Hypatia

Kobieta ta, mao znany polimat czasw staroytnych, jest

jedn z ostatnich, jeli nie ostatni reprezentantk intelektualnych
odkry i osigni rodowiska aleksandryjskiego, wykadowczyni
kilku przedmiotw w instytucji, bdcej w tych czasach jedyn
placwk przypominajc wspczesne uniwersytety, i
uytkowniczk najwikszej w owych czasach na wiecie biblioteki
znajdujcej si w stolicy intelektualnej pnego hellenizmu - w
egipskiej Aleksandrii.
Jej dorobek naukowy i pozycja spoeczna
Urodzia si
najprawdopodobniej w roku
370 n.e., zostaa
zamordowana przez
fanatycznych chrzecijan w
roku 415. To rodowita
aleksandryjka, crka
znanego naukowca Theona:
filozofa, matematyka,
astronoma, rezydenta
dawnej stolicy Egiptu
Aleksandii, a take czynna
wsppracownica w jego
dziaalnoci naukowej,
dydaktycznej i pisarskiej.
Bya prawdziwym
autorytetem wrd
chrzecijan, ydw i pogan w
swoim miecie, szanowana
przez wszystkich z wyjtkiem
fanatycznych mnichw,
dwch patriarchw Egiptu:
Teofila i jego kuzyna Cyryla
oraz ich poplecznikw. Bya
niesamowit kobiet, ycie osobiste powicia nauce, nie wysza za
m, i jak dowiadujemy si ze rde historycznych, pozostaa
dziewic do mierci, rodzaj pogaskej mniszki - zachowanie
dziewictwa w owym czasie by znakiem cakowitego oddania si
jakiej sprawie. Oddaa si pracy naukowej i nauczaniu, a take
czynnie uczestniczya w agodzeniu nastrojw narodowociowych i

religijnych, bo Aleksandria bya w owych czasach miastem

wielorasowym, wielokulturowym i wieloreligijnym. Jest rzecz wprost
nie do wiary, jak to si stao, e Hypatia bdc kobiet,
niearystokratk, a wic nie w peni czowiekiem w mentalnoci
wikszoci mczyzn owym czasw, moga sta si prawdziwym,
chyba najwyszym autorytetem w swym wielkim miecie.
Interesoway j wszelkie dziedziny wczesnej wiedzy, bya
wykadowczyni matematyki i astronomii w wyszej uczelni.
Interesoway j take praktyczne osignicia naukowe - przypisuje
si jej wynalazek astrolabu (lub astrolabium). Pozwala on statkom
oddala si od brzegw, dawa zaodze orientacj w jakiej szerokoci
geograficznej si znajduje w danym momencie, by to take rodzaj
zegara gwiezdnego. Student koa zwolennikw filozofii
neoplatoskiej ktremu przewodniczya Hypatia, a rwnoczenie
poeta, orator, pniejszy biskup Synezjusz z Cyreny, jej przypisuje
odkrycie tego instrumentu.Faktycznie by wynaleziony wczeniej, a
ona pomagaa ojcu opisa go i unowoczeni. Muzumanie uywali
go nie tylko w celach nawigacyjnych, ale jako dokadny wskanik
kierunku z rnych miejsc na wiecie w stron ich najwitszego
miejsca - meczetu w Mekce. Gdy z Hiszpanii ten uyteczny may
przyrzd rozprzestrzeni si w reszcie zachodniej Europy,
zachwycona nim Heloiza, ona Abelarda, nadaa swemu jedynemu
synowi imi Astrolaba.
Jak wspomniaem
ulubionym przedmiotem
zainteresowania Hypatii
bya filozofia, a
szczeglnie modna w
owym czasie idealistyczna
filozofia Platona,
uzupeniana przez jego
uczniw i naladowcw a
z szeciu filozoficznych
szk. Najpopularniejszym
komentatorem Platona by
Plotin i cay ten ruch
zosta nazwany pniej
neoplatonizmem.
Pogascy filozofowie
owych czasw zagroeni
przez chrzecijastwo,
odrzucajc tysice bstw,
pbogw, herosw, nimfy

