You are on page 1of 4

1

dr Piotr Potomski, Fenomen Stanw Zjednoczonych


Stany Zjednoczone przoduj w demokratycznych rozwizaniach, upominaj si o
wolnoci i prawa dla narodw, nios pomoc humanitarn i orn w sytuacjach
kryzysowych, s wzorem dla innych. Przez ponad p wieku pastwo z gwiadzistym
sztandarem jest wiatowym gwarantem wolnoci politycznej i ekonomicznej. Jak to si
stao, e kraj peryferyjny, w nieodlegej przeszoci sabo zaludniony, dawiony
dominacj kolonialn, przeobrazi si w niekwestionowanego lidera wiata, w
supermocarstwo? Jakie czynniki wywoay tak niebywa metamorfoz obszarw
pogranicza?
Od czasw wielkich odkry geograficznych Europejczycy patrzyli z wyszoci na
reszt wiata, dominujc na wszystkich kontynentach. Sytuacja zmienia si ostatecznie w XX
wieku, w czasie I wojny wiatowej, gdy Europa oddaa prym Stanom Zjednoczonym. Jeszcze
w XVII wieku Ameryka aciska dystansowaa pod wzgldem zasobnoci Ameryk
Pnocn. Zoto i srebro Meksyku oraz Peru, drzewa farbiarskie, diamenty i zoto Brazylii
czyniy z hiszpaskich i portugalskich najedcw zdobywcw fortuny. W tym czasie
angielscy osadnicy kontynentu pnocnoamerykaskiego mogli wydawa si ofiarami losu,
karczujc las pod swe prymitywne osady i wiodc surow, pen niewygd egzystencj,
walczc o przetrwanie z siami natury i Indianami. Jednak zamoniejsza i ludniejsza Ameryka
aciska w nastpnych wiekach zostaa zdystansowana przez USA i Kanad, pozostajc
daleko w tyle, pomimo wdroonych wspczenie procesw modernizacyjnych. Jak do tego
doszo?
Panuje obiegowa opinia, e zamono i powodzenie spoeczestwo amerykaskie
zawdzicza niezwykle zasobnym bogactwom naturalnym. Nie jest to prawd. Owszem,
dostatek zasobw sprzyja rozwojowi, lecz w przypadku USA nie by to czynnik decydujcy.
Na planecie Ziemia jest wiele obszarw bardziej lub rwnie hojnie wyposaonych przez
matk natur, a jednak zamieszkujce tam spoecznoci wcale nie stay si z tego powodu
bogatsze i szczliwsze. S wrcz liczne przykady regresu i nieszcz, szczeglnie gdy le
zarzdza si zasobami lub ich eksploatacja przynosi korzyci tylko oligarchom. Ameryka
aciska stanowi typow ilustracj opisywanego zjawiska. Zatem, co lego u podstaw
sukcesu Stanw Zjednoczonych?
Przysze Stany Zjednoczone wziy swj pocztek na prawie bezludnych obszarach
pogranicza. Byy tam ogromne przestrzenie yznej, dziewiczej ziemi, o klimacie
sprzyjajcym rolnictwu oraz rozwoju przemysu, bogatym w zoa skadnikw do rozwoju
metalurgii, z mnstwem lasw, a take z wgla, energii wodnej, z ropy naftowej, rud
miedzi. Wybrzea morskie miay liczn moliwo zakadania portw, wielkie rzeki jak
Missisipi sprzyjay transportowi wodnemu, a rozlege rwniny nie utrudniay komunikacji.
Jedyn barier midzy Grami Skalistymi a Atlantykiem stanowiy Appalachy. Jednak i tu
przecze oraz przeom rzeki Hudson oraz paski teren rozcigajcy si a do Wielkich Jezior
sprzyja komunikacji. Pod tym wzgldem obszar ten mia wicej szczcia ni inne czci
Nowego wiata. Meksyk na przykad stanowi skomplikowan ukadank gr, paskowyw i
pusty- ma miejsca do osiedlania si, ale trudne je ze sob poczy. Brazylia z kolei to

