Kordoba 1 - Czasy emiratu i kalifatu i dwch geniuszy tego

miasta
Uwagi wstpne
Zaczn od przyblienia znaczenia niektrych sw funkcjonujcych w
krajach islamskich w wiecie polityki i religii. Kalif to odpowiednik cesarza w
Europie, emir to jego gubernator sprawujcy wadz w podbitym kraju
niektrzy, jak ci na terenie Pwyspu Iberyjskiego, stali si niezalenymi
rzdcami. Hajib, czyli wezyr, to co w rodzaju premiera kraju, odpowiedzialnego
za funkcjonowanie rzdu. Kalifowie pochodzenia tureckiego woleli nazywa si
sutanami. yjc w luksusach, otoczeni tysicami przechwalcw, dziesitkami
on i naonic, czsto zapominali i lekcewayli spoczywajce na nich obowizki
rzdzenia, w ich imieniu robili to wezyrowie, ktrzy niekiedy posuwali si do
cakowitego przejcia wadzy mordujc, czy tylko wic kalifa wraz z jego
blisz czy dalsz rodzin. Wezyrowie spowodowali upadek kalifatu
damasceskiego, a duo pniej kalifatu Kordoby. Jeli chodzi o sprawy religijne
to tu po mierci Mahometa muzumanie podzielili si na dwa ugrupowania:
szyitw i sunnitw. Przekonania religijne nie byy gwnym powodem tego
podziau, bo nawet specjalici maj trudnoci w ustaleniu rnic w wierzeniach
tych dwch grup. Podzia mia charakter czysto polityczny. Mahomet namaci
swego bratanka, ma swej crki i rwnoczenie swego przybranego syna Alego
na swego nastpc. W walce dynastycznej Ali i jego zwolennicy zostali
zamordowani. Ali sta si po mierci patronem i witym grupy szyitw. Ich
przeciwnicy nazwani zostali sunnitami. Dzisiaj okoo 85 procent muzumanw to
sunnici, s we wszystkich krajach islamskich. Szyici to okoo 10 procent z
przewag liczebn jedynie w Iranie i Azerbejdanie. Do duo jest ich w
poudniowym Iraku. Pi procent to odamy wyznaniowe od tych historycznych
grup. Najnowszy kalifat, czyli samozwacze Pastwo Islamskie, formalnie
ogoszono wiatu 29 czerwca 2014 roku: to sunnici. Sunnitami s take polscy
Tatarzy.
Kordoba i przewroty dynastyczne w wiecie Islamu

W Andaluzji, regionie omiu jednostek administracyjnych poudniowej

Hiszpanii, najciekawszym miastem obok Sewilli jest Kordoba. Wymienia si take
trzecie miasto Granad, ktrego turysta nie moe pomin w swych podrach
po tych terenach, a to przede wszystkim dlatego, e w swoich granicach ma
najbardziej popularny i najczciej odwiedzany w Hiszpanii monument:
Alhamb. Trudno zrozumie w peni to, co do zaofiarowania turycie ma
Kordoba, bez zagbienie si w histori tego miasta. W roku 206 p.n.e. odbili j
od Kartagiczykw Rzymianie i nieco pniej staje si stolic jednej z trzech
prowincji rzymskich na Pwyspie Iberyjskim. Std pochodzi synny filozof Seneka
i jego bratanek poeta Lukan, obaj zmuszeni przez Nerona do popenienia
samobjstwa. Po upadku zachodniej czci Imperium Rzymskiego wadz nad
tymi terenami sprawowao kilka rnych plemion germaskich, na duszy czas
zadomowili si tu Wizygoci. Kordoba pozostaa ich wanym orodkiem kultury,
cho na stolic wybrali Toledo. Ju w cigu pierwszego roku inwazji na Pwysep
nawrconych na Islam plemion afrykaskich, czyli w roku 711, Kordoba zostaa
zdobyta przez najedcw i pi lat pniej staa si stolic pastwa ktre
nazwano Al-Andalus.
W tym czasie jedynym wadc
wiata islamskiego by kalif Damaszku z
rodu Umajjadw (lub Omajjadw).
Nowosformuowany emirat Kordoby by
w peni zaleny od tego kalifatu. Rok
750 by drug co wanoci dat w
historii Islamu, (pierwsz by rok 622,
data ucieczki Mahometa z Mekki do
Medyny), bo po zwyciskiej wojnie