i inne tego typu stwory zaczli budowa podwaliny nowej pogaskiej

teologii na kanwie idealizmu Platona. Uczestniczya w tym czynnie
Hypatia. Bya szefow szstej szkoy neoplatoskiej, we wasnym
domu stworzya kko filozoficzne, do ktrego naleeli jej wybitni
uczniowie nie tylko z Aleksandrii, ale i z Konstantynopola, Aten,
Syrii, zarwno chrzecijanie jak i poganie. Wielu z nich sprawowao
pniej wane funkcje pastwowe, inni stali si samodzielnymi
twrczymi filozofami, a nawet hierarchami kocielnymi.
Wspomnianemu Synezjuszowi zawdziczamy wiele informacji
przekazanych potomnym o swej mistrzyni i nauczycielce jako osobie
bez reszty oddanej nauce, osobie skromnej, serdecznej, majcej
niesamowity dar nawizywania przyjaznych stosunkw z ludmi
rnych ras, religii, przekona. Ten czowiek o wielkich zasugach dla
chrzecijastwa ktry wszed do grona najwybitniejszych postaci w
Kociele, bo do grona ojcw Kocioa, by nie tylko filozofem,
wielkim mwc, naukowcem, ale i poet. Hypati, ktra bya
pogank, nazywa piknie nie tylko szanown filozofk ale i
bogosawion pani oraz nawet najwitsz. To niezwyke
poszanowanie kobiety innej religii w owych czasach z ust biskupa
jest wyjtkowym, godnym podziwu szczytem tolerancji.
Aleksandria przez ponad p tysiclecia, cho ley w Afryce,
bya stolic rozwoju i postpu cywilizacyjnego Europy do okoo
poowy V wieku. Tutaj, nie w Grecji, na przeomie tysicleci
dokonywano najwikszych odkry naukowych, tu kwito ycie
intelektualne, tu kultury i mentalnoci rnych ludzi przenikay si,
uzupeniay. W tym fermencie uczestniczya Hypatia. Nie tylko miaa
przyjaci i uczniw rnych narodowoci i wyzna, przyjania si
take z cesarskim prefektem Orestesem, czowiekiem mdrym i
zrwnowaonym, ktry ceni sobie zdolnoci tej kobiety w
rozadowywaniu napi spoecznych, midzyrasowych. Niekiedy
pojawienie si jej na miejscu konfliktu agodzio nastroje - bya
szanowana przez wszystkich, ale do czasu.
Wzmoenie konfliktw religijnych,
spoecznych i mier Hypatii
ya w czasach, kiedy Cesarstwo
Rzymskie rozpadao si. Ostatnim
cesarzem dwch jego czci by
Teodozjusz I Wielki. Po jego mierci
zachodnia cz, czyli rzymska,
kilkadziesit lat pniej, zostaa
wchonita przez ludy germaskie.

Teodozjusz uzna, e si, ktra pomoe cesarstwu przetrwa bardzo

trudne czasy jest blisze zczenie si ze zwartym, silnym
Kocioem. On i patronowane przez niego sobory potpiy pierwsz
wielk herezj arianizmu, zwrcono uwag na ograniczenie
wpyww innych religii czy poganizmu na do nowe,
chrzecijaskie spoeczestwo. Pod koniec swego ycia cesarz
zadekretowa, e Chrzecijastwo jest jedyn obowizujc religi
pastwow, pozwoli na likwidowanie si innych religii, palenie lub
przejmowanie wity niechrzecijaskich i przeladowanie
innowiercw. Chrzecijastwo stawao si si nie tylko religijn, ale i
polityczn.

