ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU

ROZPOCZCIA EGZAMINU!
Wypenia kandydat przed rozpoczciem pracy

PESEL KANDYDATA

KOD KANDYDATA

EGZAMIN WSTPNY
Z CHEMII

MCH-R1_1P-093

POZIOM ROZSZERZONY
Czas pracy 150 minut

ROK 2009

Instrukcja dla zdajcego

1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron
(zadania 1 35). Ewentualny brak zgo przewodniczcemu
zespou nadzorujcego egzamin.
2. Rozwizania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to
przeznaczonym przy kadym zadaniu.
3. W rozwizaniach zada rachunkowych przedstaw tok
rozumowania prowadzcy do ostatecznego wyniku oraz
pamitaj o jednostkach.
4. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu/pira tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
5. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy wyranie przekrel.
6. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie podlegaj ocenie.
7. Moesz korzysta z karty wybranych tablic chemicznych, linijki
oraz kalkulatora.
yczymy powodzenia!

Za rozwizanie
wszystkich zada
mona otrzyma
cznie
60 punktw

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Zadanie 1. (1 pkt)
Dwa pierwiastki chemiczne X i Y le w dwch ssiadujcych ze sob okresach ukadu
okresowego i nale do dwch rnych blokw konfiguracyjnych. Zwizek chemiczny tych
pierwiastkw jest substancj o znacznym udziale wizania jonowego.
Spord nastpujcych pierwiastkw: wodr, tlen, magnez i glin wybierz par, ktra
spenia warunki podane w informacji, i napisz wzr zwizku utworzonego przez
te pierwiastki.
Wzr zwizku: .............................................................................................................................

Zadanie 2. (1 pkt)
Podaj warto gwnej liczby kwantowej (n) i warto pobocznej liczby kwantowej (l)
opisujcych stan kwantowo-mechaniczny elektronw podpowoki 3p.
Warto gwnej liczby kwantowej (n)

Warto pobocznej liczby kwantowej (l)

Zadanie 3. (1 pkt)
Przebieg reakcji jdrowej zilustrowanej rwnaniem
14
7

N + 24He 11p + 178O

mona przedstawi w postaci skrconej 14N(, p)17O. W nawiasie na pierwszym miejscu

zapisuje si symbol czstki, ktra jest substratem, natomiast na drugim miejscu umieszcza si
symbol czstki, ktra jest produktem reakcji jdrowej.
Korzystajc z powyszej informacji oraz ukadu okresowego pierwiastkw, podaj
symbol i liczb masow nuklidu AE bdcego produktem przemiany przedstawionej
za pomoc skrconego zapisu 9Be(, n)AE.

Symbol: ........................................

Liczba masowa: ........................................

Zadanie 4. (1 pkt)
Przeanalizuj pooenie magnezu i wapnia w ukadzie okresowym pierwiastkw,
a nastpnie spord zda podanych poniej wybierz te, ktre s prawdziwe, i napisz ich
numery.
1. Reaktywno wapnia jest wiksza ni reaktywno magnezu.
2. Magnez jest silniejszym reduktorem ni wap.
3. Udzia wizania jonowego w MgO jest mniejszy ni w CaO.
4. Atom wapnia wykazuje mniejsz zdolno do oddawania elektronw ni atom magnezu.
.......................................................................................................................................................

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Zadanie 5. (2 pkt)
Pewien metal tworzy z wodorem zwizek, w ktrym stosunek molowy metalu do wodoru jest
rwny 1 : 1. Podczas reakcji wodorotlenku tego metalu z tlenkiem wgla(IV) powstaje sl
obojtna o masie molowej 138 g mol1.
a) Napisz wzr sumaryczny opisanej soli. Zastosuj oglny symbol metalu M.
.......................................................................................................................................................
b) Ustal mas molow metalu wystpujcego w opisanej soli.

Odpowied:

Zadanie 6. (1 pkt)
Kwas siarkowodorowy, bdcy kwasem dwuprotonowym, dysocjuje dwustopniowo.
H2S + H2O H3O+ + HS
HS + H2O H3O+ + S2
Spord jonw wystpujcych w roztworze wodnym H2S wybierz ten, ktry wedug
teorii Brnsteda jest jonem amfiprotycznym (tzn. moe peni rol zarwno kwasu, jak
i zasady), i napisz jego wzr.
.......................................................................................................................................................

