Watykan 1 fragmanty historii

Czasy staroytne I redniowieczne

Watykan wzi sw nazw od boga rzymskiego Vaticanusa
odpowiedzialnego za kwilenie niemowlt (podzia funkcji midzy
bogami rzymskimi - jak widzimy - by bardzo szczegowy i
rozdrobniony!). W staroytnoci nie miano problemw z pochodzeniem
tej nazwy, duo pniej uwiadomiono sobie, e nie wypada by nazw
jednego z najwaniejszych miejsc chrzecijastwa wiza z bokiem
pogaskim; zaczto wiza je z aciskim sowem vaticinium
proroctwo - no ale od tego sowa do Vaticanum to chyba lingwistycznie
zbyt daleka droga.
Dziwne to pastwo. Ma wybieranego panujcego zarwno w
kociele katolickim jak i w swoim pastwie - papiea - jedynego dzi na
wiecie, przynajmniej teoretycznie, wadc absolutnego. W jego rkach
skupiona jest wadza ustawodawcza, wykonawcza i sdownicza.
Znajduj si tu i w Rzymie urzdy i ministerstwa tego miniaturowego
kraju zwane Kuri Rzymsk, przedstawicielstwa wielu krajw wiata, a
w krajach tych rezyduj watykascy ambasadorowie zwani
nuncjuszami. Kraj ten to tylko maa (44 ha) dzielnica Rzymu pooona
na dawnym Wzgrzu Watykaskim i staroytnych kach dotykajcych
wzgrza, wszystko wcinite pod dwa wiksze wzgrza: Monte Mario i
Monte Gianicolo. Te trzy wzgrza nie naleay do tych siedmiu, na
ktrych zbudowany by staroytny Rzym. Wzgrze Watykaskie byo
tyle razy niwelowane pod budowy, e faktycznie przestao by
wzniesieniem.

Makieta Cyrku Nerona na Watykanie

W I wieku n.e. byo to dalekie przedmiecie Rzymu pooone po drugiej

stronie Tybru. Cesarz szaleniec Kaligula wybudowa tu jeden z
rzymskich cyrkw, a drugi szaleniec Neron zaoy tu wspaniae
ogrody. Cyrk po jakim czasie przybra nazw Cyrku Nerona, mimo e
czowiek ten nie mia nic wsplnego z jego budow. Po podpaleniu
miasta przez Nerona w roku 64 i zrzuceniu winy na chrzecijan, na tych
terenach, szczeglnie w Cyrku Nerona, wymordowano ich tysice; tu
oddali swe ycie aposto Piotr i w. Pawe.
Od tego czasu jest to
miejsce pielgrzymek, najpierw
potajemnych, a po edykcie
mediolaskim cesarza
Konstantyna z 313 roku,
jawnych. Wok miejsca kultu
powstaway hostele, sklepy
obsugujce pielgrzymw. Bya to
biedna, cho pena ruchu
dzielnica. Tu w IV wieku papie
dosta w podarunku od cesarza
paac, a w roku 756 cay ten
teren, Rzym i okolice oddane
zostay papiestwu przez Pepina
Maego, ojca Karola Wielkiego,
krla Frankw. Papiee od tej
pory stali si wadcami nie tylko
duchowymi , ale i wieckimi.
Rezydowali w kilkukilometrowym
oddaleniu od Watykanu, na
Lateranie, gdzie do dzi mieci
si kuria arcybiskupstwa
rzymskiego. Wiek XIV to jeden z najbardziej tragicznych wiekw dla
papiestwa. Krl Francji Filip IV Pikny przenis papiestwo do Awinionu,
mianowa swego czowieka papieem, co mu uatwio zniszczenie
zakonu krzyowego templariuszy i zagarnicie jego przeogromnego
majtku. Usankcjonowa t zbrodni francuski papie Klemens V. Po
kilkudziesiciu latach wygnania papie Grzegorz XI po powrocie do
Rzymu w roku 1377 zasta paac lateraski w kompletnej ruinie; z
koniecznoci zamiesza w paacu wytykaskim, w ktrym do dzisiaj
rezyduj papiee. Paac ten by przebudowywany kilkakrotnie i

sukcesywnie budowane inne budynki Watykanu, jak muzea, bibilioteka,

Kaplica Sykstyska w przestrzeni czasowej wielu wiekw. Najwaniejsz
i najbardziej spektakularn budowl bya Bazylika witego Piotra i
nierozczna od niej kolumnada Berniniego, bo trudno byoby sobie
wyobrazi wygld samej bazyliki dzi bez tych jej ramion
wycignitych w stron wiata.