obszar tropikalny i podzwrotnikowy, z trudno dostpnym obszarem Amazonii. Jedynie


Argentyna ma dogodnie uksztatowan powierzchni, lecz brakuje jej podstawowych
surowcw a imigracj dugo do tego kraju hamowano. Zasoby naturalne i dogodne drogi
transportu i komunikacji day podstaw do rozwoju przyszych Stanw Zjednoczonych.
Skoro wspomniano o imigracji, to niezmiernie istotnym czynnikiem warunkujcym
rozwj gospodarczy s ludzie i co sob prezentuj. Ziemia dostarczy plonw pod warunkiem,
e bdzie komu na niej pracowa. Intensywno osadnictwa w 13 kolonach angielskich
wynikaa z dziaalnoci samych kolonistw. Trzonem pionierw Nowej Anglii stali si
purytanie, ktrzy uciekali z Europy przed represjami. Najsynniejsza grupa przybya w 1620 r.
na statku Mayflower. Przed zejciem na ld spisano umow normujc zasady
funkcjonowania nowej osady w duchu braterstwa, rwnoci, prostoty i przedsibiorczoci.
Osadnikom przywiecaa wiara w ustanowienie nowego sprawiedliwego wiata. Zerwano z
feudalnym porzdkiem, w ktrym spoeczestwo skada si z garstki uprzywilejowanych
wacicieli ziemskich i ogromnej masy ubogich, zalenych i pozbawionych wolnoci
chopw. Zastpiono go systemem wacicielskim, pozwalajcym osadnikom otrzyma
kawaek yznej ziemi prawie za darmo. Tania ziemia stanowia magnes przycigajcy
pionierw ze Starego Kontynentu. Nabywajcy ziemi stawali si farmerami, prawnymi
wacicielami, czujcymi swoje prawa. Przybywajcy aby utrzyma farm musieli si
wykaza pracowitoci, zapobiegliwoci i energi. Inni nie radzili sobie. Taki system
sprzyja innowacjom i by wydajny. Maa liczba ludnoci na ogromnych obszarach
powodowaa take brak rk do pracy, co sprzyjao wysokim pacom.
Spoeczestwo kolonistw, zoone z drobnych posiadaczy i stosunkowo dobrze
opacanych robotnikw, stao si kolebk demokracji i przedsibiorczoci. Rwno
umacniaa poczucie wasnej godnoci, ambicj, zadziorno i indywidualizm, gotowo do
wejcia na rynek i konkurowania na nim. Wkrtce kolonici brytyjscy przeprowadzili
rewolucj, ktra bya wynikiem zrodzonej w koloniach wolnociowej ideologii i inicjatywy
politycznej. Wybrali i zdefiniowali obchodzce ich kwestie, rzucili wyzwanie wadcom,
wywoali konflikt, a kiedy wygrali walk o niepodlego, mieli ju poczucie tosamoci,
aspiracje gospodarcze oraz cel narodowy. Niewiele brakowao, by z 13 kolonii powstay
odrbne pastwa, jednak zdoano wypracowa mechanizm czcy wspprac w ramach
jednego organizmu pastwowego z zachowaniem suwerennoci poszczeglnych czonkw
zwizku. Ukoronowaniem tych procesw byo objcie urzdu przez pierwszego prezydenta
Stanw Zjednoczonych w 1789 r. Spoeczestwo kolonistw potrafio wykorzysta dla dobra
wsplnego potencja wszystkich elementw skadowych, a jednoczenie uszanowa
odrbno kadego z nich.
Mae, rodzinne farmy sprzyjay rozwojowi technicznej samowystarczalnoci i
mentalnoci majsterkowicza, potraficego wszystko naprawi. Gospodarstwa miay swoje
warsztaty i udoskonalenia. Pomysowoci zawdziczano wygod i wiksze dochody, take
status i presti w lokalnej spoecznoci. Nowe technologie rewolucji przemysowej szybko
przyjmoway si w Stanach Zjednoczonych. Importowano i kopiowano modele europejskich
urzdze i maszyn, sprowadzano wysoko kwalifikowanych rzemielnikw i wynalazcw
kuszonych wysokimi pacami. Doprowadzio to do niezwykej sytuacji, gdy w latach