Zadanie 7. (2 pkt)
Stae dysocjacji kwasowej dwch kwasw HX i HY s odpowiednio rwne:
Ka(HX) = 1,75 10 5 , Ka(HY) = 1,00 10 2 .
Odczyn wodnego roztworu soli NH4X jest obojtny.
a) Podaj przyblion warto staej dysocjacji zasadowej NH3(aq).
.......................................................................................................................................................
b) Okrel odczyny wodnych roztworw dwch soli: NaX i NH4Y.
Odczyn NaX(aq): ...........................................................................................................................
Odczyn NH4Y(aq): .........................................................................................................................

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Zadanie 8. (1 pkt)
Porwnaj wartoci staej dysocjacji zasadowej metyloaminy i trimetyloaminy (podane
w poniszej tabeli) i na tej podstawie napisz, ktra z nich jest mocniejsz zasad.
Nazwa zwizku

Staa dysocjacji, Kb

Metyloamina

5,0 10 4

Trimetyloamina

7,4 10 5

Mocniejsz zasad jest .................................................................................................................

Zadanie 9. (2 pkt)

Roztwr sabego kwasu HR o steniu c0 = 0,01 mol dm3 ma stopie dysocjacji = 1%.
Podaj zaleno wic stenie jonw H + ze stopniem dysocjacji i oblicz stenie
jonw wodorowych oraz pH tego roztworu.
Obliczenia:

Odpowied:

Zadanie 10. (2 pkt)

Na podstawie danych zawartych w Karcie wybranych tablic chemicznych porwnaj
budow czsteczek oraz waciwoci chlorowodoru i bromowodoru i napisz wzr tego
z nich,
a) w ktrego czsteczce wizanie jest silniej spolaryzowane
.......................................................................................................................................................
b) w ktrego czsteczce atom wodoru poczony jest z niemetalem o wikszym
promieniu atomowym
.......................................................................................................................................................
c) ktry wobec wody wykazuje silniejsze waciwoci kwasowe.
.......................................................................................................................................................

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Zadanie 11. (2 pkt)

Do przeprowadzenia dowiadcze chemicznych stosowane s czsto roztwory
nazywane zwyczajowo: woda amoniakalna, woda chlorowa i woda wapienna.
a) Okrel pH wymienionych roztworw, wpisujc odpowiednie wyraenie: pH<7
lub pH = 7 lub pH>7.
Woda amoniakalna: ......................................................................................................................
Woda chlorowa: ...........................................................................................................................
Woda wapienna: ...........................................................................................................................
b) Napisz w formie jonowej rwnanie reakcji, ktrej przebieg decyduje o odczynie
wody amoniakalnej.
.......................................................................................................................................................

Zadanie 12. (2 pkt)

Cyna w zwizkach chemicznych przyjmuje stopie utlenienia II lub IV. W reakcji cyny
z gorcym, stonym kwasem siarkowym(VI) wydziela si inny gaz ni w reakcji tego metalu
z gorcym, stonym kwasem solnym. Sole powstajce w tych dwch reakcjach rni si nie
tylko rodzajem anionu, ale rwnie stopniem utlenienia cyny.
Napisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji opisanych w informacji.
Rwnanie reakcji cyny z kwasem siarkowym(VI):
.......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji cyny z kwasem solnym:
.......................................................................................................................................................

Zadanie 13. (1 pkt)

Spord podanych niej rwna reakcji wybierz i napisz numery tych, ktre
przedstawiaj procesy utleniania redukcji.
I

2BaO2 2BaO + O2

II BaO2 + H2SO4 H2O2 + BaSO4

III MnO2 + 4HCl MnCl2 + Cl2 + 2H2O
IV 2KMnO4 K2MnO4 + MnO2 + O2
.......................................................................................................................................................

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Informacja do zadania 14 i 15
W poniszej tabeli podane s wartoci rozpuszczalnoci dwch substancji staych
w wodzie w rnych temperaturach.

NaCl

10 C
35,8

Rozpuszczalno, g/100 g H2O

20 C
30 C
40 C
36,0
36,3
36,6

50 C
37,0

NaNO3

80,0

88,0

114,0

Substancja

96,0

104,0

Zadanie 14. (1 pkt)

Na podstawie danych z powyszej tabeli ustal i napisz wzr soli oraz podaj temperatur,
w ktrej nasycony roztwr tej soli ma stenie rwne okoo 49% masowych
(w przyblieniu do liczby cakowitej).

