You are on page 1of 4

SPEKTROFOTOMETRIA

Spektrofotometria jest technik instrumentaln, w ktrej do celw analitycznych


wykorzystuje si przejcia energetyczne zachodzce w czsteczkach, spowodowane absorpcj
promieniowania elektromagnetycznego w zakresie nadfioletu (UV, 200-380 nm), widzialnym
(VIS, 380-780 nm) lub bliskiej podczerwieni (0,78-30000 m). W analizie nieorganicznej
zastosowanie znajduje gwnie spektrofotometria UV i VIS.
Metod spektrofotometrii UV-VIS mona oznacza substancje organiczne (np. wiele
zwizkw posiadajcych wizanie lub elektrony n, w tym wglowodory aromatyczne,
aldehydy, ketony, kwasy i aminy) i nieorganiczne (np. pierwiastki ziem rzadkich, ozon, SO2)
wykazujce absorpcj w nadfiolecie, zwizki absorbujce promieniowanie w zakresie
widzialnym, w tym barwne zwizki organiczne (barwniki) i barwne sole metali (np. KMnO4,
CuSO4) oraz substancje, ktrych formy absorbujce promieniowanie uzyskuje si na drodze
reakcji chemicznych. Do celw tych najczciej wykorzystuje si reakcje kompleksowania.
Opracowano wiele procedur oznacze kationw metali w formie barwnych zwizkw
kompleksowych z ligandami organicznymi.
Analiza ilociowa metod spektrofotometrii UV-VIS oparta jest na pomiarze
absorbancji A badanego roztworu przy okrelonej dugoci fali i wykorzystaniu prawa
Lamberta-Beera, zgodnie z ktrym:
A = lc
gdzie jest wspczynnikiem absorpcji przy dugoci fali , l gruboci warstwy
absorbujcej, a c steniem analitu w badanym roztworze.
Absorbancj definiuje si jako:
A = log

I0
I

gdzie I0 to natenie promieniowania padajcego na orodek absorbujcy a I to natenie


promieniowania po przejciu przez orodek absorbujcy. Prawo Lamberta-Beera dotyczy
absorpcji promieniowania przez roztwory i mona je sformuowa nastpujco: jeeli
wspczynnik absorpcji rozpuszczalnika jest rwny zeru, to absorbancja wizki
promieniowania monochromatycznego przechodzcej przez jednorodny roztwr jest wprost
proporcjonalna do stenia c roztworu i do gruboci warstwy absorbujcej l.
Zaleno pomidzy absorbancj a steniem analitu, w warunkach gdy badany ukad
speniania prawo Lamberta-Beera ma charakter prostoliniowy i mona j wykorzysta do
wyznaczenia stenia analitu w prbce. Prawo Lamberta-Beera stosuje si do roztworw
rozcieczonych, bowiem przy wikszych steniach warto wspczynnika absorpcji zaley
zwykle od stenia oznaczanej substancji. Na wykresie obrazujcym zaleno absorbancji
roztworu od jego stenia uwidacznia si to w zakrzywieniu linii kalibracyjnej w zakresie
wyszych ste w gr lub w d, ktre okrela si odpowiednio jako dodatnie lub ujemne
odstpstwa od prawa Lamberta-Beera. Odstpstwa te mog by natury chemicznej lub
instrumentalnej. Odstpstwa natury chemicznej wystpuj, gdy zachodz oddziaywania
czsteczek substancji rozpuszczonej pomidzy sob (dysocjacja asocjacja) lub z czsteczkami
rozpuszczalnika natomiast zasadniczym czynnikiem aparaturowym powodujcym odstpstwa
od prawa jest niedostateczna monochromatyzacja promieniowania.
Prawo Lamberta-Beera odnosi si do przypadku, gdy w roztworze znajduje si jedna
substancja absorbujca. Jeeli w roztworze jest wicej substancji, ktre absorbuj