domowej nowi pretendenci do tronu Abbasydzi przejli najwysz wadz w

imperium mahomataskim, podstpnie wymordowali rd Umajjadw, przenieli
stolic pastwa z Damaszku do Bagdadu. Ten nowy kalifat trwa do 1258 roku,
cho ju od X wieku wadz w Bagdadzie przejy nawrcone na Islam plemiona
tureckie, ostatnimi z nich na tym terenie byli Selducy. Abbasydzi byli szanowani
przez najedcw, ale odpowiedzialni byli jedynie za sprawy zwizanymi z
religi. Kalifat ten ostatecznie upad po najedzie Mongow. Jednemu z czonkw
poprzedniej dynastii, wnukowi ostatniego kalifa Damaszku, udao si uciec i
schroni w pnocno-zachodniej Afryce, nazywan dawniej Maghrebem, std
przedosta si do Hiszpanii, zaoy w roku 767 niezaleny emirat Kordoby. By
nim Abd-ar-Rahman I. Nie odway si nazwa kalifem, bo obawia si cigle
jeszcze potnego kalifa Bagdadu. W Europie w jego osobie przetrwaaa szyicka
dynastia Umajjadw. Gdy kalif Bagdadu straci wadz polityczn na rzecz
Seldukw, wtedy Rahman III ogasza si kalifem w Al-Andalus.
Wrmy do czasw duo wczeniejszych, do VIII wieku. Gdy Rahman I
przejmowa wadz w Al-Andalus, byo to ju pastwo niele zorganizowane i
bogate. Bogactwa te to zdobycze wojenne i podatki pacone przez mczyzn
innych wyzna. Podatki od niewiernych to gwny dochd pastwa, wic nie
spieszono si z nawracaniem na Islam ludnoci podbitej, niekiedy pomagano jej
w odbudowie zniszczonych wczeniej wity, nie zabraniano praktyk religijnych
jeli nie byy manifestowane poza budowlami sakralnymi czy domami. Przejcie
wadzy przez wykszaconych Umajjadw na Pwyspie przyczynio si do jeszcze
wikszej tolerancji religijnej. Kordoba stawaa si do szybko najwikszym i
najbogatszym miastem basenu Morza rdziemnego, a take centrum kultury na
terenie Europy. Najwikszy jej rozwj nastpi po roku 929, kiedy to staa si
stolic kalifatu kordobaskiego.
Zoty wiek kalifatu

Druga poowa
X wieku to wiek
zoty nie tylko
kalifatu ale i jego
stolicy. To
zasuga hajiba,
czyli wezyra
znanego jako AlManzur lub
Almanzor.
Kalifowie
zbudowali sobie
tu poza
miastem
prawdziwy raj na
ziemi,
przerastajcy
przepychem i
bogactwem
pniejsz
Alhambr w
Granadzie. To nie
tylko paac
krlewski, ale
wiele
wspaniaych
budowli na przestrzeni ponad kilomertra kwadratowego. To Medina Azahara.
Sowo Medina to nie tylko nazwa drugiego do wanoci w wiecie islamskim po
Mekce miasta, ale take w jzyku arabskim znaczy paac i miasto wok niego.
Drugi czon tej nazwy to imi jednej z kochanek Rahmana III, Zahry
(Promieniujcej). Manzur, ktry przyjecha do Kordoby na studia, zmieni
zaiteresowania i sta si praw rk urzdujcych kalifw. Po mierci pierwszego
kalifa, za jego wsparciem, kalifem zosta dwunastoletni Hiram II. Bardziej
interesowa go - dorastajcego chopca - pobyt we wspomnianym raju
ziemskim i uczestniczeniu we wszystkim co mia do zaofiarowania, ni nudne i
trudne rzdzenie krajem. Tym si zaj Manzur. Powoli, niepostrzeenie zaczyna
czuwa nad tym, by kalif nie opuszcza tego raju, pod koniec ycia jest tam
wiziony. Manzur oficjalnie zatrzymujc pozycj wezyra faktycznie jest w peni
wadc w kraju. Staje si jednym z nasynniejszych zwycizcw w historii Europy:

