idee koa hermeneutycznego. Sam ruch koa-Pisma mona natomiast
pojmowa na dwa sposoby bd jako postp (aciskie proficere), ktre odsya do
rozpowszechniania Sowa Boego, a take czasowego, linearnego rozwoju od Starego do
Nowego Testamentu oraz od litery do ducha; bd te jako wzrastanie (aciskie crescere)
pojte jako wewntrzne, organiczne dojrzewanie.
Ukryty sens Pisma wydobywany w akcie lektury kadorazowym, wraz z rozwojem
duchowym czytelnika, ktry sam te wzrasta. Czy to kwestionuje tosamoc przekazu? Dwa
rozumienia: albo prawda i sens tosame, niezgbione a my tylko je wydobywamy; albo akt
lektury co faktycznie wnosi, produkuje nowe sensy, nakada je
Polisemia: in una eademque Scripturae sententia cuncta simul tria valeant inveniri w
jednym i tym samym zdaniu Pisma mona odnale wszystkie trzy sensy) produktywno:
Scriptura aliquo modo cum legentibus crescit; Scriptura cum parvulis crescit (Augustyn)
nieskoczono: Sacrae Scripturae interpretatio infinita est (Eriugena)

Rahner: T wanie historyczno oraz to urzeczywistnienie dokonujce si etapami moemy

take odnie do sowa Boego. Urzeczywistnienie jego istoty moe nastpi tylko w ramach
procesu historycznego. Nie zawsze i nie w kadym momencie swego urzeczywistnienia
posiada ono peni swej istoty. Sowo wzrasta, staje si tym, czym jest i powinno si sta
(Zob. K. Rahner, Pisma wybrane, wyb. i tum.G. Bubel, Krakw 2007, t. 2, s. 315)

Sekularyzacja tej idei: romantyzm Romantyczna wizja nieskoczonej ksiki, odnoszca

do jednoci, organicznoci i totalnoci literatury jako systemu ksiek (pojtego na wzr ksig
Biblii); koncepcja poezji postpowej i uniwersalnej, czyli zmiennej, gdy rozwijajcej si i
odnoszcej w nieskoczono do innych dzie; przekonanie, e dzieo literackie znajduje si
w nieustannym stawaniu; wyobraenie tekstu jako wyposaonego w wiele znacze gbokich,
ktre interpretator musi wydoby wszystkie one wywodz si z idei Pisma wieloznacznego i
poddanego procesowi nieskoczonej interpretacji,
Autentyk yje i ronie (Bruno Schulz, Ksiga)
Koniski, Ex labyrintho, PAX Warszawa 1962, s. 251: Obfito interpretacji Ewangelii, std obfito moliwych herezyj- powinna by raczej dowodem, e jest tam Boskie ziarno
prawdy, gb, ktrej adna poszczeglna interpretacja nie wyczerpie: kady cignie to, co dla
niego indywidualnie najpoywniejsze. (zapis 250[258])

niewyczerpana zdolnoc

Ewangelii do interpretacji coraz nowych, do pogbiania sensu niektrych przynajmniej

owiadcze Jezusowych

IV. / Strukturalizm
1/Tradycje: Organiczno. Kant (warunki moliwoci, strukturalizm jako kantyzm bez
podmiotu poznajcego; Cassirer i formy symboliczne, prymat funkcji nad substancj; Gestalt
psychologie (Posta. Prymat caoci nad czciami w procesach umysowych), Piaget. Max
Planck (wykad z 1909 roku, Scholes s.5).
Uniwersalno zakresu: strukturalizm w naukach cisych i przyrodniczych (matematyka,
logika, fizyka, biologia), spoecznych (Levi Strauss, E. Leach, Maurice Godelier, Piaget). .
nauka i literatura: Literatura: Sollers, grupa Tel Quel, Joyce.

2/Pojcie struktury: cao nie sprowadzalna do czci, model nie byt empiryczny, model
przestrzenny, stabilno, rwnowaga. , caociowo, spjno, systemowo, rwnowaga
czci. Sprzeciw wobec atomizmu, skupienia na odosobnionych elementach czy to jzyka czy
innych zjawisk.
Jean Piaget, Strukturalizm (1968; wyd. pol.1972)
W przyblieniu wstpnym struktura jest systemem przeksztace, ktry jako system
ma swoje prawa (przeciwstawne wasnociom posiadanym przez elementy) i utrzymuje
si lub wzbogaca dziki samej grze swych przeksztace, z tym, e przeksztacenia nie
przestpuj granicy systemu ani te nie wymagaj odwoania si do elementw
zewntrznych. Sowem- struktura ma podwjny charakter: caoci, przeksztace i
samosterowania.
3/Mylenie strukturalne (szerokie) i strukturalizm w znaczeniu wszym. Roland Barthes,
Dziaalno strukturalistyczna: czowiek strukturalistyczny jako wytwrca znacze, homo
significans; Scholes: wyobrania strukturalistyczna. Strukturalizm statyczny (nieruchoma
struktura i dynamiczny: proces strukturowania czyli wytwarzania, nadawania znacze.
Gilles Deleuze Po czym rozpozna strukturalizm (1967).
Symboliczno (v. realne i wyobraone); lokalno i pozycyjno (prymat miejsca nad tym,
co je zajmuje); rnicowanie; struktura jest poza wiadomoci; serialno; pusta
przegrdka (. Produkcja sensu: prymat jzykoznawstwa: struktur ma tylko to co jest
jzykiem istnieje w gbi bezsens sensu, z ktrego sens wanie wypywa; bezsens Ne jest
nieobecnoci znaczenia, lecz wprost przeciwnie, nadmiarem sensu, czyli tym, co wyposaa
w sens elementy znaczce i znaczone; mylenie jest rzutem komi.
4/.Sownik strukturalizmu. System, znaki, znaczce i znaczone, funkcja, synchronia i
diachronia, podstawowa jednostka znaczeniowa (fonem, sem, mitem).
Ferdinand de Saussure (1857-1913)i Kurs jzykoznawstwa oglnego (trzy kursy:
1906-1907; 1908-1909; 1910-1911) 1916, wydali Bally i Sechehaye) .
Jzyk jako zwarty system i cao sama w sobie; jzyk (langue; fakt spoeczny) i mowa
(parole; indywidualny akt woli i inteligencji); jzyk jako system znakw- semiologia de
Saussurea: arbitralno oraz relacyjno znaku; w jzyku istniej tylko rnice bez
skadnikw pozytywnych; Fonemy s przede wszystkim bytami opozycyjnymi, relacyjnymi