promieniowanie przy wybranej dugoci fali, to absorbancja tego roztworu jest rwna sumie
absorbancji jego poszczeglnych skadnikw:
A = A1 + A2 + A3 + + An = (1c1 + 2c2 + 3c3 + + ncn) l
gdzie 1, 2, 3 i n to wspczynniki absorpcji odpowiednich substancji obecnych w
roztworze, c1, c2, c3 i cn oznaczaj stenia tych substancji, a l jest gruboci warstwy
absorbujcej. Powysza zaleno to prawo addytywnoci absorbancji, z ktrego korzysta si
w spektrofotometrycznej analizie ukadw wieloskadnikowych.
Kalibracja
W spektrofotometrii do wyznaczenia stenia oznaczanej substancji wykorzystuje si
zwykle pomiar absorbancji roztworu zawierajcego dany analit. W zalenoci od rodowiska
chemicznego, w ktrym znajduje si analit, jak rwnie ustalonych warunkw pomiarowych
warto sygnau mierzonego dla danego stenia analitu moe ulega zmianie i std nie moe
jednoznacznie wiadczy o iloci analitu w prbce. Dlatego konieczne jest przeprowadzanie
kalibracji danego oznaczenia.
Istniej rne metody kalibracji, do najczciej stosowanych naley metoda serii
wzorcw. W metodzie serii wzorcw przygotowuje si roztwory wzorcowe, czyli syntetyczne
roztwory o znanych, cile ustalonych steniach analitu. Po poddaniu tych roztworw
pomiarom, przedstawia si otrzymane wyniki w ukadzie wsprzdnych sygna (w przypadku
spektrofotometrii jest to zazwyczaj absorbancja) stenie analitu, a nastpnie dopasowuje
si do nich okrelon funkcj (zazwyczaj lini prost). Pomiary wykonuje si zwykle przy
okrelonej dugoci fali, najczciej odpowiadajcej maksimum absorpcji oznaczanej
substancji oraz wzgldem roztworu odniesienia (tzw. lepej prby), czyli roztworu
przygotowanego analogicznie jak roztwory wzorcowe i roztwr prbki, lecz nie
zawierajcego analitu. Prostoliniowy przebieg zalenoci A=f(c) wiadczy o spenieniu przez
badany ukad prawa Lamberta-Beera. Wyznaczenie wspczynnika kierunkowego tej prostej
umoliwia obliczenie wspczynnika absorpcji oznaczanej substancji. W celu wyznaczenia
stenia analitu w prbce rejestruje si odpowiadajcy jej sygna i odnosi si go do linii
kalibracyjnej. Roztwr prbki powinien by przygotowany w taki sposb, by maksymalny
zakres ste analitu w roztworach wzorcowych obejmowa przewidywane jego stenie w
prbce.
Aparatura
Do badania absorpcji promieniowania elektromagnetycznego w nadfiolecie i zakresie
widzialnym widma su spektrofotometry UV-VIS. Schemat blokowy spektrofotometru
przedstawiono na rysunku 1.

rdo
promieniowania
cigego

Monochromator

Lampa
wolframowa,
halogenowa

Pryzmat,
siatka
dyfrakcyjna

Roztwr
badany
Uchwyt
i kuweta

Detektor

Miernik

Fotokomrka, Galwanometr,
fotopowielacz, mikroprocesor
fotodioda

Rys. 1. Schemat blokowy spektrofotometru

Do pomiarw wykorzystywany bdzie spektrofotometr Spekol 11 firmy Carl Zeiss


Jena. Spekol 11 wyposaony jest w halogenow arwk projektorow stanowic rdo
promieniowania, monochromatorem jest precyzyjna siatka dyfrakcyjna (651 szczelin/mm),
za do detekcji promieniowania su dwie fotokomrki: niebieskoczua (340-620 nm) oraz
czerwonoczua (620-850 nm). Aparat wyposaony jest we wskanik cyfrowy.