Wzr soli: ...................................................... Temperatura: .......................................................

Zadanie 15. (2 pkt)

Do 100 g wody dodano 45 g staego NaCl i otrzymano mieszanin niejednorodn
o temperaturze 20 C.
Oblicz, jak najmniejsz ilo wody naley doda do otrzymanej mieszaniny, aby sl
ulega cakowitemu rozpuszczeniu (w temperaturze 20 C). Wynik podaj w gramach.
Skorzystaj z tabeli podanej w informacji wstpnej.
Obliczenia:

Odpowied:

Zadanie 16. (2 pkt)

Przemysowa metoda otrzymywania amoniaku polega na jego bezporedniej syntezie z azotu
i z wodoru. Reakcj prowadzi si w obecnoci katalizatora, w temperaturze okoo 700 K i pod
cinieniem okoo 20 MPa.
Entalpia tworzenia amoniaku Ho = 45,94 kJ mol1.
Okrel wpyw obnienia temperatury (przy niezmienionym cinieniu) na szybko
reakcji oraz na wydajno syntezy amoniaku.
Szybko procesu: ........................................................................................................................
Wydajno procesu: .....................................................................................................................

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Zadanie 17. (1 pkt)

Poniej opisano trzy przemiany chemiczne.
Rwnanie reakcji
I

2HI(g) H2(g) + I2(g)

II

S(s) + O2(g) SO2(g)

Opis

III 2CaSO4 H2O(s) + 3H2O(c) 2(CaSO4 2H2O)(s)

Energia jest przekazywana

z otoczenia do ukadu.
Entalpia reakcji jest mniejsza
od zera (H < 0).
Energia wewntrzna substratw
jest wiksza ni energia
wewntrzna produktu.

Zakwalifikuj opisane przemiany do egzoenergetycznych lub endoenergetycznych.

Reakcja I: .....................................................................................................................................
Reakcja II: ....................................................................................................................................
Reakcja III: ...................................................................................................................................

Informacja do zadania 18 i 19
Standardowy potencja ( E yo ) pogniwa metalicznego YY 2+ jest bardziej ujemny ni
standardowy potencja ( Exo ) pogniwa metalicznego XX 2+.

Zadanie 18. (1 pkt)

Na podstawie powyszej informacji wska, ktry z metali (X czy Y) jest silniejszym
reduktorem.
Silniejszym reduktorem jest .........................................................................................................

Zadanie 19. (1 pkt)

Zbudowano ogniwo ze standardowych pogniw XX 2+ i YY 2+.

Okrel, w ktrym kierunku podczas pracy ogniwa bdzie przebiegaa reakcja
w pogniwie XX2+ oraz w pogniwie YY2+, wpisujc w zaznaczone pola, w podanych
poniej schematach, odpowiedni znak wybrany z nawiasu ( albo ).

X2+ + 2e

Y2+ + 2e

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Zadanie 20. (2 pkt)

Wodny roztwr azotanu(V) potasu poddano elektrolizie z uyciem elektrod platynowych.
Proces przebiegajcy na anodzie mona zilustrowa rwnaniem:
2H2O O2 + 4H + + 4e
Korzystajc z powyszej informacji, okrel odczyn roztworu w przestrzeni anodowej
po przeprowadzeniu elektrolizy. Napisz rwnanie reakcji, ktra zasza na katodzie
podczas opisanego procesu.
Odczyn roztworu w przestrzeni anodowej: ..................................................................................
Rwnanie reakcji zachodzcej na katodzie:
.......................................................................................................................................................

Zadanie 21. (2 pkt)

Podczas elektrolizy kwasu solnego (przebiegajcej na elektrodach platynowych) zaszy
nastpujce reakcje chemiczne:
Katoda: 2H + + 2e H2
Anoda: 2Cl Cl2 + 2e
i przepyn adunek 48250 C. Staa Faradaya F = 96500 C mol1.
Oblicz czn objto gazw (w przeliczeniu na warunki normalne) wydzielonych
na obu elektrodach. Wynik podaj z dokadnoci do jednego miejsca po przecinku.
Obliczenia:

Odpowied:

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Zadanie 22. (2 pkt)

Zaprojektuj dowiadczenie, w wyniku ktrego mona otrzyma metan w pracowni
szkolnej.
a) Wybierz odpowiednie odczynniki z listy:
kwas solny (HCl)
stay wglik wapnia (CaC2)
stay wglik glinu (Al4C3)
stay wodorotlenek sodu (NaOH)
i napisz ich wzory.
Wzory odczynnikw: ...................................................................................................................
b) Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji otrzymywania metanu.
.......................................................................................................................................................