i negatywnymi; - na poziomie osobno wzitych znaczcego i znaczonego , nie na poziomie

znaku [143-144] znaczce i znaczone (pojcie i obraz akustyczny, te pierwsze same w sobie
nale do psychologii, bytem jzykowym jest ich poczenie); jzyk jako system znakwczysta forma, nie substancja: :jzyk jest form, a nie substancj: znaczce jest bezcielesne,
por. moneta [142]. Diachronia i synchronia: jzyk jest systemem, ktrego wszystkie czci
mog i powinny by rozwaane w ich synchronicznej cznoci [111]. Metafora szachisty
[112-113]. Metafora pocigu [132].analogia z ekonomi [103-104]- system rwnowanikw
rnego rzdu: praca-paca; znaczce- znaczone oraz monet [142].
Problem statusu ontologicznego struktury
5/Levi Strauss i antropologia strukturalna.
Analiza mitu; totemizm i systemy klasyfikacyjne; logika pierwotna Status znaku;
briolage; funkcja symboliczna; umys ludzki.
6.Oglne zaoenia literaturoznawstwa strukturalnego
Jakobson czyta Kurs de Saussure w latach 1917-1919, w 1920 do Czech jako czonek
sowieckiego poselstwa, doktorat ukoczy 1 1930 w Pradze, wykada w Brnie, po 1939 przez
Norwegi (pozna Hjemsleva i szko kopenhask- strukturalizm) Szwecj (tam pracowa w
szpitalu nad afazj i kompetencj jzykow)do USA, Harvard, potem MIT
Mukarovsky 1891-1975, wraz z Jakobsonem zakada w roku 1927 Cercle linquistique de
Prague, dziaa do lat 40 pnych. Trubecki Grundzuge der Phonologie: fonologia a
fonetyka; fonem jako jednostka najmniejsza jzyka.
Francja: Durkheim Les Regles de la methode sociologique 1895; Dosse: strukturalizm we
Francji 1945-1966 (Le champ du signe) i 1967 do dzi (Le chant du cygne)
-model jzykoznawczy (Poetyka w wietle jzykoznawstwa Jakobsona). Jakobsona
definicja poezji, funkcje jzykowe. Analizy poezji Jakobsona Poezja gramatyki i gramatyka
poezji (W poszukiwaniu istoty jzyka), Koty Baudelairea w odczytaniu Jakobsona i
Levi-Straussa. Rola fonologii (Mukarovsky, Fonologia i poetyka 1930). Greimasa
Semantyka strukturalna (1966) oraz Du sens 1970
-Literacko nie literatura (Jakobson: funkcja poetycka, Mukarovsky: funkcja estetyczna;
Todorov: literacko). Strukturalna definicja literatury poza koncepcj literackoci:

Todorov, La notion de la litterature 1971. Zamiast opozycji literackie nieliterackietypologia dyskursw. Gatunki mowy Bachtina.
-Strukturalna analiza opowiada, narratologia
V.Propp Morfologia bajki 1928; C. Levi-Strauss Struktura mitw 1958; Tzvetan Todorov
Grammaire du Decameron 1969; Poetique de la prose 1971;Claude Bremond Logique
du recit 1973
Dekameron wg Todorova: Idealne opowiadanie- sytuacja stabilna- zakcenie- nowa
sytuacja stabilna (samoregulacja struktury). Kategorie pierwotne : Czeci dyskursu: Posta
(agent): imi wasne Dwa typy epizodw: statyczne (stany rzeczy) i dynamiczne (przejcia
midzy nimi: przymiotnik i czasownik). Kategorie wtrne: waciwoci dyskursu: okolicznik,
tryb, czas itd. Tryby (obligatoryjny- prawo spoeczestwa, zwyczajowe najczciej), yczcy
(optatyw wola podmiotw), warunkowy (hipotetyczny: jakie dziaanie warunkowane przez
inne, np. prba, test; dziaania maj ten sam podmiot) oznajmujcy (jeli to, to inne: zasada
prawdopodobiestwa). Obligatoryjny i oznajmujcy- zewntrzne wobec podmiotu, reguy,
prawa; warunkowy i yczcy- jednostka. Ponad zdaniem- struktura dyskursu narracyjnego.
Sekwencja. Zwizki czasowe, przestrzenne (paralelizm, wspwystpowanie, zestawienie)
logiczne midzy zdaniami. Sekwencje: jednostki wysze od zdania. alternatywne,
obligatoryjne, fakultatywne
nie mona poj jzyka bez jego najistotniejszego przejawu- literatury; w pewnym sensie
dziaanie pisarza to czytanie jzyka (Todorow, Poetique de la prose).
Gerard Genette, Figures I 1966, II 1969, III 1972, IV 1999, V 2002.
Figura- rozziew midzy znakiem a sensem, wewntrzna przestrze jzyka ((F I 209).
Konotacja, nie denotacja
Metonimia i metafora u Prousta:
sans mtaphore, dit ( peu prs) Proust, pas de vritables souvenirs; nous ajoutons pour lui (et
pour tous) : sans mtonymie, pas denchanement de souvenirs, pas dhistoire, pas de roman.
Car cest la mtaphore qui retrouve le Temps perdu, mais cest la mtonymie qui le ranime et
qui le met en marche : qui le rend lui-mme et sa propre essence, qui est sa propre fuite
et sa propre Recherche. Ici donc, ici seulement par la mtaphore, mais dans la mtonymie ,
ici commence le Rcit (Metonymie chez Proust, Figures III)

Bibliografia
J. Culler, Structuralist Poetics 1975 https://pl.scribd.com/doc/109042628/Structuralist-Poetics
R. Scholes Structuralism in Literature 1974
N. Dosse, Histoire du structuralisme, t.1, 2 1991