Chrzecijanie, pochodnie Nerona, obraz H. Siemiradzkiego

Czasy nowoytne

Pastwo Watykaskie dzi

Poniewa papiee byli nie tylko przywdcami duchowymi najpierw

chrzeciastwa, pniej tylko katolicyzmu, ale i krlami wieckimi
swego pastwa, ktre dziki podbojom i zdradom rozcigno si na
cae rodkowe Wochy od Rawenny i Ferrary a prawie do Neapolu i
Benewentu, trzeba byo dla bezpieczestwa siedzib wadcy otoczy
murami obronnymi. Kilkakrotnie ratoway one ycie papieowi i jego
wicie, a gdy byway sforsowane, papie mia tajemne 800-metrowe
przejcie do potnej Twierdzy w. Anioa nad Tybrem. Najsynniejsza
taka ucieczka miaa miejsce w r. 1527 w czasie tzw. Saco di Roma. Byo
to w czasie wojny Karola V, cesarza Switego Imperium Rzymskiego, z
wielokrajow koalicj w ktrej pierwsze skrzypce graa Francja. Po
sforsowaniu murw przez jego wojska, 189 czonkw ochrony
papieskiej, synnej Gwardii Szwajcarskiej, stano w obronie papiea
Klemensa VII, dajc mu tym szans schronienia si we wspomnianej
twierdzy. Wikszo obrocw zgino przed bazylik z wyjtkiem
czterdziestu dwch, ktrzy razem z papieem dostali si do twierdzy.
Dla podkrelenia kto teraz jest panem Rzymu dodatkowo zamordowano
jeszcze okoo tysica mieszkacw tego miasta. Do dzi Gwardia
Szwajcarska, zoona tylko z obywateli Szwajcarii, jest na usugach
papiestwa. Wystpuj w piknych kolorowych strojach, nikogo ju nie
musz broni, a nawet nie osania papiea od natarczywoci tumw -

robi to zawodowi ochroniarze faktycznie s przede wszystkim s po

to, by by na uroczystociach papieskich miym akcentem
kolorystycznym. Mury Watykanu przebudowywano wielokrotnie, lub
budowano od nowa. Wikszo przetrwaa do dzisiaj, s granic midzy
Watykanem i pastwem woskim. Tylko Plac w. Piotra otoczony
kolumnad Berniniego i Bazylika s otwarte dla wszystkich, a granica w
tym miejscu midzy obu krajami to faktycznie granica midzy dwoma
placami: watykaskim w. Piotra i woskim Piusa X, zaznaczona jedynie
bia kamienn lini na bruku.
Posiadoci ziemskie papiee stracili
(dziki Bogu!), na rzecz rodzcego si zjednoczonego Krlestwa
Woskiego w roku 1860. Dziesi lat pniej Rzym i cae Pastwo
Kocielne przeszy we wadanie Wiktora Emanuela II. Papie Pius IX
ogosi si winiem Watykanu - do mierci nie wychodzi ze swej
rezydencji. Dopiero 11 lutego 1929 r. Pastwo Watykaskie zostao
reaktywowane w obecnych granicach synnym Traktatem Lateraskim.
Papie odzyska prawa niezalenego monarchy na swym terytorium
pod warunkiem, e nie bdzie miesza si do polityki woskiej i
zarzdzania Rzymem. Mussolini, faktyczny wadca Woch, cho jeszcze
wtedy byo to cigle krlestwo nominalnie rzdzone przez krla,
podpisa ten traktat.
Pami o tym, e papie by kiedy prawdziwym wadc
wieckim, prowadzi wojny, wrzuca swych obywateli do wizienia,
skazywa na mier, zachowywa si jak inne gowy pastw, do dzisiaj
przetwaa wrd obywateli dawnego pastwa papieskiego. Bdc przez
prawie trzy lata mieszkacem Rzymu wielokrotnie wyjedaem do
miasteczek-pereek pooonych na wzgrzach otaczajcych Rzym.
Wystarcza mi bahy powd by wskoczy na skuter, na przyklad
pojecha do Albano gdzie serwuj najlepsz na wiecie porchetta
romana, lub zobaczy cudowne fontanny w Trevi w ogrodzie kochanki
jednego z kardynaw. W rozmowach ze sklepikarzami, restauratorami,
innymi mieszkacami tych terenw miaem okazj przekona si nie
raz ile nienawici do papiestwa przekazywanej z pokolenia na
pokolenie przetrwao tam do dzi. Te miejscowoci i centralne Wochy
to najwikszy bastion komunizmu tego kraju. Wniosek nasuwa si sam:
nie mona nigdy czy ze sob wadzy nad duszami i ciaami
ludzkimi!
Obecny Watykan na niecaym p kilometrze kwadratowym, ma
okoo 800 mieszkacw i 3 000 pracownikw dochodzcych z Rzymu.
Wszyscy w czasie penienia suby maj podwjne obywatelstwo: kraju
swego pochodzenia i watykaskie. Obywatelstwo watykaskie traci