Zadanie 23. (1 pkt)

Metan mona zbiera, wprowadzajc go do probwek:
wypenionych wod, odwrconych dnem do gry i zanurzonych w naczyniu z wod,
odwrconych dnem do gry.
Podaj waciwoci metanu, ktre pozwalaj na zbieranie tego gazu opisanymi metodami.
Waciwo, ktra pozwala na zbieranie metanu nad wod:
.......................................................................................................................................................
Waciwo, ktra pozwala na zbieranie metanu do naczynia odwrconego dnem do gry:
.......................................................................................................................................................

Zadanie 24. (2 pkt)

Podczas reakcji wodorotlenku miedzi(II) ze zwizkiem organicznym o wzorze sumarycznym
C3H8O2, ktrego czsteczki s chiralne, nastpi zanik osadu wodorotlenku i powsta roztwr
o szafirowym zabarwieniu.
Narysuj wzr pstrukturalny (grupowy) opisanego zwizku i zaznacz we wzorze ten
fragment czsteczki, ktrego obecno powoduje opisany wynik reakcji
z wodorotlenkiem miedzi(II).

10

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Zadanie 25. (2 pkt)

Reakcja spalania pewnego alkenu opisana jest nastpujcym rwnaniem termochemicznym:
2CnH2n (g) + 3nO2(g) 2nCO2(g) + 2nH2O(c)
Ho = 2822,0 kJ
Standardowe entalpie tworzenia reagentw s odpowiednio rwne:

H two . (CO2(g)) = H1 = 393,5 kJ mol1

H two . (H2O(c)) = H2 = 286,0 kJ mol1
H two . (CnH2n(g)) = H3 = 52,0 kJ mol1
Na podstawie podanych informacji oblicz, ile atomw wgla znajduje si w czsteczce
opisanego alkenu.
Obliczenia:

Odpowied:

Zadanie 26. (2 pkt)

Wglowodory acuchowe o wzorze sumarycznym C4H8 mog wystpowa zarwno
w postaci izomerw konstytucyjnych, jak i izomerw geometrycznych zwanych te izomerami
cis-, trans- (Z, E).
a) Narysuj wzr pstrukturalny (grupowy) wglowodoru o wzorze sumarycznym
C4H8, w ktrego czsteczce znajduje si rozgaziony acuch wglowy.

b) Uzupenij poniszy rysunek tak, aby przedstawia wzr pstrukturalny izomeru

cis- pewnego wglowodoru o wzorze sumarycznym C4H8.

C=C

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

11

Zadanie 27. (3 pkt)

Propanal poddano przemianom zilustrowanym schematem:
Al 2 O3 , T
H 2 / katalizator
HBr
propanal
X

CH3CH=CH2
Y (produkt gwny)

a) Dokonaj analizy powyszego schematu i napisz, stosujc wzory pstrukturalne

(grupowe) zwizkw organicznych, rwnanie redukcji propanalu.
.......................................................................................................................................................
b) Okrel typ reakcji oznaczonej w schemacie numerem 2, stosujc podzia
charakterystyczny dla chemii organicznej.
.......................................................................................................................................................
c) Narysuj wzr pstrukturalny (grupowy) produktu Y.

Zadanie 28. (2 pkt)

W celu identyfikacji dwch substancji organicznych, oznaczonych literami X i Y,
przeprowadzono dowiadczenie, ktrego przebieg ilustruje poniszy rysunek.
X

II

I
FeCl3(aq)

CuSO4(aq) + NaOH(aq)

Zaobserwowano, e w probwce I pojawio si charakterystyczne fioletowe zabarwienie

roztworu. W probwce II wytrci si ceglastoczerwony osad.
Spord wymienionych zwizkw: metylobenzen, propan-2-ol, benzenol (fenol),
propanon, glukoza wybierz te, ktrych uyto w dowiadczeniu, i napisz ich nazwy.
Substancja X: ...............................................................................................................................
Substancja Y: ...............................................................................................................................