V/Semiotyka
semiotyka oglna wymiotw Wadysaw Janowski 1866-1928 Redakcya Gazety
lekarskiej 1902 seria odczyty kliniczne
1.Semiotyka antyczna (Sekstus Empiryk): znak, znaczenie, denotacja. Semainon,
semainomenon. Signum signans signatum.
Semiotyka redniowieczna (w. Augustyn, O nauce chrzecijaskiej): rzeczy i znaki ( res et
signa);res per signa discuntur. W. Ockham Suma logiczna [Summa totius logicae] (1325)
John Locke (XVII w.)semeiotique
2.Semiotyka w wieku XIX i XX: tradycja strukturalistyczna (de Saussure) i pragmatyczna
(Peirce). Borys Uspienski: Znak jako cz systemu i znak sam w sobie (znaczenie i
komunikacja). Trzy wymiary znaku: semantyka, syntaktyka i pragmatyka (Charles Morris).
3.Znak wg Peircea: znak (reprezentamen), przedmiot i interpretant. Trzy typy znakw:
indeksy ikony i symbole. Cay wiat, - nie tylko wiat oywiony, ale wiat szerzej pojty,
ktrego czci jest wiat istot ywych, wiat, ktry zwyklimy nazywa rzeczywistoci,
cay wiat jest przeniknity znakami, jeli nie wrcz zoony ze znakw
Znak wg Peircea a znak wg de Saussurea. triadyczna a dwoista koncepcja znaku. Jzyka a
inne systemy znakowe.
4.Inne podejcia.Terminologia Fregego: znaczenie i sens.
Narzuca si teraz samo przez si, by ze znakiem (nazw, zwrotem, liter) wiza
prcz tego, co on oznacza i co mona nazwa jego znaczeniem (Bedeutung), take

co, co nazwabym jego sensem (Sinn), i w czym zawarty jest w sposb, w jaki
przedmiot jest dany. W naszym przykadzie wyraenia "punkt przecicia
prostych a i b" oraz "punkt przecicia prostych b i c" miayby wic wprawdzie to
samo znaczenie, ale nie ten sam sens. Podobnie "Gwiazda Wieczorna" i "Gwiazda
Poranna" miayby to samo znaczenie, ale nie ten sam sens.
Jak wida, przez "znak" i "nazw" rozumiem wszelki symbol, ktry wystpuje jako
imi wasne i ma tym samym za znaczenie jaki okrelony przedmiot (w najszerszym
rozumieniu tego sowa), nie za pojcie lub stosunek. (Mwi o nich w innym
artykule). Symbole takie okrelam dla krtkoci mianem nazw.
Sens nazwy chwyta kady, kto zna wystarczajco jzyk lub symbolik, do ktrych
ona naley [2]. Natomiast znaczenie, jeeli istnieje, jest przez to owietlone zawsze
tylko jednostronnie. Jego znajomo wszechstronna wymagaaby, abymy dla
kadego sensu potrafili z miejsca rozstrzygn, czy przynaley on do danego
znaczenia. Tego za nie osigniemy nigdy.
Przy prawidowym poczeniu znaku z sensem i znaczeniem znakowi odpowiada
okrelony

sens,

sensowi

okrelone

znaczenie.

Danemu

za

znaczeniu

(przedmiotowi) moe przysugiwa wiele nazw. W rnych jzykach, a nawet w tym

samym, ten sam sens bywa wyraany rozmaicie. W tej prawidowoci zdarzaj si co
prawda wyjtki. W symbolice logicznie doskonaej kademu wyraeniu powinien
odpowiada okrelony sens. Jzyki etniczne czsto nie speniaj tego warunku i jest
ju dobrze, jeeli w tym samym kontekcie wyraz zawsze ma ten sam sens. Mona
si chyba zgodzi, e kade wyraenie, wystpujce jako nazwa i gramatycznie
poprawnie zbudowane, ma sens. Jednake nie wiemy std jeszcze, czy owemu
sensowi odpowiada jakie znaczenie. Sowa "najdalsze od Ziemi ciao niebieskie"
maj sens, ale jest nader wtpliwe, czy maj te znaczenie. Wyraenie "szereg
najwolniej zbieny" ma sens, ale mona dowie, e nie ma znaczenia. Dla kadego
szeregu zbienego istnieje bowiem inny, ktry - cho take zbieny - jest jednak
wolniej zbieny od tamtego. Uchwyciwszy pewien sens nie mamy jeszcze przez to
gwarancji, e uchwycilimy te jakie znaczenie.
-Denotacja, desygnacja i konotacja w semantyce logicznej.

4.Wtrne systemy modelujce. Konotacja. Ujcia Lotmana i Barthesa.

-Lotman: "Wtrne systemy modelujce to takie struktury, u ktrych podstaw ley jzyk
naturalny. Ale nastpnie system wzbogaca si o dodatkow struktur typu ideologicznego,
etycznego, artystycznego bd jakiegokolwiek innego. Znaczenia tego wtrnego systemu
mog powstawa zarwno w sposb waciwy dla jzykw naturalnych, jak i dla innych
systemw".
.- Barthes: mit jako wtrny system semiologiczny.
5.Semiotyczna teoria kultury Semiotyk kultury uzasadnia nie tylko to, e kultura
funkcjonuje jako system znakowy. Podkreli naley, e sam stosunek do znaku i znakowoci
stanowi jedn z podstawowych cech typologicznych kultury (Lotman, Uspieski, O
semiotycznym mechanizmie kultury)
Bibliografia
Ch. S.Peirce, Wybr pism
J. Pelc, Wstp do semiotyki
R. Barthes, Podstawy semiologii
U. Eco, Nieobecna struktura
Eco, Przejrzysto utracona oraz tego, Partyzantka semiologiczna, w: tego, Semiologia
ycia codziennego, Warszawa 1988.
Tz. Todorov, Teorie symbolu
Studia z historii semiotyki (t. 1-3 1971-1976)
I.Dmbska Wprowadzenie do staroytnej semiotyki greckiej
Semiotyka kultury red. E. Janus, M.R. Mayenowa
G.Osika, Procesy i akty komuikacyjne (rozdz. I Semiologia-oglna teoria znaku)
Prieto Przekazy i sygnay
Logika i jzyk- studia z semiotyki logicznej

http://en.wikipedia.org/wiki/Sign_%28semiotics%29

http://sady.up.krakow.pl/antfil.frege.sensiznaczenie.htm

VI Dekonstrukcja

I.Geneza i oglne cechy dekonstrukcji. Tradycje.