dwudziestych XIX w. Stany Zjednoczone pod wzgldem produktywnoci przemysu zaczy


znacznie wyprzedza najwikszy warsztat wiata, czyli Wielk Brytani, niedawnego
suwerena. Byo to nadzwyczajne osignicie na ktre zoyy si dziaania przedsibiorcw,
wynalazcw i wysoko wykwalifikowanej siy roboczej.
System farm ksztatowa si w stanach pnocnych i rodkowych. Na poudniu
prosperoway wielkie plantacje tytoniu i baweny, utrzymujce si z pracy niewolnikw,
sprowadzanych przymusowo z Afryki. Plantacje przynosiy dochody tylko nielicznym
wacicielom, a ich sposb gospodarowania by sprzeczny z duchem demokracji i
innowacyjnoci. W poowie XIX w. pogbiaa si przepa midzy rolniczym Poudniem a
uprzemysawiajc si Pnoc i zaostrza spr midzy abolicjonistami, przeciwnymi
niewolnictwu, a obrocami status quo. Plantatorzy liczyli na ekspansj swoich upraw na
bezkresnych terenach zachodniego pogranicza. Obie strony znajdoway argumenty, take
religijne dla obrony swych racji. Narasta konflikt, ktry w drugiej poowie XIX w. przerodzi
si w wojn spowodowan wystpieniem z USA, 11 stanw Poudnia i utworzeniem przez nie
odrbnego pastwa - Skonfederowanych Stanw Zjednoczonych. Dla Konfederacji bya to
wojna o uznanie jej suwerennoci, dla Unii - o ratowanie jednoci pastwa i zniesienie
niewolnictwa. Unia odniosa zwycistwo. Miaa wicej ludzi i poczucie moralnej susznoci.
Niewolnictwo zniesiono. Zamano i odrzucono ostatnie bariery dla innowacyjnoci
gospodarki, kraj zacz poda drog wolnoci i demokracji, ku nowoczesnoci.
Wysokie pace stanowiy bodziec sprzyjajcy zastpowaniu pracy przez kapita, ludzi
przez maszyny. Rozwj rolnictwa na rodkowym zachodzie zosta wsparty przez
zastosowanie i upowszechnienie rewolucyjnej konstrukcji z 1854 r. w postaci pompy
gbinowej napdzanej przez wiatrak. Duym uatwieniem sta si rwnie wynalazek drutu
kolczastego w 1874 r., ktry rozwiza problem wielkich stad byda i upraw rolinnych.
Mechanizacja procesu produkcji rolnej, spowodowaa uzyskiwanie przez mae farmy
znacznych nadwyek ywnociowych, umoliwiajcych eksport.
Jednake najbardziej charakterystyczn i najbardziej decydujc innowacj okaza si
sposb produkcji, zawierajcy w sobie elementy standaryzacji. Bya to reakcja na niedostatek
siy roboczej i jej wysokie koszty. Standaryzacja bya sposobem na uproszczenie zada i
zwikszenie produktywnoci, kosztem marnowania materiau. Na rozrzutno Ameryka
moga sobie pozwoli, za to musiaa oszczdza czas i si robocz. Dziki temu
wybudowanie domu ze standaryzowanych materiaw przestao wymaga specjalnych
kwalifikacji. By to dopiero pocztek, gdy standaryzacja zacza obejmowa coraz
rozleglejsze dziedziny gospodarki. Standaryzacja wymusia dokadno, aby wszystko do
siebie pasowao i dziaao. Pienidze i rynek dyktoway denie do wymiennoci czci.
Musiay pojawi si precyzyjne maszyny i narzdzia, wietnie naleao zaplanowa i
zsynchronizowa proces technologiczny. Kada technologia stawaa si progiem do nastpnej.
Zegary i strzelby utoroway drog zegarkom i maszynom do szycia. Z kosiarek i niwiarek
powstay kombajny. Z rowerw rozwiny si samochody. Maszyny, ktre wynaleziono, z
atwoci znajdoway i inne zastosowania. System amerykaski ustanowi normy
produktywnoci dla reszty uprzemysowionego wiata. W epoce podboju pogranicza w XVIII
i XIX w. oraz w latach nastpnych moliwoci techniczne byy prawie nieograniczone, a