organizuje 57 kampanii przeciw wadcom chrzecijaskim cenralnej i pnocnej

Hiszpanii, odzyskuje Barcelon i ca wspczesn Kataloni z wyspami
archipelagu Balearw, zdobywa krlestwo Nawarry - nagradza si po
zwycistwie tym, e bierze Abd, crk krla Nawarry Sancho za jedn za swych
on, ktra rodzi mu syna Sanchuela (maego Sancho). Dopiero krlestwo Leonu
stao si jego godnym przeciwnikiem. Byo wtedy najwikszym pastwem
chrzecijaskim na Pwyspie, zajmujcym cz wspczesnej Kastylii, ca
Galicj, prawie ca Asturi. Manzur mia tu do zaatwienia dawne porachunki.
Pamita, e na pocztku swej kariery politycznej z podbitego przez Maurw
krlestwa Leonu zjawi si w Kordobie byy krl tego pastwa, te Sancho, jako
pacient - Kordoba miaa najsynniejszych w owych czasach lekarzy w Europie.
By chorobliwie otyy. Odchudzono go, on w midzyczasie zbuntowa przeciw
legalnej wadzy duy oddzia muzumaskiego wojska, ktry odbi z rk
wspbraci w wierze dawne jego krlestwo. Po wielu uciliwych, ale zawsze
zwyciskich kampaniach Manzur dotar do najwitszego w owym czasie dla
chrzecijan caej cywilizowanej Europy sanktuarium domniemanego grobu
apostoa Jakuba Starszego w Composteli. Grobu nie zbeszczeci, ale zabra
dzwony ze wityni, ograbi obywateli tego miasta, miasto zniszczy. To by
nieroztropny krok z jego strony, bo rok pniej, w roku 1000 nym, ten czyn
Manzura zjednoczy wszystkich wadcw chrzecijaskich na Pwyspie;
rekonkwista nabraa nowego wiatru w skrzyda. Manzur umiera dwa lata pniej
w drodze powrotnej do Kordoby. Kilkanacie lat pniej na skutek wojny domowej
kalifat rozpada si na wiele maych ksistw zwanych taifami.
Kordoba przestaa si liczy jako sia polityczna, utrzymaa jeszcze przez
dugi czas swoj pozycj centrum cywilizacyjnego. W okresie niezalenego
emiratu i kalifatu pokj wewntrzmy i bezkonfliktowe wspistnienie trzech
wielkich grup religijnych i narodowociowych zasiedlajcych te tereny:
mahometan, katolikw i ydw, sprzyjao temu postpowi. W Kordobie przez
dugi czas by budowany jeden z najspanialszych i najwikszych w wiecie
islamskim meczetw. W midzyczasie mahometanie modlili si w miecie a w
trzystu maych meczetach. Wadze pomogy w odbudowie zrujnowamych
wczeniej kociow i ydowskich bnic. Kordoba w czasie zotego wieku kalifatu
bya najwikszym w Europie i Azji Mniejszej liczcym prawdopodobnie prawie
milion mieszkacw miastem. ani publicznych byo w nim okoo trzystu.
Budynki mieszkalne byy obszerne, zawsze z ogrodami, fontannami, ciep i
zimn wod, i innymi urzdzeniami uatwiajcymi ycie, o ktrych reszta Europy
dowiadywaa si, czy na nowo odkrywaa, wiele wiekw pniej. Miasto miao 50
szpitali, 20 bibliotek publicznych, a gwna liczya 400 tysicy manuskryptw i
woluminw wiele z nich to dziea staroytnych Grekw i Rzymian. Istniao na
jego terenie 80 szk, siedemnacie z nich to wysze uczelnie. Byo to take