si w momencie odejcia ze suby. Zagszczenie wewntrz tego

zamknitego obszaru, szczeglnie w cigu dnia, jest ogromne, bo jak
by nie byo jest to pastwo i jako takie ma nie tylko urzdnikw
zarzdzajcych nim w imieniu papiea, ale ludzi obsugujcych
rozgoni radiow, redagujcych gazet Osservatore Romano,
pracujcych w banku watykaskim, na poczcie, w obserwatorium
astronomicznym, w duym sklepie, koszar Gwardii, hotelu i innych. Jest
tu jeszcze Akademia Nauk: to kilkadziesit naukowcw z caego wiata,
ekspertw z rnych dziedzin, doradzajcych papieowi i jego
urzdnikom. Tu na tym maym terenie znajduje si take
najwspanialsze muzeum wiata, synna Biblioteka Watykaska cigle
jeszcze w peni nieskatalogowana, Kaplica Sykstyska, gdzie
najsynniejsi malarze renesansu i wczesnego baroku zostawili swoje
dziea, paac papieski w czci udostpniony turystom z przecudnymi
mozaikami Rafaela i innych mistrzw. Poza terenem pastwa-miasta w
samym Rzymie jest wiele innych placwek papieskich, przede
wszystkim kilka uniwersytetw i mniejszych uczelni. S tu trzy inne,
poza wytykask, bazyliki patriarchalne, zwane take wikszymi: w.
Jana na Lateranie, w. Pawa za Murami i Matki Boskiej Wikszej. To
instytucje papieskie cieszce si przywilejami podobnymi do ambasad s obiektami ekstraterytorialnymi, s watykaskie na obszarze
pastwa woskiego.Takim miejscem poza miastem jest park i papieski
paac letni w Castel Gandolfo. W Watykanie jest tyle cudownych rzeczy
do obejrzenia, e trzeba tygodni by to wchon.
Sklep Watykanu by prawdziw pokus dla studentw, a jednym z
tej wielotysicznej masy byem i ja. Ceny byy tu o poow nisze ni w
Rzymie, asortyment dobry, niektrych produktw nie widywao si w
sklepach rzymskich. Gdy si chciao troch w nim pobuszowa, trzeba
si byo zatrzyma przed gwn bram wejciow do Watykanu i
przypatrzy si twarzy stra, osoby cywilnej noszcej jeszcze dawn
gron nazw andarma. Gdy wyglda na czowieka ludzkiego
podchodzio si do niego i mwio, e si jest biednym studentem
ktrego nie sta na kupowanie ywnoci w sklepach rzymskich, czy nie
byby tak dobry wpuci za bram. Oczywicie wdziczno bdzie
trwaa do grobowej deski, (wtedy wciskao mu si w rk paczk
papierosw, czy jak laleczk z Polski, gdy wyglda, e moe mie
mae dzieci, lub wnuki). Niektrzy mikli i wbrew surowym zakazom
administracji watykaskiej wpuszczali za bram, wtedy trzeba trzeba
byo si tak obkupi w sklepie, by wystarczyo na miesic czy dwa.

Place przed Bazylik i Via della Conciliazione

Jak wspomniaem, jedynym miejscem dostpnym dla turystw

bez biletw wstpu do wntrza Watykanu jest Bazylika Watykaska
poczona z najpikniejszym placem wiata, Placem w. Piotra. Do
czasw Mussoliniego te dwa cuda architektoniczne nie byy
eksponowane, byy mao widoczne. Prowadziy do nich jakie dwie
ciasne ponure uliczki. Widok zasaniay budynki znajdujce si midzy
nimi. Mussolini zrobi przynajmniej jedn dobr rzecz w swym yciu,
wyburzy szereg budynkw na przestrzeni prawie kilometra, stworzy
jedn, now, szerok ulic z widokiem na plac i bazylik. Ulic
nazwano Via della Conciliazione (aleja Pojednania), by tym podkreli
fakt pogodzenia si z papiestwem. Cz archeologw ma mu to za
ze, e zniszczy budynki majce pewn warto zabytkow, jednak
wikszo mieszkacw Rzymu i turystw (w tej grupie jestem i ja) jest
mu wdziczna za to dokonanie - Rzym ma setki innych wspanialszych
zabytkw, ta strata jest prawie niezauwaalna.