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

12

Zadanie 29. (3 pkt)

a) Dobierz wspczynniki stechiometryczne w podanym poniej schemacie reakcji,
stosujc metod bilansu elektronowego.
CH3CHCH3 + Cr2 O 72 + H + CH3CCH3 + Cr 3 + + H2O

OH
Bilans elektronowy:

Rwnanie reakcji:
........ CH3CHCH3 + ........ Cr2 O 72 + ........ H + ........ CH3CCH3 + ........ Cr 3 + + ........ H2O
OH
O
b) Napisz wzr reagenta (czsteczki lub jonu), ktry w tej reakcji peni rol reduktora.
Reduktor: ......................................................................................................................................

Zadanie 30. (3 pkt)

Przebieg pewnej reakcji chemicznej przedstawia schemat:
OR2
R1

CHO + 2R2

H+

OH R1

OR2 + H2O

H
gdzie R1, R2 grupy wglowodorowe
a) Napisz, do jakiej grupy zwizkw organicznych naley kady z substratw reakcji
opisanej powyszym schematem.

Substrat 1 (R1CHO): ..................................................................................................................

Substrat 2 (R2OH): .....................................................................................................................
b) Narysuj wzory pstrukturalne (grupowe) substratw, ktrych naley uy, aby
otrzyma opisanym sposobem zwizek o wzorze CH3CH(OCH2CH3)2.

Substraty reakcji

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

13

Zadanie 31. (3 pkt)

Zaprojektuj dowiadczenie, podczas ktrego zajdzie reakcja chemiczna i ktre
potwierdzi, e kwas etanowy (octowy) jest kwasem sabszym od kwasu siarkowego(VI).
W tym celu:
a) uzupenij schemat dowiadczenia, wpisujc w odpowiednie miejsca wzory uytych
odczynnikw wybranych z listy:

CH3COONa(aq)
Na2SO4(aq)
CH3COOH(aq)
H2SO4(aq)

Schemat dowiadczenia:
..

...

b) napisz, co zaobserwowano podczas tego dowiadczenia

.......................................................................................................................................................
c) napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji, ktra przebiegaa podczas tego
eksperymentu.

.......................................................................................................................................................

Zadanie 32. (1 pkt)

Ester organiczny o wzorze sumarycznym C4H8O2 poddano hydrolizie w odpowiednich
warunkach, otrzymujc jednowodorotlenowy alkohol II-rzdowy i kwas monokarboksylowy
o masie molowej 46 g/mol.
Narysuj wzr pstrukturalny (grupowy) tego estru.

14

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

Zadanie 33. (2 pkt)

Estry, podobnie jak wiele innych zwizkw organicznych, mona redukowa wodorem
czsteczkowym zgodnie ze schematem:
redukcja
R1COOR2
R1CH2OH + R2OH (R1, R2 grupy wglowodorowe)
Reakcj t nazywa si uwodornieniem katalitycznym.

Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnanie

reakcji katalitycznego uwodornienia propanianu etylu (propionianu etylu) oraz podaj
nazwy systematyczne powstajcych alkoholi.

Rwnanie reakcji:
.......................................................................................................................................................
Nazwy systematyczne alkoholi:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Zadanie 34. (2 pkt)

Napisz, stosujc wzory sumaryczne, rwnanie reakcji hydrolizy maltozy prowadzonej
w rodowisku o odczynie kwasowym. Okrel, czy powstay w tej reakcji produkt jest
ketoheksoz czy aldoheksoz.

Rwnanie reakcji:
.......................................................................................................................................................
Produkt reakcji jest .......................................................................................................................

Zadanie 35. (1 pkt)

Spord zda podanych poniej wybierz te, ktre s prawdziwe, i napisz ich numery.

1. Czsteczka kwasu 2-aminopropanowego (alaniny) jest chiralna.

2. Wizanie CONH wystpuje w czsteczkach: biuretu, peptydw i biaek.
3. Hydroliza biaek polega na rozrywaniu wiza peptydowych.
4. Denaturacja biaek, spowodowana ich ogrzewaniem, jest procesem odwracalnym.

.......................................................................................................................................................

Egzamin wstpny z chemii

Poziom rozszerzony

BRUDNOPIS

15