miasto wielu prawdziwych geniuszy redniowiecznych, najsynniejszymi z nich

byli: Maimonides, najwikszy ydowski filozof, teolog i lekarz swoich czasw
oraz genialny czowiek-encyklopedia, muzumanin - Awerroes.
Pocztek koca Al Andalus
Sched po al-Manzurze przejmuje jeden z jego synw Abd al-Malik,
rzdzi pastwem sze lat a do mierci, cigle jako wezyr. Wtedy jego
ambitny przyrodni brat, wspomniany Sanchuelo, przejmuje wadz ju jako
kalif. Nastpuje duga wojna domowa o wadz, w rezultacie ktrej kalifat w
roku 1031 przestaje istnie rozpadajc si na kilkadziesit maych ksistw
zwanych taifami. Ksistwo Kordoby do szybko wchania wadca Sewilli.
Wadcy chrzecijascy jak na talerzu dostali szans szybkiego przepdzenia
Maurw z Pwyspu, tym bardziej e byy to czasy szalestwa wypraw
krzyowych i gdy Palestyna staa si chrzecijaska, wielu rycerzy z Europy
zachodniej zatrzymywao si na Pwyspie, bo walka z Maurami bya uwaana
za wypraw krzyow, a wic mieli oni zapewnnione wszystkie przywileje
krzyowcw zagwarantowane przez papiestwo i wadcw katolickich. To oni
najbardziej przyczynili si do odzyskania dla chrzecijan terenw obecnej
Portugalii. Na drodze do szybkiego zwycistwa wadcw chrzecijaskich nad
walczcymi ze sob maymi taifami islamskimi stano pastwo afrykaskich
berberw, Almochawidw. Pod koniec XI wieku podporzdkowao sobie wiele
taif. W Afryce nastpuj zmiany, inne plemi berberskie, Almochadw,
podkorzdkowuje sobie Almochawidw, przejmuje ich posiadoci w Afryce i na
terenie wspczesnej Hiszpanii, jego emorowie staj si w XII i na pocztku
XIII wieku wadcami tych terenw.
Dwaj najwiksi polihistorzy Kordoby
wiat mia tysice geniuszy, ale tych wszechstronnych supergeniuszy
nie byo a tak wielu. Takiego czowieka okrela si sowem polihistor lub
polimat. W naszej kulturze zachodniej wymienia si ich tylko kilkudziesiciu Kopernik jest jedynym Polakiem w tym klubie. Psychologowie studiujc ich
osignicia ustalaj ich stopie inteligencji, czyli ich IQ. Dotychczas z tych
przestudiowanych prowadzi Leonardo da Vinci z IQ 220, inni, nawet ci
najwiksi jak Galileusz, Pascal, Leibniz, docigaj do liczby 180. Chyba dwaj
geniusze z Kordoby: Maimonides i Awerroes nie byli poddani tym badaniom, a
moe tylko nie dotarem do nich; jestem przekonany, e i oni, a szczeglnie
ten drugi, przekraczaj liczb IQ 200. Obydwaj urodzili si w Kordobie,
Maimonides zmar w Kairze, jego ciao zostao przeniesione na tereny
dzisiejszego Izraela, jest do czasw obecnych miejscem pielgrzymkowym nie
tylko ydw.

Cho by ydem, intelektualnie nalea do elity genialnych mahometan

poczwszy od Persa Awicenny, a nawet kilkadziesit lat wczeniej na tych
terenach, skoczywszy na wielu z nich z terenw dzisiejszej Hiszpanii, ktrzy
przechowali zdobycze
cywilizacyjne Grecji i
Rzymu - rda
europejskiej cywilizacji dostosowali te
osignicia
staroytnych do
wsplczesnych im
czasw, wzbogacili je
swymi wasnymi
odkryciami i
przemyleniami.
Mojesz
Maimonides (11351204) musia jako
trzynastolatek razem z
rodzin opuci Kordob
po przejciu wadzy nad
islamskimi pastewkami
przez nietolerancyjnych