-Nietzscheaskie pojcie genealogii.
M. Foucault, Nietzsche, genealogia, historia [1971), w: Filozofia, historia, polityka. Wybr
pism, tum. i wstp D. Leszczyski, L. Rasiski, Warszawa 2000.
G. Deleuze Nietzsche i filozofia, 1993 [1962], s. 7: Genealogia oznacza ywio rnicujcy
wartoci, z ktrego wypywa sama ich warto. Genealogia oznacza zatem rdo i narodziny,
ale take rdow rnic czy te odlego u rda. Zob. P. Pieniek, Subwersywne
poplecznictwo: Foucault a Nietzsche, w: Nietzsche 1900-2000, red. A. Przybysawski,
Krakw 1997.
G.Vattimo Il soggetto e la maschera. Nietzsche e la problema della liberazione (Podmiot i
maska. Nietzsche i problem wyzwolenia 1974
-Heidegger i rozbirka metafizyki: Rozbirka (Ab-bau). Ueberwindung i Vorwindung.
Zwinicie i przebolenie metafizyki (Vattimo). Heideggera i Derridy interpretacje.
Psychoanaliza Freuda.
-Dekonstrukcja a fenomenologia. J Derrida, Glos i fenomen 1967
-Dekonstrukcja a strukturalizm. J. Derrida, Struktura znak i i gra w dyskursie nauk
humanistycznych 1966.
-Dekonstrukcja a hermeneutyka Ostrogi: style Nietzchego 1976
Pismo i rnica (1967); O gramatologii (1967 ); Rnia; Ousia i gramme (1968);
Marginesy filozofii (1972); La Dissemination (1972)
II. Sownik dekonstrukcji: Pismo, rnica, lad, nierozstrzygalnik, suplement, sygnatura.
Wolna gra znakw, dyseminacja decentracja brak transcendentnego znaczcego, krytyka (
metafizycznej) obecnoci i jej figur: pocztku, koca substancji istoty podmiotu rda. .
III. Dekonstrukcja a problem relacji filozofii i literatury.

Dekonstrukcja. Derrida (Ta dziwna instytucja zwana literatur): Bez wtpienia wahaem
si pomidzy filozofia a literatur, nie oddajc si jednak cakowicie ani jednemu, ani
drugiemu, szukajc-by moe po omacku-miejsca, z ktrego historia tej granicy mogaby
zosta przemylana lub nawet przemieszczona-w samym akcie pisania, a nie tylko dziki
historycznej lub teoretycznej refleksji.
Culler (On deconstruction. Theory and criticism after structuralism, 1982) : Podkrelam
podwjn procedur dekonstrukcji wbrew popularnym przekonaniom, ktre upraszczaj
kady ruch i traktuj dekonstrukcje jako prb obalenia wszelkich rozrnie, nie
pozostawiajc ani literatury, ani filozofii, lecz tylko ogln, niezrnicowana tekstualno.
Przeciwnie, rozrnienie midzy filozofi a literatura jest podstawowe dla interwencyjnej
mocy dekonstrukcji, dla pokazania, e najprawdziwsze filozoficzne odczytanie dziea
filozoficznego-odczytanie, ktre kwestionuje jego pojcia oraz jego zaoenia dyskursywnepolega na traktowaniu tego dziea jako literatury, fikcji, konstruktu retorycznego, ktrego
elementy oraz porzdki wyznaczone s przez rne wymogi tekstowe.
De Man: W kocu, nasze argumenty sugeruj, e relacja i rozrnienia pomidzy filozofia
i literatur nie mona dokona jako rozrnienia kategorii estetycznych i epistemologicznych.
Kada filozofia, do tego stopnia, do jakiego zaley od figur, jest skazana na bycie literack, i
jako depozytariusza tego problemu, caa literatura jest do pewnego stopnia filozoficzna (IE
50). Krytyczna dekonstrukcja, ktra prowadzi do odkrycia literackiej, retorycznej natury
filozoficznego roszczenia do prawdy, jest wystarczajco realna i nie moe by odrzucona:
literatura okazuje si gwnym tematem filozofii i modelem takiej prawdy, do jakiej aspiruje;
filozofia okazuje si nieprzerwana refleksj nad sw wasn zagada z rk literatury.

Bibliografia
-J. Culler, The Pursuit of Signs 1981
http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/124146/e059b062a8eff05dfa62f3209c30706
3.pdf?sequence=1
-Tene,

On deconstruction. Theory and criticism after structuralism, 1983 (Instytut

Filologii Angielskiej)

-Ch.

Norris,

Deconstruction.

Theory

and

practice

1982

http://www.mohamedrabeea.com/books/book1_4004.pdf
-Tene, The Contest of Faculties. Philosophy and theory after deconstruction, 1985.
-Tene, Dekonstrukcja przeciwko postmodernizmowi: teoria krytyczna i prawo rozumu
2001
-M.P. Markowski Efekt inskrypcji: Jacques Derrida i literatura
-A. Burzyska Dekonstrukcja i interpretacja 2001
-Ta, Dekonstrukcja, polityka i per formatyka 2013
VII Poststrukturalizm.
Gilles Deleuze (1925-1995)
Rnica i powtrzenie 1968 [1997]; Logika sensu 1969 [2011]; G. Deleuze, F. Guattari,
Capitalisme et schizophrenie. Anti-OEdipe 1972; Capitalisme et schizophrenie. Mille
plateau 1980
Rnica
Logika sensu: dwie lektury wiata: mylenie o rnicy na podstawie podobiestwa
(tosamoci) oraz dostrzeganie w tosamoci rnicy. Pojcie powtrzenia u Kierkegaarda
(Powtrzenie) oraz wiecznego powrotu u Nietzschego.
Rnica i powtrzenie: ronica v. to, co oglne, pojciowe, przedstawiane, regularne,
normatywne. Powtrzenie to transgresja.
Kcze (:Mille plateaux: rhizome). Kcze v. drzewo. Ksika drzewo i ksika kcze
jako opozycyjne modele wiata.

Michel Foucault (1926-1984).

Dyskurs
-Archeologia wiedzy 1969 [1977]; 1/definicja: zbir wypowiedzi nalecych do jednej
formacji dyskursywnej (s.150); praktyka dyskursywna: zbir anonimowych, historycznych

regu determinujcych zjawianie si wypowiedzi; nie jest ani ekspresj ani dziaalnoci
racjonaln tame); formacja dyskursywna: grupa wypowiedzi poddana podobnej regularnoci
dotyczcej przedmiotw, sposobw wypowiadania, poj, wyborw tematycznych (s. 64);
2/cztery formacje: przedmiotw- ani rzeczy ani same pojcia; formacja poj- ani
idealno, ani empiryczne ksztatowanie si idei; formacja modalnoci wypowiedzi: ani
czysty podmiot, ani psychologiczny (67-98); formacja strategii, wyborw teoretycznych- ani
projekt, ani gra i opinii.
3/dyskurs nie jest uchwytny ani na poziomie przedmiotw, ani poj, ani jzyka (gramatyka),
ale regu rzdzcych zjawianiem si przedmiotw; rola instytucji.
-Archeologia wiedzy v. historia idei. Zakwestionowanie wielkich caoci: ksika, dzieo,
autor, dyscyplina. Cigo v. niecigo. (por. genealogia).
-Porzdek dyskursu 1971 [2002]: procedury kontroli dyskursu: zewntrzne (zakaz;
opozycja rozum-szalestwo, opozycja prawda-fasz)- [zob. wadza/przemoc symboliczna u
Bourdieu]; wewntrzne: komentarz, auto, dyscyplinarno (podzia na dyscypliny);
towarzystwa dyskursu (s.26-); 37-38
Epistema (Sowa i rzeczy 1966 [2000].). formacja kulturowa na poziomie
archeologicznym; to co umoliwia zjawianie si wypowiedzi, koncepcji, teorii, autorw.
mier podmiotu.