Spektrofotometryczne oznaczenie Fe(III) metod rodankow


Jony rodankowe (tiocyjanianowe) w niezbyt kwanym rodowisku reaguj z Fe(III)
tworzc czerwono zabarwione kompleksy elazowo-rodankowe (max =480 nm). W wyniku
stopniowej reakcji kompleksowania w roztworze mog powsta kompleksy Fe(SCN)2+,
Fe(SCN)2+ itd., a do Fe(SCN)63-. Stenia reagentw i pH rodowiska decyduj, ktre z
kompleksw przewaaj w roztworze. W roztworach o mikrogramowych steniach Fe(III)
przewaa pierwszy kompleks w szeregu. Kwasowo roztworu powinna by co najmniej taka,
aby nie dopuci do hydrolizy jonw Fe(III), ktra zaczyna si ju przy pH ok. 3.
Metod rodankow mona oznacza Fe(III) lub cakowit zawarto elaza, po
wczeniejszym utlenieniu Fe(II). Oznaczaniu przeszkadzaj aniony tworzce z Fe(III) trwae
kompleksy: fluorki, fosforany, cytryniany i szczawiany. Przeszkadzaj rwnie jony metali
tworzcych w warunkach reakcji barwne kopmpleksy (Co, Mo, Bi, Ti).
Odczynniki:

roztwr podstawowy soli Fe3+ o steniu 1 mg Fe3+/mL;


0,1% roztwr HCl;
0,1 M roztwr HCl;
20 % roztwr KSCN.

Przygotowanie roztworw wzorcowych i sporzdzenie wykresu kalibracyjnego


Roztworem wykorzystywanym do przygotowania serii roztworw wzorcowych jest
roboczy roztwr wzorcowy soli Fe3+ o steniu 10 g Fe3+/mL sporzdzony przez 100-krotne
rozcieczenie roztworu podstawowego elaza(III) o steniu 1mg Fe3+/mL 0,1%-wym
roztworem HCl. Roztwr roboczy naley przygotowa w kolbie o pojemnoci 100 mL po
wczeniejszym jej przepukaniu 0,1% roztworem HCl.
W celu sporzdzenia serii roztworw wzorcowych do wyznaczenia zalenoci
kalibracyjnej 6 kolbek miarowych o pojemnoci 50,00 mL naley przepuka 0,1M
roztworem HCl. Do kadej z nich odpipetowa nastpujce objtoci roboczego wzorcowego,
tj. o steniu 10 g/mL: 0 (lepa prba), 2,00; 4,00; 6,00; 8,00 i 10,00 mL, nastpnie doda
5,0 mL 20% roztworu tiocyjanianu potasu* i uzupeni do kreski 0,1 M roztworem HCl.
Roztwory dokadnie wymiesza, nastpnie kolejno przela do kuwety i zmierzy ich
absorbancj przy dugoci fali =480 nm stosujc jako odnonik roztwr lepej prby. Na
podstawie uzyskanych wynikw sporzdzi wykres kalibracyjny.
Oznaczanie elaza w badanej prbce
Otrzymany roztwr przenie ilociowo do skalibrowanej kolby miarowej na 100 mL,
dopeni wod destylowan do kreski, wymiesza, a nastpnie pobra kalibrowan pipet trzy
3

porcje po 25 mL do kolbek miarowych o pojemnoci 50,00 mL. Do kadej kolbki doda 5,0
mL 20% roztworu tiocyjanianu potasu* i uzupeni do kreski 0,1 M roztworem HCl.
Roztwory dokadnie wymiesza, nastpnie kolejno przela do kuwety i zmierzy ich
absorbancj przy dugoci fali =480 nm stosujc jako odnonik roztwr lepej prby.
Odczyta stenie elaza(III) w barwnym roztworze z krzywej kalibracyjnej i obliczy
oznaczan ilo elaza (w mg) ze wzoru:
x=
gdzie:

cv
1000

[mg]

c stenie elaza odczytane z krzywej kalibracyjnej (g/mL),


v objto badanego roztworu elaza (tu 50,00 mL).

Zawarto elaza w otrzymanej prbce wynosi: mFe = xW [mg] (W - wspmierno kolby z


pipet).
*Uwaga:
Kompleks elazo-tiocyjanian jest nietrway, dlatego naley dodawa tiocyjanian do
wszystkich prbek (zarwno wzorcowych jak i analizowanych) bezporednio przed
pomiarem absorbancji. Pomiary spektrofotometryczne wzorcw i analizowanych
prbek naley wykona bezporednio po sobie.

You might also like