wobec innowiercw Almochadw. Po dugich tuaczkach ostatecznie rodzina

osiada na terenach dzisiejszego Kairu. Brat Mojesza, Dawid, by bogatym
kupcem, handlowa diamentami sprowadzanymi z Indii, utrzymywa rodzin i
brata, dziki temu Mojesz mog si powici swoim pasjom: badaniom
naukowym i praktycznym zajciom jak przywdztwo nad gmin ydowsk na
terenie Egiptu i praktyk lekarsk. Chyba by dobrym lekarzem, bo w
dojrzaym ju wieku powoany zosta na lekarza domowego synnego sutana
Egiptu Saladyna. Zmar w Egipcie, ale jego zwoki, jak wspomniaem, zostay
przeniesione do Palestyny, dokadniej do miasta Tyberiady w Galilei. Ani mj
gruby przewodnik po Ziemi witej, ani nasz opiekun pielgrzymki, nie
uwiadomili mnie, gdy bylimy w Tyberiadzie, e ten redniowieczny polihistor
jest tu pochowany; nie widziaem jego grobu, nie podumaem przy nim o
dziele jego ycia i wielkim wpywie jaki wywar na pniejszych naukowcach,
jak na przykad Leibnizu, a nawet na katolickich teologach i filozofach jak
Dunsie Szkocie, czy Tomaszu z Akwinu.
Odchodzc na chwil od tematu przyznam si, e z pobytu w Tyberiadzie
najbardziej pamitam wizyt w kibucu. Byy to czasy wzmoonych niepokojw
politycznych w Izraelu. Kibuc by szczelnie ogrodzony murem, stra przy
bramie penia kobieta, moda wysportowana onierka. Byo bardzo gorco,
wic ubrana bya tylko w dwuczciowy kostium kpielowy, ktry niewiele
zakrywa, na ramieniu miaa kaasznikowa i opasana bya pasem z aminicj. To
wszystko wygldao wprost groteskowo, wic scena ta utkwia mi w pamici.
Wracajc do Maimonidesa przypomn, e gdy reszta Europy borykaa si
z przestarzaym, niefunkcjonalnym feudalizmem, kiedy bieda, a niekoniecznie
przekonania religijne, wysyaa tysice ludzi na wyprawy krzyowe, kiedy
papiestwo byo w rkach walczcych ze sob rodzin patrycjuszy rzymskich,
kiedy nawet krlowie mieli trudnoci z czytaniem, a tym bardziej pisaniem, na
obrzeach Europy, czyli na terenie obecnej Hiszpanii, nawet po upadku
kalifatu, kwit niesamowity entuzjazm kulturowy. Kilkunastoletnie dzieci z
wasnej woli, zagbiay si w traktaty nie tylko pisarzy islamskich, ale
studioway dziea pisarzy staroytnych Grekw i Rzymian w tumaczeniach na
jzyk arabski. Jednym z takich entuzjastw, ju od bardzo modego wieku, by
Mojesz. Po drodze do Egiptu skoczy w Fezie studia medyczne i teologiczne.
Bdc rabinem teologia bya jego jednym z tematw zainteresowa. By chyba
pierwszym ktry stara si metodycznie uporzdkowa wierzenia swego
narodu. Komentowa Bibli Starego Testamentu, szczeglnie jej pi pierwsze
ksigi, czyli Tor, a take spisane komentarze biblijne, czyli Talmud. Podstawy
wiary streci w trzynastu krtkich wypowiedziach, ktre w niektrych grupach
ydowskich weszy do codziennych modlitw. Dla nas istotn rzecz jest to, e
filozofi uzna za samodzieln nauk, a nie suk teologii. On, jak i wielu

filozofw muzumaskich, przyj realizm filozoficzny Arystotelesa jako

podstaw swych docieka, co byo jednym z powodw e w filozofii
europejskej, nawet i czasw wspczesnych, arystotelizm jest jej gwnym
nurtem. Mistrzami Maimonidesa byli dwaj muzumascy Persowie, ktrzy
zarazili wiat muzumaski entuzjazmem do cywilizacji grecko-rzymskiej.
Byli nimi Al-Farabi yjcy w X wieku i mistrz nad mistrzami, autor 450
traktatw z wielu dziedzin nauki, Awicenna, yjcy na przeomie X i XI wieku, a
take starszy od Maimonidesa o dziesi lat wspmieszkaniec Kordoby
Awerroes. Poza pracami czysto teologicznymi Maimonides uporzdkowa
prawo talmudyczne streszczajc je w 613 paragrafach. Jego modziecze
dzieo Traktat logiczny tumaczono na wiele jzykw. Napisa w jzyku
arabskim dziesi traktatw medycznych w ktrych traktuje o wielu
chorobach, ich leczeniu i metodach zapobiegania. Najwiksze jego odkrycia
dotycz astmy, cukrzycy, taczki i grulicy puc. Znana jest jego przysiga
lekarska, jedna z dwch obok hipokratesowskiej, praktykowana do dzisiaj w
niektrych krajach. To by wielki i wszechstronnie uzdolniony czowiek i
naukowiec. Nie jest przesad napis na jego nagrobku mwicy o tym, e poza
Mojeszem, ktry wyprowadzi ydw z Egiptu i nim, nie nie narodzi si inny
Mojesz.
Chocia Maimonides by geniuszem, to bez watpienia jeszcze wikszym
geniuszem by wspomniany Awerroes (1126-1198). Najwikszy chrzecijaski
teolog i filozof redniowiecza w. Tomasz z Akwinu uwaa Arystotelesa za
najwikszego filozofa wszech czasw, a za najwikszego zwolennika i
komentatora jego filozofii Awerroesa. Nawet nie wymienia go po imieniu w
swych odniesieniach do jego wypowiedzi, po prostu nazywa go
Komentatorem. Awerros pochodzi z bardzo szanowanej i znanej rodziny w Al
Andalus: jego dziadek i ojciec byli najwyszymi sdziami kraju za panowania
Almochawidw, on sam by najwyszym sdzi najpierw w Sewilli, potem w
Kordobie, gdy panami pastwa islamskiego na terenie Hiszpanii byli ju
Almochadzi. Ich pierwszy wadca Yaqub Yusuf by czowiekiem wyksztaconym,
mianowa Awerroesa swym osobistym lekarzem, wspiera go we wszystkich
jego poczynaniach naukowych.