Roland Barthes
-Od dziea do tekstu 1971: Tekst v. dzieo; wyobraone-symboliczne; znaczone-znaczce;
jedno-wiele; rzecz- przedmiot metodologiczny.
-mier autora 1968 [1999]- Foucault- kres czowieka.
Metafora tekstu jako tkaniny (textum). Tekstualizm. Pismo, pisanie, criture. Sztuka jako
tekst: Hal Foster, Powrt trealnego, rozdz. 3 Cierpienia znaku. Tekstualizm w filozofii: B.
Lang, Philosophy and the Art. of Writing. Studies in Philosophical and literary style, 1983;
Philosophical Style 1980. Historia- H.White. antropologia- C. Geertz, Dzieo i ycie.
Antropolog jako autor 1988 [2000]
Bibliografia

Manfred Fank, Was ist Neostrukturalismus? ( What is neostrukturalism) 1984 [1989]

http://monoskop.org/images/c/cc/Frank_Manfred_What_is_Neostructuralism.pdf
Vincent Descombes, To samo i inne. Czterdzieci lat filozofii francuskiej 1933-1978 1979
1997]
M. Gobiewska, Miedzy wtpieniem a pewnoci. O zwizkach jzyka i racjonalnoci w
filozofii poststrukturalizmu 2003
M. Foucault
http://monoskop.org/images/d/d0/Foucault_Michel_Porzadek_dyskursu.pdf
G. Deleuze Rizomatyka i nomadologia Colloquia Communia 1988 1-3
M. Herer, Gilles Deleuze. Struktury, maszyny, kreacje 2006
R.

Barthes

http://docslide.pl/documents/barthes-teoria-tekstu-smierc-autora-od-dziela-do-

tekstu.html
VII. Psychoanaliza Lacana
1.Trzy porzdki- Wyobraeniowe (Imaginaire), Symboliczne (Symbolique) i Realne (Rel)
a/wyobraeniowe: tworzenie si ja w stadium lustra; imago; wyobcowanie ja, fascynacja
i agresja. Obiekt mae a (objet petit a). Ego .
b/symboliczne: jzyk, prawo, Inny (wielki Inny). Jzyk a niewiadome: ekstymno
(extimit).Niewiadomo to dyskurs Innego (Ecrits); Innego trzeba przede wszystkim
uzna za miejsce, miejsce, w ktrym tworzy si mwienie.(Sem. III Psychoses 1955).
Jzyk wg Lacana: metonimia i metafora. Verdichtung (kondensacja) i Verschiebung
(przesunicie). Seminarium o Skradzionym licie E.A. Poe.
Jzyk a brak i pragnienie. Fallus jako znaczce braku. Kastracja. Czowiek jako :manque
etre.
c/realne: to, co nie podlega symbolizacji. Rzecz (Das Ding).

Bibliografia

http://staferla.free.fr/ seminaria Lacana wersja francuska

http://users.clas.ufl.edu/burt/Lacan.pdf Ecrits (ang)
http://lexique-de-lacan.blogspot.com/search/label/Symbolique
J. Lacan, Funkcja i pole mwienia i mowy w psychoanalizie 1955 [1996]
H. Lang, Jzyk i niewiadomo 1973 (2005);
P. Dybel Urwane cieki. Przybyszewski- Freud Lacan 2000
E. Rudinesco Jacques Lacan-jego ycie i myl [2005]; Po co psychoanaliza [2014]
S. Zizek, Lacan; Patrzc z ukos. Do Lacana przez kultur popularn
K. Schneiderman Jacques Lacan. mier intelektualnego bohatera.

VIII. NARRATYWIZM.
Motto:
I tak opowiadam sobie swe ycie
Nietzsche, Ecce homo
Moe tylko opowiedziany jestem i temu zawdziczam swoje istnienie? Rnie si przecie
ludzie rodz, jedni z matek, inni z wielkiej woli, z opowiedzenia, a nie ma midzy nimi
rnicy, bo i tak w kocu kady jest na tyle, na ile opowiedziany zostanie albo sam si innym
opowie.
(W. Myliwski, Nagi sad, 1977).
Narracja jako struktura tosamoci oraz struktura rozumienia rzeczywistoci. Ekspansja
modelu narracyjnego w naukach o kulturze w latach 80 i 90 XX w. (literaturoznawstwo,
filozofia, psychologia, antropologia, historia, teologia). Tosamoci narracyjne jednostkowe i
zbiorowe. Narody jako narracje. Narracja jako zjawisko badane oraz metoda badania
rzeczywistoci.

1/Tosamo narracyjna. Czasowo jako podstawowy wymiar Dasein (Heidegger, Bycie i

czas).
Paul Ricoeur:
Czas i opowie ( ): mythos (opowie), zdarzenia narracyjne, intryga i jej konfiguracja;
synteza tego, co rnorodne.
O sobie samym jako innym (1990 [2003]). Bycie sob i bycie tym samym: dialektyka
tosamoci narracyjnej. Idem i ipse; charakter i zachowanie siebie; trwanie w czasie i branie
odpowiedzialnoci.
Co do pojcia narracyjnej jednoci ycia, trzeba rwnie widzie w nim nietrwae poczenie
zmylenia i ywego dowiadczenia (s.268).
Alasdair McIntyre, Dziedzictwo cnoty (1984 [1996]): Forma narracji jest odpowiednia
do rozumienia czynw innych ludzki dlatego, e w naszym wasnym yciu jestemy
bohaterami pewnych rozgrywajcych si narracji oraz dlatego, e przeywane przez nas
zdarzenia ujmujemy w kategorie narracji (s. 378);