mier Hypatii wg ilustracji w ksice Luisa Figuiera

Po tym dekrecie wydanym prawdopodobnie z roku roku 391

zaczy si na dobre przeladowania pogan i innowiercw, a take
rewolty i bunty przeladowanych. Synna pax romana w tym
najbardziej tolerancyjnym miecie zacza si rozpada.
Promotorami tych zmian w Aleksandrii i w caym Egipcie byli dwa
patriarchowie: wujek i siostrzeniec, Teofil i Cyryl. Pochodzili z
biednego rodu; gdy stali si wielkimi hierarchami, zaczli nie tylko
wojn religijn, ale i polityczn ze wspomnianym Orestesem, by sta
si faktycznymi wadcami nie tylko religijnymi, ale i politycznymi w
imieniu cesarza na tym terytorium. By si przypodoba cesarzowi

ju w roku ogoszenia edyktu o obowizujcej religii w kraju, Teofil

doprowadzi do zniszczenia wityni i innych zabudowa orodka
cywilizacji pogaskiej, Serapejonu. Tu, do tego czasu,
przechowywano okoo wier miliona dzie pisarzy staroytnych z
rnych dziedzin wiedzy i kultury. Gdy w roku 412 patriarch zosta
Cyryl, nagonka na innowiercw, heretykw, zaostrzya si.
Postanowi zlikwidowa, czy uciszy najpierw Hypati, by pniej
rozprawi si z Orestesem. W kocioach sam i podlege mu
duchowiestwo atakowano imiennie Hypati jako czarownic i
satanistk, oczywicie byy to wyssane z palca zarzuty. Dlaczego jej
tak nienawidzi? Wiadomo bya kobiet, uczon, pogank i
autorytetem, a to wszystko w jego mniemaniu byo rodzajem
przestpstwa. Faktycznie gbsz pobudk tej nagonki byo
odsunicie jej od wsppracy z Orestesem w utrzymaniu pokoju
wrd wielokulturowych i wielorasowych obywateli miasta. W jego
pojciu jedyn wadz, poza cesarsk w miecie mg by tylko on.
To by faktyczny wyrok mierci na Hypati. Obczytaem si w
wypowiedziach na temat jej mierci w wielu rdach
historycznych, najbardziej zainteresowaly mnie wypowiedzi osb jej
wspczesnych, bo jeszcze nie miay czasu, by obrosn legend.
Nie mam wtpliwoci, e Cyryl by pomysodawc jej zabjstwa.
Jego czowiek, lektor Piotr, by organizatorem i prowadyrem tej
akcji. W moim przekonaniu najbardziej prawdziwym wiadectwem
tego wydarzenia jest tekst yjcego w tych czasach historyka
Sokratesa Scholastyka (380-ok. 450). Wskazuje on na to, e to
ludzie z krgw Cyryla byli zabjcami. Podziwiam odwag tego
historyka umieszczajcego to oskarenie w swym dziele Historia
Kocioa - wiedzia, e narazi si potnemu patriarsze i cesarstwu,
ktre stao po jego stronie. mier Hypatii uatwio Cyrylowi
doprowadzenie do odwoanie Orestesa ze stanowiska. Cyryl sta si
panem Aleksandrii, a w nagrod za jego akcje ogoszony zosta
witym. Dziwny, nietypowy wity, chyba nie tylko w moim
mniemaniu.
Oddaj gos wspomnianemu historykowi:
Tak wic ludzie porywczego usposobienia, ktrym przewodzi
lektor Piotr, umwiwszy si midzy sob upatrzyli moment kiedy
owa niewiasta wracaa skd do domu, a wyrzuciwszy j z lektyki,
zawlekli pod koci zwany Cezarejon, tu zdarszy z niej szaty zabili
j odamkami skorup. Nastpnie rozszarpawszy ciao na sztuki
poznosili poszczeglne czci na miejsce zwane Kinaron i spalili w
ogniu. Zbrodnia ta cigna na Cyryla i na Koci w Aleksandrii
niemao habicych zarzutw.