przemys amerykaski kroczy od jednego sukcesu do drugiego. Powodzenie pogbiay


kwalifikacje ludzi, ich ciekawo, wykazywanie inicjatywy, poczucie odpowiedzialnoci
obywatelskiej, entuzjazm, zrnicowanie oraz powszechny pragmatyzm. Zadanie uatwiaa
optymistyczna, otwarta kultura spoeczestwa obywatelskiego. Ju w latach
siedemdziesitych XIX w. gospodarka amerykaska staa si najwiksz na wiecie, a
najlepsze lata miaa jeszcze przed sob. W 1913 r. USA produkoway dwa i p raza wicej
ni Wielka Brytania czy Niemcy, cztery razy wicej ni Francja. Amerykaski PKB
przewysza brytyjski o 20%, francuski i niemiecki o blisko 80%. Triumfy wicia masowa
produkcja. Dziki niej, zwykli ludzie mogli aspirowa do posiadania dbr trwaych,
dotychczas zastrzeonych dla bogatych i dobrze urodzonych. Powszechnie dostpne stay si
takie dobra jak zegary i zegarki, pralki, lodwki, telefony, odbiorniki radiowe i telewizyjne, a
nade wszystko samochody. Zostao to uatwione przez zakup na raty, kredyt konsumencki,
prawo do zwrotu i wymiany. Dziki wolnoci i pragmatycznej przedsibiorczosci Ameryka
staa si niezwykle wydajna. Masowa konsumpcja urzeczywistnia masow produkcj i jej
wysok rentowno. Powodzenie ekonomiczne sploto si z doskonaleniem demokracji i
wolnoci. Arkadia zostaa urzeczywistniona!
W dorocznym rankingu krajw ogoszonym przez wiatowy Orodek
Konkurencyjnoci w Lozannie gospodarka amerykaska zostaa oceniona jako najbardziej
konkurencyjna na wiecie. Tak jest co roku, niezmiennie od lat. Posiadajc niezwykle
innowacyjn, wydajn i dochodow gospodark, Stany Zjednoczone stanowi obiekt
westchnie reszty wiata. Pragmatyzm i umiowanie wolnoci, wartoci demokratyczne
uczyniy ze spoeczestwa amerykaskiego wiatowego lidera. S z tego powodu obiektem
podziwu, ale take zazdroci. Zazdronicy, wrogowie i kontestatorzy nawet przekornie
twierdz, e Ameryka jest zbyt militarystyczna, nawet tyraska, faszywie liberalna i
przywaszcza sobie zasoby planety, marnotrawic je w szale rozpasanego konsumpcjonizmu.
Jednak pozostaje poza wszelk dyskusj, e w zasadzie nie ma dziedziny aktywnoci ludzkiej,
w ktrej Amerykanie nie wyznaczaliby nowych rubiey lub nie byliby w cisej czowce.
Wystarczy spojrze na listy laureatw Nagrody Nobla, na ktrych przewaaj obywatele
pastwa dwch oceanw. Stany Zjednoczone, dominuj w wiecie nie tylko z racji siy swej
gospodarki i potgi militarnej, lecz take dziki prestiowi swych wartoci, instytucji i
kultury. Dla spoecznoci midzynarodowych USA s instancj odwoawcz. Si Ameryki
jest jej prawo oraz spoeczestwo bdce tyglem rnych nacji. Reszta wiata, czy tego
chce, czy nie, chonie american way of life a kultura amerykaska wyznacza nowe trendy.
Tak jest ju od ponad 100 lat.

You might also like