jedno ycia ludzkiego polega na

jednoci narracji ucielenionej w indywidualnym yciu czowieka (s.390). podmiot

narracyjny jako podmiot wasnej historii podstaw swych czynw, bierze za nie
odpowiedzialno; relacje mojej narracji i narracji innych: jestemy czciami (bohaterami)
cudzych opowieci: mog si domaga odpowiedzialnoci od innych. Podmiot wspautorem
wasnej narracji. Posta czci fabuy: rola kontekstu. Narracja jako gwarancja cigoci i
spjnoci tosamoci. Nieprzewidywalno oraz teleologiczny charakter narracji w yciu.
Zrozumiao narracji. Spoecznoci tradycyjne: forma narracyjna (epos, saga) to forma
spoeczestwa przenikajc ycie jednostek. Zwizek narracji i cnoty/porzdku moralnego.
Porzdek wartoci wpisany w narracj (233-236).
Charles Tylor rda podmiotowoci (1989 [2001]). Moje samo rozumienie ma z
koniecznoci czasowy wymiar i opiera si na narracji. (Auto) Narracja- zapewnia cigo
rozwoju podmiotu, usytuowanie i orientacj egzystencjaln oraz moraln: Pojmowanie
mojego obecnego dziaania, gdy nie mamy do czynienia z takimi banalnymi pytaniami jak to,
dokd powinienem pj za pi minut, ale z kwesti mojej pozycji wzgldem dobra, wymaga
wic narracyjnego rozumienia mojego ycia. Wiedzy o tym, jak si stawaem, ktr mona
przedstawi tylko w formie opowieci (s. 96-97).

Anthony Giddens Nowoczesno i tosamo. Ja i spoeczestwo w epoce pnej

nowoczesnoci (1991 [2001]) tosamo jednostki jako spjna cao zakada narracj;
autobiografia- rdzeniem tosamoci jednostki w nowoczesnym yciu spoecznym (s. 106107).
-Krytyka narracyjnych koncepcji tosamoci. W. Burszta Tosamo narracyjna w dobie
ekranu, w: Narracja i tosamo, t. 1, 2005; Roma Sendyka, Od kultury ja do kultury
siebie. O zwrotnych formach w projektach tosamociowych. Krakw 2015 (Koniec
imperializmu narracji). Diachronik i epizodyk.
2/Kultura jako zbir narracji/opowieci oraz narracja jako tryb porzdkowania/poznawania
rzeczywistoci.
Narracyjne

poznawanie/konstruowanie

rzeczywistoci:

Jerome

Bruner

Kultura

edukacji(1996 [2006]). Pojmowanie wiata przez ukadanie o nim opowieci; narracja jako
sposb mylenia. Struktura organizacji wiedzy i nonik w procesie edukacji: narracja jako
dyskurs, sekwencja zdarze porzdkujca je i nadajca sensy, struktura caociowa,
wyjanienie (prawa przyrody) v. interpretowanie (ycie ludzkie, wiat ludzki. Por: Dilthey
wyjanianie v. rozumienie), nieweryfikowalno (v. twierdzenia przyrodnicze), zachwianie
relacji sens- przedmiot odniesienia; narracje dotycz wiata ludzi (z ycia wzite);
wspwarunkowanie narracyjnego trybu mylenia oraz narracyjnego tekstu/dyskursu.
Mikka wiedza narracyjna (wiat ycia, dowiadczenia, kultury) v. twarda wiedza
naukowa (psychologia: racjonalizm Piageta).
Uniwersalno narracyjnej organizacji rzeczywistoci (dotyczy nie tylko szczegw,
jednostkowych sytuacji):
dziewi zasad narracyjnego organizowania rzeczywistoci: cigo czasu narracyjnego,
czas ludzki v. zegarowy, mechaniczny; narracje s szczegowe, ale te zakorzenione w
pewnych typach, oglnych schematach/strukturach narracyjnych; narracja struktur
intencjonaln (powody, cele, projekty) a nie przyczynowo-skutkow;

narracja struktur

znaczc (narracyjny przymus hermeneutyczny). Wielo moliwych interpretacji, relacja

caoci i czci, niemoliwo czysto empirycznej weryfikacji; narracje kanoniczne

innowacyjne; niejednoznaczno odniesienia i relacji sens znaczenie, narracje yj wasnym

porzdkiem (przykady polityczne); wielo i wspzawodnictwo narracji (perspektywizm);
rola problemu, konfliktu, niepewnoci, zagadki w budowaniu narracji o wiecie;

rozcigliwo narracji, szukanie powiza midzy odlegymi zdarzeniami (koronacja Karola

Wielkiego 88 jako pocztek jednoczenia Europy- ok. 1800).

H.

White,

Metahistory.

The

Historical

Imagination

in

the

Nineteenth-

CenturyEurope1973
Podnoszenie kwestii istoty narracji rwna si zaproszeniu do namysu nad sam istot
kultury, a by moe nawet nad istot ludzkiej natury jako takiej (Poetyka pisarstwa
historycznego, s. 135.).
-Problem konstruowania wiedzy historycznej, podejcie formalistyczne.
-Kronika (porzdek czysto czasowy) - historia (story)- niektre zdarzenia co zaczynaj, inne
kocz, inne pokazuj momenty przejcia ). Fabularyzacja (emplotment)- uporzdkowanie w
opowie (story) nadaje konkretny ksztat tej opowieci.
-Cztery tryby: romans, satyra, tragedia, komedia romans- triumf dobra, bohater powstaje z
upadku (Graal, Chrystus); satyra- przeciwnie, brak zbawienia, czowiek wci uwikany w
wiat upadku; komedia- spoeczna akomodacja; tragedia- spoeczna mediacja: pogodzenie z
warunkami zewntrznymi, losem rezygnacj.
Realizm w historiografii XIX w.: Michelet realizm jako romans, von Ranke: realizm jako
komedia, de Tocqueville: realizm jako tragedia, Burchardt: realizm jako satyra.
-Tropy:
Metonimia- konflikt, walka si, relacja przyczyna- skutek.
Synekdocha- jedno mikro i makrokosmosu.
Metafora - jedno, podobiestwo midzy zdarzeniami, podobiestwa w historii
Ironia - medytacja
-Tryby fabularyzacji (emplotment): romans, tragedia, komedia, satyra.
tryby argumentowania: formalistyczny, mechanistyczny, organistyczny, kontestualistyczny.

implikacje ideologiczne: anarchizm, radykalizm, konserwatyzm, liberalizm.