Awerroes byl
reprezentantem
jednej z czterech
najmniej popularnej
szkoy intepretujcej
system prawny
Koranu.
Tradycjonalici
islamscy z innych
szk nie mogli
przekn wiele jego
tez. Nie wchodzc w
skomplikowany
temat powiem tylko,
e najbardziej
sprzeciwiali si jego pogldowi, e Bg nie kieruje bezporednio kadym
czynem ludzkim, szanuje woln wol ludzi, dlatego stworzy dla nich
naturalne prawa, ktre oni powinni przestrzega. Nie podobao si fanatykom
islamskim jego twierdzenie, e Koranu nie powinno si sucha bezkrytycznie,
ale studiowa go poprzez analityczne mylenie, nikomu chyba nie podobao
si, e uwaa kobiety za istoty rwne mczyznom, a nie dobytek domowy.
Trudnym do przeknici dla jego rodakw byo twierdzenie, e do Boga
dochodzi si poprzez poznawanie zasad religii, ale to droga prostych
umysw, bardziej wartociow jest droga oparta na przymyleniach
filozoficznych, a to droga dla wybranych ludzi, mylicieli. Takie postawienie
sprawy sugerowao wprost, e filozofia jest nie tylko samodzieln niezalen
nauk, ale przerasta teologi. Te pogldy spowodoway, e pniejsi
filozofowie uznali go za pierwszego twrc niezalenego wieckiego nurtu
filozofii. Tymczasem ju za czasw trzeciego emira Almochadw w Al Andalus
fanatyzm religijny wzrs do tego stopnia, e uznano Awerroesa za heretyka,
spalono jego ksigi z dziedziny logiki i metafizyki jako zagraajce Islamowi,
zesano go do wioski w ktrej wiziono osby podejrzewane o pogdy
przewrotowe - byo to miejsce podobne do obozw internowania Polakw w
czasach stanu wojennego. Dopiero interwencja emira Maroka pozwolia mu
przemieci si do afrykaskiego Marrakeszu, gdzie po dwch latach zmar.
Dorobek tego czowieka jest wprost nie do przecenienia. Nawet
dwudziestowieczny egzystencjalizm czerpa z jego przemyle. Najwiksz
jego zasug byo to, e ostatecznie Arystoteles sta si niepodwaalnym
ojcem filozofii europejskiej. Jego traktat medyczny Kullyah, ktrego tytu

rnie tumaczono na rne jzyki, sta si podstawowym podrcznikiem

medycznym na przestrzeni wielu wiekw: zebra w nim Awerroes
najwaniejsze osignicia Hipokratesa i Galena, wzbogaci je odkryciami kilku
wielkich lekarzy islamskich i swoimi. Poza filozofi, teologi, prawem
islamskim i medycyn ma on wielkie zasugi w dziedzinie astronomii, fizyki,
nawet psychologii, nauki ktra w jego czasie nie istniaa, ktra staa si
samodzieln dyscyplin naukow dopiero pod koniec XIX wieku. Nic wic
dziwnego, e Rafael umieszcza midzy innymi geniuszami take Awerroesa w
swym fresku upamitniajcym dorobek staroytnoci i niechrzecijaskiego
redniowiecza zatytuowanym Szkoa Ateska.
ChocIa ksigi logiki tego czowieka zostay spalone przez fanatykw,
zachoway si niektre jego wypowiedzi w nich zawarte. Jedn z nich jest
problem dotyczcy pojcia wszechmocny. Stawia proste pytanie: czy istota
wszechmocna moe stworzy tak wielki kamie, e go nie potrafi podnie?
Tak proste postawienie sprawy wydawa by si mogo do naiwnym, czy
rodzajem prowokacji, jest w rzeczywistoci jednym z powanych problemw
filozoficznych, ktrego do dzis nie udao si rozwiza, mimo e armia
naukowcw z rnych dziedzin nauki, wczajc do niej wspczesnych fizykw
kwantowych, nie znajduje odpowiedzi na nie. A wic Awerroes potrafi i dzi
zamci nam w gowach i zmusi do mylenia, jak to czyni w swoich czasach.