-Antropologia i narracja: Clifford Geertz, Interpretacja kultur (1973 [2005]); Wiedza
lokalna (1983 [2005])Dzieo i ycie: antropolog jako autor (1988 [2000]); W. J. Burszta,
K. Pitkowski, O czym opowiada antropologiczna opowie 1994;

Ojczyzny sowa

narracyjne wymiary kultury, red. W. J. Burszta, W. Kuligowski 2002;

Bibliografia
A i B/Ricoeur O sobie samym jako innym (Badanie V rozdz. 1 Problem tosamoci osobowej
s. 188-207 pdf); J. Bruner, Kultura edukacji (rozdz.: Narracja w nauce oraz Narracyjne
konstruowanie rzeczywistoci; H. White, Proza historyczna (rozdz. Historiografia jako
narracja); tene, Poetyka pisarstwa historycznego (rozdz. Znaczenie narracyjnoci dla
przedstawienia rzeczywistoci); Narracja i tosamo, t. 1, 2- dowolny tekst do wyboru
(zwaszcza W. Burszta Tosamo narracyjna w dobie ekranu PDF). K. Rosner, Narracja
jako

struktura

rozumienia

(wyb.

rozdz.).

http://www.leeds.ac.uk/educol/documents/172495.pdf
http://www.khg.uni.wroc.pl/files/3_khg_17_Filipiak_t.pdf

Spis zagadnie
1/Przeom antypozytywistyczny i jego wpyw na nauki humanistyczne. Dilthey: nauki o
duchu. Neokantyzm. Windelband: nauki nomotetyczne i idiograficzne. Formy symboliczne
Cassirera.
2/Fenomenologia Husserla i jej znaczenie dla rozwoju nowoczesnych nauk humanistycznych.
3/Strukturalizm i jego jzykoznawcza geneza. Jzykoznawstwo strukturalne jako model dla
innych nauk. Kurs jzykoznawstwa oglnego de Saussurea. strukturalizm w filozofii,
antropologii, naukach spoecznych. Szkoa Praska. Jakobson, Levi Strauss.

4/Semiotyka. znak , znaczce i znaczone. Semiotyka literacka i w naukach o kulturze.

5/Hermeneutyka nowoczesna. Rozumienie i interpretacja u Heideggera. Hermeneutyka
Gadamera i Ricoeura. Hermeneutyka metodyczna (Betti) i ontologiczna, nowoczesna i
ponowoczesna. Pojcie tradycji. Hermeneutyczna koncepcja jzyka. Hermeneutyka
radykalna: Vattimo, Caputo.
6/Psychoanaliza Freuda i Lacana. Pojcie niewiadomego i wypartego. Symboliczne,
Wyobraone, Realne u Lacana.
7/Poststrukturalizm. Pojcia pisania i tekstu. Tekstualizm. Poetyka historii, etnografii,
filozofii. Tekst jako metafora. Foucault: pojcia dyskursu, archeologii, epistemy. Wadza u
Foucaulta. Filozofia Gillesa Deleuzea/
8/Mylenie dialektyczne w XX wieku. Interpretacje Hegla. Szkoa frankfurcka i krytyka
ideologii. Adorno, Horkheimer, Benjamin.
9/ Dekonstrukcja Jacquesa Derridy. Krytyka fenomenologii i strukturalizmu. Pojcia
nierozstrzygalnika, suplementu, ladu, dyseminacji.
10/Nowoczesno i ponowczesno w sztuce, filozofii, literaturze. Kryzys wielkich narracji.
Lyotard.Vattimo: Verwindung.
11/ Poststrukturalizm. 12/ Narracja i narratywizm w filozofii, naukach spoecznych,
literaturoznawstwie. Ricoeur, McIntyre, Giddens.
12/Humanistyka po ponowczesnoci. zwroty : per formatywny, kulturowy, etyczny,
afektywny, zwrot ku rzeczom. Nowy realizm Ferrarisa. Postpami, miejsce, posthumanizm.
Formy wiedzy nowoczesnej i ponowczesnej: Zwroty a paradygmaty.
13/Polityczno,

biopolityka i biowadza. Ranciere, Agamben, Badiou, Zizek. Pojcie

ideologii i krytyki.
14/Zakoczenie i podsumowanie kursu. Ewolucja humanistyki XX wieku. Paradygmaty i
zwroty.
Spis zagadnie oraz lektur obowizujcych do egzaminu
2 lektury do wyboru z kadego tematu (jedna z listy A, druga z listy B lub dwie z listy A
i B)

1/Przeom antypozytywistyczny
A/W. Dilthey, Okrelenie nauk o duchu; Waciwoci nauk humanistycznych;
Przeywanie i rozumienie; Rozumienie, w: Z. Kuderowicz, Dilthey [Wybr pism]; W.
Dilthey, Budowa wiata historycznego w naukach humanistycznych (Wyodrbnienie nauk
humanistycznych, s. 20-30; rozdz. I ycie a nauki humanistyczne lub cz.2 Plan
kontynuacji rozdz. II Rozumienie innych osb i ich przejaww ycia s. 190-211); W.
Windelband, Historia a nauki przyrodnicze; E. Cassirer, Pojcie formy symbolicznej w
budowie nauk humanistycznych, w: tene, Symbol i jzyk
B/E. Paczkowska agowska, Filozofia nauk humanistycznych w ujciu Wilhelma Diltheya
rozdz. V; A. Przybski, Hermeneutyczny zwrot filozofii (rozdz. 4 Dilthey- rozumienie
ycia na podstawie niego samego); Andrzej J. Noras, Kant a neokantyzm badeski i
marburski; tene, Historia neokantyzmu; Neokantyzm badeski i marburski: antologia
tekstw; Neokantyzm, tum. i wyb. tekstw: Beata Borowicz-Sierocka i Czesaw
Karkowski Neokantyzm, wstp i wybr tekstw: Beata

Trochimska-Kubacka; A.

Przybski, W poszukiwaniu krlestwa filozofii 1993 (wybrany rozdzia)

2/Fenomenologia
A/E. Husserl, Idea fenomenologii (wykad 4); Idee czystej fenomenologii ksiga I, cz.1,
rozdz. 1 (Fakt i istota)s. 15-60, paragrafy 1-17; Badania logiczne, t.2cz.1, rozdz. 3 i 4
(paragrafy 24-35, s. 96-129)
B/Z. Krasnodbski, Rozumienie ludzkiego zachowania, rozdz. 6 Ontologie regionalne i
wiat przeywany; R. Ingarden, Wstp do fenomenologii Husserla wykad 3 Podstawowe
tendencje fenomenologii; D. Zahavi, Fenomenologia Husserla (rozdz. I Wczesny
Husserl); G. van der Leeuw Fenomenologia religii (Epilegomena: Fenomen i
fenomenologia; Fenomenologia religii)

3Hermeneutyka
A/M. Heidegger, Bycie i czas (par. 31 i 32); H.-G. Gadamer, Prawda i metoda (Zasada
dziejw efektywnych s. 412-421; Pojcie dowiadczenia i istota dowiadczenia
hermeneutycznego s. 472-493; Jzyk jako dowiadczenie wiata s. 590-613); E. Betti,
Hermeneutyka jako oglna metodologia nauk humanistycznych, w: Myl mocna myl

saba. Hermeneutyka woska od poowy XX wieku. Antologia; L. Pareyson, rdowo

interpretacji, tame.; G. Vattimo, Poza interpretacj rozdz. II Nihilistyczne powoanie
hermeneutyki.
B/ A. Przybski, Hermeneutyczny zwrot filozofii Rozdz. 5 Heidegger- rozumienie jako
egzystencja jestestwa; A. Bronk, Rozumienie, dzieje, jzyk. Filozoficzna hermeneutyka
H_G Gadamera (Problem rozumienia 99-121 lub Kategoria dziejowoci 189-210 lub
Hermeneutyczna interpretacja jzyka s.293-314); P. Dybel, Granice rozumienia i
interpretacji. O hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera (cz.1, rozdz.4); M. Potpa,
Nihilizm i hermeneutyka w filozofii Gianniego Vattima, w:

Uniwersalny wymiar

hermeneutyki (zbior.); M. Januszkiewicz, W-koo hermeneutyki literackiej rozdz. 6

Filozofia i etyka interpretacji. Gianni Vattimo)
4/Strukturalizm
A i B/ F. de Saussure Kurs jzykoznawstwa oglnego (s. 35-45 oraz 89-94); C. LeviStrauss, Struktura mitw, w: tene, Antropologia strukturalna; tene, Myl nieoswojona
(rozdz. I Wiedza konkretu); tene, Surowe i gotowane (Uwertura I i II) J. Piaget,
Strukturalizm (do wyb. rozdz. 1, 5, 6, 7); G. Deleuze Po czym rozpozna strukturalizm;
Drogi wspczesnej filozofii (zbior.); R. Barthes, Dziaalno strukturalistyczna, w: tene,
Mit i znak.
5/Semiotyka
A/R. Barthes, Podstawy semiologii (rozdz. II Znaczony i Znaczcy); Ch. S.Peirce,
Klasyfikacja znakw [s. 130-146: (2) 227-(2) 266] w: tene Wybr pism; G. Frege, Sens
i znaczenie (http://sady.up.krakow.pl/antfil.frege.sensiznaczenie.htm); U. Eco, Nieobecna
struktura ( s.35-78); tene, Przejrzysto utracona oraz Partyzantka semiologiczna, w: tego,
Semiologia ycia codziennego; A. Zalizniak, W. Iwanow, W. Toporow, O moliwociach
strukturalno-typologicznych bada semiotycznych lub J. otman, B. Uspieski, O
semiotycznym mechanizmie kultury, w: Semiotyka kultury (zbior. pdf); Barthes,
Mitologie, cz. 2 Mit dzisiaj
B/ G.Osika, Procesy i akty komunikacyjne (rozdz. I Semiologia-oglna teoria znaku); Tz.
Todorov, Teorie symbolu (rozdz. 1 Narodziny semiotyki zachodniej); Pelc, Wstp do
semiotyki (10-38; 58-75); Buczyska Garewicz, Sowo wstpne: Semiotyka i filozofia

znaku, w: M. Bense, wiat przez pryzmat znaku (s.5-38); V. Descombes, To samo i inne
(rozdz. III Semiologia)
6/Narratywizm
A i B/Ricoeur O sobie samym jako innym (Badanie V rozdz. 1 Problem tosamoci osobowej
s. 188-207 pdf); J. Bruner, Kultura edukacji (rozdz.: Narracja w nauce oraz Narracyjne
konstruowanie rzeczywistoci; H. White, Proza historyczna (rozdz. Historiografia jako
narracja); tene, Poetyka pisarstwa historycznego (rozdz. Znaczenie narracyjnoci dla
przedstawienia rzeczywistoci); Narracja i tosamo, t. 1, 2- dowolny tekst do wyboru
(zwaszcza W. Burszta Tosamo narracyjna w dobie ekranu PDF). K. Rosner, Narracja
jako struktura rozumienia (wyb. rozdz.).
7/Poststrukturalizm i dekonstrukcja
/J.Derrida, Struktura znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych (w: tene, Pismo i
rnica); Rnia; Sygnatura, znaczenie, kontekst; Biaa mitologia (w: tene,
Marginesy filozofii); Farmakon (w: tene, Pismo filozofii); J. Hillis Miller, Krawd
(pdf); P. De Man, Alegorie lektury (dowolny test do wyboru).
B/-J.

Culler,

The

Pursuit

of

Signs

1981

(http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/124146/e059b062a8eff05dfa62f3209c3070
63.pdf?sequence=1); Tene, On deconstruction. Theory and criticism after structuralism,
1983 (Instytut Filologii Angielskiej); Ch. Norris, Deconstruction. Theory and practice 1982
(http://www.mohamedrabeea.com/books/book1_4004.pdf); Tene, The Contest of Faculties.
Philosophy and theory after deconstruction, 1985; Tene, Dekonstrukcja przeciwko
postmodernizmowi: teoria krytyczna i prawo rozumu 2001; M.P. Markowski Efekt
inskrypcji: Jacques Derrida i literatura; A. Burzyska Dekonstrukcja i interpretacja 2001;
Ta, Dekonstrukcja, polityka i per formatyka 2013
8/Postmodernizm (nie- lub do wyboru)
A i B/ J. Habermas, Modernizm- niedokoczony projekt; J_F Lyotard, Odpowied na pytanieco to jest postmodernizm; w: Postmodernizm, red R. Nycz (lub w: Postmodernizm a filozofia,
red. A Szahaj); Vattimo, Nihilizm i postmodernizm (w: tene, Koniec nowoczesnoci); Z.
Bauman,

Wieloznaczno

nowoczesna.

Nowoczesno

wieloznaczna

(Ponowoczesno, czyli jak wspy z wieloznacznoci); R. Rorty

rozdz.

9/ Psychoanaliza
S. Zizek, Lacan (wybrany rozdz.); H. Lang, Jzyk a niewiadomo (zwaszcza rozdz. Ja
i namitno wyobraeniowa lub Jzyk a Prawo); P. Dybel, Urwane

cieki.

Przybyszewski- Freud -Lacan (do wyb. jeden z rozdz. z cz. III Lustra Lacana); M. Dolar,
Cogito jako podmiot niewiadomego, w: Kronos 2007 nr 2; P. Dybel. Pami i znaczce,
tame.